Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістемені бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 8 шілдедегі № 108 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы 4 тамызда № 11830 болып тіркелді.

Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабының 5) тармақшасына, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика Министрінің 2014 жылғы 30 қыркүйектегі № 33 бұйрығымен бекітілген, Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 9779 болып тіркелген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті туралы ереженің 13-тармағы 2) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістеме бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Өндіріс және қоршаған орта статистикасы басқармасы заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның мерзімді баспасөз басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануға жіберілуін;

3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күн ішінде жұмыс бабында басшылыққа алу үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелері және аумақтық органдарының назарына жеткізілуін қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының жетекшілік ететін орынбасарына (Ж.Ә. Жарқынбаев) жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Төраға

Ә. Смайылов

Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 8 шілдедегі № 108 бұйрығымен бекітілген

Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістеме

1. Жалпы ережелер

1. Респонденттерден дәнді дақылдар түсімділігін жинау туралы алынатын деректердің сапасын бақылау мақсатында Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті (бұдан әрі – Комитет) және оның аумақтық органдары ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында, шаруа немесе фермер қожалықтарында және дара кәсіпкерлерде дәнді дақылдардың түсімділігін зерттеу (бұдан әрі – түсімділікті зерттеу) бойынша жалпымемлекеттік статистикалық байқау жүргізеді.

Осы Әдістеме тәжірибелік ұсынымдарды және дәнді дақылдардың орташа түсімділігін есептеуді қамтиды және Комитеттің, оның аумақтық органдарының мамандарының, сондай-ақ түсімділікті зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу кезінде интервьюерлердің қолдануына арналған.

Түсімділікті зерттеу Қазақстан Республикасының бидай және күріш өсіретін барлық өңірлерінде өткізіледі.

Осы зерттеуді жүргізудің негізгі қағидаты, зерттелетін учаскелерден сынаманы іріктеп алу арқылы бір гектардан алынатын орташа өнімді анықтау болып табылады, олар бұдан кейін өнімді өлшеу және бастырғаннан кейін бидайдың сапасын, ылғалдығын, ластығын анықтау үшін ауылшаруашылық зертхана қызметіне жіберіледі.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2. Түсімділікті зерттеу кезінде қолданылатын әдіс – іріктеп-өлшеу. Шағын және орта ауыл шаруашылығы құралымдары саны көп болған жағдайда осындай тәсілдің артықшылығы іріктеме негізінде қалыптастырылған деректер бойынша жалпы ел бойынша және жеке өңірлерде дәнді дақылдардың орташа түсімділігін анықтау мүмкіндігінде.

Осы зерттеуді жүргізу кезінде жеке шаруашылықта түсімділік барлық егістік бойынша өлшенбейді, ол іріктеме түрінде өлшенеді; іріктемеге түскен егістікке әрқайсысының мөлшері бір шаршы метр бірнеше учаскеден жеке-жеке сынама алынады. Осы учаскелерден алынған деректерді өңдеу нәтижесінде зерттелетін дақылдың барлық егістігі бойынша бір гектардан алынған түсімділігі анықталады.

3. Түсімділікке зерттеу жүргізу үшін алдын-ала оқытудан өткен интервьюерлер тартылады. Интервьюерлердің қажетті саны зерттелетін шаруашылықтың санына және бір интервьюерге келетін жүктемеге байланысты анықталады. Бір интервьюерге түсетін орташа жүктеме (жолды есепке алумен, бір таңдалған учаскеде бір шаруашылықта зерттеудің барлық кезеңдерін толық жүргізуге) хронометраж нәтижелері бойынша 13,9 сағатты құрайды.

4. Зерттеу жүргізу уақытында сынаманы іріктеуді интервьюерлер ауыл шаруашылығы өндірушінің тікелей қатысуынсыз жүзеге асырады, ал астықтың салмағын және ылғалдылығын анықтау бойынша зертханалық зерттеулерді сынақ зертханаларының мамандары жүргізеді, бұл өз кезегінде ауыл шаруашылығы өндірушінің өзінің немесе жергілікті органдардың бақылау қорытындысына әсерін болдырмайды.

5. Осы Әдістемелік ұсынымдарда келесі негізгі анықтамалар қолданылады:

1) адамдардың жеке кәсiпкерлiктi жүзеге асыруы ауыл шаруашылығына арналған жерлердi ауыл шаруашылығы өнiмiн өндiрумен, сондай-ақ осы өнiмдi ұқсатумен және өткiзумен тығыз байланысты еңбек бiрлестiгi шаруа немесе фермер қожалығы деп танылады;

2) ауыл шаруашылығы дақылдарының түсімділігі – алаң бірлігінен ауыл шаруашылығы өнімдерінің орташа түсімін сипаттайтын көрсеткіш, гектардан центнермен есептеледі;

3) ауылшаруашылық кәсіпорны – ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірумен, сақтаумен және қайта өңдеумен, ауыл шаруашылығы саласында қызмет көрсетумен айналысатын заңды тұлға немесе оның құрылымдық бөлімшесі;

4) ауыл шаруашылығы өндірушісі – ауыл шаруашылығы өнімдерін өндiрумен айналысатын жеке немесе заңды тұлға;

5) әзірлемелік кесте – іріктеме орнын анықтау үшін толтырылатын кесте;

6) навигациялық карта – іріктемеге түскен егістікті анықтау үшін қолданылатын, әлемнің төрт жағы көрсетілген жоспар-сызба;

7) іріктеме орны – сынама алынатын, өлшемі бір шаршы метр болатын жер учаскесі.

Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2. Зерттеу нысандары

6. Қазақстан Республикасында ауылшаруашылық дақылдарының әртүрлі түрлерін өсірумен ауыл шаруашылығы кәсіпорындары (бұдан әрі – ауыл шаруашылығы кәсіпорындары), шаруа немесе фермер қожалықтары, дара кәсіпкерлер және жұртшылық шаруашылықтары (өнімдерді үй-іргесіндегі телімдерде және саяжай телімдерінде өндіретіндер) айналысады.

Бұл ретте астық дақылдары, атап айтқанда бидай және күрішті, негізінде ауыл шаруашылығы кәсіпорындары, шаруа немесе фермер қожалықтары және дара кәсіпкерлер өсіреді, осыған байланысты дәнді дақылдардың түсімділігін зерттеу нысандары ретінде ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты осы санаттары белгіленген.

Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

3. Зерттеу үшін бас және іріктемелі жиынтықты қалыптастыру

7. Түсімділікке зерттеу жүргізу үшін алдын ала әкімшілік дереккөздердің деректері негізінде есепті жылы бидай және күріш сепкен ауыл шаруашылығы өндірушілерін қамтитын бас жиынтық құрастырылады. Содан кейін бас жиынтық негізінде іріктемелі жиынтық қалыптастырылады, оған барлық ауыл шаруашылығы кәсіпорындары және 30% шаруа немесе фермер қожалықтары және дара кәсіпкерлер таңдалады.

Ескерту. 7-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

8. Іріктемелі жиынтықты қалыптастыру үшін өлшемі пропорционалды ықтималдықпен кәдімгі бірөлшемді іріктеме қолданылады. Әдіс алғашқы іріктеменің бірлігі ретінде олардың көлеміне пропорционалды белгілі бір ауыл шаруашылығы өндірушілерін таңдауға, сондай-ақ егіс (сынама алуға қажетті гектар) сияқты екінші іріктеменің белгіленген бірлік санын таңдауға негізделген.

Ауыл шаруашылығы өндірушілерінің әр санаты үшін бас және іріктемелі жиынтық бөлек қалыптастырылады. Іріктемелі жиынтыққа ауыл шаруашылығы өндірушілері әр ауданнан енгізіледі, сол арқылы аудандық деңгейде іріктемелі жиынтықтың репрезентативтілігі қамтамасыз етіледі.

9. Іріктемені қалыптастыру үшін негізгі белгі есепті жылы әр ауыл шаруашылығы өндірушісіндегі бидай немесе күріштің егістік алқабы болып табылады. Үлкен егістік ауданы бар ауыл шаруашылығы өндірушілері екінші іріктемелі жиынтықта бірнеше рет көрсетілу мүмкіндігіне ие.

10. Түсімділікті зерттеу үшін бас жиынтықты қалыптастыруды аумақтық статистика органдары қамтамасыз етеді. Іріктемелі жиынтықты қалыптастыруды Комитеттің іріктемені қалыптастыру үшін жауапты құрылымдық бөлімшесі қамтамасыз етеді. Зерттелетін гектарды көрсетумен түсімділікті зерттеу бойынша іріктемеге түскен қалыптастырылған ауыл шаруашылығы өндірушілерінің тізімі жергілікті жерлерде түсімділікті зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу үшін аумақтық статистика органдарының басшыларына жеткізіледі.

4. Түсімділікті зерттеудің статистикалық құралы

11. Түсімділікке зерттеу жүргізу кезінде келесі статистикалық құрал қолданылады:

зерттеу сауалнамасы;

навигациялық карта;

әзірлемелік кесте;

салмағына және ылғалдылығына зертханалық зерттеу жүргізу бланкілері.

Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

12. Зерттеу сауалнамасы бірнеше сұрақтан тұрады, солардың көмегімен интервьюер фермердің егіс алқабы туралы ақпаратты нақтылайды, сондай-ақ астықтың сынамасын алатын күнді келіседі.

Зерттеу сауалнамасының көмегімен бидай немесе күріштің егілген алаңы анықталады, себебі зерттеу үшін іріктемелі жиынтықты қалыптастырғаннан бастап және зерттеу жүргізгенге дейін белгілі уақыт аралығы өтеді, сол аралықта бидай немесе күріш егілген егіс алқабы ауданының өзгеру жағдайы туындайды. Мұндай жағдайға мысал егістіктің бөлігін су басуы, соның нәтижесінде егін бөлігінің қурауы болып табылады.

