1999 жылға арналған республиканың физикалық шамалар бірліктері ұлттық эталондық базасын қолдау және құру бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 26 мамыр N 652

"Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын іске асыру жөніндегі шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 28 қаңтардағы N 3834 U983834_ Жарлығын, "1998-2000 жылдарға арналған Қазақстан Республикасы Үкіметінің іс-қимыл бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі шаралардың жоспары туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылғы 19 ақпандағы N 119 P980119_ қаулысын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
1. Қоса беріліп отырған 1999 жылға арналған республиканың физикалық шамалар бірліктері ұлттық эталондық базасын қолдау және құру бағдарламасы бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі осы бағдарламаны қаржыландыруды 1999 жылға көзделген республикалық бюджет қаражатының есебінен және соның шегінде жүзеге асырсын.
3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
1999 жылғы 26 мамыр N 652
қаулысымен бекітілген

1999 жылға арналған республиканың ұлттық
физикалық шамалар бірлігі эталондық базасын
құру және қолдау
Бағдарламасы

1. Кіріспе

Қазақстан Республикасының физикалық шамалар бірлігінің эталондық базасы (бұдан әрі - эталондық база) - Қазақстан Республикасының Энергетика, индустрия және сауда министрлігінің стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі Комитетіне (бұдан әрі - Мемстандарт) жүктелген маңызды мемлекеттік міндет өлшем бірлігін қамтамасыз ету техникалық негізі болып табылады. Оның даму деңгейі ғылыми-техникалық қарқынын, өнім сапасын көтеруді және өнеркәсіп тиімділігін, қоршаған ортаның күйін, елдің қорғаныс қабілеттігін анықтайды, сонымен бірге оның экономикасының дүниежүзілік интеграцияға өтуі.
Қазіргі уақытта республиканың эталондық базасының ішіне "Алматы СМСО" Республикалық мемлекеттік кәсіпорынның базасында құрылған мемлекеттік эталондардың бас орталығы, заңды тұлға және метрологиялық қызметтерінің басқару органдары, Мемстандарттың 18 мемлекеттік кәсіпорынның өнеркәсібінің техникалық базасы кіреді.
Экономика салаларының даму бағыттары маңызды дәрежеде республиканың нақты аумақтарында өлшем түрлерінің даму спецификасын анықтайды, сонымен құрылымы, тұрған орны және техникалық деңгейі оңтайлы эталондық базасының дамуының қажеттілігін анықтайды.
Қазақстанның түрлі аумақтарының өнеркәсіп-шикізаттық потенциалын ескере отырып, 5 аумақтық орталықтың өлшем түрлері мен деңгейінде мамандандыру алдын ала қаралған: Алматы "СМСО" РМК - оңтүстікте, Қарағанды "СМСО" РМК - орталықта, Ақмола "СМСО" РМК - солтүстікте, Шығыс Қазақстан "СМСО" РМК - шығыста, Ақтөбе "СМСО" РМК - батыста.
Эталондық база мемлекеттік бірінші, екінші эталондар жиынтығы саналатын күрделі ғылыми-техникалық жиынтық, сонымен бірге салыстыру, тексеру, калибрлеу жолымен кәсіпорын, мекемелер, ұйымдар және азаматтар-кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне жұмыс өлшем құралдарының шамаларын беру мақсатында физикалық шама бірліктерін (салмағын, ұзындығын, қысымын т.б.) сақтау және жаңадан өндіру үшін елге бастапқы жоғарғы дәлдік қондырғысы болып табылады.
Қазіргі уақытта республиканың эталондық базасы 17 мемлекеттік эталондар мен 2000 бірлік 1 разрядты үлгілі өлшем құралдарынан тұрады.
Республикадағы эталондық база 70-80 жылдары бюджет қаржыландыру есебінен құрылған. Өзінің деңгейі сол кезең дамуының ұлттық шаруашылық сұраныстарына жауап берді. Қазіргі уақытта құралдар жартылай ескіріп, тозған.
Сонымен қатар қазіргі өлшем құралдарының даму тенденциясының талдауы келесі ғасырдың басында өлшем техникасының паркі 80 проценттен дәлдігі жоғары бастапқы өлшем түрлендіргіштермен автоматтық өлшем жүйесімен, өлшем ақпаратты өңдеу және басқару микропроцессорлық жүйесінен тұрады деп көрсетіп отыр, қазіргі уақытта Қазақстан оларды тексеруге үлгілі құралдармен қамтамасыз етілмеген.
Тауқыметтің шешімі Кеңес Одағының ыдырауына байланысты эталондар мен үлгілі өлшем құралдарын әзірлейтін және жетекші метрологиялық ғылыми-зерттеу институттар Ресей аумағында қалғандықтан қиындалып отыр.
2030 жылға дейінгі даму стратегиясының шеңберінде республикада өтіп жатқан экономикалық өзгерістер, Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда Ұйымына (ДСУ) кіруі мәселелерінің шешуі, Ұлттық экономикасының дүниежүзілік экономикасының кеңістігіне өтуі өлшем дұрыстығы мен дәлдігі мұнан әрі арттыруды талап етеді.
Қойылған мәселелерді шешу өлшем бірлігін қамтамасыз ету мемлекеттік жүйесін, ең алдымен олардың заңды және техникалық негiздерiнiң басымдықтарын, жаңа принциптерiн, нысандарын, және басқа әдістерін қолдануды өзгерту жолымен жетілдіру негізінде мүмкін.
Осы Бағдарлама экономика салаларындағы өлшем күйін талдау негізінде әзірленген және метрологиялық қамтамасыз етуде шаруашылық сұраныстарды және бюджет қаражатын орынды пайдалануды ескере отырып, республиканың эталондық базасын жабдықтау шараларын қарастырады. Бағдарламаның шаралары Қосымшада берілген және эталондарды бірінші кезектегі сатып алу тәртіпте баяндалған.

2. Мақсаттары

Бағдарламаның негізгі мақсаттары өлшем бірлігін қамтамасыз етудегі экономика салаларының қажеттігін толық қанағаттандыруға бағытталған республиканың эталондық базасын жоспарлы құру және толық жетілдіру болып табылады.

Бағдарламаны жүзеге асыру нәтижесінде ғылыми-техникалық,

әлеуметтік және экономикалық салдар алу күтілуде:

- республикада өлшемнің бірлігін және дұрыстығы қамтамасыз ету;

- өлшем дәлдігін көтеру;

- өлшем құралдарын тексеруге жұмсалған қаражаттың кенет төмендеуі;

- әлемдік рыногында отандық өнімдердің және қызмет көрсетудің

сапасын және бәсеке қабілеттігін көтеру;

- азық-түлік өнімдердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

- басқа елдермен қатынастардың сауда-экономикалық процестерінде

тауар және қызмет көрсету (соның ішінде өлшем құралдары) техникалық

тосқауылдарды жою;

- энергетика, телекоммуникация, электроника, болашақ

технологиялар, өндіріс және информатикада ғылыми-техникалық прогреспен

қамтамасыз ету.

