Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің "Парламент Мәжілісі депутатының өкілеттігін тоқтату үшін негіздер бөлігіндегі Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 1 және 5-тармақтарын ресми түсіндіру туралы"

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің ҚАУЛЫСЫ 1997 жылғы 23 мамыр N 12/2 (Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесінің Хабаршысы) 1-басылым. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007 жылғы 8 қарашадағы N 9 Қаулысымен

Қаулының күші жойылды - Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007.11.08. N 9 Қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі Конституциялық Кеңестің Төрағасы Ю.А. Ким және Конституциялық Кеңестің мүшелері Н.И. Акуев, О.Қ. Ықсанов, В.В. Мамонов, С.Ғ. Темірболатов, В.Д. Шопин қатысқан құрамда 1997 жылғы 23 мамырдағы ашық мәжілісте Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы М.Т. Оспановтың Парламент Мәжілісі депутатының өкілеттігін тоқтатуды негіздеу бөлігіндегі Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 1 және 5-тармақтарын ресми түсіндіру жөніндегі өтінуін қарады.
Мәжіліске: өтіну субъектісінің өкілі - Парламент Мәжілісінің заң шығару және сот-құқық реформасы жөніндегі Комитеттің Төрағасы Р.С. Қуанышбаева; Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының хатшысы Е.В. Кулешова қатысты.
Баяндамашы - Конституциялық Кеңестің мүшесі Н.И. Акуевтің хабарын, Р.С Қуанышбаева мен Е.В. Кулешованың сөздерін тыңдап, қолда бар материалдарды зерттей келе, Конституциялық Кеңес
ұйғарды:
1997 жылғы 5 мамырда Конституциялық Кеңеске Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы М.Т.Оспановтың Парламент Мәжілісі депутатының өкілеттігін тоқтатуды негіздеу бөлігіндегі Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 1 және 5-тармақтарын ресми түсіндіру туралы жөніндегі өтінуі түсті. Өтінуде Республиканың кейбір жекелеген әкімшілік-аумақтарын тарату Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатуға негіз болып табыла ма?" деген мәселе қойылды.
Өтінуге Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 22 сәуірдегі "Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысын оңтайлы ету жөніндегі шаралар туралы" U973466_ және 1997 жылғы 3 мамырдағы "Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысын жетілдіру жөніндегі бұдан былайғы шаралар туралы" U973483_ Жарлықтарына сәйкес Республиканың бес облысын тарату себеп болды.
Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасы Конституциясының 52- бабының 1 және 5-баптарын талдай келе мыналарды еске алды.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 1-тармағында Парламент депутаты қандай да болсын аманатты мандатпен байланысты емес делінген. Аманатты мандат түсінігіне заңда белгіленген депутаттың аманаттарды орындауы, сайлаушылар алдында өз қызметі жөнінде оқтын-оқтын есеп беріп тұруы қажеттігі міндеттері, сондай-ақ сайлаушылардың сенімін ақтамаған депутатты мерзімінен бұрын кері шақыртып алу мүмкіндігі кіреді.
Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы" Жарлығында да Парламент депутаты қандай да болсын аманатты мандатпен, соның ішінде аманат немесе тапсырмамен байланысты немесе және Парламентте өз сенімі бойынша дауыс береді деп көрсетілген (24-баптың 1-тармағы).
Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 5-тармағында Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатуға негіз болып табылатын жағдайлардың тізбегі келтірілген:
- ол орнынан түскенде;
- депутат іс-әрекетке қабілетсіз деп танылғанда;
- Парламент таратылғанда;
- Парламент депутатына қатысты соттың айыптау үкімі күшіне енгізілгенде;
- Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерге тұрақты қоныс аударғанда.
Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 52-бабының 5-тармағында Парламент депутатының өкілеттігі " ... Конституцияда көзделген өзге де реттерде тоқтатылады" деп көрсетілген. Парламент Мәжілісі депутатына қолданылатын конституциялық нормаларды талдаудан туындайтын мұндай жағдайларға мыналарды жатқызуға болады:
- Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуы (52-баптың 3-тармағы);
- Парламент депутатының оқытушылық, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы төленетін өзге де жұмыс атқаруы, кәсіпкерлікпен шұғылдануы, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіруі (52-баптың 3-тармағы);
Қазақстан Республикасы Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп тағылған айыптың қабылданбауы оның қай кезеңінде де осы мәселенің қаралуына себепші болған Мәжіліс депутатының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуы (47-баптың 2-тармағы);
- Парламенттің өкілеттік мерзімінің аяқталуы (Конституцияның 49-бабының 2-тармағы).
Қазақстан Республикасы Конституциясының нормаларында Республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысын өзгерту секілді, соның ішінде жекелеген кейбір әкімшілік-аумақтарын таратқанда Парламент Мәжілісі депутатының өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылады деген негіз жоқ.
Айтылғандардың негізінде және Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 1-тармағының 4 тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" U952737_ Жарлығының 33, 37, 38-баптарын басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 1 және 5-тармақтарын ресми түсіндіру ретінде Конституциялық Кеңес қаулы етті:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы Парламент депутаттарының өкілеттігін тоқтату негіздерінің мейлінше толық тізбегін белгілеп берген. Республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысын өзгерту секілді, соның ішінде кейбір жекелеген әкімшілік-аумақтарын тарату Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуға негіз болып табылмайды.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" Жарлығы 38-бабының 2 және 3-тармақтарында көзделген жағдайларды есепке алғанда, Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы қабылданған күннен бастап күшіне енеді, Республиканың барлық аумағында жалпы міндетті болып табылады, ол түпкілікті және арыздануға жатпайды.