Ауыл шаруашылығы өндірушісінің егіс алқабына астық жеткілікті пісіп, бірақ жинау науқаны басталмаған кезде сынама алуға тікелей жинау науқаны басталғанға дейін келуі үшін сауалнамаға түсімділік бойынша сынама алу үшін интервьюердің жоспарланған келетін күні туралы сұрақ қосылады. Сонымен қатар сауалнамада интервьюердің егістікке астық жиналғаннан кейін ысырап бойынша сынама алу үшін жоспарланған екінші рет келетін күні көрсетіледі. Зерттеу өткізілгеннен кейін сауалнамада сынама алудың нақты күні көрсетіледі.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

13. Әр түрлі дәнді дақылдар егілген учаскелері бар, сондай-ақ жиналмаған учаскелері (тыңайтылып жатқан немесе шықпай қалған егістер) бар егістікте астық сынамасын алу орнын дұрыс анықтау үшін интервьюер навигациялық карта құрады.

Навигациялық картада ауыл шаруашылығы өндірушісінде бар барлық егіс алқабының (әр түрлі ауыл шаруашылығы дақылдары себілген, соның ішінде бидай және күріш, тынайтылған алқабы, аңыздық жер және т.б.) орналасқан, сондай-ақ жол, өзен, арналардың схемалық жоспары және іріктемелі зерттеуге түскен алқапты жылдам табуға көмектесетін аумақтың басқа да белгілері көрсетіледі. Егер ауыл шаруашылығы өндірушісінде егіс алқабының саны аз болса, онда навигациялық карта соның сөзінен құрастырылады. Егер ауыл шаруашылығы өндірушісінде егіс алқабының саны көп болған жағдайда навигациялық картаны құрастыру үшін ауыл шаруашылығы өндірушісіне (немесе ауыл шаруашылығы өндірушісінің агрономына) жүгіну ұсынылады. Навигациялық картада егістік алқап солтүстіктен оңтүстікке және батыстан шығысқа қарай нөмірленеді.

Навигациялық картаның әр алқабында онда себілген дақылдың атауы көрсетіледі немесе егіс алқабы әр түрлі түстермен боялады, ал навигациялық картаның астында навигациялық картада сәйкес келетін дақылдың атауын және түсін көрсетумен шарты белгілер жасалады. Навигациялық картаның әр алқабында әзірлемелік кестеге деректерді енгізуді жеңілдету үшін егіс алқабының көлемі гектармен көрсетіледі. Бидай және күріштің түсімділігін зерттеуге арналған навигациялық карталардың үлгілері осы Әдістеменің 1 және 2-қосымшаларында келтірілген.

14. Әзірлемелік кесте нақты егістікте іріктеме орнын анықтау үшін қажет. Әзірлемелік кестенің бірінші беті нақты ауыл шаруашылығы өндірушісі туралы жалпы деректерден тұрады: шаруашылықтың атауы, оның БСН немесе ЖСН, іріктеме нөмірі, зерттеуге түскен егістіктегі жер учаскесін табу үшін қажетті қадам тізбесі. Екінші бетінде әзірлемелік кестенің өзі орналасады, оның әрбір жолына интервьюер нақты егістік туралы деректерді енгізеді. Бұл ақпарат әр егістіктің жалпы алаңынан, басқа да дақылдар егілген жер алаңынан, жиналмайтын жер алаңынан, өсу ретімен және іріктеме орнымен жер алаңынан (іріктемеге түскен ауыл шаруашылығы өндірушілерінің барлық егістіктері үшін) тұрады. Әзірлемелік кестеге ауыл шаруашылығы өндірушісінде бар және навигациялық картада көрсетілген барлық егістіктер енгізіледі.

Әзірлемелік кестені толтыру үлгісі осы әдістеменің 3-қосымшасында келтірілген, мұнда ауыл шаруашылығы өндірушісінде жалпы алаңы 200 га, құрайтын оның ішінде 8 егіс алқабы бар, оның ішінде 60 га арпа егілген (1-ші және 7-ші егіс алқабы), 10 га сұлы егілген (5-ші егіс алқабы), 10 га картоп (6-шы егіс алқабы), 10 га көп жылдық шөптермен (8-ші егіс алқабы), 10 га егіс суықтан үсіген (4 ші егіс алқабы), қалған 100 га бидай егілген (1-ші, 2-ші, 3-ші, 4-ші, 5-ші егіс алқабы). Бидайдың егіс алқабының алаңы әрбір егістік бойынша өсу ретімен былай есептеледі: осы егіс алқабының алаңы

(5-баған) қосу алдыңғы егіс алқабының өсу ретімен алаңы (6-баған). Бірінші егіс алқабы үшін 6-баған 5-бағанға тең болады.

7-бағанда интервьюермен әзірлемелік кестенің бірінші бетінен бастап алаңы өсу ретімен іріктеме орнының мәніне тең немесе көп болатын егістікке қарсы іріктеме орны жазылады. Іріктемеге түскен егіс алқабының нөмірі дөңгелектеліп сызылады. Алдындағы мысалда сауалнаманың бірінші бетінен іріктеме орны 90-ға тең делік. 6-бағанға қарасақ, іріктеме орнының осы мәніне өсуімен сомасы 95-ке тең. Онда 4-егіс алқабының нөмірі дөңгелектеліп сызылады, ал 7-бағанға 4-ші егіс алқабына қарама қарсы іріктеме орны 90 деп жазылады. Навигациялық картада зерттеуге түскен егіс алқабы (осы мысалда 4-егіс алқабы) штрихтеледі.

Күріштің түсімділігін зерттеу үшін әзірлемелік кесте осыған ұқсас толтырылады.

Әзірлемелік кестені толтырғаннан кейін интервьюер ауыл шаруашылығы өндірушісінен өсуімен соңғы алаңға тең болуы тиіс жиналатын бидайдың жалпы алаңын анықтайды. Егер бұл теңдік сақталмаса, онда кестедегі барлық жазбаларды әрбір егістік бойынша интервьюер қайта тексереді және барлық өсу ретімен алаңдарды қайта есептейді.

15. Бидай мен күріштің салмағы мен ылғалдылығын зертханалық зерттеулердің қорытындысын көрсету үшін статистикалық құралда екі бланк көзделген - біреуі егінді жинар алдындағы сынама үшін (В-1), екіншісі егінді жинағаннан кейінгі сынама үшін (В-2). Оларда келесі ақпарат келтіріледі:

1) зерттеу өткізетін зертхана туралы (зертхана атауы, оның БСН-і мен орналасқан жері, сынамаға зерттеу жүргізген зертханашы және зертхана басшысы туралы);

2) ауыл шаруашылығы өндiрушiсi туралы (атауы, белгілері (код бөлігі), іріктеме нөмірі мен орны);

3) дәнді дақылдың атауы мен сорты туралы;

4) сынамалардың грамдардағы жалпы салмағы және пайыздағы ылғалдылығы.".

Бидай мен күріш салмағына және ылғалдылығына зертханалық зерттеу жүргізу бланкілеріне зерттеу жүргізген сарапшы-зертханашы және зертхана басшысы зерттеу өткізген күнін көрсете отырып қол қояды.

Ескерту. 15-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

5. Түсімділікке зерттеу жүргізудің кезеңдері

1-параграф. Дайындық жұмыстары

16. Зерттеу жүргізу үшін интервьюер тиісті құралдармен қамтамасыз етіледі, оның тізіміне мыналар кіреді:

осы Әдістеме, зерттеу сауалнамасының бланкілері, В-1 және В-2 зертханалық зерттеулердің бланкілері, егіс алқабының жоспарын енгізуге арналған навигациялық карта, әзірлемелік кесте;

қарындаш, қалам, калькулятор;

сауалнамаларды толтыру үшін қысқышы бар папка;

учаскелерді іріктеуге арналған метрлік рамка;

масақтар жинауға арналған секатор;

масақтар жинауға арналған, құлақша қағазы бар қағаз пакет;

жоғарыда көрсетілгеннің бәрін салатын пакет (сөмке).

17. Түсімділікті зерттеу астық толық піскен сәтте өткізіледі: республиканың оңтүстік өңірлерінде шілде-қыркүйек, ал солтүстік өңірлерінде тамыз-қазан айларында.

Түсімділікке зерттеу жүргізу кезінде дала жұмыстарын орындау интервьюерге жүктеледі. Дала жұмыстары ұғымына мыналар кіреді:

ауыл шаруашылығы өндiрушiлерінен пікіртерім алу және навигациялық картаға егіс алқабының жоспарын түсіру;

іріктемеге түскен егістік алқабын табу;

учаскені таңдау;

масақтар жинау.

Ауыл шаруашылығы өндiрушiлерінің алынған тізімдеріне сәйкес интервьюер сауалнамаларды зерттеуге дайындайды, яғни:

облыстың, ауданның, ауылдық огругтің атауы және кодын;

ауыл шаруашылығы өндiрушiсінің атауы және БСН немесе ЖСН кодын;

іріктеме нөмірі және орнын толтырады.

18. Ауыл шаруашылығы өндiрушiсіне бірінші келген кезінде интервьюер ауыл шаруашылығы өндiрушiсінің бидай мен күріштің түсімділігіне зерттеу өткізуге қатысуға келісетінін сұрап біледі.

Егер ауыл шаруашылығы өндiрушiсі келісім берсе, интервьюер оның егістік жерлері туралы барлық қажетті ақпаратты анықтайды, бұл ретте навигациялық картаны, әзірлемелік кестені және зерттеу сауалнамасын толтырады және сынама алу үшін бидай толық піскен кезде таңдалған егістік алқапқа баруға ауыл шаруашылығы өндірушісінен рұқсат сұрайды, бірінші және екінші кезеңдерде сынама алу үшін келетін күнді анықтайды.

Егер ауыл шаруашылығы өндiрушiсi қарсы болса, онда интервьюер оған облыс бойынша толықтай дәнді дақылдар түсімділігі туралы деректер алу үшін белгіленген учаскелерден бірнеше масақ алу қажеттілігін және оның егістік жерлеріне залал келтірілмейтіндігін түсіндіреді.

19. Егер ауыл шаруашылығы өндiрушiсі бәрібір қарсы болса, бас тартқан шаруашылықта сол аудандағы егіс алқаптарының көлемі бойынша барынша қолайлы шаруашылыққа ауыстырылады. Шаруашылықты ауыстыруды Комитеттің тиісті құрылымдық бөлімшесінің келісімі бойынша аумақтық статистика органдарының мамандары жүзеге асырады.

