Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 18 маусымдағы № 841 Жарлығы

Зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғырту мақсатында ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар Тұжырымдаманы іске асыру жөнінде қажетті шаралар қабылдасын.
3. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.
4. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2014 жылғы 18 маусымдағы
841 Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін
одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Астана, 2014 жыл

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе
2. Тұжырымдаманың мақсаты мен міндеттері
3. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің ағымдағы ахуалын талдау, даму үрдістері, пайымы және оны жаңғырту қажеттігі
3.1. Ағымдағы ахуалды талдау
3.2. Әлемдік тәжірибеге шолу
3.3. Іске асыру кезеңдері
3.4. Тұжырымдаманы іске асырудан күтілетін нәтижелер
4. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін дамытудың негізгі қағидаттары мен жалпы тәсілдері
4.1. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін дамытудың негізгі қағидаттары
4.2. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін дамытудың негізгі бағыттары
Зейнетақымен қамсыздандырудың ең төменгі кепілдіктері жүйесін жетілдіру
Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің шартты-жинақтаушы құрамдауышын енгізу
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің параметрлерін жетілдіру
Еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) жұмыстармен айналысатын адамдарды зейнетақымен қамсыздандырудың міндетті кәсіптік схемасын жетілдіру
Әлеуетті құрылымдардың қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін реформалау
Халықтың зейнетақы жүйесімен қамтылуын кеңейту және көрсетілетін зейнетақы қызметтерінің сапасын арттыру
5. Тұжырымдаманы іске асыру көзделетін нормативтік құқықтық актілердің тізбесі

1. Кіріспе

Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 7 маусымдағы Қазақстан халқына зейнетақы реформасы мәселелері жөніндегі үндеуінде айтылған Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындау үшін Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан - 2050: стратегиясы» қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауын ескере отырып әзірленді.
Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін жаңғыртудың қажеттігі:
1) ортақ зейнетақы мөлшерінің азаюынан және зейнетақы төлем көздерін одан әрі әртараптандыру қажеттігінен;
2) ұзақ мерзімді демографиялық трендтерден және экономикалық даму циклінен;
3) зейнетақымен қамсыздандыру жауапкершілігін мемлекеттің, жұмыс беруші мен қызметкердің арасында бөлуді одан әрі оңтайландыру қажеттігінен туындап отыр.
Тұжырымдама мемлекеттік зейнетақымен қамсыздандыру саясатының 2030 жылға дейінгі негізгі басымдықтарын, сондай-ақ оны іске асыру тетіктерін айқындайды және Қазақстан Республикасындағы зейнетақы өзгерістерін іске асыру тәжірибесі мен зейнетақы жүйесін дамытудың әлемдік үрдістерін бағалауға негізделеді.

2. Тұжырымдаманың мақсаты мен міндеттері

Тұжырымдаманы әзірлеудің мақсаты зейнеткер жасында лайықты өмір сүру деңгейін қалыптастыру үшін зейнетақы төлемдерінің барабарлығын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін зейнетақы жүйесін жаңғыртуға бағытталған шараларды әзірлеу болып табылады.
Тұжырымдаманың міндеттері:
1) зейнетақы жүйесіне қатысушылардың алдындағы әлеуметтік міндеттемелердің орындалуына кепілдік беретін зейнетақы жүйесінің қаржылық орнықтылығын, ашықтығын қамтамасыз ету;
2) халықты міндетті, сол сияқты ерікті құрамдас бөліктерден тұратын зейнетақы жүйесімен қамтуды кеңейту;
3) зейнеткерлік жасындағы (мемлекеттік, жекеше, кәсіптік, ортақ және жинақтаушы) табыс көздерін әртараптандыру;
4) зейнетақы қызметтерінің қолжетімділігін және сапасын қамтамасыз ету;
5) зейнетақы активтерін инвестициялық басқарудың ашықтығын арттыру болып табылады.
Алға қойылған міндеттерді іске асыру үшін мынадай негізгі бағыттар бойынша жұмыс жүргізілетін болады:
1) базалық деңгейде зейнеткерлер арасындағы кедейлікті азайту және азаматтардың зейнетақы жүйесіне қатысуын ынталандыру мақсатында мемлекеттік базалық зейнетақыларды тағайындау тетігі жетілдіріледі;
2) міндетті деңгейде жинақтаушы құрамдауышы сақталатын болады және жұмыс берушілердің өз қызметкерлерінің пайдасына 5% жарналары есебінен қалыптастырылатын шартты-жинақтаушы қосымша құрамдауышы енгізіледі;
3) қызметкерлердің және/немесе жұмыс берушілердің ерікті зейнетақы жарналары есебінен қалыптастырылатын ерікті - үшінші деңгей сақталып, одан әрі дамытылатын болады.

3. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің ағымдағы
ахуалын талдау, даму үрдістері, пайымы және оны жаңғырту
қажеттігі

3.1. Ағымдағы ахуалды талдау

1998 жылы басталған Қазақстанның зейнетақы жүйесін түбегейлі реформалаудың нәтижесінде:
1) зейнетақы жүйесін реттеудің заңнамалық базасы қалыптастырылды;
2) базалық, міндетті (ортақ және жинақтаушы) және ерікті деңгейлерде зейнетақымен қамсыздандырудың көпдеңгейлі жүйесі құрылды және жұмыс істеп келеді;
3) салымшылардың (алушылардың) зейнетақы жинақтарының сақталуына мемлекеттік кепілдік енгізілді;
4) жинақтаушы зейнетақы жүйесінің институционалдық базасын дамыту және тиімділігін арттыру мақсатында 2013 жылы Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры (бұдан әрі - БЖЗҚ) құрылды. 2014 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша онда салымшылардың міндетті зейнетақы жарналары бойынша 9,6 млн. жеке зейнетақы шоттарында 3,9 трлн. теңге зейнетақы активтері шоғырландырылған;
5) еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) жұмыстармен айналысатын адамдарды зейнетақымен қамсыздандырудың кәсіптік схемасы қалыптастырылды;
6) зейнетақы бағдарламасын қаржыландыру тұрақты ұлғайтылуда және зейнетақы төлемдерінің мөлшері арттырылуда. 1998 - 2013 жылдар аралығында осы мақсаттарға жұмсалған шығыстар 10,6 есе, базалық зейнетақы төлемін ескергенде орташа зейнетақы мөлшері 11,8 есе ұлғайды (3 964 теңгеден 46 661 теңгеге дейін).
Осылайша, жоғарыда көрсетілген іс-шаралар кешенін іске асыру кірісті зейнетақы төлемдерімен алмастырудың халықаралық стандарттарына сәйкес келетін коэффициентін қамтамасыз етуге жағдай жасайды, ол 2014 жылғы 1 қаңтарда жалпы экономика бойынша орташа айлық жалақының 44,6%-ын құрады.
Дамудың оң үрдістеріне қарамастан, зейнетақы жүйесінің қолданыстағы параметрлері сақталғанда, алмастыру коэффициенті төмендейді деп күтіледі, ол:
1) халықтың жинақтаушы зейнетақы жүйесінің (ЖЗЖ) көрсетілетін қызметтерімен қамтылуын тарылтатын бейресми еңбек қатынастарының және экономикадағы көлеңкелі сектордың орын алуына;
2) қызметкерлердің жекелеген, әсіресе ауыл шаруашылығы секторында өзін-өзі жұмыспен қамтыған санаттарының еңбекақысы деңгейінің төмендігіне;
3) зейнетақы активтерінің есебінен инвестицияларды тиімді жүзеге асыру үшін отандық қор нарығы өтімділігінің жеткіліксіздігіне;
4) соңғы 20 жылда жалақының нақты өсу қарқыны мен еңбек өнімділігінің өсу қарқынының арасындағы айырмаға;
5) инфляцияның салыстырмалы жоғары деңгейінің сақталуына байланысты.

