ИПС "Әділет"

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi, Төраға И.И.Рогов, Кеңес мүшелерi Х.Ә.Әбiшев, Қ.Ж.Балтабаев, Н.В.Белоруков, С.Ф.Бычкова, А.М.Нұрмағамбетов және Ү.М.Стамқұлов қатысқан құрамда, мыналардың:
      Қазақстан Республикасы Парламентi Палаталарының өкiлдерi - Парламент депутаттары Қ.К.Бөлтаев пен В.Н.Котовичтiң,
      Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң өкiлi - Қазақстан Республикасының Әдiлет вице-министрi Д.Р.Құсдәулетовтың,
      Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер министрiнiң орынбасары В.П.Зверьковтың,
      Қазақстан Республикасы Бас прокурорының орынбасары А.Қ.Дауылбаевтың,
      Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiл Б.К.Байқадамовтың қатысуымен,
      өзiнiң ашық отырысында Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасындағы халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың қызметi туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне коммерциялық емес ұйымдар мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" Республика заңдарын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестiгi тұрғысында тексеру туралы өтiнiшiн қарады.
      Конституциялық iс жүргiзу материалдарын зерделеп, баяндамашы - Конституциялық Кеңестiң мүшесi Н.В.Белоруковтың хабарлауын, Республика Парламентi Палаталары өкiлдерiнiң және өзге де отырысқа қатысушылардың сөйлеген сөздерiн тыңдап, сарапшылардың - Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигi, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақ гуманитарлық-заң университетiнiң Мемлекет және құқық институтының директоры Ғ.С.Сапарғалиевтiң және Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигi, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақ гуманитарлық-заң университетiнiң Жеке құқық ғылыми-зерттеу институтының директоры М.К.Сүлейменовтiң қорытындыларымен, сондай-ақ маманның - заң ғылымдарының докторы, профессор, Заңтану академиясы - "Әдiлет" жоғары құқық мектебiнiң проректоры В.А.Малиновскийдiң қорытындысымен танысып, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi мынаны

анықтады:

      "Қазақстан Республикасындағы халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың қызметi туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актілерiне коммерциялық емес ұйымдар мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасы заңдарын Қазақстан Республикасының Парламентi 2005 жылғы 29 маусымда қабылдап, 2005 жылғы 4 шiлдеде Қазақстан Республикасы Президентiнiң қол қоюына ұсынды.
      Конституцияның 72-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес Мемлекет басшысы аталған заңдарды Негiзгi Заңға сәйкестiгi тұрғысында қарау туралы Конституциялық Кеңеске өтiнiш жолдады.
      "Қазақстан Республикасындағы халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың қызметi туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне коммерциялық емес ұйымдар мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасы заңдарының конституциялылығын тексерген кезде Конституциялық Кеңес мынаны ескердi.

