Қазақстан Республикасының "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына байланысты рақымшылық жасау туралы" Заңын қолдану кезінде сот тәжірибесінде туындайтын кейбір мәселелер туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1999 жылғы 5 қарашадағы № 18 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2017 жылғы 29 маусымдағы № 5 нормативтік қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 29.06.2017 № 5 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Қазақстан Республикасының "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына байланысты рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңын қолдану кезінде сот тәжірибесінде туындайтын кейбір мәселелерге байланысты, Жоғарғы Сот Пленумы

қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңын қолдану және осы Заңда көрсетілген мерзімдерді есептеу кезінде Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 1999 жылғы 29 қазандағы N 20\2 S990020_ қаулысындағы Қазақстан Республикасы Конституциясының К951000_ 62-бап 2-тармағына берілген ресми түсіндірмені басшылыққа алған жөн. Оған сәйкес жоғарыда аталған рақымшылық жасау актісі оған Қазақстан Республикасы Президенті қол қойған күннен бастап, яғни 1999 жылғы 13 шілдеден бастап заңды күшіне енеді.

2. Есі кіресілі-шығасылы күйде қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттерді жасаған адамдар қылмыс жасағаны үшін кінәлі және сотталған болып саналмайды, ал оларға немесе қылмыс жасағаннан кейін психикалық сырқатқа душар болған адамдарға қолданылған медициналық мәжбүрлеу шаралары қылмыстық жаза болып табылмайды. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңының күші аталған адамдарға мәжбүрлеу шараларын қолдану кезінде қолданылмайды.

3. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңының 3 және 4 баптары қолданылатын, бірінші рет бас бостандығынан айырылып сотталған адамдар деп бұрын бас бостандығынан айырылып сотталған, бірақ соттылығы өтелген немесе заңмен белгіленген тәртіпте алынып тасталған адамдарды, сондай-ақ кері күші бар жаңа қылмыстық заң бойынша қылмыстық емес болып танылған әрекеттер үшін бас бостандығынан айырылып, соттылығы алынып тасталмаған немесе өтелмеген адамдарды да таныған жөн.

4. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңының 19-бабының 3-тармағын қолданған кезде жаңа қылмыстық заңмен қылмыстық емес болып танылған әрекеттер үшін сотталған адамға бұрын қолданылған рақымшылық немесе кешірім актісі ескерілмеуі тиіс.

5. Бас бостандығынан шартты түрде айырылып сотталған адамдарды (Қаз КСР ҚК-нің 40-бабын немесе ҚР ҚК-нің 63-бабын қолдану арқылы) сынақ мерзімі кезінде жазасын өтеп жатқан адам деп тануға болмайды. Осыған байланысты, бұндай адамдарға рақымшылық қолданған кезде Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңының 19-бабының 4-тармағында көрсетілген шектеулер тек осы Заң күшіне енген күнге дейін шартты соттылықты бұзу және сот үкімі бойынша тағайындалған жазаны орындау туралы сот қаулылары шыққан шартты сотталғандарға ғана қолданылатынын ескерген жөн.

Егер шартты сотталған адам сынақ мерзімі кезінде және Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңы күшіне енген күнге дейін жаңа қылмыс жасап қойған жағдайда, мұндай адамға рақымшылық актісі - ол жөнінде сот әуелі ҚР ҚК-нің 64-бап 4 және 5-тармақтарында көрсетілген талаптарды орындағаннан кейін, жалпы негізде, екінші рет және үкімдердің жиынтығы бойынша сотталып жатқан адам деп қолданылады.

6. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңының 1-бап 9-тармағында көрсетілген және Денсаулық министрлігінің 1993 жылғы 1 қазандағы бұйрығында көзделген диспансерлік есептегі туберкулез ауруларының бірінші тобының А және Б топшасы мен бес тобының А топшасы клиникалық топтастыру бойынша Денсаулық, білім және спорт министрлігінің 1998 жылғы 11 қарашадағы бұйрығында көрсетілген, оған 1, 2, 3, 4 емдеу санатындағы аурулары кіргізілген, диспансерлік есептегі туберкулез ауруларының бірінші тобына тең екендігі түсіндірілсін.