3. Эталондық базасын құру бағытының басымдықтары

Бағдарлама бағыттарының негізгі басымдықтары мына стратегиялық экономика салаларында өлшем дұрыстығын және бірлігін қамтамасыз ету үшін эталондық базасын құрып, қолдау:
- ұлттық уақыт және жиілік қызметінің жұмысын қамтамасыз ету үшін;
- отын-энергетикалық кешенінде;
- өлшем құралдарын шығару және шеттен әкелуде.
1. Ұлттық уақыт және жиілік қызметінің жұмысын қамтамасыз ету.
Жұмыс жағдайы. Қазіргі уақытта республикада бірыңғай ұлттық уақыт және жиілік қызметі жоқ.
Ұлттық уақыт және жиілік бірлігі қызметін құру мемлекеттің тәуелсіздік пен егемендікке, оның қорғаныс қабілеттігіне жету міндетті жағдайларының бірі болып табылады.
Қазіргі уақытта уақыт бірлігі "Алматы СМСО" РМК Бішкек қаласында орналасқан (Қырғызстан Республикасы) радиостанциясымен кезеңдік берілетін жиілік эталондық дабылдарын жанама әдіспен қабылдау арқылы жаңадан өндіреді және компараторлар мен жиілік стандарттар арқылы Мемстандарттың ведомстволық кәсіпорындары мен заңды тұлғалардың өлшем құралдарына жібереді.
Бірақ бұл уақыт бірлігін жаңадан өндіру жолы қазіргі техникалық құралдардың кемеліне жетпегендіктен дәлдігі жеткіліксіз, уақыт шкаласын жаңадан өндіруге, уақыт және жиілік бірлігінің радио, теледидар каналдары арқылы республика аумағында берілуіне мүмкіндік бермейді және республика сыртындағы радиостанцияның жұмысынан тәуелді болғандықтан сенімсіз.
Сонымен бірге, уақыт және жиілік өлшемдерінің дәлдігіне қойылған талаптардың жоғарлауы бүгінгі күні жаңа технологияларды өндірумен, Қазақстанның телекоммуникациялық жүйелерінің дамуымен мәжбүр етеді.
Осы жүйелердің кең ауқымды ақпараттық инфрақұрылымына кіруі уақыт және жиілік ұлттық эталондармен үйлестірілген және аттестацияланған дабыл қабылдау және тапсыру аппаратурасының жұмысын қатаң үйлестіруді талап етеді.
Уақыт бірлігі қызметінің радиостанцияларының хабарларын тоқтату, қалғандарының сәулелену қуатын төмендету, сонымен бірге уақыт және жиілік ұлттық қызметтерін техникалық қамтуды жетілдіру және дамыту жөніндегі ғылыми-зерттеу және тәжірибелі-конструкторлық жұмыс көлемінің төмендеуі Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі мемлекетаралық Кеңесінің мәжілісінде бірнеше рет талқыланды және ол Келісімге қатысушы-мемлекеттердің Үкіметтері ұлттық уақыт және жиілік қызметтерін шұғыл мемлекеттік қолдаудың қажеттілігіне назар аударсын деген ТМД елдерінің Мемлекетаралық Экономикалық Комитетіне өтініш берді.
Мақсаты: Ұлттық уақыт және жиілік қызметінің құрылуы:
- Қазақстанның егемендігін қамтамасыз ететін ең жоғары қол жетерлік дәлдігімен уақыт және жиілік бірлігін сақтауға және жаңадан өндіруге;
- эталонды жиіліктерді кәсіпорындарға және анық уақыт дабылдарын теледидар мен радио каналдары арқылы, спутникті қоса алғанда, жіберуге;
- Республиканың ұйымдары мен кәсіпорындарының негізгі уақыт және жиілік өлшем құралдарына метрологиялық аттестация жүргізуге;
- қарулы күштердегі уақыт және жиілік өлшемдердің дәлдігін көтерумен елдің қорғаныс қабілеттігін көтеруге көмектесуге;
- тәжірибелер өткізуге дәл жиілік және уақыт өлшем құралдарымен қолданып, ғылыми-зерттеудің тиімділігін көтеруге;
- Ұлттық уақыт шкаласын құру және сақтау, оны Дүниежүзілік үйлескен уақыт шкаласымен салыстыруға;
- Уақыт және жиілік өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі ынтымақтастық туралы Үкіметаралық Келісімнің шеңберінде қызмет істеуге мүмкіндік береді.
Негізгі шаралар. Уақыт және жиілік бірлігін жаңғырту жөніндегі ұлттық қызметін, сонымен бірге ағымдағы уақыт шкаласын құру үшін уақыт және жиілік эталонын сатып алу қажет, оның ішіне сутекті жиілік стандарты (3 бірлік), пассив сутекті жиілік стандарты, автоматталған өлшем жүйесі, уақыт дәлдігінің дабылдарын қабылдайтын қабылдағыш кіреді. Осы тапсырыстың орындаушысы ТМД елдерінде кеңістік және уақыт өлшем саласындағы жетекші институт болып табылатын Бүкіл россиялық физико-техникалық және радиотехникалық өлшемдерін ғылыми-зерттеу институты (БФТРТӨҒЗИ) бола алады.

2. Отын-энергетикалық кешендегі өлшем бірлігін қамтамасыз ету
эталондық базасын жетілдіру