      1. "Қазақстан Республикасындағы халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың қызметi туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрi - Заң) шетел қатысатын коммерциялық емес ұйымдардың Қазақстан аумағындағы қызметін құқықтық регламенттеудi қамтамасыз етуге бағытталған, мемлекеттiң осы саланы заңнамалық реттеуге хақылы екендiгi тұрғысынан қарағанда бұл әбден орынды болып табылады. Мұндай құқық Республика Парламентiнiң құзыретiне жатады, ол Конституцияның 54-бабының 1) тармақшасына сәйкес, елiмiздiң бүкiл аумағында мiндеттi күшi бap, заңдар нысанындағы нормативтiк құқықтық актiлердi қабылдай алады. Парламент заңдар арқылы жеке және заңды тұлғалардың құқық субъектiлiгiне, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, жеке және заңды тұлғалардың мiндеттемелерi мен жауапкершiлiгiне, сондай-ақ меншiк режимiне және өзге де мүлiктiк құқықтарға қатысты негiзгi принциптер мен нормаларды белгiлеуге хақылы (Негiзгi Заңның 61-бабы 3-тармағының 1) және 2) тармақшалары. Бұл ретте, Конституцияның 39-бабының 1-тармағына сәйкес, адамның және азаматтың жеке де, ұжымдық та құқықтары мен бостандықтары конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіптi, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажеттi шамада шектелуi мүмкiн. Сол арқылы, Конституция заң шығарушыға мемлекет пен қоғамның айрықша қорғалатын мүдделерi мен құндылықтарына төнетiн қауiп-қатерге бара-бap құқықтық шаралар айқындау мүмкіншілігін береді.
      Бiрлесу бостандығына құқығын шектеудiң мүмкiншiлiгi мен шарттары БҰҰ-ның Бас ассамблеясы 1966 жылғы 19 желтоқсанда қабылдаған және оған Қазақстан Республикасы қол қойған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактiде де көзделген. Осы құжаттың 22-бабына сәйкес "әрбiр адамның қауымдасу бостандығына, соның iшiнде кәсiподақ құруға және өз мүдделерiн қорғау үшiн оларға мүше болуға құқығы бар. Бұл құқықты пайдалану, заңда көзделгендерiнен және мемлекет қауiпсiздiгi, қоғамдық тәртiптi, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау немесе өзге адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мақсатында демократиялық қоғамда қажет болатындарынан басқалары, ешқандай шектеуге жатпайды".
      Халықаралық және шетелдік коммерциялық емес ұйымдардың Қазақстан аумағындағы қызметiн реттей отырып, заң шығарушы оларды құқықтық мәртебесi арнаулы заңмен регламенттелетiн жеке топқа (түрге) бөледi (Заңның 1-4-баптары). Жекелеген коммерциялық емес ұйымдардың құқықтық жағдайының ерекшелiгiн заң жүзiнде бекiту мүмкiншiлiгi "Коммерциялық емес ұйымдар туралы" Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 қаңтардағы N 142-II Заңымен ( 3-бап ) көзделген.
      Осының бәрi қоғамдық біpлестiктердiң заң алдындағы теңдiгi туралы конституциялық принциптi бұзбай отырып, жекелеген заң шеңберiнде халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес ұйымдар үшiн құрылуының тәртiбi мен қызметiн реттеудiң ерекшелiгiн белгiлеуге мүмкiндiк бередi (Конституцияның 5-бабының 2-тармағы).
      Мәселен, Заңның 7-бабының 1-тармағы шектеулер белгiлейдi, ол шектеулерге сәйкес Қазақстан азаматтығында жоқ адамдар халықаралық немесе шетелдiк коммерциялық емес ұйым филиалының немесе өкiлдiгiнiң басшысы бола алмайды және "Қазақстан Республикасының халықаралық коммерциялық емес ұйымының" атқарушы органының құрамына кiре алмайды. Бұл шектеулер Конституцияға қайшы келмейдi, өйткенi Негiзгi Заңның 12-бабының 4-тармағында Конституцияда, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар Республикада азаматтар үшiн белгiленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ мiндеттер атқарады деп бекiтiлген. Конституциялық Кеңестiң 2003 жылғы 1 желтоқсандағы N 12 және 2004 жылғы 21 сәуiрдегi N 4 қаулыларында баяндалған құқықтық позициясына сәйкес Конституция азаматтар, шетелдiктер және азаматтығы жоқ адамдар үшiн олар пайдалана алатын құқықтар мен бостандықтардың әртүрлi көлемiн, және оларға жүктелетiн мiндеттердiң әртүрлi көлемiн белгiлейдi. Шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар үшiн шектеулi конституциялық-құқықтық мәртебе көзделген.
      Заң "Қазақстан Республикасының халықаралық коммерциялық емес ұйымдары", халықаралық немесе шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың филиалдары және өкiлдiктерi үшiн қаржыландыру мен ақша жұмсаудың ерекше тәртiбiн, қаржылық есептiлiктi және өздерiн құрған құрылтайшылар туралы мәлiметтердi Қазақстан аумағындағы баспасөз басылымдарында жыл сайын жариялау мiндеттiлiгiн белгiлейдi, сондай-ақ террористiк немесе экстремистiк деп танылған ұйымдардан анонимдік қайырмалдықтар мен қаржыландыру алуға тыйым салады (5-баптың 3-тармағы, 9-баптың 1 және 2-тармақтары, 10-баптың 2-тармағы). Халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың қызметiндегi ашықтықты көбiрек қамтамасыз етуге бағытталған осындай шектеулердi енгiзу мүмкiншiлiгi Конституцияның 6-бабы 2-тармағының ("меншiк субъектiлерi мен объектiлері, меншiк иелерiнiң өз құқықтарын жүзеге асыру көлемi мен шектерi, оларды қорғау кепiлдiктерi заңмен белгiленедi") және 23-бабы 1-тармағының ("қоғамдық бiрлестiктердiң қызметi заңмен реттеледi") ережелерiнен келiп шығады.
