Қазақстан Республикасы Конституциясының 62-бабы 8-тармағының және 83-бабы 1-тармағының нормаларын ресми түсіндіру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық кеңесінің 2013 жылғы 6 наурыздағы № 1 қаулысы.

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі, Төраға И.И.Рогов, Кеңес мүшелері І.Ж.Бақтыбаев, Н.В.Белоруков, А.Н.Жайылғанова, В.А.Малиновский, А.М.Нұрмағамбетов, қатысқан құрамда, мыналардың:

өтініш субъектінің өкілі – Қазақстан Республикасы Әділет министрінің орынбасары З.Х.Баймолдинаның,

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының өкілі – Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитетінің хатшысы Л.Г.Полторабатьконың,

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің өкілі – Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты Р.Қ.Сәрпековтің,

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының өкілі – Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы Ғ.Б.Ақ-қуованың,

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілі – Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасары Ж.Қ.Асановтың,

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің өкілі – Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының орынбасары Ғ.К.Әмриннің,

Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясы) өкілі – Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) аппаратының басшысы С.Ғ.Темірболатовтың,

Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің өкілі – Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың басшысы В.А.Калюжныйдың қатысуымен,

өзінің ашық отырысында Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.Н.Ахметовтің Қазақстан Республикасы Конституциясының 62-бабы 8-тармағының және 83-бабы 1-тармағының нормаларын ресми түсіндіру туралы өтінішін қарады.

Баяндамашы – Конституциялық Кеңестің мүшесі В.А.Малиновскийдің хабарлауын, отырысқа қатысушылардың сөйлеген сөздерін тыңдап, сарапшылар: заң ғылымдарының докторы, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің халықаралық қатынастар факультеті халықаралық құқық кафедрасының профессоры З.К.Аюпованың, заң ғылымдарының докторы, Каспий қоғамдық университетінің профессоры Р.А.Подопригораның, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (Мемлекет және құқық институтының директоры, заң ғылымдарының кандидаты, доцент А.А.Сәлімгерей, Мемлекет және құқық институтының ғылыми қызметкері, PhD докторы Ж.О.Битабарова), Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (заң ғылымдарының докторы, профессор, мемлекет және құқық теориясы мен тарихы, конституциялық құқық кафедрасының меңгерушісі Ж.Д.Бұсырманов), Қазақ гуманитарлық-заң университеті (конституциялық құқық және мемлекеттік басқару кафедрасының меңгерушісі, заң ғылымдарының кандидаты, доцент А.Б.Жұмаділова, мемлекет және құқық теориясы мен тарихы кафедрасының меңгерушісі, заң ғылымдарының кандидаты, доцент М.А.Шәкенов, Құқықтық саясат және конституциялық заңнама ғылыми-зерттеу институтының директоры, заң ғылымдарының докторы, профессор С.Ф. Ударцев), Д.А.Қонаев атындағы Көлік және құқық гуманитарлық университеті (заң ғылымдарының докторы, профессор Ө.Қ.Қопабаев және заң ғылымдарының докторы Қ.К.Айтхожин) мамандарының қорытындыларымен, сондай-ақ конституциялық іс жүргізудің өзге де материалдарымен танысып шығып, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі

анықтады:

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесіне 2013 жылғы 6 ақпанда Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.Н.Ахметовтің Қазақстан Республикасы Конституциясының 62-бабының 8-тармағын және 83-бабының 1-тармағын ресми түсіндіру туралы өтініші келіп түсті. Өтініште мынадай сұрақтар қойылған:

"1) Қазақстан Республикасы Конституциясының 62-бабының 8-тармағында және 83-бабының 1-тармағында көзделген "өзге де нормативтік құқықтық актілер", "басқа да құқықтық актілер" деген ұғымдардың конституциялық мазмұны қандай. "Құқықтық актілер" ұғымы нормативтік құқықтық актілерді қамтиды ма?

2) Қазақстан Республикасы Конституциясының 62-бабы 8-тармағының нормасы, Конституцияның осы нормасында жазылған мәселелер арнаулы заңның нормативтік құқықтық актілерге ғана қатысты нысанасы бола алатынын, не нормативтік болып табылмайтын құқықтық актілерді әзірлеу және қабылдау тәртібін реттейтін нормаларды енгізу арқылы арнаулы заң нысанасының шеңберін кеңейтуге болатынын білдіре ме?