Об официальном толковании пунктов 1 и 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан в части оснований для прекращения полномочий депутата Мажилиса Парламента

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 23 мая 1997г. № 12/2 ("Вестник Конституционного Совета Республики Казахстан" 1998г., выпуск № 1, стр. 196). Отменено в целом нормативным постановлением Конституционного Совета Республики Казахстан от 8 ноября 2007 года N 9

Сноска. Постановление Конституционного Совета РК от 23 мая 1997 г. N 12/2 отменено в целом нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 8 ноября 2007 года N 9 .

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе: Председателя Конституционного Совета Кима Ю.А. и членов Конституционного Совета - Акуева Н.И., Ихсанова У.К., Мамонова В.В., Темирбулатова С.Г., Шопина В.Д., - рассмотрел в открытом заседании 23 мая 1997 года обращение Председателя Мажилиса Парламента Республики Казахстан М.Т. Оспанова об официальном толковании пунктов 1 и 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан K951000_ досрочного прекращения полномочий депутата Мажилиса Парламента.
В заседании принимали участие: представители субъекта обращения - Куанышбаева Р.С., председатель Комитета по законодательству и судебно-правовой реформе Мажилиса Парламента; Кулешова Е.В., секретарь Центральной избирательной комиссиии Республики Казахстан.
Заслушав сообщения докладчиков - членов Конституционного Совета Акуева Н.И., выступления Куанышбаевой Р.С.и Кулешовой Е.В., изучив имеющиеся материалы, Конституционный Совет УСТАНОВИЛ:
В Конституционный Совет Республики Казахстан 5 мая 1997 года поступило обращение Председателя Мажилиса Парламента Республики Казахстан Оспанова М. Т. об официальном толковании пунктов 1 и 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан в части оснований для прекращения полномочий депутата Мажилиса Парламента. В обращении ставится вопрос о том,является ли упразднение некоторых административно-территориальных единиц Республики основанием для прекращения полномочий депутата Мажилиса Парламента.
Поводом к обращению явилось упразднение пяти областей республики в соответствии с Указами Президента Республики Казахстан "О мерах по оптимизации административно-территориального устройства Республики Казахстан" от 22 апреля 1997 года U973466_ и "О дальнейших мерах по совершенствованию административно-террриториального устройства Республики Казахстан" от 3 мая 1997 года U973483_ .
При анализе пунктов 1 и 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан Конституционный Совет исходит из следующего.
Пункт 1 статьи 52 Конституции Республики Казахстан гласит, что депутат Парламента не связан каким-либо императивным мандатом. Понятие императивного мандата включает в себя установленную в законодательстве обязанность депутата выполнять наказы, периодически отчитываться о своей деятельности перед избирателями, а также возможность досрочного отзыва депутата, не оправдавшего доверие избирателей.
Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу конституционного закона, "О Парламенте Республики Казахстан и статусе его депутатов" Z952529_ устанавливает, что депутат Парламента не связан каким-либо императивным мандатом, в том числе наказом или поручением, и голосует в Парламенте по своему убеждению (пункт 1 статьи 24).
Пункт 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан содержит перечень обстоятельств, являющихся основанием прекращения полномочий депутата Парламента:
- подача в отставку;
- признание депутата недееспособным;
- роспуск Парламента;
- вступление в законную силу обвинительного приговора суда в отношении депутата Парламента;
- выезд на постоянное место жительства за пределы Республики Казахстан.
В пункте 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан установлено, что полномочия депутата Парламента прекращаются и в "...иных предусмотренных Конституцией случаях". К этим случаям, исходя из анализа конституционных норм применительно к депутату Мажилиса Парламента следует отнести:
- совмещение депутатом обязанностей депутата Парламента с обязанностями депутат в другом представительном органе (пункт 3 статьи 52);
- совмещение обязанностей депутата Парламента с занятием иной оплачиваемой должности, кроме преподавательской, научной или творческой деятельности, а также с осуществлением предпринимательской деятельности, вхождением в состав руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой организации (пункт 3 статьи 52);
- отклонение обвинения Президента Республики Казахстан в совершении государственной измены на любой его стадии, влекущее за собой досрочное прекращение полномочий депутатов Мажилиса, инициировавших рассмотрение данного вопроса (пункт 2 статьи 47);
- истечение срока полномочий Парламента (пункт 2 статьи 49 Конституции).
В нормах Конституции Республики Казахстан не содержится такое основание для досрочного прекращения полномочий депутата Мажилиса Парламента, как изменение административно-территориального устройства Республики, в том числе упразднение некоторых административно-территориальных единиц.
На основании изложенного и руководствуясь подпунктом 4 пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, статьями 33, 37, 38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан" U952737_ , в порядке официального толкования пунктов 1 и 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан Конституционный Совет ПОСТАНОВИЛ:
1. Конституция Республики Казахстан устанавливает исчерпывающий перечень оснований прекращения полномочий депутата Парламента. Изменение административно-территориального устройства, в том числе упразднение некоторых административно-территориальных единиц, не является основанием для досрочного прекращения полномочий депутатов Мажилиса Парламента, избранных от округов, образованных на территории реорганизованных административно-территориальных единиц.
2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия, является общеобязательным на всей территории Республики, окончательным и обжалованию не подлежит с учетом случаев, предусмотренных пунктами 2 и 3 статьи 38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан".