Қазақстан Республикасында мемлекеттік басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 26 ақпандағы № 522 Жарлығы.

      Мемлекеттік аппараттың тиімділігін арттыру мақсатында ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында мемлекеттік басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасының Үкіметі осы Жарлықтан туындайтын қажетті шараларды қабылдасын.

      3. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

      4. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Президенті
Қ.Тоқаев

  Қазақстан Республикасы
Президентінің
2021 жылғы 26 ақпандағы
№ 522 Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасында мемлекеттік басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ: "Ең алдымен адамдар" - "адамға бағдарланған" моделін қалыптастыру

МАЗМҰНЫ

      1-бөлім. Кіріспе

      2-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау

      3-бөлім. Халықаралық тәжірибені шолу

      4-бөлім. Мемлекеттік басқарудың негізгі қағидаттары

      5-бөлім. Адамдарға бағдарланған мемлекеттік басқарудың жаңа моделін қалыптастыру

      6-бөлім. Тұжырымдаманы іске асыру

1-бөлім. Кіріспе

      Ескерту. 1-бөлімге өзгеріс енгізілді – ҚР Президентінің 02.02.2022 № 802 Жарлығымен.

      Бүгінгі таңда бүкіл әлем турбуленттілік, өсіп келе жатқан құбылмалылық, әлеуметтік, экономикалық және саяси дамудың белгісіздігі дәуіріне аяқ басты.

      Елдердің ауқымды сын-қатерлерді еңсеру барысында мемлекетке деген қогамдық сенім, оның өзгерістерге дайындыгы мәселесі ерекше маңызға ие болуда. Неғұрлым тиімді мемлекеттік басқаруға, азаматтардың басқарушылық шешімдер қабылдауға қатысуына деген сұраныс тұрақты түрде қалыптасуда.

      Сонымен қатар, мемлекет пен халықтың өзара іс-қимылының экімшілік- бақылау нысанына негізделген мемлекеттік басқарудың қолданыстағы моделі халықтың үмітіне толық жауап бермейді.

      Соның нәтижесінде азаматтар мен олардың игілігі басты құндылық болып табылатын мемлекеттік басқарудың сервистік және "адамға бағдарланған" моделін қалыптастыру қажеттігі пісіп-жетілді.

      Осы Қазақстан Республикасында мемлекеттік басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) мемлекеттік секторды трансформациялаудың мағыналық бағытын көрсетеді және мемлекеттік басқаруды жаңғыртудың негізгі қағидаттарын, міндеттері мен тәсілдерін айқындайды.

      Тұжырымдама азаматтардың мемлекетпен өзара іс-қимылын жақсартуды, стратегиялық жоспарлаудың тиімділігін, мемлекеттік қызметтің кадр құрамының сапасын, квазимемлекеттік сектордың тиімділігін арттыруды, мемлекеттік аппаратты оңтайландыруды және мемлекеттік қызметтер көрсетудің проактивті форматына көшуді, жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытуды, реттеушілік және сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты жетілдіруді, сондай-ақ сот және құқық қорғау жүйелерін трансформациялауды көздейді.

      Сонымен бірге Тұжырымдама міндеттерді мемлекеттік басқарудың жаңа моделінің негізгі қағидаттарының призмасы арқылы айқындайды.

      Құжатта белгіленген нысаналы даму параметрлері мемлекеттік басқару реформасының кейінгі қадамдарын іске асыруға негіз болуға тиіс. Мемлекеттік басқаруды дамыту тұжырымдамасының ережелері құқықтық саясат, жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту және сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат тұжырымдамаларымен тығыз байланысты.

      Осы құжаттардың жиынтығын мемлекеттік басқару сапасын арттыруға бағытталған шаралардың біртұтас жүйесі ретінде қараған жөн.

2-бөлім.Ағымдағы жағдайды талдау

      Егемен Қазақстанның дамуы әрбір кезеңде мемлекеттік басқарудың тиісті моделін талап етті. Бір модельден екінші модельге көшу экономикалық және әлеуметтік өзгерістердің логикасына сәйкес келді. Елдің мемлекеттік басқару жүйесін дамытуда төрт кезеңді бөліп көрсетуге болады:

      Бірінші кезең (1991-1997 жж.). Мемлекеттік басқаруды институттандыру: мемлекеттік басқарудың базалық моделін енгізу, мемлекеттік тәуелсіздік негіздерін құру және мемлекеттік-басқару жүйесінің құрылымдық реформасын бастау.

      Екінші кезең (1997-2007 жж.). Әлеуметтік мемлекет: "алдымен экономика, содан соң саясат", "жалпыға ортақ әл-ауқат мемлекеті" немесе "жалпыға ортақ игіліктер мемлекеті" қағидаттарын енгізу. Мемлекет азаматтардың экономикалық және әлеуметтік игілігін қорғау мен дамытуда шешуші рөл атқарады.

      Осы кезеңде "Қазақстан-2030" стратегиясы және 2010 жылға дейінгі стратегиялық жоспар қабылданды, Қазақстан халқының Ассамблеясы құрылды, партиялық жүйе енгізілді.

      Мемлекеттік басқару жүйесі директивалық модельден индикативтік модельге көшірілді, мемлекеттік қызметтің ұлттық моделі қалыптастырылды және мемлекеттік органдар нығайтылды, мемлекеттік функцияларды орталықсыздандыру басталды, даму институттары құрылды.

      Үшінші кезең (2007-2017 жж.). Қазақстанның әлемнің дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруіне бағытталған "Қазақстан-2050" стратегиясы және 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары қабылданды. Индустриялық-инновациялық даму, елді кешенді цифрландыру және жаңа инфрақұрылым (көлік, тұрғын үй, энергетикалық, әлеуметтік және т.б.) салу бағдарламаларын іске асыру жандандырылды. Мемлекеттік активтерді басқару бойынша ұлттық холдингтер қалыптастырылды.

      2011 жылы Мемлекеттік қызметтің жаңа моделінің тұжырымдамасы қабылданды. Мемлекеттік органдардың бесжылдық стратегиялық жоспарлары, мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін жыл сайынғы бағалау жүйесі, мемлекеттік аудит жүйесі, "А" корпусының кәсіби басқарушылары мен жауапты хатшылар институты енгізілді.

      Төртінші кезең (2017-2020 жж.). 2015 жылы елдегі мемлекеттік басқарудың жаңа архитектурасын айқындаушы бес институционалдық реформа жария етілді. Мемлекеттік бағдарламалар саны қысқартылды, "Ашық үкімет" бастамаларын енгізу және ықшам, кәсіби мемлекеттік аппаратты қалыптастыру басталды.

      Осы кезең шеңберінде мемлекеттік қызметтің мансаптық моделіне көшу басталды. Мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру, яғни функциялардың бір бөлігін төмен тұрған деңгейлерге, сондай-ақ бәсекелес ортаға беру жұмыс жалғастырылды. 2017 жылы билік тармақтары арасында өкілеттіктерді қайта бөлу бойынша конституциялық реформа жүзеге асырылды, Парламенттің рөлі және оның Үкіметті бақылауы күшейтілді.

      Қазіргі таңда мемлекеттік басқару жүйесі реформасының кезекті бесінші кезеңінің уақыты келді, ол мынадай проблемалы аймақтарды:

      азаматтар мен мемлекет арасында тиісті өзара іс-қимылдың болмауын; стратегиялық жоспарлау мен реформаларды жүргізу тәсілдері тиімділігінің жеткіліксіз болуын;

      мемлекеттік аппараттың халық пен бизнестің қажеттіліктеріне бағдарланбаған функцияларын;

      мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің әкімшілік сипатын;

      бәсекеге қабілетсіз мемлекеттік қызметті;

      тиімсіз квазимемлекеттік секторды;

      дамымаған жергілікті өзін-өзі басқаруды;

      бизнестің дамуына кедергі келтіретін шамадан тыс реттеуді;

      сот және құқық қорғау жүйелеріне азаматтардың сенім деңгейінің төмендігін шешуге баса назар аудара отырып, неғұрлым терең өзгерістер кезеңі болуға тиіс.

      2.1. Азаматтар мен мемлекет арасында тиісті өзара іс-қимылдың болмауы

      Ағымдағы әлеуметтік процестер мен жаңа, оның ішінде пандемияның салдарынан болған экономикалық сын-қатерлер жағдайында азаматтық қоғамның белсенді қатысуына негізделген шешімдер қабылдау моделін қалыптастыру қажеттігі мемлекеттік басқару жүйесі үшін маңызды міндет болып табылады.

      Сындарлы қоғамдық диалог құру бойынша бірқатар шаралар: халық алдында есеп беру кездесулерін откізу, азаматтарды жеке қабылдау, қоғамдық кеңестерді құру, ресми интернет-ресурстарда және әлеуметтік желілердеғі аккаунттарда ақпаратты тұрақты түрде орналастырып отыру шаралары және басқа да шаралар қабылданды.

      Алайда оларда жүйеліліктің болмауы мемлекеттік басқарудың сапасын арттыру мақсатында қоғамдық тарту және қоғамдық бақылау құралдарын толық көлемде пайдалануға мүмкіндік бермей, халықтың мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл процесін реттеудің фрагментті сипатына алып келді.

      Мемлекеттік органдар ресми ақпаратты ашық қолжетімділікке өз бастамасымен орналастыруға мүдделі емес. Ресми құжаттарға қолжетімділік пассивті немесе сұрау салу бойынша формалды түрде беріледі, бұл халықтың мемлекеттік аппараттың қызметіне қатысты хабардар болу деңгейіне әсер етеді.

      Азаматтардан түсіп жатқан сұрақтарға, ақпарат сұратуларға, ұсыныстарға, шағымдарға талдаудың және халықпен кері байланыс арналарының жұмысына тиісті бақылаудың жасалмауы көбінесе қоғамның қажеттіліктері мен мүдделеріне формалды қарауға әкеп соқтырады.

      Жалпы алғанда, мемлекеттік органдардың ашықтық дәрежесіне жыл сайын жүргізілетін бағалау нәтижелері мемлекет пен қоғамның өзара іс-қимылы мәселелерінде сапалық өзгерістер қажет екенін куәландырады.

      2.2. Стратегиялық және бюджеттік жоспарлау, сондай-ақ реформаларды жүргізу тәсілдері тиімділігінің жеткіліксіз болуы

      Бүгінгі күні бытыраңқы болуына байланысты стратегиялық және бюджеттік жоспарлау процестері елдің ұзақ мерзімді орнықты даму міндеттеріне қол жеткізуді толық көлемде қамтамасыз етуге мүмкіндік бермей отыр.

      Алдын ала қол жеткізуге болатын және "басқарылатын" ведомстволық көрсеткіштерді қосу орын алуда, өйткені оларды жоспарлау қол жеткізілген нәтижелерге механикалық үстемелеуге негізделеді. Қол жеткізілген нәтижелер әрдайым жалпы елдік көрсеткіштерді орындауға байланысты бола бермейді, бірақ бұл ретте басым тәртіппен қаржыландырылуы мүмкін.

      Жоғарғы деңгей индикаторларының төменгі деңгейдегі құжаттарда - орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың, ұлттық компаниялардың даму жоспарларында баяндалған нәтижелер көрсеткіштерімен өзара байланысы күшейтілуге тиіс.

      Жаңа болмыс жүйелі реформалар жүргізу тәсілдерін қайта қарауды талап етеді. Күн тәртібін қалыптастырудың, реформалардың мазмұнын, тізбектілігін және жүргізілу кезеңдерін айқындаудың қалыптасқан тетігі төрешілденген, халықтың мұқтажын әрдайым ескере бермейді.

      2.3. Мемлекеттік аппараттың халық пен бизнестің қажеттіліктеріне бағдарланбаған функциялары

      Қазіргі таңда мемлекеттік аппараттың әртүрлі дереккөздер бойынша саны 7,5 мыңнан 15 мыңға дейін жететін функциялары бір мыңнан астам нормативтік құқықтық актіде айқындалған.

      Бұл ретте мемлекеттік функцияларды "мемлекеттік органдардың функциялары" форматында әкімшілік түсіну пайдаланылады. Қазіргі әкімшілік тәсіл мемлекеттік функциялардың іске асырылуын ведомстволардың жекелеген бөлімшелерінің қызметіндегі жекелеген міндеттерге, процестерге және тіпті операцияларға дейін тарылтып жіберді.

      Осылайша, ұғымдар ауысып кетеді: мемлекеттік органдар адамның қажеттіліктерін іске асыруға бағытталған мемлекеттік функцияларды емес, сол мемлекеттік органдардың қызметін "қолдауға" бағытталған әкімшілік функцияларды жүзеге асырады.

      Сонымен қатар бір функция бірнеше мемлекеттік органның арасында бөлінуі ықтимал, бұл ведомствоаралық өзара іс-қимылдағы қиындықтарға және соның салдарынан түпкілікті нәтижеге қол жеткізе алмауға және мемлекеттік басқарудың түрлі деңгейлері арасында функционалдың қайталануына алып келеді.

      Мемлекеттік органдардың функцияларын одан әрі ретке келтіру шеңберінде келесі кезеңге - ведомствоішілік мүдделерге емес, халық пен бизнестің қажеттіліктеріне, ведомствоаралық тиімді өзара іс-қимылды ескере отырып, қоғамдық игіліктерді құру мен әділ бөлуге бағдарланған функцияларды құру үшін мемлекеттік аппараттағы бизнес-процестерді өзгертуге көшу қажет.

      2.4. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің әкімшілік сипаты

      Әкімшілік реформаның өткен кезеңдерінің маңызды жетістіктерінің бірі мемлекеттік қызметтерді көрсету реформасы болды. "Бір терезе" қағидаты бойынша халыққа қызмет көрсету орталықтарының желісі құрылды. Азаматтар мемлекеттік органдар үшін көрсетілетін қызметті алушыларға айналды (жұмыстың әкімшілік сипатының орнына сервистік сипаты).

      Бұл ретте осы реформа бизнес-процестерді толық автоматтандыруды талап ететін көрсетілетін қызметтердің көп санын (ведомствоаралық келісу, мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру процестері) сақтай отырып, процестердің бір бөлігін ғана қозғады.

      Бұл қазіргі таңда көрсетілетін қызметті алушылардың өтініші бойынша немесе өтінішінсіз жеке тәртіппен жүзеге асырылатын жекелеген мемлекеттік функцияларды іске асыру нысандарының бірін мемлекеттік көрсетілетін қызметтер деп түсінуге байланысты. Соның салдарынан практикада мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің тізіліміне кіретін 698 көрсетілетін қызметтің 10 %-ы ғана іс жүзінде сұранысқа ие болып отыр.

      Осыған байланысты мемлекеттік басқарудың сервистік моделіне көшу де мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді қалыптастыру тәсілдерін қайта ойластыруды болжайды.

      Әртүрлі ақпараттық жүйелер мен дерекқорларды интеграциялау арқылы бір өтініш қағидаты бойынша композиттік қызметтерді көрсетуге негізделген проактивті мемлекет тәсілдерін енгізу дәйекті қадам болады.

      2.5. Бәсекеге қабілетсіз мемлекеттік қызмет

      Көптеген жылдар бойы елдің мемлекеттік қызметі дәйекті реформалаудан өтті және бүгінгі күні Қазақстанда орнықты мемлекеттік аппарат қалыптастырылды, мемлекеттік қызметтің "мансаптық моделі", меритократия қағидаттары енгізілді және мемлекеттік қызметшілердің дамуы қамтамасыз етілуде.

      Сонымен қатар, қолданыстағы мемлекеттік қызмет жүйесінде әлі де болса бірқатар түйінді проблемалар байқалуда.

      Бірқатар мемлекеттік қызметшілердің кәсіби құзыреттілігі әлі де болса жеткіліксіз екені байқалады, оны 2017 жылы өткізілген аттестаттау нәтижелері растап отыр.

      Бұл ең алдымен кадрларды іріктеу мен бағалау жүйесінің төмен деңгейіне, персоналды басқару жөніндегі қызметтердің екінші дәрежелі және тек қана қосалқы рөліне, біліктілікті арттырудың сапалы жүйесінің болмауына, сондай-ақ мемлекеттік органдардың қызметкерлеріне ақы төлеу деңгейінің бәсекеге қабілетсіз екеніне байланысты.

      Мемлекеттік органдардың салалық бөлімшелерінде бейінді мамандығы бар қызметкерлердің тапшылыгы орын алып отыр, сондай-ақ мемлекеттік қызметте кадрлардың тұрақтамауы жоғары болуда.

      Бұған қоса өңірлік деңгейде штат саны сәйкессіздігінің болуы, сондай-ақ басқарушы буындарда басшылар саны орындаушылар санынан асып кететін "төңкерілген пирамиданың" орын алуы реттеуді талап етеді.

      Бүгінгі таңда орталық мемлекеттік орган аппаратында бір басқарушыға - 2,7 орындаушы, ал жергілікті атқарушы органдарда 2,2 орындаушы тура келеді, бұл түптеп келгенде жүктемені бөлуге, еңбектің ұтымсыз ұйымдастырылуына әсер етеді және соның салдарынан кәсіби кадрлардың кетуіне ықпал етуі мүмкін.

      Оның үстіне, мемлекеттік аппарат белгісіздік жағдайларында кросс-функционалдық міндеттерді шеше алатын адамдарға мүқтаж.

