Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 8 желтоқсандағы № 385 Жарлығы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 10 қыркүйектегі № 1005 Жарлығымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Президентінің 10.09.2022 № 1005 Жарлығымен.

Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметі актілерінің жинағында жариялануға тиіс (үзінді)

ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) бекітілсін.

2. Осы Жарлыққа қосымшаға сәйкес Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасының Үкіметі үш ай мерзімде Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлесін және бекітсін.

4. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары тиісті шешімдерді әзірлеу кезінде Тұжырымдаманың негізгі ережелерін басшылыққа алсын.

5. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Президенті

Н. Назарбаев

Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 8 желтоқсандағы № 385 Жарлығымен БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

1. Кіріспе

Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасы мемлекеттің жаңа жаһандық нақты ахуалда одан әрі даму басымдықтары айқындалған Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 30 қарашадағы "Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда: өсу, реформалар, даму" атты Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес әзірленді.

Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының (бұдан әрі - Ұлттық қор) қаражатын қалыптастырудың және пайдаланудың жаңа тәсілдерін айқындау елдің болашақ ұрпағы үшін мұнай кірістерін сақтаудың және республикалық бюджеттің әлемдік шикізат нарығы конъюнктурасының өзгеруіне тәуелділігін төмендетудің жүргізіліп отырған саясатының қисынды жалғасы болады.

2. Ағымдағы ахуалды талдау

2005 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастырудың және пайдаланудың орта мерзімді перспективаға арналған алғашқы тұжырымдамасы қабылданды. Қабылданған саясаттың нәтижесінде экономикалық өсу кезеңінде валютаның шамадан тыс келуін зарарсыздандыру, теңгенің айырбас бағамына және инфляцияға қысымды азайту қамтамасыз етілді. Дағдарысқа қарсы саясат жүргізілді, оның шеңберінде Ұлттық қордан 10 млрд. АҚШ доллары мөлшерінде қаражат пайдаланылды, ол қаржы секторын тұрақтандыруға, жылжымайтын мүлік нарығындағы проблемаларды шешуге, шағын және орта бизнесті қолдауға, агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға және инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға бағытталды.

2010 жылы қабылданған Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) қазақстандық экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік берген мемлекеттің контрциклдық саясатының негізгі және тиімді құралы болды.

Тұжырымдаманың тәсілдері республикалық бюджетке кепілдендірілген трансфертті 8 млрд. АҚШ доллары мөлшерінде тіркеуді және оны экономикадағы жағдайға байланысты 15 %-ға дейін азайту немесе ұлғайту жағына қарай түзету мүмкіндігін көздеді. Сондай-ақ Ұлттық қор қаражатының азайтылмайтын қалдығы жалпы ішкі өнімнің (бұдан әрі - ЖІӨ) 20 %-ы мөлшерінде айқындалды, ол кейіннен ЖІӨ-нің 30 %-ына дейін ұлғайтылды.

Тұжырымдама Ұлттық қордың валюталық активтерін сақтауға және көбейтуге (2010 жылдан бастап 2014 жылдың соңында 2,3 есеге 73,2 млрд. АҚШ долл. дейін) және бұл ретте 2014 - 2015 жылдары аса маңызды дағдарысқа қарсы бағдарламаларды іске асыруға мүмкіндік берді.

2015 жылдан бастап мұнайдың әлемдік бағасының екі есе төмендеуіне байланысты Ұлттық қорға мұнай секторынан түсетін түсімдер елеулі түрде қысқарды. Егер 2011 - 2014 жылдары мұнай секторы ұйымдарынан 3,4 - 3,5 трлн. теңге түссе, ал 2016 жылы түсімдер 1,3 трлн. теңге мөлшерінде күтілуде.

Бұл ретте Ұлттық қор қаражатын пайдалану ұлғайды.

2014 — 2015 жылдары экономиканың өсуі бәсеңдеген кезеңде экономиканы ұзақ кредиттік ресурстармен қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық қордан қосымша 1 трлн. теңге мөлшерінде қаражат тартылды.

Экономиканың орнықты өсуін қамтамасыз ету және халықты жұмыспен қамтуды қолдау мақсатында 2015 - 2017 жылдары Ұлттық қордан "Нұрлы жол" инфрақұрылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасын іске асыруға 9 млрд. АҚШ долларын бөлу көзделген.

Бұдан басқа, еркін құбылмалы айырбас бағамына көшуге байланысты жыл сайынғы кепілдендірілген трансферт мөлшері 2017 жылы 2 880 млрд. теңгеге дейін ұлғайды.

Нәтижесінде 2015 жылдан бастап алғаш рет Ұлттық қордың валюталық активтерінің қысқару үрдісі байқалды, 2015 жылдың қорытындысы бойынша ол 63,4 млрд. АҚШ долларын құрады.

Мұнай бағасы төмен болған кезде Ұлттық қорды бұрынғы көлемде пайдалануды сақтау ұзақ мерзімді кезеңде Ұлттық қор активтерінің одан әрі қысқаруына алып келеді.

Сонымен қатар, рейтингтік агенттіктер елдің егемен рейтингін айқындау кезінде Ұлттық қорды Қазақстан Республикасы Үкіметінің (бұдан әрі - Үкімет) борыштық міндеттемелерін жабудың әлеуетті көзі ретінде қарайды. Үкімет борышы 2014 жылы 5,6 трлн, теңгеден 2016 жылғы бірінші жартыжылдықтың қорытындысы бойынша 9,1 трлн. теңгеге дейін ұлғайды.

Үкіметтік борыш құрылымындағы сыртқы борыштың үлесі 2014 жылы 1,4 трлн, теңгеден 2016 жылғы бірінші жартыжылдықтың қорытындысы бойынша 4,6 трлн. теңгеге дейін ұлғайды.

Жаңа даму жағдайларында Ұлттық қордың активтерін тұрақтандыру және олардың одан әрі төмендеуіне жол бермеу мақсатында Ұлттық қор қаражатын қалыптастыру, пайдалану және басқару тәсілдерін жетілдіру, сондай-ақ Үкімет борышын қолайлы деңгейде ұстап тұру қажет.

3. Әлемдік тәжірибе

Қазіргі уақытта әлемде жаңартылмайтын пайдалы қазбалар экспортынан артығымен түсетін салық түсімдерінен құралған бюджет профициті есебінен қалыптастырылатын әл-ауқат қорлары (тұрақтандыру және/немесе жинақтау) бар 30-дан астам ел бар. Мұндай қорлардың жинақталған қаражаты шикізат нарықтарында қолайсыз конъюнктура салдарынан пайда болатын экономиканың өсу қарқынының құлдырауы немесе күрт қысқаруы кезеңінде бюджет шығыстарын қолдау үшін (тұрақтандыру функциясы) немесе табиғи қазбалар толық таусылғаннан кейін алушылары болашақ ұрпақ болып табылатын, ұзақ мерзімді бюджет міндеттемелерін қаржыландыру үшін (мысалы, зейнетақы төлемдері) (жинақтау функциясы), сондай-ақ сыртқы борышты өтеуге және басқа мақсаттарға пайдаланылуы мүмкін.

Норвегияда осы мақсаттар үшін Норвегияның жаһандық зейнетақы қоры құрылған (бұрын Мұнай қоры атауымен белгілі), ол екі функцияны: жинақтау және тұрақтандыру функцияларын жүзеге асырады. Оның активтері Норвегия экономикасының қызып кетуін болдырмау және Қор резервтерін мұнай бағасының құбылуы салдарынан қорғау үшін тек шетелде инвестицияланады. Кірісті барынша көбейту мақсатында және Норвегияның Қаржы министрлігі белгілеген инвестициялық саясат шеңберіндегі тәуекелдерді ескере отырып, инвестициялық портфель әртараптандырылған және халықаралық акционерлік капитал инвестицияларынан, тіркелген кірісті облигациялардан және жылжымайтын мүліктен құралады.