Шаруашылықтарды ауыстыру сонымен қатар егер іріктемеге түскен ауыл шаруашылығы өндiрушiсiнің бидай немесе күріші толық жойылған жағдайда, сонымен қатар егер ауыл шаруашылығы өндiрушiсі өсу сапасының нашарлығынан бидай немесе күрішті барлық егістік алқабынан жинауды жоспарламаған жағдайда жүргізіледі.

Ауыстыру мүмкін емес болған жағдайда осы ауыл шаруашылығы өндірушісіне зерттеу жүргізілмейді, себебі бірдей емес ауыстырулар аудан бойынша орташа деректердің бұрмалануына әкелуі мүмкін.

20. Егіс алқабынан сынама алу екі кезеңде жүргізіледі:

егін жинағанға дейін (негізгі сынама);

егінді жинағаннан кейін (ысыраптар бойынша).

Бірінші кезеңде алынған негізгі сынама бойынша түсімділік анықталады. Бірінші кезеңдегі сынаманы алу үшін, интервьюер ауыл шаруашылығы өндірушісіне хабардар ете отырып, зерттеуге түскен ауыл шаруашылығы өндірушісінің егістігіне астықтың толық піскен кезінде: міндетті түрде егін жинардың алдында (1 аптадан ерте емес) немесе егінді жинауды бастаудың жоспарланған күні келеді.

Егер ауыл шаруашылығы өндірушісінде бір немесе бірнеше егістік алқап болса және навигациялық карта бойынша іріктемеге түскен егістік алқапты табу оңай болса, интервьюер өздігімен сынама алу үшін егістікке барады. Егер ауыл шаруашылығы өндірушісінде егістік алқабы көп болса және ауыл шаруашылығы өндірушісінсіз (немесе оның өкілі, мысалы агроном немесе бригадир) іріктемеге түскен алқапты табу мүмкін болмаса көмекке ауыл шаруашылығы өндірушісіне жүгіну ұсынылады.

Екінші кезеңде алынған сынама бойынша ысыраптар бойынша түсімділік анықталады. Екінші кезеңдегі сынаманы алу үшін егіс жинағаннан кейін үш күннің ішінде, яғни егіс алқабын басқа мақсатқа қолданбай тұрып (малдарды жіберуге, тыңайтуға немесе күздік дақылдарға қолданылса), сонымен қатар жинау кезінде түскен астықты құстар шоқымай тұрғанда өткізіледі.

2-параграф. Сынамалар алу үшін учаскелерді таңдау

21. Егістікке баруға ауыл шаруашылығы өндірушілерінен рұқсат алған соң учаскелерді таңдау үшін интерьвюермен учаскені өлшеуді бастайтын бұрыш және бірінші кезекте қозғалатын бағыт (егістікті жағалай немесе түпкірлей) анықталады. Тік бұрышты нысандағы егістіктегі интервьюер қозғалысының үлгісі осы Әдістеменің 4-қосымшасында келтірілген.

Есептеу интервьюердің егістікке баратын жолындағы бірінші бұрыштан басталады, екінші қозғалыс бағыты бойынша (сәйкестікті болдырмау үшін) келесі бұрыш болып табылады. Егістікті жағалай интервьюер егістіктің ең ұзын жиегімен жүреді. Осы әдістеменің 4-қосымшасының 1-үлгісінде көрсетілгендей егістік тік бұрышты болған жағдайда 1-ші бағыт бойынша жағалай, егістікке түпкірлей 2-бағыт бойынша қозғалу керек.

Егістіктің әр бағыты бойынша (жағалай және түпкірлей) жүре отырып, интервьюер ең көп ысырап байқалатын комбайнның бұрылатын орнын зерттеуге түсіп қалмауы үшін егістік шетінен 7 метрге алшақтайды.

Көлемі әр түрлі егістік алқаптарына арналған кездейсоқ қадамдар жинағы осы Әдістеменің 5-қосымшасына сәйкес таңдалады.

Интервьюер зерттелетін егістік алқабына сәйкес келетін қадамдар жинағын таңдайды. Бұл қадамдар жинағы кестеде осындай ұзындықты егістікті келесі зерттеу кезінде келесі кездейсоқ қадамдар жинағын қолдану үшін белгіленеді.

Бұдан басқа таңдалған қадамдар жинағын интервьюер әзірлемелік кестенің бірінші бетінде рамкаға тиісті көлемді егістік алқапқа қарама-қарсы жазады. Бұл қосарлы бақылау үшін жасалады:

интервьюер егістік жерді жағалай және оның түпкірлей қанша қадам жасауы керектігін ұмытпауы үшін;

бір ауыл шаруашылығы өндiрушiсіне бірнеше іріктеме түскен жағдайда, интервьюер ұзындығы әртүрлі егістік жерлер үшін қадамдар жинағын шатастырмауы үшін.

Кестеде белгіленген қадамдар санына қарай егістік алқабында жағалай және түпкірлей қозғала отырып интервьюер зерттелетін жер учаскесін табады. Бұдан бұрын келтірілген мысал үшін, онда іріктеме орны №4 егістік жерде орналасқан 90-шы га белгіленген және бұл егістік жердің көлемі 40 га, кестенің бірінші жолынан қадамдар саны таңдалады, ол егістік алқабының 50 га төмен егістік алқабының көлеміне сәйкес келеді, мысалы 6-шы қадамдар жинағы. Осы жинаққа сәйкес интервьюер егістік алқабының шетінен жағалай 20 қадам, ал егістік алқабына түпкірлей 75 қадам жылжу ұсынылады.

22. Сынама алу үшін учаскені тапқан кезде интервьюер егістіктің көлемі әртүрлі болуы мүмкін екенін ескереді. Интервьюер егістіктің жиегінен жағалай қадамды есептеуді бастап және жиекке жеткенге дейін жүргенде қадамның қажет санын жинамаған жағдай туындағанда, ол кері жаққа бұрылады және керекті санға дейін қадамды есептеуді жалғастырады. Бұл жағдайда интервьюер кері жаққа бұрылады, керекті санға дейін қадамды есептеуді жалғастырады. Қадамның керек санын жинап, интервьюер егістікке түпкірлей айналып, егістіктің түпкіріне қадамның қажетті санын есептейді. Егер егістік ұзын, бірақ ені тар болса, әдетте ұзындығына қадамның саны жетеді, ал еніне қадамның қажет саны жиналғанға дейін ерсілі-қарсылы жүру қажет болады.

23. Егер фермердің бір ғана үлкен егістік алқабы болса және оған түскен іріктеме біреуден көп болса, онда тиісті іріктеменің әрбір бірінші учаскесі егістік жердің бірінші бұрышынан әртүрлі кездейсоқ қадамдарда болуын интервьюер қамтамасыз етеді. Ауыл шаруашылығы өндiрушiсінде көлемі 450 гектар бір ғана егістік жері бар дейік, және оған екі іріктеме түсті: іріктеменің бірінші орны - 38-гектар, іріктеменің екінші орны - 314-гектар. Интервьюер кездейсоқ қадамдар кестесінен көлемі 500 гектарға дейінгі егістік жер үшін кездейсоқ қадамдардың екі жинағын - 149 және 18, 98 және 226 таңдайды; оларды әзірлемелік кестесінің бірінші бетіне көлемі 500 га дейінгі егістік жерге қарсы рамкаға жазады, кестеде бұл жинақтарды қолданылған ретінде белгілейді. Егістік жердің бірінші бұрышынан, жағалай 149 қадамды есептей отырып (егістіктің шетінен 7 м алшақтап), содан кейін осы орыннан егістік ортасына қарай 18 қадам жасап, интервьюер бірінші іріктеменің бірінші учаскесін табады. Сондай-ақ егістік жердің бірінші бұрышынан егістікті жағалай 98 қадам санап, сосын осы орыннан егістік ортасына қарай 226 қадам жасап интервьюер екінші іріктеменің бірінші учаскесін табады.

24. Жинауға жатпайтын (бөгеттер мен арналар, егістігі қураған немесе шықпаған) учаске болған жағдайда жиналмаған учаскелері бар егістік схемасының үлгісі осы әдістеменің 6-қосымшасында келтірілген.

Егер интервьюер егістік алқапты жағалай жүретін бағытта қозғалып, жиналмайтын учаскенің шекарасына жетсе және қажетті қадамдар санын жинамаса, ол сол бағытта жүруін жалғастырады және қажетті қадамдар санын жинайды, ал егістік алқабының түпкіріне бұрылып, егістік алқабының шетінен емес, жиналатын алқап басталатын орыннан қадамдарды санап бастайды. Осыған байланысты интервьюер егістік алқабының картасын құру кезінде жиналмайтын егістік алқабын міндетті түрде көрсетуі маңызды.

25. Егер жиналмайтын учаске егістіктің ортасында орналасқан болса, интервьюер түпкірлей қозғала отырып, жиналмайтын учаскенің шетіне дейін жетеді де, қадам есебін тоқтатады және жиналмайтын учаскеден өткеннен соң қадам есебін жалғастырады.

Егер интервьюерге жиналмайтын учаскелердің бар екені туралы ескертілген болса, ол олардан айналып өтеді, яғни оларды зерттеуден алып тастайды. Егер интервьюерге ескертілмеген болса және зерттелетін учаске жиналмайтын егістік алқапқа түссе, онда интервьюер осы учаскені зерттеуді жалғастырады, себебі ол жері нашар басқа учаскелерді білдіреді.

26. Тәжірибеде нысаны белгісіз егістіктер жерлер жиі кездеседі. Ондай егістікке навигациялық картада тікбұрышты нысан беріледі, ал қосылған учаскелер жиналмайтын болып есептеледі.

27. Әрбір іріктеме үшін интервьюер екі учаскені таңдайды. Екінші учаске біріншіден есептің тоқтатылған бағыты бойынша жағалай 30 қадамға және түпкірлей 30 қадамда орналасқан. Интервьюер қадамдары схемасының үлгісі осы Әдістемеге 7-қосымшада келтірілген.

Егер бірінші учаскені тапқан кезде қадам жетпей қалып және есеп кері бағытта жалғастырылған болса, онда екінші учаскені тапқан кезде де бағыт өзгереді.