3) Қазақстан Республикасы Конституциясының 62-бабының 8-тармағында көрсетілген Республиканың заң және өзге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібі арнаулы заңның құқықтық реттеуінің толық нысанасы болып табылады ма?".

Негізгі Заңның қаралып отырған нормаларын түсіндіру кезінде, Конституциялық Кеңес өтініште қойылған сұрақтарға қатысты мынаны негізге алды.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясында "өзге де нормативтік құқықтық актілер" және "басқа да құқықтық актілер" ұғымдарының мазмұны ашылмайды. Конституцияның бұл ұғымдар пайдаланылатын 62-бабы 8-тармағының және 83-бабы 1-тармағының мағынасы мен мазмұнын, қаралып отырған өтініш нысанасымен байланысты басқа да бірқатар конституциялық қағидалардан бөлек түсіндіруге болмайды.

Конституцияға сәйкес Қазақстан Республикасының Президенті, Үкімет және өзге де мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалар нормативтік те, нормативтік емес те құқықтық актілер қабылдайды (шығарады). Республика Президентінің жарлықтары мен өкімдері (Конституцияның 45-бабының 1-тармағы), Үкіметтің – қаулылары, Премьер-Министрдің – өкімдері (Конституцияның 69-бабының 1-тармағы), мәслихаттардың – шешімдері, әкімдердің – шешімдері мен өкімдері (Конституцияның 88-бабының 1-тармағы) актілер болып табылады. "Актілер" деп, сондай-ақ Парламент қабылдаған заңдар, Парламенттің және оның Палаталарының қаулылары түсіндіріледі (Конституцияның 62-бабының 1-тармағы, 72-бабының 1-тармағы). Бұл ретте құқықтық актілердің толық тізбесі конституциялық деңгейде белгіленбеген. Конституция актілерді қолданылатын құқыққа жатқызуға (4-баптың 1-тармағы), заңдарды қабылдау тәртібіне (61-бап және өзге де баптар), кейбір мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың актілерінің түрлеріне байланысты жекелеген мәселелерді ғана регламенттейді.

Конституция өзінің бірқатар нормаларында құқықтық актілердің бәрі бірдей қолданылатын құқыққа кірмейді деп белгілейді. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 1996 жылғы 28 қазандағы № 6/2 қаулысына сай қолданылатын құқық құқылы субъектілер белгіленген тәртіппен қабылдаған нормативтік құқықтық актілердегі нормалар жүйесі ретінде қарастырылады. Конституциялық Кеңестің 1997 жылғы 6 наурыздағы № 3 қаулысында Негізгі Заңның 4-бабының 1-тармағында көрсетілген "өзге де нормативтік құқықтық актілерге" қандай актілер жататыны айқындалған. "Құқықтық актілер" ұғымы өзінің мазмұнымен сондай-ақ заң және өзге де нормативтік құқықтық актілерді қамтиды деген ұйғарым Конституциялық Кеңестің басқа да бірқатар қаулыларынан келіп шығады (2000 жылғы 31 мамырдағы № 3/2, 2008 жылғы 27 ақпандағы № 2, 2008 жылғы 24 қыркүйектегі № 7, 2009 жылғы 20 тамыздағы № 5, 2009 жылғы 5 қарашадағы № 6).

Конституциялық Кеңестің қаулыларында сондай-ақ нормативтік құқықтық актілерге жатпайтындары да көрсетілген. Мәселен, 1999 жылғы 29 қазандағы № 20/2 қаулыда, Жоғарғы Сот Төрағасының және Бас Прокурордың міндетін атқарушының хаты нормативтік құқықтық актілерге жатпайды деп көрсетілген.

Осылайша, Конституциялық Кеңес "басқа да құқықтық актілер" ұғымымен Конституцияның басқа да бірқатар нормаларындағы, солардың ішінде 62-баптың 8-тармағындағы "өзге де нормативтік құқықтық актілер" ұғымы да қамтылады деп пайымдайды.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Конституциялық Кеңесінің 17.04.2017 № 2 нормативтік қаулысымен.