Норвегияның жаһандық зейнетақы қоры мұнай кірістері профицитінің есебінен қаржыландырылады (жыл сайынғы бюджетке түсетін трансферттерді алып тастағанда). Мұнай түсімдерінің бір бөлігі деңгейі жыл сайын жылдық бюджетті қалыптастыру кезінде белгіленетін мұнайлық емес тапшылықты өтеу үшін пайдаланылады. 2001 жылдан бастап фискалдық саясат "құрылымдық мұнайлық емес тапшылықты" (экономикалық цикл кезінде салық кірістері мен бюджет шығыстарының ауытқуын есепке алмағанда) Зейнетақы қорының активтері бойынша болжанатын нақты инвестициялық кіріске (қазіргі уақытта кірістілік нормасы 4 % деңгейінде белгіленген) теңестіруді болжайтын "қолдағы құс" ("bird in hand") моделіне негізделеді.

Чилиде жинақтау функциясын Зейнетақы резервтері қоры (бұдан әрі - ЗРҚ), ал тұрақтандыру функциясын - Экономикалық және әлеуметтік тұрақтандыру қоры (бұдан әрі - ЭӘТҚ) орындайды. ЗРҚ ұзақ мерзімді зейнетақы міндеттемелерін орындау мақсатында фискалдық жинақтарды қалыптастырумен және инвестициялаумен айналысады (Чили халқының қартаюына байланысты). ЗРҚ-ғa жіберілетін жыл сайынғы ең төменгі сома өткен жылғы ЖІӨ-нің 0,2 %-ын құрайды, дегенмен, егер нақты фискалды профицит бұл сомадан асып кетсе, салым сомасы өткен жылғы ЖІӨ-нің 0,5 %-ына дейін өсуі мүмкін. ЗРҚ-ға төленген төлемдерден қалған нақты фискалдық профицит қаражаты есебінен ЭӘТҚ қаржыландырылады. ЭӘТҚ қаражаты экономиканың баяу өсуі немесе мыс бағасының төмендеуі кезеңдерінде фискалдық тапшылықты жабу үшін; сондай-ақ ол мемлекет борышын төлеу немесе ЗРҚ қаржыландыру үшін пайдаланылуы мүмкін. Екі қор да шетелде тек шетелдік активтерді ғана инвестициялай алады және қолданыстағы инвестициялық саясат шеңберінде қаражатты тіркелген кірісі бар және ақша нарығындағы құралдарды инвестициялаумен шектелген.

Чилидің фискалдық саясатының 2006 жылы орталық үкімет үшін ресми түрде бекітілген "бюджеттің құрылымдық балансы" (structural budget balance) моделі негізі болып табылады. Тұтастай алғанда, саясат ұзақ мерзімді фискалдық орнықтылықты қамтамасыз етуге бағытталған, бұл ретте циклдік саясаттан алшақтай отырып, ең алдымен, кірістер бөлігінде автоматты тұрақтандырғыштарға іс-қимыл еркіндігі берілген.

Бюджеттің құрылымдық балансы моделі экономикалық циклдің әсерінен тазартылған бюджет балансына негізделген. Бұл тәсіл іскерлік циклдің құбылуына сезімтал индикаторларды ескере отырып, бюджетті түзетуге мүмкіндік береді.

Норвегия мен Чили тәжірибесі ұзақ мерзімді перспективада фискалдық тұрақтылықтың нығаюына ықпал ететін бюджеттің құрылымдық мұнайлық емес тапшылығы/балансының барабар деңгейін айқындау және қолдау қажеттігін көрсетеді.

Халықаралық валюта қорының және Дүниежүзілік банктің бағалауы бойынша Қазақстанның шоғырландырылған бюджетінің құрылымдық мұнайлық емес тапшылығының орнықты деңгейі ЖІӨ-нің 5-6 % шамасында болуы тиіс.

Аталған тұжырымдама шоғырландырылған бюджеттің мұнайлық емес тапшылығын біртіндеп қысқартуды талап ететін, Ұлттық қордың жинақталған активтері мен мемлекеттік қарыз алу есебінен құрылымдық мұнайлық емес тапшылықты барабар қаржыландыруды қамтамасыз етуге бағытталған ұзақ мерзімді фискалдық орнықтылықты қолдау бойынша халықаралық тәжірибені пайдалануды болжайды.

Бұл ретте фискалдық тұрақтылық Үкіметтің таза қаржы активтерінің оң теңгерімін сақтауды, яғни мемлекеттік кепілдіктерді қоса алғанда, Ұлттық қордың валюталық активтері және үкіметтің жалпы борышы арасындағы оң айырманы сақтау мен ықтимал ұлғайтуды болжайды.

4. Тұжырымдаманың негізгі мақсаты, міндеттері және іске асырылу кезеңі

Ұлттық қордың негізгі мақсаты болашақ ұрпаққа арналған жинақтарды қалыптастыру және республикалық бюджеттің әлемдік шикізат нарықтарындағы жағдайға тәуелділігін төмендету арқылы қаржы ресурстарын жинақтау болып табылады.

Тиісінше, Ұлттық қордың функциялары жинақтау және тұрақтандыру болып табылады.

Жинақтау функциясын орындау үшін Ұлттық қорда азайтылмайтын қалдық белгіленген, сондай-ақ Ұлттық қордың ең жоғарғы мөлшері шектелмейді.

Тұрақтандыру функциясын іске асыру республикалық бюджетке жыл сайынғы кепілдендірілген трансфертті қамтамасыз етуді, сондай-ақ экономикалық құлдырау немесе экономиканың өсу қарқынының төмендеуі кезеңдерінде экономикалық өсуді ынталандыруға және ұлттық ауқымдағы әлеуметтік мәні бар, өзін-өзі ақтамайтын жобаларды, стратегиялық маңызы бар инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға бағытталған дағдарысқа қарсы бағдарламаларды қаржыландыру үшін нысаналы трансферттерді пайдалануды болжайды.

Ұлттық қор қаражатын қазақстандық эмитенттердің ішкі қаржы құралдарына инвестициялауды қоса алғанда, Ұлттық қор қаражатын кез келген өзгеше пайдалануға тыйым салынады.

2018 жылдан бастап 2030 жылдар аралығындағы кезеңде көрсетілген мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу көзделеді:

1) Ұлттық қор активтерін тұрақтандыру және оның одан әрі қысқаруына жол бермеу;

2) бюджеттің теңгерімділігін қамтамасыз ету және бюджеттің мұнай кірістеріне тәуелділігін төмендету, мұнайлық емес тапшылықты азайту;

3) Ұлттық қордың активтерін басқару тиімділігін арттыру.

5. Ұлттық қор қаражатын қалыптастыру және пайдалану бойынша негізгі қағидаттар мен тәсілдер

5.1. Ұлттық қор қаражатын қалыптастыру және пайдалану қағидаттары

Ескерту. 5.1-кіші бөлімге өзгерістер енгізілді - ҚР Президентінің 29.10.2018 № 780; 13.04.2019 № 21; 31.12.2019 № 234; 22.12.2020 № 474; 20.06.2022 № 936 Жарлықтарымен.

Ұлттық қор қаражатын қалыптастыру және пайдалану мынадай қағидаттарға негізделетін болады:

транспаренттілік - Ұлттық қор мен квазимемлекеттік сектор субъектілері арасындағы кез келген қаржылық өзара қатынастарды қоса алғанда, Ұлттық қор қаражатын ел экономикасына республикалық бюджет арқылы ғана бағыттау;

есептілік - Ұлттық қордың бекітілген (нақтыланған, түзетілген) көрсеткіштерін, Ұлттық қор қаражатын қалыптастыру және пайдалану туралы есептерді, соңғы 5 және 10 жылдағы және басқару басталғаннан бергі кірістілік бойынша нәтижелер көрсетілетін Ұлттық қор қаражатын инвестициялық басқару туралы есептерді және жылдық аудиттелген қаржылық есептерді (құрылған сәттен бастап) Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің веб-сайтында және Қазақстан Республикасының "Әділет" нормативтік құқықтық актілердің ақпараттық-құқықтық жүйесінде міндетті түрде жариялау;

толықтық - Ұлттық қор туралы есептілікте Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген барлық түсімдер мен шығыстарды көрсету;

уақыттылық - Ұлттық қордың қолма-қол ақшаны бақылау шотына есепке алу және оларды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіндегі Үкіметтің шоттарына тиісті нормативтік құқықтық актілерде белгіленген мерзімде және тәртіпті сақтай отырып аудару;

тиімділік - Ұлттық қор қаражатын тәуекел деңгейі қалыпты болған жағдайда ұзақ мерзімді перспективада активтерді сақтау мен кірістілікті қамтамасыз ету қажеттілігіне сүйене отырып басқару.