Ескерту. 27-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

3-параграф. Сынамаларды іріктеу

28. Дәнді дақылдардың түсімділігін анықтау үшін интервьюермен таңдалған әрбір учаскеде 1 шаршы метр алаңнан сынама алынады, ол үшін осы мақсатқа арнайы жұқа, бірақ берік материалдан жасалған рамканы (метр рамкасы) қолдануы керек. Рамканың жақтары іштей есептегенде бір метрге тең болады. Сынама алуға рамканы ыңғайлы салу үшін оның үш жағы берік бекітіледі, ал төртінші жағы жеңіл алынады және салынады. Зерттеу жүргізуге арналған рамка үлгісі осы Әдістеменің 8-қосымшасында келтірілген.

29. Зерттеуге жататын бірінші учаскені тапқаннан кейін интервьюермен рамка тығыздалып орналастырылады. Бұл ретте, рамка өсімдіктің үстіне емес, оның түбіріне орналастырылады (төртінші жағын ашық қалдыра отырып); рамканы орналастырғаннан кейін төртінші жағы жабылады, түбірі рамканың сыртында қалған барлық өсімдіктер рамкадан алынып тасталады және түбірі рамканың ішінде қалған өсімдіктің бәрі рамканың ішіне кіргізіледі.

Содан соң интервьюер масақтар сабағымен бірге жерге тақап кеседі, масақ сабағы бойынша 1 см төмен кесіледі. Масақты кесу схемасы осы Әдістеменің 9-қосымшасында келтірілген.

30. Әрбір кесілген масақ қағаз пакетке салынады. Қағаз пакетті толтырудың үлгісі осы Әдістеменің 9-қосымшасында келтірілген.

Интервьюермен ешқандай шығынға жол бермей (яғни желді есепке ала отырып) қағаз пакетке масақтардың барынша түсуі қамтамасыз етіледі. Масақ жинау үшін қағаз пакет пайдаланылады, өйткені мұндай пакетте дәнге ауа барып тұрады және егер әлі ылғал дәндер түссе, олар көгермейді. Пакетті орау үшін, яғни жабу үшін оны толық толтырмайды. Сынаманы салып жіберу процесінде масақтар немесе дәндер жоғалып қалмауы үшін пакеттің жабық болуы өте маңызды.

Егер бір учаскеден масақ жинауға бір пакет жетпесе, онда масақтарды басқа қағаз пакетке салу керек және әрбір пакетке: "А сынамасының бірінші пакеті", "А сынамасының екінші пакеті" деп жазу керек. "Б сынамасына" да осылай жазу керек. Сонымен, бірінші учаскеден жиналатын сынамалар "А сынамасы" деп, ал екінші учаске сынамалары "Б сынамасы" деп көрсетіледі.

Масақтарды кесіп алғаннан соң қатарларда, қатар аралықтарда барлық учаске бойынша жинау кезінде түсіп қалғанның барлығы, яғни масақтар, дәндер, масақтардың жартысы теріп алынады.

Әрбір пакетте, таңбалайтын құлақша қағазда мынадай жазбалар жазылады:

ауыл шаруашылығы өндiрушiсiнің атауы, оның мекенжайы, БСН немесе ЖСН;

дәнді дақылдың атауы мен сорты;

іріктеме орны;

іріктеме №.

Ескерту. 30-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

31. Таңдап алынған сынамаларды зертханаға жібермес бұрын интервьюер бидайды сабағынан (қауызынан) ажыратады және дайын астық зертханаға тапсыру үшін қайтадан пакетке салынады. Дайын материалдары бар қағаз пакеттер екі жүмыс күні ішінде ылғалдылығы мен салмағын анықтау үшін зертханаға жіберіледі. Егер зертхана интервьюер жұмыс істеп жүрген аумақтың шегінде болса, ол сынамаларды зертханаға өзі жеткізеді. Егер зертхана алыста орналасса, интервьюер сынамаларды аудандық статистика басқармасына береді, олардың қызметкерлері сынамаларды зертханаға жеткізеді. Сынамалармен бірге интервьюер зертханаға В-1 бланкісін жолдайды, ондағы реквизиттік бөлімді сынама салынған пакеттің таңбалайтын парағынан бастап зертханашы толтырады.

Ескерту. 31-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

32. Сынамаларды бірінші кезеңде сұрыптағаннан кейін интервьюер ауыл шаруашылығы өндiрушiсiне өзінің астықты жинағаннан кейін болуы мүмкін ысырапты тексеру үшін учаскені зерттеуге тағы да келетіні туралы ескертеді. Интервьюермен ауыл шаруашылығы өндірушісі егінді қашан жинайтыны және ысырапты анықтау үшін қашан келуге болатыны анықталады.

33. Ысырапты зерттеу үшін учаскені анықтау кезінде шығымдылықты зерттеуде қолданылатын барлық мына ережелер сақталады: учаскенің бірінші бұрышын анықтау, қозғалыс бағыттары, егістік шетінен алшақтау, сынамалар саны. Бір ғана өзгеріс бар: учаске шығымдылықты анықтау кезінде зерттелетін учаскеге қарағанда әр бағыт бойынша 5 қадамға ілгері орналасуы керек. Қатарлардан және қатар аралықтарынан астықты жинап болғаннан соң шашылып қалған масақтар, масақ сынықтары, дәндер жинап алынады, бірақ бұның бәрі топырақтан тазартылып, мұқият жиналады.

Егер интервьюер егістік жерге кешігіп келсе, яғни ауыл шаруашылығы тауар өндiрушiсi егістік жерді жыртып тастаған болса немесе мал жайып жіберсе, онда маман ауыл шаруашылығы тауар өндiрушiсінен зерттеу қажет болатын учаскеге ұқсас басқа учаскені көрсетуін сұрайды. Мұндай жағдайда сынамалар салынған пакетке олардың альтернативті учаскеден жиналғанын жазады.

Ысыраптар бойынша сынама материалы зертханаға жіберу үшін негізгі сынамаға ұқсас дайындалады, бұл ретте В-2 бланкісі толтырылады.

6. Түсімділікті есептеу

34. Зертханалық зерттеулер нәтижесін алғаннан соң орта түсімділікті есептеу жүзеге асырылады. Барлық алдағы есептеулер интервьюердің қатысуынсыз Комитеттің және аумақтық статистика органдарының мамандарымен жүзеге асырылады.

Шаруашылықтардың іріктеме жиынтығында өткізілген зерттеулер нәтижесінде жетіліп-піскен деректер, яғни таратуды қажет етпейтін деректер алынады.

35. Бірінші кезеңде таңдауға түскен әрбір ауыл шаруашылығы өндірушісіне негізгі сынама және ысырап сынамасы арқылы орташа түсімділік келесі формула арқылы анықталады,:

(1)

мұнда:

Wi – сынамалардың жалпы салмағы, граммда;

N – сынамалар саны;

mi – сынамадағы бидайдың ылғалдылығы, %-бен өлшенеді;

0,865 – Қазақстан үшін стандартты ылғалдылық.

Анықтама үшін: 1 гектар = 10000 м2

1 центнер = 100000 грамм

Жоғарыды көрсетілген формула бойынша есептеу нәтижесінде түсімділік формулада берілген аударма коэффициенті есебінен гектарынан центнермен алынады. Осыған ұқсас формуламен ысырап бойынша шығымдылық есептеледі (Li).

Бидайдың шығымдылығын есептеу мысалы.

Мысалы, ауылшаруашылығы өндірушісінде жеткілікті көп бидай егістігі бар делік, және екінші іріктемеде бес учаскеден сынама алу белгіленген. Осы учаскелерден (N=5) жалпы салмағы Wi=690 грамм ылғалдылығы m_i= 10,76% бидай жиналды. Формуланы (1) пайдалана отырып, осы шаруашылықтағы негізгі сынама бойынша гектарынан центнермен G_i = 14,24 шығымдылықты анықтаймыз. Осы шаруашылықта бидайдың ысырап сынамасының жалпы салмағы WI=105 грамм, ылғалдылығы mi=11.68%. Сондай-ақ формуланы (1) пайдалана отырып, осы шаруашылықтағы ысырап бойынша шығымдылықты анықтаймыз, гектарынан L_i=2,14 центнер. Күріштің түсімділігін осыған ұқсас есептеуге болады.

36. Әр аудан үшін негізгі және ысырап сынамалары бойынша орташа түсімділік және аудан бойынша таза орташа түсімділік есептеледі.

Аудан бойынша негізгі сынама бойынша орташа түсімділік мына формуламен есептеледі:

(2)

мұнда:

G_i – i-ауыл ауыл шаруашылығы өндірушінің негізгі сынама бойынша түсімділігі;

N_G – іріктемеге түскен ауыл шаруашылығы өндірушілерінің саны.

Аудан бойынша ысырап бойынша орташа түсімділік мына формуламен есептеледі:

(3)

мұнда:

L_i – i-ауыл шаруашылығы өндірушінің ысырап бойынша түсімділігі;

N_L – іріктемеге түскен ауыл шаруашылығы өндірушілер саны.

Аудан бойынша таза орташа түсімділік мына формула бойынша анықталады:

Y =

–

(4)

- негізгі сынама бойынша орташа түсімділік;

- ысырап бойынша орташа түсімділік;

7. Іріктеменің стандартты қатесін есептеу

37. Түсімділікті іріктемелі зерттеу нәтижесі бойынша алынған деректердің сапасын анықтау үшін іріктеменің стандартты қатесі және өзгермелілік коэффициенті есептеледі.

38. Тұтастай зерттеу бойынша іріктеменің стандартты қателерін есептеу үшін негізгі сынама және ысыраптар бойынша іріктеменің стандартты қатесі жеке есептеледі. Есептеу әрбір аудан, ауыл шаруашылығы кәсіпорындары, шаруа немесе фермер қожалықтары және дара кәсіпкерлер бойынша бөлек жүргізіледі.