2. Нормативтік құқықтық актілердің және мұндай болып табылмайтын құқықтық актілердің конституциялық мазмұны "Нормативтік құқықтық актілер туралы" 1998 жылғы 24 наурыздағы № 213-І және "Әкімшілік рәсімдер туралы" 2000 жылғы 27 қарашадағы № 107-ІІ Қазақстан Республикасының заңдарында ашылады. Оларға жасалған талдау көрсеткендей, нормативтік және нормативтік емес құқықтық актілердің ортақ белгілері де, айтарлықтай ерекшеліктері де бар.

"Нормативтік құқықтық актілер туралы" Заңның 1-бабының 11) тармақшасына сәйкес референдумда қабылданған не уәкілетті орган немесе мемлекеттің лауазымды адамы қабылдаған, құқықтық нормаларды белгілейтін, олардың қолданылуын өзгертетін, тоқтататын немесе тоқтата тұратын белгіленген нысандағы жазбаша ресми құжат нормативтік құқықтық акт болып табылады. Өз кезегінде, құқық нормалары деп реттелетін қоғамдық қатынастар шеңберiнде көп мәрте қолдануға есептелген, жеке дара айқындалмаған тұлғалардың тобына қолданылатын, тұрақты немесе уақытша сипаттағы жалпыға мiндеттi жүріс-тұрыс қағидасы түсіндіріледі (Заңның 1-бабының 10) тармақшасы).

"Нормативтік құқықтық актілер туралы" Заңда заңдарға сәйкес қабылданған, бірақ нормативтік құқықтық актілер болып табылмайтын және құқықты іске асыру және құқық қолданушылық мәні бар нормативтік актілерді әзірлеу, табыс ету, қабылдау, күшіне енгізу, қолдану, жариялау, өзгерту, толықтыру және олардың қолданылуын тоқтату тәртібі белгіленбейді. Бұл нормативтік актілер құқық нормаларын қамтымауға тиіс (Заңның 2-бабының 4-тармағы).

"Әкімшілік рәсімдер туралы" Заңға сәйкес мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың құқықтық актiсi жеке қолданылатын актiлерге жатады, белгiленген нысандағы жазбаша ресми құжат болып табылады және бiр мәрте не уақыт бойынша өзге де шектеулi қолдануға есептелген, жеке-дара белгiлi бiр тұлғаларға қолданылады, жеке-дара белгiлi бiр тұлғалардың заңнамада белгіленген құқықтары мен міндеттерін қолданады және (немесе) іске асырады. Жеке қолданылатын құқықтық актiлер Қазақстан Республикасының заңдарына кiрмейдi және нормативтiк құқықтық актiлерге жатпайды (Заңның 4-бабының 2, 3, 4-тармақтары).

Құқықтық актілердің екі тобының ұқсастықтары мен айырмашылықтарын заң шығарушының оларды конституциялық-құқықтық реттеуге деген тұжырымдамалық көзқарасы айқындайды.

Нормативтік құқықтық актілердің ерекше маңызына орай Конституция заңдарға және өзге де нормативтік құқықтық актілерге бірқатар міндетті талаптар белгілейді (2-баптың 3-тармағы, 4-баптың 4-тармағы, 9-бап, 12-баптың 2-тармағы, 15-баптың 2-тармағы, 16-баптың 2-тармағы, 18-баптың 2-тармағы және басқалары). Мәселен, Конституцияның 62-бабының 8-тармағына сәйкес заң және өзге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібі арнаулы заңмен және Парламент пен оның Палаталарының регламенттерімен айқындалуға тиіс.

Нормативтік құқықтық болып табылмайтын актілерді әзірлеумен байланысты мәселелерді заңмен реттеу көзделген арнаулы нормалардың Конституцияда жоқтығына қарамай, заң шығарушы, Конституциялық Кеңестің пікірінше, Негізгі Заңның 61-бабының 2 және 3-тармақтарымен көзделген өкілеттіктерін пайдалана отырып, мұны жасауға хақылы.