Ұлттық қорды қалыптастыру

Ұлттық қордың қаражатын жинақтау:

1) мұнай секторы ұйымдарынан түсетін тікелей салықтар (жергілікті бюджеттерге есепке алынатын салықтарды қоспағанда) есебінен жүзеге асырылады, оларға жататын корпоративтік табыс салығы, пайдалы қазбаларды өндіруге салынатын салық, бонустар, экспортқа салынатын рента салығы, үстеме пайдаға салынатын салық, өнімді бөлу бойынша үлес және қызметін өнімді бөлу туралы келісімшарт бойынша жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушылардың қосымша төлемі;

2) мұнай секторының ұйымдары жүзеге асыратын операциялардан түсетін басқа түсімдер (жергілікті бюджеттерге есепке алынатын түсімдерді қоспағанда), оның ішінде мұнай келісімшарттарының талаптарын бұзғаны үшін түсімдер (жергілікті бюджеттерге есепке алынатын түсімдерді қоспағанда);

3) республикалық меншікті жекешелендіруден түсетін түсімдер;

4) ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың және олардың еншілес, тәуелді және Үкімет айқындайтын тізбе мен тетік бойынша олармен үлестес болып табылатын өзге де заңды тұлғалардың активтерін бәсекелес ортаға беруден түскен түсімдер;

5) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін сатудан түсетін түсімдер;

6) Ұлттық қорды басқарудан түсетін инвестициялық кірістер;

7) Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де түсімдер мен кірістер есебінен жүзеге асырылатын болады.

Ұлттық қордың ең жоғарғы мөлшері шектелмейді.

Ұлттық қор қаражатын пайдалану

Ұлттық қорды пайдалану саясаты мен көлемі орта және ұзақ мерзімді перспективада Ұлттық қордың валюталық активтерінің қысқаруына жол бермеу қажеттігіне және олардың болашақ ұрпақтар үшін жинақталуына сүйенетін болады.

2021 жьшғы 1 қаңтардан бастап Ұлттық қордан республикалық бюджетке берілетін кепілдендірілген трансферт әлеуметтік және инфрақұрылымдық дамуды қамтамасыз ету үшін нысаналы сипатта болады.

Ұлттық қор:

1) Ұлттық қордан республикалық бюджетке берілетін жыл сайынғы тіркелген кепілдендірілген трансферт түрінде;

2) Ұлттық қордан республикалық бюджетке берілетін нысаналы трансферт түрінде;

3) Ұлттық қорды басқаруға және жыл сайын аудит өткізуге байланысты шығыстарды жабуға пайдаланылады.

Ұлттық қордан кепілдендірілген және нысаналы трансферттер бюджеттік рәсімдерге сәйкес республикалық бюджет арқылы өтуі тиіс.

Мемлекеттік, квазимемлекеттік және жеке секторлар субъектілерінің қазақстандық бағалы қағаздарын, акциялар пакеттерін, қазақстандық компаниялардың қатысу үлестерін сатып алуға, екінші деңгейдегі банктерді қорландыруға, заңды және жеке тұлғаларға кредит беруге, активтерді міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету ретінде пайдалануға тыйым салынады.

Тұрақтандыру функциясын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қаржы нарығында қалыптасқан жағдайға байланысты Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасы белгілеген тәртіппен Ұлттық қордың активтерін айырбастауды және қайта айырбастауды жүргізеді. Аталған операциялар кепілдендірілген және нысаналы трансферттерді бөлу үшін жүргізіледі және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің интервенцияларына жатпайды.

1. Кепілдендірілген трансферт

Ұлттық қордан республикалық бюджетке кепілдендірілген трансферттің мөлшері 2021 жылы - 2700 млрд теңгені; 2022 жылы - 4030 млрд теңгені құрайтын болады.

2023 жылдан бастап Ұлттық қордың жинақтау функциясын орындауды қамтамасыз ету үшін кепілдендірілген трансферттің мөлшерін айқындау инфляция бойынша ұзақ мерзімді мақсатқа ұлғайтылған нысаналы ұзақ мерзімді экономикалық өсу деңгейінде мемлекеттік шығыстардың өсу қарқынына тікелей шектеу белгілейтін контрциклдік бюджет қағидасына негізделетін болады.

Кепілдендірілген трансферт тиісті жоспарлы кезеңге арналған Қазақстан Республикасының кепілдендірілген трансферт туралы заңында айқындалатын кесімді баға кезінде мұнай секторынан Ұлттық қорға түсетін түсімдердің мөлшерінен аспайтын мөлшерде айқындалатын болады.

Бұл ретте мемлекеттік шығыстардың көлемі кесімді баға кезінде болжанатын бюджеттің мұнайға қатысты емес кірістерімен және кепілдендірілген трансфертпен, нысаналы трансфертпен, сондай-ақ осы Тұжырымдаманың 5.2-кіші бөлімінде белгіленген мұнайға қатысты емес тапшылық бойынша шектеулерді ескере отырып жоспарланатын тапшылықпен шектелетін болады.

Кейіннен, мұнай бағасының конъюнктурасына тікелей байланысты бюджетке түсімдердің ұлғаюы кезінде кепілдендірілген трансферт мөлшері төмендейтін болады.

Контрциклдік бюджет қағидасы Ұлттық қордың активтерін одан әрі жинақтауға бағытталатын болады және мұнайға қатысты емес тапшылықты төмендетуге ықпал ететін болады.

Контрциклдік бюджет қагидасының тетігі Қазақстан Республикасының Бюджет кодексімен регламенттеледі және 2023 жылға арналған республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде қолданылатын болады.

2. Нысаналы трансферттер

Ұлттық қордан бөлінетін нысаналы трансферттер тек Қазақстан Республикасы Президентінің шешімі бойынша мыналарды:

экономиканың құлдырауы немесе экономиканың өсу қарқынының төмендеуі кезеңдерінде дағдарысқа қарсы бағдарламаларды;

балама қаржыландыру көздері болмаған жағдайда ұлттық ауқымдағы өзін-өзі ақтамайтын, әлеуметтік мәні бар жобаларды, стратегиялық маңызы бар инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру үшін бөлінеді.

Экономиканың құлдырауы немесе экономиканың өсу қарқынының төмендеуі кезеңдерінде дағдарысқа қарсы бағдарламаларды қаржыландыруға бөлінген нысаналы трансферттер кепілдендірілген трансферттен тыс бөлінеді.

Бұл ретте, қажет болған жағдайда Қазақстан Республикасы Президентінің шешімі бойынша өзін-өзі ақтамайтын әлеуметтік мәні бар және инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру үшін кепілдендірілген трансферт сомасының ішінде қаражаттың нысаналы мақсаттары айқындалуы мүмкін.

Ұлттық қордан республикалық бюджетке тартылған нысаналы трансферт сомалары қаржы жылының қорытындысы бойынша пайдаланылмаған немесе толық пайдаланылмаған жағдайда, пайдаланылмаған сома Ұлттық қорға бюджет қаражатының қалдықтары есебінен келесі қаржы жылында қайтарылуы тиіс.

3. Ұлттық қорды пайдалану бойынша шектеулер

Ұлттық қордың жинақтау функциясын орындау үшін тиісті жылдың соңына ЖІӨ-нің болжамды мәнінің 30 %-ы мөлшерінде азайтылмайтын қалдық сақталады.

Бұл ретте, азайтылмайтын қалдық бойынша шектеулер сақталмаған жағдайда кепілдендірілген және/немесе нысаналы трансферттердің мөлшері тиісті шамаға азайтылатын болады.

Сонымен қатар, елдің қаржылық орнықтылығын сақтау мақсатында Үкімет борышын басқару (мемлекет кепілдік берген борышты есепке алғанда) және квазимемлекеттік сектордың сыртқы борыш саясаты Ұлттық қорды пайдалану саясатымен ұштасуы тиіс.

Осыған байланысты жиынтық кірісті басқару үшін Үкімет борышының көлемі және квазимемемлекеттік сектордың сыртқы борышы бойынша қосымша шектеулер (мемлекет кепілдендірілген борышты ескере отырып) енгізіледі, ол Ұлттық қордың валюталық активтерінің көлемінен аспауы қажет.