3.2. Әлемдік тәжірибеге шолу

Соңғы жылдары әлемдік қоғамдастықтың бірқатар елдерінде жүзеге асырылып жатқан зейнетақы жүйелерін реформалау әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздық пен халықтың жаһандық қартаю процесінің жылдамдауынан туындап отыр.
ЭЫДҰ елдерінің көпшілігінде жүргізіліп жатқан зейнетақы реформалары мыналарды:
1) ең төменгі кепілдіктерді қамтамасыз ете отырып, таратушы және жинақтаушы схемаларын үйлестіретін көпдеңгейлі зейнетақы жүйелерін енгізуді/сақтауды;
2) еңбек қатынастарын заңдастыруға және көлеңкелі жұмыспен қамтуды қысқартуға бағытталған зейнетақы бағдарламаларын қаржыландыруды сақтандыру тетіктерін күшейтуді;
3) зейнеткерлік жасты 65-67 жасқа дейін көтеруді және зейнетақы бағдарламаларын қаржыландыру ауыртпалығын азайту, белсенді еңбек ету мерзімін ұзарту әрі халықтың қартаюы жағдайында еңбек ресурстарының санын тұрақтандыру мақсатында зейнетке мерзімінен бұрын шығу шарттарын қатаңдатуды;
4) еңбек еткен бүкіл өмірінде зейнетақы резервтерін қалыптастыруға қатысуынан зейнетақы мөлшерінің тәуелділігін күшейтуді (Италия, Швеция, Польша, Ресей Федерациясы);
5) зейнетақы қорларының қаржылық қызметін бақылауды және қадағалауды күшейтуді (мысалы, Германияда қаржы тәуекелдерін тәуелсіз қадағалауды және басқаруды күшейту туралы заң қабылданды. Норвегияда жекеше зейнетақы қорларының қаржылық орнықтылығын айқындау жүйесі қатаңдатылды) көздейді.
Таратушы және жинақтаушы зейнетақы жүйесінің өз кемшіліктері мен артықшылықтары бар екенін әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр.
Ағымдағы қаржыландыруға негізделген таратушы зейнетақы жүйесінің артықшылығы зейнетақы мөлшерінің қаржы нарықтары жұмыс істеуінің және зейнетақы қорлары қызметінің нәтижелеріне тәуелсіздігіне келіп саяды. Мұндай тәсілмен қаржыландырылатын зейнетақылар жалақысы жоғары емес адамдар үшін неғұрлым сенімді қорғауды және алмастырудың неғұрлым жоғары мөлшерлемесін қамтамасыз етеді.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесі тұрғындарды алатын зейнетақы төлемдері мөлшерінің енгізілген жарналарға және оларды инвестициялық басқару нәтижесіне тәуелділігін белгілей отырып, жеке жинақтарын жинақтауға және өзінің қарттығын қамтамасыз етуіне ынталандырады.
Тұтастай алғанда, әлемдік тәжірибені талдау жұмыс істеудің таратушы, сол сияқты жинақтаушы қағидаттарын үйлестіретін көпдеңгейлі модельдер зейнетақымен қамсыздандырудың неғұрлым тиімді әрі қаржылық орнықты жүйелері болып табылатынын көрсетеді.
Аралас жүйелерді әртараптандыру, сондай-ақ кемшіліктерін түзету және артықшылықтарын пайдалану есебінен олардың әрқайсысына тән тәуекелдерді азайтуға мүмкіндік береді.

3.3. Іске асыру кезеңдері

Тұжырымдама ұзақ мерзімді перспективаға арналған.
Бірінші кезеңде (2016 - 2020 жылдар) құқықтық негіздерді әзірлеу және зейнетақы жүйесін жаңғыртудың бірінші кезектегі шараларын іске асыруды қамтамасыз ету жоспарлануда.
Бұл кезеңде мынадай негізгі бағыттар іске асырылатын болады:
1) зейнетақымен қамсыздандырудың ең төменгі кепілдіктері жүйесін жетілдіру;
2) зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің шартты-жинақтаушы құрамдауышын енгізу;
3) жинақтаушы зейнетақы жүйесінің параметрлерін, оның ішінде зейнетақы төлемдерінің тәртібін және мемлекеттік кепілдіктер институтын жетілдіру;
4) еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) жұмыстармен айналысатын адамдарды зейнетақымен қамсыздандыру жүйелерін жетілдіру;
5) әлеуетті құрылымдардың қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыруды реформалау;
6) халықтың зейнетақы жүйесінің көрсетілетін қызметтерімен қамтылуын кеңейту.
Екінші кезеңде (2020 - 2030 жылдар) жаңғыртылған зейнетақы жүйесінің тиімділігін арттыру және салымшылар мен зейнетақы төлемдерін алушылардың құқықтарын қорғау тетіктерін одан әрі жетілдіру шаралары қабылданатын болады.
Аталған кезең:
1) зейнетақының аударылатын жарнамен, қатысу кезеңімен және зейнетақыға шығу жасымен байланысын күшейту есебінен зейнетақы жүйесінің тиімділігін арттырумен;
2) базалық зейнетақы төлемінен мемлекеттік кепілдік беру тетігін оңтайландыруға мүмкіндік беретін ең төменгі кепілдік берілген зейнетақыға өтуді қоса алғанда, зейнетақымен қамсыздандырудың ең төменгі кепілдіктері жүйесін одан әрі жетілдірумен;
3) ЖЗЖ қатысушыларына ғана өмір бойғы зейнетақы төлемдерін (зейнетақы аннуитеті) көздейтін шарт жасасудың міндеттілігін енгізумен сипатталатын болады.

3.4. Тұжырымдаманы іске асырудан күтілетін нәтижелер

Тұжырымдаманы іске асыру:
1) зейнетақы төлемдерінің барабарлығын және зейнетақымен қамсыздандырудың теңгерімді қаржылық-орнықты жүйесін құруды;
2) зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі кемінде 35 жыл және жылына аудару жүйелілігі 12 рет болса (халықаралық стандарттар деңгейінде), жоғалтқан жалақысының кемінде 40%-ы деңгейінде жиынтық зейнетақы төлемдерін алмастыру коэффициентін 2030 жылға дейін халықаралық стандарттар деңгейінде сақтау;
3) 2030 жылға қарай жұмыспен қамтылған халықтың 80%-ын зейнетақы жүйесінің қызметтерімен қамтуды;
4) зейнетақы жинақтарының сақталуын;
5) зейнетақы жинақтарының сақталуы бойынша мемлекеттік кепілдік институтын оңтайландыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Жаңғыртылған зейнетақы жүйесі көпдеңгейлі болып табылады.
Бірінші деңгей мемлекеттік бюджет қаражаты (ортақ және базалық зейнетақы төлемдері/ең төменгі кепілдік зейнетақы берілген) есебінен берілетін төлемдерді қамтиды.
Екінші деңгей:
1) қызметкердің өзі жүзеге асыратын міндетті зейнетақы жарналары;
2) еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) жұмыстармен айналысатын қызметкерлердің пайдасына жұмыс беруші аударатын міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары;
3) жұмыс берушінің есебінен шартты-жинақтаушы құрамдауышқа міндетті зейнетақы жарналары есебінен берілетін төлемдерді қамтиды.
Үшінші деңгей ерікті құрамдауыштан тұратын барлық төлемдерді қамтиды.

4. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін дамытудың негізгі қағидаттары мен жалпы тәсілдері

4.1. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін дамытудың негізгі қағидаттары

Алға қойылған міндеттерді тиімді шешу үшін зейнетақы жүйесін жаңғыртудың негізгі қағидаттары:
1) өзгерістердің дәйектілігі және кезеңділігі;
2) зейнетақымен қамсыздандыру үшін жауапкершілікті мемлекеттің, жұмыс беруші мен қызметкердің арасында бөлудің теңгерімділігі;
3) азаматтардың зейнетақы құқықтарын қорғау;
4) зейнетақы активтерін басқару процесінің ашықтығы;
5) зейнетақы жүйесіндегі өзгерістердің жүйелілігі және оларды макроэкономикалық дамуға қарай және онымен өзара байланыста жүзеге асыру болып табылады.

4.2. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін дамытудың негізгі бағыттары

Зейнетақымен қамсыздандырудың ең төменгі кепілдіктері жүйесін жетілдіру

Әлеуметтік жаңғырту идеологиясына сәйкес халықаралық стандарттарда көзделген зейнетақымен қамсыздандырудың ең төменгі кепілдіктерін іске асыру үшін базалық деңгейде зейнетақымен қамсыздандыруды ұйымдастыруға өзгерістер енгізу ұсынылады.
Қазіргі кезде зейнеткерлік жасқа жеткен:
1) ортақ жүйенің қатысушысы болып табылатын және/немесе жинақтаушы зейнетақы жүйесіне зейнетақы жарналарын аударатын адамдарға базалық зейнетақы олардың еңбек өтіліне және жалақысына қарамастан біркелкі мөлшерде тағайындалады;
2) 1998 жылғы 1 қаңтарға дейінгі еңбек өтілі жоқ және жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатыспаған адамдарға жасына байланысты мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы беріледі, оның мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 50 %-ын құрайды.
Халықаралық тәжірибені ескере отырып, зейнеткерлер арасында кедейліктің алдын алу және еңбекке қабілетті жастағы азаматтардың экономикалық белсенділігін ынталандыру мақсатында 2017 жылғы 1 шілдеден бастап:
1) базалық зейнетақыны азаматтар зейнеткерлік жасына жеткен кезде ғана, сондай-ақ зейнетақы жүйесіне қатысу өтіліне байланысты тағайындауға көшуді жүзеге асыру;
2) зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі 10 жылдан кем адамдар үшін ең төменгі күнкөріс шамасының 50%-ы мөлшерінде әлеуметтік зейнетақы белгілеу;
3) зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі 10 жыл болса, базалық зейнетақыны ең төменгі күнкөріс деңгейінің 50%-ы мөлшерінде белгілеу ұсынылады, ал 10 жылдан асқаннан кейін әрбір жылға оның мөлшері 2%-ға ұлғайтылады және қатысу өтілі 35 жыл және одан көп болса, ол ең төменгі күнкөріс деңгейіне тең болады.
Ұсынылып отырған өзгерістер тек зейнеткерлер арасында кедейлікті азайтуға ғана емес, сонымен қатар азаматтардың еңбекке ынтасын күшейтуге және еңбек қатынастарын заңдастыруға бағытталған.
Олар қазіргі зейнеткерлердің де, сол сияқты болашақ зейнеткерлердің де мүдделеріне сай келеді.
Қазіргі зейнеткерлер үшін зейнетақымен қамсыздандырудың ортақ, сол сияқты жинақтаушы жүйелеріне қатысу өтілін ескере отырып, базалық зейнетақыны қайта есептеу жүргізілетін болады. Бұл еңбек өтілі көп болса да, зейнетке шыққан кезде табыстары туралы мәліметтердің, сондай-ақ заңнамалық тұрғыдан белгіленген шектеулердің болмауына байланысты төмен мөлшерде зейнетақы алатын зейнеткерлер үшін зейнетақы төлемдерінің мөлшерін арттыруға мүмкіндік береді.
Ортақ жүйеден жинақтаушы зейнетақы жүйесіне көшкен кезеңде (2030 жылға дейін) зейнетке шығатын азаматтар үшін базалық зейнетақы:
1) 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін жинақталған еңбек өтілін;
2) 1998 жылдан кейін жинақтаушы зейнетақы жүйесіне зейнетақы жарналарын төлеу кезеңінде тағайындалады.
Тек жинақтаушы зейнетақы және шартты-жинақтаушы құрамдауышқа қатысушылар зейнеткерлік жасқа жеткен кезде (2030 жылдан бастап) олардың зейнетақы төлемдерінің жиынтық мөлшері зейнетақының ең төменгі әлеуметтік қолайлы деңгейінен төмен болған жағдайда, олар үшін базалық зейнетақыдан ең төменгі кепілдік берілген зейнетақы тағайындауға өту жүзеге асырылатын болады.
Бұдан басқа, қазіргі зейнеткерлер үшін де, сол сияқты 1998 жылғы 1 қаңтарда кемінде 6 ай еңбек өтілі бар азаматтар үшін де ортақ зейнетақы төлемдері сақталады. Ортақ зейнетақыны тағайындау және төлеу базалық, шартты-жинақтаушы және жинақтаушы зейнетақымен қатар қолданыстағы заңнамаға сәйкес жүзеге асырылатын болады. Сонымен бірге, ортақ зейнетақы мөлшерін қолданыстағы зейнетақы заңнамасының шарттарында тиімді деңгейде ұстау үшін олардың мөлшері жыл сайын инфляция деңгейінен екі пайызға ілгерілеп, индекстелетін болады.

Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің шартты-жинақтаушы құрамдауышын енгізу

Зейнетақымен қамсыздандырудың барабарлығын сақтау үшін 2018 жылдан бастап зейнетақы жүйесінің жаңа шартты-жинақтаушы құрамдауышын енгізу ұсынылады.
Жаңа шартты-жинақтаушы құрамдауышында зейнетақымен қамсыздандырудың жинақтау, сол сияқты тарату қағидаттары да бар.
Өздерінің пайдасына жұмыс берушілер өз қаражаты есебінен қызметкер табысының мөлшерінен есептелетін 5% міндетті зейнетақы жарналарын аударатын қызметкерлер шартты-жинақтаушы құрамдауышына қатысушылар болып табылады.
Шартты міндеттемелерді есепке алу БЖЗҚ-да ашылған жеке шоттарда жүргізіледі.
Жинақтар шартты болып табылады, мұраға қалдырылмайды және жүйеге қатысушының меншігі болып табылмайды.
Жарналар капиталданады және қаржы құралдарына инвестицияланады, бұл ретте кіріс инвестициялық қызметтің нәтижелеріне, сондай-ақ қаржы нарықтарының жай-күйіне байланысты қалыптасатын болады.
Зейнетақы төлемдеріне құқық басталатын ең төменгі өтіл 5 жылды құрайды. Белгіленген зейнеткерлік жасқа жеткен кезде ғана төлемдер жүргізіледі.
Зейнетақы төлемдері өмір бойы жүргізіледі. Зейнетақы төлемдерін индекстеу мөлшері демографиялық құрамдас бөлікке және жүйенің қаржылық көрсеткіштеріне тәуелді болады.
Инфляция деңгейін ескере отырып, жарналардың сақталуы бойынша мемлекеттік кепілдіктер шартты-жинақтаушы құрамдауышына қолданылмайды.

Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің параметрлерін жетілдіру

Қызметкерлердің өздерінің 10%-дық аударымдарының есебінен қалыптасатын қолданыстағы жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі зейнетақы төлемдері сақталады. Бұл ретте алатын зейнетақы төлемдерінің шамасы азаматтардың жүйеге жарналарды тұрақты түрде аударуына, сондай-ақ зейнетақы жинақтарының кіріс деңгейіне байланысты болады.
БЖЗҚ зейнетақы активтерін инвестициялауды БЖЗҚ зейнетақы активтерін басқару жөніндегі кеңес мақұлдайтын инвестициялық стратегия шеңберінде жүзеге асырылады.
БЖЗҚ зейнетақы активтерін инвестициялау стратегиясы зейнетақы жинақтарының сақталуын қамтамасыз етуге бағытталатын болады. БЖЗҚ зейнетақы активтерін орналастыру Рұқсат етілген қаржылық құралдар тізбесіне енгізілген қаржылық құралдарға жүзеге асырылады.
Бұдан басқа, жинақтаушы зейнетақы жүйесінің тиімділігін арттыру және қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ету үшін мынадай өзгерістер қабылданады:
1) ең төменгі 12 зейнетақыдан аспайтын зейнетақы жинақтарының сомаларын қоспағанда, зейнетақы жинақтарын алып қоюдың паушальды (біржолғы) қағидатын жою;
2) БЖЗҚ-дан зейнетақы төлемдерін кесте бойынша ғана (ай сайын) не зейнетақы аннуитетін иелену арқылы жүзеге асыру;
3) зейнетақы аннуитетінің құнын есептеу үшін базалық негізді қайта қарау;
4) ЖЗЖ қатысушылары үшін ғана өмір бойы төленетін зейнетақы төлемдерін (зейнетақы аннуитеті) көздейтін шарт жасау міндеттілігін белгілеу;
5) әйелдер зейнетақысының неғұрлым төмен болуының гендерлік проблемасын ішінара шешуге мүмкіндік беретін бірлескен аннуитеттер тетігін енгізу;
6) міндетті зейнетақы жарналарының сақталуы бойынша мемлекеттік кепілдіктерді төлеу тәртібін азаматтар зейнеткерлік жасқа жеткенде ғана оны алу құқығын иелену жолымен оңтайландыру ұсынылады. Бұл ретте мемлекеттік кепілдіктер бойынша айырманы төлеу сомалары жеке зейнетақы шоттарына есепке жатқызылуға тиіс.

Еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) жұмыстармен
айналысатын адамдарды зейнетақымен қамсыздандырудың міндетті
кәсіптік схемасын жетілдіру

Зейнетақы жүйесінің осы сегментіндегі өзгерістердің қажеттігі қолданыстағы жүйенің еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) жұмыстармен айналысуына байланысты тәуекелдерді өтемеуіне байланысты.
Сондықтан, 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап қызметкерлердің міндетті зейнетақы жарналарына қосымша еңбекақы төлеу қорының 5% -ы мөлшерінде міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары (МКЗЖ) енгізілді. Бұл ретте жұмыс берушілер өндірістің тек зиянды түрлері бойынша және сонда жұмыс істейтін адамдарға ғана МКЗЖ аударуға тиіс.
Зиянды өндіріс түрлерінің тізбесін және онда жұмыс істейтін қызметкерлер кәсіптерінің тізімін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітті және еңбек жағдайларының өзгеруіне қарай кезең-кезеңімен қайта қаралатын болады.
Еңбек жағдайлары ерекше жұмыс орындары бар жұмыс берушілерді ынталандыру үшін еңбек жағдайларын жақсартқан және жұмыс орындарын аттестаттау нәтижелері бойынша осындай жұмыс орындарын оңтайландырған жағдайда, МКЗЖ жүзеге асырылмайды деп заңнамалық тұрғыдан бекітілген.
Мұның өзі жүйеге үздіксіз (кемінде 30 жыл) қатысқан және жүйелі (жылына 12 рет) аударымдар жасаған кезде зейнетке мерзімінен бұрын шығу үшін қаражаттың жеткілікті болуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Әлеуетті құрылымдардың қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін реформалау

Әлемдік тәжірибеде әлеуетті құрылымдардың қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыру, негізінен ортақ негізде жүзеге асырылады.
Әскери қызметшілердің, арнаулы мемлекеттік және құқық қорғау органдары қызметкерлерінің, сондай-ақ арнаулы атақтар, сыныптық шендер алу және нысанды киім киіп жүру құқықтары 2012 жылдан бастап жойылған адамдардың (бұдан әрі - әлеуетті құрылымдардың қызметкерлері) зейнетақы жүйесін ұйымдастыруда жаңа шешімдер мен тәсілдердің қажеттігі оларды зейнетақымен қамсыздандыруға жұмсалатын шығындардың бүгінгі таңдағы зейнетақы төлемдерінің мөлшеріне сәйкес келмеуінен және перспективада болжамды барабар болмауынан туындап отыр.
Әлеуетті құрылымдардың қызметкерлерін барабар зейнетақымен қамсыздандыру үшін 2016 жылдан бастап мынадай шараларды жүзеге асыру ұсынылады:
1) жалпы еңбек өтілі 25 және одан көп жылды құрайтын, оның ішінде кемінде 12,5 жылы үздіксіз әскери қызмет, арнаулы мемлекеттік және құқық қорғау органдарындағы қызмет құрайтын барлық әлеуетті құрылымдардың қызметкерлерін толық мемлекеттік зейнетақымен қамсыздандыруға ауыстыру;
2) еңбек сіңірген жылдары үшін:
құқық қорғау органдарының қатардағы және кіші басшы құрамдағы қызметкерлеріне;
еңбек сіңірген жылдары 20 жылдан асатын, ТМД елдерінен келген зейнеткерлерге еңбектегі өтіліне пропорционалды түрде;
қызметке 1998 жылғы 1 қаңтардан кейін алғаш рет кірген және еңбек сіңірген жылдары үшін зейнетақы төлемдеріне құқығы бар, бірақ бюджет қаражаты есебінен зейнетақы төлемдерін алу құқығынсыз жұмыстан босатылған азаматтарға мемлекеттік зейнетақымен қамсыздандыру құқығын беру, бұл әлеуетті құрылымдардың барлық қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыру мәселесінде бірыңғай тәсілді қамтамасыз етеді;
3) бюджет қаражаты есебінен әлеуетті құрылымдар қызметкерлерінің ақшалай қамтылымының 20%-ы мөлшерінде міндетті зейнетақы жарналары төлеу туралы норманы жою;
4) әлеуетті құрылымдардың қызметкерлерін мемлекеттік зейнетақымен қамтамасыз етуге ауыстырғанда қызметкерлердің БЖЗҚ-дағы жеке зейнетақы шоттарының жартысын сақтай отырып, олардың бюджет қаражаты есебінен аударылған зейнетақы жинақтарының екінші жартысын бюджеттің кірісіне бір уақытта қайтаруды жүзеге асыру;
5) қазіргі зейнеткерлер үшін тағайындалған зейнетақы төлемдерінің мөлшеріндегі теңгерімсіздікті болдырмау мақсатында бұрын толық емес көлемде тағайындалған зейнетақы төлемдерінің мөлшерін еңбек сіңірген жылдарына және зейнетақы ісіндегі қызметтен босатылған күніндегі еңбек өтіліне қарай, олардың толық көлеміне жеткізілуін ескере отырып, біржолғы қайта есептеуді (бюджетке қайтарылатын 50% зейнетақы жинақтарының есебінен) жүргізу ұсынылады.
Ұсынылып отырған шараларды іске асыру әлеуетті құрылымдардың қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін халықаралық стандарттарға сәйкестендіреді.