      Қаралып отырған Заңды қабылдау рәсiмi Республика Конституциясының ережелерiне сәйкес келедi. Заң жобасы Конституцияның 61-бабының 1-тармағы негiзiнде бiр топ депутаттар тарапынан Парламент Мәжiлiсiне енгiзiлген және оның әрбiр Палатасында өз кезегiмен қарау арқылы Негiзгi Заңның 61-бабы 3-6-баптарының талаптарын сақтай отырып қабылданған.
      Сонымен бiрге, талдау көрсеткенiндей, "Қазақстан Республикасындағы халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың қызметi туралы" Заңның кейбiр нормалары Конституцияның жекелеген нормаларына сәйкес келмейдi.
      Осы Заңның 2-бабының 3-тармағына сәйкес "Қазақстан Республикасының, шет мемлекеттiң заңнамасында не Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттардың ережелерiнде өзгеше көзделген жағдайларды қоспағанда, тiкелей немесе өзiнiң уәкiлеттi органдары арқылы Қазақстан Республикасы, тiкелей немесе өзiнiң уәкілетті органдары арқылы шет мемлекеттер, Қазақстан Республикасының азаматтары, Қазақстан Республикасының заңды тұлғалары, шетелдiктер, шетелдiк заңды тұлғалар, азаматтығы жоқ адамдар, халықаралық ұйымдар халықаралық немесе шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың құрылтайшылары бола алады". Заңның 9-бабының 1-тармағына сай "осы Заңда және Қазақстан Республикасының басқа да заңнамалық актiлерiнде, сондай-ақ аумағында халықаралық немесе шетелдiк коммерциялық емес ұйым құрылған мемлекеттің заңнамасында тыйым салынбаған кез келген түсiмдер халықаралық немесе шетелдiк коммерциялық емес ұйымның мүлкiн қалыптастыру көздерi болып табылады".
      Алайда "Нормативтiк құқықтық актiлер туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 24 наурыздағы N 213-I Заңының 1-бабының 2) тармақшасына сәйкес, заңдар белгiленген тәртiппен қабылданған нормативтiк құқықтық актiлердiң, соның iшiнде заңға тәуелдi актiлердiң де жиынтығын өз мазмұнымен қамтиды. Бұдан келiп шығатыны, қаралып отырған Заңның 2-бабының 3-тармағы бiрлесу бостандығына құқығын, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалардың құқық қабілеттiлiгiн заңмен ғана емес, заңдық күшi аздау нормативтiк құқықтық актiлермен де шектеуге мүмкiндiк бередi. Бұл Конституцияның 39-бабы 1-тармағының ("адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары тек заңмен шектелуi мүмкiн") және Негiзгi Заңның 61-бабы 3-тармағының ("Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтiн, жеке және заңды тұлғалардың құқық субъектiлiгiне, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, жеке және заңды тұлғалардың мiндеттемелерi мен жауапкершiлiгiне қатысты негiзгi принциптер мен нормаларды белгiлейтiн заңдар шығаруға хақылы") талаптарына қайшы келеді.
      Одан тыс, Заңның 2-бабы 3-тармағының және 9-бабы 1-тармағының редакциясынан келiп шығатыны, жеке және заңды тұлғалардың құқық қабiлеттiлiгiн айқындауға байланысты құқықтық қатынастарды, сондай-ақ Қазақстан аумағында құрылатын заңды тұлғалардың мүлкiн қалыптастыру тәртiбiн реттеу үшiн ұлттық та, шетел де заңнамасын қолдануға жол берiледi. Бұл орайда, Конституцияның 4-бабының 1-тармағында шетел заңнамасының нормалары Республиканың қолданыстағы құқығына жатқызылмаған. Конституциялық Кеңестiң 1996 жылғы 28 қазандағы N 6, 1998 жылғы 27 наурыздағы N 1/2 және 2001 жылғы 7 мамырдағы N 6/2 қаулыларында осыған назар аударылған. Одан тыс, заңды тұлғалардың құқық қабiлеттiлiгiн айқындау тәртiбi Қазақстанның қолданыстағы құқығымен регламенттелiп қойылған. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1 шiлдедегi N 409-I Азаматтық кодексінiң (Ерекше бөлiм) 1101-бабының 1-тармағына (7-бөлiм "Халықаралық жеке құқық") сай заңды тұлғаның азаматтық құқық қабiлеттiлiгi заңды тұлғаның заңымен айқындалады. Бұл ретте, осы заңды тұлға құрылған елдiң құқығы заңды тұлғаның заңы деп есептеледi (Азаматтық кодекстiң 1100-бабы ).
      Соған байланысты, қаралып отырған жағдайға қатысты қолданыста, Қазақстан заңнамасы қолданылатын құқық болып табылатын жағдайларда, ол реттеп қойған құқықтық қатынастарға шетелдiк нормативтiк құқықтық актiлердiң қолданылуы Конституцияның 4-бабы 1-тармағының ережелерiне сәйкес келмейдi.
      Осылайша, Конституциялық Кеңес "Қазақстан Республикасындағы халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың қызметi туралы" Заңның 2-бабының 3-тармағы және 9-бабының 1-тармағы Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 1-тармағына,   39-бабының 1-тармағына және 61-бабының 3-тармағына сәйкес емес деп есептейдi.