4. Ұлттық қордан бөлінген қаражаттың нысаналы, заңды және тиімді пайдаланылуын бақылауды Ұлттық қордан бөлінген қаражаттың жұмсалуын бақылау жөніндегі комиссия жүзеге асыратын болады.

5.2. Бюджеттің және Ұлттық қордың теңгерімділігін қамтамасыз ету

Ескерту. 5.2-кіші бөлімге өзгерістер енгізілді - ҚР Президентінің 13.04.2019 № 21; 22.12.2020 № 474 Жарлықтарымен.

Бюджеттің және Ұлттық қордың теңгерімділігін қамтамасыз ету, республикалық бюджеттің мұнай кірістеріне тәуелділігін азайту мақсатында салық-бюджет саясаты ЖІӨ-ге қатысты мұнайлық емес тапшылықтың біртіндеп төмендеуі негізінде қалыптасуы тиіс.

Мұнайлық емес тапшылық ретінде мұнайлық емес кірістерден шикі мұнайға кедендік әкету бажын алып тастай отырып, ХВҚ есептеу әдістемесіне сәйкес келетін көрсеткіш қолданылатын болады.

Мұнайлық емес тапшылықты төмендету сыртқы факторларға қатысты бюджеттің орнықтылығын арттыруға мүмкіндік береді.

Мұнайға қатысты емес тапшылық деңгейі 2025 жылы ЖІӨ-ге қатысты 6,0 %-га дейін төмендетілетін болады.

Салық-бюджет саясатын және республикалық бюджет жобасын қалыптастыру кезінде Үкімет мұнайлық емес тапшылық деңгейін кестеде айқындалған көрсеткіштерден асырмай ұстайтын болады.

	2017 жыл	2018 жыл	2019 жыл	2020 жыл	2021 жыл	2022 жыл	2023 жыл	2024 жыл	2025 жыл
Мұнайға қатысты емес тапшылық, ЖІӨ-ге қатысты %	9,3	7,4	7-8,5	11,1	6,6-9,1	6,5	6,4	6,1	6,0

Мұнайлық емес тапшылық бойынша қағида фискалдық саясаттың ажырамас бөлігі болып табылады, осыған байланысты республикалық бюджеттің мұнайлық емес тапшылық көрсеткіштері тиісті кезеңге арналған республикалық бюджет туралы заңмен бекітілетін болады.

Мұнайлық емес тапшылық бойынша нысаналы мәндерге қол жеткізу бюджет тапшылығын икемді басқару есебінен қамтамасыз етіледі. Мұнай бағасы өскен және бюджетке түсетін шикі мұнайға кедендік әкету бажының түсімдері ұлғайған кезде тапшылық қысқаратын болады. Мұнай бағасы төмендеген кезде тапшылық экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін параметрлер шегінде ұлғаюы мүмкін.

5.3 Ұлттық қор активтерін басқару

Ескерту. 5.3-кіші бөлімге өзгерістер енгізілді – ҚР Президентінің 02.08.2019 № 86; 22.12.2020 № 474 Жарлықтарымен.

Ұлттық қор активтерін сенімгерлік басқаруды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі, қызметін жалпы үйлестіруді - Ұлттық қорды басқару кеңесі жүзеге асырады.

Ұлттық қор активтерін басқару кезінде инвестициялық операциялардың негізгі мақсаттары, өтімділіктің жеткілікті деңгейін сақтау, ұстап тұру, тәуекелдің тиісті деңгейі кезінде ұзақ мерзімді перспективада кірістілікті қамтамасыз ету болып табылады. Ұзақ мерзімді перспективада Ұлттық қор активтерінің кірістілігін қамтамасыз ету кірістіліктің қысқа мерзімді ауытқуын көздейді.

Ұлттық қор активтерін орналастыру, Ұлттық қорды басқару жөніндегі кеңестің ұсынысы бойынша Үкімет бекіткен материалдық емес активтерді қоспағанда, шетелдік қаржы нарықтарында айналымдағы және рұқсат етілген қаржы құралдарының тізбесіне енгізілген қаржы құралдарында жүзеге асырылуы тиіс.

Бұл ретте шектеулер Ұлттық қор активтерінің құрылымында ескерілген, оларды сатып алу туралы шешімді бұрын Ұлттық қорды басқару жөніндегі кеңес қабылдаған қазақстандық қаржы құралдарына қолданылмайды.

Ұлттық қордың негізгі мақсаты мен функцияларына сәйкес оның құрылымын тұрақтандыру және жинақ портфельдері құрайды.

Тұрақтандыру портфелінің негізгі мақсаты Ұлттық қордың өтімділігін жеткілікті деңгейде ұстап тұру болып табылады. Тұрақтандыру портфелінің кірістілігі қысқа мерзімді, сол сияқты ұзақ мерзімді перспективада да Ұлттық қор активтерін басқарудың тиімділік көрсеткіші болып табылмайды. Тұрақтандыру портфелінің ең жоғары мөлшері 10 млрд. АҚШ долларын құрайды. Жыл қорытындысы бойынша тұрақтандыру портфелінің мөлшері 10 млрд. АҚШ долларынан асқан жағдайда, айырма сомасындағы қаражат тұрақтандыру портфелінен жинақ портфеліне көшіріледі.

Жинақ портфелінің негізгі мақсаты болашақ ұрпақ үшін жаңартылмайтын энергия көздерін сатудан түскен қаражатты үнемдеу және сақтау, тиісті тәуекел деңгейі кезінде ұзақ мерзімді перспективада кірістілікті қамтамасыз ету болып табылады. Жинақ портфелін басқару тиімділігі ұзақ мерзімді перспективада бағаланады және, тұтастай алғанда, Ұлттық қордың активтерін басқарудың тиімділігін көрсетеді. Бұл ретте жинақ портфелі көлемі бойынша шектелмейді.

Жинақ портфелінің активтерін стратегиялық бөлу активтерді әртараптандыру саясатын жалғастыруға бағытталған және консервативті бөлуден (80% облигациялар, 20% акциялар) ұзақ мерзімді күтілетін кірістілікті арттыруға бағытталған теңдестірілген бөлуге (60% облигациялар, 30% акциялар, 5%-ға дейін баламалы құралдар және 5%-ға дейін алтын) көшуді болжайды.

Бұл ретте кірістіліктің қысқа мерзімді құбылмалылығы болуы мүмкін. Бөлу сондай-ақ облигациялар ішінде дамыған елдердің егеменді борыштық міндеттемелеріне, корпоративтік борыштық міндеттемелерге, дамушы елдердің егеменді борыштық міндеттемелеріне әртараптандыруды болжайды.

Бұл ретте баламалы қаржы құралдарына инвестициялауды "Қазақстан Ұлттық Банкінің Ұлттық инвестициялық корпорациясы" акционерлік қоғамы жүзеге асырады.

Активтерді жаңа стратегиялық бөлуге көшуді 2017 жылы бастау жоспарланып отыр, таргеттелетін жаңа стратегиялық бөлуге 2022 жылдың соңына дейін қол жеткізіледі.

Ұлттық қор активтерін инвестициялау Ұлттық қордың инвестициялық операцияларын жүзеге асыру қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады.

5.4. Борышты тұрақтандыру үшін Ұлттық қордың, үкіметтік қарыз алу мен квазимемлекеттік сектордың өзара қарым-қатынасы

Ұлттық қор қаражатын қарқынды жинақтау, сондай-ақ оның активтерін тиімді басқару Қазақстан Республикасының орнықты дамуында негізгі рөл атқарады, мемлекеттік сектордың қарыз алуын дұрыс жоспарлауды және фискалдық орнықтылықты сақтау бойынша шаралар қабылдауды талап етеді.

Осылайша, қарыз алудың барабар деңгейін айқындау Ұлттық қордың жинақталған активтерін ескере отырып, сараланған тәсілді талап етеді.

Ұлттық қор активтерін үкіметтік борышпен алмастыруды болдырмау мақсатында мынадай шектеулер енгізілетін болады:

Ұлттық қордан берілетін трансферттерді қоса алғанда, үкіметтік борышқа қызмет көрсетуге және оны өтеуге арналған шығыстар республикалық бюджет кірістерінің 15 %-нан аспауы тиіс;

Үкімет борышы мен квазимемлекеттік сектор субъектілерінің сыртқы борышының мөлшері Ұлттық қордың валюталық активтерінің жалпы мөлшерінен аспауы тиіс.