Халықтың зейнетақы жүйесімен қамтылуын кеңейту және көрсетілетін зейнетақы қызметтерінің сапасын арттыру

Еңбек нарығындағы жағымсыз үрдістерді еңсеру, еңбек қатынастарын заңдастыру, экономиканың көлеңкелі секторын қысқарту мақсатында азаматтардың табыс алуға және оларды көбейтуге жеке мүдделілігі мен жауапкершілігін күшейтуге бағытталған халықты жұмыспен қамту туралы жаңа заң жобасы әзірленеді.
Бұл мақсатта:
1) жаңа жұмыс орындарын ашу және нәтижелі жұмыспен қамтуға жәрдемдесу тұрғысынан 2015-2019 жылдарға арналған Үдемелі индустриялық-инновациялық дамытудың мемлекеттік бағдарламасының, басқа да мемлекеттік және салалық бағдарламалардың индикаторлары өзара ұштастырылатын болады;
2) Қазақстан Республикасында көлеңкелі экономикаға қарсы іс-қимылдың, оның ішінде еңбек қатынастары мен табыстарды заңдастыруға бағытталған 2013 - 2015 жылдарға арналған кешенді жоспары іске асырылады;
3) әлеуметтік әріптестік тараптарының өзара іс-қимылын күшейтуді, зейнетақы жарналарының толық, жүйелі және уақтылы аударылуын келісу мәселелерін қоса алғанда, жұмысшының өкілеттігін кеңейтуді көздейтін кәсіптік одақтар туралы заң қабылданады;
4) өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық пен жұмыссыздарды қамтуды кеңейтуді қамтамасыз ететін, сондай-ақ олардың зейнетақы жүйесіне қатысуын ынталандыратын Жұмыспен қамту 2020 жол картасының тетіктерін жетілдіру жөнінде шаралар қабылданады;
5) арнаулы салық режимінің (ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілердің, шаруа қожалықтары мен жеке кәсіпкерлердің) қолданыстағы тәртібін реформалау арқылы салықтық әкімшілендіруді жетілдіру көзделеді;
6) бюджет саласы қызметкерлеріне еңбекақы төлеу деңгейі оларға ақы төлеудің жаңа моделін енгізу есебінен арттырылады;
7) еңбекке қабілетті азаматтар, жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына қатысқанда оларға атаулы әлеуметтік көмек беруді көздейтін әлеуметтік қолдауды жетілдіру бойынша шаралар қабылданады.
Бұдан басқа, халықтың хабардар болуын арттыруға ықпал ететін түрлі коммуникациялар арналарын (интернет-ресурстар, «электрондық үкімет», байланыс орталықтары, БЖЗҚ-ның тарамдалған филиалдар желісі) пайдалана отырып, жүргізіліп жатқан зейнетақы жүйесін жаңғыртудың негізгі ережелерін түсіндіруді жандандыру шаралары қабылданатын болады.
Зейнетақы қызметтерінің қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз ету үшін «бір терезе» қағидаты бойынша зейнетақы төлемдерін жүргізуге байланысты әкімшілік рәсімдерді оңайлату ұсынылады.
Халыққа қызмет көрсету орталықтары, электрондық үкімет порталы, «Қазпошта» АҚ бөлімшелері арқылы қызмет көрсету жолымен инвестициялық табысты есепке ала отырып, БЖЗҚ-ның салымшыларды (алушыларды) зейнетақы жинақтарынын жай-күйі туралы хабардар ету және консультация беру бойынша керсетілетін қызметтерін енгізу салымшыларға (алушыларға) қызмет көрсетудің қолжетімділік деңгейін және сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

5. Тұжырымдаманы іске асыру көзделетін нормативтік құқықтық актілердің тізбесі

Тұжырымдаманы іске асыру үшін мынадай нормативтік құқықтық актілерге түзетулер енгізу талап етіледі:
1) «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» (Салық кодексі) 2008 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Кодексі;
2) «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» 2013 жылғы 21 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы;
3) «Қазақстан Республикасында мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы» 1997 жылғы 16 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы.

О Концепции дальнейшей модернизации пенсионной системы Республики Казахстан до 2030 года

Указ Президента Республики Казахстан от 18 июня 2014 года № 841

В целях дальнейшей модернизации пенсионной системы ПОСТАНОВЛЯЮ:
1. Утвердить прилагаемую Концепцию дальнейшей модернизации пенсионной системы Республики Казахстан до 2030 года (далее - Концепция).
2. Правительству Республики Казахстан, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, принять необходимые меры по реализации Концепции.
3. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.
4. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

Президент
Республики Казахстан Н.Назарбаев

УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от 18 июня 2014 года № 841

КОНЦЕПЦИЯ
дальнейшей модернизации пенсионной системы Республики Казахстан
до 2030 года

Астана, 2014 год

СОДЕРЖАНИЕ

1. Введение
2. Цель и задачи Концепции
3. Анализ текущей ситуации, тенденции, видение развития и необходимость модернизации пенсионной системы Республики Казахстан
3.1. Анализ текущей ситуации
3.2. Обзор мирового опыта
3.3. Периоды реализации
3.4. Ожидаемые результаты от реализации Концепции
4. Основные принципы и общие подходы развития пенсионной системы Республики Казахстан
4.1. Основные принципы развития пенсионной системы Республики Казахстан
4.2. Основные направления развития пенсионной системы Республики Казахстан
Совершенствование системы минимальных гарантий пенсионного обеспечения
Введение условно-накопительного компонента системы пенсионного обеспечения
Совершенствование параметров накопительной пенсионной системы
Совершенствование обязательной профессиональной схемы пенсионного обеспечения лиц, занятых на работах с вредными (особо вредными) условиями труда
Реформирование пенсионного обеспечения сотрудников силовых структур
Расширение охвата населения пенсионной системой и повышение качества предоставляемых пенсионных услуг
5. Перечень нормативных правовых актов, посредством которых предполагается реализация Концепции

1. Введение

Концепция дальнейшей модернизации пенсионной системы Республики Казахстан до 2030 года (далее - Концепция) разработана во исполнение поручений Главы государства, озвученных в Обращении Президента Республики Казахстан к народу Казахстана по вопросам пенсионной реформы 7 июня 2013 года, с учетом Послания Президента Республики Казахстан «Стратегия «Казахстан - 2050»: новый политический курс состоявшегося государства».
Необходимость модернизации пенсионной системы в Республике Казахстан продиктована:
1) уменьшением размеров солидарных пенсий и необходимостью дальнейшей диверсификации источников пенсионных выплат;
2) долгосрочными демографическими трендами и цикличностью экономического развития;
3) необходимостью дальнейшей оптимизации распределения ответственности за пенсионное обеспечение между государством, работодателем и работником.
Концепция определяет основные приоритеты, а также механизмы реализации государственной политики пенсионного обеспечения до 2030 года и базируется на оценке опыта реализации пенсионных преобразований в Республике Казахстан и мировых тенденций развития пенсионных систем.