Іс шаралары. Отын-энергетикалық қызметінде метрологиялық аспекттің ішіне энергия тасушылардың мөлшері мен шығынына есеп жүргізуді метрологиялық қамтамасыз ету, қағида бойынша тұтынушылар мен жабдықтаушылардың арасындағы өзара қатынастарды анықтайтын дайын өнімдер мен шикізаттың сапасын бақылау.
Мұнай мен мұнай өнімдеріне есеп жүргізу, толық алғанда отын-энергетикалық ресурстарын тұтыну, тасу және оларды өндірудің негізгі құрамы - маңызды мемлекеттік мәселе болып табылады. Шетелдерге жіберілетін мұнай мен мұнай өнімдерінің сапасы мен мөлшерін бағалау сыртқы саясат қызметінің және экспорттық операциялардан валюталық қаражаттарды толық және өз уақытында түскенін тиімді бақылау механизм ұйымдастыру саласында біртұтас мемлекеттік саясат жүргізуге мүмкіндік туғызады.
Солай, 0,5 процентке мұнай есептеудегі өлшем қателігінің көбею есебіндегі шығын жыл сайынғы шығару көлемі 27 млн. тонна тұрады оның ішінде (2/3 шетке сатылады), ал 1 тонна мұнайдың бағасы 3200 теңге, республика масштабында 135 тонна немесе ақшалай - 432 млн. теңге.
Қазіргі уақытта отын-энергетикалық кешенінде 3 млн. көп өлшем құралдар қолданылады, соның ішінде: турбиналық және кариолистік мұнай және газ есептегіштері, микропроцессорлық аппаратура, толассыз автоматталған тығыздық өлшегіштері, плотнометр, сынама сұрыптауғыш, манометр, тағы басқалар. Жоғары тоқты энергия тасушыларын есептеу құралдарымен қолдану энергия ресурстарын тұтынуды ретке салуға, оларды шығару және тұтыну процестерін реттеу мен бақылау энергоресурстардың қажетті мөлшерін нақты анықтауға мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта бірлескен кәсіпорындармен Қазақстанда шығарылатын мұнай мен газды конденсатты есептеуге кең қолданылатын эталондарға дәлдігімен жақын Shеvrоn, Siемеns, Ficher Rosemoint шетел фирмалары энергоресурстардың шығынын өлшейтін жұмыс құралдарын шығарады.
Осы өлшем түрінде қолданылатын республиканың эталондық базасы 70 жылдардың аяғында құрылған. Қазіргі уақытта өз қолданылатын құралдардың 20 процент тексеру міндеттерін толық қамтамасыз етпегендіктен маңызды жаңартуға мұқтаж.
Бір расходометрді тексерудің бағасы 500 АҚШ долларының шамасында екенін қолданып жүрген расходометрлер паркі маңызды күшейтілетінін ескерсе осы өлшем түрінің эталондық базасының дамуы республиканың сыртына расходометрлерді тексеруге шығаруын қысқартады және отын-энергетикалық кешеніндегі осы өлшем құралдарын пайдалану шығындарын қысқартуға мүмкіндік туғызады.
Энергия сақтау саясатты өткізуде маңызды роль саладағы 80 процент пайдаланылатын су, газ, электр және жылу энергиясын есептеу тұрмыстық құралдарға жатады.
1998 жылы республикада пайдалануда 59111 су, 51132 газ, 5647 жылу 3 млн. электр энергиясы есептегіштері болды. "Жылу мен суық және ыстық сумен тұтыну нормаларымен қолдануды ретке салу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 29 мамырдағы N 889 P970889_ қаулысын жүзеге асыру тұрмыс-үй секторында қолданатын есептегіш құралдарының санын көбейтуді алдына ала қарастырады, сонымен қатар Мемстандарттың маңызды мәселесі оларды пайдалану орнында метрологиялық қызмет ету.
Тауқыметтің шиеленісуі облыстан құралдарды тексеруге шығару 10-15-ке тексеру бағасын көтеру және осы өлшем құралдары түрлеріне пайдалану шығындары бірталай көбейуінен тұрады.
Сол бір мезгілде Атырау, Шығыс Қазақстан, Маңғыстау және Павлодар облыстарында газ есептеу, Маңғыстау облысында ыстық және суық су есептеу құралдары тексерумен қамтамасыз етілмеген, жылу энергиясын (жылу есептегіштерін) есептеу құралдары өнімділігі керекті көлемде тексеруді қамтамасыз етпейтін тексеру базасында тексеріледі. Содан басқа, салыстырып тексеру жабдықтау жинақтағы жылу есептегіштерді тексеруге мүмкіндік бермейді, соның салдарынан олардың метрологиялық сипаттамасын дұрыс бағалауды қамтамасыз етпейді. Жылу есептегіштерді бөлшектік дәл бүгінгі жылу есептегіштерді тексеру эталондық базасын жетілдіруді талап етеді және ең алдымен ыстық сулы өте көп жауынды стендтерді сатып алу қажет.
Жылу энергиясын дұрыс және дәл есептеуді қамтамасыз ету энергоресурстарды өндіру және тұтыну саласындағы сауда қатынастардың құрылуына жағымды әсер ететін үй-жай тұрмыс ортасындағы өзара есебін жөнге салуға мүмкіндік береді.
Электр энергиясын есептегіштер арқылы электр энергиясын дұрыс есептеу мемлекеттің экономикасында өте маңызды Республикада электр энергиясын есептегіштер негізінде тексерумен қамтамасыз етілген. Бірақ қазіргі уақытта қолданылатын электр есептегіштердің өлшем қателіктерінен 10-20 рет аз болатын дәлдік класы жоғарырақ электрондық жүйесінен электр есептегіштерін кең белсенді энергия сақтау саясатын өткізудің қажеттілігіне сүйенеді.
Электрондық жүйесінің электр есептегіштерінің тексерумен қамтамасыз етілмегендігі республикада шығарылатын және берілетін электр энергиясын өлшемдерінің дәлдігін көтеруге мүмкіндік туғызбайды.
Жыл сайын Қазақстанда 50 млн. кВт/сағат электр энергиясы шығарылады. Сонымен электрондық жүйесінің есептегіштерін қолдануында, оның өлшемдерінің қателігі түсуі қазіргі уақытта 2 проценттен 0,5 процентке жейін электр энергиясын тұтынуды ретке келтіруді электр энергиясының ақшалай 1,5 млн. теңгеге баламалы үнемдігін қамтамасыз етеді.
Болашақта "Альфа", ЦЭ 6807, ЦЭ 6806 үлгідегі жоғарытокті электр энергиясы есептегiштерін шет елге шығарудың артуымен электр энергиясы есептегіштерін тексеруге жұмсалатын шығындары өседі, қазіргі уақытта ол тек "Д.И.Менделеев атындағы БМҒЗИ" (Санкт-Петербург қаласы) мемлекеттік кәсіпорынмен жүзеге асырылады.
15-20 жыл бойы қолданылған, бар дәлдігі төменгі класты (2 класс және одан төмен) электр энергиясы есептегіштерін тексеруге арналған қондырғылар ескіріп, тозған. Жылу энергиясын, су және газ шығындарын есептегенде маңызды бір шаманы бақылау үшін 1,5 млн. температура өлшем құралдары қолданылады. Өлшем жағдайларын талдау мәліметтер бойынша 2003 жылына дейін температура өлшемдерінің дәлдігіне қойылған талаптар 3-5-ке дейін көбейеді. Өлшем бірлігінің жоғары дәлдігіне барлық температура бірлігінің мөлшерін өндіру және беру жолымен жету мүмкін. Соған байланысты 1998 жылы Халықаралық температура шкаласы МТШ-90 қабылданды. Температура өлшеу саласындағы техникалық талаптарды халықаралықпен үйлестіру және жаңа шкалаға өту үшін республиканың эталондық базасы 273,15-тен 2042К-дейін диапазондағы өлшем құралдарын тексеруге арналған сәйкес аппаратурамен толықтырылуы тиісті.
Мақсаты. Отын-энергетикалық ресурстарды дұрыс есептеуді және энергия сақтайтын саясат жүргізуді қамтамасыз ету.
Негізгі шаралар. Белгіленген мақсаттарды жүзеге асыру үшін тексерілетін су (суық және ыстық), жылу энергиясын есептеу құралдарының номенклатурасын кеңейтетін, электр энергия, мұнай және газдың мөлшері мен шығынын анықтайтын өлшемдер дәлдігін көтеретін эталондар және үлгілі өлшем құралдарын сатып алу қажет.
Бағдарламаның шараларын тексеру жабдықтауды әзірлеу және жеткізу мәселелері жөніндегі орындаушылар:
- Сібір мемлекеттік метрология ғылыми-зерттеу институты (СММҒЗИ) - электр өлшемдері саласында (Қосымшаның 3, 4, 5 тармақтарында);
- Бүкіл россиялық ғылыми-зерттеу расходометрия институты (БҒЗРИ) - мұнай, газ, су, жылу энергиясын жұмсау өлшемдері саласында (Қосымшаның 2, 6, 7, 8 тармақтарында);
- Д.М. Менделеев атындағы Бүкіл россиялық метрология ғылыми-зерттеу институты (Д.И.Менделеев атындағы БМҒЗИ) - температура өлшемдері саласында (10-шы тармақ).
3. Азық-түлік өнеркәсібінде өлшем бірлігін қамтамасыз ету эталондық базасын жетілдіру.
Іс шаралары. Халықтың денсаулығы маңызды мемлекеттік саясат басымдықтарының біреуі болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшін қоғам мына бағыттарда жұмыс істеуі қажет - қоршаған ортаны қорғау, еңбек жағдайларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сапалы дертті анықтау және ауруларды емдеу, елді сапалы және таза өнімдермен қамтамасыз ету. Соның ішінде, азық-түлік және ауыл шаруашылық өнімдердің қауіпсіздігі өзектi тауқыметтердің бірі, ол сынау және сертификаттау негізінде шешіледі. Нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес өнімнің қауіпсіздігі мен сапасын растау үшін физико-химиялық, микробиологиялық, токсикологиялық және радиометриялық өлшемдерді өткізу қажет.
Дұрыс өлшем ақпаратын өзінің метрологиялық сипаттамаларымен бағдарламалық қамтамасыздандырылған дәлдік және сенімді нормаларға қойылған талаптарға сәйкес жоғарғы тиімді жедел құрал-саймандарын пайдаланып алуы мүмкін.
Қазіргі уақытта аккредиттелген лабораторияларда газды және сұйықтық хромотограф, атомды-абсорбционды спектрометр, электрондық таразы және өнім үлгісін теңестіруге адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті түрлі залал заттардың мөлшерін өлшеуге мүмкіндік беретін басқа жоғары токты құралдар қолданылады.
Бірақ, республикада өнімнің қауіпсіздігі мен сапа көрсеткіштерін бақылау құралдарын тексеру (калибрлеу) үшін жоғары токты эталондық кешенінің, сонымен бірге лаборатория аралық өлшем сынау қорытындыларын салыстыруды өткізудің азық-түлік және ауыл-шаруашылық өнімдерді сертификаттау мен сынауды метрологиялық қамтамасыз ету республикада тиісті деңгейде емес.
Мақсаты. Отандық өнімдердің бәсеке қабілеттігін қамтамасыз ету, республикалық экономикалық мүддесін қорғау, адамдардың денсаулығы мен аман-саулығына жағдайлар көрсету, қоғамның тұрақты әлеуметтік және экономикалық дамуы.
Негізгі шаралар. Белгіленген мақсаттарды іске асыру үшін физико-химиялық, жоғары тиімді эталон кешенімен қосымша жарақтандыру жолымен оптика-физикалық саласындағы базасын: ААС-3 атомно-абсорбционды спектрометрмен, НР 4500 хроматомасс-спектрометрмен, фотоэлектролориметр және басқа (АҚШ) "Hewlett Раскаrd", "Perten" (Швеция) жетекші шетел фирмаларымен шығарылатын құралдармен жетілдіру қажет.
4. Өлшем құралдарын шығару және әкелгенде өлшем құралдар бірлігін қамтамасыз ету үшін эталондық базасын жетілдіру.
Жұмыс жағдайы. Өнеркәсіптің алдында тұрған маңызды мәселе, энергетикада ғылыми-зерттеулер өткізуде өздерінің техникалық және метрологиялық сипаттамаларымен қазіргі өнеркәсіптің энергетикалық және материалдық ресурстарын есептеу және бөлу талаптарына жауап беретін өлшем техникасымен қолданылады.
Қазіргі уақытта Қазақстанның рыногына шетел өлшем құралдары, негізінде газ, су (суық және ыстық), жылу және электр энергиясын есептеу құралдары түсіп жатыр. Бірақ, шетел фирмаларының өлшем техникасы жергілікті пайдалану жағдайларына және өзінің техникалық қасиеттері мен тұтынушы сұраныстарына жауап бермейді.
Отандық рыногын сериялы өндіруге немесе сырттан партиямен әкелуге арналған сапасыз өлшем құралдарынан қорғау Мемлекеттік реестрге үлгісін бекітіп, енгізу мақсатында өлшем құралдарына мемлекеттік сынау жүргізу болып табылады.
Қазіргі уақытта республикада қажетті сынау және өлшем жабдықтау бар өлшем құралдарына арналған аккредиттелген сынау базасы жоқ.
Сынаулар, негізінде, шеттегі ұйымдардың базасында (кейде бірнеше базалардың) өткізіледі, осы мәселе сынау және құралдардың бағасының қымбаттауына әкеледі.
Өз сынау базасын құру, оның кейінгі халықаралық деңгейде аккредиттеуі шығарылатын өлшем құралдарын, оларды шетелге шығаруға сынау қорытындыларын тануды қамтамасыз етуге сонымен саудада техникалық тосқауылдарды жоюға мүмкіндік береді.
Содан басқа, республика аумағында қолдануға рұқсат етілген өлшем құралдарының номенклатурасын кеңейту, өлшем құралдарын таңдау мүмкіндігін кеңейтуге мүмкіндік беретін және дұрыс бәсекелікке жағдай жасайды.
Мақсаты. Отандық құралдардың сапасы мен бәсекелік қабілеттігін қамтамасыз ету, саудада техникалық тосқауылдарды жою, өлшем құралдары паркімен тиімді қолдану және орынды номенклатурасын белгілеу.
Негізгі шаралар. Қойылған мақсаттарды жүзеге асыру үшін эталондық