7. Қылмыстық ізге түсу органдары (прокурор, тергеуші, анықтау органы және анықтаушы) рақымшылық жасау актісіне байланысты қылмыстық ізге түсуді болдырмайтын мән-жағдайларды анықтаған кезде, ҚР ҚІЖК-нің 37-бап 4 және 5 тармақтарының талаптарына сай қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы немесе қылмыстық істі қысқарту туралы қаулыны кез келген сатыда шығаруға құқылы. Мұндайда істі ҚІЖК-нің 52-бап 2-тармағының талаптарына сай қылмыстық істі қысқарту алдында айыпталушы (сезікті) адамға оның осы негіздер бойынша істі тоқтатуға қарсылық білдіру туралы құқықтары түсіндірілуі тиіс. Қылмыстық ізге түсу органдарының рақымшылық жасау актісіне байланысты қылмыстық істі қысқарту туралы қаулысы жиырма төрт сағаттың ішінде прокурорға жіберілуі тиіс.

Сот алдын ала тыңдау, сондай-ақ басты сот талқылауы барысында рақымшылық жасау актісіне байланысты істі қысқарту туралы шешім қабылдауға құқылы. Істі қысқарту туралы сот шешімі қаулы ретінде рәсімделеді.

Айыпталушы істі қысқартуға қарсы болған жағдайда сот басты сот талқылауын тағайындауға немесе аяғына дейін жеткізуге міндетті. Сотталушыны ақтау үшін негіз болмаған жағдайда сот кінәлі адамға жаза тағайындап және рақымшылық жасау актісінің тиісті бабына сілтеме жасап, оны осы жазадан босату туралы айыптау үкімін шығарады.

8. Егер Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңының тиісті баптарын қолдану істі қысқартуға емес, жазаны азайтуға әкеліп соқтырса, басты сот талқылауы міндетті түрде жүргізіледі. Мұндайда сот, түпкілікті жазаны тағайындағаннан кейін, айыптау үкімінде Заңның тиісті бабына сілтеме жасап, жаза мерзімінің белгілі бір бөлігін қысқартып, орындалуға жататын түпкілікті жазаны көрсетуі қажет.

9. Рақымшылық актісіне байланысты қылмыстық іс қысқартылған кезде, қылмыстық процессті жүргізуші орган ҚР ҚІЖК-нің 169-бап 5-тармағының, 269-бап 7-тармағының және 307-бабының талаптарына сәйкес басқа да мәселелермен қатар, ҚР ҚІЖК-нің 121-бап 3-тармағының ережелері бойынша заттай дәлелдердің мәселесін шешуі, сондай-ақ азаматтық арызды (мүлікті қамауға алуды) қамтамасыз ету шараларын бұзу туралы және азаматтық арызды қараусыз қалдыру туралы шешімдер қабылдауы тиіс.

10. Жоғары сатыдағы соттар бірінші сатыдағы соттардың үкімдері мен қаулыларына келтірілген апелляциялық, кассациялық, қадағалау арыздарын және наразылықтарды қарап, рақымшылық актісіне байланысты іс жөніндегі өндірісті қысқартуға әкеліп соқтыратын мән-жағдайларды анықтаған жағдайда, ҚР ҚІЖК-нің 37-бап 4-бөлігінің талаптарын сақтай отырып, егер бірінші сатыдағы сот заң талаптарына қарамастан істі қысқартпаған жағдайда, үкімді бұзу және істі қысқарту туралы қаулыны шығаруы тиіс. Басқа жағдайларда аталған сот сатылары Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңын қолданған кезде адамды жазадан босату немесе орындалуға жататын нақты мерзімді көрсетіп, жаза мерзімін азайту туралы өзгерістерді үкімге енгізуі тиіс.

11. Егер төменгі сатыдағы сот істі қараған кезде қылмысты дұрыс дәрежелемеу немесе басқа себептер нәтижесінде Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңын қолданбаған жағдайда, соттың бұндай қателігі ҚІЖК-да көрсетілген тәртіпте түзетіле алады. Егер қылмысты қайта дәрежелеу нәтижесінде рақымшылық қолдану үшін негіздер туындаса, ол Заңның 38-бабында көрсетілген алты ай мерзімі өтіп кеткеннен кейін де қолданыла алады.