Осы мақсатта, үкіметтік борыш пен мемлекет кепілдік берген борыш лимитін айқындай отырып, квазимемлекеттік сектордың сырттан қарыз алу көлемін Үкіметпен келісу арқылы оған шектеу қойылатын болады. Бұл тыйым заңнамалық түрде бекітіледі.

6. Күтілетін нәтижелер

Ескерту. 6-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Президентінің 22.12.2020 № 474 Жарлығымен.

Тұжырымдаманы іске асыру орта мерзімді кезеңде Ұлттық қордың активтерін тұрақтандыруға және оның одан әрі қысқаруын болдырмауға әрі ұзақ мерзімді перспективада қаражат жинақтауды қалпына келтіріп отыруға мүмкіндік береді.

2030 жылы Ұлттық қордың валюталық активтері болжам бойынша кем дегенде 80 млрд. АҚШ долларын құрайды (мұнайдың әлемдік бағасы барреліне 50 АҚШ доллары болғанда).

Ұлттық қор қаражатын пайдалану және үкімет пен квазимемлекеттік сектор борышын басқару айқын фискалдық қағидалар негізінде кешенді жүзеге асырылатын болады. Нәтижесінде Ұлттық қор активтерін ұлғайту үкімет борыштың өсуімен ауыстырылмайды. Үкіметтің таза сыртқы активтері жағымды деңгейде сақталады, бұл мемлекеттік қаржының орнықтылығын нығайтуға ықпал етеді.

Мұнай кірістерінен бюджеттің тәуелділігі азаяды, олардың республикалық бюджет түсімдерінің жалпы көлеміндегі үлесі 2025 жылы 28 %-дан аспайды, ал 2030 жылы - 20 %-дан аспайды.

Болжам бойынша мұнайға қатысты емес тапшылық деңгейі 2025 жылы ЖІӨ-ге шаққанда 6,0 %-ға дейін және 2030 жылы ЖІӨ-ге шаққанда 5 %-ға дейін төмендейді.

Ұлттық қор активтерін басқару тиімділігі артады, бұл ұзақ мерзімді перспективада Ұлттық қор кірістілігінің орташа деңгейін арттыруды қамтамасыз етеді.

7. Тұжырымдаманы іске асыруға негіз болатын нормативтік құқықтық актілердің тізбесі

Осы Тұжырымдаманы іске асыру кезеңінде қойылған мақсаттар мен міндеттерге мынадай нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы қол жеткізу болжанады:

2008 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі;

2008 жылғы 10 желтоқсандағы "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық кодексі);

"Мемлекеттік мүлік туралы" 2011 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңы;

"Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын орналастыру үшін, материалдық емес активтерді қоспағанда, рұқсат етілген қаржы құралдарының тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 28 қаңтардағы № 66 қаулысы;

"Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының инвестициялық операцияларын жүзеге асыру ережесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2006 жылғы 25 шілдедегі № 65 қаулысы.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 8 желтоқсандағы № 385 Жарлығына ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасы Президентінің күші жойылған кейбір жарлықтарының
ТІЗБЕСІ

1. "Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 2 сәуірдегі № 962 Жарлығы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 27, 203-құжат).

2. "Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 2 сәуірдегі № 962 Жарлығына өзгеріс енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 30 қыркүйектегі № 1077 қбп Жарлығы.

3. "Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 2 сәуірдегі № 962 Жарлығына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 16 наурыздағы № 289 Жарлығы.

4. "Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 2 сәуірдегі № 962 Жарлығына өзгеріс енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 қарашадағы № 430 Жарлығы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы 2012 ж., № 77-78, 1133-құжат).

5. "Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 2 сәуірдегі № 962 Жарлығына өзгерістер енгізу және Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан нысаналы трансферт бөлу туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 21 маусымдағы № 586 Жарлығының 1-тармағы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы 2013 ж., № 38, 547-құжат).

6. "Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 2 сәуірдегі № 962 Жарлығына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 794 Жарлығы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2014 ж., № 27, 213-құжат).

О Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан

Указ Президента Республики Казахстан от 8 декабря 2016 года № 385. Утратил силу Указом Президента Республики Казахстан от 10 сентября 2022 года № 1005.

Сноска. Утратил силу указом Президента РК от 10.09.2022 № 1005.

Подлежит опубликованию в Собрании актов Президента и Правительства Республики Казахстан (выписка)

ПОСТАНОВЛЯЮ:

1. Утвердить прилагаемую Концепцию формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан (далее - Концепция).

2. Признать утратившими силу некоторые указы Президента Республики Казахстан согласно приложению к настоящему Указу.

3. Правительству Республики Казахстан в трехмесячный срок разработать и утвердить План мероприятий по реализации Концепции.

4. Государственным органам Республики Казахстан при выработке соответствующих решений руководствоваться основными положениями Концепции.

5. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

Президент Республики Казахстан	Н. Назарбаев

УТВЕРЖДЕНА Указом Президента Республики Казахстан от 8 декабря 2016 года № 385

КОНЦЕПЦИЯ
формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан

1. Введение

Концепция формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан разработана в соответствии с Посланием Президента Республики Казахстан народу страны от 30 ноября 2015 года "Казахстан в новой глобальной реальности: рост, реформы, развитие", где были определены приоритеты дальнейшего развития государства в условиях новой глобальной реальности.

Определение новых подходов к формированию и использованию средств Национального фонда Республики Казахстан (далее - Национальный фонд) станет логическим продолжением проводимой политики сбережения нефтяных доходов для будущих поколений страны и снижения зависимости республиканского бюджета от изменения конъюнктуры мирового сырьевого рынка.

2. Анализ текущей ситуации

В 2005 году была принята первая Концепция формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан на среднесрочную перспективу. В результате принятой политики в периоды экономического роста были обеспечены стерилизация избыточного притока валюты, снижение давления на обменный курс тенге и инфляцию. Была проведена антикризисная политика, в рамках которой из Национального фонда использовались средства в размере 10 млрд. долларов США, которая была направлена на стабилизацию финансового сектора, решение проблем на рынке недвижимости, поддержку малого и среднего бизнеса, развитие агропромышленного комплекса и реализацию инновационных, индустриальных и инфраструктурных проектов.

Концепция формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан (далее - Концепция), принятая в 2010 году, выступила основным и эффективным инструментом контрциклической политики государства, позволившей обеспечить стабильное развитие казахстанской экономики.

Подходы Концепции предусматривали фиксирование гарантированного трансферта в республиканский бюджет в размере 8 млрд. долларов США и возможность его корректировки в сторону уменьшения или увеличения до 15 % в зависимости от ситуации в экономике. Также был определен неснижаемый остаток средств Национального фонда в размере 20 % от валового внутреннего продукта (далее - ВВП), который в дальнейшем был увеличен до 30 % от ВВП.

Концепция позволила сохранить и приумножить валютные активы Национального фонда (с 2010 года в 2,3 раз до 73,2 млрд. долл. США на конец 2014 года) и при этом реализовать важнейшие антикризисные программы в 2014-2015 годах.

С 2015 года в связи с падением мировых цен на нефть в два раза значительно сократились поступления в Национальный фонд от нефтяного сектора. Если в 2011-2014 годах в Национальный фонд поступало от организаций нефтяного сектора 3,4-3,5 трлн. тенге, то в 2016 году поступления ожидаются в объеме 1,3 трлн. тенге.

При этом возросло использование средств Национального фонда.

В период замедления роста экономики в 2014-2015 годах из Национального фонда были дополнительно привлечены средства в размере 1 трлн. тенге для обеспечения экономики длинными кредитными ресурсами.

В целях обеспечения устойчивого роста экономики и поддержки занятости населения на реализацию Государственной программы инфраструктурного развития "Нұрлы жол" предусмотрено выделение из Национального фонда в 2015-2017 годах 9 млрд. долларов США.

Кроме того, в связи с переходом на свободно плавающий обменный курс, размер ежегодного гарантированного трансферта в 2017 году увеличен до 2880 млрд. тенге.

В результате с 2015 года впервые наметилась тенденция сокращения валютных активов Национального фонда, которые по итогам 2015 года составили 63,4 млрд. долларов США.