базасын вибрация, соғатын импульс, ылғалдылық, жоғары және төмен

температураның әсерін өлшейтін өлшеу құралдарына сынау өткізу үшін

сәйкес жабдықтаумен жарақтандыру қажет.

4. Бағдарламаны іске асыру

1. Бағдарламаны ресурстік қамтамасыз ету.

Бағдарламаның шараларын қаржыландыру мемлекеттік бюджеттің

қаражат есебінен жүргізіледі.

2. Бағдарламаны іске асырудың тетігі.

Жұмыстардың негізгі тапсырысшысы Қазақстан Республикасының Үкіметі, атқарушысы-заң күші бар заңдарға сәйкес бірыңғай ғылыми-техникалық саясат жүргізу және өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы жұмыстарды үлестіру жүктелген Мемстандарт.
Бағдарламаға қатысуға Мемстандарттың ведомстволық кәсіпорындары, басқа басқару органдары, шетелдер мен Қазақстан Республикасында өлшем құралдарын дайындайтын және әзірлейтін ұйымдар мен кәсіпорындары тартылады.
Бағдарламаны іске асырудың тетігі өзіне:
стандартты үлгілер мен эталондарды дайындауға және әзірлеуге

шарттарды жасауды ұйымдастыру шараларын қарастыратын;

бағдарламаны іске асыруын аяқтауға және эталондық базасының

(нормативтік қамту, эталондарды сақтаушы-ғалымдарды) жұмыс істеуін

қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін методологиялық шараларды;

эталондарды метрологиялық аттестациялауды, монтаждау мен

жеткізуді қамтамасыз ететін техникалық шаралар қамтиды.

Қосымша

1999 жылға арналған ұлттық физикалық шама бірлігі

эталондық базасын құру және қолдау Бағдарламасын жүзеге асыру шаралары

________________________________________________________________________

|Nn/n| Шаралардың атауы |Сатып алынатын (игерілетін) |

| | |объекттің қысқаша техникалық- |

| | |экономикалық сипаттамасы |

|____|___________________________________|_______________________________|

| 1 | 2 | 3 |

|____|___________________________________|_______________________________|

Ұлттық уақыт және жиілік қызметі

-8 8

1 Уақыт және жиілік жұмыс эталонын 1х10 +1х10 с

әзірлеп, дайындау (Астана қаласында 10

орналастыруымен) 1+7х10 Гц

Отын-энергетикалық кешен

2 Коммерциялық жүйесіндегі мұнай есеп. Dц=8+34 дюйм

3

теу расходометрлерін тексеруге жинақы Qмin=0,057+2,862м /с

3

прувер сатып алу (Атырау қаласында Qмах=57+2862м /с

орналастыруымен)

3 Электрондық электр энергиясы есепте. 50+380В

гіштерін тексеруге қондырғы сатып 50А дейін

алу (10 бірлік Астана, Алматы, 0,05+0,1%

Актюбинск, Қарағанды, Семей, Орал,

Павлодар, Шымкент, Қостанай, Өскемен

қалаларында орналастыруымен)

4 Айнымалы үш фазалы тоқ және кернеу 380В дейін

қайнарын сатып алу (Астана қаласында 50 А дейін

орналастыруымен) 45+65Гц

+0,1+0,2%

5 Үш фазалы эталонды электр энергиясы 100+380В

есептегішін сатып алу (Астана қаласын. V3

да орналастыруымен) 0,01+50А, 45-65Гц

+0,02+0,03%

6 Суды көлемді жұмсау өлшем құралдарын Ду=15-150мм

3

тексеруге үлгілі көп жауынды қондыр. 0,05+200м /сағат

ғы сатып алу (Жезқазған, Ақтау қала. +

ларында орналастыруымен) -0,05%

3

7 Жылу есептегіштерін тексеретін үлгі. 0,2-200м /сағат

лі көп жауынды қондырғы сатып алу

(Астана қаласында орналастыруымен)

3

8 Газ есептегіштерін тексеретін уни. 0,016м /сағаттан

3

версальды қондырғы сатып алу (5 бір. 16 м /сағатқа дейін

лік Астана, Атырау, Ақтау, Өскемен,

Павлодар қалаларында орналастыруымен)

9 1 разрядті МП-600 артық қысымды 0,5+60 Мпа

жүк-поршеньді манометр сатып алу

(3 бірлік Жамбыл, Өскемен, Қарағанды

қалаларында орналастыруымен)

10 Температура бірлігі жұмыс эталонын 273,15+204К

жабдықтауға үлгілі өлшем құралдары. S=0,0002+0,5К

ның жинағын сатып алу

Азық-түлік өнеркәсібі

11 МС 21ОS, AC 211S, LC 221S, LS 2201S ӨYШ=210г, 2 разрядті

үлгілі электронды лабораториялық ӨҮШ=220г, 3 классты

таразы сатып алу (4 бірлік Астана ӨҮШ=2200г, 4 классты

қаласында орналастыруымен)

12 Қоршаған ортаның объектілеріндегі Табу шегі 0,001 мг/кг

және азық-түлік өнімдеріндегі ауыр

металдар тұзының мөлшерін бақылай.

тын эталондық кешенін сатып алу

13 Үлгілерді теңестірудегі, қоршаған Табу шегі 0,01 мг/кг

ортаның объектілеріндегі және

азық-түлік өнімдеріндегі ауыр металдар

тұзының мөлшерін бақылайтын эталон.

дық кешенін сатып алу

14 Микотоксин, азық-түлік қосымшалары, Табу шегі 0,005 мг/кг

антибиотик және бензапиреннің мөл.