      2.6. Тиімсіз квазимемлекеттік сектор

      Бастапқыда квазимемлекеттік сектор субъектілерін құру мемлекеттің белгілі бір міндеттерін шешуге, оның ішінде стратегиялық маңызды және дамымаған нарықтарды дамытуға, квазимемлекеттік сектор субъектілерін бәсекелі нарықтан одан әрі шығара отырып, экономиканың шикізаттық емес секторларында технологиялық өндірістерді құруға бағытталған болатын.

      Сонымен қатар қазіргі таңда мемлекеттің экономикаға елеулі қатысу үлесі және квазимемлекеттік сектор субъектілерінің шамамен 6,5 мың үйымды құрайтын үлкен саны сақталуда.

      Квазимемлекеттік сектор тиімділігінің төмендігі, оның мемлекеттік бюджетке тәуелділігі, әлсіз корпоративтік басқару, мемлекет қатысатын заңды тұлғалар қызметінің жалпы елдік мақсаттармен стратегиялық өзара байланысының жоқтығы байқалуда.

      Квазимемлекеттік сектордың ақпараттық жабықтығы сақталуда. Ашық қолжетімділікте мемлекет қатысатын заңды тұлғалар компанияларының құрылымы, қаржылық қызметінің нәтижелері, төленетін дивидендтері және басқа да қызмет аспектілері туралы деректер жоқ.

      Мемлекеттік меншіктің қолданыстағы сыныптамасы квазимемлекеттік сектор субъектілерін құрудың коммерциялық немесе коммерциялық емес мақсатын көрсетпейді, бұл осындай ұйымдардың ұйымдық-құқықтық нысандарын айқындауда жүйеліліктің болмауына әкеп соқтырады.

      Осыған байланысты бұл бағытты одан әрі реформалауды жалғастыру қажет, бұл ұйымдар қызметінің ерекшелігіне қарай бөле отырып, тиімді, ықшам және ашық квазимемлекеттік секторды қалыптастыруға жағдай жасауға мүмкіндік береді.

      2.7. Дамымаған жергілікті өзін-өзі басқару

      Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту процесінде белгілі бір қадамдар жасалды. Аудандық маңызы бар қалаларда, ауылдарды, кенттерде, ауылдық округтерде жергілікті өзін-өзі басқару органдары қалыптастырылды, жергілікті қоғамдастықтардың жиналыстары мен жиындарын қалыптастыру, өткізу тәртібі, сондай-ақ олардың өкілеттіктері айқындалды.

      Мысалы, саяси жүйені демократияландыру шеңберінде 2013 жылы аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің әкімдерін жанама сайлау енгізілді.

      2018-2019 жылдары олардың барынша дербестігін қамтамасыз ету мақсатында жергілікті өзін-өзі басқарудың дербес бюджетін (4-деңгейдегі бюджеттер) және коммуналдық меншігін енгізу бойынша маңызды реформа басталды. 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап реформаға барлық 2353 әкімшілік бірлік (аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, кенттер, ауылдық округтер) тартылды.

      Алайда заңнамалық негіздің бар екендігіне қарамастан, жергілікті халықтың қатысуы төмен күйде қалып отыр. Жағдайды жергілікті жерлерде нақты қаржылық өкілеттіктердің болмауы тереңдете түсуде және соған сәйкес қабылданатын шешімдер жергілікті қоғамдастықтардың әлеуметтік-экономикалық дамуына әрдайым нақты әсер ете бермейді.

      Ауыл, кент, ауылдық округ және аудандық маңызы бар қалалар әкімдерінің жоғары тұрған әкімге қаржылық және әкімшілік жағынан тәуелділігі де бар, мұнда жергілікті қоғамдастық мәселелерінен гөрі аудан әкімінің тапсырмаларына басымдық беріледі.

      2.8. Бизнестің дамуына кедергі келтіретін шамадан тыс реттеу

      Жыл сайын кәсіпкерлік мәселелерін реттейтін құқықтық актілердің елеулі саны қабылданады. Бұл бизнеске бақылаушы және қадағалаушы органдар тарапынан әкімшілік қысым жасалуын туындатады. Бұл ретте практикада реттеудегі "іліктер", сондай-ақ көптеген сілтеме нормалар сақталуда, бұл сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың жасалуына жағдай жасайды.

      Сонымен бірге шетелдік тәжірибені осы нормалардың қолданылуын тиісті түрде талдамай, "көзсіз" көшіріп алу, реттеуші нормаларды құқық қолдану практикасын зерделемей және байқап көрмей қабылдау жиі орын алуда.

      Сарапшылардың пікірінше, реттеушілік саясатты қалыптастырудың мұндай тәсілі оның тұрақсыздығына, оның ішінде жүйе құраушы заңнамалық актілердегі тұрақсыздығына алып келеді.

      2.9. Сот және құқық қорғау жүйелеріне азаматтардың сенім деңгейінің төмендігі

      Қоғам сот билігінің толық, объективті және болжамды қызметіне мүдделі. Азаматтардың соттарға деген сенімін нығайту және тәуелсіз әрі әділ сот жүйесін одан әрі дамыту басым мақсаттар болып қала береді.

      Судьялар корпусын кәсіби даярлау, сот билігінің толыққанды тәуелсіздігі, сот әкімшілігі және цифрлық шешімдерді пайдалану мәселелері өзінің өзектілігі мен маңыздылығын сақтап отыр.

      Оның үстіне сыбайлас жемқорлықты барынша азайтуға, құқық қорғау орғандарының құрылымын оңтайландыруға және оларға тән емес функцияларды алып тастауға бағытталған құқық қорғау органдарын реформалау қажеттігі пісіп- жетілді.

      Құқық қорғау      органдарының жұмыс тиімділігінің шешуші өлшемшарттарының бірі халықтың сенім дәрежесі болуға тиіс. Осы көрсеткішке қол жеткізу үшін басты назарды салдарлармен күрестен олардың алдын алуға аудара отырып, қызметті сервистік модельге трансформациялауды жалғастыру қажет.

      Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылды күшейту шеңберінде маңызды заңнамалық шаралар қабылданды: бағыныстылар арасындағы сыбайлас жемқорлық көріністері үшін басшылардың жауапкершілігі белгіленді, нормативтік құқықтық актілер жобаларының сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптамасы қалпына келтірілді, сыбайлас жемқорлық фактілері туралы хабарлағаны үшін азаматтарды көтермелеудің сараланған жүйесі енгізілді. Соның нәтижесінде, 2020 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан Transparency International рейтингінде Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі бойынша 94-орынды иеленді.

      Алайда, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ахуалының белгілі бір түрде жақсарғанына қарамастан, ол мемлекеттік басқаруды дамытуды тежеуші факторлардың бірі болып қала береді.

3-бөлім. Халықаралық тәжірибені шолу

      Ең алдымен халықтың жоғары өмір сүру сапасын қамтамасыз етуге бағдарланған мемлекеттік басқарудың сапалық тұрғыдан жаңа моделін құру үшін Сингапур, АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Франция, Финляндия, БАӘ және басқа да елдердің халықаралық тәжірибесі мен үздік әлемдік практикалары зерделенді.

      Алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибесін талдаудың негізгі нәтижелері:

      1) мемлекеттік басқарудың тиімді жүйесі халықтың жоғары өмір сүру сапасын қамтамасыз ету призмасы арқылы қаралады;

      2) персоналды операңиялық басқарудан стратегиялық басқаруға көшу мемлекеттік аппаратты кәсібилендіруге ықпал етеді;

      3) мемлекеттік қызметшілер санатына жатпайтын келісімшарттық қызметшілер институтын енгізу, аутсорсинг және орталықтандыру арқылы адам санын оңтайландыру жолымен ықшам мемлекеттік аппаратты қалыптастыру;

      4) ұзақ мерзімді мемлекеттік жоспарлау мемлекеттердің үдемелі дамуының негізгі элементтерінің бірі болып табылады;

      5) көбінесе үлкен деректерді модельдеуді және талдау құралдарын пайдалана отырып, болжамды сценарийлерді зерделеуге бағытталған болжамды даму құралдарын кеңінен қолдану;

      6) оң экономикалық әсерге реттеушілік саясат құралдарын қолдану арқылы, бірінші кезекте, әкімшілік кедергілерді қысқарту есебінен қол жеткізіледі;

      7) квазимемлекеттік сектор субъектілері өзін-өзі ақтау және пайда әкелу қағидаттарында жұмыс істейді.

4-бөлім. Мемлекеттік басқарудың негізгі қағидаттары

      Мемлекеттік басқарудың жаңа моделі "халық үніне құлақ асатын", тиімді, есеп беретін, кәсіби және прагматикалық мемлекет қағидаттарына негізделетін болады.

      Қағидаттар мемлекеттік басқару жүйесінің негізгі қырларын, маңызды сипаттамаларын көрсетеді және мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен іске асыруда, сондай-ақ мемлекеттік шешімдерді қабылдауда бағдар ретінде қызмет етуге арналған.

      4.1. "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" қағидаты

      Мемлекеттік саясат немесе реформа "Ең алдымен адамдар" басты қағидатына бағынуға тиіс. Мемлекеттік саясаттың, елдің бағдарламалық құжатының, ұлттық жобаның немесе реформаның тиімділігін өлшеу олардың халықтың әл-ауқаты мен өмір сүру сапасына тигізетін әсеріне негізделуге тиіс.

      Мемлекет пен қоғам қатынасының "төрешіл" моделінен басқарудың проактивті, сервистік және азаматтардың сұраныстарына ден қойғыш нысанына көшу мемлекеттік органдар үшін негізгі мақсат болуға тиіс. Сол арқылы халық өз үніне құлақ астырып, өзі үшін маңызды шешімдерді таңдауға мүмкіндік алады, бұл, өз кезегінде, мемлекетке деген сенім деңгейін арттырады және "адамға бағдарланған" мемлекетті қалыптастырады.

      Проактивтілік қағидаты қызметтерді озыңқы көрсетуге, шешімдерді қабылдаудың барлық деңгейінде барлық мүдделі тараптар үшін игіліктер мен тиімділіктер жасауға, сондай-ақ үзақ мерзімді мақсаттарға қол жеткізу кезінде проблемалардың туындауын болғызбауға немесе олардан келетін залалды барынша азайтуға бағытталған.

      Проактивті саясатты жүргізу тәуекелдерді басқару жүйелерімен тығыз интеграцияланған және қатерлердің орын алу ықтималдылығын төмендету үшін ресурстарды уақтылы болуді білдіреді.

      Орнықты экономикалық өсудің, қоғам мен бизнесті дамытудың қажетті шарты заңның үстемдігін қамтамасыз ету болып табылады, мұнда мемлекет адамның іргелі құқықтарын сақтаудың кепілі болуға тиіс.

      4.2. Тиімді мемлекет қағидаты

      Мемлекеттік басқарудың тиімділігі кез келген мемлекеттің дамуы және азаматтардың өмір сүру сапасын арттыру үшін шешуші фактор болып табылады.

      Қағидаттың негізінде мемлекеттің қолда бар ресурстарын барынша тиімді пайдалана отырып, алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу жатыр.

      Сонымен бір мезгілде мемлекеттік басқару жүйесі мемлекеттік басқару институттары қызметінің тиімділігі мен нәтижелілігін және мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің сапасын өлшеуге мүмкіндік беруге тиіс.

      Тиімділікті бағалау мемлекеттік басқарудың өнімділігін арттыруды қамтамасыз ету үшін ұдайы түрде жүргізілуге тиіс.

      4.3. Есеп беретін мемлекет қағидаты

      Бұл қағидат: ақпараттық ашықтықты, қолжетімділікті, қоғамға есеп берушілікті қамтиды.

      Ол азаматтардың мемлекеттік шешімдер қабылдауға қатысуына, сондай-ақ азаматтармен өзара іс-қимыл кезінде заманауи ақпараттық технологиялар мен жаңа коммуникация құралдарын кеңінен пайдалануға негізделеді.

      Мемлекеттік басқару институттары үшін қоғамдық игілік жеке мүдделерден жоғары тұруға тиіс.

      Азаматтардың үміттерін ескере отырып, сенімнің өсуі және барынша болжанатын саясат мемлекеттік басқару институттарының беріктігін нығайтуға ықпал етеді. Жоғары әдептілік стандарттарын сақтамай және сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік танытпай, мемлекеттік басқару институттарына деген сенімді нығайту мүмкін емес.

      4.4. Кәсіби мемлекет қағидаты

      Мемлекеттік аппаратта жоғары стандарттарға сәйкес келетін құзыреттер мен кадр әлеуетінің болуы мемлекеттік басқаруды сервистік бағдарланған модельге трансформациялаудың негізгі шарты болып табылады.

      Бұл ретте өзгерістерге әзірлік барлық мемлекеттік органның күнделікті қызметінің аса маңызды қағидаты болуға тиіс. Бұл мемлекеттік аппарат қызметінің тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттырудың тұрақты, жүйелі тетігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

      Мемлекеттік органдар проблемалардың жаңа және инновациялық шешімдерін іздестіруге, сондай-ақ қызмет көрсетудің заманауи әдістерін пайдалануға тиіс.

      4.5. Прагматикалық мемлекет қағидаты

      Мемлекеттік саясат пен реформаларды қалыптастыру және іске асыру, сондай-ақ шешімдер қабылдау кезінде мемлекеттік органдар өз қызметін ұзақ мерзімді перспективаға жоспарлайды және болашақ ұрпақтың қажеттіліктерін ескереді.

      Барлық ілеспе тәуекелдерді назарға алу және экологиялық, құрылымдық, қаржылық, экономикалық немесе әлеуметтік бағыттағы мәселе болсын, оның сипатына қарамастан, ауыртпалықты болашақ ұрпаққа жүктемеу маңызды.

      Осы қағидатқа сәйкес мемлекеттік шешімдер ғылыми зерттеу (объективтілік, қайталану, байқап көру) әдістеріне негізделген жеткілікті объективті дәлелдемелік база болған кезде ғана қабылданады. Мемлекеттік саясаттың сабақтастығын, әсіресе іске асырылу нәтижелері ұзақ мерзімді перспективада қол жеткізілетін салаларда қамтамасыз ету қажет.

      Қаржы ресурстарын басқару ұтымдылық пен прагматизмнің тиісті деңгейін сақтап, сондай-ақ барлық тәуекелдерді ескере отырып жүзеге асырылуға тиіс. Бюджеттік жоспарлар азаматтардың қатысуымен және олардың қажеттіліктерін ескере отырып қалыптастырылуға тиіс.

      Мемлекеттің үдемелі және орнықты дамуына мемлекеттік басқару жүйесін жаппай цифрландыру арқылы да қол жеткізілетін болады.

5-бөлім. Адамдарға бағдарланған мемлекеттік басқарудың жаңа моделін қалыптастыру

      Тұжырымдаманың мемлекеттік басқарудың сервистік және "адамға бағдарланған" моделін құруды көздейтін мақсаттарына қол жеткізу үшін:

      клиентке бағдарланған және ашық мемлекеттік аппаратты қалыптастыру;

      стратегиялық және бюджеттік жоспарлау, сондай-ақ реформалар жүргізу тәсілдерін жетілдіру;

      оңтайлы және тиімді мемлекеттік аппаратты қалыптастыру;

      азаматтардың қажеттіліктері негізінде проактивті мемлекеттік көрсетілетін қызметтерге көшу;

      адами ресурстар сапасын жақсарту және мемлекеттік аппаратты кәсібилендіру;

      тиімді, оңтайлы және транспарентті квазимемлекеттік секторды қалыптастыру;

      жергілікті өзін-өзі басқаруды одан әрі жетілдіру;

      бизнестің дамуына қолайлы жағдайлар жасау;

      мемлекеттің сервистік моделін құру үшін сот жүйесі мен әкімшілендіруді, сондай-ақ құқық қорғау жүйесін трансформациялау міндеттерін іске асыру қажет.

      1-міндет. Клиентке бағдарланған және ашық мемлекеттік аппаратты қалыптастыру.

      Мемлекеттік басқарудың жаңа моделі - тиімді, әділ, ашық, қоғамның сұраныстарына жедел ден қоятын, "халық үніне құлақ асатын мемлекет" қағидаты бойынша жұмыс істейтін мемлекеттік аппарат.

      Бұл үшін "белсенді тыңдау" құралдарын кеңейту, қолданыстағы құралдарды жетілдіру және жаңа құралдарды енгізу арқылы халықпен өзара іс-қимылдың дәстүрлі арналарын нығайту көзделеді.

      Осы орайда мемлекеттік басқарудың жаңа моделі - "Ең алдымен адамдар" шеңберінде көрсетілген міндетке қол жеткізу үшін мынадай іс-қимылдарды жүзеге асыру болжанады:

      1) халықпен тікелей және кері байланыс арналарының жұмысна жүйелі мониторинг пен талдау жасау.

      Клиентке бағдарлануды, жеделдікті және өтініштердің қаралу сапасын бақылауды қамтамасыз ете отырып, мемлекеттік органдардың халықпен тікелей және кері байланыс арналары арқылы өзара іс-қимыл жасауын жүйелендірген жөн. Бұл азаматтардан келетін тікелей және кері байланыстың барлық арналары бойынша салыстырмалы талдау жүргізуге, проблемалы аймақтарды анықтауға және олар бойынша проактивті тәртіпте жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

      Сонымен қатар мемлекеттік органдар халықпен өзара іс-қимыл жасау процестерін тұрақты түрде жеңілдетіп отырады. Мемлекеттік қызметшілерге халықпен өзара іс-қимыл жасаудың жаңа нысандарын үйрету, сондай-ақ тиісті әдіснамалық қолдау көрсету қажет.