      2. Республика Парламентi Конституцияда көзделген тәртiп пен рәсiмдердi сақтай отырып қабылдаған, "Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне коммерциялық емес ұйымдар мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы "Қазақстан Республикасындағы халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың қызметi туралы" Заңмен өзара байланысты.
      "Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне коммерциялық емес ұйымдар мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң, қолданыстағы заңнамалық актiлерге шетел қатысатын коммерциялық емес ұйымдардың қызметiн құқықтық реттеудiң жорамалданып отырған жаңа тәртiбiнен туындайтын түзетулердi енгiзетiндiктен, және, бұл ретте Конституцияға сәйкес келмейтiн заңның нормаларына негiзделе отырып, осы түзетулердiң орындалмағаны үшiн жауаптылық белгiлейтiндiктен, ол, Негiзгi Заңның 4-бабы 1-тармағының мағынасын ескере отырып, сондай-ақ конституциялық деп таныла алмайды.
      Жазылғанның негiзiнде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" 1995 жылғы 29 желтоқсандағы N 2737 Конституциялық заңның 17-бабы 2-тармағының 1) тармақшасын, 31-33 және 37-баптарын , 38-бабының 1-тармағын және   41-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi

қаулы етедi:

1. Қазақстан Республикасының Парламентi 2005 жылғы 29 маусымда қабылдап, 2005 жылғы 4 шiлдеде Қазақстан Республикасы Президентiнiң қол қоюына ұсынған, "Қазақстан Республикасындағы халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың қызметi туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне коммерциялық емес ұйымдар мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасының заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес деп танылсын.

2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 1-тармағына сай "Қазақстан Республикасындағы халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес ұйымдардың қызметi туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне коммерциялық емес ұйымдар мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасының заңдарына қол қойылмайды және күшiне енгiзiлмейдi.

3. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшiне енедi, шағымдануға жатпайды, Республиканың бүкiл аумағында жалпыға бiрдей мiндеттi және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабының 4-тармағында көзделген реттi ескере отырып, түпкiлiкті болып табылады.

4. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс тiлдерiнде жариялансын.