Конституциялық Кеңес, нормативтік құқықтық болып табылмайтын басқа да құқықтық актілерді әзірлеу, ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібінің мәселелері арнаулы заңның заңдық реттеу нысанасы бола алмайды деген түсінік Республика Конституциясының 62-бабының 8-тармағынан келіп шықпайды. Аталған конституциялық норма арнаулы заңның қолданылу саласын тарылтпайды және қоғамдық қатынастарды осы заңмен реттеу нысанасын кеңейтуге мүмкіндік береді деп пайымдайды.

Осы нормамен белгіленіп, арнаулы заңмен реттелетін мәселелер тізбесі толық болып табылмайды және заң шығарушының заң және өзге де нормативтік құқықтық актілер болып табылмайтын актілерді әзірлеу, ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібін осындай заңда бекітуге деген құқығын жоққа шығармайды.

Қазіргі уақытта, жоғарыда, сондай-ақ Конституциялық Кеңестің 1999 жылғы 29 қазандағы № 20/2 және 2007 жылғы 18 сәуірдегі № 4қаулыларында көрсетілгендей, "Нормативтік құқықтық актілер туралы" 1998 жылғы 24 наурыздағы № 213-І Қазақстан Республикасының Заңы осы саладағы арнаулы заң болып табылады. Конституциялық Кеңестің бұл аталған шешімдері басқа өтініштердің нақты нысанасына қатысты қабылданып, нормативтік құқықтық актілерді және мұндай болып табылмайтын актілерді әзірлеу, ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібін заңмен реттеудің атауы мен нысанасын таңдауда Парламентті шектемейді. Осыған орай, кейбір конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың жоғарыда аталған 2007 жылғы 18 сәуірдегі № 4 қаулы арнаулы заңның реттеу нысанасын кеңейту және атауын өзгерту мүмкіндігіне кедергі жасайды деген пікірін Конституциялық Кеңес дәрменсіз деп санайды.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Конституциялық Кеңесінің 17.04.2017 № 2 нормативтік қаулысымен.

Баяндалғанның негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" 1995 жылғы 29 желтоқсандағы № 2737 Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын, 31-33, 37-баптарын және 41-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі

қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 62-бабының 8-тармағындағы "өзге де нормативтік құқықтық актілер" деп заң актілері болып табылмайтын кез келген нормативтік құқықтық актілерді түсінген жөн. Бұл ретте "құқықтық акт" термині өзінің мазмұны бойынша "нормативтік құқықтық акт" терминінен кең.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Конституциялық Кеңесінің 17.04.2017 № 2 нормативтік қаулысымен.

2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 62-бабының 8-тармағына сәйкес заң және өзге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібі арнаулы заңмен және Қазақстан Республикасының Парламенті мен оның Палаталарының регламенттерімен айқындалуға тиіс. Бұл ретте Конституция арнаулы заңның реттеу нысанасын Конституцияның 62-бабының 8-тармағында көрсетілген заң және өзге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібімен ғана шектемейді. Оған мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың құқық шығару және құқық қолдану қызметінің басқа да мәселелері, солардың ішінде нормативтік болып табылмайтын құқықтық актілерді әзірлеу және қабылдау тәртібін реттеу мәселелері енгізілуі мүмкін. Қажет кезде заң шығарушы, Конституциямен көзделген өкілеттіктерін пайдалана отырып, мұны жасауға хақылы.

3. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшіне енеді, шағымдануға жатпайды, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабының 4-тармағында көзделген ретті ескере отырып, түпкілікті болып табылады.

4. Осы нормативтік қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасы Конституциялық
Кеңесінің Төрағасы	И.РОГОВ.

Об официальном толковании норм пункта 8 статьи 62 и пункта 1 статьи 83 Конституции Республики Казахстан

Нормативное Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 6 марта 2013 года № 1.