      Мемлекеттік органдарды, оның ішінде құқық қорғау блогын бағалау өлшемшарттарының жүйесі азаматтар мен бизнестің қанағаттануын бағалау нәтижелерін қамтиды.

      2) БАҚ-тан, ҮЕҰ мен халықтан келіп түсетін сауалдарға жедел ден қою.

      Халықтың болып жатқан оқиғаларды объективті бағалауы үшін мемлекеттік органдар БАҚ және әлеуметтік желілер арқылы, әсіресе дағдарыс жағдайлары мен төтенше жағдайларда азаматтар мен бизнестің мүдделерін қозғайтын ақпаратты жедел ұсынуға міндетті.

      Мемлекеттік басқарудың барлық деңгейіне әлеуметтік тәуекелдерді мониторингтеу мен болжаудың кешенді жүйесін енгізу қажет.

      БАҚ-пен және ҮЕҰ-мен өзара іс-қимыл халық арасындағы проблемалы мәселелерді алдын ала анықтауға және оларды жедел шешуге бағытталады.

      Бұл ретте БАҚ-пен жұмыс мемлекеттік орган жұмысының тиімділігін бағалау элементтерінің бірі болуға тиіс, ол Интернет желісіндегі жұмыс сапасын, БАҚ-пен өзара іс-қимылды, сондай-ақ баспасөзбен байланысқа ашықтық пен дайындықты қамтиды.

      Сонымен қатар ақпараттық технологияларды қолдана отырып, адамдардың кең тобының шығармашылық қабілеттерін, білімі мен тәжірибесін ерікті түрде пайдаланып, азаматтардың өзекті мәселелерін тиімді түрде шешуге бағытталған әлеуметтік маңызы бар жобалардың тізбесін қалыптастыруға мүмкіндік беретін краудсорсингтік платформаларды дамытқан жөн.

      Бұл ашық институт, онда азаматтар, қоғамдық бірлестіктер мен ҮЕҰ елді мекендердің, өңірдің және елдің қандай да бір өзекті мәселелерін шешу үшін өздерінің бастамашыл жобаларын үсына алады. Бұл жобаларды азаматтардың өздері бағалайтын және бақылайтын болады.

      ҮЕҰ-мен өзара іс-қимыл желісі бойынша жұмыстың басқа бағыты үздік әлемдік практикаларды, оның ішінде "Ашық үкімет әріптестігі" (Open government partnership) халықаралық бастамасына қатысу мәселесін пысықтау арқылы имплементтеу болуға тиіс.

      3) мемлекеттің азаматтармен өзара іс-қимылы бойынша "бір терезе" құру.

      Халыққа қызмет көрсету орталықтарының базасында "бірыңғай кіру нүктесі" болатын азаматтардың өтініштерін қабылдайтын бірыңғай орталық құрған жөн, сол арқылы азаматтар мәселелерін ыңғайлы және жедел шешу үшін әртүрлі мемлекеттік органдарға өтініш беру мүмкіндігіне ие болады.

      Мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлері үшін қолжетімді және өтініш берушінің өз өтініштерінің қаралу барысын қадағалап отыруына мүмкіндік беретін азаматтар өтініштерінің бірыңғай базасын білдіретін "Е-өтініш" жүйесі іске қосылады. Жүйе мемлекеттік органдардың назарын жеке елді мекеннің, өңірдің ауқымында немесе елдік деңгейде азаматтарды толғандыратын өзекті проблемаларды анықтауға және шешуге аударуға мүмкіндік береді.

      Жеке және заңды тұлғалармен кері байланыс орнату мақсатында халықтың өз өтініштеріне берілген жауаптардың сапасына қанағаттануын өлшеу ұсынылады.

      Мемлекеттік органдардың әлеуметтік желілермен жұмысы бойынша стандарттар мен ұсынымдарды әзірлеу қажет, сонымен бір мезгілде азаматтық белсенділіктің негізгі назарын ресми арналарға - жүгінуге, қоғамдық тындауларға, қоғамдық бақылау іс-шараларына, ресми онлайн-петицияларға ауыстыру керек.

      Қоғамдық бастамаларды қолдау және әртүрлі проблемалар мен жағдайларға қатысты ұжымдық көзқарасты білдіру мүмкіндіктерін жасау үшін "Е-петиция" жобасы іске қосылады. Бұл жоба азаматтардың реформалар мен ұсыныстарға бастамашы болуы үшін онлайн-петициялардың бірыңғай заңды институтын құрады.

      4) ақпараттың ашықтығын және мемлекеттік органдар қызметінің проактивтілігін қамтамасыз ету.

      Ақпаратқа кедергісіз қол жеткізуге қажетті жағдайлар жасау уәкілетті органның ғана емес, әрбір мемлекеттік қызметшінің басты міндеті болуға тиіс.

      Мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінде қамтылған ашық деректерге Интернет желісінде қол жеткізуді арттырған жөн.

      Мемлекеттік органдар қызметінің ашықтығы стандарттары енгізілетін болады.

      Азаматтардың мемлекеттік аппарат жұмысын түсінуі үшін әрбір мемлекеттік органның нақты миссиясы мен көзқарасын тұжырымдауын қамтамасыз етуі қажет.

      Ақпаратты БАҚ-та және әлеуметтік желілерде орналастыру кезінде баяндау тілі мен стилі қарапайым, қысқа және азаматтарға түсінікті болуға тиіс.

      Азаматтардың басқарушылық шешімдерді әзірлеу мен іске асыруға толыққанды қатысуын, сондай-ақ үздіксіз хабар беру мен диалог жүйесін құруды қамтамасыз ету қажет.

      Бұл үшін саяси шешімдер қабылдау және саясаттарды қалыптастыру процесі проблеманы сәйкестендіру, саясатты әзірлеу және тұжырымдау, оны іске асыру және бағалау кезеңдерін көздейтін болады. Осында сценарийлік жоспарлау, "жұмсақ итермелеу", тәуекелдерді басқару, саясатты ғылыми сүйемелдеу және орнықты даму мақсаттарына жетуге бағдарлау тетіктері қаланады.

      Халықтың өзекті сұраныстарын талдау және анықтау, шешім нұсқаларын жасап шығару және сарапшылық қоғамдастықпен талқылау, мәселені шешу нұсқасын талқылау және таңдау, қажетті шараларды қабылдау және қабылданған шаралардың тиімділігін қоғамдық бағалау мүдделі тараптардың шешімдер қабылдау процесіне тартылуы мен қатысты болуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, сондай-ақ олардың сапасын, нәтижелілігі мен сабақтастығын арттырады.

      Ықтимал проблемаларды анықтау және халықтың әлеуметтік көңіл-күй деңгейін өлшеу тұрақты жүргізілетін әлеуметтанушылық зерттеулер арқылы жүзеге асырылатын болады. Бұл талдау ықтимал осал тұстарды табуға және олар бұқаралық сипатқа ие болғанға дейін оларды шешудің тиісті бағдарламаларын жоспарлауға мүмкіндік береді.

      Әкімшілік әділетті енгізу жеке адамдар мен мемлекет арасындағы жария құқықтық дауларды қарау кезінде азаматтардың құқықтарын қорғаудың жаңа деңгейін қамтамасыз етуге тиіс. Осы орайда сот органдарының рөлі түбегейлі түрде өзгереді, соттар арыз иесіне заңды мүдделері мен құқықтарын қорғаудың оңтайлы жолын табуға көмектесе отырып, белсенді ұстаным танытатын болады.

      2-міндет. Стратегиялық және бюджеттік жоспарлау, сондай-ақ реформалар жүргізу тәсілдерін жетілдіру.

      Бүгінгі таңда стратегиялық жоспарлау мен реформаларды жүргізудің жаңа тәсілдерін енгізу мәселелері бойынша айтарлықтай сапалық өзгерістерге қол жеткізілді. Бұл бағыттағы маңызды жетістік Реформалар жөніндегі жоғары кеңестің құрылуы болып табылады, оның негізгі міндеті әлеуметтік-экономикалық және институционалдық реформалардың тиімді іске асырылуын қамтамасыз ету деп айқындалды.

      Бұған қоса елдің орта мерзімді стратегиялық міндеттерін айқындау мақсатында 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспары қабылданатын болады. "Деректерге негізделген үкімет" (Data-driven government) тұжырымдамасын іске асыру бойынша жұмыс жүргізілуде.

      Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің жаңа тәсілдерінің негізіне сценарийлік жоспарлау жатқызылатын болады. Стратегиялық құжаттарды жасау, оның ішінде мақсаттар, міндеттер қою және индикаторларды айқындау ғылыми тәсілге, қоғам мен бизнестің ағымдағы және перспективалық сұраныстарын зерделеуге негізделетін болады.

      Сонымен қатар мемлекеттік стратегиялық жоспарлау жүйесінің жаңа тәсілдері бюджеттік жоспарлаумен өзара байланысты болады. Бюджетаралық қатынастар қайта қаралады.

      Мақсаттардың, міндеттер мен индикаторлардың оңтайлы жиынтығы бар мемлекеттік жоспарлау құжаттарының ықшам және икемді архитектурасын анықтаған жөн. Мақсат ретінде нәтиженің процестен үстемдігі белгіленеді. Өзгерістердің жоғары жылдамдығын және белгісіздік дәрежесін ескере отырып, стратегиялық құжаттарды бекіту және оларға өзгерістер енгізу тәртібі төрешілдіктен арылатын болады.

      Бұл ретте ұлттық жобаларды және мемлекеттік жоспарлау жүйесінің басқа құжаттарын іске асыру нәтижелері үшін жауапкершілікті дербестендіруді енгізу қажет.

      Реформалардың басымдығы олардың еліміздің әрбір азаматының өміріне оң әсер ету призмасы арқылы айқындалатын болады.

      Мемлекеттің жұмысы барлық мүдделі тараптарды тарта отырып, бастамаларды әзірлеуді көздейтін "төменнен-жоғарыға қарай" қағидаты негізінде құрылуға тиіс. Бағдарламалық құжаттарды қабылдау процестерінің транспаренттілігін және тәуелсіз сарапшылар мен жұртшылық өкілдерін тарту арқылы оларды одан әрі бағалауды қамтамасыз ету қажет.

      3-міндет. Оңтайлы және тиімді мемлекеттік аппаратты қалыптастыру.

      Мемлекеттік аппаратты одан әрі жетілдіру мемлекеттің рөлі мен функцияларын, ал онымен бірге бүкіл мемлекеттік аппараттың құрылымы мен көлемін қайта ойластыру арқылы жүзеге асырылатын болады. Оны оңтайландыру кезінде ЭЫДҰ-ның халықаралық сыныптауышына сәйкес қоғамдық игіліктерді өндіру үшін мемлекеттің басты функционалдық топтары ескерілетін болады.

      Бұл терең және жан-жақты функционалдық талдау жүргізуді тапап етеді, оның нәтижесі бойынша мемлекеттік аппараттың қайталанатын, тиімсіз және шамадан тыс бақылау-қадағалау функциялары анықталып, жойылады.

      Мемлекеттік органдардың ретке келтірілген функциялары қоғамдық құндылықты құрудың толық басқарушылық циклі ретінде құрылатын болады, онда әрбір процесс халықтың қажеттілігі мен мұқтажын айқындаудан бастап мемлекеттік органның тиімділігін бағалауға және азаматтардың қанағаттануын өлшеуге дейінгі барлық базалық кезеңдерді қамтиды.

      Нәтижесінде мемлекеттік аппарат жұмысының процестерін азаматтың мұқтажына қарай өзгерту түпкі өнім болуға тиіс.

      Бұған қоса осы жұмыстың маңызды бағыты:

      1) мемлекеттік басқару деңгейлері;

      2) көлденеңінен орналасуы бойынша бір деңгейдегі мемлекеттік органдар;

      3) мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару органдары;

      4) мемлекеттік саяси және әкімшілік қызметшілер;

      5) алқалы органдар және мемлекеттік органдардың басшылары арасында өкілеттіктер мен жауапкершіліктің аражігін институционалдық тұрғыдан нақты ажырату болады.

      Бұл ретте "өкілеттік", "құзырет" және "функция" ұғымдары да қайта қаралып, ретке келтірілетін болады.

      Сонымен қатар мемлекеттік органдардың мемлекеттік саясатты іске асыруға тікелей қатысы жоқ қосалқы және көмекші бөлімшелерін орталықтандыру немесе аутсорсинг жолымен оңтайландырған жөн.

      Мемлекеттік аппаратты жекелеген іске асыру функцияларынан босату үшін бәсекелес ортасы жоқ не функцияларды бәсекелес ортаға беруге болмайтын салаларда құрылуы мүмкін жария құқықтың заңды тұлғалары институтын енгізу баламалы нұсқа болып табылады.

      Бқл тәсіл мемлекеттік аппараттың құрылымы мен көлемін оңтайландыруга, мемлекеттік сектордың неғұрлым жоғары басқарылуына қол жеткізуге, сондай-ақ орталық және жергілікті атқарушы органдарда штат санының диспропорциясы мәселесін шешуге мүмкіндік береді.

      Осымен бір мезгілде бизнес-процестерді, оның ішінде тапсырмалардың берілуіне, оларды келісу кезеңдері мен каскадтарын қысқартуға, жауапкершілікті дербестендіруге бағытталған толық ауқымды өзгерту мемлекеттік аппарат қызметі реформасының маңызды бағыты болуға тиіс.

      Мемлекеттік органдардың осы жұмысты сапалы орындауына ынталандырулар жасай отырып, мемлекеттік органдардың бизнес-процестерін артық регламенттеуден жүйелі сипаттауға, оңтайландыру мен автоматтандыруға көшуді қамтамасыз ету қажет. Бұл жұмыс бизнес-процестер менеджментінің ұлттық стандартын әзірлеуді және қабылдауды талап етеді.

      Нормативтік құқықтық актілерді, кадрлық шешімдерді қабылдау, бюджетті жоспарлау және атқару процестері оңтайландырылады және автоматтандырылады.

      Бизнес-процестерді жаппай цифрландыру ұлттық деңгейде ақпараттық жүйелер мен ведомстволық дерекқорлардың бірыңғай архитектурасын әзірлеуді талап етеді.

      Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында жобалық тәсіл енгізіледі және жобалық менеджмент мәселелері регламенттеледі.

      Бұл үшін мемлекеттік органдардың сызықтық-функционалдық құрылымынан матрицалық құрылымына көшу қамтамасыз етіледі.

      Мемлекеттік жобалардың орындалу және бюджет қаражатының жұмсалу барысына мониторинг жүргізу үшін қаржылық-техникалық бақылаудың және комплаенс қызметтерінің институттары енгізіледі. Бүл үшін инфрақүрылымдық жобаларды іске асыру кезінде FIDІС стандарттарын енгізу мәселелері шешіледі, осы орайда жобаны мониторингтеу және басқару функциялары кәсіби жобалық менеджерлерге беріледі.

      Шешімдер қабылдау вертикалын қайта қарау мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігін арттырудың келесі шарты болып табылады. Атқарушы буынның лауазымды адамдарына күнделікті шешімдерді қабылдау құқығы беріледі, бұл қоғамның сұраныстарына жедел ден қоюға мүмкіндік береді, оған қоса олардың сапасы үшін жауапкершілік деңгейін арттырады.

      Сонымен қатар дербес жауапкершіліктің "бұлыңғырлығын" және артық торешілдікті жоя отырып, барлық деңгейдегі алқалы және консультативтік-кеңесші органдарға түгендеу және оңтайландыру жүргізу қажет.

      Қашықтан жүмыс істеу форматы мен тиісті еңбек қатынастарын реттеген жөн.

      4-міндет. Азаматтардың қажеттіліктері негізінде проактивті мемлекеттік қызметтерге көшу.

      Мемлекеттік аппараттың функцияларын ретке келтіру бойынша жүргізіліп жатқан жұмысты ескере отырып, мемлекеттік органдар қызметінің барлық спектрін қамтуға тиіс "мемлекеттік көрсетілетін қызмет" ұғымы тұжырымдамалық тұрғыдан қайта қаралады.

      Сол арқылы мемлекеттік аппараттың қызметі азаматтарға қызметтерді проактивті көрсетуге бағытталуы және халықтың мұқтаждарына қарай қайта қалыпталуы тиіс.

      "Қоғамдық маңызы бар көрсетілетін қызмет" ұғымы енгізіледі, бұл әлеуметтік сала ұйымдарына қоғамдық мониторинг жүргізуге мүмкіндік береді.

      Мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді цифрлық форматқа ауыстыру жалғасады. Бұл ретте еGov ("смартфондағы мемлекет") мобильді қосымшасын дамытуға баса назар аударылады.

      Көрсетілетін қызметтер эксаумақтылық (тұратын жерінен тәуелсіз), проактивтілік және композиттілік қағидаттарында ұсынылатын болады. Мемлекеттік дерекқорларда бар ақпаратты растау практикасын жойған жөн.

      Азаматтар қандай да бір сұрау салусыз мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу қажеттігі немесе мүмкіндігі туралы автоматты түрде хабарлама алуға тиіс, ал белгілі бір жағдайларда мұндай қызмет проактивті түрде көрсетілуге тиіс.

      Барлық мемлекеттік қызметтер барынша қысқа мерзімде көрсетілуге тиіс, ал композиттік көрсетілетін қызметтер алушыларға бір өтініш негізінде ұсынылуға тиіс.

      5-міндет. Адами ресурстар сапасын жақсарту және мемлекеттік аппаратты кәсібилендіру.

      Реформалардың табысты болуы және соның нәтижесінде халықтың игілігінің өсуі оларды іске асыратындарға және олардың орындалу барысын бақылайтындарға тікелей байланысты.

