"Алматы облысының 2010 жылға дейінгі кезеңге арналған экологиялық бағдарламасы" және табиғат қорғау шаралары мен ғылыми зерттеу жұмыстарының 2003 жылға арналған жоспары туралы

Алматы облыстық мәслихатының 2002 жылғы 26 желтоқсандағы N 31-161 шешімі. Алматы облыстық Әділет басқармасында 2003 жылғы 12 ақпанда N 1011 тіркелді. Күші жойылды - Алматы облыстық мәслихатының 2011 жылғы 14 қаңтардағы N 41-234 шешімімен

Ескерту. Күші жойылды - Алматы облыстық мәслихатының 2011.01.14 N 41-234 Шешімімен

Қазақстан Республикасының "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңындағы 10-бабына сәйкес Алматы облысының мәслихаты ШЕШІМ ҚАБЫЛДАДЫ:
1. "Алматы облысының 2010 жылға дейінгі кезеңге арналған экологиялық бағдарламасы" N 1 қосымшаға сәйкес бекітілсін.
2. Табиғат қорғау шаралары мен ғылыми-зерттеу жұмыстарының 2003 жылға арналған жоспары N 2 қосымшаға сәйкес бекітілсін.
3. Жоғарыда аталған бағдарламаны жүзеге асыру мақсатында аудандар мен қалалардың әкімдеріне, облыстық басқарма, комитет, департаменттердің басшыларына өз жұмыстарында әрбір ведомстволық бағыныстағы кәсіпорындар бойынша табиғат қорғау ахуалын терең зерделеу осы бағыттағы жұмыстардың нақты шараларын жүзеге асыру, басшылар мен селолық округ әкімдерінің оларды сөзсіз орындауға деген жауапкершілігін арттыру ұсынылсын.
4. Осы шешімнің орындалуын бақылау облыстық мәслихаттың аграрлық мәселелер және экология жөніндегі тұрақты комиссиясына (А.Зияданов), облыс Әкімінің орынбасары (А.Тойбаев) жүктелсін.

Облыстық мәслихат
сессиясының Төрағасы

Облыстық мәслихат
Хатшысы

Алматы облыстық мәслихатының
2002 жылғы 26 желтоқсандағы
N 31-161 шешiмiне
N 1 қосымша

Алматы облысының 2010 жылғы кезеңіне дейінгі экологиялық
бағдарламасы

Алматы - 2001

КІРІСПЕ

Алматы облысы ол экономиканы жоғары деңгейде дамытуға әлеуетті ықпал ететін табиғи ресурстары бай аймақ. Алайда, тарихи қалыптасқан жалпы республикадағы сияқты, алматы облысында да табиғат пайдаланудың ресурстық - шикізаттық және бірдақылдық жүйесі, шаруашылық жүргізудің ұлттық дәстүрлерін, табиғи жағдайларын ескермей жүзеге асыру көптеген экологиялық проблемалардың туындауына әкеліп соқтырды.
Нарықтық экономикаға көшу кезеңін бастарынан өткерген елдердің тәжірибесі және аймақтың әлеуметтік - экономикалық және экологиялық жағдайын талдау, облыста осы міндеттерді шешудің мүмкіндіктері бар екендіктерін көрсетіп берді:
- құқықтық-нормативтік базаны жетілдіру процесі жүріп жатыр;
- жергілікті өзін-өзі басқару рөлі күшеюде;
табиғат қорғау қызметін экономикалық ынталандырудың және ресурстарды сақтау резервтерінің болашағы бар;
- жаңа технологиялар үшін жағдайлар жасалуда;
- экологиялық білім процесі жетілдірілуде.
Осыларды және басқа да табиғат қорғау қызметін ынталандырудың алғышарттары аймақты теңдестірілген түрде тұрақты дамытуға мүмкіндік беріп, халықтың өмір сүруіне қолайлы жағдайлар жасауды қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасындағы табиғат қорғау жұмыстарын ұйымдастыру практикасы, сондай-ақ басқа елдердің тәжірибесі көрсеткендей, республика аймақтарында халықтың денсаулығы мен табиғатты қорғау жөніндегі қызметтің негізгі бағыттары нақтыланған маңызды құжаттардың бірі - қоршаған ортаны қорғаудың аймақтық кешенді бағдарламалары болып табылады.
Экологиялық бағдарлама ол бұрынғы атқарылған қызметтің экологиялық зардабын кешенді анықтауға және ақтаушы шаралар кешенін өткізуге арналған негіз дайындауға бағытталған экологиялық аудит болып табылады. Ол төмендегідей құжаттарды қамтиды: облыс немесе қала аумағындағы географиялық, климаттық, табиғи ресурстық, әлеуметтік-экономикалық жағдайларды талдау; экологиялық жағдайға баға беріледі; нақты шаралары, олардың мақсаттары мен міндеттері, орындалу мерзімдері, негізгі мүмкін болатын орындаушыларды және қаржыландырудың көздері көрсетілген таяудағы 3-5 жылға және келешекке табиғат қорғау қызметінің негізгі бағыттары анықталады.
Алматы облысының табиғи ортасы энергетика кәсіпорындарының, өндіруші және өңдеуші кәсіпорындардың, аграрлық кешеннің жоғары техногендік жүктемесін басынан өткеруде. Бірқатар аудандарда өте қолайсыз экологиялық жағдай қалыптасты. Осы жағдайдың ең қауіпті көрінісі - шөлдену, топырақ қабатының нашарлауы, су ресурстарының ластануы мен таусылуы, биологиялық әркелкіліктің бұзылуы мен қысқаруы. Орын алған жағдайды, қалыптасқан түрлі экологиялық проблемаларды шешу бірнеше жылдарды және қаржылық қаражатты қажет етеді. Қаржылық ресурстарды тиімді де ұтымды пайдалану үшін аймақтағы табиғат қорғау қызметінің стратегиясын және басымдық бағыттарын анықтау қажет.
Алматы облысының 2010 жылға дейінгі кезеңдегі экологиялық бағдарламасы Алматы облыстық қоршаған ортаны қорғау басқармасының 2002 жылғы 15-тамыздағы шартының негіздегі тапсырмалары бойынша орындалуда. Бағдарламаны әзірлеу кезінде төмендегі құжаттар негізге алынды: Республика Президенті Н.Ә. Назарбаевтың қазақстан халқына жолдауының негізгі мазмұнын құрайтын Қазақстан Республикасын 2030 жылғы кезеңге дейін дамытудың негізгі стратегиялық бағыттары;
Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздік концепциясының Ережесі; Қазақстан Республикасындағы табиғат қорғау стратегиясының қызметі; Қазақстан Республикасының "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңы және тағы басқа да соңғы уақытта қабылданған табиғатты қорғау туралы заңдар. Бағдарламаны жасау кезінде міндетті түрде аймақты дамытудың әлеуметтік-экономикалық маңызды бағыттары ескерілді.
Алматы облысының экологиялық бағдарламасының жауапты әзірлеушісі "Экон" ғылыми-өндірістік орталығы болып табылады. Жеке бөлімдерді жасауға ҚР ұлттық академиясының, Гидромониторинг АҚ-ң,Қоршаған орта мен климат мониторингі Қазақ ғылыми зерттеу институтының (ҚОКМҚазғЗИ), Әл-Фараби атындағы ҚазМу-ң мамандары қатысты.

1. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері

Қоршаған ортаны қорғаудың түрлі аспекттерінің проблемасын кешенді шешу Қазақстан Республикасының жаңа экономикалық саясатқа көшу жағдайында орын алып отырған экономикалық және әлеуметтік проблемалар кідіртуде. Алайда, күрделі экологиялық жағдайда қабылданбаған шаралар, қоршаған орта мен халықтың денсаулығына зиянын тигізіп отыр. Осы құжатты дайындау кезінде қалыптасқан экологиялық - экономикалық жағдайды ескере отырып, төмендегі принциптер негізге алынды:
- Алматы облысы экологиялық ортасының қолайлылығын қамтамасыз ету;
- Табиғат қорғау қызметін ынталандыратын перспективті экономикалық және құқықтық тетік құру.
Бағдарламаның мақсаты:
Бағдарламаның негізгі мақсаты - қоршаған табиғи ортаны қорғау және қалпына келтіру жөніндегі шаралар кешенін әзірлеу және жүзеге асыру болып табылады.
Бағдарламаның міндеттері:
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
- қоршаған ортаға антропогендік әсердің деңгейін төмендету (зиянды қалдықтардың атмосфераға шығарылуын қысқарту, су ресурстарын қорғау, өндірістік және тұрмыстық қалдықтарды пайдалану, жерді қорғау және тиімді пайдалану);
- қоршаған орта сапасын кешенді зерделеу мен гигиеналық баға беру, оның тұрғындар денсаулығының қалыптасуына ықпалы;
- экологиялық ақпараттар мәліметтерінің негізін құру;
- бақылау, қадағалау жүйелерін кеңейту;
- қоршаған ортаның жағдайына мониторинг элементтерін құру;
- қоршаған ортаны және табиғи ресурстарды пайдалану жағдайларына бірегей нормативтік талаптардың аймақтық жүйесін құру;
- "таза" технологияны енгізуді ынталандыру;
- табиғат пайдаланудың маңыздылығы мен проблемаларын шешу басымдылықтары;
- табиғи ортаны қалпына келтіру үшін ғылым мен техника жетістіктерін пайдалану;
Бағдарламаны жүзеге асыру қоршаған ортаның ластану, нашарлау және тозу деңгейін төмендетуге; проблемаларды жоюға немесе тоқтатуға негіз жасайтын экологиялық нормативтер, талаптар, әдістемеліктер, техникалық және технологиялық құралдар кешенін жасақтауға; келеңсіз тенденцияларға болжамдар жасап, тиісті шаралар қолдануды қарастыруға мүмкіндіктер береді.

2. Алматы облысының қоршаған ортасының жағдайын кешенді бағалау

Қоршаған ортаның нашарлау түрлері

Алматы облысының қоршаған табиғи ортасының жағдайын талдау, табиғи және шаруашылық объектілерінің өзара іс-әрекеті нәтижесінде белгілі бір экологиялық - шаруашылық жүйенің қалыптасқанын көрсетіп берді. Осынау іс-әрекеттің деңгейі мен сипаты қоршаған орта мен оның ресурстары нашарлауының әртүрлі дәрежесін анықтап, аймақтың әртүрлі экологиялық жүйесінің сапалық және сандық жағдайы көрініс береді.
Алматы облысында табиғи орта нашарлауының төмендегідей түрлері анықталды.
1. Жел эрозиясы. Алматы облысының шөлейт аудандарында желдің жиі соғуы нәтижесінде жел эрозиясы кеңінен орын алған.
Жел эрозиясына ұшыраған жеті аудан анықталды. Панфилов алабындағы жыртылған учаскелерде жел және ирригациялық эрозия болуы мүмкін; тау сағасындағы Қаратал ауданы орташа және күшті жел эрозиясымен; Ақсу таулы - жазықты ауданында құмдауыт топырақты жел эрозиясы процесі және ирригациялық эрозия байқалады; Лепсі ұсақ - құмды жазықты ауданы орташа және күшті жел эрозиясына ұшыраған;
Сасықкөл және Алакөл жазықты ауданындағы құм алаптары мен құмдауыт топырақ жел эрозиясына ұшыраған; үшарал аласа таулы - жоталы - жазықты ауданында орташа және қатты жел эрозиясы және таулы - жазықты Алакөл ауданында төменгі дәрежелі жел эрозиясы байқалады.
2. Су эрозиясы. Іле алатауының таулы аймақтарындағы жазықтықта, Кеген және Нарынқолдағы тауаралық жазықтығында аумақтың едәуір беткейленіп, таратылуы әсіресе, Қарасай, Жамбыл, Еңбекшіқазақ және Кербұлақ аудандарының шаруашылықтарында әлеуетті қауіптілік байқалады. Жауын - шашын мен қамтылған және жартылай қамтылған аймақтардағы тәлімі жерлер, барлық тәлімі алқаптар 2-ден 12 градус аралықтарындағы таулы беткейлерде орналасқан алқаптар. Олар тез шайылып кетуге ыңғайлы болып келеді. Қарасай және Еңбекшіқазақ аудандарының шаруашылықтарында жыралы эрозия көрініс береді.
Алматы облысының табиғи мал азғындық алқаптарына, әсіресе таулы беткейлерге орналасқан жайылымдықтарға эрозия үлкен нұқсан келтіреді. Ол шымның бұзылуының, жайылымдық шөптердің құнарлы бөлігінің жойылуының негізі болып табылады.
3. Жайылымдықтың нашарлауы. Алматы облысының жайылымдығы 14449,9 мың га жерді немесе облыстың 64 % жерін алып жатыр. Облыстың табиғи жағдайының әртүрлілігі жайылымдықтардың әртүрлі болуына негіз болып табылады: жазықты - шөл алабынан бастап, биік таулы жайылымдықтар. Жайылымдықтардың экологиялық жүйесін қарқынды пайдалану олардың антропогендік бұзылуына әкеліп соқтырды. Бүгінгі таңда жайылымдықтарды үздіксіз пайдалану және бұталарды шабу, әсіресе сексеуілдерді отынға шауып алу жайылымдықтарды құмның 50-60 % басуына ол берді. Сол себептен құмды төбешіктің 10 % жуығы бұзылды. Ластанған және өте нашарлаған жайылымдықтардың өнімділіктері әр гектардан 0,5-0,9 центнерден аспауда.
Бүгінгі таңда Жоңғар Алатауы жоталарының оңтүстік беткейлері мен іле Алатауының солтүстік беткейлері аралығындағы жайылымдықтардың экологиялық жүйесінің өнімділігі гектарына 1,0-2,4 центнерден айналып, көктемгі - жазғы - күзгі уақыттарда пайдаланылады және орташа нашарлаған болып табылады.
Аумақты суармалы және тәлімі егін шаруашылығына игерудің нәтижесі тау алабындағы жайылымдықтардың көп бөлігі 700-ден 1000 метрге дейін орташа және қатты нашарлаған болып табылады. Қарасай, талғар, Еңбекшіқазақ аудандарындағы жайылымдықтар тапталып, қатты тозған.
Биік таулы жайылымдықтарға да антропогендік салмақ түскен. Олардың өнімділігі әр гектардан 6-9 центнерден 1,5-2,0 центнерге дейін төмендеді. Шөптері сұйылып, пайдасыз өсімдіктер басып кетті. Алматы облысының биік таулы жайылымдықтары арасында әсіресе, Ассы, үшқоңыр қойнауындағы Казачка өзенінің жоғарғы сағасындағы жайылымдықтар қатты тозған.
Алматы облысындағы негізгі шабындық алқаптар өзендердің (Іле, Лепсі, қаратал және т.б.) қойнауларына, көлдердің (Балқаш, Алакөл) айналасына, сондай-ақ тауларға орналасқан. Олар 449 мың гектарды алып жатыр. Тегістіктегі шабындықтың негізін қамыс тектес шөптер, сазды шабындықты қамысты құрақты шөптер құрап, олардың өнімділігі гектарына 30-50 центнерден айналуда. Кей жерлерінің өнімділігі 7-15 центнерден аспауда. Бүгінгі таңда Алматы облысындағы шабындық алқаптар қатты тозған. Оның негізгі себебі су объектілерінің гидрологиялық тәртіпті өзгертуі және шөпті тиімді шаппауы деп есептеген жөн.
4. Орманды шабу. Алматы облысындағы орман үш түрге бөлінеді. Олар таулы қылқан жапырақты, тоғайлы және шөлді орман.
Таулы орман. Солтүстік Тянь-Шань мен Жоңғар Алатауындағы таулы орман жалпы көлемі 370 мың гектардан астам жерді алып жатыр. Соның ішінде қылқанды орманның үлесіне 135 мың гектар жер немесе 36,5 проценті тиеді.
Тоғайлы орман. Оған Балқаш өзенінің қойнауларындағы ормандар жатады. Оның жалпы көлемі 81 мың гектарды құрайды. Бұл ормандар Балқаш көліне су ресурстарын сақтап, жеткізуде үлкен маңызға ие болуда. Орман ағаштары түбірлерінің нығайтушылық әсерінің арқасында өзендердің жағалауларын судың шаюынан қорғап, шөгіндінің пайда болу процесін төмендету арқылы өзен арнасының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Шөлді орман. Балқаш көлінен оңтүстікке қарай тау-құм, Сары-Есік атырау құмды өңіріне және жоңғар ойпатына орналасқан. Негізгі өсімдігі сексеуіл. Бұл орманның алып жатқан жер көлемі 1772 мың гектарды құрайды. Сексеуілді орман құмды сусытпай ұстап, құмды боранның болуына кедергі келтіріп, өзендер мен каналдардың, елді мекендер мен жолдарды жабылып қалудан сақтайды, шөлейтті және жартылай шөлейтті жайылымдықтарды ұлғайтуға ықпал етеді. 1963 жылы облыстың таулы ормандарында жаппай ағаш шабуға тыйым салынып, ағаш дайындайтын кәсіпорын жойылды. Алайда Жоңғар Алатауы мен Солтүстік Тянь-Шаньнің кейбір аймақтарында орманды браконьерлікпен шабу байқалады. Соңғы жылдары Іле өзенінің ағысын реттеудің және егісті суаруға судың көп алынуы тоғайлы орманның жағдайын күрт төмендетіп жіберді. Тоғайлы және сексеуілді орманның көп бөлігін жергілікті халық отынға шауып алды. Бұл тоғайлық өсімдіктердің нашарлауына, орман көлемінің қысқаруына әкеліп соқтырды.
5. Ауаның ластануы. Алматы облысының аумағы бойынша 2000 жылы атмосфераға зиянды заттардың қалдықтарын шығару 295,5 мың тоннаны құрады. Соның ішінде оның көп бөлігі 128,0 мың тоннасы автомобиль көлігінің зиянды қалдығы. Бұл жерде Алматы қаласында зиянды қалдықтардың осы түрі жалпы массаның 79 процентіне жуығын құрайтындығын айтып өткен жөн. Ал қалған аумақта бұл сандық көрсеткіш орташа есеппен 62,8 процентті құрайды. Алайда жаз кезеңі мен жексенбі күндеріндегі автокөлік ағысы бұл көрсеткіштерді теңестіріп жібереді.
Таулы белдеуде оңтүстікте елді мекеннің негізгі бөлігі орналасқан. Республикамыздағы бірқатар кәсіпорынның басын біріктіретін Алматы өндірісінің алыптары осында орын тепкен. Талғар, Қаскелең, Өтеген батыр және басқа үлкен-үлкен елді мекендерде халыққа қажет тауар өндіріледі. Оның ірі кәсіпорындары жеңіл және тамақ өнеркәсібі саласына қатысты. Айналаны ластаушы кәсіпорындардың арасында алдыңғы қатарда электр энергетика кәсіпорындары (ТЭЦ-1, ТЭЦ-2, АГРЭС) келеді. қатты заттар бойынша олардың шығаратын қалдығы 77 процентті, озат қышқылы бойынша - 89 процентті, күкірт тотығы бойынша (SO2) 88 процентті, көміртегі қышқылы бойынша 32 процентті құрайды. Темір жолдың электрлендірілмеуі маңызды проблемаларды туындатуда. Бұл көмір қышқылы қалдығының көп мөлшерде-15 процентке дейін, күкірт тотығы мен қатты заттарды тиісінше 2 және 3 процент шығаруға жол бергізуде.
Қала маңындағы аймақтардың табиғи жағдайы Алматы қаласына үлкен әсерін тигізуде. Республикадағы ең ірі қаланың ауа бассейні өте лас. Жыл бойына Алматы қаласы ауа бассейнінің шаңмен ластануы едәуір мөлшерді көрсетті: күллі жыл бойына орта мөлшердің 1,5 -1,9 есеге өсуі байқалып, ол 0,23-0,29 мг/м 3 деңгейіндегі ауытқуды көрсетті. Азот қышқылымен ластану барлық жыл бойына орта көрсеткіштен (0,058-0,098 мг/м 3), қазан айынан наурыз айына дейін көмір қышқылымен ластану орта көрсеткіштерден (3,1-4.5 мг/м 3) артық болды. Күкірт қышқылының орташа тәуліктік концентрациясы барлық айда орташа деңгейден асқан жоқ.
Алматы қаласына жақын орналасқан елді мекендердің ауа бассейнінің ластануын зерттегенде SO 2, NO 2 қоспаларының жоғарғы екендігі, яғни орташа тәулік көрсеткіші1,4-4,7 есеге, бір мезеттегісі 1,6-13,0 есеге жоғары екендігі анықталды. Бір мезеттік шаңмен ластануы орташа көрсеткіштен (25,3 %) және азот қышқылымен ластануы (31,7 %) жоғары екендігі байқалды.
Талғар және Есік қалаларында формальдегид пен азот қышқылының деңгейі орта тәуліктік көрсеткіштен едәуір жоғары, SO 2, NO 2 концентраттары 0,2-1,1 деңгейінде болды.
Талдықорған қаласының атмосферасы шаңмен едәуір аз ластанған. Тексерілген уақыт кезеңінде орта тәуліктік концентрация орта есеппен 0,09 мг/м 3- ты құрады, ол орташа көрсеткіштің 0,6 проценті болады.
Дегенмен тұрақты бақылау постыларының соңғы жылдары тексеру материалдының болмауы Талдықорған қаласының атмосферасының ауасына толық баға беруге мүмкіндік бермей отыр.
6. Судың ластануы. Облыстағы судың үстіңгі қабатын ластаушы Іле, Қаратал өзендерінің алаптарына орналасқан күріш өсіруші ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер болып табылады. Олар жыл сайын құрамында өте мол органикалық, азот қалдықтары бар суды шығарады.
Облыстағы судың бетін ластаушының екінші тобына аумақтарына түрлі өндірістік, өнеркәсіптік, коммуналдық кәсіпорындар орналасқан елді мекендер мен қалалар жатады. Осы топтағы су бетін ластаушы негізінен Алматы қаласы болып табылады. 1998 жылы "Водаканал" МКК-ң канализациясы мен биологиялық тазарту жүйесінен Іле өзеніне 35,0 млн. м 3 тазартылған ағынды су көлемінің 15 процентін құрайды.
Талдықорған, Текелі қалаларының, Есік, Талғар. Қаскелең, Жаркент, Шонжы сияқты аудан орталықтарының объектілерінінен шыққан ағынды су сулардың жоғарғы бетін ластауға айтарлықтай ықпалын тигізеді.
Облыстық су ресурстарына тамақ өндірісінің кәсіпорындары едәуір кері әсер етеді. Бұл кәсіпорындар өз ағынды суларын сүзу алаңына, тоғандарға, ашық жерлерге жібереді. Жіберілген судың көлемі көп болғанымен химиялық құрамы жағынан өте улы.
7. Топырақтың ластануы. Топырақтың техногендік бұзылуы Алматы облысының барлық аумағына қатысты. Әр жылдары (1996-1999) "Казнедр" АҚ-ң жүргізген экологиялық-химиялық зерттеулерінің мәліметтеріне қарағанда Алматы агроөнеркәсіп аудандарының аумақтарындағы топырақтарда қорғасынның, фосфордың (жалпы көлемі 3 есе артық), хромның (жалпы көлемі 1,2 есе артық) көп мөлшерде кездесетін анықталды. Мәселен: Қаскелеңнен солтүстікке қарай ұзақтығы 18 км-ден астам қорғасын қалдығының бар екендігі, бұл онда 30 мг/кг зиянды заттың бар екендігін айқындады. Орталығы Алматы қаласына қарай бағытталған оқшаулау сызығы бойында ауқымды аудан орын алған. Бұл тосын құбылыс Ремизовка кентінен солтүстік батыс бағыттың 19 км-не тартылған. Топырақ қабатының сынаппен улануы өжет кентінен Первомайка селосы аумағына дейін тартылған. Алматы қаласынан 25 км радиусте алқаптың 30 % дейін 2 деңгейлі аясында цинкпен уланған.
Облыста 50 млн. тоннадан астам әртүрлі қалдықтар жинақталған. Топырақтың ластануы осыған байланысты болып отыр.
Гидрологиялық режим өзгеруі нәтижесінде көлдердің айналасы мен өзендердің жайылымдарындағы, сондай-ақ Ақдала сулы алқабындағы топырақтың сортаңдануы байқалуда.
Қазақстан Республикасы жер ресурстарын басқару жөніндегі комитетінің мәліметтері бойынша Алматы облысында 2000 жылғы 1-қаңтарда 13550,5 мың гектар ауыл шаруашылығы жері бар. Оның 2177,3 гектары түрлі дәрежедегі сортаңдануға, су эрозиясының нәтижесінде 841,8 мың гектары нашарлауға, 4383,1 гектары дефляция процесіне ұшыраған.
Алматы облысының экологиялық проблемалары ұсынған мәліметтер оны шешудің қажеттілігін көрсетеді. Барынша басымды экологиялық проблеманы анықтау мақсатында осы бағдарламаның авторлары облысты ландшафттық - экологиялық белдемдеуді жүзеге асырды.
Облысты ландшафттық-экологиялық белдемдеу:
Антропогендік салмақтың әр түріне жауап ретіндегі адамдар тарапынан жасалған іс-әрекеттің деңгейі мен бағыты аумақтың экологиялық-шаруашылық жағдайының сипаты арқылы бағалануы ықтимал. Ол антропогендік салмақ дәрежесі мен түрін, ландшафт тұрақтылығының құрамдас бөлігі ретінде аумақтың табиғи қорғалынуын қамтиды.
Табиғат қорғау проблемаларын айқындау антропогендік салмақ пен табиғи ландшафттың ерекшеліктері арасындағы өзара қатынасты талдауға итермеледі. Соның нәтижесінде экологиялық талаптарға сәйкес келмейтін табиғи ортаның өзгергендігі анықталды.
Алматы облысы мен оның әкімшілік аудандарының табиғи аумақтық кешенінің экологиялық тұрақсыздығының сапалы деңгейі табиғи ерекшеліктерінің мөлшері негізінде анықталды.облыстағы экологиялық шиеленісті айқындайтын әртүрлі өзгерістер антропогендік ықпалдың нәтижесі екендігі дәлелденді.
Ландшафттық негізде біз жүзеге асырған Алматы облысы жерлерінің экологиялық шаруашылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштерді жасау Алматы облысының аумағында антропогендік процесстердің қарқынды көрініс беруі төмендегідей ландшафттық - экологиялық белдемдерді анықтап берді.
1. Тұрақты аймақ (ТА). Басымдылықтары: 1-бос қалған жазықтықтағы қуаң ландшафттар; 2 биіктаулы таулы - шалғын ландшафттар; 3 орта таулы орманды - шалғынды - далалы ландшафттар. Антропогендік жағдайдағы толық зиянды ландшафты-экологиялық өзгерістердің болмауы немесе олардың за болуын сипаттайды. Табиғи аумақтық кешеннің құрылымындағы аздаған өзгерістер төтенше табиғи процесстердің әсерінен болып отыр. Келеңсіз экологиялық жағдайлар жеңіл түзетіледі. Олар тоқтатылысымен табиғи аумақтық комплекс тепе-теңдік жағдайына қайтып оралады. Оған төмендегі әкімшілік аудандар аумақтарының бөлімдері енді: Балқаш, Қаратал, Алакөл, Ақсу, Сарқан, Жамбыл, Көксу, Ескелді, Іле, талғар, Кербұлақ, Панфилов, Қарасай, Еңбекшіқазақ, Ұйғыр, Райымбек. Осы аудандардың кейбір аумақтары қорықтар ретінде немесе демалыс аймағы ретінде пайдалануы мүмкін.
2. Қанағаттандырарлық аймақ (ҚА) Басымдылықтары: 1 - тауаралық және ішкі таулы ойпатты құрғақ далалы ландшафттар; 2 - бос қалған жазықтыққа жататын шөлейт ландшафттар. Антропогенездік негіздегі ландшафттың табиғи қосымдыларының жағдайы едәуір келеңсіз өзгерістермен сипатталады.табиғат пайдаланудың тиімді дәрежесін сақтаған жағдайда қалпына келтіруге аз шығын жұмсап, келеңсіз экологиялық кемшіліктерді толығымен жоюдың мүмкіндіктері туындайды. Бұл аймаққа төмендегі әкімшілік аудандар аумағының бөліктері енді: Балқаш, Қаратал, Алакөл, Сарқан, Жамбыл, Кербұлақ, Панфилов, Ұйғыр, Райымбек.
3. Шиеленісті аймақ (ША) Басымдылықтары: 1 - аласа жоталы далалы ландшафттар; 2 - аласа жоталы және тау етегіндегі құрғақ далалы ландшафттар. Ол жекелеген ландшафт түрлерінің тез тозуымен немесе толық жойылып кетуімен ерекшеленеді. Экологиялық дағдарыс қалпына келуімен сипатталады. Бұл дер уақытында шара қолданған жағдайда антропогендік құлазу әсерін жойып, бұзылған геожүйенің тұрақтылығын қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Бұл аймаққа төмендегі әкімшілік аудандар енгізілді: Көксу, Ескелді, Іле, Талғар, Алакөл, Сарқан, Жамбыл, Кербұлақ, Панфилов, Қарасай, Еңбекшіқазақ Райымбек аудандары аумағының бөліктері. Осындай экологиялық жағдайдағы аудандарға оны қалпына келтіру үшін едәуір қаражатты қажет етеді.
Алматы облысы әкімшілік аудандарының экологиялық жағдайы N 1 кестеде толық берілген.
Алынған мәліметтер негізінде Алматы облысының ландшафттық - экологиялық белдемінің картасы 1:1000000 масштабымен (N 1 сурет) жасалды.
Картадағы ландшфаттық - экологиялық жағдай қазіргі табиғи және антропогендік процесстердің нашарлауын айғақтайтын индекстер жүйесімен берілді. Нашарлау процесі төмендегі жағдайлармен бағаланды: қатты эрозияға ұшыраған алқаптар (ландшафттың барлық алаңының 20-40 процентінен астамы); жайылымдықтардың құлазуы - биологиялық жағынан өнімділіктің төмендеуі және өсімдіктің қалың өсуін жобалау;
ормандарды шабу - шамадан тыс шабылған ормандар; топырақ бетінің нашарлауы қарашірінді, микроэлементтердің, шайылған топырақтардың азаюы бойынша; топырақтың пестицидтермен ластануы - шамадан тыс көптігі бойынша; жер асты және жер үсті суларының ластануы - суда ауыр металл тұздарының, пестицидтердің, сондай-ақ жалпы минералдандырудың шамадан тыс артуы бойынша; атмосфераның ластануы шаң, жасанды радиоактивтік заттар, көміртегі, күкірт, азот және тағы да басқа бірқатар химиялық элементтер қоспаларының нормадан тыс көптігі бойынша.
Табиғи ортаның экологиялық тұрақсыздығының деңгейі бойынша есептер көрсетіп бергендей, Алматы облысындағы 16 әкімшілік ауданның 8 ауданы табиғи - шаруашылық жүйесі қатты деңгейде өзгерген ауданға, 6-ы бірқалыпты тек қана 2-і аудан табиғи ортасының тұрақсыздығы нашар деңгейдегі ауданға жатады.
Алматы табиғи шаруашылық жүйесінің қазіргі экологиялық жағдайы-ол жалпы шөлдену негізінде дамып отырған күрделі, ұзақ көріністердің немесе салыстырмалы түрде алғанда табиғи және антропогендік процесстердің нәтижесі болып табылады. Жүйенің тұрақсыз қызмет атқаруы минералды жер асты суларының көбеюіне, климаттық ауытқуларға, өсімдік және топырақ қабатының нашарлауына байланысты. Шаруашылық игерілуі түрі жағынан белсенді және әртүрлі объектілер болып табылатын облыстың ландшафттары әртүрлі бағыттардағы процесстердің қатар дамуы негізінде көрініс береді.
Алматы облысының экологиялық жағдайын байыпты бағалаудың нәтижесі экономикалық даму болашағын ескере отырып, аумақтарда аудандастыру бойынша нақты жұмыстар жүргізудің қажеттілігін көрсетіп берді. Оның үстіне жүргізілген кешенді экологиялық бағалау басымды экологиялық проблемаларды анықтап, тиісті табиғат қорғау шараларын жасауға мүмкіндік береді.
1-Кесте
Алматы облысы аудандарының қазіргі экологиялық жағдайы