Негізгі сынама бойынша іріктеменің стандартты қатесі мына формула бойынша есептеледі:

(5)

мұнда:

G_i – i-ауыл шаруашылығы өндірушісінің негізгі сынамасы бойынша түсімділік;

– аудан бойынша негізгі сынама бойынша орташа түсімділік;

N_G – аудандағы іріктеме саны.

Ысырап бойынша іріктеменің стандартты қатесі мына формуламен есептеледі:

(6)

L_i – i-ауыл шаруашылығы өндірушісінің ысырап бойынша түсімділігі;

– аудан бойынша ысырап бойынша орташа түсімділік;

N_L – аудандағы іріктеме саны.

Тұтастай зертеу бойынша іріктеменің стандартты қатесі әр аудан және әр ауылшаруашылығы өндірушісі үшін мына формула бойынша анықталады:

(7)
Ескерту. 38-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

39. Осыдан кейін төменде көрсетілген формула арқылы әр ауданда, әр ауыл шаруашылығы өндірушісінің санаты бойынша, түсімділіктің орташа мәнінен іріктеменің стандартты қатесі қандай үлесті құрайтынын көрсететін өзгермелік коэффициенті анықталады:

CV=(SY/Y)*100 (8)

Жол берілген өзгермелік коэффициенті (CV) аудан деңгейінде 15% мөлшерінде қабылданған. Жол берілген өзгермелік коэффициентінен вариация асқан жағдайда, зерттеу нәтижелері бойынша алынған барлық деректер қайта тексеріледі және қажет болған жағдайда орташа түсімділік есебінен экстремалды мәндері бар шаруашылықтар алып тасталады.

8. Түсімділікке іріктемелі зерттеу нәтижелері бойынша алынған деректерді қолдану

40. Түсімділік туралы деректерді зерттеу нәтижелері бойынша алынған деректер негізінде бидай мен күріштің жалпы жинаудың есепті көлемі анықталады, содан кейін ол жалпымемлекеттік статистикалық байқаулар аясында респондентерден алынған бидай мен күрішті жалпы жинау туралы деректерді бақылау үшін қолданылады.

Жалпы жинаудың есепті көлемі әр аудан үшін ауыл шаруашылығы кәсіпорындары, шаруа немесе фермер қожалықтары және дара кәсіпкерлер бойынша жеке зерттеу нәтижелері бойынша алынған таза түсімділікті себілген немесе жиналған алқапқа көбейтумен қалыптастырылады. Себілген алқапты есепте жалпы жинау туралы алдын ала деректерді табу, жиналғанды – түпкілікті есепті деректер үшін қолданады.

Түсімділікті зерттеу нәтижелері бойынша бидай мен күрішті жалпы жинау туралы түпкілікті есепті деректер осы дақылдардың әр аудан бойынша шаруашылық санаттары деңгейінде респонденттерден алынған деректермен салыстырылады. Осы деректер арасындағы айырмашылық зерттеу бойынша мүмкін статистикалық ауытқу мөлшерінен артпауы керек, ол мына формула бойынша есептеледі:

SP = SY * P (9)

мұнда:

S_Y - іріктеменің стандартты қатесі, ц/га өлшенеді;

P - жиналған алқап (бидай немесе күріш) аудан бойынша.

Егер, жоғарыдағы айырмашылық зерттеу бойынша жол берілген статистикалық ауытқудан асып кеткен жағдайда, Комитетпен қажеттілігіне қарай сараптамалық жолмен респонденттерден алынған деректер түзетіледі.

Ескерту. 40-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 27.11.2017 № 187 (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістемеге 1-қосымша

Бидай түсімділігін зерттеуге арналған навигациялық картаның үлгісі

Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістемеге 2-қосымша

Күріш түсімділігін зерттеуге арналған навигациялық
картаның үлгісі

Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістемеге 3-қосымша

Әзірлемелік кестені толтыру үлгісі

Егістік алқабының №	Егістік алқабының көлемі, га	Басқа дақылдар үшін пайдаланылатын егістік алқабының көлемі, га	Жиналмайтын алаң, га	Астыққа жиналатын бидайдың алаңы, га	Бидайдың өсуі ретімен ауданы, га	Іріктеме орны
1	2	3	4	5	6	7
1	30	10		20	20
2	25			25	45
3	10			10	55
(4)	50		10	40	95	90
5	15	10		5	100
6	10	10
7	50	50
8	10	10
Барлығы	200	90	10	100

Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістемеге 4-қосымша

Тік бұрышты нысанды егістіктегі интервюер қозғалысының үлгісі

Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістемеге 5-қосымша

Көлемі әртүрлі егістік жерлерге арналған кездейсоқ қадамдар жинағы

Егістіктер санаты	қадамдардың 1-жинағы		қадамдардың 2-жинағы		қадамдардың 3-жинағы		қадамдардың 4-жинағы		қадамдардың 5-жинағы
	жағалай	түпкірлей	жағалай	түпкірлей	жағалай	түпкірлей	жағалай	түпкірлей	жағалай	түпкірлей
50 га дейін қоса:	65	79	73	18	62	30	100	94	37	59
50 га жоғары 100 га дейін	72	137	136	31	125	36	52	10	113	180
100 га жоғары 500 га дейін	149	18	98	226	187	288	5	42	180	99
500 га жоғары	56	113	70	157	387	87	124	63	206	127

жалғасы

Егістіктер санаты	қадамдардың 6-жинағы		қадамдардың 7-жинағы		қадамдардың 8-жинағы		қадамдардың 9-жинағы		қадамдардың 10-жинағы
	жағалай	түпкірлей	жағалай	түпкірлей	жағалай	түпкірлей	жағалай	түпкірлей	жағалай	түпкірлей
50 га дейін қоса:	20	75	80	92	10	93	45	36	75	30
50 га жоғары 100 га дейін	134	87	64	165	133	132	143	146	190	63
100 га жоғары 500 га дейін	280	156	249	15	283	166	202	284	234	285
500 га жоғары	328	340	201	240	317	192	356	380	143	138

Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістемеге 6-қосымша

Жиналмаған учаскелері бар егістік схемасының үлгісі

Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістемеге 7-қосымша

Интервьюер қадамы схемасының үлгісі

Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістемеге 8-қосымша

Зерттеу жүргізуге қажет рамка үлгісі

Дәнді дақылдар түсімділігін зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу бойынша әдістемеге 9-қосымша

Масақты кесу схемасының үлгісі

Қағаз пакетті толтыру үлгісі

Об утверждении Методики по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 8 июля 2015 года № 108. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 4 августа 2015 года № 11830.

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике", а также с подпунктом 2) пункта 13 Положения о Комитете по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан, утвержденного приказом Министра национальной экономики Республики Казахстан от 30 сентября 2014 года № 33, зарегистрированным в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 9779, ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемую Методику по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур.

2. Управлению статистики производства и окружающей среды Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа его направление на официальное опубликование в периодических печатных изданиях и информационно-правовой системе "Әділет";

3) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан;

4) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан довести настоящий приказ до сведения структурных подразделений и территориальных органов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан для руководства в работе.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Джаркинбаев Ж.А.).

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель

А.Смаилов

Утверждена приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 8 июля 2015 год № 108

Методика по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур
1. Общие положения

1. С целью контроля качества данных, получаемых от респондентов, о сборе урожая зерновых культур, Комитетом по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (далее – Комитет) и его территориальными органами проводится общегосударственное статистическое наблюдение по обследованию урожайности зерновых культур (далее – обследование урожайности) в сельскохозяйственных предприятиях, крестьянских или фермерских хозяйствах и у индивидуальных предпринимателей.

Настоящая Методика содержит практические рекомендации и расчеты средней урожайности зерновых культур и предназначена для использования специалистами Комитета, его территориальных органов, а также интервьюерами при организации и проведении обследования урожайности.

Обследование урожайности проводится во всех регионах Республики Казахстан, где выращиваются пшеница и рис.

Основной принцип проведения данного обследования основывается на определении среднего урожая с одного гектара путем отбора проб с обследуемых участков, которые в дальнейшем направляются в сельскохозяйственную лабораторную службу для взвешивания и определения содержания влаги, засоренности, а также качества зерна после его обмолота.

Сноска. Пункт 1 с изменением, внесенным приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

2. Метод, используемый при обследовании урожайности – выборочно-измерительный. В условиях функционирования большого числа мелких и средних сельхозформирований преимущество такого подхода состоит в возможности определения средней урожайности зерновой культуры в целом по стране и в отдельных регионах по данным, сформированным на выборочной основе.

При проведении данного обследования в отдельном хозяйстве урожайность измеряется не сплошь по всему полю, а выборочно: на поле, попавшем в выборку, берутся отдельные пробы с нескольких участков, каждый из которых размером в один квадратный метр. По результатам обработки данных с этих участков определяется урожайность с одного гектара по всей площади посевов обследуемой культуры.

3. Для проведения обследования урожайности привлекаются интервьюеры, которые предварительно проходят обучение. Необходимое количество интервьюеров определяется, исходя из количества обследуемых хозяйств и нагрузке на одного интервьюера. Средняя нагрузка на одного интервьюера (время полного проведения всех этапов обследования в одном хозяйстве на одном выбранном участке с учетом дороги) по результатам хронометража составляет 13,9 часа.

4. Отбор проб во время проведения обследования осуществляется интервьюерами без непосредственного участия сельхозпроизводителя, а лабораторные исследования по определению веса и влажности зерна проводят специалисты испытательных лабораторий, что, в свою очередь, исключает влияние на результаты наблюдения самих сельхозпроизводителей или местных исполнительных органов.

5. В настоящей Методике используются следующие основные определения:

1) крестьянским или фермерским хозяйством признается трудовое объединение лиц, в котором осуществление индивидуального предпринимательства неразрывно связано с использованием земель сельскохозяйственного назначения для производства сельскохозяйственной продукции, а также с переработкой и сбытом этой продукции;

2) урожайность сельскохозяйственных культур – показатель, характеризующий средний сбор сельскохозяйственной продукции с единицы площади, исчисляемый в центнерах с 1 гектара;

3) сельскохозяйственное предприятие – юридическое лицо или его структурное подразделение, занимающееся производством, хранением и переработкой сельскохозяйственной продукции, оказанием услуг в области сельского хозяйства;

4) сельскохозяйственный производитель – физическое или юридическое лицо, занимающееся производством сельскохозяйственной продукции;

5) разработочная таблица – таблица, заполняемая для определения места выборки;

6) навигационная карта – план-схема с указанием сторон света, используемая для определения поля, попавшего в выборку;

7) место выборки – участок земли размером один квадратный метр, с которого будут браться пробы.