       Қазақстан Республикасының
      Конституциялық Кеңесінің
      Төрағасы

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Рогова И.И., членов Совета Абишева Х.А., Балтабаева К.Ж., Белорукова Н.В., Бычковой С.Ф., Нурмагамбетова А.М. и Стамкулова У.М. с участием:

представителей Палат Парламента Республики Казахстан - депутатов Парламента Бультаева К.К. и Котовича В.Н.,

представителя Правительства Республики Казахстан - вице-Министра юстиции Республики Казахстан Куставлетова Д.Р.,

заместителя Министра иностранных дел Республики Казахстан Зверькова В.П.,

заместителя Генерального прокурора Республики Казахстан Даулбаева А.К.,

Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан Байкадамова Б.К.

рассмотрел в открытом заседании обращение Президента Республики Казахстан о проверке законов Республики Казахстан "О деятельности международных и иностранных некоммерческих организаций в Республике Казахстан" и "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам некоммерческих организаций" на соответствие Конституции Республики Казахстан.

Изучив материалы конституционного производства, заслушав сообщение докладчика - члена Конституционного Совета Белорукова Н.В., выступления представителей Палат Парламента Республики и других участников заседания, ознакомившись с заключениями экспертов - академика Национальной академии наук Республики Казахстан, доктора юридических наук, профессора, директора Института государства и права Казахского гуманитарно-юридического университета Сапаргалиева Г.С. и академика Национальной академии наук Республики Казахстан, доктора юридических наук, профессора, директора Научно-исследовательского института частного права Казахского гуманитарно-юридического университета Сулейменова М.К., а также с заключением специалиста - доктора юридических наук, профессора, проректора Академии юриспруденции - Высшей школы права "Әділет" Малиновского В.А., Конституционный Совет Республики Казахстан

установил:

Законы Республики Казахстан "О деятельности международных и иностранных некоммерческих организаций в Республике Казахстан" и "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам некоммерческих организаций" приняты Парламентом Республики Казахстан 29 июня 2005 года и представлены на подпись Президенту Республики Казахстан 4 июля 2005 года.

В соответствии с подпунктом 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Глава государства направил в Конституционный Совет обращение о рассмотрении названных законов на их соответствие Конституции Peспублики Казахстан.

При проверке конституционности законов "О деятельности международных и иностранных некоммерческих организаций в Республике Казахстан" и "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам некоммерческих организаций" Конституционный Совет исходит из следующего.

1. Закон Республики Казахстан "О деятельности международных и иностранных некоммерческих организаций в Республике Казахстан" (далее - Закон) направлен на обеспечение правовой регламентации деятельности некоммерческих организаций с иностранным участием на территории Казахстана, что является вполне оправданным с позиции права государства на законодательное регулирование данной сферы. Такое право входит в компетенцию Парламента Республики, который, в соответствии с подпунктом 1) статьи 54 Конституции, может принимать нормативные правовые акты в форме законов, имеющих обязательную силу на всей территории страны. Парламент вправе устанавливать законами основополагающие принципы и нормы, касающиеся правосубъектности физических и юридических лиц, гражданских прав и свобод, обязательств и ответственности физических и юридических лиц, а также режима собственности и иных вещных прав (подпункты 1) и 2) пункта 3 статьи 61 Конституции). При этом, в соответствии с пунктом 1 статьи 39 Конституции, могут быть ограничены как индивидуальные, так и коллективные права и свободы человека и гражданина в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения. Тем самым, Конституция наделяет законодателя возможностью адекватного правового реагирования на возникающие вызовы особо охраняемым интересам и ценностям государства и общества.

Возможность и условия ограничения права на свободу объединений предусмотрены и Международным Пактом о гражданских и политических правах, принятым Генеральной ассамблеей ООН 19 декабря 1966 года и подписанным Республикой Казахстан. В соответствии со статьей 22 этого документа "каждый человек имеет право на свободу ассоциации, включая право создавать профсоюзы и вступать в таковые для защиты своих интересов. Пользование этим правом не подлежит никаким ограничениям, кроме тех, которые предусматриваются законом и которые необходимы в демократическом обществе в интересах государственной безопасности, общественного порядка, охраны здоровья и нравственности населения или защиты прав и свобод других лиц".

