Қазақстан Республикасы Конституциясының 66-бабы 4) тармақшасына ресми түсіндірме беру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі 1999 жылғы 17 наурыз N 4/2 қаулысы

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі құрамында Кеңес төрағасы Ю.А.Ким және Кеңес мүшелері О.Қ.Ықсанов, В.В.Мамонов, С.Ғ.Темірболатов және В.Д.Шопин қатысқан, өтінім субъектісінің өкілі - Республика Премьер-Министрі Кеңсесінің құқықтық сараптама бөлімінің сектор меңгерушісі Ж.К.Сүтемгенованың қатысуымен өзінің ашық отырысында Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Н.Балғымбаевтың Республика Конституциясының 66-бабы 4) тармақшасына ресми түсіндірме беру туралы өтінімін қарап, мынаны анықтады:
1999 жылғы 24 ақпанда Конституциялық Кеңеске келіп түскен өзінің өтінімін Республика Премьер-Министрі былай негіздеген. Меншіктің құқықтық режимінің ережелерін көздеген заң шығарушы мемлекеттік меншік құқығы субъектісін анықтамаған. Үкіметтің мемлекеттік меншік объектілеріне билік ету жөніндегі бірқатар нормативтік құқықтық актілерінің заңдылығы туралы мәселенің шешілуі өтінімде аталған Конституция нормасына ресми түсіндірме беруге байланысты болып отыр. Баяндалған және басқа да жағдаяттарды ескере отырып, Республика Премьер-Министрі Республика Конституциясының 66-бабы 4) тармақшасына ресми түсіндірме берілуін, онда "мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады" деген конституциялық норманың заңдық мазмұны Үкіметке мемлекеттік меншік құқығы субъектісі өкіметтігін беруді білдіре ме деген сұраққа жауап болуын өтінген.
Баяндамашы - Кеңес мүшесі С.Ғ.Темірболатовтың хабарламасын тыңдап және конституциялық өндіріс материалдарын, оның ішінде маманның - Қазақ мемлекеттік Заң университеті Жеке құқық ғылыми-зерттеу Орталығының директоры, Ұлттық Ғылым Академиясының мүше-корреспонденті, заң ғылымдарының докторы, профессор М.К.Сүлейменовтың қорытындысын қарап, көрсетілген конституциялық нормаға ресми түсіндірме бергенде Конституциялық Кеңес мынаны негізге алады:
Меншік мәселелері жөнінде Республика Конституциясында мынадай нормалар бар: 6-баптың 2-тармағы "Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді", 61-баптың 3-тармағының 2) тармақшасы "Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін, 2) меншік режиміне және өзге де мүліктік құқықтарға қатысты негіз қалаушы принциптер мен нормаларды белгілейтін заңдар шығаруға хақылы", 66-баптың 4) тармақшасы "Қазақстан Республикасының Үкіметі: 4) мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады".
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі 192-баптың 1 және 2 тармақтарында: "1. Мемлекеттік меншік республикалық және коммуналдық меншік түрінде көрінеді. 2. Республикалық меншік республикалық қазынадан және заң құжаттарына сәйкес мемлекеттік республикалық заңды тұлғаларға бекітіліп берілген мүліктен тұрады" деп белгіленген.
Республика Конституциясының 3-бабы 3-тармағына сәйкес "Республика Үкіметі мен өзге де мемлекеттік органдар өздеріне берілген өкілеттіктер шегінде ғана мемлекет атынан билік жүргізеді".