2. Цель и задачи Концепции

Целью разработки Концепции является модернизация пенсионной системы, которая позволит обеспечить адекватность пенсионных выплат для достойного уровня жизни в пенсионном возрасте.
Задачами Концепции являются:
1) обеспечение финансовой устойчивости, прозрачности пенсионной системы, гарантирующей исполнение социальных обязательств перед участниками пенсионной системы;
2) расширение охвата населения пенсионной системой как обязательной, так и добровольной ее составляющими;
3) диверсификация источников дохода в пенсионном возрасте (государственные, частные, профессиональные, солидарные и накопительные);
4) обеспечение доступности и качества пенсионных услуг;
5) повышение прозрачности инвестиционного управления пенсионными активами.
Для реализации поставленных задач будет проведена работа по следующим основным направлениям:
1) на базовом уровне в целях снижения бедности среди пенсионеров и стимулирования участия граждан в пенсионной системе будет усовершенствован механизм назначения государственных базовых пенсий;
2) на обязательном уровне будет сохранен накопительный компонент и введен дополнительный компонент - условно-накопительный, формируемый за счет 5 % взносов работодателей в пользу своих работников;
3) будет сохранен и получит дальнейшее развитие третий - добровольный уровень, формируемый за счет добровольных пенсионных взносов работников и/или работодателей.

3. Анализ текущей ситуации, тенденции, видение развития и
необходимость модернизации пенсионной системы
Республики Казахстан

3.1. Анализ текущей ситуации

В результате начатого в 1998 году радикального реформирования пенсионной системы в Казахстане:
1) сформирована законодательная база регулирования пенсионной системы;
2) создана и функционирует многоуровневая система пенсионного обеспечения на базовом, обязательном (солидарном и накопительном) и добровольном уровнях;
3) введена государственная гарантия сохранности пенсионных
накоплений вкладчиков (получателей);
4) в 2013 году в целях развития институциональной базы и повышения эффективности накопительной пенсионной системы создан Единый накопительный пенсионный фонд (далее - ЕНПФ). По состоянию на 1 апреля 2014 года в нем консолидированы 3,9 трлн. тенге пенсионных активов на 9,6 млн. индивидуальных пенсионных счетах вкладчиков по обязательным пенсионным взносам;
5) сформирована профессиональная схема пенсионного обеспечения лиц, занятых на работах с вредными (особо вредными) условиями труда;
6) стабильно увеличивается финансирование пенсионной программы и повышаются размеры пенсионных выплат. С 1998 по 2013 годы расходы на эти цели увеличились в 10,6 раза, размеры средней пенсии с учетом базовой пенсионной выплаты - в 11,8 раза (с 3 964 до 46 661).
Таким образом, реализация комплекса вышеуказанных мероприятий создала условия для обеспечения коэффициента замещения дохода пенсионными выплатами, соответствующего международным стандартам, который составил на 1 января 2014 года 44,6 % среднемесячной заработной платы по экономике в целом.
Несмотря на позитивные тенденции развития, при сохранении действующих параметров пенсионной системы ожидается снижение коэффициента замещения, которое связано с:
1) наличием неформальных трудовых отношений и теневого сектора в экономике, сужающих охват населения услугами накопительной пенсионной системы (НПС);
2) невысоким уровнем оплаты труда отдельных категорий работников, особенно самозанятых в сельскохозяйственном секторе;
3) недостаточной ликвидностью отечественного фондового рынка для эффективного осуществления инвестиций за счет пенсионных активов;
4) разрывом между реальными темпами прироста заработной платы за последние 20 лет и темпами роста производительности труда;
5) сохранением относительно высокого уровня инфляции.

3.2. Обзор мирового опыта

Реформирование пенсионных систем, осуществляемое в последние годы в ряде стран мирового сообщества, продиктовано социально-экономической нестабильностью и ускорением глобального процесса старения населения.
Проводимые пенсионные реформы в большинстве стран ОЭСР предусматривают:
1) введение/сохранение многоуровневых пенсионных систем, сочетающих распределительные и накопительные схемы с обеспечением минимальных гарантий;
2) усиление страховых механизмов финансирования пенсионных программ, направленных на формализацию трудовых отношений и сокращение теневой занятости;
3) повышение пенсионного возраста до 65-67 лет и ужесточение условий для досрочного выхода на пенсию в целях уменьшения бремени финансирования пенсионных программ, продления сроков трудовой активности и стабилизации численности трудовых ресурсов в условиях старения населения;
4) усиление зависимости размеров пенсий от участия в формировании пенсионных резервов в течение всей трудовой жизни (Италия, Швеция, Польша, Российская Федерация);
5) усиление контроля и надзора за финансовой деятельностью пенсионных фондов (в Германии, например, принят закон об усилении независимого надзора и управления финансовыми рисками. В Норвегии ужесточена система определения финансовой состоятельности частных пенсионных фондов).
Мировой опыт показывает, что и распределительная и накопительная пенсионная система имеют свои недостатки и преимущества.
Преимущество распределительных пенсионных систем, основанных на текущем финансировании, заключается в независимости размеров пенсий от результатов функционирования финансовых рынков и деятельности пенсионных фондов. Финансируемые таким способом пенсии обеспечивают более надежную защиту и более высокую ставку замещения для лиц с невысокой заработной платой.
Накопительная пенсионная система мотивирует население к накоплению личных сбережений и самостоятельному обеспечению собственной старости, устанавливая зависимость размера получаемых пенсионных выплат от внесенных взносов и результата инвестиционного управления ими.
В целом, анализ мирового опыта показывает, что наиболее эффективными и финансово устойчивыми системами пенсионного обеспечения являются многоуровневые модели, сочетающие как распределительный, так и накопительный принципы функционирования.
Смешанные системы позволяют снизить риски, присущие каждой из систем, за счет их диверсификации, а также нивелирования их недостатков и использования их преимуществ.

3.3. Периоды реализации

Концепция рассчитана на долгосрочную перспективу.
На первом этапе (2016 - 2020 год) планируется заложить правовые основы и обеспечить реализацию первоочередных мер модернизации пенсионной системы.
На данном этапе будут реализованы следующие основные направления:
1) совершенствование системы минимальных гарантий пенсионного обеспечения;
2) введение условно-накопительного компонента системы пенсионного обеспечения;
3) совершенствование параметров накопительной пенсионной системы, в том числе порядка пенсионных выплат и института государственных гарантий;
4) совершенствование систем пенсионного обеспечения лиц, занятых на работах с вредными (особо вредными) условиями труда;
5) реформирование пенсионного обеспечения сотрудников силовых структур;
6) расширение охвата населения услугами пенсионной системы.
На втором этапе (2020 - 2030 годы) будут приняты меры по повышению эффективности модернизированной пенсионной системы и дальнейшему совершенствованию механизмов защиты прав вкладчиков и получателей пенсионных выплат.
Данный этап будет характеризоваться:
1) повышением эффективности пенсионной системы за счет усиления связи пенсии с отчисляемым взносом, периодом участия и возрастом выхода на пенсию;
2) дальнейшим совершенствованием системы минимальных гарантий пенсионного обеспечения, включая переход от базовой пенсионной выплаты к минимальной гарантированной пенсии, которая позволит оптимизировать механизм предоставления государственной гарантии;
3) введением обязательности заключения договора, предусматривающего пожизненные пенсионные выплаты (пенсионный аннуитет) только для участников НПС.

