Тауарлардың халықаралық саудасы статистикасын жүргізу саласындағы әдістемені бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2015 жылғы 14 желтоқсандағы № 204 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 21 қаңтарда № 12906 болып тіркелді

«Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының
2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабының 5) тармақшасына, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2014 жылғы 30 қыркүйектегі № 33 бұйрығымен бекітілген, Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 9779 болып тіркелген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті туралы ереженің 13-тармағы 2) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған Тауарлардың халықаралық саудасы статистикасын жүргізу саласындағы әдістеме бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Қызмет көрсету және энергетика статистикасы басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:
1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның мерзімді баспасөз басылымдарында және «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануға жіберілуін;
3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкісіне енгізу үшін «Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;
4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Қызмет көрсету және энергетика статистикасы басқармасы осы бұйрықты жұмыс бабында басшылыққа алу және пайдалану үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне және аумақтық органдарына жеткізсін.
4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Ж.Ә. Жарқынбаев) жүктелсін.
5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Төраға Ә.Смайылов

Қазақстан Республикасы
Ұлттық экономика министрлігі
Статистика комитеті төрағасының
2015 жылғы 14 желтоқсандағы
№ 204 бұйрығымен бекітілді

Тауарлардың халықаралық саудасы статистикасын
жүргізу саласындағы әдістеме 1. Жалпы ережелер

1. Осы Әдістеме халықаралық стандарттарға сәйкес қалыптастырылатын және «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңына сәйкес бекітілетін статистикалық әдіснамаға жатады.
2. Әдістеме халықаралық деңгейде салыстырылатын сыртқы және өзара сауда бойынша статистикалық көрсеткіштерді есептеудің негізгі әдістерін айқындайды.
3. Осы Әдістемені Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті сыртқы және өзара сауда статистикасы бойынша статистикалық деректерді қалыптастыру кезінде қолданады.
4. Осы Әдістемеде келесі анықтамалар қолданылады:
1) Еуразиялық экономикалық одақтың (бұдан әрі – ЕАЭО) өзара саудасы – ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің арасындағы сауда;
2) ЕАЭО сыртқы саудасы – ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің үшінші елдермен саудасы;
3) сатушы ел – аумағында тауарды сатып алған немесе сатқан заңды немесе жеке тұлға тіркелген (тұрақты тұратын) ел;
4) СИФ (құн, сақтандыру, фрахт Инкотермс 2010) – тауарды сату шарты, оған сәйкес тауар бағасына оның құны мен сақтандыру және тауарды импорттаушы–ел портына дейін тасымалдау бойынша шығыстар қосылады;
5) статистикалық жете есептеу – бұл деректерді толық қамтылуына қол жеткізу әдістерінің негізінде ол немесе өзге де ресми статистикалық зерттеумен есепке алынбаған көріністердің көлемін бағалауға (құндық немесе сандық өлшеулерде) мүмкіндік беретін ғылыми-негізделген статистикалық есептеулер;
6) тауардың жөнелтуші елі – тауарды халықаралық тасымалдауды бастаған, көліктік (тасымалдау) құжаттарында мәліметтер көрсетілген ел;
7) тауардың межелі елі – тауарды тұтынатын, қолданатын немесе қайта өңдейтін ел;
8) тауардың статистикалық құны – Америка Құрама Штаттарының долларында (бұдан әрі – АҚШ доллары) көрсетілген, бағаның бірыңғай базисіне келтірілген (экспортталатын тауарлар үшін ФОБ бағасының типі, импортталатын тауарлар үшін – СИФ бағасының типі бойынша) тауар құны, құнды АҚШ долларында қайта есептеу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ресми бағамы бойынша жүзеге асырылады;
9) тауардың шығарылған елі – тауар толық өндірілген немесе ЕАЭО кеден заңнамасында айқындалған өлшем шарттарға немесе тәртіптерге сәйкес жеткілікті қайта өңдеуге ұшыраған ел;
10) тауарлар импорты – ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің материалдық ресурстарының қорларына қосылатын, ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің аумағына тауарларды әкелу;
11) тауарлар экспорты – ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің материалдық ресурстарының қорларын азайтатын, ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің аумағынан тауарларды әкету;
12) фактуралық құн – басқа төлемдер ескерілмейтін және мәміленің құнына қосылатын немесе одан алынып тасталатын сатушыға тікелей ақшалай төлем;
13) ФОБ (кеме бортында еркін, Инкотермс 2010) – тауарды сату шарты, оған сәйкес тауар бағасына оның құны мен тауарды кеме бортына жеткізу және тиеу бойынша шығыстар қосылады.