шерін бақылау үшін эталондық кешенін

сатып алу

15 Пестицид, нитрозамин, майларды Табу шегі 0,01 мг/кг

талдау және спирттің мөлшерін

бақылау үшін эталондық кешенін

сатып алу

3

16 Нитрат-ионның мөлшерін бақылау Өлшем шегі 0,01-0,0001моль/дм

үшін эталондық кешенін сатып алу

17 Қант, нитрит, темір және сивуха Спектрлік диапазоны 315-тен

майларының мөлшерін бақылау үшін 980 дейін нм 0,1-100%

эталондық кешенін сатып алу

18 рН, ион концентрациясын өлшеу үшін Өлшем шегі 1-19рН

эталондық кешенін сатып алу

19 микрорганизмдердің мөлшерін бақылау Температура диапазоны 0-65С,

үшін эталондық кешенін сатып алу 1 инкубаторлық шығырдан 6-ға

дейін

20 Күлді, ылғалдылық және альдегидтер. Толқын ұзындығы 11 нм, өлшем

ді бақылау үшін эталондық кешенін ұзақтығы 20сек., 92 стандарттық

сатып алу калибрлеу

21 Экстракт, қант және құрғақ заттар. Сыну көрсеткіші 1,2 ден 1,7 дейін

дың мөлшерін, ылғалдылықты бақылау

эталондық кешенін сатып алу

Өлшем құралдарын өндіру және әкелу

22 Климаттық камерасын сатып алу Температурасы 60С-дан +50С

дейін, температураның сүйемелдеу

+

қателігі -3С

23 Тозаң камерасын сатып алу Ауаның қимыл жылдамдығы

5-тен 15 м/с дейін

24 Жаңбыр камерасын сатып алу Жаңбыр қарқындысы 3-тен

10 мм/мин дейін, жаңбырдың

бір қалыптығы емес +

-2мм/мин

25 Жылу және ылғалдылық камерасын Салыстырмалық ылғалдылық 95%-ке

сатып алу дейін, салыстырмалы

ылғалдылықтың

сүйемелдеу қателігі +

- 3%

26 УВ-70/200 вибростендін сатып алу Жиілік диапазоны 12-ден 200Гц,

ауытқу тербеліс диапазоны

0,005-тен

1 мм дейін

27 12М У50/1470-1 соқпа қондырғысын Қарқынды серпілістің қарқындығы

сатып алу 1,5-тен 16 мс, қарқынды

серпілістің

үдеуі 10-нан 150g

28 C-2M дистанционды жылдамдық 20-190 км/сағат

өлшемдерін тексеру үшін қондырғы

сатып алу

таблицаның жалғасы

___________________________________________________________________

| Жауапты орындаушы, орындасушы |Орындалу мерзімі |

| |(жыл, тоқсан) |

| | |

|___________________________________|_______________________________|

| 4 | 5 |

|___________________________________|_______________________________|

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Мемстандарт, 1999 жылдың

"Метрология" РМК IV тоқсаны

Оқығандар:

Омарбекова А.

Қасымбеков Б.

Об утверждении Программы поддержки и создания национальной эталонной базы единиц физических величин республики на 1999 год

Постановление Правительства Республики Казахстан от 26 мая 1999 года № 652

В целях реализации Указа Президента Республики Казахстан от 28 января 1998 года № 3834 U983834_ "О мерах по реализации Стратегии развития Казахстана до 2030 года", постановления Правительства Республики Казахстан от 19 февраля 1998 года № 119 P980119_ "О Плане мероприятий по реализации Программы действий Правительства Республики Казахстан на 1998-2000 годы" Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Утвердить прилагаемую Программу поддержки и создания национальной эталонной базы единиц физических величин республики на 1999 год.
2. Министерству финансов Республики Казахстан осуществлять финансирование данной Программы за счет и в пределах средств, предусмотренных в республиканском бюджете на 1999 год.
3. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр

Республики Казахстан

Утверждена

постановлением Правительства

Республики Казахстан

от 26 мая 1999 года № 652

Программа
поддержки и создания национальной
эталонной базы единиц физических величин
республики на 1999 год

1. Введение

Эталонная база единиц физических величин Республики Казахстан (далее - эталонная база) является технической основой обеспечения единства измерений - важнейшей государственной функции, возложенной на Комитет по стандартизации, метрологии и сертификации Министерства энергетики, индустрии и торговли Республики Казахстан (далее - Госстандарт). Уровень ее развития во многом определяет темпы научно- технического прогресса, повышения качества продукции и эффективности производства, состояние окружающей среды, обороноспособность страны, а также быстрейшую интеграцию ее экономики в мировую.
В настоящее время структура эталонной базы республики включает Главный центр государственных эталонов, созданный на базе РГП "Алматинский ЦСМС", техническую базу 18 государственных предприятий Госстандарта и метрологических служб органов управления и юридических лиц.
Направления развития отраслей экономики в значительной степени определяют специфику развития тех или иных видов измерений в конкретном регионе республики и, тем самым, определяют необходимость развития эталонной базы, оптимальной по структуре и дислокации, а также техническому уровню.
Учитывая промышленно-сырьевой потенциал различных регионов Казахстана предусмотрена специализация по уровню и видам измерений 5-ти региональных центров: РГП "Алматинский ЦСМС" - в Южном, РГП "Карагандинский ЦСМС" - в Центральном, РГП "Акмолинский ЦСМС" - в Северном, РГП "Восточно-Казахстанский ЦСМС" - в Восточном и РГП "Актюбинский ЦСМС" - в Западном регионах республики.
Эталонная база является сложнейшим научно-техническим комплексом, представляющим собой совокупность государственных первичных и вторичных эталонов, а также исходных для страны установок высшей точности для воспроизведения и хранения единиц физических величин (массы, длины, давления и др.) с целью передачи их размеров рабочим средствам измерений предприятий, учреждений, организаций и граждан - субъектов предпринимательской деятельности путем сличения, поверки или калибровки.
В настоящее время эталонная база республики включает 17 государственных эталонов и более 2000 единиц образцовых средств измерений 1-го разряда.
Существующая эталонная база республики была сформирована, в основном, в 70-80 годы за счет средств бюджетного финансирования. По своему уровню она отвечала потребностям народного хозяйства того периода развития. В настоящее время часть приборов морально устарели и физически износились.
Вместе с тем, анализ тенденции развития современных средств измерений показывает, что к началу следующего столетия парк измерительной техники будет более чем на 80 процентов состоять из автоматических измерительных систем с высокоточными первичными измерительными преобразователями, микропроцессорной системой управления и обработки измерительной информации, которые в настоящее время не обеспечены в Казахстане образцовыми средствами для их поверки.
Решение проблемы осложняется тем, что с распадом Союза ведущие метрологические научно-исследовательские институты, занимающиеся разработкой и изготовлением эталонов и образцовых средств измерений, остались на территории России.
Происходящие в республике экономические преобразования в рамках стратегии развития до 2030 года, решение вопросов вступления Казахстана во Всемирную Торговую Организацию (ВТО), интеграция национальной экономики в мировое экономическое сообщество требуют дальнейшего повышения точности и достоверности измерений.
Реализация поставленных задач возможна только на основе совершенствования государственной системы обеспечения единства измерений и, прежде всего, ее законодательной и технической основ путем изменения приоритетов, использования новых принципов, форм и методов управления.
Настоящая Программа разработана на основе анализа состояния измерений в отраслях экономики и содержит мероприятия по дооснащению эталонной базы республики с учетом потребностей хозяйства в метрологическом обеспечении и рационального использования бюджетных средств. Мероприятия Программы представлены в "Приложении" и изложены в порядке первоочередности приобретения эталонов.

2. Цели

Основными целями Программы являются планомерное создание и

совершенствование эталонной базы республики, направленные на наиболее

полное удовлетворение потребностей отраслей экономики в обеспечении

единства измерений.

В результате реализации Программы ожидается получение научно-

технического, социального и экономического эффекта, который заключается:

в обеспечении единства и достоверности измерений в республике;

повышении точности измерений;

снижении затрат на поверку средств измерений;

обеспечении экономии материальных и энергетических ресурсов;

повышении качества и конкурентоспособности отечественной

продукции и услуг на мировом рынке;

обеспечении безопасности продуктов питания;

устранении технических барьеров в движении товаров и услуг (в том

числе средств измерений) в процессе торгово-экономических отношений

с другими странами;

обеспечении научно-технического прогресса в энергетике,

телекоммуникациях, электронике, перспективных технологиях и

производстве, информатике.

3. Приоритетные направления создания

эталонной базы

Приоритетными направлениями Программы являются поддержка и

создание эталонной базы для обеспечения единства и достоверности

измерений в следующих стратегических отраслях экономики:

для обеспечения функционирования национальной службы времени и

частоты;

топливно-энергетическом комплексе;

пищевой промышленности;

при производстве и ввозе средств измерений.

1. Обеспечение функционирования национальной службы времени и

частоты.

Состояние дел. В настоящее время национальной службы единого

времени и частоты в республике нет.