12. Егер бірінші сатыдағы сот рақымшылықты қолдану мүмкіндігін

талқыламаса, рақымшылық қолдану мәселесі ҚР ҚІЖК-нің 453-455 баптарында

көрсетілген тәртіпте шешілуі мүмкін.

Сот ҚР ҚІЖК-нің 453-бап 10-тармағына сәйкес үкімдері заң күшіне енген, бірақ әлі орындалмаған (орындалу үшін тиісті органдарға жіберілмеген) сотталушыларға да Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына рақымшылық жасау туралы" Z990415_ Заңын қолдануға құқылы. Осы қаулы жарияланған күннен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының Төрағасы

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының судьясы,

Пленум хатшысы

О некоторых вопросах, возникающих в судебной практике при применении Закона Республики Казахстан от 13 июля 1999 года "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений"

Постановление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 5 ноября 1999 года № 18. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 29 июня 2017 года № 5

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда РК от 29.06.2017 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

В связи с вопросами, возникающими в судебной практике при применении Закона Республики Казахстан Z990415 "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений", Пленум Верховного Суда постановляет:

1. При применении Закона Республики Казахстан от 13 июля 1999 года Z990415_ "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений" и исчислении сроков, предусмотренных этим Законом, необходимо исходить из имеющегося в постановлении Конституционного Совета Республики Казахстан от 29 октября 1999 года № 20/2 S990020_ официального толкования пункта 2 статьи 62 K951000_ Конституции Республики Казахстан, согласно которому вышеназванный акт амнистии вступил в юридическую силу после подписания его Президентом Республики Казахстан, то есть 13 июля 1999 года.

2. Лица, совершившие запрещенные уголовным законом деяния в состоянии невменяемости, не могут быть признаны виновными в совершении преступления и осуждены, а принудительные меры медицинского характера, примененные к ним, либо к лицам, заболевшими психическими расстройствами после совершения преступления, не являются уголовным наказанием. В связи с этим на указанных лиц в период применения к ним принудительных мер действие Закона Республики Казахстан от 13 июля 1999 года Z990415_ "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений" не распространяется.

3. Впервые осужденными к лишению свободы лицами, на которых распространяется действие статей 3 и 4 Закона Республики Казахстан от 13 июля 1999 года Z990415 "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений", следует считать и тех лиц, которые ранее осуждались к лишению свободы, но судимости у них погашены или сняты в установленном законом порядке, а также лиц, имеющих неснятые или непогашенные судимости к лишению свободы за деяния, которые новым уголовным законом, имеющим обратную силу, не признаются преступлением.

4. При применении пункта 3 статьи 19 Закона Республики Казахстан от 13 июля 1999 года Z990415_ "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений" не должно учитываться применение в прошлом к лицу акта амнистии или помилования в связи с осуждением его за деяния, которые новым уголовным законом не признаются преступлением.

5. Лиц, осужденных к лишению свободы условно (с применением статьи 40 K592000_ УК Каз.ССР или К970167_ 63 УК РК), в период испытательного срока нельзя признавать лицами, отбывающими наказание. В связи с этим при применении амнистии к этим лицам следует иметь в виду, что ограничения в применении амнистии, указанные в пункте 4 статьи 19 Закона Республики Казахстан от 13 июля 1999 года Z990415 "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений", распространяется лишь на тех условно осужденных, в отношении которых ко дню вступления упомянутого Закона в силу имеются постановления суда об отмене условного осуждения и исполнения наказания, назначенного по приговору суда.

В тех же случаях, когда условно осужденное лицо в период испытательного срока и до вступления в силу Закона Республики Казахстан от 13 июля 1999 года Z990415 "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений" совершило новое преступление, вопрос о применении акта амнистии к нему решается после выполнения судом требований, установленных пунктами 4 и 5 статьи 64 K970167_ УК РК, на общих основаниях, как к лицу, которое осуждается вторично и по совокупности приговоров.

6. Разъяснить, что указанные в пункте 9 статьи 1 Закона Республики Казахстан от 13 июля 1999 года Z990415_ "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений" и предусмотренные приказом Министерства здравоохранения от 1 октября 1993 года подгруппы "А" и "Б" первой группы и подгруппа "А" пятой группы диспансерного учета больных туберкулезом равнозначны по клинической классификации первой группе диспансерного учета больных туберкулезом, включающей в себя больных I, II, III, IV лечебных категорий, предусмотренной приказом Министерства здравоохранения, образования и спорта № 555 от 11 ноября 1998 года.