әкімшілік аудандар	Аудандағы ландшафттық -экологиялық аймақтың меншікті салмағы (%)			Табиғи ортаның экологиялық тұрақсызды ғының деңгейі	Нашарлау процессінің басымдылығы
	Шиеле- ністі (I)	қанағат- тандырарлық (II)	Тұрақты (III)
1	2	3	4	5	6
1. Балқаш	-	39	61	қалыпты	Жайылымдықтар дың тозуы, топырақтың нашарлауы, ағаштардың шабылуы
2. Қаратал	8	4	88	қалыпты	Жайылымдықтардың тозуы, топырақтың нашарлауы, ағаштардың шабылуы, судың ластану
3. Алакөл	10	15	75	қалыпты	Жайылымдық- тардың тозуы, топырақтың нашарлауы, ағаштардың шабылуы, дефляция, топырақ эрозиясы
4. Ақсу	53	-	47	күшті	Шабындықтың тозуы, топырақтың нашарлауы
5. Сарқан	48	-	52	қалыпты	Жайылымдық- тардың тозуы, топырақтың нашарлауы, ағаштардың шабылуы, топырақ эрозиясы
6. Жамбыл	51	2	47	күшті	Жайылымдық- тарды тозуы, топырақтың нашарлауы, топырақ эрозиясы
7. Көксу	54	-	46	күшті	Жайылымдық- тардың тозуы, топырақтың нашарлауы, топырақ эрозиясы
8. Ескелді	49	-	51	күшті	Жайылымдық- тардың тозуы, топырақтың нашарлауы, топырақ эрозиясы, ағаштардың шабылуы
9. Іле	68	2	30	күшті	Жайылымдық- тардың тозуы, топырақтың нашарлауы, атмосфера ауасының ластануы
10. Талғар	59	-	41	күшті	Жайылымдық- тардың тозуы, топырақтың нашарлауы, топырақ эрозиясы, ағаштың шабылуы
11.Кербұлақ	51	11	38	күшті	Жайылымдық- тардың тозуы, топырақтың нашарлауы, топырақ эрозиясы
12.Панфилов	22	-	78	нашар	Жайылымдық- тардың тозуы, топырақтың нашарлауы, ағаштың шабылуы
13. Қарасай	52	-	48	күшті	топырақ эрозиясы, судың ластануы, ағаштың шабылуы, атмосфера ауасының ластануы
14. Еңбекші- қазақ	42	10	48	қалыпты	Жайылымдық- тардың тозуы, топырақтың нашарлауы, ағаштың шабылуы
15. Ұйғыр	-	30	70	нашар	Жайылымдық- тардың тозуы, ағаштың шабылуы
16. Райымбек	20	22	58	қалыпты	Жайылымдық- тардың тозуы, топырақтың нашарлауы

3. Табиғат қорғау қызметінің 2010 жылға дейінгі стратегиясы

Алматы облысы қоршаған ортасының қазіргі жағдайын бағалау, экологиялық проблемалардың көп түрлілігі мен әрқилылығы республикалық сияқты аймақтық деңгейде бірінші кезекте шешуді талап ететін басымды экологиялық проблемаларға күш салудың қажеттілігін көрсетіп берді.

Табиғат қорғау қызметінің 2010 жылға дейінгі стратегиясының негізгі мақсаты - қоршаған ортаның (ҚО) нашарлау қарқынын төмендету, Алматы облысының қоршаған ортасын тұрақты жақсарту.
Стратегия кезеңдері.
2002-2005 жылдарғы кезең
Мақсаты қоршаған ортаның нашарлау қарқынын төмендету.
Міндеттері: облысты әлеуметтік-экономикалық дамыту шеңберінде табиғат қорғау шараларын жүзеге асыру жөніндегі атқарылатын қызметтің бағытын нақты анықтау қажеттілігі. Табиғат қорғау шараларын қаржыландыруды ретке келтіру.
Концессиялық және лицензиялық шарттарда экологиялық аспектілерді күшейту.
1. басымдық. Экологиялық ресурстарды басқарудың тиімді жүйесін жетілдіру.
Міндеттері: экологиялық бағдарламаларды тұрақты қаржыландыруға және табиғат қорғау қызметін экономикалық жағынан ынталандыруға арналған жағдай жасау.
2. басымдық. Топырақ қорғау шараларын жасау және жүзеге асыру.
Міндеттері: бұзылған жерлерді қайта культиваторлау деңгейін көтеруді қамтамасыз ету, ағаш шабуды қысқарту; орман алқабын көбейту; дақылдарды орналастыру және жерді өңдеу технологиясын қайта қарау; Жерді жекеменшікке беру кезінде топырақты - жер ресурстарының сапасын сақтауды қамтамасыз ету жөніндегі ерекше жағдайды қарастыру Тиісті нормативтік-әдістемелік құжаттарды (НӘҚ) жасау және бақылау.
3. басымдық. қолда бар постылармен бірге Казгидрометтің бақылау жүйесін 50 % қалпына келтіру. Ең алдымен Талдықорған аймағы мен Алматы қаласының таулы аймағындағы постыларды қалпына келтіру.
Міндеттері: ақпараттарды қабылдау, жинау және өңдеу сапасын көтеру; қоршаған ортаның (ҚО) жағдайын бақылау жүйесін жетілдіру. Облыстың атмосфералық ауасының ластану жағдайын анықтау жөніндегі әділ, сенімді, жүйелі ақпарат алу мақсатында 1994 жылы жабылып қалған қапшағай қаласындағы бақылау постысының қызметін қалпына келтіру ұсынылады.
Жаңа облыс орталығы қаласы ауасының сапасын бақылау мақсатында Талдықорған қаласында ең кем дегенде атмосфералық ауаның ластануын қадағалайтын тұрақты екі постының жұмысын ұйымдастыру ұсынылады.
Алматы қаласына ықпал етудің (ауаны ластандыру көзі ретінде) уақытша-кеңістік бағалау үшін радиусы 30-40 километрді қамтитын қалаға таяу орналасқан елді мекендердің аумағына 2-3 пост ұйымдастыру ұсынылады. Оған ең ыңғайлы орын Өтеген батыр кенті мен Боралдай кенті болмақ. Постыларды орналастыруды бақылау жүйесін ұйымдастыру талаптарына сәйкес және жергілікті табиғи - климаттық жағдайды ескере отырып, жүзеге асыру керек.
4. басымдық. қоршаған ортаны қорғау жөніндегі нормалардың өзін-өзі ақтауының қаржылық тетігін қалыптастыру және экологиялық бизнесті (шағын және орта) дамыту.
Міндеттері: қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шаралардың өзін-өзі ақтауының тікелей және жанама тетіктері мен түрлерін зерделеу. Инвестициялық жобалар. Табиғат пайдалану төлемдерінің және кәсіпорындардың нақты төлеу қабілетін ескере отырып, айып салу нормативтерін жетілдіру.
5. басымдық. Биоресурстарды қалпына келтіру.
Міндеттері: орман шаруашылығына инвестиция тарту, салық жеңілдіктерін беру; өсімдіктер мен жануарлар әлемін қалпына келтіру көлемін өсіру.
6. басымдық. Су ресурстарын тиімді пайдалану. Су пайдалану тетігі (кесте).
Міндеттері: тазарту құрылыстарын қайта құру; суды көп қажет ететін ауыл шаруашылығы дақылдарын қайта қарау; су пайдаланушыларды паспорттау.
7. басымдық. Тұрмыстық қалдықтарды пайдалану және залалсыздандыру.
Міндеттері: қалдықтарды дер кезінде басқару жүйесін қамтамасыз ету.
2006-2010 кезең
Мақсаты: қоршаған табиғи орта жағдайының нашарлау қарқынын төмендету және экологиялық ахуалды тұрақтандыру.
Міндеттері: экологиялық ресурстарды басқарудың жүйесін жетілдіруді жалғастыру және экологиялық бағдарламаларды тұрақты қаржыландырудың және табиғат қорғау қызметін экономикалық жағынан ынталандырудың шарттарын жасау.
1. басымдық. Экологиялық ресурстарды басқарудың жүйесін жетілдіру.
Міндеттері: экологиялық және экономикалық проблемаларды шешуді интеграциялау; табиғат қорғау қызметін ынталандыру жүйесін жетілдіру.
3. басымдық. Табиғат пайдаланудың қаржылық тетігін қалыптастыру және жетілдіру.
Міндеттер: қоршаған ортаны қорғау және экологиялық бизнесті (шағын және орта) дамыту жөніндегі өзін-өзі ақтау шараларының жобасын жүзеге асыру.
4. басымдық. Жайылымдықтар мен топырақтың бұзылуын болдырмау жөніндегі шараларды жүзеге асыру.
Міндеттері: ауыспалы егістікті жетілдіру; жайылымдықтарды суландыру; тыңайтқыштар мен пестицидтерді қолдануды реттеу.
5. басымдық. Биоресурстарды қалпына келтіру.
міндеттері: өсімдіктер мен жануарлар әлемінің, кәсіпшілік балық түрлерінің санын қалпына келтіру жөніндегі шараларды жүргізу.
6. басымдық. Бақылау жүйесі пункттерінің санын 1990 жылғы деңгейге дейін жеткізу және қосымша постылар ашу.
Міндеттері: гидрометоқұралдар паркін және ескірген жабдықтарды ауыстыру; табиғи ортаның мониторингін жетілдіру; ақпараттарды қабылдау, жинастыру және өңдеу қызметінің тұрақты жұмысын қамтамасыз ету, байланыстың қазіргі заманғы тәсіліне көшуді аяқтау.
7. басымдық. Қалдықтарды басқару жүйесінің тұрақты жұмысын қамтамасыз ету. Қалдықтарды жинастыру және қайта өңдеу қызметін материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жасақтау.
8. басымдық. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мамандар даярлауды жетілдіру.
2010 жылға дейінгі Алматы облыстық экологиялық бағдарламасының басымдық бағыттарын жүзеге асыру, қоршаған ортаны келешекте ластандыру мен бұзылудан сақтауды қамтамасыз ету.
Заңды, ұйымдастырушылық, техникалық, экономикалық және әлеуметтік шаралар жүйесі, "экологиялық лас" өндірісті қайта құру қоршаған ортаны қорғаудың тұрақты процесін қамтамасыз етуге тиіс.