3.4. Ожидаемые результаты от реализации Концепции

Реализация Концепции позволит обеспечить:
1) адекватность пенсионных выплат и создание сбалансированной финансово-устойчивой системы пенсионного обеспечения;
2) сохранение до 2030 года коэффициента замещения совокупными пенсионными выплатами на уровне не менее 40 % утраченного заработка при стаже участия в пенсионной системе не менее 35 лет и регулярности отчислений 12 раз в год (на уровне международных стандартов);
3) расширение охвата накопительной пенсионной системой до 80 % занятого населения к 2030 году;
4) сохранность пенсионных накоплений;
5) оптимизацию института государственной гарантии по сохранности пенсионных накоплений.
Модернизированная пенсионная система будет являться многоуровневой.
Первый уровень включает в себя выплаты за счет средств государственного бюджета (солидарная и базовая пенсионные выплаты/минимальная гарантированная пенсия).
Второй уровень включает в себя выплаты за счет:
1) обязательных пенсионных взносов, осуществляемых самим работником;
2) обязательных профессиональных пенсионных взносов, перечисляемых работодателем в пользу работников, занятых на работах с вредными (особо вредными) условиями труда;
3) обязательных пенсионных взносов в условно-накопительный компонент за счет работодателя.
Третий уровень включает в себя все выплаты из добровольного компонента.

4. Основные принципы и общие подходы развития
пенсионной системы Республики Казахстан

4.1. Основные принципы развития пенсионной системы
Республики Казахстан

Для эффективного решения поставленных задач основными принципами модернизации пенсионной системы являются:
1) последовательность и поэтапность преобразований;
2) сбалансированность распределения ответственности за пенсионное обеспечение между государством, работодателем и работником;
3) защита пенсионных прав граждан;
4) прозрачность процесса управления пенсионными активами;
5) системность преобразований пенсионной системы и их осуществление в зависимости и во взаимосвязи с макроэкономическим развитием.

4.2. Основные направления развития пенсионной системы
Республики Казахстан

Совершенствование системы минимальных гарантий
пенсионного обеспечения

В соответствии с идеологией социальной модернизации для реализации предусмотренных международными стандартами минимальных гарантий пенсионного обеспечения предлагается внести изменения в организацию пенсионного обеспечения на базовом уровне.
В настоящее время лицам, достигшим пенсионного возраста:
1) являющимся участниками солидарной системы и/или перечисляющим пенсионные взносы в накопительную пенсионную систему, базовая пенсия назначается в одинаковом размере, независимо от их трудового стажа и заработной платы;
2) не имеющим трудового стажа до 1 января 1998 года и не участвовавшим в накопительной пенсионной системе, предоставляется государственное социальное пособие по возрасту, размер которого составляет 50 % от величины прожиточного минимума.
С учетом международного опыта, в целях предупреждения бедности пенсионеров и стимулирования экономической активности граждан в трудоспособном возрасте с 1 июля 2017 года предлагается:
1) осуществить переход к назначению базовой пенсии лишь при достижении гражданами пенсионного возраста, а также в зависимости от стажа участия граждан в пенсионной системе;
2) установить социальную пенсию в размере 50 % от величины прожиточного минимума для лиц, имеющих стаж участия в пенсионной системе менее 10 лет;
3) определить при 10 летнем стаже участия в пенсионной системе базовую пенсию в размере 50 % от прожиточного минимума, за каждый год сверх 10 лет ее размер будет увеличиваться на 2 % и при стаже 35 и более лет она будет равна величине прожиточного минимума.
Предлагаемые преобразования направлены не только на снижение бедности пенсионеров, но и на усиление трудовой мотивации и формализацию трудовых отношений граждан.
Они отвечают интересам как состоявшихся, так и будущих поколений пенсионеров.
Для состоявшихся пенсионеров будет произведен единовременный перерасчет базовой пенсии с учетом стажа участия как в солидарной, так и накопительной системах пенсионного обеспечения. Это позволит повысить размеры пенсионных выплат для пенсионеров, имеющих большой трудовой стаж, но получающих низкие размеры пенсий в связи с отсутствием сведений о доходах на момент выхода на пенсию, а также законодательно установленных ограничений.
Для граждан, выходящих на пенсию в переходный от солидарной к накопительной системе период (до 2030 года), базовая пенсия будет назначаться с учетом:
1) их трудового стажа, накопленного на 1 января 1998 года;
2) периода уплаты пенсионных взносов в накопительную пенсионную систему после 1998 года.
Для участников только накопительной пенсионной системы и условно-накопительного компонента при достижении ими пенсионного возраста (с 2030 года) будет осуществлен переход от назначения базовой пенсии к назначению минимальной гарантированной пенсии в случае, если их совокупный размер пенсионных выплат окажется ниже установленного минимального социального приемлемого уровня пенсий.
Кроме того, сохраняются солидарные пенсионные выплаты как для состоявшихся пенсионеров, так и для граждан, имеющих не менее 6 месяцев трудового стажа на 1 января 1998 года. Назначение и выплата солидарных пенсий будут осуществляться в соответствии с действующим законодательством наряду с базовой, условно-накопительной и накопительной пенсиями. Вместе с тем, для поддержания размеров солидарных пенсий на приемлемом уровне в условиях действующего пенсионного законодательства их размеры будут ежегодно индексироваться с опережением уровня инфляции на два процента.

Введение условно-накопительного компонента системы
пенсионного обеспечения

Для сохранения адекватности пенсионного обеспечения с 2018 года предлагается ввести новый условно-накопительный компонент пенсионной системы.
Новый условно-накопительный компонент поддерживает как накопительный, так и распределительный принципы пенсионного обеспечения.
Участниками условно-накопительного компонента будут являться работники, в пользу которых работодатели будут перечислять обязательные 5 % пенсионные взносы, начисляемые от размера дохода работника, за счет средств работодателя.
Учет условных обязательств ведется на индивидуальных счетах, открытых в ЕНПФ.
Накопления являются условными, не наследуются и не являются собственностью участника системы.
Взносы капитализируются и инвестируются в финансовые инструменты, при этом доходность будет формироваться в зависимости от результатов инвестиционной деятельности, а также состояния финансовых рынков.
Минимальный стаж составляет 5 лет, при котором наступает право на пенсионные выплаты. Выплаты осуществляются только при достижении установленного пенсионного возраста.
Пенсионные выплаты будут осуществляться пожизненно. Размер индексации пенсионных выплат будет зависеть от демографической составляющей и финансовых показателей системы.
Государственная гарантия по сохранности взносов с учетом уровня инфляции не распространяется на условно-накопительный компонент.

Совершенствование параметров накопительной пенсионной системы

Будет сохранена выплата пенсии из действующей накопительной пенсионной системы, формируемой за счет 10 % отчислений самих работников. При этом величина получаемых пенсионных выплат зависит от регулярности отчислений взносов граждан в систему, а также уровня доходности пенсионных накоплений.
Инвестирование пенсионных активов ЕНПФ будет осуществляться в рамках инвестиционной стратегии, которая будет одобряться Советом по управлению пенсионными активами ЕНПФ.
Стратегия инвестирования пенсионных активов ЕНПФ будет направлена на обеспечение сохранности пенсионных накоплений. Размещение пенсионных активов ЕНПФ будет осуществляться в финансовые инструменты, включенные в Перечень разрешенных финансовых инструментов.
Кроме того, для повышения эффективности и обеспечения финансовой устойчивости накопительной пенсионной системы будут приняты следующие преобразования:
1) отменить паушальный (единовременный) принцип изъятия пенсионных накоплений, за исключением сумм пенсионных накоплений, не превышающих 12 минимальных пенсий;
2) осуществлять пенсионные выплаты из ЕНПФ только по графику (ежемесячно) либо путем приобретения пенсионного аннуитета;
3) пересмотреть базовую основу для расчета стоимости пенсионного аннуитета;
4) установить обязательность заключения договора, предусматривающего пожизненные пенсионные выплаты (пенсионный аннуитет) только для участников НПС;
5) ввести механизм совместных аннуитетов, которые могут частично решить гендерную проблему более низких пенсий женщин;
6) оптимизировать порядок выплат государственной гарантии по сохранности обязательных пенсионных взносов путем приобретения права граждан на ее выплату только при условии достижения пенсионного возраста. При этом суммы выплаты разницы по государственной гарантии должны будут зачисляться на индивидуальные пенсионные счета.