Создание национальной службы единого времени и частоты является одним из обязательных условий достижения реального суверенитета и независимости государства, укрепления его обороноспособности.
В настоящее время единица времени воспроизводится косвенным методом посредством приема РГП "Алматинский ЦСМС" эталонных сигналов частоты, периодически передаваемых радиостанцией, расположенной в г. Бишкеке (Республика Кыргызстан) и передается с помощью компараторов и стандартов частоты средствам измерений подведомственных предприятий Госстандарта и юридических лиц.
Однако, данный способ воспроизведения единицы времени ввиду несовершенства имеющихся в наличии технических средств недостаточно точен, не позволяет воспроизвести шкалу времени, не дает возможность передать единицы времени и частоты по радио и телевизионным каналам на территории республики и ненадежен, так как зависит от работы радиостанции, находящейся за пределами республики.
Вместе с тем, повышение требований к точности измерений времени и частоты уже сегодня диктуется внедрением новых технологий, стремительным развитием телекоммуникационных систем Казахстана. Вхождение этих систем в глобальную информационную инфраструктуру требует жесткой синхронизации работы аппаратуры передачи и приема сигналов, что повлечет установку большого количества стандартов частоты, которые, в свою очередь, должны быть аттестованы и синхронизированы с национальными эталонам времени и частоты.
Прекращение вещания многих радиостанций службы единого времени, снижение мощности излучения оставшихся, а также проблема заметного снижения объемов научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ по развитию и совершенствованию технического обеспечения национальных служб времени и частоты неоднократно обсуждались на заседаниях Межгосударственного Совета по стандартизации, метрологии и сертификации, который обратился в Межгосударственный Экономический Комитет стран СНГ с просьбой обратить внимание Правительств государств- участников Соглашения на необходимость неотложной государственной поддержки национальным службам времени и частоты.
Цель. Создание национальной службы времени и частоты позволит:
воспроизводить и сохранять единицы времени и частоты с наивысшей достижимой точностью, обеспечив суверенитет Казахстана;
передавать эталонные частоты предприятиям и сигналы точного времени по каналам радио и телевидения, включая спутниковые;
проводить метрологическую аттестацию исходных средств измерений времени и частоты для предприятий и организаций республики;
содействовать повышению обороноспособности страны за счет повышения точности измерения времени и частоты в вооруженных силах;
повысить эффективность научных исследований за счет использования при экспериментах более точных средств измерений времени и частоты;
создание и сохранение национальной шкалы времени и сличение ее со шкалой Всемирного координированного времени;
сотрудничать в рамках Межправительственного Соглашения "О сотрудничестве по обеспечению единства измерений времени и частоты".
Основные мероприятия. Для создания национальной службы по воспроизведению единицы времени и частоты, а также шкалы текущего времени необходимо приобретение эталона времени и частоты, включающего водородные стандарты частоты (3 единицы), пассивный водородный стандарт частоты, автоматизированную измерительную систему, приемник сигналов точного времени и систему размножения сигналов эталона для внешних потребителей. Исполнителем данного заказа может быть Всероссийский научно-исследовательский институт физико-технических и радиотехнических измерений (ВНИИФТРИ), который является ведущим институтом в области измерения времени и пространства в странах СНГ. Мероприятия по созданию национальной службы времени и частоты включают: разработку технического задания на создание эталона, изготовление, доставку, монтаж с учетом привязки к месту эксплуатации эталона и связи с потребителями, а также обучение персонала.
2. Совершенствование эталонной базы для обеспечения единства измерений в топливно-энергетическом комплексе.
Состояние дел. Метрологический аспект в деятельности топливно- энергетического комплекса включает метрологическое обеспечение при учете расхода и количества энергоносителей, оценке качества сырья и готовой продукции и, как правило, определяет взаимоотношения между потребителями и поставщиками.
Учет нефти и нефтепродуктов является важнейшей государственной задачей - составной частью производства, транспортирования и потребления топливно-энергетических ресурсов в целом. Оценка количества и качества экспортируемых нефти и нефтепродуктов способствует проведению единой государственной политики в области внешнеторговой деятельности и организации эффективного механизма контроля за своевременным и полным поступлением валютных средств от экспортных операций.
Так, потери только за счет увеличения погрешности измерений при учете нефти на 0,5 процента, ежегодный объем добычи которой составляет около 27 млн. тонн (из которых 2/3 экспортируется), а цена за 1 тонну нефти - 3200 тенге, составят в масштабе республики 135 тыс.тонн или 432 млн. тенге в денежном выражении.
Успешное решение задач обеспечения измерений с достоверной оценкой их погрешности, требуют, в свою очередь, решения задач метрологического обеспечения.
В настоящее время в топливно-энергетическом комплексе применяется более 3 млн. средств измерений, в том числе: турбинные и кориолисные счетчики нефти и газа, микропроцессорная аппаратура, поточные автоматические плотномеры, пробоотборники, манометры и другие. Использование высокоточных приборов учета энергоносителей позволит упорядочить потребление энергоресурсов, контролировать и регулировать процессы их добычи и потребления, определять реально необходимое количество энергоресурсов.
Зарубежные фирмы, такие как, Shеvrоn, Siемеns, Fisher Rosemount производят рабочие средства измерений расхода энергоресурсов, приближающиеся по точности к эталонам, которые в настоящее время широко применяются при учете количества добываемой нефти и газового конденсата совместными предприятиями в Казахстане.
Эталонная база республики, используемая в данном виде измерений была создана в конце 70-х годов. В настоящее время она нуждается в существенной модернизации, так как не может в полной мере обеспечить свои функции по поверке около 20 процентов применяемых приборов.
Если учесть, что стоимость поверки одного расходомера составляет порядка 500 долларов США и происходит значительное увеличение парка используемых расходомеров, то развитие эталонной базы по данному виду измерений сократит вывоз расходомеров на поверку за пределы республики и позволит существенно сократить расходы на эксплуатацию этих средств измерений в топливно-энергетическом комплексе.
Значительная роль в проведении энергосберегающей политики принадлежит бытовым приборам учета воды, газа, электрической и тепловой энергии, которые составляют порядка 80 процентов от эксплуатируемых в отрасли. В 1998 году в республике в эксплуатации находилось 59111 приборов учета воды, 51132 приборов учета газа, 5647 приборов учета тепла и около 3 млн. приборов учета электроэнергии. Реализация постановления Правительства РК от 29 мая 1997 года № 889 "Об упорядочении применения норм потребления тепла, горячей и холодной воды" предусматривает дальнейшее увеличение количества приборов учета, применяемых в жилищном секторе, при этом важнейшей задачей Госстандарта является обеспечение их метрологического обслуживания на месте эксплуатации. Острота проблемы заключается в том, что вывоз приборов на поверку за пределы области в 10-15 раз увеличивает стоимость поверки и значительно увеличивает эксплуатационные расходы для этих видов средств измерений.
В то же время бытовые приборы учета газа не обеспечены поверкой в Атырауской, Восточно-Казахстанской, Мангистауской и Павлодарской областях, холодной и горячей воды в Мангистауской области, приборы учета тепловой энергии (теплосчетчики) поверяются на поверочной базе, производительность которой не обеспечивает поверку в требуемом объеме. Кроме того, имеющееся поверочное оборудование не позволяет проводить поверку теплосчетчиков в комплекте, вследствие чего не обеспечивается достоверная оценка их метрологических характеристик. Существующая на сегодня поэлементная поверка теплосчетчиков также требует совершенствования эталонной базы, и, прежде всего, приобретение горячеводных проливных стендов.
Обеспечение достоверного и точного учета тепловой энергии позволит существенно упорядочить взаиморасчеты в сфере коммунальных услуг, что в целом положительно скажется на формировании рыночных отношений в области производства и потребления энергоресурсов.