Сноска. Пункт 5 с изменением, внесенным приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

2. Объекты обследования

6. В Республике Казахстан выращиванием различных видов сельскохозяйственных культур занимаются сельскохозяйственные предприятия (далее – сельхозпредприятия), крестьянские или фермерские хозяйства, индивидуальные предприниматели и хозяйства населения (производящие продукцию на приусадебных и дачных участках).

При этом зерновые культуры, в частности пшеница и рис, выращиваются в основном сельхозпредприятиями, крестьянскими или фермерскими хозяйствами и индивидуальными предпринимателями, в связи, с чем в качестве объектов обследования урожайности зерновых культур определены именно эти категории сельхозпроизводителей.

Сноска. Пункт 6 в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

3. Формирование генеральной и выборочной совокупностей для обследования

7. Для проведения обследования урожайности предварительно на основе данных административных источников формируется генеральная совокупность, включающая сельхозпроизводителей, посеявших в отчетном году пшеницу и рис. Затем на основе генеральной совокупности формируется выборочная совокупность, в которую отбираются все сельскохозяйственные предприятия и 30% крестьянских или фермерских хозяйств и индивидуальных предпринимателей.

Сноска. Пункт 7 в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

8. Для формирования выборочной совокупности используется обычная одномерная выборка с вероятностью, пропорциональной размерам. Метод основан на отборе определенных сельхозпроизводителей в качестве единиц первичной выборки, пропорционально их размерам, а также отборе фиксированного количества единиц вторичной выборки, таких как, поля (гектар, на котором необходимо взять пробу).

Для каждой категории сельхозпроизводителей генеральная и выборочная совокупности формируются отдельно. В выборочную совокупность включаются сельхозпроизводители от каждого района, тем самым обеспечивается репрезентативность выборки на районном уровне.

9. Основным признаком для формирования выборки является размер посевной площади под пшеницей или рисом в отчетном году у каждого сельхозпроизводителя. Сельхозпроизводители, имеющие большие площади полей, имеют вероятность быть представленными во вторичной выборке несколько раз.

10. Формирование генеральной совокупности для обследования урожайности обеспечивается территориальными органами статистики. Формирование выборочной совокупности осуществляется структурным подразделением Комитета, ответственным за формирование выборок. Сформированные списки сельхозпроизводителей, попавших в выборку по обследованию урожайности с указанием обследуемого гектара, доводятся до руководителей территориальных органов статистики, для организации и проведения обследования урожайности на местах.

4. Статистический инструментарий обследования урожайности

11. При проведении обследования урожайности используется следующий статистический инструментарий:

анкета обследования;

навигационная карта;

разработочная таблица;

бланки проведения лабораторных исследований веса и влажности.

Сноска. Пункт 11 с изменением, внесенным приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

12. Анкета обследования содержит ряд вопросов, с помощью которых интервьюер уточняет информацию о полях фермера, а также согласует даты взятия проб зерна.

С помощью анкеты обследования уточняется засеянная площадь пшеницы или риса, так как с момента формирования выборочной совокупности для обследования и до момента проведения обследования проходит определенный промежуток времени, в течение которого возникают ситуации, когда площадь поля, занятого под пшеницей или рисом изменяется. Примером такой ситуации является затопление части поля, в результате которого часть посевов погибла.

Для того, чтобы прийти на поле сельхозпроизводителя для взятия проб непосредственно перед уборкой, когда зерно достаточно созрело, но уборка еще не начата, в анкету включается вопрос о планируемой дате прихода интервьюера для взятия пробы по урожайности. Также в анкете указывается планируемая дата прихода интервьюера на поле во второй раз после уборки урожая для взятия проб по потерям. После проведения обследования в анкете указываются фактические даты взятия проб.

Сноска. Пункт 12 с изменением, внесенным приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

13. На полях, где находятся участки под разными зерновыми культурами, а также не убираемые участки (участки под паром или погибшими посевами), для правильного определения места взятия пробы зерна, интервьюер составляет навигационную карту.

На навигационной карте отражается схематичный план расположения всех полей, имеющихся у сельхозпроизводителя (засеянных различными сельскохозяйственными культурами, в том числе пшеницей и рисом, полей под парами, зябью и других), а также дорог, рек, каналов и другие приметы местности, которые помогают быстрее найти поле, попавшее в выборочное обследование. Если у сельхозпроизводителя небольшое количество полей, тогда навигационная карта составляется с его слов. В случае если у сельхозпроизводителя большое количество полей, рекомендуется обратиться к сельхозпроизводителю (или агроному сельхозпроизводителя) за помощью в составлении навигационной карты. Поля на навигационной карте нумеруются с севера на юг и с запада на восток.

На каждом поле навигационной карты указывается наименование культуры, которой оно засеяно, или поля закрашиваются разными цветами, а внизу навигационной карты делаются условные обозначения с указанием наименования культуры и цвета, соответствующего ей в навигационной карте. На каждом поле навигационной карты указывается размер поля в гектарах для облегчения внесения данных в разработочную таблицу. Примеры навигационных карт для обследования урожайности пшеницы и риса приведены в приложениях 1 и 2 к настоящей Методике.

14. Разработочная таблица необходима для определения места выборки на конкретном поле. Первая страница разработочной таблицы содержит общие данные по конкретному сельхозпроизводителю: наименование хозяйства, его БИН или ИИН, номер выборки, перечень шагов, необходимых для нахождения участка на поле, попавшем в обследование. На второй странице находится сама разработочная таблица, в каждую строку которой интервьюер вносит данные по конкретному полю. Эта информация состоит из общей площади каждого поля, площади засеянной под другими культурами, не убираемой площади, площади с нарастанием и места выборки (для всех полей сельхозпроизводителя, попавших в выборку). В разработочную таблицу заносятся все поля, имеющиеся у сельхозпроизводителя и отраженные на навигационной карте.

Пример заполнения разработочной таблицы (для пшеницы) приведен в приложении 3 к настоящей Методике, где у сельхозпроизводителя имеется 8 полей, общая площадь которых составляет 200 га, из них 60 га засеяны ячменем (1-е и 7-е поля), 10 га овсом (5-е поле), 10 га картофелем (6-е поле), 10 га многолетними травами (8-е поле), на 10 га посевы погибли от холодов (4-е поле), остальные 100 га засеяны пшеницей (1-е, 2-е, 3-е, 4-е, 5-е поля). Площадь полей под пшеницей с нарастанием по каждому полю рассчитывается так: площадь данного поля (графа 5) плюс площадь с нарастанием предыдущего поля (графа 6). Для первого поля графа 6 будет равна графе 5.

В графе 7 интервьюером записывается место выборки, с первой страницы разработочной таблицы напротив того поля, площадь с нарастанием которого равна или больше значения места выборки. Номер поля, попавшего в выборку, обводится кружком. Допустим, в предыдущем примере место выборки с первой страницы анкеты равно 90. Просматривая графу 6, видно, что этому значению места выборки соответствует сумма с нарастанием 95. Тогда номер поля 4 обводится кружком, а в графу 7 записывается место выборки 90 напротив поля 4. В навигационной карте поле, попавшее под обследование (в данном примере поле 4), штрихуется.

Аналогично заполняется разработочная таблица для обследования урожайности риса.

После заполнения разработочной таблицы, интервьюер выясняет у сельхозпроизводителя общую площадь убираемой пшеницы, которая должна быть равна последней площади с нарастанием. Если это равенство не соблюдается, интервьюером перепроверяются все записи в таблице по каждому полю и пересчитываются все площади с нарастанием.

15. Для отражения результатов лабораторных исследований веса и влажности пшеницы и риса в статистическом инструментарии предусмотрены два бланка – один для пробы перед уборкой урожая (В-1), второй для пробы после уборки (В-2). В них приводится следующая информация:

1) о лаборатории, которая проводит исследование (наименование лаборатории, ее БИН и местонахождение, данные о лаборанте, проводившем исследование проб и руководителе лаборатории);

2) о сельхозпроизводителе (наименование, признаки (кодовая часть), номер и место выборки);

3) о наименовании и сорте зерновой культуры;

4) общий вес проб в граммах и влажность в процентах.

Бланки проведения лабораторных исследований веса и влажности пшеницы и риса подписываются экспертом-лаборантом, проводившим исследование и руководителем лаборатории, с указанием даты проведения исследования.

Сноска. Пункт 15 в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

5. Этапы проведения обследования урожайности
Параграф 1. Подготовительная работа

16. Для проведения обследования интервьюер обеспечивается соответствующим инструментарием, в перечень которых входят:

настоящая Методика, бланки анкеты обследования, бланки лабораторных исследований В-1 и В-2, навигационная карта для нанесения плана полей, разработочная таблица;

карандаш, ручка, калькулятор;

папка с зажимом для заполнения на ней анкет;

метровая рамка для отбора участков;

секатор для сбора колосков;

бумажный пакет, с напечатанными ярлычками, для сбора колосков;

пакет (сумка), куда можно все выше перечисленное положить.

17. Обследование урожайности проводится в момент полного созревания зерна: в южных регионах республики в июле-сентябре, в северных регионах – в августе-октябре.

Выполнение полевых работ при проведении обследования урожайности возлагается на интервьюера. В понятие полевые работы входит:

опрос сельхозпроизводителя и нанесение плана полей на навигационную карту;

нахождение поля, попавшего в выборку;

выбор участка;

сбор колосков.

В соответствии с полученными списками сельхозпроизводителей интервьюер подготавливает анкеты к обследованию, то есть заполняет:

наименование и коды области, района, сельского округа;

наименование и коды БИН или ИИН сельхозпроизводителя;

номер и место выборки.

18. При первом посещении сельхозпроизводителя интервьюер выясняет, согласен ли сельхозпроизводитель участвовать в обследовании урожайности пшеницы и риса.