Азаматтық-құқықтық қатынастарға қолданыста көрсетілген конституциялық норма Республиканың Азаматтық кодексінің 111-бабында өрбітіліп, оның 2-тармағында: "Қазақстан Республикасының мемлекеттік өкімет билігі мен басқару органдары өздерінің осы органдардың мәртебесін айқындайтын заң құжаттарында, ережелерде және өзге де құжаттарда белгіленетін құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының атынан өз әрекеттері арқылы мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар мен міндеттерді алып, оларды жүзеге асырады" деп белгіленген.
Үкіметтің мәртебесін анықтайтын акт Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығы болып табылады. Аталған Жарлықтың 9-бабының 8) тармақшасы Үкімет "мемлекет меншігін басқаруды ұйымдастырады, оны пайдалану жөніндегі шараларды әзірлейді және жүзеге асырады, Қазақстан Республикасы аумағында мемлекеттік меншік құқығын қорғауды қамтамасыз етеді" деп белгіленген. Бұл ретте Үкіметтің құзыретіне жататын "мемлекет меншігін басқару" ұғымын мемлекеттік мүлік меншік иесінің заңдылығын Қазақстан Республикасының атынан заң шеңберінде жүзеге асыру деп түсіну қажет. Үкіметке бұл заңды құқықтар Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығы қабылданған сәттен бастап берілген.
Маманның - профессор М.К.Сүлейменовтың қорытындысында көрсетілгеніндей, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы" Жарлығының 9-бабының 8) тармақшасы белгілеген мемлекеттік меншікті пайдалану жөніндегі шараларды жүзеге асыруға Республика заң актілері белгілеген шегінде мемлекеттік меншікті иелену де, пайдалану да, билік ету де жатады.
Сөйтіп, Қазақстан Республикасының өзі мемлекеттік меншік иесі болып табылады, ол заң актісінде Үкіметтің өкілеттігін анықтай отырып, мемлекеттік мүліктің меншік иесі ретінде оған иелену, пайдалану және билік ету құқығын береді.
Баяндалғанның негізінде және Республика Конституциясының 72-бабының 4) тармақшасын басшылыққа ала отырып, Республика Конституциясының 66-бабы 4) тармақшасына ресми түсіндірме беру ретінде Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі қаулы етеді:
1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 66-бабы 4) тармақшасының "мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады" деген нормасының заңдық мазмұны Республика Үкіметіне заң актілері белгілеген шегінде мемлекеттік меншікті иелену, пайдалану және жұмсау өкіметтіктері беріледі деп түсіну қажет.
2. Қазақстан Республикасының Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 38-бабының 1-тармағына сәйкес осы заң қабылданған күннен бастап күшіне енеді, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабының 4-тармағында көзделген жағдайларды ескере отырып, шағымдануға жатпайды.
3. Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 41-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес осы қаулы ресми республикалық баспасөз басылымдарында жарияланады.