      Қазіргі жағдайда мемлекеттік қызметшілерге тиімділік, бейімділік, нәтижеге бағдарлану және қоғамның сұраныстарына жедел ден қою бөлігінде қойылатын талаптар арттырылуда. Осы Тұжырымдаманы іске асыру да мемлекеттік қызметшілердің құзырет деңгейіне аса талапшылдық танытып отыр.

      Мемлекеттік қызметтің және тұтас экономиканың бүкіл саласының кадрлық әлеуетін арттыру үшін азаматтардың әлеуетін ашу және өсіру жүйесін енгізу қажет, ол елдік деңгейде таланттарды анықтауға және дамытуға мүмкіндік береді.

      Бұдан қоса таяудағы жылдар перспективасында мемлекеттік және квазимемлекеттік сектордың нақты салада маманданған білімдер мен құзыреттерге қажеттілігі өседі, оларды "мансаптық" модельдің элементтері басым болатын мемлекеттік қызметтің ағымдағы моделі шеңберінде осіру қиын.

      Сондықтан мемлекеттік қызметке қажетті құзыреті бар адамдарды тарту үшін меритократия қағидатын сақтай отырып, мемлекеттік қызметтің "позициялық" моделін енгізу де үсынылады. Бүл үшін мемлекеттік қызметшілерге арналған біліктілік талаптарын қайта қарап, мемлекеттік қызметшілерді іріктеу мен бағалау жүйесін жақсарту қажет.

      Персоналды басқарудың стратегиялық бағыты, инклюзивтілік, кешенділік, жүйелілік және икемділік қағидаттарында қалыптастырылған мемлекеттік органның кадрлық стратегиясы мен кадрлық жоспарлауын енгізу мемлекеттік қызметтің басқа маңызды құрамдас бөлігі болады. Сонымен бір мезгілде кадрлық іс жүргізу толық автоматтандырылады.

      Іріктеу рәсімдерін одан әрі жетілдіру кезінде, оның ішінде жұртшылық пен сарапшыларды тарта отырып, кандидаттарды бағалаудың озық әдістерін енгізу есебінен кандидаттардың кәсіби және жеке бас құзыреттеріне баса назар аудару қажет.

      Іріктеу рәсімінің ашықтығы пен объективтілігі оны цифрландыру арқылы, ал әңгімелесу кезеңі сұқбатты комиссияның тәуелсіз мүшелерінің қатысуымен онлайн-режимде ұйымдастыру арқылы қамтамасыз етіледі.

      Жекелеген саяси лауазымдарға кандидаттардың құзыреттіліктерін бағалау үшін ассессмент-орталық әдісі енгізілетін болады.

      Мемлекеттік басқару жүйесінің жаңа құндылықтары мемлекеттік қызметтегі персоналды басқару процестерін мемлекеттік қызметшілерді іріктеу кезеңінде ғана емес, олардың жұмысының тиімділігін бағалау кезінде де одан әрі жетілдіру үшін толассыз бағдарға айналуға тиіс. Бағалау жүйесі жаңа құндылық тұғырларына сай келетін қызметкерлерді анықтауға, ұстауға және көтермелеуге бағытталуы тиіс.

      Осыған байланысты персоналды "360 градус" бағалау әдісін цифрлық режимде қолдану қамтамасыз етіледі, онда жұмыскерге этикалық бағаны оның басшылары да, қарамағындағылары да, басқа да мүдделі тараптар да анонимді түрде береді.

      Мемлекеттік аппарат штатын оңтайландырғаннан кейін келісімшарттық қызметшілер институты енгізу қажет, бұл мемлекеттік бастамалар мен салалық жобаларды іске асыру кезеңіне арнаулы білімі бар кәсіби мамандарды тартуға мүмкіндік береді.

      Мемлекеттік аппаратта жұмыс істеудің тартымдылығы әлеуметтік пакетті қайта қарау есебінен де артады.

      Мемлекеттік органдардың қажеттіліктеріне озара тығыз байланыста білімін, дағдылары мен икемділігін үздіксіз арттыру мемлекеттік қызметшілер үшін негізгі қағидат болуға тиіс.

      Мемлекеттік қызметтегі корпоративтік және ұйымдастырушылық мәдениетті жақсарту қажет. Бұл үшін трансформациялық көшбасшылар институтын дамыту, мемлекеттік қызметшілердің квазимемлекеттік, жекеше және халықаралық ұйымдарда тағылымдамадан өту практикасын тарату, сондай- ақ бөлімшенің, мемлекеттік органның, саланың қызметін жетілдіру бойынша бастамалар мен жаңашыл ұсыныстарды көтермелеу тетіктері енгізу керек.

      6-міндет. Тиімді, оңтайлы және транспарентті квазимемлекеттік секторды қалыптастыру.

      Мемлекеттік басқаруды жаңғыртудың маңызды бөлігі квазимемлекеттік секторды реформалау болады. Бұл елдің стратегиялық міндеттерін іске асырудағы квазимемлекеттік сектордың рөлін қайта ойластыруды талап етеді.

      Мемлекеттің экономикаға қатысуын, оның ішінде жекешелендіру тетіктерін жетілдіру, сондай-ақ мемлекет қатысатын ұйымдар үшін рұқсат етілген қызмет түрлерінің тізбесін оңтайландыру тәсілдерін қайта қарау арқылы қысқарту бойынша жұмысты жалғастырған жөн.

      Осы жұмыс бағыттарының бірі квазимемлекеттік сектор субъектілерінің нарықпен бәсекелестігі тұрғысынан ұдайы талдау жасау болуға тиіс. Егер кәсіпорын жекеше сектор ұйымдары жұмыс істейтін салада жұмыс істесе, онда бәсекелестікті болдырмау үшін оны жою не жекешелендіру мәселесі қойылуға тиіс.

      Квазимемлекеттік сектор субъектілерін сыныптау жүйесін ұйымды құру және міндеттерді іске асыру мақсаттары - коммерциялық немесе коммерциялық емес мақсаттар негізінде оңтайландыру, сондай-ақ бәсекеге қабілеттілікті, ашықтықты және нарыққа бағдарлануды арттыруға ден қоя отырып, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің ұйымдық-құқықтық нысандарын қайта қарау талап етіледі. Сонымен бір мезгілде мемлекеттік мүлік тізіліміне түгендеу мен жаңарту жүргізген жөн. Түгендеу қорытындылары мемлекеттік мүлікті есепке алуды ретке келтіреді және оны басқару тиімділігін арттырады, жоспарлау сапасын жақсартады.

      Мемлекеттік мүлікті басқару тиімділігін арттыру үшін қаржы жылы теріс нәтижемен аяқталған жағдайда, оны сауықтыру жөніндегі жылдық жоспарды қабылдаған жөн. Егер бұл шара олардың нәтижелерін жақсартпаса, бұл ұйымды жекешелендірудің, қайта құрылымдаудың немесе таратудың тиісті жоспарына міндетті түрде енгізуге негіз болады.

      Берілген мүлікті дамыту және тиімді басқару жөніндегі талаптарды енгізу, қойылған мақсаттарға қол жеткізу мониторингі және соның негізінде сыйақы төлеу туралы шешім қабылдау бөлігінде мемлекеттік мүлікті сенімгерлік басқаруға беру тетігін қайта қарау қажет.

      Қолданыстағы мемлекеттік мүліктің басқарылу тиімділігін бағалау назарды ұйымдастыру мәселелерінен олардың бәсекеге қабілеттілігіне, рентабельділігі мен қаржылық орнықтылығына ауыстыру арқылы жетілдірілетін болады.

      Бәсекеге қабілеттілікті арттыру мақсатында квазимемлекеттік сектордың корпоративтік басқаруы мен ашықтығының ұлттық стандарттары қабылданады.

      Директорлар кеңесінің және оның мүшелерінің стратегиялық міндеттерді орындауға жауапкершілігін күшейткен, жыл қорытындысы бойынша директорлар кеңесі қызметінің тиімділігін бағалауды енгізген жөн. Квазимемлекеттік сектор субъектілерінің басшы лауазымдарына және директорлар кеңесіне қойылатын ең төмен біліктілік талаптарын кезең-кезеңімен енгізуді көздеу қажет.

      Бұған қоса квазимемлекеттік сектордың қызметіне күнделікті араласуға және ұйымның стратегиясына қайшы келетін міндеттерді күштеп таңуға жол бермейтін ЭЫДҰ-ның стандарттары бойынша квазимемлекеттік сектордың мемлекеттік органдармен өзара қарым-қатынасын құруға көшу қажет.

      Квазимемлекеттік сектор субъектілерінің көп екенін ескере отырып, квазимемлекеттік сектор туралы барлық қажетті ақпараты бар, пайдаланушылар үшін ашық, қолжетімді және ыңғайлы бірыңғай ресурстың болуын қамтамасыз ету қажет.

      7-міндет. Жергілікті өзін-өзі басқаруды одан әрі жетілдіру.

      Азаматтардың өмір сүру сапасын жақсарту мақсатында жергілікті тұрғындармен тығыз өзара іс-қимыл жасай отырып, жергілікті жерлерде шешімдер қабылдау аса маңызды. Бұл жергілікті атқарушы органдардың қызметін айтарлықтай жақсартады, сондай-ақ мемлекеттің азаматтармен өзара іс-қимыл деңгейін арттырады.

      Бұл үшін жергілікті атқарушы органдар аумақты дамыту, қоғамдық кеңістіктерді абаттандыру, жергілікті көліктік, әлеуметтік және өзге де инфрақұрылым, базалық қызметтер көрсету мәселелері бойынша, оның ішінде өзгеше реттеуді және фискалдық саясатты пайдалану мүмкіндігі бар қажетті өкілеттіктер мен құралдар кешеніне ие болады.

      Жергілікті атқарушы органдардың дербестігін ұлғайту олардың халыққа есеп беруін қоғамдық бақылау және азаматтық институттар арқылы күшейтуді ұйғарады. Аудандар мен елді мекендер бюджеттерінің инфрақұрылымдық және әлеуметтік бастамаларға арналған қоғамдық маңызы бар шығыстары қоғамдық сараптама арқылы, оның ішінде онлайн-сұрау жүргізу қолданыла отырып, өтетін болады.

      Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттары мен міндеттерін орталық өңірлермен бірлесіп, шамадан тыс тәптіштеусіз "жоғары деңгей" индикаторларының шектеулі тізбесін қолдана отырып айқындайтын болады. Сонымен бір мезгілде жергілікті атқарушы органдар құрылымы мен мазмұны бойынша қатаң шектеусіз өздерінің даму бағдарламаларын әзірлейді.

      Орталықсыздандыру саясатын жалғастыру мақсатында облыстық, аудандық (қалалық) және ауылдық басқару деңгейлері арасында өңірлік деңгейде өкілеттіктердің, жауапкершілік пен ресурстардың дұрыс теңгерімін қамтамасыз еткен жөн.

      Ауылдар, кенттер, аудандық маңызы бар қалалар және ауылдық округтер деңгейінде толыққанды жергілікті өзін-өзі басқаруды енгізу ерекше маңызға ие. Жергілікті өзін-өзі басқарудың міндетті элементтері: өкілді органды құру, елді мекендерге даму бюджеттерін беру және ауылдар, кенттер, ауылдық округтер, аудандық және облыстық маңызы бар қалалар, сондай-ақ аудандар әкімдерінің тікелей сайлауын өткізу болуға тиіс.

      Мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару органдары өкілеттіктерінің аражігін ажырату қажет. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының шаруашылық қызметіне мемлекеттік басқару органдарының араласуын болдырмаған жөн. Жергілікті жерлерде барлық бағдарламаларды іске асыру жергілікті өзін-өзі басқару органдарының бақылауымен жүзеге асырылуға тиіс.

      Жергілікті өзін-өзі басқаруды одан әрі дамыту тетіктері Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың жеке тұжырымдамасы аясында көзделетін болады.

      8-міндет. Бизнестің дамуына қолайлы жағдайлар жасау.

      Реттеушілік саясатты жетілдіру - бұл құрылымдық реформалар жүргізудегі басым бағыт, өйткені бұл сала экономикалық өсудің драйвері болып табылады. Оның табысты дамуының арқасында бизнес субъектілерінің белсенділігі, тиісінше, жұмыспен қамтылу деңгейі мен еңбек өнімділігі артады.

      Қолданыстағы мемлекеттік басқару жүйесі тыныс-тіршіліктің барлық саласын заңнамалық деңгейде егжей-тегжейлі реттеуге құрылған. Бұл ретте қадағалаушы органдар тарапынан шамадан тыс бақылау бизнеске әкімшілік қысым жасайды. Бизнеске міндетті талаптарды белгілейтін нормативтік құқықтық актілердегі ескірген ережелердің елеулі саны жеке назар аударуға тұрарлық.

      Осыған байланысты бүгінде бизнес қана емес, тұтас қоғам да мемлекеттік реттеудің түсінікті, болжамды және жылдам процесін талап етеді.

      Мемлекеттік органдардың сервистік бағдарланған тәсілін қамтамасыз ету мақсатында сенім, еркіндік пен бәсекелестікті кеңейту, реттеушілік қысымды төмендету қағидаттарына негізделген мемлекеттік реттеу тетіктерін құру, сондай-ақ бизнес үшін заңнаманың тұрақтылығын қамтамасыз ету қажет.

      Осы реформаны табысты түрде іске асыру үшін одан әрі қайта реттеу және бақылау-қадағалау функцияларын қысқарту мақсатында талаптар мен стандарттарға түгендеу жүргізу талап етіледі. Реттеушілік саясатта басты назар мониторингке, профилактикалық зерттеп-қарауға, консультация беруге, сондай- ақ тәуекелдерді басқару жүйесін автоматтандыру мен цифрландыруға аударылуға тиіс.

      Сонымен қатар заңнаманың процесті бақылайтын артық нормаларын алып тастау үшін мемлекеттік реттеу саласын оңтайландыратын салалық стандарттарды қабылдаған жөн. Қазақстанда "жұмсақ құқық" құралдарын қолдану заңнаманың халыққа қызмет көрсету сапасын емес, процесін бақылайтын артық нормаларының орнына салалық стандарттар қабылданатын "реттеуші гильотина" құралын енгізудің шарты болады, бұл сонымен бір мезгілде мемлекеттік реттеу саласын оңтайландырады.

      "Ақылды реттеуге" көшу шеңберінде нормативтік құқықтық актілердің жобаларын сараптау және реттеушілік әсерді талдау тетіктерін жетілдірген жөн. Тиісінше, осындай тәсіл қабылданған соң сыбайлас жемқорлық үшін жағдайлар азаяды.

      Бұл ретте бақылау-қадағалау органдары қызметінің тиімділігін бағалау азаматтардың сенім деңгейін өлшеу негізінде жүзеге асырылуға тиіс.

      Бизнестің жүргізілуін одан әрі жеңілдету мақсатында жаңа міндеттемелерді енгізу кезінде әкімшілік шектеулерді елеулі түрде жоюды көздейтін "екеудің орнына бір" немесе "көптің орнына бір" тетігін енгізу қажет.

      Мемлекеттік сатып алу аясында сатып алынатын тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді таңдаудың басым өлшемшарты олардың сапасы болуға тиіс. Бұл үшін тиісті тетіктерін әзірлеп, оларды заңнамалық тұрғыдан бекіткен жөн. Мемлекеттік сатып алуды өткізудің мерзімі мен рәсімдерін де оңтайландыру керек.

      9-міндет. Мемлекеттің сервистік моделін құру үшін сот жүйесі мен әкімшілендіруді, сондай-ақ құқық қорғау жүйесін трансформациялау.

      Мемлекеттік басқарудың жаңа "адамға бағдарланған" моделін құруда елдеғі құқық үстемдігі мен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге арналған сот және құқық қорғау жүйелеріне маңызды рөл беріледі.

      Халық пен бизнестің осы институттарға деген жоғары сенімі әрбір азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың кепілі болып қана қоймай, қолайлы инвестициялық ахуал жасау, кәсіпкерлікті дамыту және орнықты экономикалық даму үшін негіз болып табылады.

      Мемлекеттік басқарудың жаңа моделінің құндылық тұғырларын ескере отырып, құқық қорғау және сот жүйелерін трансформаңиялау, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты жетілдіру қажет.

      1. Сот жүйесі мен әкімшілендіруді трансформациялау

      Қоғамның соттарға деген сенімін нығайту және тәуелсіз әрі әділ сот жүйесін одан әрі дамыту мемлекеттің басым мақсаты болып табылады.

      Осы бағытта елеулі прогреске қол жеткізу үшін сот билігінің тәуелсіздігін қамтамасыз етуге бағдарланған сот әкімшілігін жүргізудің қағидаттық тұрғыдан жаңа тәсілдерінің негізін қалау қажет.

      Азаматтар, бизнес, инвесторлар қазақстандық соттардың бейтарап және әділ шешім шығаратынына сенімді болуға тиіс. Толыққанды тәуелсіз сот билігі атқарушы биліктің мінез-құлқы мен қызметінің моделін оның барлық деңгейлерінде адам мен қоғамның құқықтары мен мүдделерін іске асыруды барынша сапалы қамтамасыз ету бағытында қайта құруға әкеледі.

      Инвесторлар тарапынан мемлекетке және оның инвестицияларды қорғау бойынша жүргізіп жатқан жұмысына деген сенімді арттыру жұмысын жалғастырған жөн. Осы тұрғыда коммерциялық келісімшарттар бойынша шарттық талап қоюларды қарауда АХҚО сотының әлеуетін іске қосқан жөн.