4. Экологиялық бағдарламаны іске асыру тетігі

Табиғат пайдалану мен қоршаған ортаны қорғауды жоспарлау табиғи ортаның ластану дәрежесін, табиғи ресурстардың жаңғыру мүмкіндіктерін, экологиялық аудандастыру мәліметтерін негізге ала отырып жүзеге асырылуы тиіс.
Алматы облысының әлеуметтік-экономикалық жағдайын талдау аумақта басымды экологиялық проблемаларды шешудің мүмкіндіктері бар екендігін көрсетіп берді. Ең бастысы экологиялық жағдайды нашарлатуға жол бермеу болып табылады. Экологиялық проблемаларды шешу басымдығы осы негізде жасалды. ұсынылып отырған басымдықтар облыстың әлеуметтік-экономикалық бағдарламасының құрамдас бөлігі болуға тиіс.
Осыған байланысты ол жүзеге асыру үшін қабылданды.
Қоршаған ортаның келешекте ластану мен бұзылмауын болдырмау табиғат қорғау шаралары жоспарында нақты белгіленді. Осы шараларды жүзеге асыру үшін ұйымдастырушылық, экономикалық, заңды және әлеуметтік шаралар жүйесінің кешені қажет. Нарықтық экономика жағдайында экологиялық проблемаларды шешудің экономикалық тәсілдеріне ерекше маңыз беріледі Ол табиғи ресурстарды ұтымды пайдаланып қоршаған табиғи ортаның ластануын төмендетуге мүмкіндік жасайды.
Бұл тәсілге суды, энергияны минералдық ресурстарды сақтау, аз қалдықты технологияны енгізу, егіншілік мәдениеті жатады.Табиғат қорғау шараларын экономикалық жағынан ынталандыру, қалдықтарды қайта өңдеу және пайдалану жөніндегі өндірісті дамытуға жағдайлар жасау, экологиялық қызметтер көрсетуге шағын және орта бизнес кәсіпорындарын дамыту, табиғат қорғаушы органдардың өкілеттігін бақылау мен жауапкершілігін кеңейту, міне осының барлығы пайдаланылмай келе жатқан резервтер болып табылады.
Жерді жекеменшікке беру кезінде топырақты жер ресурстарының сапасын сақтауды қамтамасыз ету жөніндегі шараларды ерекше қарастыру керек. Нормативтік-әдістемелік құжаттамалар жасау және бақылау басымды бағыттар болып табылады және ол қаржылық жағынан қамтамасыз етілуге тиіс.

Экологиялық бағдарламаны жүзеге асыру жөніндегі ұсыныстар

Табиғат қорғау шараларының қаржылық қамтамасыз етілуі тікелей байланысты ұсыныстар өз құрамына бірқатар негізгі ұйымдастырушылық бағыттарды (менеджмент және маркетинг) қамтиды.
1. басқару жүйесі.
1.1. Экологиялық ресурстарға меншік түрін жетілдіру.
1.2. ресурстарды пайдаланудың барынша тиімділігіне қол жеткізу үшін экологиялық және салық саясатының келісімі
1.3. концессиялық және лицензиялық шарттарға экологиялық басымдықтарды күшейту. Соның ішінде әсіресе, жерді жекеменшікке беру кезінде.
2. табиғат пайдалану мен қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық тетігі.
2.1. экологиялық жобалардың өзін өзі ақтауға арналған жағдайын дамыту (экотуризм, балық тоғаны, экологиялық жағынан таза өнімдер өндіру, фитомелиорация, фитодизайн).
2.2. қалдықтарды басқару инфрақұрылымын және оларды қайта өңдеу жөніндегі салаларды құру.
2.3. инвестициялық жобалар. Экологиялық бизнесті шағын және орта бизнестің дербес әлеуметтік маңызы бар бағыты ретінде дамытуға ықпал ететін инвестициялық қорды құру қажет.
2.4. Ластауға сатып алу - сату құқығы рыногын құру. Экологиялық қызмет рыногын қалыптастыру.
2.5. Экономикалық және экологиялық жағдайды өзгертетін ластауға төлем жүйесін бейімдеу.
2.6. Табиғат қорғау шараларын жүзеге асыруға жеке капиталды тарту.
2.7. Экологиялық жағынан таза өндіріс құру.
2.7.1. қоршаған ортаны қорғау және табиғатты тиімді пайдалану шараларын жеңілдетілген банкілік несиелеу.
2.7.2. ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді қарыздар беру арқылы жеңілдіктер белгілеу, төлемдерді төмендету.
2.7.3. Экотехнология әзірлейтін және оларды енгізетін ұйымдар мен кәсіпорындарға салық жеңілдігін беру.
3. ұйымдастыру шараларының жалпы жүйесі.
3.1. қоршаған ортаны қорғау жөніндегі мемлекеттік органдардың бақылау-инспекциялық қызметтерінің материалдық - техникалық және нормативтік-әдістемелік базаларын күшейту.

5. Табиғат қорғау шаралары.

Алматы облысының 2010 жылға дейінгі кезеңге Алматы облысын экологиялық сауықтыру жөніндегі кешенді табиғат қорғау шаралары 10 блоктан тұрады:
1. әкімшілік шаралар.
2. Топырақты-жер ресурстарын қорғау және тиімді пайдалану.
3. жер үсті суларын қорғау және тиімді пайдалану.
4. жер асты суларын қорғау және тиімді пайдалану.
5. өндіріс қалдықтары және оны пайдалану.
6. Ауа бассейнін қорғау.
7. өсімдіктер әлемін қорғау.
8. Жан-жануарлар әлемін қорғау.
9. Бағдарламаны ғылыми-техникалық қамтамасыз ету.
10. Экологиялық білім және халықты тәрбиелеу.
2002 жылғы кезеңге дейін Алматы облысын сауықтыру жөніндегі негізгі табиғат қорғау шаралары 2-кестеде көрсетілген.
2010 жылғы кезеңге дейін Алматы облысының қоршаған ортасын қорғау стратегиясын жүзеге асыруға 1755.3 млн. теңге көлемінде қаржылық ресурстар қажет. Соның ішінде:
2002-2005 жылғы 1 кезеңге 903.0 млн. теңге, соның ішінде:
- республикалық бюджеттен - 54,0 млн. теңге;
- облыстық бюджет - 331.6 млн. теңгені құрайды;
- кәсіпорынның қаражаты - 517.4 млн. теңге.
2006-2010 жылдардағы 2 кезеңге 852.3 млн. теңге, соның ішінде:
- республикалық бюджеттен - 7,0 млн. теңге;
- облыстық бюджет 264.3 млн. теңгені құрайды;
- кәсіпорынның қаражаты - 581.0 млн. теңге.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың меншік түрі өзгеруіне, қайта аталуына және қаржылық-экономикалық саясаттың қайта ұйымдастыруына байланысты Алматы облысының экологиялық бағдарламасы әрбір 2-3 жылда өзгерістер енгізуге жатады.

Алматы облысындағы 2010 жылғы кезеңге дейін экологиялық
сауықтыру жөніндегі
ШАРАЛАР