Совершенствование обязательной профессиональной схемы
пенсионного обеспечения лиц, занятых на работах с
вредными (особо вредными) условиями труда

Необходимость преобразования в этом сегменте пенсионной системы связана с тем, что действующая система не компенсирует рисков, связанных с занятостью на работах с вредными (особо вредными) условиями труда.
Поэтому с 1 января 2014 года дополнительно к обязательным пенсионным взносам работников были введены обязательные профессиональные пенсионные взносы (ОППВ) в размере 5 % от фонда оплаты труда. При этом работодатели отчисляют ОППВ только по тем видам производств, которые отнесены к вредным, и только тем лицам, которые заняты в них.
Перечень видов вредных производств и список профессий работников, занятых в них, утвержден Правительством Республики Казахстан и будет периодически пересматриваться с учетом изменений условий труда.
Для стимулирования работодателей, имеющих рабочие места с особыми условиями труда, законодательно закреплено, что в случае улучшения условий труда и оптимизации таких рабочих мест, по результатам аттестации рабочих мест уплата ОППВ не осуществляется.
Это позволит при непрерывном участии в системе (не менее 30 лет) и регулярных отчислениях (12 раз в год) обеспечить достаточные средства для досрочного выхода на пенсию.

Реформирование пенсионного обеспечения сотрудников
силовых структур

В мировой практике пенсионное обеспечение сотрудников силовых структур осуществляется, преимущественно, на солидарной основе.
Необходимость новых решений и подходов к организации пенсионной системы военнослужащих, сотрудников специальных государственных и правоохранительных органов, а также лиц, права которых иметь специальные звания, классные чины и носить форменную одежду упразднены с 2012 года (далее - сотрудники силовых структур), вызвана несопоставимостью затрат на их пенсионное обеспечение с размерами пенсионных выплат сегодня и прогнозируемой неадекватностью в перспективе.
Для адекватного пенсионного обеспечения сотрудников силовых структур предлагается с 2016 года осуществить следующие меры:
1) перевод на полное государственное пенсионное обеспечение всех сотрудников силовых структур, имеющих общий трудовой стаж 25 и более лет, из которых не менее 12,5 лет составляет непрерывная воинская служба, служба в специальных государственных и правоохранительных органах;
2) также предоставить право на государственное пенсионное обеспечение за выслугу лет для:
рядового и младшего начальствующего состава правоохранительных органов;
пенсионеров, прибывших из стран СНГ, имеющих выслугу лет более 20 лет, в размере, пропорциональном имеющемуся стажу;
граждан, впервые поступивших на службу после 1 января 1998 года и уволенных с правом на пенсионные выплаты за выслугу лет, но без права получения пенсионных выплат за счет бюджетных средств, что обеспечит единый подход ко всем сотрудникам силовых структур в вопросе пенсионного обеспечения;
3) отменить норму об уплате за счет бюджетных средств обязательных пенсионных взносов в размере 20 % от денежного содержания сотрудников силовых структур;
4) при условии перевода сотрудников силовых структур на государственное пенсионное обеспечение предлагается осуществить одномоментный возврат в доход бюджета половины их пенсионных накоплений, перечисленных за счет бюджетных средств, с сохранением другой половины на индивидуальных пенсионных счетах сотрудников в ЕНПФ;
5) для состоявшихся пенсионеров в целях исключения дисбаланса в размерах назначенных пенсионных выплат предлагается осуществить разовый перерасчет размеров ранее назначенных пенсионных выплат в неполном объеме с учетом доведения их до полного размера, приняв к зачету выслугу лет и трудовой стаж на день увольнения со службы, имеющийся в пенсионном деле (за счет возвращаемых в бюджет 50 % пенсионных накоплений).
Реализация предлагаемых мер приведет к соответствию пенсионного обеспечения сотрудников силовых структур международным стандартам.

Расширение охвата населения пенсионной системой и повышение
качества предоставляемых пенсионных услуг

В целях преодоления негативных тенденций на рынке труда, формализации трудовых отношений, сокращения теневого сектора экономики будет разработан проект нового закона о занятости населения, направленный на усиление личной заинтересованности и ответственности граждан в получении и увеличении доходов.
В этих целях:
1) будут взаимоувязаны индикаторы Государственной программы индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2015 - 2019 годы, других государственных и отраслевых программ в плане создания новых рабочих мест и содействия продуктивной занятости;
2) реализуется Комплексный план противодействия теневой экономике в Республике Казахстан на 2014 - 2015 годы, направленный, в том числе, на легализацию трудовых отношений и доходов;
3) будет принят закон о профессиональных союзах, предусматривающий усиление взаимодействия сторон социального партнерства, расширение рабочего представительства, включая вопросы согласования полных, регулярных и своевременных отчислений пенсионных взносов;
4) будут приняты меры по совершенствованию механизмов Дорожной карты занятости 2020, обеспечивающие расширение охвата самозанятого населения и безработных, а также стимулирующие их участие в пенсионной системе;
5) предусматривается совершенствование налогового администрирования путем реформирования действующего порядка специального налогового режима (сельхозтоваропроизводителей, крестьянских хозяйств и индивидуальных предпринимателей);
6) будет повышен уровень оплаты труда работников бюджетной сферы за счет внедрения новой модели оплаты их труда;
7) принимаются меры по совершенствованию социальной поддержки, предусматривающие предоставление адресной социальной помощи трудоспособным гражданам при условии их участия в активных мерах содействия занятости.
Кроме того, будут приняты меры по активизации разъяснений основных положений проводимой модернизации пенсионной системы с использованием различных каналов коммуникаций (интернет-ресурсы, «электронное правительство», контакт-центры, разветвленная филиальная сеть ЕНПФ), которые способствуют повышению информированности населения.
Для обеспечения доступности и качества пенсионных услуг предлагается упростить административные процедуры, связанные с осуществлением пенсионных выплат по принципу «одного окна».
Включение услуг ЕНПФ по информированию и консультированию вкладчиков (получателей) о состоянии пенсионных накоплений с учетом инвестиционного дохода посредством предоставления услуг через центры обслуживания населения, портал электронного правительства, отделения АО «Казпочта» позволит повысить уровень доступности и качества обслуживания вкладчиков (получателей).

5. Перечень нормативных правовых актов, посредством
которых предполагается реализация Концепции

Для реализации Концепции потребуется внести поправки в следующие нормативные правовые акты:
1) Кодекс Республики Казахстан от 10 декабря 2008 года «О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)»;
2) Закон Республики Казахстан от 21 июня 2013 года «О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан»;
3) Закон Республики Казахстан от 16 июня 1997 года «О государственных социальных пособиях по инвалидности, по случаю потери кормильца и по возрасту в Республике Казахстан».