Конституционный совет Республики Казахстан в составе председателя Рогова И.И., членов совета Бахтыбаева И.Ж., Белорукова Н.В., Жаилгановой А.Н., Малиновского В.А., Нурмагамбетова A.M. с участием:

представителя субъекта обращения – заместителя министра юстиции Республики Казахстан Баймолдиной З.Х.,

представителя Сената Парламента Республики Казахстан – депутата Сената Парламента Республики Казахстан, секретаря Комитета по конституционному законодательству, судебной системе и правоохранительным органам Сената Парламента Республики Казахстан Полторабатько Л.Г.,

представителя Мажилиса Парламента Республики Казахстан – депутата Мажилиса Парламента Республики Казахстан Сарпекова Р.К.,

представителя Верховного суда Республики Казахстан – судьи Верховного суда Республики Казахстан Аккуовой Г.Б.,

представителя Генеральной прокуратуры Республики Казахстан – заместителя Генерального прокурора Республики Казахстан Асанова Ж.К.,

представителя Комитета национальной безопасности Республики Казахстан – заместителя председателя Комитета национальной безопасности Республики Казахстан Амрина Г.К.,

представителя Агентства Республики Казахстан по борьбе с экономической и коррупционной преступностью (финансовая полиция) – руководителя аппарата Агентства Республики Казахстан по борьбе с экономической и коррупционной преступностью (финансовая полиция) Темирбулатова С.Г.,

представителя уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан – руководителя Национального центра по правам человека Калюжного В.А.

рассмотрел в открытом заседании обращение Премьер-Министра Республики Казахстан Ахметова С.Н. об официальном толковании норм пункта 8 статьи 62 и пункта 1 статьи 83 Конституции Республики Казахстан.

Заслушав сообщение докладчика – члена Конституционного совета Республики Казахстан Малиновского В.А., выступления участников заседания, ознакомившись с заключениями экспертов – доктора юридических наук, профессора кафедры международного права факультета международных отношений Казахского национального университета имени Аль-Фараби Аюповой З.К., доктора юридических наук, профессора Каспийского общественного университета Подопригоры Р.А., специалистов Казахского национального университета имени Аль-Фараби (директор Института государства и права, кандидат юридических наук, доцент Салимгерей А.А. и научный сотрудник Института государства и права, доктор PhD Битабарова Ж.О.), Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева (доктор юридических наук, профессор, заведующий кафедрой теории и истории государства и права, конституционного права Бусурманов Ж.Д.), Казахского гуманитарно-юридического университета (заведующая кафедрой конституционного права и государственного управления, кандидат юридических наук, доцент Жумадилова А.Б., заведующий кафедрой теории и истории государства и права, кандидат юридических наук, доцент Шакенов М.А., директор Научно-исследовательского института правовой политики и конституционного законодательства, доктор юридических наук, профессор Ударцев С.Ф.), Гуманитарного университета транспорта и права имени Д.А. Кунаева (доктор юридических наук, профессор Копабаев O.K. и доктор юридических наук Айтхожин К.К.), а также с другими материалами конституционного производства, Конституционный совет Республики Казахстан

установил:

в Конституционный совет Республики Казахстан 6 февраля 2013 года поступило обращение Премьер-Министра Республики Казахстан Ахметова С.Н. об официальном толковании пункта 8 статьи 62 и пункта 1 статьи 83 Конституции Республики Казахстан. В обращении поставлены следующие вопросы:

"1) каково конституционное содержание понятий "иные нормативные правовые акты", "другие правовые акты", предусмотренных в пункте 8 статьи 62 и пункте 1 статьи 83 Конституции Республики Казахстан? Включает ли понятие "правовые акты" в себя нормативные правовые акты?

2) означает ли норма пункта 8 статьи 62 Конституции Республики Казахстан, что предметом специального закона могут быть изложенные в данной норме Конституции вопросы только в отношении нормативных правовых актов, либо рамки предмета специального закона можно расширить путем включения в него норм, регулирующих порядок разработки и принятия правовых актов, не являющихся нормативными?

3) является ли порядок разработки, представления, обсуждения, введения в действие и опубликования законодательных актов и иных нормативных правовых актов Республики, указанный в пункте 8 статьи 62 Конституции, исчерпывающим предметом правового регулирования специального закона?".

При толковании рассматриваемых норм Основного закона Конституционный совет, применительно к поставленным в обращении вопросам, исходит из следующего.

1. В Конституции Республики Казахстан не раскрывается содержание понятий "иные нормативные правовые акты" и "другие правовые акты". Смысл и содержание пункта 8 статьи 62 и пункта 1 статьи 83 Конституции, в которых используются эти понятия, не могут быть разъяснены в отрыве от ряда других конституционных положений, которые связаны с предметом рассматриваемого обращения.