Р/с N/N	Шаралардың, тапсырмалар дың аталуы	ұйым. тапсырыс беруші. орындаушы	Орындалу мерзімі	қаржылан-дыру көлемі млн. теңге	қаржы- ландыру көзі	Күтілетін нәтижелер
1	2	3	4	5	6	7
1.	әкімшілік шаралар	Облыстық әкімдік, Обл. қоқ басқ-сы, облжерком	2002-2010		Облыстық бюджет
1.1.	Концессиялық және лицензиялық келісімдерде экологиялық көріністі күшейту					Табиғатты қорғау қызметін ынталан- дыру
1.2.	Табиғатты қорғау қызметін экономикалық ынталандыру үшін жағдай жасау					Экология лық бағдарла маларды тұрақты қаржылан дыру
1.3.	Жеке иелік етушіге жер берген кезде топырақты- жер ресурстары ның сапасын қамтамасыз ету жөніндегі ерекше шараларды қарастыру қажет					Топырақты жер және өсімдіктер ресурста рын қорғау
2.	Топырақты - жер ресурстарын ұтымды пайдалану және қорғау
2.1.	Аумақты ландшафттық - геохимиялық нақты аудандастыру, жердің агрохимиялық ерекшелікте ріне сәйкес картаға түсіру	Обл.жер ресурста рын басқару комитеті, обл.ҚОҚ басқ-сы	2003-2005 2006-2010	5,0 5,0	Облыстық бюджет	Жер рельефін ескере отырып жердің үстіңгі қабаты мен егіс алқабының қайта тегістелуінің әлеуетті - қауіпті ошақтарын анықтау
2.2.	Жердің экологиялық мониторингін ұйымдастыру	Облыстық жер ресурста рын басқару комитеті, Облыстық қоршаған ортаны қорғау басқарма сы	2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	5,0 5,0 15,0 20,0	Облыстық бюджет Кәсіпорындар қаражаты	Жердің ластануы мен нашарлауын болдырмау.Жүзеге асыру: а) топырақта бар және түсетін ластандыру-шыны лабораториялық бақылау, б) эоловалық морогенездікті, оның динамикалық, геодинами калық процесте рін байқау, в) экология лық алаңдарды аббаттанды-ру
2.3.	Орман жолағын қорғауды түгендеу. Беткейлерге, жыраларға, орман өсіру	Облыстық орман және биоресурс тар жөніндегі аумақтық басқарма сы	2003-2005 2006-2010	3,0 4,0	Облыстық бюджет	Орман жолағын және оларды эрозияға және дефляцияға қарсы қорғау тиімділігін арттырумен қамтамасыз ету.
2.4	құмды алқаптардағы дефляцияға қарсы шаралар	Обл.ҚОҚ басқ-сы, Обл. аум.орман және биоресурстар жөніндегі басқ-сы	2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	5,0 5,0 5,0 7,0	Обл. бюджет Кәсіпорынқаржысы, инвестор-лар	2 млн. га алқапқа дейін ағаш отырғызу жолы-мен құмды бекіту
2.5	Сортаңдануға қарсы шаралар	Обл. жер ресурста- рын басқ. комитеті,Обл.ҚОҚ басқармасы,обл. орман және биоресурстар жөн. басқарма сы	2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	5,0 5,0 5,0 7,0	Обл. бюджет Кәсіпорынқаражаты.	0,5 млн. га алқапқа дейін топырақтың жақсару белгілері
2.6	Түбегейлі жақсарту арқылы 3 жылдан 5 жылға дейінгі мерзімде қатты тозған жайылымдықтарды сақтап қалу	Обл.ҚОҚ басқ-сы, Обл. жер ресурстарын басқ. комитеті	2003-2005 2006-2010	3,0 3,0	Обл. бюджет	Жайылымдықтардың тозуын болдырмау, 1,5 млн.га алқапқа дейін мал азығындық шабындықтарды қалпына келтіру
2.7	Бұзылған жерлерді қайта культивация лау	Обл.ҚОҚ басқ-сы, Обл. жер ресуста рын басқ. комитеті. Табиғат пайдаланушылар	2002-2005 2006-2010	20,0 25,0	Кәсіпорын қаражаты	Жасалған жобаларға сәйкес қайта культива циялау жөніндегі жұмыстарды орындау. Облыс жер қыртысының ластануын және бұзылуын болдырмау.
	Барлығы:		2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	26,0 27,0 45,0 59,0	Обл. бюджет Кәсіпорын қаражаты
3.	Жер бетіндегі суды қорғау және ұтымды пайдалану
3.1.	Коллекторлық-дренаждық сулардың жер үсті суларына қосылу көлемін азайту оларды қайта пайдаланудың белсенді тәсілін қамтамасыз ету	Балқаш, Қаратал, Обл. а/ш департа- менті, Алматы сушар КМК, су пайдаланушылар	2002-2005 2005-2010	60,0 90,0	су пайдаланушылар қаражаты	Шараларды енгізудің беретін мүмкіндіктері: 1) Орташа алғанда 50 % дейін Іле, Қаратал, Шарын өзендері нің таза су жинақтау көлемін төменде теді. 2) тыңайтқыш, пестицид препараттарының пайдалану көлемін қысқартады3) Коллектор-лық дренаж дық сулардың жер үсті және жер асты суларына топыраққа келеңсіз ықпалын төменде теді.
3.2.	Сорбұлақтың үш алабындағы жерлерді пайдалануды қалпына келтіру. 1. Батыс сорбұлақ 7,8 мың га. 2. Оңтүстік Қаскелең 10,4 мың га. 3. Шығыс жаманқұм-4,6 мыңға	Алматысушарң КМК, А/Ш бөлімі және ҚОҚ басқ. А/Ш департаменті	2003-2005 2006-2010	50,0 50, 0	Табиғат пайдаланушылардың қаржысын қоса отырып, облыстық және қалалық бюджеттер (Алматы қаласы.)	Шараларды енгізудің беретін мүмкіндіктері: 1. Сорбұлақтағы су деңгейінің тұрақты төмендеуін қамтамасыз етеді 2. Алматы қаласы ағынды суын пайдалану. 3.қосымша а/ш өнімдерін алу 4.қоршаған орта объектіле ріне Алматы қаласы шаруашылық қызметінің келеңсіз ықпалы дәрежесін төмендету 5. Алматы қаласы ағынды суын Іле өзеніне ағызуға жол бермейді.
3.3.	Алматы қаласының аумағында орналасқан өндірістік кәсіпорындардың ағынды суларын өз құрылыстарында мұқият тазартуды қамтамасыз етіп, сумен қайталама жабдықтау жүйесін енгізу арқылы оқшаулау	Водоканал МКК, табиғат пайдаланушылар	2002-2005 2006-2010	10,0 10,0	Кәсіпорын қаражаты	Шараларды енгізудің беретін мүмкіндіктері: Су жинау және шығару көлемін қысқартып, Алматы облысы қоршаған ортасының объектіле ріне келеңсіз ықпалын төменде теді: Іле өзеніне, Сарыбұлақ- қа, ПСК жабдықтары жүйесіне қайыр басуын азайтады. Жер үсті, жер асты суларына, топыраққа, жануарлар әлеміне кері әсері төмендейді.
3.4.	Тамақ өнеркәсіпор ны кіші кәсіпорында рының қоршаған орта объектілері не өзіне тән ластаушылық ықпалын төмендетіп, оларды егістік алқаптарға, өзендерге жіберілгенше тазалауды қамтамасыз етеді.	табиғат пайдаланушылары	2003-2005 2006-2010	20,0 20,0	табиғатты пайдаланушы кәсіпорын қаражаты	Жақын аумақтағы жер үстіндегі сулар, жер асты сулары, топырақ, жануарлар әлемі 2. тазартыл ған ағынды суды қайта техникалық қолдануға пайдалану
3.5.	"Казцинк" Текелі кенбайыту комбинатының биотоғанда рын қайта құру	Текелі кен байыту фабрикасы	2002-2005	10,0	Кәсіпорын қаражаты	Жоба көлемінің және норматив тік ПДС жетістіктері
3.6	Барлық су пайдаланушы ларды паспорттау	Обл.ҚОҚ басқ-сы	2002-2005 2006-2010	3,0 5,0	Кәсіпорын қаражаты	Бақылауды жетілдіру
3.7.	Балқаш көлі мен Іле өзенінің бассейніне су қорғау аймағы мен жағалау жолағын орнату	БАБВУ	2002-2003	3,0	Республи-калық бюджет	Жердің бетіндегі суды қорғау
3.8.	Іле өзенінің су қорғау жолағынан Бақанас селосындағы коллекторлы- насос құбырларын көшіру	Обл. ҚОҚ басқ-сы тендер	2003	5,0	Облыстық бюджет	Жердің бетіндегі суды қорғау
3.9.	Заречный кентіндегі су канализа циясы мен су құбырлары жүйесін қалпына келтіру (су құбырлары жүйесін жөндеу және қайта жабдықтау	Обл. ҚОҚ басқ-сы	2002	3,7	Облыстық бюджет	1988 жылғы Жаман-құмдағы трагедиясы салдарын жою.
3.10	Бақанас селосына және ауданға өтетін Іле өзенінің бойындағы көпірдің аумағындағы Тасмұрын каналының жағалауын бекіту жұмыстары	Обл. ҚОҚ басқ-сы	2002	5,0	Облыстық бюджет	Су эрозиясын және су шайып кету процесін болдырмау
3.13	Ақсу ауданы, Жансүгіров кентіндегі су құбырлары жүйелерін қалпына келтіру	Обл. ҚОҚ басқ-сы	2002-2005	1,6	Облыстық бюджет	Жансүгіров кентіндегі су құбырлары жүйелерін қалпына келтіру
	Барлығы:		2001-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	3,0 - 65,3 50,0 103,0 125,0	Республи-калық бюджет Облыстық бюджет Кәсіпорын қаражаты
4.	Жер асты суларын қорғау және ұтымды пайдалану
4.1.	Облыс аумағындағы жер асты суларын ластаушы көздерді және олардың ластау факторларын нақтылау және жаңасын анықтау жөніндегі кешенді зерттеу	Обл. ҚОҚ басқ-сы тендер	2003-2005 2006-2010	5,0 5,0	Облыстық бюджет	Жер асты суларын қорғау. Жер асты суларын ластаушы көздерді есепке алу
4.2.	Жер асты суларын ұтымды пайдалану және оның жағдайын режимді түрде бақылау	"ЮжКаз- недр" Алматы гидрогеология Ақ-ы, Алматы гидромониторингі	2002-2005	5,0	Республи-калық бюджет	Жер асты суларын қорғау
4.3.	Жер асты суларының жағдайына мемлекеттік және ведомстволық мониторинг тік сараптау жасау. дамыту және оңтайландыру жөнінде ұсыныс енгізу.	Обл. ҚОҚ басқ. тендер	2003-2005	3,0	Облыстық бюджет Кәсіпорын қаражаты	Жер асты суларын қорғау. Жер асты суларының ластанудан қорғау жөніндегі шараларды әзірлеу және үлгілеу әдістемесі бойынша ластану ошақтарына болжам жасау
4.4.	Жер асты сулары мониторинг бойынша бірегей мәліметтер базасын құру	Обл. ҚОҚ басқ. тендер	2003-2005 2006-2010	1,0 3,0	Облыстық бюджет	Жер асты суларын қорғау. бақылау мен қадағалау жүйесін жетілдіру.
4.5.	Жер асты сулары жаңа көздерінің қайта пайдалану қорына баға беру	"ЮЖКаз- недр"	2002-2005	10,0	Республи-калық бюджет	қордың жағдайын бағалау
4.6.	Атқылап тұрған (фонтан) скважиналар ды түгендеу. иесіз, ретке келтірілмегенін жою.	Обл. ҚОҚ басқ-сы тендер	2003-2005	12,0	Облыстық бюджет	табиғатты тиімді пайдалану.
4.7.	"Казцинк"ААҚ ТГОК қалдық сақтауышындағы жер асты суларының мониторингі жағдайы	Кәсіпорындармен	2002-2005 2006-2010	15,0 20,0	Кәсіпорындар қаражаты	Аймақтағы жер асты суларына ТГОК-ң ықпалын бақылау (1999 жылдан жүргізіле ді)
4.8.	ТЭЦ-2, ТЭЦ-3 күл үйіндісінде гі жер асты суларының мониторингі жағдайы	Кәсіпорындармен	2002-2005 2006-2010	25,0 30,0	Кәсіпорындар қаражаты	жер асты суларының жағдайына ықпал етуді бақылау (2000 жылдан жүргізіле ді)
4.9.	"Тәртіп" таулы полигонын- дағы жер асты суларының мониторингі жағдайы	Кәсіпорындармен	2002-2005 2006-2010	2,4 5,0	Кәсіпорындар қаражаты	жер асты суларының жағдайына полигонның ықпал етуді бақылау
4.10	Ескелді ауданындағы қаратал өзенінің жағалауын бекіту және тазалау (Текелі қ-нан Қарабұлақ кентіне дейін)	"Казцинк" ТГОК ААқ-ы, "Монолит" ЖШС	2002-2005	3,5	Кәсіпорындар қаражаты	Қаратал өзенінің санитарлық жағдайын жақсарту
	Барлығы:		2001-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	15,0 - 21,0 8,0 45,9 55,0	Республи-калық бюджет Облыстық бюджет Кәсіпорын қаражаты
5.	өндіріс қалдықтары және оны пайдалану
5.1.	- Алматы облысында өндіріс қалдықтарын пайдалану мен басқару Бағдарламасын енгізу - облыс аудандарындағы қалай болса солай пайда болған қалдықтарды түгендеу және қайта культивация-лау - өндірістік және улы қалдықтарды көмуге арналған жобалар жасау және полигондар құрылысы	Обл. ҚОҚ басқ. Табиғат пайдаланушылар	2002-2005 2006-2010 2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	15,0 20,0 15,0 15,0 50,0 60,0	Кәсіп-орындар қаражаты, облыстық бюджет Облыстық бюджет Кәсіпорындар қаражаты,	Алматы облысында қалдықтар ды басқару жүйесі және оны өндіру мен тұтыну жобасына сәйкес қоршаған ортаны ластануын болдырмау.
5.2.	Облыстағы улы қалдықтарға түгендеу жүргізу	Табиғат пайдаланушылар	2003-2004	1,0	Кәсіпорындар қаражаты,	Улы қалдықтар пол-гонның құрылысын негіздеу, ҚОҚ-ң ластануын болдырмау
5.3.	Облыс қалалар маңындағы қатты тұрмыстық қалдықтардың қалай болса солай пайда болған қалдықтарын жою	Аудандар дың әкімдік тері Обл. ҚОҚ басқ.	2003-2004 2002-2004	2,0 3,0	Облыстық бюджет Кәсіпорындар қаражаты	Облыс қалалары атмосфера сын түтіндеу ден сақтандыру және жану ошақтарын жою
5.4.	Облыстың барлық аудандарында тұрмыстық қатты қалдықтарды сақтау және оларды жинау жөніндегі коммуналдық қызметті дамыту	Аудандар дың әкімдік тері	2003-2005 2006-2010	2,0 5,0	Облыстық бюджет, несие беру, бизнесті дамыту	тұрмыстық қатты қалдықтар ды бөлектеп пайдалану ға тұрғындар мен кәсіпорын-дарды ынталанды-ру
5.5.	Көксу кен байыту фабрикасының қалдық сақтаушысын қайта культивация лау	Облыстық әкімдік, қала әкімдігі, Обл. ҚОҚ басқ.	2002-2003	20,0	Республи-калық бюджет	Жерді қорғау. Топырақтың сапасын қалпына келтіру
5.6.	Текелі энергетика комбинатының күл үйіндісін қайта құру	ТЭК, Казцинкң ААқ	2002-2004	50,0	Кәсіпорын қаражаты	қоршаған ортаны ластандыруды болдырмау
5.7.	Радиоактивті қалдықтарды көму жөніндегі жобалар жасау	Обл. қОқ басқ	2004-2005	5,0	Облыстық бюджет кәсіпорындардың үлестік қатысуы мен	қоршаған ортаны радиоактивтік ластануды болдырмау
5.8.	Панфилов уран кен орнындағы радиоактивтік қалдықтарды көмуді жүргізу	тендер	2003-2005 2006-2010	11,0 11,0	Облыстық бюджет	қоршаған ортаны радиоактивтік ластануды болдырмау
5.9.	Талдықорған қаласында тұрмыстық қатты қалдықтарды жинақтауға арналған полигон жобасы	Обл. ҚОҚ басқ-сы тендер	2002-2003	1,5	Облыстық бюджет	Жерді, топырақты, жер асты суларын қорғау ТҚҚ пайдалану
5.10	Талдықорған қаласында тұрмыстық қатты қалдықтары жинақтауға арналған полигон құрылысын салу		2004-2007	20,0	Облыстық бюджет	Жерді, топырақты, жер асты суларын қорғау. ТҚҚ-ды пайдалану
	Барлығы:		2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	20,0 0,0 56,5 31,0 119,0 80,0	Республи-калық бюджет Облыстық бюджет Кәсіпорын қаражаты
6.	АУА БАССЕЙНІН ҚОРҒАУ
6.1.	Облыстың ірі кәсіпорында рындағы түтін газдарынан азот қышқылын ұстауды жетілдіру	Кәсіпорын	2002-2005 2006-2010	50.0 50.0	Кәсіпорын қаражаты	Азот қышқылын шығаруды рұқсат етілген деңгейге дейін төмендету
6.2.	ЖЭО-3 бойынша (соның ішінде газға ауыстыру) ауа қорғау шаралары Бағдарламасын жүзеге асыру	ЖЭО-2 кәсіпорны	2002-2005 2006-2010	15.0 25.0	Кәсіпорын қаражаты	Зиянды заттарды шығаруды қысқарту, оған бақылау жасау.
6.3.	ЖЭО-2 бойынша (соның ішінде газға ауыстыру) ауа қорғау шаралары Бағдарламасын жүзеге асыру	ЖЭО-3 кәсіпорны	2002-2005 2006-2010	15.0 20.0	Кәсіпорын қаражаты	Зиянды заттарды шығаруды қысқарту, оған бақылау жасау.
6.4.	Автокөліктерге бензоспиртті пайдалану (отынның оттегімен байытылуы)	Обл. ҚОҚ басқ.	2002-2005 2006-2010	20.0 20.0	Кәсіпорын қаражаты	Иісті газды, бензолды және басқа улы заттарды шығаруды төмендету.
6.5.	"Казцинк" ААҚ-на ауа қорғау шаралары Бағдарлама сын енгізу Текелі МБК-ның зиянды заттар шығаруына бақылауды күшейту (соның ішінде Текелі энергокешенінің), экологиялық мониторинг енгізу	"Казцинк" ААҚ ТМБК.	2002-2005 2006-2010	6.5 15.0	Кәсіпорын қаражаты	Зиянды заттарды шығаруды қысқарту, оған бақылау жасау. Текелі МБК-ның қоршаған ортадағы ықпалдылық аймағын қысқарту.
6.6.	Автокөлік құралдарының техникалық жағдайы деңгейін көтеру.	Автокөлік және басқа кәсіпорындар	2002-2005 2006-2010	10.0 25.0	Кәсіпорын қаражаты	Зиянды заттарды шығаруды қысқарту, оған бақылау жасау.
6.7.	"Бүркіт" АҚ ауа қорғау шаралары Бағдарлама сын енгізу	"Бүркіт" АҚ	2002-2005 2006-2010	5.0 10.0	Кәсіпорын қаражаты	Карьерлер де, үйінділер де, көмір қойма-ларында және тасымалдау кезінде шаң басуды қамтамасыз ету. Ауыл шаруашылы ғы дақылдарын өсіруге тыңайтқыш ретінде күлді көп шығаратын көмірді пайдаланудың өндірістік сынағын жүргізу.
	барлығы:		2002-2005 2006-2010	121.5 165.0	Кәсіпорын қаражаты
7.	ӨСІМДІКТЕР ӘЛЕМІН ҚОРҒАУ
7.1.	Облыстың барлық қалаларында ғы екпе ағаштардың түрлік, жастық құрамына, зақымдануы мен аурулығына түгендеу жүргізу.	Аудан әкімдері	2003-2005	10.0	Облыстық бюджет	Облыстың елді мекендері мен қалаларын көгалдандыру жағдайын нақты бағалау
7.2.	қолда бар екпе ағаштарды түгендеу негізінде Талдықорған ды, Текеліні, Үштөбені, Сарқанды, Жаркентті көгалдандыру үшін өсімдіктер дің тиімді ассортимен тін жасау.	Аудан әкімдері	2003-2005	10.0	Облыстық бюджет	Көгалдандыру, күтімілдеу және жобалау жұмыстарының тиімділі гін арттырудың негізін жасау. Елді мекендердің көгалдылық деңгейін көтеру.
7.3.	Ағаш және гүлді- әсемдік өсімдіктер шаруашылығы питомнигін ұйымдастыру.	Обл. орман және биоресурстар жөніндегі аумақтық басқ-сы, Обл. ҚОҚ басқ-сы	2003-2005 2006-2010	5.0 5.0	Облыстық бюджет, қосымша инвести ция	Облыстың шығысы мен оңтүстік шығысы жағдайына бейімделген отырғызылатын материалдарды өндіру, көгалдандыру жұмысының тиімділігі мен оны дамытуды қамтамасыз ету.
7.4.	Облыс аумағындағы егінді қорғайтын орман жолағын түгендеу	А/ш департаменті, обл. ҚОҚ басқ-сы, Табиғат пайдаланушылар	2003-2005 2006-2010	1.5 2.5	Облыстық бюджет	Екпе ағаштардың көлемін одан әрі ұлғайту мақсатында көгалдандырудың нақты жағдайын бағалау.
7.5.	Аумақтарын фито аудандастыруды ескере отырып, қалалар мен кенттерді көгалдандыруды қайта жүргізу жобасын жасау.	Аудандар мен қалалар дың әкімдіктері	2003-2005 2006-2010	5.0 5.0	Облыстық бюджет	Топырақ жағдайының сипаты мен өсімдіктер ассортиментінің ыңғайына қарай елді мекендерді дендро аудандастыруды жасау. Жасыл желекті сақтайтын және көбейтетін фирмалардың, жеке табиғат пайдаланушылардың күрделі қаржыларының тиімділігі жөнінде ұсыныстар жасау.
7.6.	Көгалдандырумен оның агротехника сын жетілдіру саласында ұтқыр қала құрылысы саясаты негізі ретінде қалаға екпе ағаштар отырғызуды ұйымдастыру және оған мониторинг жүргізу.	Аудандар мен қалалар дың әкімдік тері	2003-2005 2006-2010	1.5 3.5		Көгалдандыру жүйесінің гигиеналық тиімділігі қамтамасыз етіледі.
7.7.	Аумақтардағыфункционал дық салмақтың үдемелілігі мен сипатын тиімді реттеп отырудың негізі ретінде объектілерді табиғи жаңартудың экологиялық жағдайына мониторинг ұйымдастырып, жүргізу.	Обл. орман және биоресурстар жөніндегі аумақтық басқ-сы.	2003-2005 2006-2010	5.0 7.0	Облыстық бюджет	Көгалдандыру жүйесінің гигиеналық тиімділігі қамтамасыз етіледі.
7.8.	қалалар мен кенттерді көгалдандыру (өсімдіктер отырғызу, күтімілдеу)	Аудандар мен қалалар дың әкімдік тері, обл. ҚОҚ басқ-сы.	2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	3.0 5.0 5.0 12.0	Облыстық бюджет Кәсіпорындар мен қоғамдық ұйымдар дың қаржысы	қалалар мен кенттерді эстетика лық жаңғырту, жасыл желек алаңын көбейту, эстетика лық құндылықтарды молайту.
7.9	Сексеуіл отырғызу жолымен облыстың шөлейт аудандарындағы орман қорғау екпе ағаштарының алқабын кеңейту.	Обл. аумақтық орман және биоресурстар жөніндегі басқ-сы.	2003-2005 2006-2010	10.0 10.0	Облыстық бюджет	Шөлденудің таралуын болдырмау.
7.10.	Облыс аумағында дендропарк жобасын жасау және құрылысын салу	Жобалауға тендер өткізу	2003-2005 2006-2010	6.0 10.0	Облыстық бюджет	Облыс халқының демалуына қолайлы жағдай жасау
7.11.	Табиғи ескерткіштерді қорғауды қамтамасыз ету: Шетенді тоғай (ұйғыр ауданы); Шынтүген шыршалы тоғайы (Еңбекші қазақ ауданы). Жаңғақты тоғай (Талғар ауданы)	Аудан әкімдіктері, Обл. аумақтық орман және биоресурстар жөніндегі басқ-сы.	тұрақты			Табиғат ескерткіш-терін қорғау
7.12.	Алматы мемлекеттік қорығының ғылыми-өндірістік базасын қайта жаңарту	Алматы қорығы	2002-2005	6.0	Республи-калық бюджет	қоршаған ортаны қорғау
7.13.	Алматы облысы өсімдіктері экожүйесінің биологиялық әртүрлілігін бағалау. Оларды сақтау мен пайдалану жөніндегі ұсыныстарды жүзеге асыру.	Тендер	2003-2005 2006-2010	5.0 6.0	Облыстық бюджет, Кәсіпорындар мен қоғамдық ұйымдар дың қаржысы.	Экожүйенің түрлік, құрамдық сақталуын, қазіргі жағдайын бағалау, табиғат пайдалану режимін өзгерту жөніндегі ұсыныстар және қорғау шаралары.
7.14	Екпе ағаштарды өрттен қорғау	Аудан әкімдіктері, обл. аумақтық орман және биоресурстар жөніндегі басқ-сы	2003-2005 2006-2010	2.0 5.0	Облыстық бюджет	Жасыл желекті сақтайтын және көбейтетін фирмалар дың, жеке жер пайдалану шылардың күрделі қаржылары ның экономика лық тиімділігі жөнінде ұсыныстар жасау.
	барлығы:		2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	6.0 - 64.0 53.0 11.0 12.0	Республи-калық бюджет Облыстық бюджет Кәсіпорындар мен қоғамдық ұйымдар дың қаржысы
8.	ЖАНУАРЛАР ӘЛЕМІН ҚОРҒАУ
8.1.	Төлемелі ғылыми- экологиялық туризмді дамыту. Банк интернетінде қазіргі фауна, палеофауна және Алматы облысының ерекше қорғалатын табиғат аумағын құру (ЕҚТА).	Обл. туризм жөніндегі бөлім, обл. аумақтық жануарлар және өсімдік тер әлемін қорғауды мем-тік бақылау басқ-сы.	2002-2005 2006-2010	5.0 5.0	Туристік компания лар, жеке инвестор-лар.	өзін-өзі қаржыландыру негізінде ЕқТАның материалдық-техникалық базасын дамыту. Алматы облысының ғылыми-экологиялық туризмін жарнамалау.
8.2.	Ерекше қорғалатын табиғат аумағының бірінші кезектегі объектілерін ұйымдастыру және оларда қорғау режимін сақтау.	Обл. аумақтық жануарлар және өсімдіктер әлемін қорғауды мем-тік бақылау басқ-сы, жобалау ұйымдары	2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	5.0 5.0 5.0 5.0	Акционер леу негізін дегі инвестор лар облыстық бюджет	ЕҚТАда фауналар дың, флоралар дың және табиғат ескерткіштерін табиғи күйінде сақтау және қалпына келтіру.
8.3	Сирек кездесетін, жойылып бара жатқан жануарлар питомнигін жасақтау	Аңшылықты пайдаланушылар.	2003-2005 2006-2010	2.0 2.0	Инвестор лар	Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан фауналар түрлерінің тектік қорын сақтау және санын азайтпау
8.4.	Күзгі-қысқы кезеңдерде жабайы құстар мен аңдарды қосымша азықтандыру	Аңшылықты пайдаланушылар, ұлттық парк, қорықтар.	2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	5.0 5.0 3.0 3.0 2.0 2.0	Аңшылықтыпайдаланушылардың қаражаты Республи-калық бюджет Облыстық бюджет	Бағалы түрлерінің санын орнықты деңгейде ұстау.
8.5.	Сирек кездесетін тұяқты аңдар (құлан, арқар, джейран) мен бағалы балық түрлерінің санын қалпына кетіру.	Обл. аумақтық жануарлар және өсімдік тер әлемін қорғауды мем-тік бақылау басқ-сы.	2002-2005 2006-2010	3.0 3.0	Облыстық бюджет	құланның, арқардың, жәйранның және жоғалып бара жатқан балық түрлерінің санын қалпына келтіру
8.6	Жыртқыш құстарды сақтау, қалпына келтіру және пайдалану Бағдарламасын жасау.	Обл. аумақтық жануарлар және өсімдік тер әлемін қорғауды мем-тік бақылау басқ-сы.	2002-2005 2006-2010	2.0 2.0	Облыстық бюджет	қанатты жыртқыштар түрлерінің санын үйлесімді деңгейге дейін көбейту, оларды пайдалану арқылы дәстүрлі кәсіпті дамыту.
8.7.	Іле Алатауындағы сұңқарлардың санын қалпына келтіру	"Сұңқар" СП.	2002-2005 2006-2010	2.0 2.0	Республи-калық бюджет	Сұңқарлар дың санын қалпына келтіру.
8.8.	ҚР қызыл кітабына енгізілген жабайы аңдар мен балықтарды өсірудің прогрессивтік әдістерін енгізу.	Обл. аумақтық жануарлар және өсімдік тер әлемін қорғауды мем-тік бақылау басқ-сы.	2003-2005 2006-2010 2003-2005 2006-2010	2.0 2.0 1.0 2.0	Республи-калық бюджет Облыстық бюджет	Сирек кездесетін фауналар түрлерінің санын қалпына келтіру.
8.9.	Балық питомникте рін, көлтоварлық және уылдырықтама шаруашылықтарын, көндіктіру станциясын жетілдіру.	Обл. аумақтық жануарлар және өсімдік тер әлемін қорғауды мем-тік бақылау басқ-сы.	2002-2005 2006-2010	5.0 5.0	Инвестор лар.	Балықтар әлемі өкілдері нің санын өсіру.
8.10	Облыстың балық кәсібі су қоймаларындағы балық қорғау имараттарын қалпына келтіру және қайта жабдықтау	Алматысушарң МҚК-ны, бекітіл ген учаскелерде балық аулаушы лар,обл. аумақтық орман және биоресурстар жөніндегі басқ-сы.	2003-2005	10.0	Кәсіпорын қаржысы	Биология лық әртүрлілікті сақтау.
8.11.	Облыстың басты балық кәсіпшілігі су қоймаларындағы балық ресурстарының жағдайын бағалау, олардың биоресурстарын тиімді пайдалану жөніндегі шаралар.	Тендер	2003-2004	3.0	Облыстық бюджет	Балық ресурста рын қорғау.
8.12	Облыстың шаруашылықаралық аңшылық құрылғыларын жүргізу	Жобалау ұйым-дары, тендер	2003-2004	1.5	Акционер леу негізіндегі инвестор лар	Облыстың шаруашылықаралық аңшылық құрылғыла ры бойынша ұсыныстар жасау және ТЭО.
8.13.	Зоологиялық қаумалдар, аң шаруашы лықтарын ұйымдастыру, жұмыс істеп тұрғанын қайта ұйымдастыру.	Аңшылықты пайдаланушылар. Жобалау ұйымдары.	2003-2005 2006-2010	5.0 5.0	Акционер леу негізіндегі инвесторлар	Аң аулайтын жерлерді бекітіп беру, аң шаруашылығын,зооло гиялық қаумалдар ды ұйымдасты ру, өркениетті балық аулау объектіле рін қайта құру.
8.14	Жабайы аңдардың ауруларына қарсы күрес жөніндегі қызметті ұйымдастыру.	обл. аумақтық орман және биоресурстар жөніндегі басқ-сы.	2002-2005 2006-2010	1.0 2.0	Акционер леу негізін дегі инвестор лар	Жабайы аңдардың ауруы деңгейін төмендету.
8.15.	Алматы облысындағы басымды аң түрлерін түгендеу	обл. аумақтық орман және биоресурстар жөніндегі басқ-сы	2003-2004	3.0	Республи калық бюджет	Аңдарды басымдылық құрамын сақтау мен көбейту мақсатында есепке алу.
	Барлығы:		2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	10.0 7.0 16.0 14.0 44.5 34.0	Республи-калық бюджет Облыстық бюджет Акционер леу негізін дегі инвестор лар
9.	БАҒДАРЛАМА НЫ ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
9.1 .	Аумаққа экологиялық аудит мақсатында қоршаған ортаға техногендік ықпалға баға беру.	Обл. ҚОҚ басқ-сы, тендер	2003-2005 2006-2010	5.0 7.0	Облыстық бюджет	Шешім қабылдау дың құралы ретінде қоршаған ортаның жағдайына баға беріледі.
9.2.	қоршаған ортаны қорғаудың аумақтық кешенді кестесін жасау (ҚОҚАКК)	Облыс әкімінің аппараты, обл. ҚОҚ бақ-сы, тендер	2003-2005	20.0	Облыстық бюджет	қоршаған ортаны қорғауда қала құры лысы саясатын есепке алу.
9.3.	Алматы облысы аумағы атмосферасы нан ластаушы заттарды көшіру үдерісін үлгілеу. Атмосфералық ауаны қадағалау постыларын қалпына келтіру.	Обл. ҚОҚ басқ-сы, "Казгидромет"РМК	2002-2005 2006-2010	5.0 5.0	Облыстық бюджет	қауіпті деңгейде ластанған ауа ошағын ластаушы заттарды көшіру жолдарын анықтау.
9.4.	Талдықорған қаласының ауа бассейніне ластаушы заттарды шығарудың шектеулі рұқсат етілетін жиынтық томын жасау.	Обл. ҚОҚ басқ-сы Тендер	2003-2005	2.5	Облыстық бюджет. Кәсіпорын қаражаты	Талдықор ған аумағының ауа бассейнін қорғау.
9.5.	Облыстың өнеркесіптік аудандары мен кенттері атмосфералық ауасының жағдайына мониторинг өткізу	Обл. ҚОҚ басқ-сы "Казгидроме" РМК	2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	5.0 10.0 10.0 15.0	Облыстық бюджет Кәсіпорын қаражаты	Атмосфера лық ауаның ластануы туралы сенімді және негіздел ген мәліметтер алу.
9.6.	Алматы облысының аумағын атмосфераны өзін-өзі тазалау шарттары мен факторлары бойынша аудандастыру	Обл. ҚОҚ басқ-сы Тендер	2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	6.0 6.0 5.0 7.0	Облыстық бюджет Кәсіпорын қаражаты	"BUBBLE" жүйесін ұйымдасты ру және жұмыс істету негізінде ауа бассейні сапасын басқарудың нарықтық тетігін енгізу мүмкіндік тері
9.7.	Облыс аумағын қалдықтармен ластау көздері, антропогендік және табиғи ластау кадастрларын құру және жүргізу.	Обл. ҚОҚ басқ-сы Тендер	2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	1.0 2.0 2.0 10.0	Облыстық бюджет Кәсіпорын қаражаты	Топырақжер ресурста рын қорғау
9.8.	Даму келешегін, соның ішінде 2003 жылы қапшағай, қаскелең, Текелі, Талғар, Есіқ қалалары мен Энергетичаский кентін ескере отырып, шектеулі рұқсат етілген норманың (ШРЕН) жиынтық томын жасау.	Обл. ҚОҚ басқ-сы Тендер	2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	3.0 10.0 5.0 15.0	Облыстық бюджет Кәсіпорын қаражаты	Атмосфера лық ауаны қорғау
9.9.	Талдықорған аумағындағы кішігірім өзендердің гидрологиялық, гидро - химиялық және гидро - биологиялық режимдерін тексеру	Обл. ҚОҚ басқ-сы "Казгидромет"РМК	2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	2.0 3.0 3.0 4.0	Облыстық бюджет Кәсіпорын қаражаты	Кішігірім өзендер экология лық жағдайының картасы
9.10.	Қаскелең, үлкен және Кіші Алматы өзендерін және Іле өзенін гидробиологиялық бағалау	Обл. ҚОҚ басқ-сы Тендер	2003-2004	2.0	Облыстық бюджет	Шаруашылық қызметтің өзендердің биценозына ықпалын зерделеу және олардың улылығын бағалау
	барлығы:		2002-2005 2006-2010 2 0 02-2005 2006-2010	51.5 43.0 27.5 51.0	Республи-калық бюджет Облыстық Бюджет Кәсіпорындар қаражаты
10.	Экологиялық білім және халықты тәрбиелеу
10.1	Қоршаған ортаны қорғау және оқушыларға экологиялық білім берудің ғылыми-практикалық конференциясын өткізу	Обл. білім департаменті, Обл.ҚОҚ басқ-сы	2003-2005 2006-2010	2,5 3,5	Облыстық бюджет және қосымша инвести ция	Халыққа экология лық тәрбие беру
10.2.	Алмтаты облысының қоршаған ортасына кешенді баға берудің брошюрасын дайындап, шығару	Обл. ҚОҚ басқ.	2003-2005	5,0	Облыстық бюджет	Алматы облысының қоршаған ортасының қазіргі жағдайына сипаттама, табиғатты қорғау қызметін насихаттау
10.3	Алматы облысының экологиялық проблемалары және оларды шешудің жолдарың тақырыптық журналын дайындап, шығару	Обл. ҚОҚ бас-сы.	2006-2010	5,0	Облыстық бюджет кәсіпорын қаражаты	Алматы облысының қоршаған ортасының қазіргі жағдайына сипаттама, табиғатты қорғау қызметін насихаттау
10.4	Оқушылар арасында экологиялық олимпиада ұйымдастыру	Обл. білім департаменті, Обл. ҚОҚ басқ.	2002-2005 2006-2010	0,2 1.0	Облыстық бюджет және қосымша инвести ция	Халыққа экология лық тәрбие беру
10.5	Жыл сайын облыс мектептерінде жақсы жолға қойылған табиғат қорғау жұмыстарына байқау-конкурстар ұйымдастыру	Обл. білім департаменті, Обл. ҚОҚ басқ-сы	2002-2005 2006-2010	0,4 1.0	Облыстық бюджет және қосымша инвести ция	Халыққа экология лық тәрбие беру
10.6	ҚР шеңберінде семинарлар, ғылыми-практикалық конференциялар,конкурстар, тәжірибе алмасулар өткізу, халықаралық ынтымақтастық, ғылыми - көпшілік экологиялық әдебиеттер шығару, әдебиеттер сатып алу	Облыс әкімдігі Обл. білім департаменті, Обл. ҚОҚ басқ-сы	2002-2005 2006-2010	1,0 1.5	Облыстық бюджет және қосымша инвести ция	Халыққа экология лық тәрбие беру
10.7	Жетісу өлкесі туралы ғылыми - көпшілік фильмін шығару	Облыс әкімдігі Обл. ҚОҚ басқ-сы	2003-2005	10,0	Облыстық бюджет және қосымша инвести ция
10.8	Ландшафты рекреациялық және техногендік маршруттар бойынша орта және арнаулы орта оқу орындары оқушыларының туристік саяхатын өткізу	Обл. білім департаменті, Обл. қОқ басқ-сы	2002-2005 2006-2010	0,2 1.3	Облыстық бюджет және қосымша инвести ция
10.9	Облыстық қоршаған ортаны қорғау басқармасы ның материалдық-техникалық базасын нығайту		2002-2005 2006-2010	12,0 25,0	Облыстық бюджет
	Барлығы:		2002-2005 2006-2010	31,3 38,3	Облыстық бюджет
	Жиынтығы:		2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	54,0 7,0 331,6 264,3 517,4 581,0	Республи-калық бюджет Облыстық бюджет Кәсіпорын қаражаты, инвестор-лар