7. Орган уголовного преследования (прокурор, следователь, орган дознания и дознаватель), обнаружив обстоятельства, исключающие уголовное преследование вследствие акта амнистии, в соответствии с требованиями пунктов 4 и 5 статьи 37 Z970206_ УПК РК вправе выносить постановление об отказе в возбуждении уголовного дела или постановление о прекращении уголовного дела на любой стадии досудебного производства. При этом до прекращения уголовного дела в соответствии с требованиями пункта 2 статьи 51 Z970206_ УПК РК обвиняемому (подозреваемому) должно быть разъяснено его право заявлять возражения против прекращения дела по этим основаниям. Копия постановления о прекращении уголовного дела вследствие акта амнистии, вынесенного органом уголовного преследования, в течение двадцати четырех часов направляется прокурору. Суд вправе принять решение о прекращении дела вследствие акта амнистии как в стадии предварительного слушания, так и в главном судебном разбирательстве. Решение суда о прекращении дела оформляется в виде постановления. В случае возражения обвиняемого против прекращения дела суд обязан назначить либо довести до конца начатое главное судебное разбирательство. При отсутствии оснований для оправдания подсудимого суд постановляет обвинительный приговор с назначением наказания и освобождением от него со ссылкой на соответствующую статью акта амнистии.

8. Если применение соответствующих статей Закона Республики Казахстан от 13 июля 1999 года Z990415 "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений" влечет не прекращение дела, а сокращение срока наказания, проведение главного судебного разбирательства является обязательным. При этом суд, постановив обвинительный приговор, после назначения наказания, сославшись на конкретную статью Закона, сокращает срок наказания на определенную часть и указывает срок наказания, подлежащий отбытию.

9. При прекращении уголовного дела вследствие акта амнистии орган, ведущий уголовный процесс, в соответствии с требованиями пункта 5 статьи 169, пункта 7 статьи 269 и статьи 307 Z970206_ УПК РК, наряду с другими вопросами, обязан решить вопрос о судьбе вещественных доказательств по правилам части 3 статьи 121 Z970206_ УПК РК, а также принять решения об отмене мер обеспечения гражданского иска (арест на имущество) и об оставлении гражданского иска без рассмотрения.

10. Вышестоящие суды при рассмотрении апелляционных, кассационных и надзорных жалоб и протестов на приговоры и постановления судов первой инстанции при установлении обстоятельств, влекущих прекращение производство по делу вследствие акта амнистии, с соблюдением требований части 4 статьи 37 Z970206_ УПК РК должны выносить постановление об отмене приговора и прекращении дела в тех случаях, когда такое прекращение дела вопреки требованиям закона не было осуществлено судом первой инстанции. В иных случаях указанные судебные инстанции в результате применения Закона Республики Казахстан от 13 июля 1999 года Z990415 "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений" должны вносить в приговор изменения с освобождением лица от наказания или сокращением срока наказания с указанием точного срока наказания, подлежащего отбытию.

11. Если при рассмотрении дела нижестоящим судом Закон Республики Казахстан от 13 июля 1999 года Z990415 "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений" не был применен в результате ошибочной квалификации преступления или по иным причинам, такая ошибка суда может быть исправлена в порядке, предусмотренном УПК. Если в результате переквалификации преступления возникли основания для применения амнистии, она может быть применена и по истечении указанного в статье 38 Закона шестимесячного срока.

12. Если судом первой инстанции возможность применения амнистии не обсуждалась, то вопрос о его применении может быть решен и в порядке, предусмотренном статьями 453-455 Z970206_ УПК РК.

В соответствии с пунктом 10 статьи 453 Z970206_ УПК РК суды вправе применить Закон Республики Казахстан от 13 июля 1999 года Z990415 "Об амнистии в связи с Годом единства и преемственности поколений" и к тем осужденным, приговоры в отношении которых вступили в законную силу, но не были обращены к исполнению (не направлены для приведения в исполнение в соответствующие органы). Настоящее постановление вступает в силу со дня его опубликования.

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан
Секретарь Пленума,
судья Верховного Суда
Республики Казахстан