В соответствии с Конституцией Президент Республики Казахстан, Правительство и другие государственные органы и должностные лица принимают (издают) правовые акты, как нормативные, так и ненормативные. Актами Президента Республики являются указы и распоряжения (пункт 1 статьи 45 Конституции), Правительства – постановления, Премьер-Министра – распоряжения (пункты 1 и 2 статьи 69 Конституции), маслихатов – решения, акимов – решения и распоряжения (пункт 1 статьи 88 Конституции). Под "актами" понимаются также принятые Парламентом законы, постановления Парламента и его палат (пункт 1 статьи 62, пункт 1 статьи 72 Конституции). При этом на конституционном уровне не установлен полный перечень правовых актов. Конституция регламентирует лишь отдельные вопросы, связанные с отнесением актов к действующему праву (пункт 1 статьи 4), порядком принятия законов (статья 61 и другие статьи), видами актов некоторых государственных органов и должностных лиц.

Конституция в ряде своих норм устанавливает, что не все правовые акты входят в действующее право. Согласно постановлению Конституционного совета Республики Казахстан от 28 октября 1996 года № 6/2 действующее право рассматривается как система норм, содержащихся в принятых правомочными субъектами в установленном порядке нормативных правовых актах. В постановлении Конституционного совета от 6 марта 1997 года № 3 определено, какие правовые акты относятся "к иным нормативным правовым актам", указанным в пункте 1 статьи 4 Основного закона. Вывод о том, что понятие "правовые акты" своим содержанием охватывает также законодательные и иные нормативные правовые акты, вытекает из ряда других постановлений Конституционного совета (от 31 мая 2000 года № 3/2, от 27 февраля 2008 года № 2, от 24 сентября 2008 года № 7, от 20 августа 2009 года № 5, от 5 ноября 2009 года № 6).

В постановлениях Конституционного совета указано также, какие акты не относятся к нормативным правовым. Так, в постановлении от 29 октября 1999 года № 20/2 указано, что письмо председателя Верховного суда и исполняющего обязанности Генерального прокурора не может относиться к нормативным правовым актам.

Таким образом, Конституционный совет полагает, что понятием "другие правовые акты" охватывается и понятие "иные нормативные правовые акты", содержащееся в ряде других норм Конституции, в том числе в пункте 8 статьи 62.

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 17.04.2017 № 2.

2. Конституционное содержание нормативных правовых актов и правовых актов, не являющихся таковыми, раскрывается в законах Республики Казахстан от 24 марта 1998 года № 213-1 "О нормативных правовых актах" и от 27 ноября 2000 года № 107-II "Об административных процедурах". Их анализ показывает, что нормативные и ненормативные правовые акты обладают как общими чертами, так и существенными особенностями.

В соответствии с подпунктом 11) статьи 1 Закона "О нормативных правовых актах" нормативным правовым актом является письменный официальный документ установленной формы, принятый на референдуме либо уполномоченным органом или должностным лицом государства, устанавливающий правовые нормы, изменяющий, прекращающий или приостанавливающий их действие. В свою очередь, под нормой права понимается общеобязательное правило поведения постоянного или временного характера, рассчитанное на многократное применение, распространяющееся на индивидуально неопределенный круг лиц в рамках регулируемых общественных отношений (подпункт 10) статьи 1 Закона).

Законом "О нормативных правовых актах" не определяется порядок разработки, представления, принятия, введения в действие, действия, опубликования, изменения, дополнения и прекращения действия нормативных актов, принятых в соответствии с законодательством, но не являющихся нормативными правовыми актами, и имеющих правореализующее и правоприменительное значение (пункт 4 статьи 2 Закона).

В соответствии с Законом "Об административных процедурах" правовой акт государственных органов и должностных лиц относится к актам индивидуального применения, является письменным официальным документом установленной формы и рассчитан на одноразовое либо иное ограниченное по времени применение, распространяется на индивидуально определенных лиц, применяет и (или) реализует установленные законодательством права и обязанности индивидуально определенных лиц. Правовые акты индивидуального применения не входят в законодательство Республики и не относятся к нормативным правовым актам (пункты 2, 3статьи 4 Закона).