Сохранение использования Национального фонда в прежних объемах при невысоких ценах на нефть в долгосрочном периоде повлечет дальнейшее сокращение активов Национального фонда.

Вместе с тем, при определении суверенного рейтинга страны рейтинговые агентства рассматривают Национальный фонд как потенциальный источник покрытия долговых обязательств Правительства Республики Казахстан (далее - Правительство). Долг Правительства увеличился с 5,6 трлн. тенге в 2014 году до 9,1 трлн. тенге по итогам первого полугодия 2016 года.

Доля внешнего долга в структуре правительственного долга выросла с 1,4 трлн. тенге в 2014 году до 4,6 трлн. тенге по итогам первого полугодия 2016 года.

В целях стабилизации активов Национального фонда и недопущения их дальнейшего снижения в новых условиях развития необходимо совершенствовать подходы формирования, использования и управления средствами Национального фонда, а также удержания долга Правительства на приемлемом уровне.

3. Мировой опыт

В настоящее время в мире насчитывается более 30 стран, которые имеют государственные фонды благосостояния (стабилизационные и/или сберегательные), формируемые за счет профицита бюджета вследствие избытка налоговых поступлений от экспорта невозобновляемых полезных ископаемых. Накопленные средства таких фондов могут быть использованы для поддержания бюджетных расходов в периоды спада или резкого сокращения темпов роста экономики, возникающих в результате неблагоприятной конъюнктуры на сырьевых рынках (стабилизационная функция), или после полного истощения природных ископаемых для финансирования долгосрочных бюджетных обязательств (например, пенсионные выплаты), получателями которых будут являться будущие поколения (сберегательная функция), а также на погашение внешнего долга и другие цели.

В Норвегии для этих целей был образован Глобальный пенсионный фонд Норвегии (ранее известный под названием Нефтяной фонд), который осуществляет две функции: накопительную и стабилизационную. Его активы инвестируется исключительно за границей во избежание перегрева экономики Норвегии и защиты резервов Фонда от последствий колебаний нефтяных цен. Инвестиционный портфель диверсифицирован и состоит из инвестиций в международный акционерный капитал, облигации с фиксированным доходом и недвижимое имущество, в целях максимизации дохода и с учетом рисков в рамках инвестиционной политики, установленной Министерством финансов Норвегии.

Глобальный пенсионный фонд Норвегии финансируется за счет профицита нефтяных доходов (за вычетом ежегодных трансфертов в бюджет). Часть нефтяных поступлений используется для покрытия ненефтяного дефицита, уровень которого устанавливается ежегодно во время формирования годового бюджета. С 2001 года фискальная политика основывается на модели "синица в руке" (bird in hand), предполагающей приравнивание "структурного ненефтяного дефицита" (без учета колебаний налоговых поступлений и бюджетных расходов во время экономических циклов) к прогнозируемому реальному инвестиционному доходу по активам Пенсионного фонда (в настоящее время норма доходности установлена на уровне 4 %).

В Чили сберегательную функцию выполняет Фонд пенсионных резервов (далее - ФПР), а стабилизационную - Экономический и социальный стабилизационный фонд (далее - ЭССФ). ФПР занимается формированием и инвестированием фискальных накоплений с целью покрытия долгосрочных пенсионных обязательств (в связи со стареющим населением Чили). Минимальная ежегодная сумма, направляемая в ФПР, составляет 0,2 % от прошлогоднего ВВП, хотя, если фактический фискальный профицит превышает эту сумму, сумма вклада может максимально вырасти до 0,5 % ВВП прошлого года. ЭССФ финансируется из средств фактического фискального профицита, оставшихся после выплаты в ФПР. Средства ЭССФ могут быть использованы для покрытия фискального дефицита во время слабого роста экономики или низких цен на медь; они также используются для выплаты госдолга или финансирования ФПР. Оба фонда могут инвестировать только в иностранные активы за рубежом, и в рамках действующей инвестиционной политики ограничены инвестированием средств в инструменты с фиксированным доходом и денежного рынка.

В основе фискальной политики Чили лежит модель "структурного баланса бюджета" (structural budget balance) для центрального правительства, которая была официально закреплена в 2006 году. Политика в целом направлена на обеспечение долгосрочной фискальной устойчивости, при этом избегая процикличной политики и предоставляя свободу действий автоматическим стабилизаторам, главным образом, в части доходов.

Модель структурного баланса бюджета основана на балансе бюджета, очищенном от влияния экономического цикла. Данный подход позволяет корректировать бюджет с учетом индикаторов, чувствительных к колебаниям делового цикла.

Опыт Норвегии и Чили указывает на необходимость определения и поддержания адекватного уровня структурного ненефтяного дефицита/баланса бюджета, способствующего укреплению фискальной устойчивости в долгосрочной перспективе.

По оценкам Международного валютного фонда (далее - МВФ) и Всемирного банка устойчивый уровень структурного ненефтяного дефицита консолидированного бюджета Казахстана должен находиться в диапазоне 5-6 % от ВВП.

Данная Концепция предполагает использование международного опыта по поддержанию долгосрочной фискальной устойчивости, требующей постепенное сокращение ненефтяного дефицита консолидированного бюджета, и направлена на обеспечение адекватного финансирования структурного ненефтяного дефицита за счет накопленных активов Национального фонда и государственного заимствования.

При этом фискальная устойчивость предполагает поддержание положительного баланса чистых финансовых активов Правительства, т.е. сохранение (и возможное увеличение) положительной разницы между валютными активами Национального фонда и общим правительственным долгом, включая государственные гарантии.

4. Основная цель, задачи и период реализации Концепции

Основной целью Национального фонда является сбережение финансовых ресурсов посредством формирования накоплений для будущих поколений и снижения зависимости республиканского бюджета от ситуации на мировых сырьевых рынках.

Соответственно, функциями Национального фонда являются сберегательная и стабилизационная.

Для выполнения сберегательной функции установлен неснижаемый остаток в Национальном фонде, а также не ограничен максимальный размер Национального фонда.

Реализация стабилизационной функции предполагает обеспечение ежегодного гарантированного трансферта в республиканский бюджет, а также использование целевых трансфертов для финансирования антикризисных программ, направленных на стимулирование экономического роста в периоды экономического спада или снижения темпов роста экономики и реализацию не окупаемых социально значимых проектов национального масштаба, стратегически важных инфраструктурных проектов.

Любое иное использование средств Национального фонда запрещено, включая инвестирование средств Национального фонда во внутренние финансовые инструменты казахстанских эмитентов.

Для достижения указанной цели в период с 2018 года по 2030 годы предусматривается решение следующих задач:

1) стабилизация активов Национального фонда и недопущение дальнейшего сокращения;

2) обеспечение сбалансированности бюджета и снижение зависимости бюджета от нефтяных доходов, сокращение ненефтяного дефицита;

3) повышение эффективности управления активами Национального фонда.

5. Основные принципы и подходы по формированию и использованию средств Национального фонда

5.1. Принципы формирования и использования средств Национального фонда

Сноска. Подраздел с изменениями, внесенными указами Президента РК от 19.07.2018 № 719; от 29.10.2018 № 780; от 13.04.2019 № 21; от 31.12.2019 № 234; от 22.12.2020 № 474; от 20.06.2022 № 936.

Формирование и использование средств Национального фонда будут основаны на следующих принципах:

транспарентность - направление средств Национального фонда в экономику страны только через республиканский бюджет, включая любые финансовые взаимоотношения между Национальным фондом и субъектами квазигосударственного сектора;

подотчетность - обязательная публикация утвержденных (уточненных, скорректированных) показателей Национального фонда, отчетов о формировании и использовании средств Национального фонда, отчетов об инвестиционном управлении средствами Национального фонда, в которых результаты по доходности указываются за последние 5 и 10 лет и с начала управления, и годовой аудированной финансовой отчетности Национального фонда (с момента создания) на веб-сайте Министерства финансов Республики Казахстан и в информационно-правовой системе нормативных правовых актов Республики Казахстан "Әділет";

полнота - отражение в отчетности о Национальном фонде всех поступлений и расходов, предусмотренных законодательством Республики Казахстан;

своевременность - зачисление на контрольный счет наличности Национального фонда и ее перевод на счета Правительства в Национальном Банке Республики Казахстан в сроки и с соблюдением порядка, установленные соответствующими нормативными правовыми актами;

эффективность - управление средствами Национального фонда исходя из необходимости сохранения активов и обеспечения доходности в долгосрочной перспективе при умеренном уровне риска.