Важное значение в экономике государства имеет достоверный учет электрической энергии, осуществляемый с помощью счетчиков электрической энергии. Счетчики электрической энергии, в основном, обеспечены поверкой в республике. Однако, необходимость проведения активной энергосберегающей политики обусловливает широкое внедрение электросчетчиков электронной системы, более высокого класса точности, погрешность измерения которых в 1020 раз меньше погрешности электросчетчиков, применяемых в настоящее время. Необеспеченность поверкой электросчетчиков электронной системы не способствует повышению точности измерений отпускаемой и производимой в республике электроэнергии.
Ежегодно в Казахстане производится порядка 50 млрд. кВт/час электроэнергии. Так, только снижение погрешности ее измерения с 2 процентов в настоящее время до 0,5 процента при использовании электросчетчиков электронной системы позволит упорядочить потребления электроэнергии и обеспечить экономию электроэнергии в денежном выражении эквивалентную 1,5 млрд. тенге.
В перспективе, с ростом импорта высокоточных счетчиков электрической энергии типа "Альфа", ЦЭ 6802, ЦЭ 6806 значительно возрастут расходы производителей и потребителей электроэнергии на их поверку, так как в настоящее время она осуществляется только в ГП "ВНИИМ им. Д.И. Менделеева" (г. Санкт-Петербург).
Имеющиеся установки для поверки счетчиков электрической энергии более низких классов точности (2 класса и ниже) также морально устарели и физически износились, так как эксплуатируются в течение 15-20 лет.
Для контроля одного из важнейших параметров при учете расхода тепловой энергии, жидкости и газа используется около 1,5 млн. средств измерений температуры. По данным анализа состояния измерений установлено, что требования к точности измерений температуры к 2003 году возрастут в 3-5 раз. Добиться единства измерений с высокой точностью возможно только путем совершенствования всей системы воспроизведения и передачи размера единицы температуры. В связи с этим, в 1989 году была принята Международная температурная шкала МТШ-90. Для гармонизации технических требований в области измерения температуры с международными и перехода на новую шкалу эталонная база республики должна быть укомплектована соответствующей аппаратурой для поверки средств измерений в диапазоне от 273,15 до 2042 К.
Цель. Обеспечение достоверного учета топливно-энергетических ресурсов, проведение энергосберегающей политики.
Основные мероприятия.
Для реализации указанных целей предусмотрено приобретение комплекса эталонов и образцовых средств измерений, повышающих точность измерений расхода и количества газа и нефти, электрической энергии, расширяющих номенклатуру поверяемых приборов учета соды (холодной и горячей), тепловой энергии.
Исполнителями мероприятий Программы по вопросам разработки и поставки поверочного оборудования могут быть:
Сибирский государственный научно-исследовательский институт метрологии (СНИИМ) - в области электрических измерений (п.п. 3, 4, 5 Приложения);
Всероссийский научно-исследовательский институт расходометрии (ВНИИР) - в области измерении расхода нефти, газа, воды, тепловой энергии (п.п. 2, 6, 7, 8 Приложения);
Всероссийский научно-исследовательский институт метрологии им. Д.И. Менделеева (ВНИИМ им. Д.И. Менделеева) - в области измерений температуры (п. 10).
3. Совершенствование эталонной базы для обеспечения единства измерений в пищевой промышленности.
Состояние дел. Одним из важнейших приоритетов в политике государства является здоровье нации. Для достижения этой цели общество должно работать во многих направлениях - охрана окружающей среды, обеспечение безопасных условий труда, качественное диагностирование и лечение заболеваний, обеспечение населения качественными и экологически чистыми продуктами питания.
Обеспечение качества, в том числе безопасности пищевой и сельскохозяйственной продукции - одна из актуальнейших проблем, которая может решаться на основе испытаний и сертификации. Для подтверждения качества и безопасности продукции в соответствии с требованиями нормативных документов необходимо проведение физико- химических, микробиологических, токсикологических и радиометрических измерений. Это условие распространяется на продукцию, как производимую в республике, так и ввозимую из-за рубежа.
Получить достоверную измерительную информацию возможно лишь с использованием высокоэффективного экспрессного оборудования, по своим метрологическим характеристикам соответствующего требуемым нормам точности и надежности, имеющего программное обеспечение.
В настоящее время в аккредитованных лабораториях (центрах) широко применяются такие приборы, как, газовые и жидкостные хроматографы, атомно-абсорбционные спектрометры, электронные весы и другие высокоточные приборы нового поколения, которые позволяют идентифицировать образец продукции, обнаружить и измерить количество различных опасных для здоровья и жизни человека вредных веществ.
Однако, метрологическое обеспечение испытаний и сертификации пищевой и сельскохозяйственной продукции в республике находится не на должном уровне из-за отсутствия в республике высокоточных эталонных комплексов для поверки (калибровки) приборов контроля показателей качества и безопасности продукции, а также проведения межлабораторных сличений результатов измерений (испытаний).
Цель. Обеспечение качества и конкурентоспособности отечественной продукции, защита экономических интересов республики, создание условий для здоровья, благополучия людей, устойчивого социального и экономического развития общества.
Основные мероприятия. Для реализации указанных целей необходимо совершенствование эталонной базы в области физико-химических и оптико- физических измерений путем дооснащения высокоэффективными эталонными комплексами, в том числе: атомно-абсорбционным спектрофотометром ААС-3, хромато-масс-спектрометром НР 4500, фотоэлектроколориметром и другими приборами производства ведущих зарубежных фирм, таких как, "Hewlett Packard" (США), "Perten" (Швеция) (п.п. 12-21 Приложения).
4. Совершенствование эталонной базы для обеспечения единства измерений при производстве и ввозе средств измерений.
Состояние дел. Важной задачей, стоящей перед промышленностью, в энергетике, при проведении научных исследований является использование измерительной техники, по своим техническим и метрологическим характеристикам отвечающей современным требованиям производства, учета и распределения материальных и энергетических ресурсов и т.д.
В настоящее время на рынок Казахстана поступает большое количество импортных средств измерений, в основном, приборов учета газа, воды (холодной и горячей), тепловой и электрической энергии. В то же время следует отметить, что измерительная техника иностранных фирм не всегда адаптирована к местным условиям эксплуатации и по своим техническим свойствам отвечает запросам потребителей.
Механизмом защиты отечественного рынка от некачественных средств измерений, предназначенных к серийному производству или ввозу из-за границы партиями, являются государственные испытания средств измерений с целью утверждения их типа с последующим внесением в Государственный реестр.
В настоящее время в республике отсутствует аккредитованная испытательная база для средств измерений, располагающая необходимым испытательным и измерительным оборудованием. Испытания, в основном, проводятся на базе сторонних организаций (иногда с использованием нескольких баз), что приводит к удорожанию стоимости испытаний, и соответственно, стоимости приборов.
Создание собственной испытательной базы с последующей аккредитацией ее на международном уровне позволит обеспечить признание результатов испытаний выпускаемых средств измерений при поставках их за рубеж, тем самым способствовать устранению технических барьеров в торговле. Кроме того, расширение номенклатуры средств измерений, допущенных к применению на территории республики, позволяет увеличить возможность выбора средств измерений и создает условия для здоровой конкуренции.
Цель. Обеспечение качества и конкурентоспособности отечественных приборов, устранение технических барьеров в торговле, установление рациональной номенклатуры и эффективного использования парка средств измерений.
Основные мероприятия. Для реализации поставленных целей необходимо дооснащение эталонной базы соответствующим оборудованием для проведения испытаний средств измерений на воздействие пониженной и повышенной температуры, влаги, ударного импульса, вибрации (п.п. 22-28).