      Кәсіби судьялар корпусының болуы барлық сот реформаларын табысты іске асырудың шешуші факторы болып табылады. Соңғы жылдары судьялыққа кандидаттарға қойылатын талаптар арттырылып, заманауи іріктеу құралдары енгізілді. Судьялар корпусы биліктің басқа тармақтарынан тәуелсіз және олардың қатысуынсыз жаңартылып, қалыптастырылатын болады. Кандидаттарды іріктеу кезінде үміткерлердің жеке бас мінездемелеріне, әдепті өмір салтына, құқық салаларындағы терең кәсіби заңгерлік тәжірибесіне назар аударылатын болады. Судьяларды іріктеу БАҚ-та жазып-көрсетумен сүйемелденіп отырады. Дамыған елдерде судьяларға қойылатын талаптар соншалықты жоғары, тіпті оның бүрын болған болмашы теріс қылығы лауазымға қоюдан бас тартуға себеп болуы мүмкін. Мүндай практиканы Қазақстанда да енгізу қажет.

      Жоғары Сот Кеңесі мен Жоғарғы Сот жаңа кәсіби кадрларды сот төрелігін іске асыруға тарту жұмысын жандандырғаны жөн. Сот жүйесіне салық салу, жер қойнауын пайдалану, зияткерлік меншік, корпоративтік құқық саласындағы мамандар қажет. Судьялар корпусын шет тілін меңгерген, күрделі коммерциялық дауларды шешу үшін арнаулы білімі бар, өзінің кәсіби дағдыларын дамытуға ұмтылатын және үздік әлемдік практикаларды зерделеуге ашық судьялармен толықтыру қажет.

      Сот процестерін оңтайландыру және дауларды шешудің жанжалсыз тетіктерін енгізу сот процесін торешілдіктен арылтуға мүмкіндік береді, ал шамадан тыс регламенттелген рәсімдер сөзбұйдалықты көбейтіп, қоғамда әділ сын туғызады. Сот ісін жүргізуді оңтайландыру, қажетсіз рәсімдер мен регламенттерді жою қажет. Жаңа цифрлық құралдарды дамыту мен енгізу қамтамасыз етілетін болады.

      Сот билігі мен судьялар тәуелсіздігінің конституциялық кепілдігін қамтамасыз етудің маңызды элементі соттардың қаржылық дербестігі болып табылады, сондықтан бюджетті қалыптастырудың қолданыстағы рәсімдері қайта қаралатын болады. Қаражаттың жұмсалуын бақылауды судьялық өзін-өзі басқару институттары жүзеге асырады.

      Жалпы алғанда, сот жүйесі үздіксіз жетілдіріліп, жаңа жағдайлар мен сын- қатерлерге бейімделетін болады. Соның нәтижесінде осы салада жүргізіліп жатқан реформалар елдегі құқық үстемдігін нығайтуға мүмкіндік беруге тиіс.

      Бұл ретте сот төрелігін жүзеге асыру үшін тиісті жағдайлар жасау мемлекеттік басқару жүйесін жаңғыртуға мүмкіндік береді, өйткені соттар істерді қарау кезінде табандылық пен кәсібилік таныта отырып, құқық қорғау органдары жұмысының және тұтас мемлекеттік органдар қызметінің сапасын арттыру үшін елеулі факторға айналады.

      2. Құқық қорғау жүйесін трансформациялау

      Құқық қорғау органдарының алдында тұрған шешуші міндеттердің бірі азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету болып табылады.

      Қоғамда қылмыскерліктен тиісінше қорғауды қамтамасыз етуге, қауіпсіз ауданда тұру мүмкіндігіне сұраныс артып отыр.

      Бүгінгі күні тиісті институционалдық негіз қалыптастырылды.

      Қылмыскерлікке қарсы іс-қимылдың неғұрлым тиімді тәсілі ретінде құқық бұзушылықтардың алдын алудың және азаматтармен кері байланыс орнатудың жаңа тәсілдері мен құралдарын енгізу жұмысын жалғастыру қажет.

      Құқық қорғау органдары әлемдік озық практикалардың тәжірибесіне негізделген және халықтың қауіпсіздігінің тиісті деңгейі мен оның қанағаттануын қамтамасыз ететін сервистік модельдің талаптарын ескере отырып, трансформациялануға тиіс. Бұл жұмысқа барлық мүдделі мемлекеттік құрылымдар мен жұртшылық тартылуға тиіс.

      Бұл ретте құқық қорғау блогының қызметін бағалау өлшемшарттарының жаңа жүйесі жүктелген міндеттерді іске асыру сапасын объективті түрде көрсететін көрсеткіштерді және халықтың қауіпсіздік жағдайы мен қабылданатын шаралардың тиімділігін бағалауын қамтуға тиіс.

      Сандық өлшемшарттардың негізі - құқықтық статистика, ал сапалық өлшемшарттардың негізі халықтың сенім деңгейін айқындау тұрғысынан кезең-кезеңімен жүргізілетін әлеуметтанушылық зерттеулердің нәтижелері болады.

      Бұл статистикалық көрсеткіштердің артын қууға байланысты тәуекелдерді барынша азайтуға мүмкіндік беретін барынша теңдестірілген бағалау жүйесі.

      Құқық қорғау органдарының жұмысын күшейту үшін қызметке кіру және қызмет бойынша жылжу кезінде меритократия қағидатын қамтамасыз ете отырып, құқық қорғау органдарына кадрларды кәсіби іріктеу сапасын арттыру қажет. Заманауи тәсілдер мен цифрлық технологияларды пайдалана отырып, қызметкерлердің тұрақты дамуын қамтамасыз еткен жөн.

      Құқық қорғау жүйесін одан әрі дамытудың негізгі бағыттары Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі құқықтық саясат тұжырымдамасында айқындалатын болады.

      3. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат

      Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Президентінің 02.02.2022 № 802 Жарлығымен.

      Басты назарды одан әрі сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға аудару және халықта сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананы қалыптастыру мақсатында қоғам мүддесі бәрінен жоғары тұратын қоғамдағы парасаттылықты енгізу тәсілдерін әзірлеу ұсынылады.

      Осы бағыттағы қадамдардың қатарына сыбайлас жемқорлықты түбірінен жою факторларының бірі ретінде қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға көшуді одан әрі ынталандыру жатады.

      Сонымен қатар, мемлекеттік сатып алу жүйесін жетілдіру және бизнеске әкімшілік қысымды төмендету саласында бюджеттік мекемелердің, әсіресе әлеуметтік сала мекемелерінің басшыларын мемлекеттік сатып алуды өткізуден босата отырып, мемлекеттік сатып алуды орталықтандыру қажет. Саяси қызметшілердің орталық органдарда мемлекеттік сатып алуды өткізуге араласуына жол бермейтін айқын тетіктерді әзірлеу қажет.

      Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың шешуші бағыттары:

      1) азаматтардың құқықтарын қорғау;

      2) мемлекеттің азаматтық қоғам институттарымен сындарлы әріптестігін нығайту;

      3) қоғамдық бақылауды күшейту;

      4) бюджет саясатының транспаренттілігін арттыру;

      5) сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатта өңірлердің рөлін күшейту;

      6) мемлекеттік корсетілетін қызметтер саласын үдемелі ңифрландыру;

      7) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мэселелері бойынша құқық қорғау органдары функцияларының аражігін нақты ажырату;

      8) лауазымды адамдар үшін мүдделер қақтығысы институтын жетілдіру;

      9) мемлекеттік сатып алу жүйесін жетілдіру және бизнеске әкімшілік қысымды төмендету болуға тиіс.

      Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы заңнаманы халықаралық стандарттарға сәйкес және елдің ұлттық мүдделерін ескере отырып жетілдіру жұмысын жалғастыру қажет.

      БҰҰ-ның Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясының нормалары және Еуропа Кеңесінің 20 басшы қағидаты (ГРЕКО), сондай-ақ ЭЫДҰ-ның ұсынымдары негізінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың тиімділігін арттыру бойынша қосымша шаралар қабылданатын болады.

      Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтары туралы хабарлау тетігін (whistleblowing) және сыбайлас жемқорлық қүқық бүзушылықтары туралы хабарлайтын адамдарды қорғаудың кешенді жүйесін (whistleblowers) қалыптастыру тетігін кеңінен енгізген жон. Сонымен қатар парасаттылыққа тексеруді (integriy check) енгізу тетігін пысықтау қажет.

      Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылды дамыту тетіктері Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат тұжырымдамасы шеңберінде көзделген.

6-бөлім. Тұжырымдаманы іске асыру

      6.1. Іске асыру стратегиясы, басымдықтары мен мерзімдері

      Ескерту. 6.1-кіші бөлімге өзгеріс енгізілді – ҚР Президентінің 02.02.2022 № 802 Жарлығымен.

      Осы Тұжырымдама 2030 жылға дейін әзірленді.

      Осы Тұжырымдаманың ережелері тиісті, оның ішінде мемлекеттік басқару мәселелері бойынша заңнамалық және өзге де нормативтік құқықтық актілерді, мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаттарын жетілдіруді көздейтін іс-қимыл жоспарын іске асыру, сондай-ақ 2030 жылға дейінгі Құқықтық саясат тұжырымдамасын, Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту тұжырымдамасын, басқа да стратегиялық құжаттарды іске асыру арқылы іске асырылатын болады.

      Іске асыру кезеңінде:

      мемлекеттік басқару саласындағы заңнаманы жетілдіру;

      мемлекеттік аппарат қызметінің тиімділігін арттыруды және мемлекеттік қызметшілерді кәсібилендіруді, оның ішінде мемлекеттік жоспарлау жүйесін одан әрі дамыту арқылы қамтамасыз ету;

      бизнеске әкімшілік қысымды төмендету мақсатында реттеушілік саясатты дамыту жөнінде шаралар қабылдау;

      сот және құқық қорғау жүйесін трансформациялау;

      мемлекеттің сервистік моделін қалыптастыру мен енгізуді жалғастыру жоспарланады.

      6.2. Тұжырымдаманы іске асырудан күтілетін нәтижелер

      Ескерту. 6.2-кіші бөлімге өзгеріс енгізілді – ҚР Президентінің 02.02.2022 № 802 Жарлығымен.

      2030 жылға қарай күтілетін негізгі нәтижелер - ЭЫДҰ елдерінің:

      Дүниежүзілік Банктің Мемлекеттік басқару тиімділігінің индексі бойынша – 80 процентильден төмен емес;

      World Justice Project Құқық үстемдігінің индексі бойынша - 0.60 баллдан төмен емес;

      Transparency International Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі бойынша - 55 балдан төмен емес;

      Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің "Сот жүйесінің тәуелсіздігі" индикаторы бойынша - 50 орыннан төмен емес;

      Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің "Полиция қызметтерінің сенімділігі" индикаторы бойынша - 60 орыннан төмен емес;

      тәуелсіз сұрау жүргізумен өлшенетін халықтың мемлекеттік қызметтер көрсету сапасына қанағаттану деңгейін арттыру;

      тәуелсіз сұрау жүргізумен өлшенетін азаматтардың орталық мемлекеттік органдардың жүргізетін саясатына қанағаттану деңгейін және халықтың мемлекеттік басқару институттарына (орталық мемлекеттік орғандарға, жергілікті билік органдарына, сот және құқық қорғау органдарына) деген сенім деңгейін нығайту бойынша орташа деңгейіне қол жеткізуден көрінетін, мемлекеттік басқарудың тиімділігін, мемлекеттік аппараттың ашықтығы мен есеп берушілігін, мемлекеттік қызметшілердің кәсібилігін арттыру.

      6.3. Тұжырымдаманы іске асыруда қолданылатын құқықтық актілердің тізбесі

      1. "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" 1995 жылғы 28 қыркүйектегі Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы.

      2. "Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы" 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы.

      3. 2008 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі.

      4. 2015 жылғы 29 қазандағы Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексі.

      5. 2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі.

      6. 2017 жылғы 25 желтоқсандағы "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық кодексі).

      7. 2020 жылғы 29 маусымдағы Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі.

      8. 2020 жылғы 7 шілдедегі "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі.

      9. "Әкімшілік рәсімдер туралы" 2000 жылғы 27 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңы.

      10. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" 2001 жылғы 23 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы.

      11. "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы.

      12. "Құқық қорғау қызметі туралы" 2011 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы.

      13. "Мемлекеттік мүлік туралы" 2011 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңы.

      14. "Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы" 2013 жылғы 15 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы.

      15. "Ақпаратқа қол жеткізу туралы" 2015 жылғы 16 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңы.

      16. "Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы" 2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңы.

      17. "Мемлекеттік сатып алу туралы" 2015 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы.

      18. Өзге де нормативтік құқықтық актілер және мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаттары.

Об утверждении Концепции развития государственного управления в Республике Казахстан до 2030 года

Указ Президента Республики Казахстан от 26 февраля 2021 года № 522.

      В целях повышения эффективности государственного аппарата ПОСТАНОВЛЯЮ:

      1. Утвердить прилагаемую Концепцию развития государственного управления в Республике Казахстан до 2030 года.

      2. Правительству Республики Казахстан принять необходимые меры, вытекающие из настоящего Указа.

      3. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.

      4. Настоящий Указ вводится в действие со дня подписания.

      Президент
Республики Казахстан
К. Токаев

  УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от 26 февраля 2021 года № 522

КОНЦЕПЦИЯ
развития государственного управления в Республике Казахстан до 2030 года: построение "человекоцентричной" модели - "Люди прежде всего"

СОДЕРЖАНИЕ

      Раздел 1. Введение

      Раздел 2. Анализ текущей ситуации

      Раздел 3. Обзор международного опыта

      Раздел 4. Основные принципы государственного управления

      Раздел 5. Формирование новой модели государственного управления, ориентированной на людей

      Раздел 6. Реализация Концепции

Раздел 1. Введение

      Сноска. Раздел 1 с изменением, внесенным Указом Президента РК от 02.02.2022 № 802.

      На сегодняшний день весь мир вступил в эпоху турбулентности, возрастающей волатильности, неопределенности социального, экономического и политического развития.

      В ходе преодоления странами масштабных вызовов особую важность приобретает вопрос общественного доверия к государству, его готовности к изменениям. Устойчиво формируется запрос на более эффективное государственное управление, участие граждан в принятии управленческих решений.

      Вместе с тем действующая модель государственного управления, основанная на административно-контрольной форме взаимодействия государства и населения, не в полной мере отвечает ожиданиям населения.

      Вследствие чего назрела необходимость формирования сервисной и "человекоцентричной" модели государственного управления, в которой главными ценностями являются граждане и их благополучие.

      Настоящая Концепция развития государственного управления в Республике Казахстан до 2030 года (далее - Концепция) отражает смысловой вектор трансформации государственного сектора и определяет основные принципы, задачи и подходы модернизации государственного управления.

      Концепция предусматривает улучшение взаимодействия граждан с государством, повышение эффективности стратегического планирования, качества кадрового состава государственной службы, эффективности квазигосударственного сектора, оптимизацию государственного аппарата и переход на проактивный формат оказания государственных услуг, развитие местного самоуправления, совершенствование регуляторной и антикоррупционной политик, а также трансформацию судебной и правоохранительной систем.

      Кроме того, Концепция определяет задачи сквозь призму основных принципов новой модели государственного управления.

      Установленные в документе целевые параметры развития должны служить основой для реализации последующих шагов реформы государственного управления. Положения Концепции развития государственного управления тесно сопряжены с концепциями правовой политики, развития местного самоуправления и антикоррупционной политики.

      Совокупность данных документов следует рассматривать как целостную систему мер, направленных на повышение качества государственного управления.

Раздел 2. Анализ текущей ситуации

      Развитие суверенного Казахстана на каждом этапе требовало соответствующей модели государственного управления. Переход от одной модели к другой соответствовал логике экономических и социальных преобразований. В развитии системы государственного управления страны можно выделить четыре этапа:

      Первый этап (1991-1997 гг.). Институционализация государственного управления: внедрение базовой модели государственного управления, создание основ государственной независимости и старт структурной реформы государственно-управленческой системы.

      Второй этап (1997-2007 гг.). Социальное государство: внедрение принципов "сначала экономика, потом политика", "государство всеобщего благосостояния" или "государство всеобщего благоденствия". Государство играет ключевую роль в защите и развитии экономического и социального благополучия граждан.

      На данном этапе были приняты Стратегия "Казахстан-2030" и Стратегический план до 2010 года, создана Ассамблея народа Казахстана, внедрена партийная система.

      Система государственного управления была переведена с директивной на индикативную модель, сформирована национальная модель государственной службы и укреплены государственные органы, начата децентрализация государственных функций, созданы институты развития.

      Третий этап (2007-2017 гг.). Приняты Стратегия "Казахстан-2050" и Стратегический план развития до 2020 года, направленные на вхождение Казахстана в 30-ку развитых государств мира. Активизирована реализация программ индустриально-инновационного развития, комплексной цифровизации страны и строительства новой инфраструктуры (транспортной, жилищной, энергетической, социальной и др.). Сформированы национальные холдинги по управлению государственными активами.

      В 2011 году принята Концепция новой модели государственной службы. Внедрены пятилетние стратегические планы государственных органов, система ежегодной оценки эффективности деятельности государственных органов, система государственного аудита, институт профессиональных управленцев корпуса "А" и ответственных секретарей.

      Четвертый этап (2017-2020 гг.). В 2015 году были обнародованы пять институциональных реформ, которые стали определяющими для новой архитектуры государственного управления в стране. Сокращено количество государственных программ, начато внедрение инициатив "Открытого правительства" и формирование компактного, профессионального государственного аппарата.

      В рамках данного этапа начат переход на карьерную модель государственной службы. Продолжена работа по децентрализации государственного управления, то есть передача части функций на нижестоящие уровни, а также в конкурентную среду. В 2017 году осуществлена конституционная реформа по перераспределению полномочий между ветвями власти, усилены роль Парламента и его контроль над Правительством.

      В настоящее время назрел очередной пятый этап реформы системы государственного управления, который должен стать периодом более глубинных изменений с акцентом на решение следующих проблемных зон:

      отсутствие должного взаимодействия между гражданами и государством;

      недостаточная эффективность стратегического планирования и подходов по проведению реформ;

      функции государственного аппарата, не ориентированные на потребности населения и бизнеса;

      административный характер государственных услуг;

      неконкурентоспособная государственная служба;

      неэффективный квазигосударственный сектор;

      неразвитое местное самоуправление;

      чрезмерное регулирование, препятствующее развитию бизнеса;

      низкий уровень доверия граждан к судебной и правоохранительной системам.

      2.1. Отсутствие должного взаимодействия между гражданами и государством

      В условиях текущих социальных процессов и новых экономических вызовов, в том числе вследствие пандемии, серьезной задачей для системы государственного управления является необходимость формирования модели принятия решений, основанной на активном участии гражданского общества.

      Принят ряд мер по построению конструктивного общественного диалога: проведение отчетных встреч перед населением, личный прием граждан, создание общественных советов, регулярное размещение информации на официальных интернет-ресурсах и аккаунтах в социальных сетях и другие меры.

      Однако отсутствие в них системности приводит к фрагментарности регулирования процесса взаимодействия населения с государственными органами, не позволяя в полной мере использовать инструменты общественного вовлечения и общественного контроля в целях повышения качества государственного управления.

      Государственные органы не заинтересованы инициативно размещать в открытом доступе официальную информацию. Доступ к официальным документам предоставляется пассивно или формально по запросу, что сказывается на уровне информированности населения касательно деятельности государственного аппарата.

      Отсутствие анализа поступающих вопросов, запросов информации, предложений, жалоб граждан и должного контроля за работой каналов обратной связи с населением зачастую приводит к формальному отношению к потребностям и интересам общества.

      В целом результаты ежегодно проводимой оценки степени открытости государственных органов свидетельствуют о необходимости качественных изменений в вопросах взаимодействия государства и общества.

      2.2. Недостаточная эффективность стратегического и бюджетного планирования, а также подходов по проведению реформ

      Сегодня процессы стратегического и бюджетного планирования ввиду разрозненности не в полной мере позволяют обеспечить достижение задач долгосрочного устойчивого развития страны.

      Имеет место включение заранее достижимых и "управляемых" ведомственных показателей, так как их планирование основано на механическом приращивании к уже достигнутым результатам. Достигнутые же результаты не всегда связаны с выполнением общестрановых показателей, но при этом могут финансироваться в приоритетном порядке.

      Взаимоувязка индикаторов верхнего уровня с показателями результатов, изложенных в документах нижнего уровня, - в планах развития центральных государственных и местных исполнительных органов, национальных компаний должна быть усилена.

      Новая реальность требует пересмотра подходов по проведению системных реформ. Сложившийся механизм формирования повестки дня, определения содержания, последовательности и этапов проведения реформ забюрократизирован, не всегда учитывает нужды населения.

      2.3. Функции государственного аппарата, не ориентированные на потребности населения и бизнеса

      В настоящее время функции государственного аппарата, количество которых по разным источникам составляет от 7,5 до 15 тысяч, определены в более тысячи нормативных правовых актов.

      При этом используется административное понимание государственных функций в формате "функции государственных органов". Существующий административный подход сузил реализацию государственных функций до отдельных задач, процессов и даже операций в деятельности отдельных подразделений ведомств.

      Таким образом происходит подмена понятий: государственные органы осуществляют не государственные функции, направленные на реализацию потребностей человека, а административные функции, направленные на "поддержание" деятельности самих государственных органов.

      Наряду с этим одна функция может быть распределена среди нескольких государственных органов, что приводит к сложностям в межведомственном взаимодействии и, как следствие, недостижению конечного результата и дублированию функционала между различными уровнями государственного управления.

      В рамках дальнейшего упорядочивания функций государственных органов необходимо перейти на следующий этап - к изменению бизнес-процессов в государственном аппарате для выстраивания функций, ориентированных не на внутриведомственные интересы, а на потребности населения и бизнеса, создание и справедливое распределение общественных благ с учетом эффективного межведомственного взаимодействия.

      2.4. Административный характер государственных услуг

      Одним из значимых достижений прошлых этапов административной реформы стала реформа оказания государственных услуг. Была создана сеть центров обслуживания населения по принципу "одного окна". Граждане стали услугополучателями для государственных органов (сервисный характер работы вместо административного).

      При этом данная реформа затронула лишь часть процессов, сохранив большое количество услуг, требующих полной автоматизации бизнес-процессов (процессы межведомственного согласования, координации деятельности государственных органов).

      Это обусловлено тем, что в настоящее время под государственными услугами понимается одна из форм реализации отдельных государственных функций, осуществляемых в индивидуальном порядке по обращению или без обращения услугополучателей. В результате на практике фактически востребованными являются лишь 10% услуг из 698 входящих в реестр государственных услуг.

      В этой связи переход на сервисную модель государственного управления также предполагает переосмысление подходов к формированию государственных услуг.

      Последовательным шагом станет внедрение подходов проактивного государства, основанных на оказании композитных услуг по принципу одного заявления, путем интеграции различных информационных систем и баз данных.

      2.5. Неконкурентоспособная государственная служба

      На протяжении многих лет государственная служба страны проходила через последовательное реформирование и сегодня в Казахстане сформирован устойчивый государственный аппарат, внедрены принципы "карьерной модели" государственной службы, меритократии и обеспечивается развитие государственных служащих.

      Вместе с тем в действующей системе государственной службы все еще наблюдается ряд ключевых проблем.

      Все еще отмечается недостаточная профессиональная компетентность ряда государственных служащих, что подтверждается результатами проведенной в 2017 году аттестации.

      Прежде всего это обусловлено низким уровнем системы отбора и оценки кадров, второстепенной и сугубо вспомогательной ролью служб по управлению персоналом, отсутствием качественной системы повышения квалификации, а также неконкурентоспособным уровнем оплаты работников государственных органов.

      Имеется дефицит работников с профильными специальностями в отраслевых подразделениях государственных органов, а также высокая текучесть кадров на государственной службе.

      Помимо этого, требуют урегулирования вопросы наличия диспропорции штатной численности на региональном уровне, а также "перевернутой пирамиды" в управленческих звеньях, когда количество руководителей превышает количество исполнителей.

      На сегодняшний день на одного управленца в аппарате центрального государственного органа приходится 2,7 исполнителя, а в местных исполнительных органах - 2,2, что в итоге отражается на распределении нагрузки, нерациональной организации труда и как следствие может способствовать оттоку профессиональных кадров.

      Кроме того, государственный аппарат нуждается в людях, способных решать кросс-функциональные задачи в условиях неопределенности.

      2.6. Неэффективный квазигосударственный сектор

      Изначально образование субъектов квазигосударственного сектора было нацелено на решение определенных задач государства, в том числе на развитие стратегически важных и неразвитых рынков, создание технологичных производств в несырьевых секторах экономики с дальнейшим выходом субъектов квазигосударственного сектора из конкурентного рынка.

      Вместе с тем в настоящее время сохраняются значительная доля участия государства в экономике и большое количество субъектов квазигосударственного сектора, насчитывающее около 6,5 тысяч организаций.

      Наблюдаются низкая эффективность квазигосударственного сектора, его зависимость от государственного бюджета, слабое корпоративное управление, отсутствие стратегической взаимоувязки деятельности юридических лиц с участием государства с общестрановыми целями.

      Сохраняется информационная закрытость квазигосударственного сектора. В открытом доступе отсутствуют данные о структурах компаний, результатах финансовой деятельности, выплачиваемых дивидендах и других аспектах деятельности юридических лиц с участием государства.

      Действующая классификация государственной собственности не отражает коммерческую или некоммерческую цель создания субъектов квазигосударственного сектора, что приводит к отсутствию системности в определении организационно-правовых форм таких организаций.

      В этой связи необходимо продолжить дальнейшее реформирование данного направления, которое позволит создать условия для формирования эффективного, компактного и прозрачного квазигосударственного сектора с его разделением в зависимости от специфики деятельности организаций.

      2.7. Неразвитое местное самоуправление

      За годы независимости были сделаны определенные шаги в процессе развития местного самоуправления в Казахстане. Были сформированы органы местного самоуправления в городах районного значения, селах, поселках, сельских округах, определены порядок формирования, проведения, а также полномочия собраний и сходов местных сообществ.

      К примеру, в рамках демократизации политической системы в 2013 году были внедрены косвенные выборы акимов городов районного значения, сел, поселков, сельских округов.

      В целях обеспечения их большей самостоятельности в 2018-2020 годах стартовала важная реформа по внедрению самостоятельного бюджета (бюджеты 4-го уровня) и коммунальной собственности местного самоуправления. С 1 января 2020 года в реформу были вовлечены все 2353 административные единицы (города районного значения, села, поселки, сельские округа).

      Однако несмотря на наличие законодательной основы вовлеченность местного населения остается низкой. Ситуация усугубляется отсутствием реальных финансовых полномочий на местах и соответственно принимаемые решения не всегда реально влияют на социально-экономическое развитие местных сообществ.

      Имеется финансовая и административная зависимость акима села, поселка, сельского округа и городов районного значения от вышестоящего акима, где приоритет отдается поручениям акима района, нежели вопросам местного сообщества.

      2.8. Чрезмерное регулирование, препятствующее развитию бизнеса

      Ежегодно принимается значительное количество правовых актов, регулирующих вопросы предпринимательства. Это порождает административное давление на бизнес со стороны контролирующих и надзирающих органов. При этом на практике сохраняются "лазейки" в регулировании, а также множество отсылочных норм, что создает условия для совершения коррупционных правонарушений.

      Вместе с тем, зачастую происходит "слепое" копирование зарубежного опыта без должного анализа применимости данных норм, принятие регуляторных норм без изучения правоприменительной практики и проведения апробации.

      По мнению экспертов, подобный подход к формированию регуляторной политики приводит к ее нестабильности, в том числе в системообразующих законодательных актах.

      2.9. Низкий уровень доверия граждан к судебной и правоохранительной системам

      Общество заинтересовано в полной, объективной и предсказуемой деятельности судебной власти. Укрепление доверия граждан к судам и дальнейшее развитие независимой и справедливой судебной системы остаются приоритетными целями.

      Вопросы профессиональной подготовки судейского корпуса, полноценной независимости судебной власти, судебного администрирования и использования цифровых решений сохраняют свою актуальность и значимость.

      Кроме того, назрела необходимость в реформировании правоохранительных органов, направленная на минимизацию коррупции, оптимизацию структуры и исключение несвойственных функций правоохранительных органов.

      Одним из ключевых критериев эффективности работы правоохранительных органов должна стать степень доверия населения. Для достижения данного показателя необходимо продолжить трансформацию деятельности на сервисную модель со смещением акцента с борьбы с последствиями на их превенцию.

      В рамках усиления противодействия коррупции приняты важные законодательные меры: установлена ответственность руководителей за коррупционные проявления среди подчиненных, восстановлена антикоррупционная экспертиза проектов нормативных правовых актов, введена дифференцированная система поощрения граждан за сообщения о фактах коррупции. В результате, по итогам 2020 года Казахстан занял 94-ю позицию по Индексу восприятия коррупции в рейтинге Transparency International.

      Однако несмотря на определенное улучшение ситуации с противодействием коррупции, она остается одним из сдерживающих факторов развития государственного управления.

Раздел 3. Обзор международного опыта

      Для построения качественно новой модели государственного управления, ориентированной прежде всего на обеспечение высокого качества жизни населения, изучены международный опыт и лучшие мировые практики Сингапура, США, Великобритании, Канады, Франции, Финляндии, ОАЭ и других стран.

      Основные результаты анализа опыта передовых стран:

      1) эффективная система государственного управления рассматривается через призму обеспечения высокого качества жизни населения;

      2) переход от операционного управления персоналом к стратегическому способствует профессионализации государственного аппарата;

      3) формирование компактного государственного аппарата путем внедрения института контрактных служащих, не относящихся к категории государственных служащих, оптимизации численности через аутсорсинг и централизацию;

      4) долгосрочное государственное планирование является одним из основных элементов поступательного развития государств;

      5) широкое применение инструментов предсказуемого развития, направленного на изучение прогнозных сценариев, зачастую с использованием моделирования и инструментов анализа больших данных;

      6) позитивный экономический эффект достигается от применения инструментов регуляторной политики, в первую очередь, за счет сокращения административных барьеров;

      7) субъекты квазигосударственного сектора работают на принципах самоокупаемости и прибыльности.

Раздел 4. Основные принципы государственного управления

      Новая модель государственного управления будет основана на принципах "слышащего", эффективного, подотчетного, профессионального и прагматичного государства.

      Принципы указывают на основополагающие черты, сущностные характеристики системы государственного управления и призваны служить ориентиром при формировании и реализации государственных политик, а также принятии государственных решений.

      4.1. Принцип "Слышащего государства"

      Государственная политика или реформа должны подчиняться главенствующему принципу "Люди прежде всего". Измерение эффективности государственной политики, программного документа страны, национального проекта или реформы должно отталкиваться от эффекта, который они оказывают на благосостояние и качество жизни населения.

      Переход от "бюрократической" модели отношения государства и общества к проактивной, сервисной и отзывчивой к запросам граждан форме управления должен стать основной целью для государственных органов. Тем самым население получит возможность быть услышанным и выбирать важные для себя решения, что, в свою очередь, повысит уровень доверия к государству и сформирует "человекоцентричное" государство.

      Принцип проактивности направлен на опережающее оказание услуг, создание благ и выгод для всех заинтересованных сторон на всех уровнях принятия решений, а также предотвращение возникновения проблем или минимизацию ущерба от них при достижении долгосрочных целей.

      Проведение проактивной политики тесно интегрировано с системами управления рисками и подразумевает своевременное выделение ресурсов для снижения вероятности реализации угроз.

      Необходимым условием для устойчивого экономического роста, развития общества и бизнеса является обеспечение верховенства закона, где государство должно выступать гарантом соблюдения фундаментальных прав человека.

      4.2. Принцип эффективного государства

      Эффективность государственного управления является ключевым фактором для развития любого государства и повышения качества жизни граждан.

      В основе принципа лежит достижение поставленных целей и задач с наиболее эффективным использованием имеющихся ресурсов государства.

      В то же время система государственного управления должна позволять замерять эффективность и результативность деятельности институтов государственного управления и качество государственных услуг.

      Оценка эффективности должна проводиться на регулярной основе для обеспечения повышения производительности государственного управления.

      4.3. Принцип подотчетного государства

      Данный принцип включает в себя: информационную открытость, доступность, подотчетность обществу.

      Он основывается на участии граждан в принятии государственных решений, а также широком использовании современных информационных технологий и новых средств коммуникации при взаимодействии с гражданами.

      Для институтов государственного управления общественное благо должно ставиться выше индивидуальных интересов.

      Рост доверия и более предсказуемая политика с учетом ожиданий граждан способствуют укреплению прочности институтов государственного управления. Укрепление доверия к институтам государственного управления невозможно добиться без соблюдения высоких этических стандартов и проявления нетерпимости к коррупции.

      4.4. Принцип профессионального государства

      Основным условием трансформации государственного управления в сервисно ориентированную модель является наличие у государственного аппарата компетенции и кадрового потенциала, соответствующего высоким стандартам.

      При этом готовность к изменениям должна стать важнейшим принципом каждодневной деятельности всех государственных органов. Это позволит обеспечить постоянный, системный механизм повышения эффективности деятельности и конкурентоспособности государственного аппарата.

      Государственные органы должны находиться в поиске новых и инновационных решений проблем, а также использовать современные методы оказания услуг.

      4.5. Принцип прагматичного государства

      При формировании и реализации государственных политик и реформ, а также принятии решений государственные органы планируют свою деятельность на долгосрочную перспективу и учитывают потребности будущих поколений.

      Важно принимать во внимание все сопутствующие риски и не перекладывать бремя на будущие поколения вне зависимости от характера вопроса, будь то вопрос экологической, структурной, финансовой, экономической или социальной направленности.

      Согласно данному принципу государственные решения принимаются только при наличии достаточной объективной доказательной базы, основанной на методах научного исследования (объективность, повторяемость, апробация).

      Необходимо обеспечить преемственность государственных политик, особенно в тех сферах, где результаты их реализации достигаются в долгосрочной перспективе.

      Управление финансовыми ресурсами должно осуществляться с соответствующим уровнем рациональности и прагматизма, а также учетом всех рисков. Бюджетные планы должны формироваться при участии граждан и с учетом их потребностей.

      Поступательное и устойчивое развитие государства будет достигаться в том числе через тотальную цифровизацию системы государственного управления.

Раздел 5. Формирование новой модели государственного управления, ориентированной на людей

      Сноска. Раздел 5 с изменением, внесенным Указом Президента РК от 02.02.2022 № 802.