Формирование Национального фонда

Накопление средств Национального фонда осуществляется за счет:

1) прямых налогов от организаций нефтяного сектора (за исключением налогов, зачисляемых в местные бюджеты), к которым относятся корпоративный подоходный налог, альтернативный налог на недропользование, налог на добычу полезных ископаемых, бонусы, рентный налог на экспорт, налог на сверхприбыль, доля по разделу продукции и дополнительный платеж недропользователей, осуществляющих деятельность по контракту о разделе продукции;

2) других поступлений от операций, осуществляемых организациями нефтяного сектора (за исключением поступлений, зачисляемых в местные бюджеты), в том числе поступлений за нарушения условий нефтяных контрактов (за исключением поступлений, зачисляемых в местные бюджеты);

3) поступлений от приватизации республиканской собственности;

4) поступлений от передачи в конкурентную среду активов национальных управляющих холдингов, национальных холдингов, национальных компаний и их дочерних, зависимых и иных юридических лиц, являющихся аффилированными с ними по перечню и механизму, определяемым Правительством;

5) поступлений от продажи земельных участков сельскохозяйственного назначения;

6) инвестиционных доходов от управления Национальным фондом;

7) иных поступлений и доходов, не запрещенных законодательством Республики Казахстан.

Максимальный размер Национального фонда не будет ограничиваться.

Использование средств Национального фонда

Политика и объем использования Национального фонда в средне и долгосрочной перспективе будут исходить из необходимости недопущения сокращения валютных активов Национального фонда и их накопления для будущих поколений.

С 1 января 2021 года гарантированный трансферт из Национального фонда в республиканский бюджет будет носить целевой характер для обеспечения социального и инфраструктурного развития.

Национальный фонд используется:

1) в виде ежегодного фиксированного гарантированного трансферта из Национального фонда в республиканский бюджет;

2) в виде целевого трансферта из Национального фонда в республиканский бюджет;

3) на покрытие расходов, связанных с управлением Национальным фондом и проведением ежегодного аудита.

Гарантированный и целевой трансферты из Национального фонда должны проходить через республиканский бюджет в соответствии с бюджетными процедурами.

Приобретение казахстанских ценных бумаг субъектов государственного, квазигосударственного и частного секторов, покупка пакетов акций, долей участия казахстанских компаний, фондирование банков второго уровня, кредитование юридических и физических лиц, использование активов в качестве обеспечения исполнения обязательств запрещены.

В целях реализации стабилизационной функции Национальный Банк Республики Казахстан в зависимости от сложившейся ситуации на финансовом рынке производит конвертацию и реконвертацию активов Национального фонда в порядке, установленном Правлением Национального Банка Республики Казахстан. Данные операции проводятся для выделения гарантированного и целевого трансфертов и не относятся к интервенциям Национального Банка Республики Казахстан.

1. Гарантированный трансферт

Размер гарантированного трансферта из Национального фонда в республиканский бюджет будет составлять в 2021 году - 2700 млрд тенге; в 2022 году - 4030 млрд тенге.

Начиная с 2023 года для обеспечения выполнения сберегательной функции Национального фонда определение размера гарантированного трансферта будет основано на контрцикличном бюджетном правиле, устанавливающем прямое ограничение на темпы роста государственных расходов на уровне целевого долгосрочного экономического роста, увеличенного на долгосрочную цель по инфляции.

Гарантированный трансферт будет определяться в размере, не превышающем размер поступлений в Национальный фонд от нефтяного сектора при цене отсечения, определяемой Законом Республики Казахстан о гарантированном трансферте на соответствующий плановый период.

При этом объем государственных расходов будет ограничиваться ненефтяными доходами бюджета и гарантированным трансфертом, прогнозируемыми при цене отсечения, целевым трансфертом, а также дефицитом, планируемым с учетом ограничений по ненефтяному дефициту, установленными в подразделе 5.2 настоящей Концепции.

В последующем при увеличении поступлений в бюджет, прямо связанных с конъюнктурой цен на нефть, размер гарантированного трансферта будет снижаться.

Контрцикличное бюджетное правило будет направлено на дальнейшее накопление активов Национального фонда и способствовать снижению ненефтяного дефицита.

Механизм контрцикличного бюджетного правила будет регламентирован Бюджетным кодексом Республики Казахстан и применен при формировании республиканского бюджета на 2023 год.

Сноска. Пункт 1 с изменением, внесенным Указом Президента РК от 20.06.2022 № 936.

2. Целевые трансферты

Целевые трансферты из Национального фонда будут выделяться только по решению Президента Республики Казахстан для финансирования:

антикризисных программ в периоды спада экономики или замедления темпов роста экономики;

неокупаемых социально значимых проектов национального масштаба, стратегически важных инфраструктурных проектов при отсутствии альтернативных источников их финансирования.

Целевые трансферты на финансирование антикризисных программ в периоды спада экономики или замедления темпов роста экономики будут выделяться сверх гарантированного трансферта.

При этом в случае необходимости возможно по решению Президента Республики Казахстан определение целевого назначения средств внутри суммы гарантированного трансферта для финансирования неокупаемых социально значимых и инфраструктурных проектов.

В случаях неиспользования или неполного использования по итогам финансового года суммы целевого трансферта, привлеченной из Национального фонда в республиканский бюджет, неиспользованная сумма будет подлежать возврату в Национальный фонд в следующем финансовом году за счет остатков бюджетных средств.

3. Ограничения по использованию Национального фонда

Для выполнения сберегательной функции Национального фонда сохраняется неснижаемый остаток в размере 30 % от прогнозного значения ВВП на конец соответствующего года.

При этом в случае несоблюдения ограничения по неснижаемому остатку размер гарантированного и/или целевого трансфертов будет уменьшен на соответствующую величину.

Вместе с тем, в целях поддержания финансовой устойчивости страны политика управления внешним долгом Правительства (с учетом внешнего гарантированного государством долга) и внешним долгом квазигосударственного сектора должна быть увязана с политикой использования Национального фонда.

В этой связи, для управления совокупным долгом вводится дополнительное ограничение по объему внешнего долга Правительства (с учетом внешнего гарантированного государством долга) и внешнего долга квазигосударственного сектора, который не должен превышать размер валютных активов Национального фонда.

4. Контроль за целевым, законным и эффективным использованием средств, выделенных из Национального фонда, будет осуществляться Комиссией по контролю за расходованием средств, выделенных из Национального фонда.

5.2. Обеспечение сбалансированности бюджета и Национального фонда

Сноска. Подраздел с изменениями, внесенными указами Президента РК от 13.04.2019 № 21; от 22.12.2020 № 474.

В целях обеспечения сбалансированности бюджета и Национального фонда, снижения зависимости республиканского бюджета от нефтяных доходов налогово-бюджетная политика должна формироваться исходя из постепенного снижения ненефтяного дефицита относительно ВВП.

В качестве ненефтяного дефицита будет применяться показатель, соответствующий методике расчета МВФ, с исключением из ненефтяных доходов вывозной таможенной пошлины на сырую нефть.

Снижение ненефтяного дефицита позволит повысить устойчивость бюджета к внешним факторам.

Уровень ненефтяного дефицита в 2025 году будет снижен до 6,0 % к ВВП.

При формировании налогово-бюджетной политики и проекта республиканского бюджета Правительство будет придерживаться уровня ненефтяного дефицита не выше показателей, определенных в таблице.

Таблица

	2017 год	2018 год	2019 год	2020 год	2021 год	2022 год	2023 год	2024 год	2025 год
Ненефтяной дефицит, % к ВВП	9,3	7,4	7-8,5	11,1	6,6-9,1	6,5	6,4	6,1	6,0

Правило по ненефтяному дефициту будет являться неотъемлемой частью фискальной политики, в связи с чем показатели по ненефтяному дефициту республиканского бюджета будут утверждаться законом о республиканском бюджете на соответствующий период.

Достижение целевых значений по ненефтяному дефициту будет обеспечиваться за счет гибкого управления дефицитом бюджета. При росте цен на нефть и увеличении поступлений в бюджет вывозной таможенной пошлины на сырую нефть дефицит будет сокращаться. При снижении цен на нефть дефицит может увеличиваться в пределах параметров, обеспечивающих экономическую безопасность.