2. Деректерді қамту саласы

5. Тауарлар саудасының халықаралық статистикасының қамту саласы жалпы және ерекше басшылыққа алынатын қағидаттарымен айқындалады. Жалпы басшылыққа алынатын қағидаттар әмбебап ереже болып табылса, тауарлар санаттарының шектеулі саны бойынша деректерді статистикалық өңдеу тәртібін растау немесе нақтылау үшін ерекше басшылыққа алынатын қағидаттар тұжырымдалады. Төмендегідей себептерге байланысты жалпы басшылыққа алынатын қағидаттарды қолдану жеткілікті болып көрінбеуі мүмкін:
тауарлардың өзіндік ерекшеліктері;
сауда операциясының ерекшелігі немесе қиындығы немесе деректерді жинауға қатысты қандай да бір практикалық пікірлер.
6. Жалпы басшылыққа алынатын қағидат ретінде, елдің экономикалық аумағына әкелінуі (импорт) немесе оның экономикалық аумағынан әкетілуі (экспорт) нәтижесінде елдің материалдық ресурстарының қорына қосылатын немесе одан шегерілетін барлық тауарлар тауарлардың халықаралық саудасы статистикасында есепке алынады.
7. Сыртқы сауда статистикасында және өзара сауда статистикасында тауарлардың мынадай санаттары есепке алынады:
1) төлем құралы ретінде жүрмейтін монетарлық емес алтын, бағалы металдар, айналыста жоқ бағалы қағаздар, банкноттар және монеталар;
2) үкіметтер жүйелі коммерциялық операцияларды іске асырған кезіндегі азаматтық және әскери мақсаттағы тауарлар қамтылатын мемлекеттің шоттары бойынша өткізілетін тауарлар, сыртқы көмектің мемлекеттік бағдарламалары желісі бойынша жеткізілетін тауарлар;
әскери репарациялар және реституциялар;
3) гуманитарлық және техникалық көмек;
4) сыйлық ретінде әкелінетін тауарлар;
5) бір жылға және одан көп мерзімге уақытша әкелінген (әкетілген) тауарлар;
6) қаржылық жалға беру (лизинг) шарты бойынша әкелінген (әкетілген) тауарлар;
7) әскери және қосарлы мақсаттағы тауарлар;
8) консигнациялық келісімдер бойынша әкелінген (әкетілген) тауарлар;
9) баспа-бас айырбас келісімдері бойынша әкелінген (әкетілген) тауарлар;
10) өңдеу мақсатында әкелінген (әкетілген) тауарлар, сондай-ақ өңдеу өнімдері;
11) жарғылық қорларына салым ретінде әкелінген (әкетілген) тауарлар;
12) шетел инвестициялары бар кәсіпорындардың өз өндірісінің тауарлары;
13) компьютер бағдарламалары және (немесе) деректер жазылған дискеттің немесе компакт-дискілердің буып-түйілген топтамалары, жалпы немесе коммерциялық қолдануға арналған (бірақ жеке тапсырыс бойынша әзірленбеген) аудио және бейнематериалдары сияқты ақпаратты жеткізгіштер және бағдарламалық қамтамасыз ету құралдары ретінде пайдаланылатын тауарлар;
14) қайтарылған тауарлар бұрын экспортталған және экспортта ескерілген, содан кейін қайтарылған тауарлар импорт ретінде есепке алынады. Осындай үлгіде бұрын импортталған және қайтарылған тауарлар экспорт ретінде есепке алынады;
15) бас корпорациялар мен олардың тікелей инвестициялау кәсіпорындары (филиалдары, бөлімшелері) арасындағы операциялар нәтижесінде әкелінген (әкетілген) тауарлар;
16) ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің портында шетелдік кемеден түсірілген немесе ашық теңізде ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің кемесімен шетелдік кемеден алынған, сондай-ақ ашық теңізде сатылған теңіз табанынан аулап алынған (табылған) балық, балық өнімдері, теңіз өнімдері, минералдар және құтқарылған жүк;