Пайдаланған негізгі қысқартулардың тізімі
ШРҚ - шектеулі рұқсат етілген қалдықтар
ШРК - шектеулі рұқсат етілген концентраттар
АС - ағынды су
ТАК - табиғи-аймақтық комплекс
ШРН - шектеулі рұқсат етілген норма
ТШЖ - табиғи-шаруашылық жүйе
НӘҚ - нормативтік-әдістемелік құжаттамалар
ҚТҚ - қатты тұрмыстық қалдықтар
ҚО - қоршаған орта
ҚОҚ - қоршаған ортаны қорғау
ТТП - табиғатты тиімді пайдалану
ЕҚТА- ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
ШРТ - шектеулі рұқсат етілген төгінді
СЭА - стационарлық-экологиялық алаңдар
ЖСЭА- жартылай стационарлық-экологиялық алаңдар
АПК - Алматы Пауэр Консолидейтед
ҮАК - үлкен Алматы каналы

Алматы облыстық мәслихатының
2002 жылғы 26 желтоқсандағы
N 31-161 шешiмiне
N 2 қосымша

Алматы облысы бойынша 2003 жылға арналған табиғат қорғау
шараларының және ғылыми-зерттеу жұмыстарының жоспары

Р/с	Жұмыстың аталуы	Жұмыстыңқұны мың теңге	Орындаушы	Аяқталу түрі	Ескерту
1	2	3	4	5	6
1	Облыстың табиғи- ресурстық әлеуеті мен қоршаған ортаны ластау картасын жасау жолымен Алматы облысының аумағын экологиялық аудандастыруды аяқтау	3000,0	"Экожобалау ЛТД" ЖШС	Есеп (ауыспалы)	Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрінің 2000 жылғы 11 қарашадағы N 458-Б бұйрығы және Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлігінің 2001 жылғы 6 тамыздағы N 09-2054, 2001 жылы 24 қазандағы N 09-2918 хаты. Алматы облысының 2030 Стратегиясын жүзеге асыруға арналған шаралар жоспары. Облыстың 2010 жылғы кезеңге дейінгі экологиялық бағдарламасы
2.	Ақсу ауданы Жансүгіров кентіндегі канализация лық жүйені қалпына келтіру	2200,0	Тендер	Атқарылған жұмыстардың актілері (ауыспалы)	Облыстың 2010 жылғы кезеңге дейінгі экологиялық бағдарламасына сәйкес. Ақсу ауданы әкімінің 2000 жылғы 23 наурыздағы N 01-02/361 хаты
3.	1988 жылғы Жаманқұм апатының зардабын жою, Заречный кентіндегі су құбырлары мен канализация ны қалпына келтіру (су құбырлары мен канализация ны жөндеу және қайта жаңарту)	1850,0	Тендер	Атқарылған жұмыстардың актілері (ауыспалы)	Облыстың 2010 жылғы кезеңге дейінгі экологиялық бағдарламасына сәйкес. Қапшағай қаласы әкімінің 1999 жылғы 14 маусымдағы N 12-188, 2000 жылғы 3 сәуірдегі хаты N 12-152 хаты
4.	Талдықорған қаласында қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға арналған полигон құрылысын салу (құрылыс мерзімі 2003-2004 ж.)	3000,0	Тендер	Атқарылған жұмыстардыңактілері	Алматы облысының 2010 жылғы кезеңге дейінгі экологиялық бағдарламасы
5.	Талғар ауданындағы Алматы мемлекеттік қорығының табиғи мұражайын жөндеу	1500,0	Тендер	Атқарылған жұмыстардыңактілері	Алматы мемлекеттік табиғи қорығының 2002 жылғы 28 ақпандағы N 09, 2002 жылғы 10 шілдедегі N 34 хаты, облыстық үйлестіру кеңесі мәжілісінің шешімі, N 5 хаттама
6.	Қарасай ауданы Теректі селосындағы канализациялық жүйені қалпына келтіру	4500,0	Тендер	Атқарылған жұмыстардың актілері	Қарасай ауданы әкімінің 2002 жылғы 3 желтоқсандағы N 01-28/2075 хаты
7.	"ҚазПАС" аумақтық мемлекеттік кәсіпорнының Алматы облысының балық қорын көбейту мәселелерін дегі қызметін сауықтыру бойынша шаралар жоспары	2000,0	ҚазПАС	Атқарылған жұмыстардыңактілері	"ҚазПАС" АМК директорының 2002 жылғы 25 қарашадағы N 1-6/46 хаты.
8.	Көксу ауданындағы жарамсыз улы химикаттарды көмуге арналған полигонды қайта жабдықтау	3000,0	Тендер	Атқарылған жұмыстардыңактілері	Көксу ауданы әкімінің 2002 жылғы 23 шілдедегі N 1127 хаты
9.	Талғар ауданы Кеңдала кентіндегі канализация лық жүйелерді қалпына келтіру	4400,0	Тендер	Атқарылған жұмыстардыңактілері	Талғар ауданы әкімінің 2002 жылғы 11 қарашадағы N 02-1692 хаты
10.	Талғар қаласындағы тұрмыстық қатты қалдықтарға арналған жаңа полигон құрылысының жобасы	1500,0	Тендер	Жоба	Талғар ауданы әкімінің 2002 жылғы 8 тамыздағы N 01-1188, 2002 жылғы 11 қарашадағы N 02-1691 хаты
11.	ТЭЦ-3 күл қалдықтарын консервация лау	2000,0	АПК ААҚ	Атқарылған жұмыстардыңактілері	АПК ААҚ-ң 2002 жылғы 29 тамыздағы N 102-5209 хаты
12.	Халыққа экологиялық білім беру және тәрбиелеу жөніндегі шараларды жүргізу (оқулықтар, кітаптар, брошюралар, экологтар күніне лекциялар) Облыс мектептерін де қоршаған ортаны қорғау бойынша облыстық шаралар өткізу (мектептер дің 10 пайызы экологиялық бағытпен).	5000,0	Тендер	Бағдарлама,атқарылған жұмыстардың есептері	2030 Стратегиясы, ҚР "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңының 73-75 баптары. Алматы облысының 2010 жылғы кезеңге дейінгі арналған экологиялық бағдарламасының N 4 басымдығы
13.	Облыстық қоршаған ортаны қорғау басқарма сының материалдық - техникалық базасын нығайту (негізгі құрал-жабдықтарды сатып алу, іссапар шығындары, жанар-жағар май).	2050,0	ОҚОҚБ	Есеп	Негізгі құрал - жабдықтарды сатып алу, іссапар шығындары, жанар-жағар май
14.	Қайта ұйымдастырылған "Облыстық табиғат қорғау бағдарламасы департаменті" мемлекеттік мекемесін ұстау	4000,0	Мемлекеттік мекеме	Есеп
	Жиынтығы	40000,0

Басқарма бастығы

Об "Экологической программе Алматинской области на период до 2010 года" и плана природоохранных мероприятий и научно-исследовательских работ на 2003 год

Решение Алматинского областного маслихата от 26 декабря 2002 года N 31-161. Зарегистрировано Управлением юстиции Алматинской области 12 февраля 2003 года за N 1011. Утратило силу - решением Алматинского областного маслихата от 14 января 2011 года N 41-234

Сноска. Утратило силу - решением Алматинского областного маслихата от 14.01.2011 N 41-234

В соответствии со статьей 10 Закона Республики Казахстан "Об охране окружающей среды" Алматинский областной маслихат РЕШИЛ:
1. Утвердить "Экологическую программу Алматинской области на период до 2010 года", согласно приложения N 1.
2. Утвердить план природоохранных мероприятий и научно-исследовательских работ на 2003 год, согласно приложения N 2.
3. Рекомендовать акимам районов и городов, руководителям областных управлений, комитетов в своей деятельности по реализации указанной программы глубоко изучить состояние и осуществлять конкретные меры природоохранной работы по каждому подведомственному предприятию, повышать ответственность руководителей, акимов сельских округов за безусловное их выполнение.
4. Контроль за исполнением данного решения возложить на постоянную комиссию областного маслихата по аграрным вопросам и экологии (А. Зияданов), заместителя Акима области (А. Тойбаева).

Председатель сессии
областного маслихата С. Чурегеев

Секретарь
областного маслихата Е. Жунусбеков

Приложение N 1
к решению Алматинского
областного маслихата
от 26 декабря 2002 года

Экологическая программа Алматинской области
на период до 2010 года

ВВЕДЕНИЕ

Алматинская область - это регион с богатыми природными ресурсами потенциально способствующие высокому уровню развития экономики. Однако исторически сложившаяся, ресурсно-сырьевая и монокультурная система природопользования и осуществляемое без учета природных условий, национальных традиций хозяйствование как в целом по Республике, так и в Алматинской области, привели к образованию множества экологических проблем.
Опыт стран, прошедших этап перехода к рыночной экономике и анализ социально-экономического и экологического состояния региона показывает, что в области имеются возможности для решения этой задачи:
- идет процесс совершенствования законодательно-нормативной базы;
- усиливается роль местного самоуправления;
- имеются перспективы для экономического стимулирования природоохранной деятельности и резервы ресурсосбережения;
- создаются условия для новых технологий;
- совершенствуется процесс экологического образования.
Внедрение этих и других рычагов стимулирования природоохранной деятельности позволяют достигнуть сбалансированное, устойчивое развитие региона и обеспечить благоприятные условия проживания населения.
Как показала практика организации природоохранной работы в Республике Казахстан, а также опыт других стран, одними из наиболее важных документов, в которых определяются основные направления деятельности по охраны природы и здоровья населения в регионах республик, являются Региональные Комплексные программы охраны окружающей Среды.
Экологические Программы - это своего рода экологический аудит, направленный на комплексное определение экологических последствий предыдущей деятельности и на подготовку основы для проведения комплекса реабилитационных мероприятий и представляют из себя документы, в которых содержатся: анализ географических, климатических, природно-ресурсных и социально-экономических условий на территории области или города; приводится оценка экологической обстановки; определяются приоритетные направления природоохранной деятельности на ближайшие 3-5 лет и на перспективу, с указанием конкретных мероприятий, их целей и задач, сроков исполнения, основных возможных исполнителей и ориентировочных источников финансирования.
Природная среда Алматинской области испытывает достаточно высокие техногенные нагрузки предприятий энергетики, добывающих и перерабатывающих предприятий, аграрного комплекса. В ряде районов сложилась крайне неблагоприятная экологическая обстановка. Наиболее опасные проявления данной ситуации опустынивание, деградация почв, истощение и загрязнение водных ресурсов, сокращение и разрушение биологического разнообразия. При сложившейся ситуации, для решения всего многообразия экологических проблем требуется не один год и серьезные финансовые средства. Для эффективного и рационального использования финансовых ресурсов необходимо определить стратегию природоохранной деятельности в регионе и приоритетные направления.
"Экологическая программа Алматинской области на период до 2010 года выполнена по заданию Алматинского областного управления охраны окружающей среды на основании договора от 15 августа 2000 г. При разработке Программы основополагающими документами были: основные стратегические направления развития Республики Казахстан на период до 2030 года, содержащиеся в обращении Президента Н.А. Назарбаева к народу Казахстана; положения Концепции экологической безопасности Республики Казахстан; стратегия природоохранной деятельности в Республике Казахстан; Закон Республики Казахстан "Об охране окружающей Среды" и другие природоохранные Законы, принятые в последнее время. При составлении Программы в обязательном порядке учитывались важнейшие направления социально-экономического развития региона.
Ответственным разработчиком Экологической программы Алматинской области является Научно-производственный центр "ЭКОН". При выполнении отдельных разделов принимали участие специалисты Национальной академии РК, КазНИИМОСК, АО Гидромониторинг, КазГУ им. Аль-Фараби.

1. ЦЕЛЬ И ЗАДАЧИ ПРОГРАММЫ

Проблема комплексного решения различных аспектов охраны окружающей среды сдерживается экономическими и социальными проблемами, имеющими место в условиях перехода к новой экономической политики Республики Казахстан. Однако непринятие, адекватных экологической обстановке, мер, наносит ущерб окружающей природной среде и здоровью населения. Учитывая сложившуюся эколого-экономическую ситуацию, разработка настоящего документа базировалась на принципах:
- Обеспечение благоприятной экологической среды Алматинской области;
- Создание перспективного экономического и правового механизма стимулирующего природоохранную деятельность

Цель программы

Основной целью программы является разработка и реализация комплекса мероприятий по восстановлению и охране окружающей природной среды.

Задачи программы

Основные задачи программы:
- снижение уровня антропогенного воздействия на окружающую среду (сокращение вредных выбросов в атмосферу, охрана водных ресурсов, утилизация промышленных и бытовых отходов, охрана и рациональное использование земель);
- комплексное изучение и гигиеническая оценка качества окружающей среды, и их влияние на формирование здоровья населения;
- создание базы данных экологической информации;
- расширение сети наблюдений, контроля;
- создание элементов мониторинга за состоянием природной среды;
- разработка единой региональной системы нормативных требований к состоянию окружающей среды и использованию природных ресурсов;
- стимулирование внедрения "чистых" технологий;
- совершенствование природоохранного законодательства системы общегосударственного контроля за состоянием природной среды;
- приоритетное решение важнейших научных проблем природопользования;
- использование достижений науки и техники для восстановления природной среды.
Реализация программы должна привести к снижению уровней загрязнения, деградации и истощении окружающей природной среды; к созданию комплекса экологических нормативов, требований, методик, технических и технологических средств, позволяющих устранить или заблокировать проблемы; сделать прогнозы негативных тенденций, предусмотреть соответствующие превентивные меры.

2. КОМПЛЕКСНАЯ ОЦЕНКА СОСТОЯНИЯ ОКРУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ
АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТИ Виды деградации природной среды