Қазақстан Республикасы
Конституциялық Кеңесінің
Төрағасы

Об официальном толковании подпункта 4) статьи 66 Конституции Республики Казахстан

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 17 марта 1999 года № 4/2

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Кима Ю.А. и членов Совета Ихсанова У.К., Мамонова В.В., Темирбулатова С.Г. и Шопина В.Д. с участием представителя субъекта обращения - Сутемгеновой Ж.К., заведующей сектором отдела правовой экспертизы Канцелярии Премьер-Министра Республики, рассмотрев в открытом заседании обращение Премьер-Министра Республики Казахстан Н.Балгимбаева об официальном толковании подпункта 4) статьи 66 Конституции Республики, установил:
Свое обращение, поступившее в Конституционный Совет 24 февраля 1999 года, Премьер-Министр Республики мотивировал следующим образом. Законодатель, предусматривая общие положения правового режима собственности, не определил субъект права государственной собственности. От официального толкования названной в обращении нормы Конституции зависит решение вопроса о лигитимности ряда правительственных нормативных правовых актов по распоряжению объектами государственной собственности. С учетом изложенных и других обстоятельств Премьер-Министр Республики просит дать официальное толкование подпункта 4) статьи 66 Конституции Республики, в котором содержался бы ответ на следующий вопрос: означает ли юридическое содержание конституционной нормы "организует управление государственной собственностью" наделение Правительства полномочием субъекта права государственной собственности?
Заслушав докладчика - члена Совета Темирбулатова С.Г. и рассмотрев материалы конституционного производства, в том числе заключение специалиста - Директора Научно-исследовательского Центра частного права Казахского государственного юридического университета, члена-корреспондента Национальной Академии наук, доктора юридических наук, профессора Сулейменова М.К., Конституционный Совет при официальном толковании указанной конституционной нормы исходит из следующего:
По вопросам собственности Конституция Республики содержит следующие нормы: пункт 2 статьи 6 "Субъекты и объекты собственности, объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантии их защиты определяются законом", подпункт 2) пункта 3 статьи 61 "Парламент вправе издавать законы, которые регулируют важнейшие общественные отношения, устанавливают основополагающие принципы и нормы, касающиеся: ...2) режима собственности и иных вещных прав", подпункт 4) статьи 66 "Правительство Республики Казахстан: 4) организует управление государственной собственностью".
Гражданский кодекс Республики в пунктах 1 и 2 статьи 192 установил: "1. Государственная собственность выступает в виде республиканской и коммунальной собственности. 2. Республиканская собственность состоит из республиканской казны и имущества, закрепленного за государственными юридическими лицами в соответствии с законодательными актами".
В соответствии с пунктом 3 статьи 3 Конституции Республики "Правительство Республики и иные государственные органы выступают от имени государства в пределах делегированных им полномочий". Применительно к гражданско-правовым отношениям указанная конституционная норма нашла свое развитие в статье 111 Гражданского кодекса Республики, пункт 2 которой установил: "От имени Республики Казахстан могут своими действиями приобретать и осуществлять имущественные и личные неимущественные права и обязанности ...органы государственной власти и управления Республики Казахстан в рамках их компетенции, установленной законодательными актами, положениями и иными актами, определяющими статус этих органов".
Актом, определяющим статус Правительства, является Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу конституционного закона, Z952688_ "О Правительстве Республики Казахстан". Подпункт 8) статьи 9 названного Указа устанавливает, что Правительство "организует управление государственной собственностью, вырабатывает и осуществляет меры по ее использованию, обеспечивает защиту права государственной собственности на территории Республики Казахстан". В этом плане понятие "управление государственной собственностью", входящее в компетенцию Правительства, следует понимать и как осуществление от имени Республики Казахстан правомочий собственника государственного имущества в рамках закона. Правительство наделено этими правомочиями с момента принятия Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Правительстве Республики Казахстан".
Как следует из заключения специалиста - профессора М.К.Сулейменова, осуществление мер по использованию государственной собственности, что закреплено в подпункте 8) статьи 9 Указа Президента Республики Казахстан Z952688_ "О Правительстве Республики Казахстан", включая в себя и владение, и использование, и распоряжение государственной собственностью в пределах, установленных законодательными актами Республики.
Таким образом, собственником государственного имущества выступает сама Республика Казахстан, которая, определяя в законодательном акте полномочия Правительства, наделяет его правомочиями пользования, владения и распоряжения государственным имуществом.
На основании изложенного и руководствуясь подпунктом 4) статьи 72 Конституции Республики в порядке официального толкования подпункта 4) статьи 66 Конституции Республики, Конституционный Совет Республики Казахстан постановляет:
1. Подпункт 4) статьи 66 Конституции Республики Казахстан следует понимать таким образом, что юридическое содержание нормы "организует управление государственной собственностью" означает наделение Правительства Республики полномочиями владеть, пользоваться и распоряжаться государственной собственностью в пределах, установленных законодательными актами.
2. Согласно пункту 1 статьи 38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, U952737_ "О Конституционном Совете Республики Казахстан", настоящее постановление вступает в силу со дня его принятия, является общеобязательным на всей территории Республики, окончательным и не подлежащим обжалованию с учетом случаев, предусмотренных пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.
3. В соответствии с подпунктом 2) пункта 1 статьи 41 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, U952737_ "О Конституционном Совете Республики Казахстан", настоящее постановление публикуется в официальных республиканских печатных изданиях.

Председатель