17) ЕАЭО-ға мүше мемлекет аумағында шетелдік су және әуе кемелеріне сату кезіндегі, сондай-ақ ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің су және әуе кемелерінің шетелдік су және әуе кемелерінен ЕАЭО-ға мүше мемлекет аумағында сатып алуы кезіндегі немесе шетелдік су және әуе кемелерінен ЕАЭО-ға мүше мемлекет портында түсірілген бункерлік отын, балласт, борттық қорлар және өзге де материалдар есепке алынады;
18) халықаралық пошта жөнелтілімдері арқылы жолданған тауарлар;
19) ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің жеке тұлғаларымен тұрақты орналастыру мақсатында әкелінген көлік құралдары.
8. ЕАЭО елдерімен өзара сауда статистикасында коммерциялық операциялар мәні болып табылатын тауарлар есепке алынады.
9. Сыртқы сауда статистикасында және өзара сауда статистикасында тауарлардың мынадай санаттары есепке алынбайды:
1) құны статистикалық шектен аспайтын тауарлар;
2) айналысқа жіберілген монетарлық алтын, ұлттық және шетелдік валюта (нумизматикалық мақсаттарда пайдаланылатындарынан басқа), құнды қағаздар;
3) коммерциялық операциялардың мәні болып табылмайтын тауарлар:
ЕАЭО-ға мүше мемлекет заңнамасымен белгіленген нормалардан аспайтын, сандық немесе құндық тұлғалаудағы жеке тұлғалармен жеке пайдалану мақсатында әкелінген (әкетілген);
жеке тұлғаларға тікелей жазылым бойынша жіберілетін мерзімдік басылымдар (газеттер, журналдар);
ЕАЭО-ға мүше мемлекет аумағындағы шетел мемлекеттерінің дипломатиялық немесе басқа өкілдіктері, қарулы күштер, ғылыми ұйымдар өздерінің қажеттіліктері үшін сатып алатын тауарлар;
бір жылдан кем мерзімге уақытша әкелінген (әкетілген) тауарлар;
ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің шетелдердегі ұйымдарының қызметін қамтамасыз етуге арналған тауарлар;
құбыр жолы көлігімен тасылған, оны іске қосу-баптау жұмыстарын жүргізу үшін қажетті тауарлар;
халықаралық тасымалдауларды іске асыратын су кемелері, әуе кемелері және пойыздарды қалыпты пайдалану және техникалық қызмет көрсетуді қамтамасыз етуге арналған, жолаушылар және экипаж мүшелерімен тұтынуға арналған, сондай-ақ жолаушылар және экипаж мүшелеріне сатуға арналған керек-жарақ тауарлары;
техникалық қызмет көрсету мақсатында әкелінген (әкетілген) су және әуе кемелері;
жөндеу мақсатында әкелінген (әкетілген) тауарлар;
көрме-жәрмеңке іс-шаралары, сондай-ақ мәдени, спорттық, ойын-сауық және өзге де іс-шараларды өткізу барысында көрсету және (немесе) қолдануға арналған тауарлар;
кепіл есебіне жеткізілетін тауарлар;
тауарлар үлгілері;
көп айналымдық тасымалдау ыдыстары;
жарнамалау бойынша әкелінген (әкетілген) тауарлар;
әкетілген және ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің экспортында есепке алынған тауарлар кедендік рәсім өзгергенде сыртқы сауданың кедендік статистикасында есепке қайта алынбайды (тауардың өткізу бағытын өзгертусіз);
әкелінген және ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің импортында есепке алынған тауарлар кедендік рәсім өзгергенде сыртқы сауданың кедендік статистикасында есепке қайта алынбайды (тауардың өткізу бағытын өзгертусіз).