Регулируя деятельность международных и иностранных некоммерческих организаций на территории Казахстана, законодатель выделяет их в отдельную группу (вид), правовой статус которой регламентируется специальным законом (статьи 1-4 Закона). Возможность законодательного закрепления особенностей правового положения отдельных некоммерческих организаций предусмотрена Законом Республики Казахстан от 16 января 2001 года N 142-II "О некоммерческих организациях" ( статья 3 ).

Все это позволяет в рамках отдельного закона устанавливать для международных и иностранных некоммерческих организаций особенности регулирования порядка их учреждения и деятельности, не нарушая при этом конституционного принципа равенства общественных объединений перед законом (пункт 2 статьи 5 Конституции).

Так пункт 1 статьи 7 Закона устанавливает ограничения, в соответствии с которыми лица, не состоящие в гражданстве Казахстана, не могут быть руководителями филиала или представительства международной или иностранной некоммерческой организации и входить в состав исполнительного органа "международной некоммерческой организации Республики Казахстан".

Эти ограничения не противоречат Конституции , поскольку в пункте 4 статьи 12 Основного Закона закреплено, что иностранцы и лица без гражданства пользуются в Республике правами и свободами, а также несут обязанности, установленные для граждан, если иное не предусмотрено Конституцией , законами и международными договорами. В соответствии с правовой позицией Конституционного Совета, изложенной в его постановлениях от 1 декабря 2003 года N 12 и от 21 апреля 2004 года N 4 , для граждан, иностранцев и лиц без гражданства Конституция устанавливает разный объем прав и свобод, которыми они могут пользоваться, и разный объем обязанностей, которые на них возлагаются. Для иностранцев и лиц без гражданства предусмотрен ограниченный конституционно-правовой статус.

Закон устанавливает для "международных некоммерческих организаций Республики Казахстан", филиалов и представительств международных или иностранных некоммерческих организаций особый порядок финансирования и расходования денег, обязанность ежегодного опубликования в печатных изданиях на территории Казахстана финансовой отчетности и сведений о своих учредителях, а также запрещает им принимать анонимные пожертвования и финансирование от организаций, признанных террористическими или экстремистскими (пункт 3 статьи 5, пункты 1 и 2 статьи 9, пункт 2 статьи 10). Возможность введения таких ограничений, направленных на обеспечение большей транспарентности в деятельности международных и иностранных некоммерческих организаций, вытекает из положений пункта 2 статьи 6 ("субъекты и объекты собственности, объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантии их защиты определяются законом") и пункта 1 статьи 23 Конституции ("деятельность общественных объединений регулируется законом").

Процедура принятия рассматриваемого Закона соответствует положениям Конституции Республики. Законопроект на основании пункта 1 статьи 61 Конституции был внесен группой депутатов в Мажилис Парламента и путем последовательного рассмотрения в каждой из его Палат принят с соблюдением требований пунктов 3-6 статьи 61 Основного Закона.

Вместе с тем, анализ показал, что некоторые нормы Закона "О деятельности международных и иностранных некоммерческих организаций в Республике Казахстан" не согласуются с отдельными положениями Конституции.

В соответствии с пунктом 3 статьи 2 данного Закона "учредителями международных или иностранных некоммерческих организаций могут выступать Республика Казахстан непосредственно или в лице своих уполномоченных органов, иностранные государства непосредственно или в лице своих уполномоченных органов, граждане Республики Казахстан, иностранцы, иностранные юридические лица, лица без гражданства, международные организации, за исключением случаев, когда иное предусмотрено законодательством Республики Казахстан, иностранного государства либо положениями международных договоров, ратифицированных Республикой Казахстан". Согласно пункту 1 статьи 9 Закона "источниками формирования имущества международной или иностранной некоммерческой организации являются любые поступления, не запрещенные настоящим Законом и другими законодательными актами Республики Казахстан, а также законодательством государства, на территории которого международная или иностранная некоммерческая организация создана".