Анализ состояния окружающей природной среды в Алматинской области показал, что в результате взаимодействия природных и хозяйственных объектов сформированы определенные эколого-хозяйственные системы. Уровень и характер этого взаимодействия определяет различную степень деградации природной среды и ее ресурсов, и проявляется в качественном и количественном состоянии различных экосистем региона.
В Алматинской области выявлены следующие виды деградации природной среды.
1. Ветровая эрозия почв распространена преимущественно в засушливых районах Алматинской области с активным ветровым режимом.
Выделяются 7 почвенно-эрозионных районов с усиленным проявлением ветровой эрозии. Панфиловский долинный, где на распаханных участках возможна ветровая и ирригационная эрозия; Каратальский подгорный район со средней и сильной ветровой эрозией;
Аксуский подгорно-равнинный район, где наблюдаются процессы ветровой эрозии на супесчаных почвах и распространена ирригационная эрозия; Лепсинский мелкосопочно-равнинный район средне и сильно подверженный ветровой эрозии; Сасыкколь-Алакульский равнинный район, где ветровой эрозии подвергнуты массивы песков и песчаных почв; Учаральский низкогорно-равнинный район, средне- и сильно подверженный ветровой эрозии и Алакульский подгорно-равнинный район со слабой степенью проявления ветровой эрозии.
2. Водная эрозия представляет потенциальную опасность в зоне предгорных наклонных равнин Заилийского Алатау, межгорных долин Кегеня и Нарынкола, имеющих значительный уклон и расчлененность территории, и особенно в хозяйствах Карасайского, Жамбылского, Енбекшиказахского и Кербулакского районов. В зоне обеспеченной и полуобеспеченной осадками богары практически все богарные посевы расположены на склонах крутизной от 2 до 12 ⁰ и более. Механический состав склоновых почв, сформированных на лессовидных почвообразующих породах, обуславливает их податливость к смыву. Овражная эрозия проявляется в хозяйствах Карасайского и Енбекшиказахского районов.
Большой вред приносит эрозия на естественных кормовых угодьях Алматинской области, особенно на пастбищах, расположенных на склонах. Это является причиной разрушения дернины, выпада ценных компонентов пастбищных трав, особенно злаковых.
3. Деградация пастбищ. В Алматинской области пастбища занимают 14449,9 тыс. га или 64 % площади области. Разнообразие природных условий области определило широкий набор различных типов пастбищ: от пустынных равнинных до высокогорных. Интенсивное использование пастбищных экосистем привело к их значительной антропогенной нарушенности. В настоящее время в результате чрезмерного выпаса и вырубки кустарников, особенно саксаула на топливо, пески до 50-60 % подвержены умеренной и сильной степени деградации. По этой же причине, около 10 % песчаных вершин разбиты. Урожайность засоренных и сильно деградированных пастбищ не превышает 0,5-0,9 ц/га.
В настоящее время, пастбищные экосистемы между южными склонами хребта Джунгарского Алатау и северными склонами Заилийского Алатау имеют урожайностью 1,0-2,4 ц/га, используются в весенне-летне-осеннее время и являются умеренно деградированными.
В результате повсеместного освоения территории под орошаемое и богарное земледелие большая часть пастбищ предгорья от 700 до 1000м подвержены умеренной и сильной деградации. В Карасайском, Талгарском, Енбекшиказахском районах пастбища сильно сбиты и вытоптаны.
Высокогорные пастбища также подвержены антропогенной нагрузке, что привело к сильной деградации, урожайность снизилась с 6-9 ц/га до 1,5-2,0 ц/га. В травостое стал преобладать типчак и манжетки. Повсеместно развита тропинчатость. Из высокогорных пастбищ в Алматинской области особенно сильно деградированы пастбища урочищ Ассы, Ушконур, верховий реки Казачки.
Основные сенокосные угодья в Алматинской области распространены в поймах рек (Или, Каратал, Лепсы, Каратал и т.д.), вокруг озер (Балхаш, Алаколь), а также в горах и занимают 449 тыс. га. На равнине основу сенокосов составляют тростниковые, осоково-тростниковые заросли на лугово-болотных почвах с урожайностью 30-50 ц/га, тростниково-пырейные, разнотравно-крупнозлаковые, ажреково-солодковые луга на аллювиально-луговых почвах с урожайностью 7-15 ц/га. Сенокосные угодья Алматинской области в настоящее время сильно деградированы. Основными причинами следует считать изменение гидрологического режима водных объектов и нерациональное сенокошение.
4. Вырубка леса. Леса Алматинской области представлены тремя категориями: горными елово-лиственными, тугайными и пустынными лесами.
Горные леса Северного Тянь-Шаня и Джунгарского Алатау занимают общую площадь свыше 370 тыс. га, из них на долю хвойных пород приходится 135 тыс. га или 36,5 %.
Тугайные леса приурочены к поймам рек Балхашского бассейна, их покрытая лесом площадь составляет 81 тыс. га. Эти леса имеют большое значение в охране водных ресурсов при их транзите в оз. Балхаш. Благодаря скрепляющему действию корневых систем, эти леса надежно защищают берега от подмывов и размывов, ослабевают проявления оползневых процессов, обеспечивая тем самым стабилизацию русла рек.
Пустынные леса Прибалхашья расположены к югу от оз. Балхаш на песчаных массивах Таукум, Сары-Ишикотрау и в Джунгарской котловине. Главная порода саксаул. Покрытая лесом площадь составляет 1772 тыс. га. Саксауловые леса закрепляют пески, препятствуют образованию песчаных бурь, защищают от заносов реки и каналы, населенные пункты и дороги, способствуют увеличению кормовой емкости пустынных и полупустынных пастбищ. В 1963 году в горных лесах области были запрещены сплошнолесосечные рубки и ликвидированы лесозаготовительные предприятия. Однако в некоторых районах Джунгарского Алатау и Северного Тянь-Шаня наблюдается браконьерская рубка леса. В последние годы происходит ухудшение состояния тугайных лесов в результате зарегулирования стока р. Или и большого забора воды для орошения. Большое количество тугайных и саксауловых лесов было вырублено местным населением на топливо. Все это привело к деградации тугайной растительности, сокращению площади лесов.
5. Загрязнение воздуха. Суммарные выбросы вредных веществ в атмосферу в 2000 году составили по территории Алматинской области 295,5 тыс. т. Причем, большая часть из них - 128,0 тыс. т составляют выбросы от автомобильного транспорта. Следует отметить, что в г. Алматы выбросы данного вида источников образуют около 79 % от общей массы, в то время как на остальной территории, эта цифра составляет в среднем 62,8 %. Однако поток автотранспорта в летний период и в воскресные дни практически сравнивают эти показатели.
В предгорной полосе - на юге сосредоточена основная часть населенных пунктов. Здесь находится и самый крупный промышленный узел Республики - Алматинский, который включает в себя и ряд предприятий, находящихся в близлежащих к городу населенных пунктах - Талгар, Каскелен, Отеген Батыр и др. Этот узел специализируется в основном на производстве товаров для населения. Крупнейшие предприятия его относятся к отраслям легкой и пищевой промышленности. По всем видам выделенных загрязнителей лидируют предприятия электроэнергетики (ТЭЦ-1, ТЭЦ-2, АГРЭС). По твердым веществам объем выбросов от них составляет 77 %, по оксидам азота - 89 %, по сернистому ангидриду (SO ₂ ) - 88 %, по оксиду углерода - 32 %. Серьезной проблемой для следует считать отсутствие электрификации железной дороги, что проявляется в больших объемах выбросов оксида углерода - около 15 %, сернистого ангидрида и твердых веществ - 2 и 3 % соответственно.
В силу природно-климатических факторов пригородная зона испытывает большое влияние г. Алматы. Воздушный бассейн самого крупного города Республики один из самых загрязненных. Загрязнение пылью воздушного бассейна г. Алматы в течение года оказалось значительным: на протяжении всего года наблюдалось превышение ПДК в 1,5-1,9 раза и колебалось в пределах 0,23-0,29 мг/м ³ Загрязнение диоксидом азота было выше ПДК (0,058-0,098 мг/м ³) в течение всего года, оксидом углерода (3,1-4,5 мг/м ³ ) - с октября по март, а средние суточные концентрации диоксида серы во все месяцы не превысили соответствующий уровень ПДК.
При обследовании загрязнения воздушного бассейна в населенных пунктах пригородной зоны г.Алматы, отмечены высокие концентрации содержания SO ₂ , NO ₂ , превышающие средние суточные ПДК в 1,4-4,7 раза, а максимально разовые - в 1,6-13,0 раз. Высок процент повторяемости максимально разовых ПДК по пыли (25,3 %) и диоксиду азота (31,7 %).
Наибольшие превышения средних суточных ПДК зафиксированы в городах Талгар и Есик по формальдегиду и диоксиду азота. Концентрации SO ₂ и СО находились в пределах 0,2-1,1 ПДК.
Атмосфера г. Талдыкорган значительно меньше загрязнена пылью. Средние суточные концентрации ее за рассмотренный период времени составляли в среднем 0,09 мг/м ³ , что соответствует 0,6 ПДК. Однако, в связи с отсутствием стационарных постов наблюдений, материалов обследования последних лет дать полную оценку состоянии атмосферного воздуха г. Талдыкоргана не представляется возможным.
6. Загрязнение вод. Основными загрязнителями поверхностных вод области по объемам отведения СВ являются сельхозпроизводители риса, дислоцированные в бассейнах р.р. Или, Каратал.. Они отводят ежегодно 187 млн.м ³ коллекторно-дренажных вод с высоким содержанием органических, азотсодержащих и взвешенных веществ.
Ко 2-ой группе загрязнителей поверхностных вод области, как по объемам отведения, так и по специфике загрязнения, относятся города и населенные пункты, на территории которых дислоцированы различные промышленные, производственные коммунальные предприятия. Основными источниками загрязнения поверхностных вод по этой группе является г. Алматы, который в 1998 г. через сооружения канализации и биологической очистки ГКП "Водоканал" отвел в р. Или 35,0 млн.м ³ очищенных сточных вод, что в общей оценке составляет 15 % суммарных объемов отведения стоков по области. Определенное негативное воздействие на поверхностные воды и сопряженные объекты оказывают хоз-фекальные стоки гг. Талдыкорган, Текели, райцентров Есик, Талгар, Каскелен, Жаркент, Чунджа и др.
Специфическое воздействие на водные ресурсы области оказывают предприятия пищевой промышленности. Эти предприятия отводят свои стоки в большинстве на поля фильтрации, испарения, пруды, рельефы местности, на которых происходит доочистка СВ почвенными микроорганизмами. Объемы отведения стоков незначительны, но по химическому составу они высокоминерализованы органическими соединениями, значения ХПК и БПК достигают десятки и сотни ПДК _{сан-гиг} .
7. Загрязнение почв. Техногенные нарушения почв характерны для всей территории Алматинской области.
По данным эколого-геохимических исследований, проведенным АО "Казнедра" в разные годы (1996-1999), на территории Алматинского агропромышленного района в почвах выявлены аномальные участки с содержанием: свинца, фосфора (превышение фоновых содержаний в 3 раза), хрома (превышение фона в 1,2 раза) и др. Так, к северу от Каскелена зафиксирована аномалия свинца протяженностью более 18 км, по изолинии содержаний 30 мг/кг. Этой же изолинией очерчен обширный район, центр которого приходится на г. Алматы, аномалия протянулась от п. Ремизовка в северо-западном направлении на 19 км. Заражение почв ртутью на уровне 2 фонов отмечено в 2 км к северу от п. Ожет, в районе с. Первомайка, с. Покровка и др. В радиусе 25 км от г. Алматы, до 30% площади заражены цинком на уровне 2 фонов.
В области накоплено более 50 млн. тонн различных отходов, с чем также связано загрязнение почв.
Засоление почв характерно в поймах рек и вокруг озер в результате изменения гидрологического режима, а также на Акдалинском массиве орошения.
По данным Комитета по управлению земельными ресурсами Республики Казахстан в Алматинской области на 01.01.2000 г. земли сельскохозяйственного назначения составляют 13550,5 тыс. га.. Из них 2177,3 тыс. га подвержены разной степени засоления, 841,8 тыс. га деградированы в результате водной эрозии, 4383,1 тыс. га. подвержены процессам дефляции.
Представленный свод экологических проблем Алматинской области показывает на необходимость их решения. С целью выявления наиболее приоритетных экологических проблем, авторы данной программы осуществили ландшафтно-экологическое зонирование области.

Ландшафтно-экологическое зонирование области

Уровень и направление воздействия человека, ответная реакция на разные виды антропогенной нагрузки могут быть оценены в характеристиках эколого-хозяйственного состояния территории, включающих определение видов и степени антропогенной нагрузки, естественной защитности территории, как составной части устойчивости ландшафтов.
Выявление природоохранных проблем сводилось к анализу соотношения между антропогенной нагрузкой и свойствами природного ландшафта, в результате которого были определены изменения природной среды, несоответствующие экологическим требованиям. В процессе составления карты ландшафтно-экологического зонирования главным критерием состояния ПТК стала степень антропогенной нарушенности естественных ландшафтов зонального ряда.
Качественный уровень экологической дестабилизации природно-территориальных комплексов (ПТК) Алматинской области и ее административных районов определялся на основе учета количества природных компонентов, подверженных в результате антропогенного воздействия различного рода изменениям, определяющим экологическую напряженность области.
Разработка показателей, характеризующих эколого-хозяйственное состояние земель Алматинской области, осуществленная нами на ландшафтной основе показала, что по интенсивности проявления антропогенных процессов, на территории Алматинской области выявлены следующие ландшафтно-экологические зоны.
1. Стабильная зона (СЗ), доминируют: 1.- пустынные ландшафты относительно опущенных равнин; 2 - горно-луговые ландшафты высокогорий; 3 - лесо-лугово-степные ландшафты среднегорий. Характеризуется почти полным отсутствием негативных ландшафтно-экологических изменений, обусловленных антропогенезом, или же незначительным их проявлениями. Небольшие изменения в структуре природно-территориального комплекса (ПТК) обусловлены влиянием экстремальных природных процессов. Негативные экологические последствия легко устранимы, при их прекращении ПТК возвращаются в состояние динамического равновесия. Вошли следующие части территорий административных районов: Балхашского, Каратальского, Алакольского, Аксуйского, Саркандского, Жамбылского, Коксуского, Ескельдинского, Илийского, Талгарского, Кербулакского, Панфиловского, Карасайского, Енбекшиказахского, Уйгурского, Райымбекского. Некоторые территории данных районов используются, как заповедники или могут быть использованы, как зоны возможной рекреации.
2. Удовлетворительная зона (УЗ), доминируют: 1 - сухостепные ландшафты межгорных и внутригорных впадин; 2 - пустынные ландшафты относительно опущенных равнин. Характеризуется значительными негативными изменениями в состоянии природных компонентов ландшафта, обусловленными антропогенезом. При соблюдении правил рационального природопользования возможно почти полное устранение негативных экологических последствий техногенеза с использованием умеренных затрат на восстановление. В данную зону вошли части территорий административных районов: Балхашского, Каратальского, Алакольского, Саркандского, Жамбылского, Кербулакского, Панфиловского, Уйгурского, Райымбекского.
3. Напряженная зона (НЗ), доминируют: 1 - степные ландшафты низкогорий; 2 - сухостепные ландшафты предгорий и низкогорий. Отличается быстрым нарастанием угрозы истощения или полного исчезновения отдельных видов ландшафта. Наступление экологического кризиса носит обратимый характер, что позволяет при своевременном вмешательстве устранить последствия антропогенного стресса и восстановить стабильность нарушенной геосистемы. В данную зону вошли следующие административные районы: части территорий - Алакольского, Саркандского, Коксуйского, Ескельдинского, Илийского, Талгарского, Алакольского, Саркандского, Жамбылского, Кербулакского, Панфиловского, Карасайского, Енбекшиказахского, Райымбекского районов. Районы с данной экологической ситуацией требуют значительных средств для восстановления.
Полная картина, отражающая экологическое состояние административных районов Алматинской области показана, в таблице 1.
На основе полученных данных была построена карта ландшафтно-экологического зонирования Алматинской области, масштаба 1:1000000 (рис.1).
Ландшафтно-экологическое состояние на карте представлено системой ранжированных индексов, отражающих современные природные и антропогенные процессы деградации. Процессы деградации оценивались по следующим критериям: эрозия по площади сильноэродированых почв (более 20-40% от всей площади ландшафта); деградация пастбищ - по снижению биологической продуктивности и проективного покрытия травянистой растительностью; вырубка лесов - по превышению расчетной лесосеки; деградация почвенного покрова по уменьшению содержания гумуса, микроэлементов, суммарной доле площади эродированных, смытых почв; загрязнение почв пестицидами - по превышению ПДК; загрязнение поверхностных и подземных вод по превышению ПДК для солей тяжелых металлов, пестицидов, а также по общей минерализации и содержанию в воде кислорода, обусловленных техногенезом; загрязнение атмосферы по превышению уровня предельно допустимой нормы (ПДН) для таких основных ингредиентов, как пыль, искусственная радиоактивность, превышение содержания соединений углерода, серы, азота и ряда других химических элементов.
Расчеты по уровню экологической дестабилизации природной среды показали, что из 16 административных районов Алматинской области 8 районов относятся к сильному уровню изменения природно-хозяйственной системы, 6 к умеренному и только 2 района к слабому уровню дестабилизации природной среды.
Современное экологическое состояние Алматинской природно-хозяйственной системы (ПХС) - это результат совокупного проявления сложных, длительных или сравнительно кратковременных процессов с природной и антропогенной составляющими, которые развиваются на общем фоне опустынивания. Неустойчивое функционирование системы представлено: усилением аридизации, увеличением минерализации грунтовых вод, климатическими колебаниями, деградацией растительного и почвенного покровов и др. Являясь объектом активного и разнообразного по формам хозяйственного освоения, ландшафты области представляют собой звенья с параллельным развитием разнонаправленных процессов.
Результаты интегральной оценки экологической ситуации в Алматинской области показывают на необходимость более детальных работ по районированию территории с учетом перспективы ее экономического развития. Тем не менее, произведенная комплексная экологическая оценка позволяет выделить приоритетные экологические проблемы и разработать соответствующие природоохранные мероприятия.

Таблица 1.

Современное экологическое состояние районов Алматинской
области

Администра- тивные районы	Удельный вес ландшафтно-экологических зон в районе, (%)			Уровень экологи- ческой дестаби- лизации природной среды	Доминирующие процессы деградации
	Напря- женная (I)	Удовлетво- рительная (II)	Стабиль- ная (III)
1	2	3	4	5	6
1. Балхашский	-	39	61	Умеренный	Деградация пастбищ, деградация почв, вырубка леса
2. Каратальский	8	4	88	Умеренный	Деградация пастбищ, деградация почв, вырубка леса, загрязнение вод
3. Алакольский	10	15	75	Умеренный	Деградация пастбищ, деградация почв, вырубка леса, дефляция, эрозия почв
4. Аксуский	53	-	47	Сильный	Деградация пастбищ, деградация почв
5. Саркандский	48	-	52	Умеренный	Деградация пастбищ, деградация почв, вырубка леса, эрозия почв
6. Жамбылский	51	2	47	Сильный	Деградация пастбищ, деградация почв, эрозия почв
7. Коксуйский	54	-	46	Сильный	Деградация пастбищ, деградация почв, эрозия почв
8. Ескельдинский	49	-	51	Сильный	Деградация пастбищ, деградация почв, эрозия почв, вырубка леса
9. Илийский	68	2	30	Сильный	Деградация пастбищ, деградация почв, загрязнение атмосферы воздуха
10. Талгарский	59	-	41	Сильный	Деградация пастбищ, деградация почв, вырубка леса, эрозия почв
11. Кербулакский	51	11	38	Сильный	Деградация пастбищ, деградация почв, эрозия почв
12. Панфиловский	22	-	78	Слабый	Деградация пастбищ, деградация почв, вырубка леса
13. Карасайский	52	-	48	Сильный	Эрозия почв, загрязнение вод, вырубка леса, загрязнение атмосферы воздуха
14. Енбекши- казахский	42	10	48	Умеренный	Деградация пастбищ, деградация почв, вырубка леса
15. Уйгурский	-	30	70	Слабый	Деградация пастбищ, вырубка леса
16. Райымбекский	20	22	58	Умеренный	Деградация пастбищ, деградация почв

3.СТРАТЕГИЯ ПРИРОДООХРАННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ДО 2010 ГОДА

Оценка современного состояния окружающей среды Алматинской области, многообразие и разноплановость экологических проблем показывает на необходимость концентрации усилий на приоритетных экологических проблемах, требующих первоочередного решения, как на республиканском, так и региональном уровне.
Основная Цель стратегии природоохранной деятельности до 2010 года снижение темпов ухудшения окружающей среды (ОС), стабильное улучшение окружающей среды Алматинской области.

Этапы стратегии.
Этап 2001-2005

Цель снижение темпов ухудшения окружающей среды.
Задачи: в рамках социально-экономического развития области необходимо четкое определение направлений деятельности по реализации природоохранных мероприятий. Упорядочить финансирование природоохранных мероприятий.
Усилить экологические аспекты в концессионных и лицензионных контрактах.
Приоритет 1. Совершенствование эффективной системы управления экологическими ресурсами.
Задачи: создать условия для стабильного финансирования экологических программ и экономического стимулирования природоохранной деятельностью.
Приоритет 2. Разработка и реализация почвозащитных мероприятий.
Задачи: обеспечить повышение уровня рекультивации нарушенных земель; сократить вырубку леса; увеличить создание лесонасаждений; пересмотреть размещение культур и технологии обработки почв. При передаче земель в частное владение необходимо предусмотреть особые условия по обеспечению сохранности качества почвенно-земельных ресурсов. Разработка соответствующих НМД и контроль.
Приоритет 3. Восстановление сети наблюдений Казгидромет на 50 % к имеющимся постам. Первоочередной Талдыкорганский регион и пригородная зона г. Алматы.
Задачи: повысить качество приема, сбора и обработки информации; совершенствовать систему контроля за состоянием ОС. В целях получения объективной достоверной режимной информации о состоянии загрязненности атмосферного воздуха области рекомендуется восстановить деятельность поста по наблюдению в г. Капшагай, закрытого в 1994 году.
В целях контроля за состоянием качества городского воздуха нового областного центра г. Талдыкорган рекомендуется организовать деятельность как минимум, двух стационарных постов по наблюдению за загрязнением атмосферного воздуха.
Для пространственно-временной оценки воздействия г. Алматы (как источника загрязнения воздуха) на прилегающие к городу территории рекомендуется организовать 2-3 поста в близлежащих населенных пунктах в радиусе 30-40 км. Наиболее подходящими местами для этого могут служить пос. Отеген Батыр, пос. Боролдай.
Размещение постов необходимо провести согласно требованиям организации сети наблюдения и с учетом местных природно-климатических условий.
Приоритет 4. Формирование финансовых механизмов самоокупаемости мероприятий по охране окружающей среды и развитие экологического (малого и среднего) бизнеса.
Задачи: изучить виды и механизмы прямой и опосредованной самоокупаемости мероприятий по ООС. Инвестиционные проекты. Совершенствовать нормативы платежей природопользования и штрафов с учетом реальной платежеспособности предприятий.
Приоритет 5. Восстановление биоресурсов.
Задачи: инвестировать лесные хозяйства, предоставить налоговые льготы; увеличить объемы воспроизводства растительного и животного мира.
Приоритет 6. Рациональное использование водных ресурсов. Механизм (схема) водопользования.
Задачи: реконструкция очистных сооружений; перепрофилирование водоемких сельхозкультур; паспортизация всех водопользователей.
Приоритет 7. Утилизация и обезвреживание ТБО.
Задачи: обеспечить современную систему управления отходами.
Этап 2006-2010
Цель снижение темпов ухудшения состояния окружающей природной среды и стабилизация экологической ситуации.
Задачи. Продолжение совершенствования системы управления экологическими ресурсами и создание условия для стабильного финансирования экологических программ и экономического стимулирования природоохранной деятельностью.
Приоритет 1. Совершенствование эффективной системы управления экологическими ресурсами.
Задачи: интегрированное решение экологических и экономических проблем;
совершенствования системы стимулирования природоохранной деятельности.
Приоритет 3. Формирование и совершенствование финансовых механизмов природопользования.
Задачи: реализация проектов по самоокупаемости мероприятий по охране окружающей среды и развитию экологического (малого и среднего) бизнеса.
Приоритет 4. Осуществление мер по предотвращению деградации пастбищ и почв.
Задачи: усовершенствовать севооборот; обводнение пастбищ; оптимизировать и дифференцировать применение удобрений и пестицидов.
Приоритет 5. Восстановление биоресурсов.
Задачи: проведения мероприятий по восстановлению численности растительного и животного мира; промысловых видов рыб.
Приоритет 6. Восстановление количества пунктов наблюдательной сети до уровня 1990 г. и открытие дополнительных постов.
Задачи: заменить устаревшее оборудование и парк гидрометеоприборов;
усовершенствовать мониторинг природной среды; обеспечить устойчивую работу Службы приема, сбора и обработки информации, завершить переход на современные способы связи.
Приоритет 7. Стабильное функционирование системы управления отходами. Создание материально-технического обеспечения службы сбора и переработки отходов.
Приоритет 8. Усовершенствование подготовки специалистов в области ООС.
Реализация приоритетных направлений Стратегии Экологической программы Алматинской области до 2010 года обеспечит предотвращение будущих загрязнений и деградации ОС.
Система юридических, организационных, технических, экономических и социальных мер, реконструкция наиболее "экологически грязных" производств должна обеспечить стабилизационные процессы ООС.