      Для достижения целей Концепции, которые заключаются в построении сервисной и "человекоцентричной" модели государственного управления, необходимо реализовать следующие задачи:

      формирование клиентоориентированного и открытого государственного аппарата;

      совершенствование подходов к стратегическому и бюджетному планированию, а также проведению реформ;

      формирование оптимального и эффективного государственного аппарата;

      переход к проактивным государственным услугам на основе потребностей граждан;

      улучшение качества человеческих ресурсов и профессионализация государственного аппарата;

      формирование эффективного, оптимального и транспарентного квазигосударственного сектора;

      дальнейшее совершенствование местного самоуправления;

      создание благоприятных условий для развития бизнеса;

      трансформация судебной системы и администрирования, а также правоохранительной системы для построения сервисной модели государства.

      Задача 1. Формирование клиентоориентированного и открытого государственного аппарата.

      Новая модель государственного управления - эффективный, справедливый, прозрачный, оперативно реагирующий на запросы общества государственный аппарат, работающий по принципу "слышащего государства".

      Для этого предусматриваются расширение инструментов "активного слушания", укрепление традиционных каналов взаимодействия с населением путем совершенствования действующих и внедрения новых инструментов.

      При этом для достижения указанной задачи в рамках новой модели государственного управления - "Люди прежде всего", предполагается осуществление следующих действий:

      1) системный мониторинг и анализ работы каналов прямой и обратной связи с населением.

      Следует систематизировать взаимодействие государственных органов с населением по каналам прямой и обратной связи, обеспечив клиентоориентированность, оперативность и контроль за качеством рассмотрения обращений. Это позволит проводить сопоставительный анализ по всем каналам прямой и обратной связи от граждан, определять проблемные зоны и работать по ним в проактивном порядке.

      Наряду с этим государственные органы будут на постоянной основе упрощать процессы взаимодействия с населением. Необходимо проводить обучение государственных служащих новым формам взаимодействия с населением, а также оказывать соответствующую методологическую поддержку.

      Система критериев оценки государственных органов, в том числе правоохранительного блока, будет включать в себя результаты оценки удовлетворенности граждан и бизнеса;

      2) оперативное реагирование на поступающие запросы СМИ, НПО и населения.

      Для объективной оценки населением событий государственные органы обязаны оперативно предоставлять информацию, затрагивающую интересы граждан и бизнеса, через СМИ и социальные сети, в особенности, в кризисных и чрезвычайных ситуациях.

      На всех уровнях государственного управления требуется внедрение комплексной системы мониторинга и прогнозирования социальных рисков.

      Взаимодействие со СМИ и НПО будет ориентировано на заблаговременное выявление проблемных вопросов среди населения и их оперативного решения.

      При этом работа со СМИ должна стать одним из элементов оценки эффективности работы государственного органа, включающим в себя качество работы в сети Интернет, взаимодействие со СМИ, а также открытость и готовность к контактам с прессой.

      Кроме того, следует развивать краудсорсинговые платформы, позволяющие сформировать перечень социально значимых проектов, направленных на эффективное решение актуальных вопросов граждан, используя творческие способности, знания и опыт широкого круга лиц на добровольных началах с применением информационных технологий.

      Это открытый инструмент, где граждане, общественные объединения и НПО могут представлять свои инициативные проекты для решения тех или иных актуальных вопросов населенных пунктов, региона и страны. Данные проекты будут оцениваться и контролироваться самими гражданами.

      Другим направлением работы по линии взаимодействия с НПО должна стать имплементация лучших мировых практик, в том числе путем проработки вопроса участия в международной инициативе "Партнерство открытого правительства" (Open Government Partnership);

      3) создание "единого окна" по взаимодействию государства с гражданами.

      На базе центров обслуживания населения следует создать единый центр по принятию обращений граждан т.н. "единую точку входа", через которую граждане получат возможность подать обращения в различные государственные органы для удобства и оперативного решения вопросов.

      Будет запущена система "Е-обращение", представляющая собой единую базу обращений граждан, доступную для всех уровней государственного управления и дающую возможность заявителю отслеживать ход рассмотрения обращения. Система позволит сфокусировать государственные органы на выявлении и решении актуальных проблем, волнующих граждан в масштабах отдельного населенного пункта, региона или на страновом уровне.

      В целях установления обратной связи с физическими и юридическими лицами предлагается замерять удовлетворенность населения качеством ответов на их обращения.

      Необходимо разработать стандарты и рекомендации по работе государственных органов с социальными сетями, в то же время основной фокус гражданской активности необходимо переводить в официальные каналы - обращения, общественные слушания, мероприятия общественного контроля, официальные онлайн-петиции.

      Для поддержки общественных инициатив и создания возможностей выражать коллективную точку зрения в отношении различных проблем и ситуаций будет запущен проект "Е-петиция". Данный проект создаст единый легитимный институт онлайн-петиций для инициирования гражданами реформ и предложений;

      4) обеспечение открытости информации и проактивности деятельности государственных органов.

      Создание необходимых условий для беспрепятственного доступа к информации должно стать ключевой задачей не только уполномоченного органа, но и каждого государственного служащего.

      Следует повышать доступность в сети Интернет открытых данных, содержащихся в информационных системах государственных органов.

      Будут внедрены стандарты открытости деятельности государственных органов.

      Для понимания гражданами работы государственного аппарата необходимо обеспечить формулировку каждым государственным органом четкой миссии и видения.

      При размещении информации в СМИ и социальных сетях язык и стиль изложения должны быть простыми, лаконичными и понятными для граждан.

      Необходимо обеспечить полноценное участие граждан в разработке и реализации управленческих решений, а также создание системы постоянного информирования и диалога.

      Для этого процесс принятия политических решений и формирования политик будет предусматривать этапы идентификации проблемы, разработки и формулировки политики, ее реализации и оценки. Здесь же будут заложены механизмы сценарного планирования, "мягкого подталкивания", управления рисками, научного сопровождения и ориентации политик на достижение целей устойчивого развития.

      Анализ и выявление актуальных запросов населения, выработка вариантов решения и обсуждение с экспертным сообществом, обсуждение и выбор варианта решения вопроса, принятие необходимых мер и общественная оценка эффективности принятых мер позволят обеспечить вовлеченность в процесс принятия решений заинтересованных сторон и их сопричастность, а также повысит их качество, результативность и преемственность.

      Выявление потенциальных проблем и замер уровня социального самочувствия населения будет осуществляться путем регулярных социологических исследований. Данный анализ позволит обнаруживать потенциально уязвимые места и планировать соответствующие программы их разрешения до того, как они примут массовый характер.

      Внедрение административной юстиции должно обеспечить новый уровень защиты прав граждан при рассмотрении публично-правовых споров между частными лицами и государством. При этом кардинально изменяется роль судебных органов, где судьи будут занимать активную позицию, помогая заявителю найти оптимальный путь защиты законных интересов и прав.

      Задача 2. Совершенствование подходов к стратегическому и бюджетному планированию, а также проведению реформ.

      На сегодняшний день достигнуты существенные качественные изменения в вопросах внедрения новых подходов стратегического планирования и проведения реформ. Значимым достижением в этом направлении является создание Высшего совета по реформам, основной задачей которого определено обеспечение эффективной реализации социально-экономических и институциональных реформ.

      Кроме того, в целях определения среднесрочных стратегических задач страны будет принят Национальный план развития до 2025 года, проводится работа по реализации концепции "Правительство, основанное на данных" (Data - driven government).

      В основу новых подходов системы государственного планирования будет заложено сценарное планирование. Формирование стратегических документов, в том числе постановка целей, задач и определение индикаторов будет основано на научном подходе, изучении текущих и перспективных запросов общества и бизнеса.

      Вместе с тем новые подходы системы государственного стратегического планирования будут взаимоувязаны с бюджетным, будут пересмотрены межбюджетные отношения.

      Следует определить компактную и гибкую архитектуру документов государственного планирования с оптимальным набором целей, задач и индикаторов. В качестве цели будет определено главенство результата над процессом. Учитывая высокую скорость изменений и степень неопределенности, порядок утверждения и внесения изменений в стратегические документы будет дебюрократизирован.

      При этом необходимо внедрить персонификацию ответственности за результаты реализации национальных проектов и других документов системы государственного планирования.

      Приоритетность реформ будет определяться через призму их положительного воздействия на жизнь каждого гражданина страны.

      Функционирование государства должно быть выстроено на основе принципа "снизу - вверх", подразумевающего проработку инициатив с вовлечением всех заинтересованных сторон. Необходимо обеспечить транспарентность процессов принятия программных документов и дальнейшей их оценки посредством вовлечения независимых экспертов и представителей общественности.

      Задача 3. Формирование оптимального и эффективного государственного аппарата.

      Дальнейшее совершенствование государственного аппарата будет осуществляться через переосмысление роли и функций государства, а вместе с ним структуры и размера всего государственного аппарата. При его оптимизации будут учитываться главные функциональные группы государства для производства общественных благ в соответствии с международным классификатором ОЭСР.

      Это потребует проведения глубокого и разностороннего функционального анализа, по результатам которого будут выявлены и исключены дублирующие, неэффективные и чрезмерные контрольно-надзорные функции государственного аппарата.

      Упорядоченные функции государственных органов будут выстраиваться как полный управленческий цикл создания общественной ценности, где каждый процесс включает все базовые этапы: от определения потребности и нужд населения до оценки эффективности государственного органа и замера удовлетворенности граждан.

      В результате конечным продуктом должно стать изменение процессов работы государственного аппарата под нужды гражданина.

      Кроме того, важным направлением данной работы станет четкое институциональное разграничение полномочий и ответственности между:

      1) уровнями государственного управления;

      2) государственными органами одного уровня по горизонтали;

      3) органами государственного управления и местного самоуправления;

      4) политическими и административными государственными служащими;

      5) коллегиальными органами и руководителями государственных органов.

      При этом будут пересмотрены и упорядочены понятия "полномочие", "компетенция" и "функция".

      Наряду с этим следует оптимизировать вспомогательные и содействующие подразделения государственных органов, которые напрямую не связаны с реализацией государственной политики, путем централизации либо аутсорсинга.

      Альтернативным вариантом для высвобождения государственного аппарата от отдельных реализационных функций будет внедрение института юридических лиц публичного права, которые могут создаваться в сферах, где отсутствует конкурентная среда либо невозможно передать функции в конкурентную среду.

      Данный подход позволит добиться оптимизации структуры и размера государственного аппарата, более высокой управляемости государственного сектора, а также решить вопрос диспропорции штатной численности в центральных и местных исполнительных органах.

      Одновременно с этим важным вектором реформы деятельности государственного аппарата должно стать полномасштабное изменение бизнес- процессов, направленное, в том числе, на делегирование, сокращение этапов согласования и каскадов поручений, персонификацию ответственности.

      Необходимо обеспечить переход от избыточной регламентации к системному описанию, оптимизации и автоматизации бизнес-процессов государственных органов с созданием стимулов для качественного выполнения данной работы государственными органами. Данная работа потребует разработки и принятия национального стандарта менеджмента бизнес- процессов.

      Процессы принятия нормативных правовых актов, кадровых решений, планирования и реализации бюджета будут оптимизированы и автоматизированы.

      Тотальная цифровизация бизнес-процессов потребует разработки единой архитектуры информационных систем и ведомственных баз данных на национальном уровне.

      В целях повышения эффективности деятельности государственных органов будет внедрен проектный подход и регламентированы вопросы проектного менеджмента.

      Для этого будет обеспечен переход от линейно-функциональной к матричной структуре государственных органов.

      Будут внедрены институты финансово-технического контроля и служб комплаенс для проведения мониторинга за ходом выполнения государственных проектов и расходования бюджетных средств. Для этого будет проработан вопрос внедрения стандартов FIDIC при реализации инфраструктурных проектов, при этом функции мониторинга и управления проектом будут переданы профессиональным проектным менеджерам.

      Следующим условием повышения эффективности системы государственного управления станет пересмотр вертикали принятия решений. Должностные лица исполнительского звена будут наделены правом принятия рутинных решений, что позволит оперативно реагировать на запросы общества и при этом повысит уровень ответственности за их качество.

      Кроме того, необходимо провести инвентаризацию и оптимизацию коллегиальных и консультативно-совещательных органов всех уровней, устранив "размытие" персональной ответственности и излишнюю бюрократию.

      Следует урегулировать формат дистанционной работы и соответствующие трудовые отношения.

      Задача 4. Переход к проактивным государственным услугам на основе потребностей граждан.

      С учетом проводимой работы по упорядочению функций государственного аппарата будет концептуально пересмотрено понятие "государственная услуга", которое должно охватывать весь спектр деятельности государственных органов.

      Тем самым деятельность государственного аппарата должна быть сфокусирована на проактивное оказание услуг для граждан и переформатирована под нужды населения.

      Будет введено понятие "общественно значимая услуга", что позволит проводить общественный мониторинг организаций социальной сферы.

      Государственные услуги продолжат переходить в цифровой формат. При этом акцент будет сделан на развитии мобильного приложения eGov ("государство в смартфоне").

      Услуги будут предоставляться на принципах экстерриториальности (без привязки к месту проживания), проактивности и композитности. Следует исключить практику подтверждения информации, уже содержащейся в государственных базах данных.

      Граждане без каких-либо запросов должны получать автоматическое уведомление о необходимости или возможности получения государственной услуги, а в определенных случаях такая услуга должна оказываться проактивно.

      Все государственные услуги должны быть оказаны в максимально короткие сроки, а композитные услуги должны быть предоставлены получателям на основе одного заявления.

      Задача 5. Улучшение качества человеческих ресурсов и профессионализация государственного аппарата

      Успешность реформ и, как следствие, рост благополучия населения напрямую зависят от тех, кто их реализует и контролирует ход их исполнения.

      В текущих условиях повышаются требования к государственным служащим в части эффективности, адаптивности, нацеленности на результат и оперативного реагирования на запросы общества. Реализация настоящей Концепции также требовательна к уровню компетенций государственных служащих.

      Для повышения кадрового потенциала государственной службы и всех отраслей экономики в целом необходимо внедрить систему раскрытия и взращивания потенциала граждан, которая позволит выявлять и развивать таланты на страновом уровне.

      Кроме того, в перспективе ближайших лет вырастут потребности государственного и квазигосударственного сектора в узко специализированных знаниях и компетенциях, которые сложно взращивать в рамках текущей модели государственной службы, где доминируют элементы "карьерной" модели.

      Поэтому для привлечения на государственную службу людей с необходимыми компетенциями предлагается также внедрять "позиционную" модель государственной службы с соблюдением принципа меритократии. Для этого необходимо пересмотреть квалификационные требования для государственных служащих, улучшить систему отбора и оценки государственных служащих.

      Другой важной составляющей государственной службы станет внедрение кадровой стратегии и кадрового планирования государственного органа, сформированных на принципах стратегической направленности управления персоналом, инклюзивности, комплексности, системности и гибкости. Одновременно с этим кадровое делопроизводство будет полностью автоматизировано.

      Акцент при дальнейшем совершенствовании процедур отбора необходимо сместить на профессиональные и личностные компетенции кандидатов, в том числе за счет внедрения передовых методов оценки кандидатов с привлечением общественности и экспертов.

      Прозрачность и объективность процедуры отбора будут обеспечены путем ее цифровизации, а этап собеседования путем организации интервью в онлайн- режиме с участием независимых членов комиссии.

      Для оценки компетенций кандидатов на отдельные политические должности будет внедрен метод ассессмент-центра.

      Новые ценности системы государственного управления должны стать сквозным ориентиром для дальнейшего совершенствования процессов управления персоналом на государственной службе не только на этапе отбора, но и при оценке эффективности деятельности государственных служащих. Система оценки должна быть направлена на выявление, удержание и поощрение сотрудников, отвечающих новым ценностным установкам.

      В этой связи будет обеспечено применение в цифровом режиме метода оценки персонала "360 градусов", при котором этическую оценку работнику анонимно дают и его руководители, и подчиненные, и другие заинтересованные стороны.

      После оптимизации штата государственного аппарата необходимо ввести институт контрактных служащих, что позволит привлекать профессионалов со специальными знаниями на период реализации государственных инициатив и отраслевых проектов.

      Привлекательность работы в государственном аппарате будет повышаться также за счет пересмотра социального пакета.

      Основополагающим принципом для государственных служащих должно стать непрерывное повышение знаний, навыков и умений в тесной взаимосвязи с потребностями государственных органов.

      Необходимо улучшать корпоративную и организационную культуру на государственной службе. Для этого следует развивать институт трансформационных лидеров, распространить практику прохождения стажировок государственных служащих в квазигосударственных, частных и международных организациях, а также внедрить механизмы поощрения инициатив и рационализаторских предложений по совершенствованию деятельности подразделения, государственного органа, отрасли.

      Задача 6. Формирование эффективного, оптимального и транспарентного квазигосударственного сектора.

      Важной частью модернизации государственного управления будет реформирование квазигосударственного сектора. Это требует переосмысления роли квазигосударственного сектора в реализации стратегических задач страны.

      Следует продолжить работу по сокращению участия государства в экономике, в том числе путем совершенствования механизмов приватизации, а также пересмотра подходов к оптимизации перечня видов деятельности, разрешенных для организаций с государственным участием.

      Одним из направлений данной работы должен стать регулярный анализ на предмет конкуренции субъектов квазигосударственного сектора с рынком. Если предприятие работает в сфере, где действуют организации частного сектора, то должен ставиться вопрос о его ликвидации либо приватизации во избежание конкуренции.