Однако в соответствии с подпунктом 2) статьи 1 Закона Республики Казахстан от 24 марта 1998 года N 213-I "О нормативных правовых актах" понятие "законодательство" охватывает своим содержанием всю совокупность нормативных правовых актов, в том числе и подзаконных. Из этого следует, что пункт 3 статьи 2 рассматриваемого Закона позволяет ограничивать право на свободу объединений, а также правоспособность физических и юридических лиц не только законом, но и нормативными правовыми актами меньшей юридической силы. Это противоречит требованиям пункта 1 статьи 39 Конституции ("права и свободы человека и гражданина могут быть ограничены только законами") и пункту 3 статьи 61 Основного Закона ("Парламент вправе издавать законы, которые регулируют важнейшие общественные отношения, устанавливают основополагающие принципы и нормы, касающиеся правосубъектности физических и юридических лиц, гражданских прав и свобод, обязательств и ответственности физических и юридических лиц").

Помимо этого, из редакции пункта 3 статьи 2 и пункта 1 статьи 9 Закона вытекает, что для регулирования правоотношений, связанных с определением правоспособности физических и юридических лиц, а также порядка формирования имущества юридических лиц, создаваемых на территории Казахстана, допускается применение как национального, так и иностранного законодательства. Между тем, пунктом 1 статьи 4 Конституции нормы иностранного законодательства к действующему праву Республики не отнесены. На это обращено внимание в постановлениях Конституционного Совета от 28 октября 1996 года N 6, от 27 марта 1998 года N 1/2 и от 7 мая 2001 года N 6/2. Кроме того, порядок определения правоспособности юридических лиц уже регламентирован действующим правом Казахстана. Согласно пункту 1 статьи 1101 ( раздел 7 "Международное частное право" Гражданского кодекса Республики Казахстан (Особенная часть) от 1 июля 1999 года N 409-I гражданская правоспособность юридического лица определяется законом юридического лица. При этом законом юридического лица считается право страны, где это юридическое лицо создано ( статья 1100 Гражданского кодекса).

В связи с этим, применительно к рассматриваемой ситуации, распространение действия иностранных нормативных правовых актов на правоотношения, урегулированные законодательством Казахстана, в случаях, когда оно является применимым правом, не согласуется с положениями пункта 1 статьи 4 Конституции.

Таким образом, Конституционный Совет считает, что пункт 3 статьи 2 и пункт 1 статьи 9 Закона "О деятельности международных и иностранных некоммерческих организаций в Республике Казахстан" не соответствуют пункту 1 статьи 4 , пункту 1 статьи 39 и пункту 3 статьи 61 Конституции Республики Казахстан.

2. Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам некоммерческих организаций", принятый Парламентом Республики с соблюдением порядка и процедур, предусмотренных Конституцией , взаимосвязан с Законом "О деятельности международных и иностранных некоммерческих организаций в Республике Казахстан".

Поскольку Закон "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам некоммерческих организаций" вносит в действующие законодательные акты поправки, вытекающие из предполагаемого нового порядка правового регулирования деятельности некоммерческих организаций с иностранным участием, и устанавливает ответственность за их неисполнение, основываясь при этом на нормах закона, не соответствующего Конституции , он, исходя из смысла пункта 1 статьи 4 Основного Закона, также не может быть признан конституционным.

На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 2 статьи 17 , статьями 31 -33 и 37, пунктом 1 статьи 38 и подпунктом 2) пункта 1 статьи 41 Конституционного закона от 29 декабря 1995 года N 2737 "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан

постановляет:

1. Признать законы Республики Казахстан "О деятельности международных и иностранных некоммерческих организаций в Республике Казахстан" и "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам некоммерческих организаций", принятые Парламентом Республики Казахстан 29 июня 2005 года и представленные на подпись Президенту Республики Казахстан 4 июля 2005 года, не соответствующими Конституции Республики Казахстан.

2. Согласно пункту 1 статьи 74 Конституции Республики Казахстан законы Республики Казахстан "О деятельности международных и иностранных некоммерческих организаций в Республике Казахстан" и "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам некоммерческих организаций" не могут быть подписаны и введены в действие.

3. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.

4. Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

Председатель

Конституционного Cовета

Республики Казахстан