5.3. Управление активами Национального фонда

Сноска. Подраздел с изменениями, внесенными указами Президента РК от 02.08.2019 № 86; от 22.12.2020 № 474.

Доверительное управление активами Национального фонда осуществляется Национальным Банком Республики Казахстан, общая координация деятельности - Советом по управлению Национальным фондом.

Основными целями инвестиционных операций при управлении активами Национального фонда являются сохранность, поддержание достаточного уровня ликвидности, обеспечение доходности в долгосрочной перспективе при соответствующем уровне риска. Обеспечение доходности активов Национального фонда в долгосрочной перспективе предусматривает краткосрочные колебания доходности.

Размещение активов Национального фонда должно осуществляться в финансовые инструменты, обращающиеся на зарубежных финансовых рынках и включенные в перечень разрешенных финансовых инструментов, за исключением нематериальных активов, утвержденный Правительством по предложению Совета по управлению Национальным фондом.

При этом ограничения не распространяются на казахстанские финансовые инструменты, учитываемые в структуре активов Национального фонда, решения о приобретении по которым ранее были приняты Советом по управлению Национальным фондом.

В соответствии с основной целью и функциями Национального фонда его структуру составляют стабилизационный и сберегательный портфели.

Основной целью стабилизационного портфеля является поддержание достаточного уровня ликвидности Национального, фонда. Доходность стабилизационного портфеля не является показателем эффективности управления активами Национального фонда как в кратко-, так и долгосрочной перспективе. Максимальный размер стабилизационного портфеля составляет 10 млрд. долл. США. В случае, если по итогам года размер стабилизационного портфеля превышает 10 млрд. долл. США, средства в сумме разницы переводятся из стабилизационного в сберегательный портфель.

Основными целями сберегательного портфеля являются сбережение и сохранение средств от реализации невозобновляемых источников энергоресурсов для будущих поколений и обеспечение доходности в долгосрочной перспективе при соответствующем уровне риска. Эффективность управления сберегательным портфелем оценивается в долгосрочной перспективе и, в целом, отражает эффективность управления активами Национального фонда. При этом сберегательный портфель не имеет ограничений по объему.

Стратегическое распределение активов сберегательного портфеля направлено на продолжение политики диверсификации активов и предполагает переход от консервативного распределения (80% в облигациях на 20% в акциях) к сбалансированному распределению (60 % облигаций, 30 % акций, до 5% альтернативных инструментов и до 5 % золота), направленному на повышение долгосрочной ожидаемой доходности.

При этом возможны периоды краткосрочной волатильности доходности. Распределение предполагает также диверсификацию внутри облигаций на суверенные долговые обязательства развитых государств, корпоративные долговые обязательства, суверенные долговые обязательства развивающихся государств.

При этом инвестирование в альтернативные финансовые инструменты осуществляется акционерным обществом "Национальная инвестиционная корпорация Национального Банка Казахстана".

Переход к новому стратегическому распределению активов планируется начать в 2017 году, таргетируемое новое стратегическое распределение будет достигнуто до конца 2022 года.

Инвестирование активов Национального фонда осуществляется в соответствии с Правилами осуществления инвестиционных операций Национального фонда.

5.4. Взаимоотношения Национального фонда, правительственного заимствования и квазигосударственного сектора для стабилизации долга

Сноска. Подраздел с изменениями, внесенными Указом Президента РК от 19.07.2018 № 719.

Интенсивное накопление средств Национального фонда, а также эффективное управление его активами играют ключевую роль в устойчивом развитии Республики Казахстан, требуют правильного планирования заимствований государственного сектора и принятия мер по поддержанию фискальной устойчивости.

Таким образом, определение адекватного уровня заимствований требует взвешенного подхода с учетом накопленных активов Национального фонда.

В целях предотвращения замещения активов Национального фонда правительственным долгом будут введены следующие ограничения:

расходы на обслуживание и погашение правительственного долга не должны превышать 15 % от доходов республиканского бюджета, включая трансферты из Национального фонда;

объем внешнего долга Правительства (с учетом внешнего гарантированного государством долга) и внешнего долга субъектов квазигосударственного сектора не должен превышать общий размер валютных активов Национального фонда.

В этих целях, с определением лимитов правительственного долга и гарантированного государством долга будет устанавливаться ограничение по внешнему заимствованию квазигосударственного сектора через согласование их объемов с Правительством. Данное ограничение будет закреплено законодательно.

6. Ожидаемые результаты

Сноска. Раздел 6 с изменением, внесенным Указом Президента РК от 22.12.2020 № 474.

Реализация Концепции позволит стабилизировать и предотвратить дальнейшее сокращение активов Национального фонда в среднесрочном периоде и возобновить накопление средств в долгосрочной перспективе.

В 2030 году валютные активы Национального фонда по прогнозам составят не менее 80 млрд. долларов США (при мировой цене на нефть 50 долларов США/баррель).

Использование средств Национального фонда и управление долгом Правительства и квазигосударственного сектора будут осуществляться в комплексе на основе четких фискальных правил. В результате увеличение активов Национального фонда не будет замещаться ростом правительственного долга. Чистые внешние активы Правительства будут поддерживаться на положительном уровне, что будет способствовать укреплению устойчивости государственных финансов.

Сократится зависимость бюджета от нефтяных доходов, доля которых в общем объеме поступлений республиканского бюджета в 2025 году составит не более 28 %, а в 2030 году - не более 20 %.

Уровень ненефтяного дефицита по прогнозам снизится до 6,0 % к ВВП в 2025 году и до 5 % к ВВП в 2030 году.

Повысится эффективность управления активами Национального фонда, что обеспечит повышение среднего уровня доходности Национального фонда в долгосрочной перспективе.

7. Перечень нормативных правовых актов, посредством которых предполагается реализация Концепции

Сноска. Раздел с изменением, внесенным Указом Президента РК от 19.07.2018 № 719.

В период реализации данной Концепции достижение поставленных целей и задач предполагается посредством внесения изменений и дополнений в следующие нормативные правовые акты:

Бюджетный кодекс Республики Казахстан от 4 декабря 2008 года;

Кодекс Республики Казахстан от 25 декабря 2017 года "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)";

Закон Республики Казахстан от 1 марта 2011 года "О государственном имуществе";

постановление Правительства Республики Казахстан от 28 января 2009 года № 66 "Об утверждении перечня разрешенных финансовых инструментов, за исключением нематериальных активов, для размещения Национального фонда Республики Казахстан";

постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан от 25 июля 2006 года № 65 "Об утверждении Правил осуществления инвестиционных операций Национального фонда Республики Казахстан".

ПРИЛОЖЕНИЕ к Указу Президента Республики Казахстан от 8 декабря 2016 года № 385

ПЕРЕЧЕНЬ
утративших силу некоторых указов Президента Республики Казахстан

1. Указ Президента Республики Казахстан от 2 апреля 2010 года № 962 "О Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан" (САПП Республики Казахстан, 2010 г., № 27, ст. 203).

2. Указ Президента Республики Казахстан от 30 сентября 2010 года № 1077 дсп "О внесении изменения в Указ Президента Республики Казахстан от 2 апреля 2010 года № 962 "О Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан".

3. Указ Президента Республики Казахстан от 16 марта 2012 года № 289 "О внесении изменений в Указ Президента Республики Казахстан от 2 апреля 2010 года № 962 "О Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан".

4. Указ Президента Республики Казахстан от 14 ноября 2012 года № 430 "О внесении изменения в Указ Президента Республики Казахстан от 2 апреля 2010 года № 962 "О Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан" (САПП Республики Казахстан, 2012 г., № 77-78, ст. 1133).

5. Пункт 1 Указа Президента Республики Казахстан от 21 июня 2013 года № 586 "О внесении изменений в Указ Президента Республики Казахстан от 2 апреля 2010 года № 962 "О Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан" и выделении целевого трансферта из Национального фонда Республики Казахстан" (САПП Республики Казахстан, 2013 г., № 38, ст. 547).

6. Указ Президента Республики Казахстан от 11 апреля 2014 года № 794 "О внесении изменений в Указ Президента Республики Казахстан от 2 апреля 2010 года № 962 "О Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан" (САПП Республики Казахстан, 2014 г., № 27, ст. 213).