Схожесть и различия двух групп правовых актов определяют концептуальные подходы законодателя к их конституционно-правовому регулированию.

В силу особой значимости нормативных правовых актов Конституция устанавливает ряд обязательных требований к законам и иным нормативным правовым актам (пункт 3 статьи 2, пункт 4 статьи 4, статья 9, пункт 2 статьи 12, пункт 2 статьи 15, пункт 2 статьи 16, пункт 2 статьи 18 и другие). Так, в соответствии с пунктом 8 статьи 62 Конституции порядок разработки, представления, обсуждения, введения в действие и опубликования законодательных и иных нормативных правовых актов должен определяться специальным законом и регламентами Парламента и его палат.

Несмотря на то что Конституция не содержит специальной нормы, предусматривающей законодательную регламентацию вопросов, связанных с разработкой актов, не являющихся нормативными правовыми, законодатель, по мнению Конституционного совета, вправе сделать это, используя предусмотренные пунктами 2 и 3 статьи 61 Основного закона полномочия.

Конституционный совет полагает, что из пункта 8 статьи 62 Конституции Республики не следует, что предметом законодательной регламентации специального закона не могут быть вопросы разработки, представления, обсуждения, введения в действие и опубликования других правовых актов, которые не являются нормативными правовыми. Указанная конституционная норма не ограничивает сферу применения специального закона и допускает возможность расширения предмета регулирования общественных отношений этим законом.

Установленный данной нормой перечень вопросов, которые могут быть регламентированы специальным законом, не является исчерпывающим и не исключает право законодателя закрепить в таком законе порядок разработки, представления, обсуждения, введения в действие и опубликования актов, не являющихся законодательными и иными нормативными правовыми актами.

В настоящее время, как указано выше, а также в постановлениях Конституционного совета от 29 октября 1999 года № 20/2 и от 18 апреля 2007 года № 4 специальным законом в данной сфере является Закон Республики Казахстан от 24 марта 1998 года № 213-1 "О нормативных правовых актах". Названные решения Конституционного совета приняты применительно к конкретному предмету других обращений и не ограничивают Парламент в выборе наименования и предмета законодательного регулирования порядка разработки, представления, обсуждения, введения в действие и опубликования нормативных правовых актов и правовых актов, не являющихся таковыми. В этой связи мнение некоторых участников конституционного производства о том, что названное выше постановление от 18 апреля 2007 года № 4 препятствует возможности расширения предмета регулирования специального закона и изменения его наименования, Конституционный совет считает несостоятельным.

Сноска. Пункт 2 с изменением, внесенным нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 17.04.2017 № 2.

На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 3 статьи 17, статьями 31-33, 37 и подпунктом 2) пункта 1 статьи 41 Конституционного закона Республики Казахстан от 29 декабря 1995 года № 2737 "О Конституционном совете Республики Казахстан", Конституционный совет Республики Казахстан

постановляет:

1. В пункте 8 статьи 62 Конституции Республики Казахстан под "иными нормативными правовыми актами" следует понимать любые нормативные правовые акты, не являющиеся законодательными актами. При этом термин "правовой акт" по своему содержанию шире термина "нормативный правовой акт".

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 17.04.2017 № 2.

2. В соответствии с пунктом 8 статьи 62 Конституции Республики Казахстан порядок разработки, представления, обсуждения, введения в действие и опубликования законодательных и иных нормативных правовых актов должен определяться специальным законом и регламентами Парламента Республики Казахстан и его палат. При этом Конституция не ограничивает предмет правового регулирования специального закона исключительно порядком разработки, представления, обсуждения, введения в действие и опубликования законодательных и иных нормативных правовых актов, указанных в пункте 8 статьи 62 Конституции. В него могут быть включены и другие вопросы правотворческой и правоприменительной деятельности государственных органов и должностных лиц, в том числе регулирования порядка разработки и принятия правовых актов, не являющихся нормативными. При необходимости законодатель вправе сделать это, используя полномочия, предусмотренные Конституцией.

3. Согласно пункту 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.

4. Опубликовать настоящее нормативное постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

Председатель
Конституционного совета
Республики Казахстан	И.Рогов