4. Реализация Программы

Основным заказчиком работ является Правительство Республики Казахстан, исполнителем - Госстандарт, на который в соответствии с действующим законодательством возложено проведение единой научно- технической политики и координация работ в области обеспечения единства измерений.
К участию в Программе привлекаются подведомственные предприятия Госстандарта, другие органы управления, предприятия и организации разработчики и изготовители средств измерений Республики Казахстан и зарубежных стран.

Механизм реализации Программы включает:

организационные мероприятия, предусматривающие заключение

договоров на разработку и изготовление эталонов;

методологические мероприятия, позволяющие завершить реализацию

Программы и обеспечить функционирование эталонной базы (подготовка

ученых-хранителей эталонов, нормативное обеспечение);

технические мероприятия, обеспечивающие доставку, монтаж и

метрологическую аттестацию эталонов.

Приложение

Мероприятия по реализации Программы поддержки и создания

национальной эталонной базы единиц физических величин республики

на 1999 год

____________________________________________________________________

№ ! Наименование !Краткая технико- !Ответственный !Срок выполнения!

п/п! мероприятия !экономическая !исполнитель, !(квартал, год) !

! !характеристика !соисполнитель ! !

! !приобретаемого ! ! !

! !(осваиваемого) ! ! !

! !объекта ! ! !

--------------------------------------------------------------------!

1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 !

--------------------------------------------------------------------!

Национальная служба времени и частоты

--------------------------------------------------------------------

1 Разработать и -8 8 Госстандарт, IV квартал

изготовить рабочий 1х10 -1х10 с РГП "Метрология" 1999 года

эталон времени 10

и частоты 1-7х10 Гц

(с размещением в

г. Астане)

--------------------------------------------------------------------

Топливно-энергетический комплекс

--------------------------------------------------------------------

2 Приобрести Dц =(8-34)дюймов Госстандарт, IV квартал

компакт прувер Qмin=(0,057 - РГП "Метрология" 1999 года

для поверки 3

расходомером в -2,862)м/ч

системах Qmax=(57-2862)

коммерческого м3/ч

учета нефти

(с размещением в

г. Атырау)

3 Приобрести установку (50-380) В Госстандарт, IV квартал

для поверки до 50 А РГП "Метрология" 1999 года

счетчиков +

электрической энергии -(0,05-0,1)%

электронных (10 ед.

с размещением в г.г.

Астане, Алматы,

Актюбинске, Караганде,

Семипалатинске, Уральске,

Павлодаре, Шымкенте,

Кустанае, Усть-

Каменогорске)

4 Приобрести источник до 380 В Госстандарт, IV квартал

переменного до 50 А РГП "Метрология" 1999 года

трехфазного тока и (45-65)Гц

напряжения (с разме- +

щением в г. Астане) -(0,1-0,2)%

5 Приобрести эталонный (100-380) В Госстандарт, IV квартал

трехфазный счетчик V3 РГП "Метрология" 1999 года

электрической энергии (0,01-50)А,

(с размещением (45-65)Гц

в г. Астане) +

-(0,02-0,03)%

----------------------------------------------------------------------

6 Приобрести образцовую Ду=(15-150)мм Госстандарт, IV квартал

проливную (0,05-200)м3/ч РГП "Метрология" 1999 года

установку для поверки +

средств измерений - 0,05 %

объемного расхода воды

(2 ед. с размещением в

г.г.Жезказгане, Актау)

------------------------------------------------------------------------

7 Приобрести (0,2-200)м3/ч Госстандарт, IV квартал

образцовую РГП "Метрология" 1999 года

проливную

установку для

поверки

теплосчетчиков

(с размещением в

г. Астане)

-------------------------------------------------------------------------

8 Приобрести от 0,016 м3/ч Госстандарт, IV квартал

универсальную до 16 м3/ч РГП "Метрология" 1999 года

установку для

поверки счетчиков

газа (5 ед.

с размещением в

г.г.Астане, Атырау,

Актау, Усть-

Каменогорске,Павлодаре)

--------------------------------------------------------------------------

9 Приобрести манометр (0,5-60)МПа Госстандарт, IV квартал

грузопоршневой РГП "Метрология" 1999 года

избыточного давления

МП-600 1 разряда

(3 ед. с размещением

в г.г. Жамбыле,

Усть-Каменогорске,

Караганде)

--------------------------------------------------------------------------

10 Приобрести комплект (273,15-2042)К Госстандарт, IV квартал

образцовых средств S=(0,0002-0,5)К РГП "Метрология" 1999 года

измерений для

дооснащения рабочего

эталона единицы

температуры

-------------------------------------------------------------------------

Пищевая промышленность

--------------------------------------------------------------------------

11 Приобрести весы НПВ=210г, 2-го Госстандарт, IV квартал

лабораторные разряда РГП "Метрология" 1999 года

электронные НПВ=210г, 3 класса

образцовые МС 210S, НПВ=2200г, 4 класса

АС211S,LС 2201 S,

LC 2201 S

(4 ед. с размещением

в г. Астане)

--------------------------------------------------------------------------

12 Приобрести Предел обнаружения Госстандарт, IV квартал

эталонный комплекс 0,001 мг/кг РГП "Метрология" 1999 года

для контроля

содержания солей

тяжелых металлов в

пищевых продуктах и

объектах окружающей

среды

--------------------------------------------------------------------------

13 Приобрести Предел обнаружения Госстандарт, IV квартал

эталонный 0,01 мг/кг РГП "Метрология" 1999 года

комплекс для

контроля содержания

пестицидов и

бифенилов в пищевых

продуктах и объектах

окружающей среды,

идентификация

образцов

--------------------------------------------------------------------------

14 Приобрести Предел обнаружения Госстандарт, IV квартал

эталонный 0,005 мг/кг РГП "Метрология" 1999 года

комплекс для

контроля

содержания

микотоксинов,

пищевых добавок,

антибиотиков,

бензапирена

--------------------------------------------------------------------------

15 Приобрести Предел обнаружения Госстандарт, IV квартал

эталонный 0,01 мг/кг РГП "Метрология" 1999 года

комплекс для

контроля содержания

пестицидов,

нитрозаминов,

анализа жиров,

спиртов

--------------------------------------------------------------------------

16 Приобрести Предел измерений Госстандарт, IV квартал

эталонный комплекс (0,01-0,0001)моль/дм3 РГП "Метрология" 1999 года

для контроля

содержания нитра-

иона

--------------------------------------------------------------------------

17 Приобрести Спектральный диапазон Госстандарт, IV квартал

эталонный комплекс от 315 до 980 нм РГП "Метрология" 1999 года

для контроля (0,1-100) %

содержания сахара,

нитрита, сивушных

масел, железа

--------------------------------------------------------------------------

18 Приобрести Предел измерений Госстандарт, IV квартал

эталонный (1-19)рН РГП "Метрология" 1999 года

комплекс для

измерения

концентрации

ионов, рН

--------------------------------------------------------------------------

19 Приобрести Диапазон температур Госстандарт, IV квартал

эталонный комплекс (0-65)о С, от 1 до 6 РГП "Метрология" 1999 года

для контроля инкубаторных блоков

содержания

микроорганизмов

--------------------------------------------------------------------------

20 Приобрести эталонный Длина волны 11 нм, Госстандарт, IV квартал

комплекс для длительность измерения РГП "Метрология" 1999 года

контроля зольности, 20 сек., 92

влажности, стандартные калибровки

альдегидов

--------------------------------------------------------------------------

21 Приобрести эталонный Показатель преломления Госстандарт, IV квартал

комплекс для от 1,2 до 1,7 РГП "Метрология" 1999 года

контроля влажности,

содержания сухих

веществ, экстрактов

и сахаров

--------------------------------------------------------------------------

Производство и ввоз средств измерений

--------------------------------------------------------------------------

22 Приобрести Температура от -60 о С Госстандарт, IV квартал

климатическую до +50 о С, погрешность РГП "Метрология" 1999 года

камеру поддержания температуры

+

- 3 о С

---------------------------------------------------------------------------

23 Приобрести камеру Скорость движения Госстандарт, IV квартал

пыли воздуха от 5 до 15 м/с РГП "Метрология" 1999 года

--------------------------------------------------------------------------

24 Приобрести камеру Интенсивность дождя от Госстандарт, IV квартал

дождя 3 до 10 мм/мин, РГП "Метрология" 1999 года

неравномерность дождя

+

- 2 мм/мин

--------------------------------------------------------------------------

25 Приобрести камеру Относительная влажность Госстандарт, IV квартал

тепла и влаги до 95%, погрешность РГП "Метрология" 1999 года

поддержания относительной

влажности +

- 3%

--------------------------------------------------------------------------

26 Приобрести Диапазон частот от 12 Госстандарт, IV квартал

вибростенд УВ- до 200 Гц, диапазон РГП "Метрология" 1999 года

70/200 амплитуды колебания от

0,05 до 1 мм

--------------------------------------------------------------------------

27 Приобрести Длительность ударного Госстандарт, IV квартал

установку ударную импульса от 1,5 до 16 РГП "Метрология" 1999 года

12 МУ50/1470-1 мс, ускорение ударного

импульса от 10 до 150 g

----------------------------------------------------------------------------

28 Приобрести установку (20-190) км/ч Госстандарт, IV квартал

для поверки РГП "Метрология" 1999 года

дистанционных

измерителей скорости

С-2М

____________________________________________________________________________

Специалист: Д.Кушенова