      Требуется оптимизировать систему классификации субъектов квазигосударственного сектора на основе цели создания организации и реализации задач - коммерческие или некоммерческие, а также пересмотреть организационно-правовые формы субъектов квазигосударственного сектора с акцентом на повышение конкурентоспособности, прозрачности и ориентированности на рынок. Одновременно следует провести инвентаризацию и актуализацию реестра государственного имущества. Итоги инвентаризации упорядочат учет и повысят эффективность управления государственным имуществом, улучшат качество планирования.

      Для повышения эффективности управления государственным имуществом следует в случае завершения финансового года с отрицательным результатом принимать годичный план по его оздоровлению. Если данная мера не улучшит их результаты, это станет основанием для обязательного включения организации в соответствующий план приватизации, реструктуризации или ликвидации.

      Необходимо пересмотреть механизм передачи государственного имущества в доверительное управление в части введения требований по развитию и эффективному управлению переданным имуществом, мониторинга за достижением поставленных целей и на его основе принятия решения о выплате вознаграждения.

      Будет усовершенствована действующая оценка эффективности управления госимуществом путем смещения фокуса с организационных вопросов на предмет их конкурентоспособности, рентабельности и финансовой устойчивости.

      В целях повышения конкурентоспособности будут приняты национальные стандарты корпоративного управления и открытости квазигосударственного сектора.

      Следует усилить ответственность совета директоров и его членов за исполнение стратегических задач, ввести оценку эффективности деятельности совета директоров по итогам года. Необходимо предусмотреть поэтапное внедрение минимальных квалификационных требований к руководящим должностям и совету директоров субъектов квазигосударственного сектора.

      Кроме того, нужно перейти на выстраивание взаимоотношений квазигосударственного сектора с государственными органами по стандартам ОЭСР, не допускающим повседневного вмешательства в их деятельность и навязывание задач в разрез стратегии организации.

      С учетом большого количества субъектов квазигосударственного сектора необходимо обеспечить наличие открытого, доступного и удобного для пользователей единого ресурса со всей необходимой информацией о квазигосударственном секторе.

      Задача 7. Дальнейшее совершенствование местного самоуправления.

      В целях улучшения качества жизни граждан критически важно принимать решения на местах при тесном взаимодействии с местными жителями. Это значительно улучшит деятельность местных исполнительных органов, а также повысит уровень взаимодействия государства с гражданами.

      Для этого местные исполнительные органы будут обладать комплексом необходимых полномочий и инструментов по вопросам развития территории, благоустройства общественных пространств, местной транспортной, социальной и иной инфраструктуры, оказания базовых услуг, в том числе с возможностью использования иного регулирования и фискальной политики.

      Увеличение самостоятельности местных исполнительных органов предполагает усиление их подотчетности населению через общественный контроль и гражданские институты. Общественно значимые расходы на инфраструктурные и социальные инициативы бюджетов районов и населенных пунктов будут проходить через общественную экспертизу, в том числе с применением онлайн-опросов.

      Стратегические цели и задачи социально-экономического развития страны будут определяться центром совместно с регионами с применением ограниченного перечня индикаторов "верхнего уровня" без чрезмерной детализации. В то же время местные исполнительные органы будут разрабатывать собственные программы развития без жестких ограничений по структуре и содержанию.

      В целях продолжения политики децентрализации следует обеспечить правильный баланс полномочий, ответственности и ресурсов на региональном уровне между областным, районным (городским) и сельским уровнями управления.

      Особую важность имеет внедрение полноценного местного самоуправления на уровне сел, поселков, городов районного значения и сельских округов. Обязательными элементами местного самоуправления должны стать: создание представительного органа, наделение населенных пунктов бюджетами развития и проведение прямых выборов акимов сел, поселков, сельских округов, городов районного и областного значения, а также районов.

      Необходимо разграничить полномочия органов государственного управления и местного самоуправления. Следует исключить вмешательство органов государственного управления в хозяйственную деятельность органов местного самоуправления. Реализация всех программ на местах должна осуществляться под контролем органов местного самоуправления.

      Механизмы дальнейшего развития местного самоуправления будут предусмотрены в рамках отдельной Концепции развития местного самоуправления в Республике Казахстан.

      Задача 8. Создание благоприятных условий для развития бизнеса.

      Совершенствование регуляторной политики - это приоритетное направление в проведении структурных реформ, поскольку эта сфера является драйвером экономического роста. Благодаря ее успешному развитию повышаются активность субъектов бизнеса, соответственно, уровень занятости и производительности труда.

      Действующая система государственного управления настроена на детальное регулирование всех сфер жизнедеятельности на законодательном уровне. При этом чрезмерный контроль со стороны надзирающих органов создает административное давление на бизнес. Отдельного внимания заслуживает значительное количество устаревших положений в нормативных правовых актах, устанавливающих обязательные требования для бизнеса.

      В этой связи сегодня не только бизнес, но и общество в целом требуют понятного, предсказуемого и быстрого процесса государственного регулирования.

      В целях обеспечения сервисно ориентированного подхода государственных органов необходимо создать механизмы государственного регулирования на принципах доверия, расширения свободы и конкуренции, снижения регуляторного давления, а также обеспечить стабильность законодательства для бизнеса.

      Для успешной реализации данной реформы требуется проведение инвентаризации требований и стандартов в целях дальнейшего дерегулирования и сокращения контрольно-надзорных функций. Акцент в регуляторной политике должен быть смещен на мониторинг, профилактическое обследование, консультирование, а также автоматизацию и цифровизацию системы управления рисками.

      Вместе с тем для исключения избыточных норм законодательства, контролирующих процесс, следует принять отраслевые стандарты, оптимизирующие сферу государственного регулирования. Применение инструментов "мягкого права" в Казахстане станет условием для внедрения инструмента "регуляторной гильотины", когда взамен избыточных норм законодательства, контролирующих процесс, а не качество оказания услуг населению, будут приняты отраслевые стандарты, что одновременно оптимизирует сферу государственного регулирования.

      Следует в рамках перехода к "умному регулированию" усовершенствовать механизмы экспертизы проектов нормативных правовых актов и анализа регуляторного воздействия. Соответственно, с принятием такого подхода снизятся условия для коррупции.

      При этом оценка эффективности деятельности контрольно-надзорных органов должна осуществляться на основе замеров уровня доверия граждан.

      С целью дальнейшего упрощения ведения бизнеса необходимо ввести механизм "один за два" или "один за множество", предусматривающий значительную отмену административных ограничений при введении новых обязательств.

      Преимущественным критерием выбора товаров, работ, услуг, приобретаемых в рамках государственных закупок, должно стать их качество. Для этого следует выработать соответствующие механизмы и законодательно их закрепить. Следует также оптимизировать сроки и процедуры проведения самих государственных закупок.

      Задача 9. Трансформация судебной системы и администрирования, а также правоохранительной системы для построения сервисной модели государства.

      Важнейшая роль в построении новой "человекоцентричной" модели государственного управления отводится судебной и правоохранительной системам, которые призваны обеспечить верховенство права и безопасность в стране.

      Высокое доверие населения и бизнеса к данным институтам не только служит гарантом защиты прав и свобод каждого гражданина, но и является основой для создания благоприятного инвестиционного климата, развития предпринимательства и устойчивого экономического развития.

      Необходимо трансформировать правоохранительную и судебную системы, а также усовершенствовать антикоррупционную политику с учетом ценностных установок новой модели государственного управления.

      1. Трансформация судебной системы и администрирования

      Укрепление доверия общества к судам и дальнейшее развитие независимой и справедливой судебной системы являются приоритетными целями государства.

      Для достижения существенного прогресса в данном направлении необходимо заложить принципиально новые подходы судебного администрирования, ориентированные на обеспечение независимости судебной власти.

      Граждане, бизнес, инвесторы должны быть уверены, что казахстанские суды выносят беспристрастные и справедливые решения. Полноценно независимая судебная власть приведет к переустройству модели поведения и деятельности исполнительной власти на всех ее уровнях в направлении более качественного обеспечения реализации прав и интересов человека и общества.

      Следует продолжить работу по повышению доверия со стороны инвесторов к государству и проводимой им работе по защите инвестиций. В данном контексте следует задействовать потенциал Суда МФЦА в рассмотрении договорных исков по коммерческим контрактам.

      Решающим фактором для успешной реализации всех судебных реформ является наличие профессионального судейского корпуса. В последние годы были повышены требования к кандидатам в судьи, внедрены современные инструменты отбора. Судейский корпус будет обновляться и формироваться независимо от других ветвей власти и без их участия. При отборе кандидатов будет обращаться внимание на личностные характеристики претендентов, этический образ жизни, глубокий профессиональный юридический опыт в отраслях права. Отбор судей будет сопровождаться освещением в СМИ. В развитых странах требования к судьям настолько высоки, что даже незначительный проступок в прошлом может стать причиной отказа в должности. Необходимо ввести такую практику и в Казахстане.

      Высшему Судебному Совету и Верховному Суду следует активизировать работу по привлечению к отправлению правосудия новых профессиональных кадров. Судебная система нуждается в специалистах в области налогообложения, недропользования, интеллектуальной собственности, корпоративного права. Судейский корпус необходимо пополнить судьями, владеющими иностранным языком, обладающими специальными познаниями для разрешения сложных коммерческих споров, стремлением развивать свои профессиональные навыки и открытыми к изучению лучших мировых практик.

      Оптимизация судебных процессов и внедрение бесконфликтных механизмов разрешения споров позволят уйти от бюрократизации судебного процесса, когда чрезмерно регламентированные процедуры ведут к волоките и порождают в обществе справедливую критику. Необходимо оптимизировать судопроизводство, исключить ненужные процедуры и регламенты. Будет обеспечено развитие и внедрение новых цифровых инструментов.

      Важным элементом обеспечения конституционной гарантии независимости судебной власти и судей является финансовая самостоятельность судов, поэтому будут пересмотрены действующие процедуры формирования бюджета. Контроль за расходованием средств будет осуществляться институтами судейского самоуправления.

      В целом судебная система будет непрерывно совершенствоваться и адаптироваться под новые реалии и вызовы. В результате проводимые реформы в этой сфере должны позволить укрепить верховенство права в стране.

      При этом создание надлежащих условий для осуществления правосудия позволит модернизировать систему государственного управления, поскольку, проявляя принципиальность и профессионализм при рассмотрении дел, суды становятся существенным фактором для повышения качества работы правоохранительных органов и в целом деятельности государственных органов.

      2. Трансформация правоохранительной системы

      Одной из ключевых задач, стоящих перед правоохранительными органами, является обеспечение конституционных прав и свобод граждан.

      В обществе растут запросы на обеспечение должной защиты от преступности, возможность проживания в безопасном районе.

      На сегодняшний день сформирована соответствующая институциональная основа.

      Необходимо продолжить работу по внедрению новых подходов и инструментов превенции правонарушений и установления обратной связи с гражданами как наиболее эффективный способ противодействия преступности.

      Правоохранительные органы должны трансформироваться с учетом требований сервисной модели, основанной на опыте ведущих мировых практик и обеспечивающей надлежащий уровень безопасности населения, и его удовлетворенность. В эту работу должны быть вовлечены все заинтересованные государственные структуры и общественность.

      При этом новая система критериев оценки деятельности правоохранительного блока должна включать показатели, объективно отражающие качество реализации возложенных задач и оценку населением состояния безопасности и эффективности принимаемых мер.

      Основой для количественных критериев будет правовая статистика, а для качественных - результаты периодически проводимых социологических исследований на предмет определения уровня доверия населения.

      Это наиболее сбалансированная система оценки, которая позволит минимизировать риски, связанные с погоней за статистическими показателями.

      Для усиления работы правоохранительных органов необходимо повысить качество профессионального отбора кадров в правоохранительных органах с обеспечением принципа меритократии при поступлении и продвижении по службе. Обеспечить постоянное развитие сотрудников с использованием современных подходов и цифровых технологий.

      Основные направления дальнейшего развития правоохранительной системы будут определены Концепцией правовой политики Республики Казахстан до 2030 года.

      3. Антикоррупционная политика

      В целях дальнейшего смещения акцента на предупреждение коррупции и формирования у населения антикоррупционного сознания предлагается разработать подходы внедрения добропорядочности в обществе, где превыше всего интересы общества.

      Одним из шагов в данном направлении является дальнейшее стимулирование перехода на безналичный расчет в качестве одного из факторов искоренения коррупции.

      Вместе с тем в сфере совершенствования системы государственных закупок и снижения административного давления на бизнес необходима централизация государственных закупок с освобождением руководителей бюджетных учреждений, особенно социальной сферы, от их проведения. Необходимо разработать ясные механизмы, которые исключат вмешательство политических служащих в проведение государственных закупок в центральных органах.

      Ключевыми направлениями антикоррупционной политики должны стать:

      1) защита прав граждан;

      2) укрепление конструктивного партнерства государства с институтами гражданского общества;

      3) усиление общественного контроля;

      4) повышение транспарентности бюджетной политики;

      5) усиление роли регионов в антикоррупционной политике;

      6) форсированная цифровизация сферы государственных услуг;

      7) четкое разграничение функций правоохранительных органов по вопросам противодействия коррупции;

      8) совершенствование института конфликта интересов для должностных лиц;

      9) совершенствование системы государственных закупок и снижение административного давления на бизнес.

      Необходимо продолжить работу по совершенствованию законодательства в сфере противодействия коррупции в соответствии с международными стандартами и учетом национальных интересов страны.

      На основе норм Конвенции ООН против коррупции и 20 руководящих принципов Совета Европы (ГРЕКО), а также рекомендаций ОЭСР будут приняты дополнительные меры по повышению эффективности противодействия коррупции.

      Следует широкомасштабно внедрить механизм сообщения о коррупционных правонарушениях (whistleblowing) и формировании комплексной системы защиты лиц, сообщающих о коррупционных правонарушениях (whistleblowers). Также необходимо проработать механизм внедрения проверки на добропорядочность (integrity check).

      Механизмы развития противодействия коррупции предусмотрены в рамках Концепции антикоррупционной политики.

Раздел 6. Реализация Концепции

      Сноска. Раздел 6 с изменением, внесенным Указом Президента РК от 02.02.2022 № 802.

      6.1. Стратегия, приоритеты и сроки реализации

      Настоящая Концепция разработана до 2030 года.

      Положения настоящей Концепции будут реализованы посредством реализации соответствующего Плана действий, в том числе предусматривающего совершенствование законодательных и иных нормативных правовых актов по вопросам государственного управления, документов системы государственного планирования, а также реализации Концепции правовой политики до 2030 года, Концепции развития местного самоуправления, других стратегических документов.

      В период реализации планируется:

      усовершенствовать законодательство в сфере государственного управления;

      обеспечить повышение эффективности деятельности государственного аппарата и профессионализации государственных служащих, в том числе путем дальнейшего развития системы государственного планирования;

      принять меры по развитию регуляторной политики с целью снижения административного давления на бизнес;

      трансформировать судебную и правоохранительную системы;

      продолжить формирование и внедрение сервисной модели государства.

      6.2. Ожидаемые результаты от реализации Концепции

      Основные ожидаемые результаты к 2030 году - повышение эффективности государственного управления, открытости и подотчетности государственного аппарата, профессионализма государственных служащих, отражаемое в достижении среднего уровня стран ОЭСР по:

      Индексу эффективности государственного управления Всемирного Банка - не ниже 80 процентиля;

      Индексу верховенства права World Justice Project - не ниже 0.60 баллов;

      Индексу восприятия коррупции Transparency International - не ниже 55 баллов;

      Индикатору "Независимость судебной системы" Глобального индекса конкурентоспособности Всемирного экономического форума - не ниже 50 места;

      Индикатору "Надежность полицейских служб" Глобального индекса конкурентоспособности Всемирного экономического форума - не ниже 60 места;

      повышению уровня удовлетворенности населения качеством оказания государственных услуг, замеряемого независимыми опросами;

      укреплению уровня удовлетворенности граждан проводимой политикой центральных государственных органов и уровня доверия населения к институтам государственного управления (центральным государственным органам, местным органам власти, судебным и правоохранительным органам), замеряемых независимыми опросами.

      6.3. Перечень правовых актов, посредством которых предполагается реализация Концепции

      1. Конституционный закон Республики Казахстан от 28 сентября 1995 года "О выборах в Республике Казахстан".

      2. Конституционный закон Республики Казахстан от 25 декабря 2000 года "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан".

      3. Бюджетный кодекс Республики Казахстан от 4 декабря 2008 года.

      4. Предпринимательский кодекс Республики Казахстан от 29 октября 2015 года.

      5. Трудовой кодекс Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года.

      6. Кодекс Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет" (Налоговый кодекс) от 25 декабря 2017 года.

      7. Административный процедурно-процессуальный кодекс Республики Казахстан от 29 июня 2020 года.

      8. Кодекс Республики Казахстан "О здоровье народа и системе здравоохранения" от 7 июля 2020 года.

      9. Закон Республики Казахстан от 27 ноября 2000 года "Об административных процедурах".

      10. Закон Республики Казахстан от 23 января 2001 года "О местном государственном управлении и самоуправлении в Республике Казахстан".

      11. Закон Республики Казахстан от 27 июля 2007 года "Об образовании".

      12. Закон

      13. Закон Республики Казахстан от 1 марта 2011 года "О государственном имуществе".

      14. Закон Республики Казахстан от 15 апреля 2013 года "О государственных услугах".

      15. Закон Республики Казахстан от 16 ноября 2015 года "О доступе к информации".

      16. Закон Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года "О государственной службе Республики Казахстан".

      17. Закон Республики Казахстан от 4 декабря 2015 года "О государственных закупках".

      18. Иные нормативные правовые акты и документы системы государственного планирования.