4. МЕХАНИЗМ РЕАЛИЗАЦИИ ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ ПРОГРАММЫ

Планирование природопользования и охраны окружающей среды должно осуществляться с учетом оценки степени загрязнения природной среды, возможностей природных ресурсов к изъятию и их возобновляемости, базироваться на данных экологического районирования.
Анализ социально-экономической ситуации Алматинской области показывает на то, что в регионе имеются возможности для решения приоритетных экологических проблем. Самое главное не допустить ухудшение экологической ситуации. На этом принципе разработана приоритетность решения экологических проблем. Предложенные приоритеты должны быть составной частью социально-экономической программы области и соответственно приняты для реализации.
Механизм предотвращения будущих загрязнений и деградации ОС изложен ниже, в конкретном плане природоохранных мероприятий. Для реализации этих мероприятий необходим комплекс, система организационных, экономических, юридических и социальных мер. В условиях рыночной экономики придается важное значение экономическим методам решения экологических проблем, позволяющие эффективно использовать природные ресурсы и снижать загрязнение окружающей природной среды.
К этим методам относятся ресурсосбережение, включающее экономию воды, энергии, минеральных ресурсов, внедрение малоотходных технологий, культура земледелия. Экономическое стимулирование природоохранных мероприятий, создание условий для развития индустрии по переработке и утилизации отходов, развитие предприятий малого и среднего бизнеса по оказанию экологических услуг, расширение ответственности и полномочий контролирующих природоохранных органов все еще остаются неиспользованным резервом.
При передаче земель в частное владение необходимо предусмотреть особые условия по обеспечению сохранности качества почво-земельных ресурсов. Разработка соответствующих НМД и контроль являются приоритетными и должны быть финансово обеспечены.

Рекомендации по реализации Экологической программы

Рекомендации включают несколько основных организационных (менеджмент и маркетинг) направлений, от которых зависит финансовая обеспеченность природоохранных мероприятий.
1. Система управления
1.1. Совершенствование форм собственности на экологические ресурсы.
1.2. Согласование экологической и налоговой политики для достижения наиболее эффективного использования ресурсов.
1.3. Усиление экологических аспектов в концессионных и лицензионных контрактах, в т.ч. при передаче земель в частное владение.
2. Экономический механизм природопользования и охраны окружающей среды.
2.1. Развитие условий для самоокупаемых экологических проектов (экотуризм, рыбопруды, производство экологически чистых продуктов, фитомелиорация, фитодизайн).
2.2. Создание инфрастуктуры управления отходами и отрасли по их переработке.
2.3. Инвестиционные проекты. Необходимо создание инвестиционного фонда для содействия развитию экологического бизнеса как самостоятельного социально значимого направления малого и среднего.
2.4. Создание рынка купли-продажи прав на загрязнение. Формирование рынка экологических услуг.
2.5. Адаптация системы платежей за загрязнение к изменяющимся экономическим и экологическим условиям.
2.6. Привлечение частного капитала для реализации природоохранных мероприятий.
2.7. Создание экологически чистых производств.
2.7.1. Льготное банковское кредитование мероприятий по ООС и РП.
2.7.2. Установление льгот путем предоставления долгосрочных, краткосрочных займов, снижения платежей;
2.7.3. Предоставление налоговых льгот организациям-разработчикам экотехнологий и предприятиям, их внедряющим.
3. Общая система организационных мер.
3.1. Укрепить нормативно-методическую и материально-техническую базу контрольно-инспекционной службы государственных органов ООС.

5. ПРИРОДООХРАННЫЕ МЕРОПРИЯТИЯ

Комплекс природоохранных мероприятий по экологическому оздоровлению Алматинской области на период до 2010 г. состоит из 10 блоков:
1. Административные мероприятия
2. Охрана и рациональное использование почвенно-земельных ресурсов
3. Охрана и рациональное использование поверхностных вод
4. Охрана и рациональное использование подземных вод
5. Отходы производства и потребления
6. Охрана воздушного бассейна
7. Охрана растительного мира
8. Охрана животного мира
9. Научно-техническое обеспечение программы
10. Экологическое образование и воспитание населения
Основные природоохранные мероприятия по оздоровлению Алматинской области на период до 2010г. приведены в таблице 2.
На реализацию стратегии охраны окружающей среды Алматинской области до 2010 года необходимы финансовые ресурсы в объеме 1755.3 млн. тенге, в том числе:
на 1 этапе 2002-2005 903.0 млн. тенге, их них:
- Республиканский бюджет - 54,0 млн.тенге
- Областной бюджет составляют 331.6 млн. тенге
- Средства предприятий 517.4 млн. тенге
на 2 этапе 2006-2010 852.3 млн. тенге , их них:
- Республиканский бюджет - 7,0 млн.тенге
- Областной бюджет составляют 264.3 млн. тенге
- Средства предприятий 581.0 млн. тенге
Экологическая программа Алматинской области подлежит корректировки каждые 2-3 года, т.к. происходит изменение форм собственности предприятий и организаций, перенаименования и реорганизация финансово-экономической политики.

МЕРОПРИЯТИЯ
по экологическому оздоровлению Алматинской
области на период до 2010 года

N п/п	Наименование мероприятий, задания	Организация заказчик исполнитель	Срок выпол- нения	Объем финанси-рования, млн тенге	Источник финан- сирования	Ожидаемые результаты
1	2	3	4	5	6	7
1.	АДМИНИСТРАТИВНЫЕ МЕРОПРИЯТИЯ	Облакимат Обл.упр.ООС Облкомзем	2002- 2010		Областной бюджет
1.1.	Усилить экологические аспекты в концессионных и лицензионных контрактах					Стимулирова-ние природо- охранной деятельности
1.2.	Создать условия для экономического стимулирования природоохранной деятельности					Стабильное финансирова-ние экологических программ
1.3.	При передаче земель в частное владение необходимо предусмотреть особые условия по обеспечению сохранности качества почвенно-земельных ресурсов. Разработка специального положения по охране земель					Охрана почво-зе- мельных и растительных ресурсов

2.	ОХРАНА И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВА- НИЕ ПОЧВЕННО- ЗЕМЕЛЬНЫХ РЕСУРСОВ
2.1.	Детальное ландшафтно- геохимическое районирование территории, организовать агрохимическое картирование почв	Комитет по управлению земельными ресурсами области, Обл. упр. ООС	2003-2005 2006-2010	5,0 5.0	Областной бюджет	Выявление потенциально-опасных очагов нарушения почвенного покрова и перепланировка полей с учетом рельефа местности.
2.2.	Организация экологического мониторинга земель.	Комитет по управлению земельными ресурсами области, Обл. упр. ООС	2003-2005 2006-20102002-2005 2006-2010	5,0 5,0 15,0 20,0	Областной бюджет Средства предприя- тий	Предотвращение загрязнения и деградации земель. Осуществление: а) лабораторного контроля существующих и возможных поступлений загрязнителей в почвы, б) наблюдений за эоловым морфогенезом, его динамикой, геодинамическими процессами; в) обустройство экологических площадок.
2.3.	Инвентаризация защитных лесополос. Облесение склонов, оврагов, балок.	Облтерупр. по лесу и биоресурсам	2003-2005 2006-2010	3,0 4,0	Областной бюджет	Организация защитных лесополос и обеспечение их высокой противоэрозионной и противодефляционной эффективности
2.4.	Противодефля- ционные мероприятия на песчаных массивах	Комитет по управлению земельными ресурсами области, Обл. упр. ООС, Облтерупр. по лесу и биоресурсам	2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	5,0 5,0 5,0 7,0	Областной бюджет Средства пред- приятий, инвесторы	Закрепление песков путем облесения на площади до 2 млн. га.
2.5.	Противо- солонцовые мероприятия	Комитет по управлению земельными ресурсами области, Обл. упр. ООС, Облтерупр. по лесу и биоресурс.	2003-20052006-2010 2002-20052006-2010	5,0 5,0 5,0 7,0	Областной бюджет, Средства пред- приятий	Улучшение почвенных признаков на площади до 0.5 млн.га
2.6.	Консервация сильнодегра- дированных пастбищ сроком от 3 до 5 лет, с одновременным коренным улучшением	Комитет по управлению земельными ре-сурсами области, Обл. упр. ООС	2003-2005 2006-2010	3,0 3,0	Областной бюджет	Предотвращение деградации пастбищ, восстановление кормовых угодий на площади до 1,5 млн. га.
2.7.	Рекультивация отработанных нарушенных земель	Комитет по управлению земельными ресурсами области, Обл. упр. ООС Природо- пользова- тели	2002-2005 2006-2010	20,0 25,0	Средства предприя- тий	Выполнение работ по рекультивации в соответствии с разработанными проектами. Предотвращение загрязнения и деградации почвенного покрова области
	ВСЕГО:		2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	26.0 27.0 45.0 59.0	Областной бюджет Средства предприя- тия
3.	ОХРАНА И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВА- НИЕ ПОВЕРХ- НОСТНЫХ ВОД
3.1.	Уменьшить объемы отведения коллекторно-дре- нажных вод в поверхностные водотоки, обеспечив активное развитие методов их повторного использования.	Балхашское, Караталь- ское, Областной Департ. с/х. КГП Алматы водхоз, Водополь- зователи	2002-2005 2005-2010	60.0 90.0	Средства водополь- зователей	Внедрение мероприятий позволит: 1. Снизить объемы забора свежей воды из р.р. Или, Кара-тал, Шарын в среднем на 50 % 2. Сократить объемы используемых удобрений, пестицидных препаратов. 3. Снизить негативное воздействие отводимых коллекторно-дренаж- ных вод на поверхностные, подземные воды, почвы, грунты.
3.2.	Восстановление и эксплуатацию земель вокруг нак. Сорбулак 3-мя массивами 1. Западный-Сорбу- лакский - 7,8 тыс. га 2.Южный-Каскелен- ский -10,4 тыс. га. 3.Восточный-Жа- манкумский - 4,6 тыс. га.	КГП "Алматывод- хоз", Отдел с\х и ООС. Департамент с/х	2003-2005 2006-2010	50,0 50.0	Областной и городской бюджеты (г. Алматы) с подключе- нием средств природо- пользова- телей	Внедрение мероприятия позволит: 1.Обеспечить устойчивое снижение уровня воды в нак. Сорбулак. 2.Утилизировать сточные воды г. Алматы. 3.Получать доп.с /х продукцию. 4. Снизить степень негативного воздействия хозяйственной деятельности г. Алматы на объекты ОС. 5.Исключить сброс сточных вод г. Алматы в р. Или.
3.3.	Локализовать стоки промышленных предприятий, дислоцированных на территории г. Алматы, обеспечив их глубокую очистку на собственных сооружениях, с внедрением систем повторного и оборотного водоснабжения.	ГКП "Водоканал", природополь-зователи	2002-2005 2006-2010	10,0 10.0	Средства предприя- тий	Внедрение мероприятия позволит: Сократить объемы водозаборов и сбросов, снизить негативное воздействие на объекты окружающей среды Алматинской области: р. Или, нак. Сорбулак, системы сооружений ПСК, подземные горизонты всей системы, включая иловые площадки, растительность и т.д.
3.4.	Снизить негативное воздействие малых предприятий пищевой промышленности на объекты окружающей среды по специфическим загрязнителям, обеспечив локальную очистку до отведения сточных вод на поля фильтрации, в реки	Природополь-зователи	2003-2005 г. 2006-2010	20,0 20.0	Средства предприя- тий водополь- зователей	вод на поверхностные, подземные воды, почвы, близлежащие территории, животный мир. 2. Использовать очищенные стоки на повторное техническое применение.
3.5.	Реконструкция биопрудов Текелийского горно-обоготитель- ного комбината "Казцинк"	Текелийская обогатитель- ная фабрика	2002-2005	10.0	Средства предприя- тия	Достижение проектного объема и нормативов ПДС
3.6.	Паспортизация всех водопользователей	Обл. упр. ООС	2002-2005 2006-2010	3,0 5.0	Средства предприя- тий	Совершенствование контроля
3.7.	Установление водоохранных зон и прибрежных полос в бассейне оз.Балхаш и р.Или	БАБВУ	2002-2003	3.0	Республи- канский бюджет	Охрана поверхностных вод
3.8.	Перенос канализационного насосного коллектора с. Баканас с водоохранной полосы р.Или	Обл.упр.ООС тендер	2003	5.0	Областной бюджет	Охрана поверхностных вод
3.9.	Восстановление канализационных и водопроводных сетей п. Заречный (ремонт и реконструкция сетей водопровода и канализации)	Обл. упр. ООС	2002	3.7	Областной бюджет	Ликвидация последствий Жаманкумской трагедии 1988 г.
3.10.	Берегоукрепитель-ные работы Тасмурунского канала, р.Или у с.Баканас и в районе пролета моста через реку	Обл. упр. ООС	2002	5.0	Областной бюджет	Предотвращение процессов размыва и водной эрозии
3.13.	Восстановление канализационных сетей п. Жансугурова, Аксуйского района	Обл. упр. ООС	2002-2005	1.6	Областной бюджет	Восстановление канализационных сетей п. Жансугурова
	ВСЕГО:		2001-20052006-2010 2002-20052006-2010 2002-20052006-2010	3.0 - 65.3 50.0 103.0 125.0	Республи- канский бюджет Областной бюджет Средства предприя- тия
4.	ОХРАНА И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВА- НИЕ ПОДЗЕМНЫХ ВОД			-
4.1.	Комплексное обследование территории области по уточнению и выявлению новых очагов загрязнения подземных вод и факторов их загрязнения	Облуправле- ние ООС тендер	2003-2005 2006-2010	5.0 5.0	Областной бюджет	Охрана подземных вод. Учет существующих и потенциальных источников загрязнения подземных вод
4.2.	Режимные наблюдения за состоянием и рациональным использованием подземных вод	"ЮжКазнед- ра" АО Алматы-гид- рогеология, Алматы гидрогеомо- ниторинг	2002-2005	5.0	Республи- канский бюджет	Охрана подземных вод
4.3.	Дать анализ состояния Государственного и ведомственного мониторинга подземных вод. Предложения по развитию и оптимизации	Обл.упр. ООС Тендер	2003-2005	3.0	Областной бюджет Средства предприя- тий	Охрана подземных вод Прогноз состояния подземных вод на очагах загрязнения подзем. вод методом моделирования и разработка мероприятий по защите подземных вод от загрязнения
4.4.	Создание единой базы данных по мониторингу подземных вод	Обл. упр. ООС тендер	2003-2005 2006-2010	1.0 3.0	Областной бюджет	Охрана подземных вод. Совершенствование системы контроля и наблюдений.
4.5.	Переоценка эксплуатационных запасов месторождений подземных вод	"ЮжКазнед- ра"	2002-2005	10.0	Республи- канский бюджет	Оценка состояния запасов
4.6.	Инвентаризация фонтанирующих Скважин. Ликвидация бесхозных, не зарегулированных скважин	Обл.упр.ООС тендер	2003-2005	12.0	Обл. бюджет	Рациональное природопользование
4.7.	Мониторинг состояния подземных вод в районе действующего хвостохранилища ТГОК ОАО "Казцинк"	Предприяти- ями	2002-2005 2006-2010	15.0 20.0	Средства предприя- тия	Контроль за влиянием ТГОК на подземные воды региона (ведется с 1999 г.)
4.8.	Мониторинг состояния подземных вод в районе действующих золоотвалов ТЭЦ 2, ТЭЦ-З,	Предприяти- ями	2002-2005 2006-2010	25.0 30.0	Средства предприя- тий	Контроль за влиянием на состояние подземных вод (ведется с 2000 г)
4.9.	Мониторинг состояния подземных вод в зоне действия горполигона "Тартип"	Предприя- тиями	2002-2003 2006-2010	2.4 5.0	Средства предприя- тия	Контроль за влиянием полигона на подземные воды
4.10.	Берегоукрепление, очистка русла р. Каратал Кербулакский район (от г.Текели до п.Карабулак)	ТГОК ОАО "Казцинк", ТОО "Монолит"	2002-2005	3.5	Средства предприя- тий	Улучшение санитарного состояния реки Каратал
	ВСЕГО:		2001-20052006-2010 2002-20052006-2010 2002-20052006-2010	15.0 - 21.0 8.0 45.9 55.0	Республи- канский бюджет Областной бюджет Средства предприя- тия
5.	ОТХОДЫ ПРОИЗВОДСТВА И ПОТРЕБЛЕНИЯ
5.1.	- Внедрение Программы управления отходами производства и потребления Алматинской области. - Инвентаризация и рекультивация стихийных свалок районов области - Разработка проекта и строительство полигона для захоронения промышленных и токсичных отходов	Обл.упр.ООС Природополь-зователи	2002-2005 2006-2010 2003-2005 2006-2010 2003-2005 2006-2010	15.0 20.0 15.0 15.0 50.0 60.0	Средства предприя- тий, областной бюджет Областной бюджет Средства предприя- тий	Согласно проекта "Система управления отходами производства и потребления Алматинской области" Предотвращение загрязнения ООС
5.2.	Провести инвентаризацию токсичных отходов в области	Природополь-зователи	2003-2004	1.0	Средства предприя- тий	Обоснование строительства полигона токсичных отходов, предотвращение загрязнения ООС
5.3.	Ликвидация стихийных свалок ТБО вокруг городов области	Акиматы районов, Обл. упр. ООС	2003-2004 2002-2004	2.0 3.0	Областной бюджет Средства предприя- тия	Ликвидация очагов возгорания и задымления атмосферы городов области
5.4.	Развитие коммунальных служб по сбору и хранению ТБО во всех районах области	Акиматы районов	2003-2005 2006-2010	2,0 5,0	Областной бюджет, кредитова- ние развития бизнеса	Стимулирование населения и предприятий к раздельной утилизации ТБО.
5.5.	Рекультивация хвостохранилища обогатительной фабрики Коксу	Облакимат, Горакимат, Обл.упр.ООС	2002-2003	20.0	Республик. бюджет	Охрана земель. Восстановление качества почв.
5.6.	Реконструкция золоотвалов Текелийского энергокомбината	ТЭК "Казцинк"	2002-2004	50.0	Средства предприя- тия	Предотвращение загрязнения окружающей среды
5.7	Разработать проекты по захоронению радиоактивных отвалов (отходов)	Обл. упр. ООС	2004-2005	5.0	Областной бюджет с долевым участием предприя- тий	Предотвращение радиоактивного загрязнения окружающей среды
5.8.	Проведение захоронения радиоактивных отвалов Панфиловского уранового месторождения	Тендер	2003 2005 2006-2010	11.0 11.0	Областной бюджет	Предотвращение радиоактивного загрязнения окружающей среды
5.9.	Проектирование полигона для складирования ТБО в. г. Талдыкоргане	Обл.упр.ООС тендер	2002-2003	1.5	Областной бюджет	Охрана земель, почв, подземных вод. Утилизация ТБО
5.10.	Строительство полигона для складирования ТБО в. г. Талдыкоргане		2004-2007	20.0	Областной бюджет	Охрана земель, почв, подземных вод. Утилизация ТБО
	ВСЕГО:		2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	20.0 0.0 56.5 31.0 119.0 80.0	Республи- канский бюджет Областной бюджет Средства предприя- тия
6.	ОХРАНА ВОЗДУШНОГО БАССЕЙНА
6.1.	Совершенствова- ние улавливания оксидов азота из дымовых газов на крупных предприятиях области	Предприятия	2002-2005 2006-2010	50.0 50.0	Средства предприя- тия	Снижение выбросов оксида азота до ПДВ
6.2.	Реализация Программы воздухоохранных мероприятий по ТЭЦ-2 (в т.ч. перевод на газ)	Предприятие ТЭЦ-2	2002-2005 2006-2010	15.0 25.0	Средства предприя- тия	Сокращение выбросов вредных веществ, контроль за выбросами.
6.3.	Реализация Программы воздухоохранных мероприятий по ТЭЦ-3 (в т.ч. перевод на газ)	Предприятие ТЭЦ-3	2002-2005 2006-2010	15.0 20.0	Средства предприя- тия	Сокращение выбросов вредных веществ, контроль за выбросами.
6.4.	Использование бензоспиртов для автотранспорта ( кислородное обогащение топлива)	Обл. упр. ООС	2002-2005 2006-2010	20.0 20.0	Средства предприя- тий	Снижение выбросов угарного газа, бензола и других токсичных компонентов.
6.5.	Внедрение Программы воздухоохранных мероприятий ТГОК ОАО "Казцинк" Усиление контроля за выбросами Текелийского ГОКа (в т.ч. Текелийского энергокомплекса) ведение экологического мониторинга.	ТГОК ОАО "Казцинк"	2002-2005 2006-2010	6.5 15.0	Средства предприя- тия	Сокращение выбросов вредных веществ, контроль за выбросами. Сокращение зоны влияния Текелийского ГОКа на окружающую среду.
6.6.	Повысить уровень технического состояния автотранспортных средств.	Автотранс- портные и др. предприятия	2002-2005 2006-2010	10.0 25.0	Средства предприя- тия	Сокращение выбросов вредных веществ, контроль за выбросами.
6.7.	Внедрение Программы воздухоохранных мероприятий АО "Беркут"	АО "Беркут"	2002-2005 2006-2010	5.0 10.0	Средства предприя- тий	Обеспечение пылеподавления на карьере, отвалах, складах угля и при транспортировке. Проведение производственных испытаний по использованию сажистых углей в качестве удобрений для выращивания сельхозкультур.
	ВСЕГО:		2002-2005 2006-2010	121.5 165.0	Средства предприя- тий