Если сельхозпроизводитель выражает согласие, интервьюер выясняет всю необходимую информацию о его полях, заполняя при этом навигационную карту, разработочную таблицу и анкету обследования, определяет поле пшеницы, попавшее в выборку, и спрашивает разрешения у сельхозпроизводителя пройти на выбранное поле при наступлении полной зрелости пшеницы для взятия проб, выясняет даты посещения для взятия проб на первом и втором этапах.

Если сельхозпроизводитель против, интервьюер разъясняет о необходимости получения с определенных участков некоторого количества колосков для получения данных об урожайности зерновой культуры в целом по области, и что его полям не будет причинен ущерб.

19. Если сельхозпроизводитель все же против, отказавшееся хозяйство заменяется на хозяйство в том же районе, максимально подходящее по размерам посевных площадей. Замена хозяйств осуществляется специалистами территориальных органов статистики по согласованию с соответствующим отраслевым подразделением Комитета.

Замену хозяйств также проводят в случае полной гибели пшеницы или риса у попавшего в выборку сельхозпроизводителя, а также в случае если из-за плохого качества всходов сельхозпроизводитель не планирует убирать урожай со всех полей пшеницы или риса.

Когда провести замену не представляется возможным, обследование данного сельхозпроизводителя не проводится, так как неравнозначные замены могут привести к искажениям средних данных по району.

20. Взятие проб с полей проводиться в два этапа:

до начала уборки урожая (основная проба);

после уборки урожая (проба по потерям).

По пробам, взятым на первом этапе, определяется урожайность по основной пробе. Для взятия проб на первом этапе интервьюер известив сельхозпроизводителя, приходит на поле сельхозпроизводителя, попавшее в обследование, в момент полного созревания зерна: непосредственно (не раньше, чем за неделю) перед уборкой или в день планируемого начала уборки поля.

В случае, если у сельхозпроизводителя одно или несколько полей и по навигационной карте не составляет труда найти поле, попавшее под обследование, интервьюер самостоятельно выезжает на поле для взятия проб. В случае, если у сельхозпроизводителя много полей и без участия сельхозпроизводителя (или его представителей, например, агронома или бригадира) невозможно найти попавшее в обследование поле, рекомендуется для посещения поля обратиться за помощью сельхозпроизводителя.

По пробам, взятым на втором этапе, определяется урожайность по потерям. Взятие проб на втором этапе проходить в течение трех дней после завершения уборки, пока поля не использованы под другие цели (для выгона скота, распашки под пары или под озимые культуры), а также пока птицы не склевали упавшее при уборке зерно.

Параграф 2. Выбор участков для взятия проб

21. После получения разрешения сельхозпроизводителя пройти на поле, чтобы выбрать участки, интервьюером определяется угол, с которого он начнет отмерять участок, и направление, в котором ему нужно двигаться в первую очередь (вдоль поля или вглубь поля). Пример движения интервьюера для поля прямоугольной формы приведен в приложении 4 к настоящей Методике.

Отсчет начинается с угла, который находится на пути интервьюера к полю первым, вторым является следующий угол по направлению движения (чтобы избежать совпадения). Вдоль поля интервьюер двигается по самой длинной кромке поля. В случае с прямоугольным полем, приведенном на примере 1 в приложении 4 к настоящей Методике, нужно двигаться вдоль по направлению 1, а вглубь поля – по направлению 2.

Двигаясь в каждом направлении поля (вдоль или вглубь) интервьюер отступает от края поля на 7 шагов в целях избежания попадания в обследование мест разворота комбайна, где наблюдаются наибольшие потери.

Набор случайных шагов для полей разного размера выбирается согласно приложению 5 к настоящей Методике.

Интервьюер выбирает тот набор шагов, который соответствует размеру обследуемого поля. Этот набор шагов в таблице отмечается для того, чтобы при следующем обследовании поля такой же длины использовать следующий набор случайных шагов.

Кроме того, выбранный набор шагов, интервьюер записывает в рамке на первой странице разработочной таблицы напротив поля соответствующего размера. Это делается для двойного контроля:

чтобы интервьюер не забыл, сколько шагов ему нужно пройти вдоль и вглубь поля;

чтобы интервьюер не перепутал наборы шагов для полей разной длины, в случае, если на одного сельхозпроизводителя попадает несколько выборок.

Двигаясь вдоль и вглубь поля на число шагов, определенное в таблице, интервьюер находит обследуемый участок. Для ранее приведенного примера, где местом выборки определен 90-й гектар, который находится на поле № 4 и размер этого поля 40 га, выбирается набор шагов из первой строчки таблицы, который соответствует размеру поля менее 50 га, например 6-й набор шагов. В соответствии с этим набором шагов интервьюеру рекомендуется сделать вдоль кромки поля 20 шагов, а в глубь поля 75 шагов.

22. При нахождении участка для пробы интервьюером учитывается, что поля могут быть разных размеров. В случае возникновения ситуации, когда интервьюер начал отсчет шагов вдоль кромки поля и, дойдя до кромки поля, не набрал нужного количества шагов, он поворачивает в обратную сторону и продолжать счет шагов до нужного числа. Набрав нужное число шагов, интервьюер поворачивает вглубь поля, и отсчитывает необходимое число шагов вглубь поля. Если поле длинное, но узкое, то в длину количество шагов обычно хватает, а в ширину нужно будет ходить туда и обратно пока не наберется нужное количество шагов.

23. Если у фермера имеется одно большое поле и на него попадает больше одной выборки, интервьюером обеспечивается, чтобы каждый первый участок соответствующей выборки находился на разных случайных шагах от первого угла поля. Предположим, у сельхозпроизводителя имеется только одно поле размером в 450 гектар, и на него попало две выборки: первое место выборки – 38-й гектар, второе место выборки – 314-й гектар. Интервьюер из таблицы случайных шагов для поля размером до 500 га выбирает два набора случайных шагов – 149 и 18, 98 и 226; записывает их на первой странице разработочной таблицы в рамку напротив поля площадью до 500 га, в таблице эти наборы отмечает как использованные. От первого угла поля, отсчитывая 149 шагов вдоль (отступая от кромки поля 7 шагов), затем с этого места 18 шагов вглубь поля, интервьюер находит первый участок первой выборки. Также от первого угла поля, отсчитывая 98 шагов вдоль поля, затем с этого места 226 шагов в глубь поля, интервьюер находит первый участок второй выборки.

24. При наличии участка, не подлежащего уборке (дамбы и каналы, участки, где посевы погибли или не взошли), пример схемы полей с не убираемыми участками приведен в приложении 6 к настоящей Методике.

Если интервьюер, двигаясь в направлении вдоль поля, дошел до границы участка, который не будет убираться и не набрал нужное число шагов, то он продолжает двигаться в том же направлении и набирает нужное число шагов, а, повернув вглубь поля, начинает отсчет шагов не с кромки поля, а с места начала убираемого поля. Поэтому очень важно, чтобы интервьюер при составлении карты полей обязательно указал поля, которые не будут убираться.

25. В случае, если не убираемый участок находится в центре поля, интервьюер, двигаясь вглубь, доходит до кромки не убираемого участка, останавливает счет шагов и продолжает счет шагов после прохождения не убираемого участка.

Если интервьюера предупредили о наличии не убираемых участков, то он обходит их, то есть исключает их из обследования. Если интервьюера не предупредили, и обследуемый участок попал на поле, которое не будет убираться, то интервьюер продолжает обследовать этот участок, так как он будет представлять другие участки с плохой землей.

26. На практике часто встречаются поля неопределенной формы. Таким полям на навигационной карте придается форма прямоугольника, а добавленные участки считаются как не убираемые.

27. Для каждой выборки интервьюером выбирается два участка. Второй участок находится от первого на 30 шагов вдоль и на 30 шагов вглубь по тому же направлению, когда был прекращен счет. Пример схемы шагов интервьюера приведен в приложении 7 к настоящей Методике.

Если, при нахождении первого участка, шагов не хватило, и счет был продолжен в обратном направлении, то и при нахождении второго участка направление меняется.

Сноска. Пункт 27 с изменением, внесенным приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

Параграф 3. Отбор проб

28. Для определения урожайности зерновых культур интервьюером на каждом выбранном участке берется проба с площади в один квадратный метр, применяя для этой цели специальную рамку, сделанную из тонких, но прочных планок (метровую рамку). Сторона рамки при внутреннем измерении равняется одному метру. Чтобы рамку было удобнее накладывать для взятия проб, три ее стороны закрепляются наглухо, а четвертая свободно вынимается и закладывается. Пример рамки для проведения обследования приведен в приложении 8 к настоящей Методике.

29. После нахождения первого участка, подлежащего обследованию, интервьюером плотно устанавливается рамка. При этом рамка накладывается не сверху растений, а у корней (с открытой четвертой стороной); уложив рамку, четвертая сторона закрывается, убираются за рамку все попавшие туда растения, корни которых находятся вне рамки, и в рамку вводятся все оказавшиеся вне ее растения, корни которых находятся внутри рамки.

Затем интервьюером срезается пучок колосков вместе со стеблем почти у земли, отрезается колос на 1 см ниже по стеблю. Схема срезания колоса приведена в приложении 9 к настоящей Методике.

30. Каждый срезанный колосок складывается в бумажный пакет. Пример наполнения бумажного пакета приведен в приложении 9 к настоящей Методике.

Интервьюером обеспечивается максимальное попадание колосков в бумажный пакет (то есть учитывать ветер), не допуская никаких потерь. Для сбора колосков используется бумажный пакет, так как в таком пакете зерно дышит и, если попадают еще влажные зерна, они не заплесневеют. Пакет наполняется не полностью, чтобы была возможность скрутить, то есть закрыть бумажный пакет. Очень важно, чтобы пакет был закрыт и колоски или зерна не потерялись в процессе пересылки пробы.

Если одного пакета для сбора колосков с одного участка не хватило, колосья складываются в другой бумажный пакет и на каждом пакете отмечается надпись: "первый пакет пробы А", "второй пакет пробы А". Аналогично для пробы Б. Следовательно, на пакетах пробы с первого участка указывается "Проба А", со второго участка – "Проба Б".

После срезания колосков по всему участку не только на рядках, но и на междурядьях подбирается все, что упало в процессе сбора, то есть упавшие колоски, зерна, половинки колосьев.

На каждом пакете, на маркировочном ярлыке делаются надписи:

наименование сельхозпроизводителя, его адрес, БИН или ИИН;

название и сорт зерновой культуры;

место выборки;

№ выборки.

Сноска. Пункт 30 с изменением, внесенным приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

31. До отправки отобранных проб в лабораторию интервьюером производится отделение зерен от стеблей (шелушение) и готовое зерно помещяется обратно в пакет для сдачи в лабораторию. Бумажные пакеты с готовым материалом в течение двух рабочих дней направляются в лабораторию для определения влажности и веса. Если лаборатория находится в пределах территории, на которой работает интервьюер, то он сам доставляет пробы в лабораторию. Если лаборатория находится далеко, то интервьюер передает пробы в районное управление статистики, сотрудники которого доставляют пробы в лабораторию. Вместе с пробой интервьюер отправляет в лабораторию бланк В-1, реквизитная часть которой заполняется лаборантом с маркировочного листа пакета с пробой.

Сноска. Пункт 31 в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

32. После отбора проб на первом этапе интервьюер напоминает сельхозпроизводителю, что ему нужно прийти еще раз непосредственно после уборки, для того чтобы взять пробы на наличие потерь, и уточняет дату своего визита. Интервьюером выясняется, когда сельхозпроизводитель будет убирать урожай, и когда можно прийти для определения потерь.

33. При определении участка для обследования потерь сохраняются все правила, которые применяются при выборе участка для взятия основной пробы: определение первого угла участка, направления движения, шагов, отступ от края поля, количество проб. Есть только одно изменение: участок должен находиться на 5 шагов дальше в каждом направлении, чем участок для отбора основной пробы. На рядках и междурядьях собирается все, что осталось после уборки урожая: колоски, кусочки колосков, зерна, но делается это аккуратно, не захватывая землю.

Если все же интервьюер пришел на поле поздно, то есть когда сельхозпроизводитель уже распахал поле или выгнал на него скот, то интервьюер просит фермера показать другие участки сходные с теми, которые нужно было обследовать и на пакете с пробами указывает, что пробы взяты с альтернативных участков.

Материал пробы по потерям подготавливается для отправки в лабораторию аналогично основной пробе, при этом заполняется бланк В-2.

6. Расчет урожайности

34. После получения результатов лабораторных исследований осуществляется расчет средней урожайности. Все дальнейшие расчеты осуществляются специалистами Комитета и территориальными органами без участия интервьюеров.

В результате проведения обследования в выборочной совокупности хозяйств получаются самодостаточные данные, то есть данные, которые нет необходимости распространять.

35. На первом этапе рассчитывается средняя урожайность по основной пробе и пробе по потерям отдельно для каждого сельхозпроизводителя, попавшего в выборку, по формуле:

где:

Wi – общий вес проб в граммах;

N – количество проб;

m_i – влажность зерна в пробе, измеренная в %;

0,865 – стандартная влажность для Казахстана.

Справочно: 1 гектар = 10000 м²

1 центнер = 100000 грамм

В результате расчета по вышеуказанной формуле урожайность получается в центнерах с гектара, за счет коэффициента перевода, данного в формуле. По аналогичной формуле рассчитывается урожайность по потерям (L_i).

Пример расчета урожайности пшеницы.

Предположим, сельхозпредприятие имеет достаточно большие посевные площади пшеницы, и вторичной выборкой определено взятие проб с пяти участков (N=5). С этих участков при основной пробе собрано пшеницы общим весом Wi=690 грамм, влажностью m_i=10,76%. Используя формулу (1), определяем урожайность по основной пробе в данном хозяйстве G_i=14,24 центнера с гектара. Общий вес проб зерна по потерям в этом хозяйстве составил Wi=105 грамм, влажностью m_i=11,68%. Используя также формулу (1), определяем урожайность по потерям в данном хозяйстве L_i=2,14 центнера с гектара. Аналогично можно рассчитать урожайность риса.

36. Затем рассчитываются средние урожайности по основной пробе и по потерям для каждого района и чистая средняя урожайность по району.

Средняя урожайность по основной пробе по району рассчитывается по формуле:

где:

G_i – урожайность по основной пробе i-го сельхозпроизводителя;

N_G – количество сельхозпроизводителей, попавших в выборку.

Средняя урожайность по потерям по району рассчитывается по формуле:

где:

L_i – урожайность по потерям i-го сельхозпроизводителя;

N_L – количество сельхозпроизводителей, попавших в выборку.

Чистая средняя урожайность по району определяется по формуле:

где:

– средняя урожайность по основной пробе;

– средняя урожайность по потерям.

7. Расчет стандартной ошибки выборки

37. Для определения качества данных, полученных по результатам выборочного обследования урожайности, рассчитываются стандартная ошибка выборки и коэффициент вариации.

38. Для расчета стандартной ошибки выборки в целом по обследованию сначала отдельно рассчитываются стандартные ошибки выборки по основной пробе и по потерям. Расчет осуществляется отдельно для каждого района и отдельно по сельскохозяйственным предприятиям, крестьянским или фермерским хозяйствам и индивидуальным предпринимателям.

Стандартная ошибка выборки по основной пробе рассчитывается по формуле:

где:

G_i – урожайность по основной пробе i-го сельхозпроизводителя;

– средняя урожайность по основной пробе по району;

N_G – количество выборок в районе.

Стандартная ошибка выборки по потерям рассчитывается по формуле:

где:

L_i – урожайность по потерям i-го сельхозпроизводителя;

– средняя урожайность по потерям по району;

N_L – количество выборок в районе.

Стандартная ошибка выборки в целом по обследованию отдельно для каждого района и каждой категории сельхозпроизводителей определяется по формуле:

Сноска. Пункт 38 с изменением, внесенным приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

39. Затем по нижеприведенной формуле для каждого района отдельно по каждой категории сельхозпроизводителей определяется коэффициент вариации, который показывает, какую долю от среднего значения урожайности составляет стандартная ошибка выборки:

Допустимый коэффициент вариации (CV) на уровне района принят на уровне 15%. В случае превышения допустимого коэффициента вариации все полученные по результатам обследования данные перепроверяются, и при необходимости исключаются хозяйства с экстремальными значениями из расчета средней урожайности.

8. Использование данных, полученных по результатам выборочного обследования урожайности

40. На основе полученных по результатам обследования данных об урожайности определяется расчетный объем валового сбора пшеницы и риса в отчетном году, который затем используется для контроля данных о валовом сборе пшеницы и риса, полученных от респондентов в рамках общегосударственного статистического наблюдения.

Расчетный объем валового сбора формируется для каждого района отдельно по сельскохозяйственным предприятиям, крестьянским или фермерским хозяйствам и индивидуальным предпринимателям умножением чистой урожайности, полученной по результатам обследования, на посевную или убранную площадь. Посевную площадь используют в расчете для получения предварительных данных о валовом сборе, убранную – для окончательных расчетных данных.

Окончательные расчетные данные о валовом сборе пшеницы и риса по результатам обследования урожайности сравниваются с данными о валовом сборе этих культур, полученными от респондентов на уровне категорий хозяйств по каждому району. Разница между этими данными не должна превышать размер допустимого статистического отклонения по обследованию, которое рассчитывается по формуле:

где:

S_Y – стандартная ошибка выборки, измеренная в ц/га;

P – убранная площадь (пшеницы или риса) по району.

В случае, если вышеуказанная разница превысила допустимое статистическое отклонение по обследованию, Комитетом экспертным путем при необходимости производится корректировка данных, полученных от респондентов.

Сноска. Пункт 40 с изменением, внесенным приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 27.11.2017 № 187 (вводится в действие с 01.01.2018).

Приложение 1 к Методике по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур

Пример навигационной карты для обследования урожайности пшеницы

Приложение 2 к Методике по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур

Пример навигационной карты для обследования урожайности риса

Приложение 3 к Методике по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур

Пример заполнения разработочной таблицы

№ поля	Общая площадь поля, га	Площадь поля, используемая под другими культурами, га	Не убираемая площадь, га	Площадь пшеницы, убираемой на зерно, га	Площадь пшеницы с нарастанием, га	Место выборки
1	2	3	4	5	6	7
1	30	10		20	20
2	25			25	45
3	10			10	55
(4)	50		10	40	95	90
5	15	10		5	100
6	10	10
7	50	50
8	10	10
Итого	200	90	10	100

Приложение 4 к Методике по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур

Пример движения интервьюера для поля прямоугольной формы

Приложение 5 к Методике по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур

Набор случайных шагов для полей разного размера

Категории полей	1-й набор шагов		2-й набор шагов		3-й набор шагов		4-й набор шагов		5-й набор шагов
	вдоль	вглубь	вдоль	вглубь	вдоль	вглубь	вдоль	вглубь	вдоль	вглубь
До 50 га включительно	65	79	73	18	62	30	100	94	37	59
Свыше 50 га до 100 га	72	137	136	31	125	36	52	10	113	180
Свыше 100 га до 500 га	149	18	98	226	187	288	5	42	180	99
Свыше 500 га	56	113	70	157	387	87	124	63	206	127

Продолжение

Категории полей	6-й набор шагов		7-й набор шагов		8-й набор шагов		9-й набор шагов		10-й набор шагов
	вдоль	вглубь	вдоль	вглубь	вдоль	вглубь	вдоль	вглубь	вдоль	вглубь
До 50 га включительно	20	75	80	92	10	93	45	36	75	30
Свыше 50 га до 100 га	134	87	64	165	133	132	143	146	190	63
Свыше 100 га до 500 га	280	156	249	15	283	166	202	284	234	285
Свыше 500 га	328	340	201	240	317	192	356	380	143	138

Приложение 6 к Методике по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур

Примеры схемы полей с не убираемыми участками

Приложение 7 к Методике по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур

Пример схемы шагов интервьюера

Приложение 8 к Методике по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур

Пример рамки для проведения обследования

Приложение 9 к Методике по организации и проведению обследования урожайности зерновых культур

Пример схемы срезания колоса

Пример наполнения бумажного пакета