7.	ОХРАНА РАСТИТЕЛЬНОГО МИРА
7.1.	Проведение инвентаризации видового, возрастного состава, поврежденности и заболеваемости городских насаждений во всех городах области	Акимы районов	2003-2005	10.0	Областной бюджет	Оценка фактического состояния озеленения городов и населенных пунктов области
7.2.	Разработка на основе инвентаризации имеющихся насаждений эффективных ассортиментов растений для озеленения Талдыкоргана, Текели, Уштобе, Сарканда, Джаркента.	Акимы районов	2003-2005	10.0	Областной бюджет	Подготовка основы повышения эффективности озеленительных, уходных и проектировочных работ. Повышение уровня озелененности населенных пунктов.
7.3.	Организация питомнических хозяйств древесных и цветочно-декора- тивных растений.	Облтеруправ-ление по лесу и биресурсам, Обл. упр. ООС	2003-2005 2006-2010	5.0 5.0	Областной бюджет, доп. инвестиции	Производство посадочного материала, адаптированного к условиям востока и юго-востока области, обеспечение развития и эффективности озеленительных работ
7.4.	Инвентаризация полезащитных лесных полос на территории области	Департамент с/х обл.упр.ООС, Природополь-зователи	2003-2005 2006-2010	1.5 2.5	Областной бюджет	Оценка фактического состояния озеленения с целью дальнейшего увеличение площади зеленых насаждений.
7.5.	Разработка проектов реконструкции озеленения городов и поселков с учетом фиторайонирова- ния их территорий, дифференцирован-ных ассортиментов растений	Акиматы районови городов	2003-2005 2006-2010	5.0 5.0	Областной бюджет	Разработка дендрорайонирова- ния населенных пунктов по характеру почвенных условий и дифференцированию ассортиментов растений Выработка предложений по экономической стимуляции капиталовложений фирм, частных землепользователей, сохраняющих и приумножающих зеленые насаждения
7.6.	Организация и ведение мониторинга городских насаждений, как основы мобильной градостроительной политики в области озеленения и совершенствова- ния агротехники зеленого строительства.	Акиматы районов и городов	2003-2005 2006-2010	1.5 3.5	Областной бюджет	Будет обеспечена гигиеническая эффективность системы озеленения.
7.7.	Организация и ведение мониторинга экологического состояния природных рекреационных объектов, как основы рационального регулирования характера и интенсивности функциональных нагрузок на эти территории.	Облтеруправ- ление по лесу и биоресурсам	2003-2005 2006-2010	5.0 7.0	Областной бюджет	Будет обеспечена гигиеническая эффективность системы озеленения.
7.8.	Озеленение городов и поселков (посадка растений, уход)	Акиматы районов и городов, обл.упр.ООС	2003-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	3.0 5.0 5.0 12.0	Областной бюджет, Средства предприя- тий и общест- венных организа- ций	Эстетическое преобразование городов и поселков, увеличение площади зеленых насаждений, увеличение эстетической ценности
7.9.	Расширение лесозащитных насаждений в пустынных районах области путем посадки саксаула.	Облтеруправ- ление по лесу и биоресурсам	2003-2005 2006-2010	10.0 10.0	Областной бюджет	Предотвращение распространения опустынивания

7.10.	Разработка проекта и строительство дендропарка на территории области.	Тендер на проектирова- ние	2003-2005 2006-2010	6.0 10.0	Областной бюджет	Создание благоприятных условий для отдыха населения области
7.11.	Обеспечить сохранность памятников природы: Ясеневой рощи (Уйгурский район); Чинтугеньских ельников (Енбекшиказах- ский район). Ореховая роща (Талгарский район)	Акиматы районов, Облтеруправ- ление по лесу и биоресурсам	посто-янно			Охрана памятников природы
7.12.	Реконструкция научно-произ- водственной базы Алматинского гос. заповедника.	Алматинский заповедник	2002-2005	6.0	Республи- канский бюджет	Охрана окружающей среды
7.13.	Оценка биоразнообразия растительных экосистем Алматинской области Реализация рекомендаций по их устойчивому сохранению и использованию	Тендер.	2003-2005 2006-2010	5.0 6.0	Обл. бюджет, Средства предприятий и обществен- ных организаций	Оценка современного состояния видового состава, сохранности экосистем, предложения по изменению режимов природопользо- вания и охранные мероприятия
7.14.	Защита лесонасаждений от пожаров	Акиматы районов, Облтеруправ- ление по лесу и биоресурсам	2003-2005 2006-2010	2.0 5.0	Областной бюджет	Выработка предложений по экономической стимуляции капиталовложе- ний фирм, частных землепользовате- лей, сохраняющих и приумножающих зеленые насаждения
	ВСЕГО:		2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	6.0 - 64.0 53.011.012.0	Республи- канский бюджет Областной бюджет. Средства предприятий обществен- ных организаций

8.	ОХРАНА ЖИВОТНОГО МИРА
8.1.	Развитие платного научно-экологичес- кого туризма. Создание в интернете банка данных по современной фауне, палеофауне и Особо охраняемых природных территории (ООПТ) Алматинской области.	Обл. отдел по туризму Обл-теруп- равления госконтроля за жив. и раст. миром	2002-2005 2006-2010	5.0 5.0	Туристичес- кие компании, частные инвесторы	Развитие материально-тех- нической базы ООПТ на основе самофинансиро- вания. Реклама научно-экологичес- кого туризма в Алматинской области.
8.2.	Организация первоочередных объектовОсобо охраняемые природные территории и контроль за соблюдением режима охраны в них.	Облтеруправ- ления госконтроля за животным и растит. миром, проектные организации.	2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	5.0 5.0 5.0 5.0	Инвесторы на основе акциониро- вания, Областной бюджет	Охрана и восстановление естественного состояния фауны, флоры и памятников природы на ООПТ
8.3.	Создание питомников редких, исчезающих видов животных.	Охотпользо- ватели.	2003-2005 2006-2010	2.0 2.0	Инвесторы	Поддержание численности и сохранение генофонда редких и исчезающих видов фауны.

8.4.	Подкормка диких животных и птиц в осенне-зимний период.	Охотпользо- ватели, нацпарки, заповедники.	2002- 2005 2006- 2010 2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	5.0 5.0 3.0 3.0 2.0 2.0	Средства охотпользо- вателей Республи- канский бюджет Областной бюджет	Поддержание численности ценных видов на оптимальном уровне.
8.5.	Восстановление численности редких видов копытных (кулан, архар, джейран) и ценных видов рыб.	Облтеруправ- ления госконтроля за жив. и раст. миром	2002-2005 2006-2010	3.0 3.0	Областной бюджет	Восстановление численности кулана, архара, джейрана и исчезающих видов рыб.
8.6.	Разработка Программы сохранения восстановления и использования хищных птиц.	Облтеруправ- ления госконтроля за животным и растительным миром	2002-2005 2006-2010	2.0 2.0	Областной бюджет	Увеличение численности видов до оптимального уровня, развитие традиционных промыслов с использованием пернатых хищников
8.7.	Восстановление численности соколов-балоба- нов в предгорьях Заилийского Алатау	СП "Сункар"	2002-2005 2006-2010	2.0 2.0	Республи- канский бюджет	Восстановление численности соколов
8.8.	Внедрение прогрессивных методов выращивания рыб и диких животных, занесенных в Красную книгу РК	Облтеруправ- ления госконтроля за жив. и растит. миром	2003-2005 2006-2010 2003-2005 2006-2010	2.0 2.0 1.0 2.0	Республи- канский Областной бюджет	Восстановление численности редких видов фауны.
8.9.	Модернизация рыбопитомников, озернотоварных и нерестово-вы- растных хозяйств, акклиматизацион- ных станций.	Облтеруправ-ления госконтроля за животный и растительным миром	2002-2005 2006-2010	5.0 5.0	Инвесторы.	Увеличение численности представителей ихтиофауны
8.10.	Восстановление и реконструкция рыбозащитных сооружений на рыбопромысловых водоемах области	ГКП "Алматывод- хоз", рыбодобыт- чики на закрепленных участках, Облтеруправ- ление по лесу и биоресурсам	2003-2005	10.0	Средства предприятий	Сохранение биоразнообразия
8.11.	Оценка состояния рыбных ресурсов главных рыбопромысловых водоемов области, мероприятия по рациональному использованию их биоресурсов	Тендер	2003-2004	3.0	Областной бюджет	Охрана рыбных ресурсов
8.12.	Проведение межхозяйст- венного охотничьего устройства области	Проектные организации тендер.	2003-2004	1.5	Инвесторы на основе акциониро- вания	Выработка рекомендаций и ТЭО по межхозяйственно- му охот. устройству области.
8.13.	Организация зоологических заказников, охот.хозяйств, реорганизация действующих.	Охотпользо- ватели. Проектные организации	2003-2005 2006-2010	5.0 5.0	Инвесторы на основе акциониро- вания.	Закрепление охот. угодий, организация охот.хозяйств, зоологических заказников, реорганизация объектов цивилизованной рыбалки
8.14.	Организация службы по борьбе с болезнями диких животных.	Облтеруправ- ление по лесу и биоресурсам	2002-2005 2006-2010	1.0 2.0	Инвесторы на основе акциониро- вания	Снижение уровня заболеваний диких животных.
8.15.	Инвентаризация доминирующих видов животных Алматинской области.	Облтеруправ- ление по лесу и биоресурсам	2003-2004	3.0	Республи- канский бюджет	Учет животных с целью сохранения и увеличения видового состава
	ВСЕГО:		2002-20052006-2010 2002-20052006-2010 2002-20052006-2010	10.0 7.0 16.0 14.0 44.5. 34.0	Республи- канский бюджет Областной бюджет Инвесторы на основе акциониро- вания
9.	НАУЧНО-ТЕХНИ- ЧЕСКОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ ПРОГРАММЫ
9.1	Произвести оценку техногенного воздействия на окружающую среду с целью экологического аудита территории	Обл.упрООС тендер	2003-2005 2006-2010	5.0 7.0	Областной бюджет	Будет дана оценка состояния окружающей среды, как инструмент для принятия решений
9.2.	Разработать территориальную комплексную схему охраны окружающей среды (ТерКСООС)	Аппарат Акима области, Обл. упр. ООС, тендер	2003-2005	20.0	Областной бюджет	Учет градостроительной политики в охране окружающей среды
9.3.	Моделирование процессов переноса загрязняющих веществ в атмосфере над территорией Алматинской области Восстановить посты наблюдения атмосферного воздуха	Обл.упр.ООС РГП "Казгидро- мет"	2002-2005 2006-2010	5.0 5.0	Областной бюджет	Определение очагов опасного уровня загрязнения воздуха, путей переноса загрязняющих веществ, в том числе трансграничной составляющей
9.4	Разработать сводный том предельно допустимых выбросов загрязняющих веществ в воздушный бассейн г. Талдыкоргана	Обл. упр. ООС Тендер	2003-2005 2003-2005	2.5 2.5	Областной бюджет Средства предприятий	Охрана воздушного бассейна Талдыкорганского региона
9.5.	Провести мониторинг состояния атмосферного воздуха в промышленных районах и поселках области	Обл. упр. ООС, РГП "Казгидро- мет"	2003-20052006-2010 2002-20052006-2010	5.0 10.0 10.0 15.0	Областной бюджет Средства предприятий	Получение достоверных и обоснованных данных о загрязнении атмосферного воздуха
9.6.	Районирование территории Алматинской области по условиям и факторам самоочищения атмосферы	Обл.упр.ООС тендер	2003-20052006-2010 2002-20052006-2010	6.0 6.0 5.0 7.0	Областной бюджет и Средства предприятий	Возможность внедрения рыночного механизма управления качеством воздушного бассейна на основе организации и функционирования системы "BUBBLE"
9.7.	Составление и ведение кадастров источников загрязнения отходами, участков антропогенного и природного загрязнения территории области	Обл. упр. ООС. Тендер	2003-20052006-2010 2002-20052006-2010	1.0 2.0 2.0 10.0	Областной бюджет Средства предприятий	Охрана почвенно-земель- ных ресурсов
9.8.	Создание сводного тома ПДВ загрязняющих веществ городов с учетом перспективы их развития, в т.ч. в 2003 г. гг.Капчагай, Каскелен, Текели, Талгар, Есик, пос.Энергетичес- кий	Обл. упр. ООС. Тендер	2003-20052006-2010 2002-20052006-2010	3.0 10.0 5.0 15.0	Областной бюджет Средства предприятий	Охрана атмосферного воздуха
9.9.	Обследовать гидрологический, гидрохимический и гидробиологичес- кий режимы малых рек Талдыкорганского региона	Обл. упр. ООС РГП "Казгидро- мет"	2003-20052006-2010 2002-20052006-2010	2.0 3.0 3.0 4.0	Областной бюджет Средства предприятий	Карта экологического состояния малых рек.

9.10.	Гидробиологичес- кая оценка рек Каскеленка, Большая и Малая Алматинка и р. Или	Обл. упр. ООС. тендер	2003-2004	2.0	Областной бюджет	Изучение влияния хозяйствен- ной деятельности на биоценозы рек и их токсикологи- ческая оценка
	ВСЕГО:		2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	51.5 43.0 27.5 51.0	Республи- канский бюджет Областной бюджет Средства предприятий
10	ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ И ВОСПИТАНИЕ НАСЕЛЕНИЯ
10.1.	Проведение научно-практичес- кой конференции "Охрана окружающей среды и экологическое образование учащихся"	Облоно, Обл. упр. ООС.	2003-2005 2006-2010	2.5 3.5	Областной бюджет и доп. инвестиции	Экологическое воспитание населения
10.2.	Подготовить и выпустить брошюру: "Комплексная оценка состояния окружающей природной среды Алматинской области"	Обл. упр. ООС,	2003-2005	5.0	Областной бюджет	Характеристика современного состояния окружающей среды Алматинской области, пропаганда природоохранной деятельности
10.3.	Подготовить и выпустить тематический журнал: "Экологические проблемы и пути их решения в Алматинской области"	Обл. упр. ООС,	2006-2010	5.0	Областной бюджет Средства предприятий	Характеристика современного состояния окружающей среды Алматинской области, пропаганда природоохранной деятельности
10.4.	Организация экологических олимпиад среди школьников	Облоно, Обл. упр. ООС.	2002-2005 2006-2010	0.2 1.0	Областной бюджет и доп. инвестиции	Экологическое воспитание населения
10.5	Ежегодная организация смотров-конкурсов на лучшую постановку природоохрани- тельной работы в школах области	Облоно, Обл. упр. ООС.	2002-2005 2006-2010	0.4 1.0	Областной бюджет и доп. инвестиции	Экологическое воспитание населения
10.6.	Проведение семинаров, научно-практичес- ких конференций, конкурсов, обмен опытом в рамках РК, международного сотрудничества, выпуск научно популярной экологической литературы, приобретение литературы	Акимат области, Обл. упр. ООС, Облуправле- ние образования	2002-2005 2006-2010	1.0 1.5	Областной бюджет и доп. инвестиции	Экологическое воспитание населения
10.7.	Выпуск научно-популярного фильма о Жетысуйском крае	Акимат области, Обл. упр. ООС.	2003-2005	10.0	Областной бюджет и доп. инвестиции
10.8.	Проведение туристических поездок учащихся средних и средних специальных заведений по ландшафтно- рекреационным и техногенным маршрутам	Обл. упр. ООС, Облуправле- ние образования	2002-2005 2006-2010	0.2 1.3	Областной бюджет и доп. инвестиции
10.9.	Укрепление материально- технической базы областного управления охраны окружающей среды		2002-2005 2006-2010	12.0 25.0	Областной бюджет
	ВСЕГО:		2002-2005 2006-2010	31.3 38.3	Областной бюджет

1	2	3	4	5	6	7
	ИТОГО:		2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010 2002-2005 2006-2010	54.0 7.0 331.6 264.3 517.4 581.0	Республи- канский бюджет Областной бюджет Средства предприятий Инвесторы

СПИСОК ОСНОВНЫХ
ИСПОЛЬЗОВАННЫХ СОКРАЩЕНИЙ

ПДВ - предельно-допустимые выбросы;
ПДК - предельно-допустимые концентрации;
СВ - сточные воды;
ПТК - природно-территориальный комплекс;
ПДН - предельно допустимые нормы;
ПХС - природно-хозяйственная система;
НМД - нормативно-методическая документация;
ТБО - твердые бытовые отходы;
ОС - окружающая среда;
ООС - охрана окружающей среды;
РП - рациональное природопользование;
ООПТ - особо охраняемые природные территории;
ПДС - предельно-допустимый сброс;
СЭП - стационарные экологические площади;
ПСЭП - полустационарные экологические площади;
АПК - Алматы Пауэр Консолидейтед;
БАК - Большой Алматинский канал.

Приложение N 2
к решению Алматинского
областного маслихата
от 26 декабря 2002 года

ПЛАН
ПРИРОДООХРАННЫХ МЕРОПРИЯТИЙ И НАУЧНО
ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИХ РАБОТ НА 2003 г ПО АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТИ

N п/п	Наименование работ	Стои- мость работ тыс. тенге	Испол- нитель	Форма завер- шения	Примечания
1	2	3	4	5	6
1	Завершение экологического районирования территории Алматинской области путем составления карт загрязнения окружающей среды и природно- ресурсного потенциала области.	3000,0	ТОО "Экопроект ЛТД"	Отчет (пере- ходя- щий)	Приказ Министра ПРООС N 458-П от 11.11.00. Письмо Министерства природных ресурсов и охраны окружающей среды N 09-2054 от 6.08.2001 г, N09-2918 от 24.10.2001 г. План мероприятий Алматинской области по реализации Стратегии 2030. Экологическая программа области на период до 2010 года
2	Восстановление канализационных сетей п..Жансугурова Аксуйского района	2200,0	Тендер	Акт выпол- ненных работ (пере- ходя- щий)	Согласно экологической программе области на период до 2010 года. Письмо акима Аксуйского района N 01-02/361 от 23.03.2000 г.
3	Ликвидация последствий Жаманкумской трагедии 1988 года, восстановление канализационных и водопроводных сетей п.Заречный (ремонт и реконструкция сетей водопровода и канализаций)	1850,0	Тендер	Акт выполненных работ (пере- ходя- щий)	Согласно экологической программе области на период до 2010 года. Письмо акима г. Капшагай N12-188 от 14.06.99 г., N 12-152 от 03.04.2000 г.
4	Строительство полигона для складирования ТБО в г.Талдыкоргане (срок строительства 2003-2004гг.)	3000,0	Тендер	Акт выпол- ненных работ	Экологическая программа Алматинской области на период до 2010 года
5	Ремонт музея природы Алматинского гос. заповедника в Талгарском районе.	1500,0	Тендер	Акт выпол- ненных работ	Письма Алматинского государственного природного заповедника N 09 от 28.02.2002 г., N 34 от 10.07.2002 г., решение заседания областного Координационного Совета, протокол N 5
6	Восстановление канализационной сети с.Теректы Карасайского района	4500,0	Тендер	Акт выпол- ненных работ	Письмо Акима Карасайского района за N 01-28/2075 от 03.12.2002 г.
7	План мероприятий по оздоровлению и деятельности РГП "КазПАС" в вопросах воспроизводства рыбных запасов Алматинской области	2000,0	КазПАС	Акт выпол- ненных работ	Письмо директора РГКП "КазПАС" N 1-6/46 от 25 ноября 2002 г.
8	Реконструкция полигона для захоронения непригодных ядохимикатов в Коксуском районе.	3000,0	Тендер	Акт выпол- ненных работ	Письмо Акима Коксуского района N 1127 от 23.07.2002 г.
9	Восстановление канализационных сетей пос.Кендала в Талгарском районе.	4400,0	Тендер	Акт выпол- ненных работ	Письмо Акима Талгарского района N 02-1692 от 11.11.2002 г.
10	Проект строительства нового полигона ТБО г.Талгара	1500,0	Тендер	Проект	Письмо Акима Талгарского района за N 01-1188 от 08.08.2002 г, N 02-1691 от 11.11.2002 г.
11	Консервация золоотвала ТЭЦ-3	2000,0	ЗАО АПК	Акт выпол- ненных работ	Письмо ЗАО АПК от 29.08.2002 г N 102-5209
12	Проведение мероприятий по экологическому воспитанию и образованию населения ( выпуск пособии, книг, брошюр, лекции ко дню экологов). Проведение областных мероприятий по охране окружающей среды в школах областей (10 % школ с экологическим уклоном).	5000,0	Тендер	Прог- рамма, отчет выпол- ненных работ	Стратегия 2030, Закон РК "Об охране окружающей среды" ст.73-75 Экологическая программа Алматинской области на период до 2010 года приоритет N 4
13	Укрепление материально- технической базы областного управления охраны окружающей среды ( приобретение основных средств, командировочные, ГСМ).	2050,0	ОУООС	Отчет	Приобретение основных средств, командировочных, ГСМ
14	Содержание вновь организованного государственного учреждения "Областного департамента природоохранных программ"	4000,0	Государст- венное учреждение	Отчет
	ИТОГО	40000,0

НАЧАЛЬНИК УПРАВЛЕНИЯ А. АЙТЖАНОВ