3. Тауарлардың импорты мен экспортын есепке алу сәті

10. Сыртқы сауда статистикасы бойынша:
1) импорт кезінде – тауардың шығарылған елі;
2) экспорт кезінде – тауардың соңғы белгілі межелі елі (межелі елі) тауарлардың экспорты мен импортын есепке алу сәті болып табылады.
11. Өзара сауда статистикасы бойынша:
1) импорт кезінде – тауарды жөнелтуші ел;
2) экспорт кезінде – тауардың межелі елі тауарлардың экспорты мен импортын есепке алу сәті болып табылады.

4. Тауарлар жіктелімі

12. Толық тауарлық жіктемені пайдалану, халықаралық деңгейде салыстырылатын нысанда тауарлар туралы деректерді толық көлемде анықтау және сипаттау үшін, оларды статистикалық және талдамалық мақсаттарда, сондай-ақ сауданы дамыту мәселелері бойынша келіссөздер жүргізу шеңберінде пайдалану үшін мүмкіндіктерді қалыптастыру қажеттілігімен негізделген.
13. Қазақстан Республикасында тауарлардың жіктеуіші ретінде ЕАЭО сыртқы экономикалық қызметінің тауарлық номенклатурасы (бұдан әрі – ЕАЭО СЭҚ ТН) қолданылады.
14. ЕАЭО СЭҚ ТН құру қағидаты тауарлар коды туралы ақпаратты нақтылаудың бес деңгейіне сәйкес бөліп орналастыруға негізделген:
1-ші деңгей – бөлімдер;
2-ші деңгей – топтар (кіші топтар) (2 таңбалы код);
3-ші деңгей – тауарлық айқындама (4 таңбалы код);
4-ші деңгей – қосалқы айқындама (6 таңбалы код);
5-ші деңгей – кіші қосалқы айқындама (10 таңбалы код).
15. Бөлімдер, кіші топтар және кіші айқындамалар кодты қалыптастыруға қатыспайды. Жіктелімнің жоғары деңгейі бөлімдер.
16. Әр тауардың ЕАЭО СЭҚ ТН бойынша 10 таңбалы сандық коды бар. ЕАЭО СЭҚ ТН барлық кодтары, тауарды сол және басқа топтарға бірмәнді жатқызудың қағидаттары қатаң сақталатын 97 топ және 21 бөлімнен тұрады.

5. Тауарлардың сандық есебі

17. Сан көлік инфрақұрылымын дамытуды жоспарлауды, энергетикалық теңгерім құрастыруды, сондай-ақ ауыл шаруашылығы және басқа да шикізаттық тауарлардың теңгерімін, халықаралық сауданың қоршаған ортаға әсерін бағалауды, сауданың құндық деректерін тексеруді қоса алғанда әртүрлі саяси және талдамалық мақсаттарда және бірқатар сауда индексін құру үшін қажетті халықаралық сауда статистикасының басты параметрі болып табылады.
18. Сандық есепке алу бірліктері тауардың физикалық сипаттамаларын көрсетеді. Оларда тауарлардың құнын анықтау мәселелерінің болмауына байланысты сандық деректер егер олар мұқият құрастырылған болса тауарларды халықаралық өткізудің дәйекті көрсеткіші болып табылады. Сандық есепке алудың тиісті бірліктерін қолдану халықаралық деңгейде осындай өткізулер туралы неғұрлым салыстырмалы деректерді алуға мүмкіндік береді, себебі импорттаушы елмен экспорттаушы елдің арасында айырмашылықтың сандық көрсеткішті анықтауда құндық көрсеткішін анықтауға қарағанда маңызы аз. Сан көрсеткіштері көбінесе құндық деректердің анықтығын құндық бірлік деп аталатын есептеу арқылы тексеру үшін қолданылады (санға бөлінген құны).
19. Сыртқы сауда статистикасында және өзара сауда статистикасында ЕАЭО СЭҚ ТН-да көрсетілген сандық есепке алу бірлігі қолданылады. Салмақ көрсеткіші нетто салмағы негізінде килограммен есептеледі.
20. Оралған түрінде өткізілетін тауар үшін нетто салмағы – бұл тауардың тек бастапқы орамасын есепке алғандағы салмағы, егер мұндай орамада, тұтынушылық қасиеттеріне сүйене отырып, оның бастапқы орамасы тауардың тұтынушылық қасиеттерін бұзбай оны пайдаланғанға дейін тауардан ажыратылып тауар тек бөлшек саудада сату үшін ұсынылады. Басқа жағдайларда нетто салмағы – бұл тауардың қандай да бір орамаларын есепке алмағандағы салмағы.
21. Жекелеген тауарлар үшін санды есепке алу сондай-ақ, ЕАЭО СЭҚ ТН-да қарастырылған қосымша өлшем бірлікпен жүргізіледі (дана, литр, текше метр және басқа).

6. Тауарларды құндық бағалау

22. Сатылған, сондай-ақ ауыстырылған немесе олардың төлемінсіз жеткізілген тауарлардың халықаралық саудасы статистикасымен қамтылған барлық тауарларға қатысты олардың статистикалық құны есептеледі.
23. Тауарлардың халықаралық саудасы статистикасы деректерінің салыстырмалылығын қамтамасыз ету мақсатында және әртүрлі талдамалық қажеттіліктерге және сауда тәжірибесіне және Қазақстан Республикасындағы статистикалық есепке алуға сүйене отырып:
экспортталатын тауарлардың ФОБ типі бойынша статистикалық құнын;
импортталатын тауарлардың СИФ типі бойынша статистикалық құнын айқындайды.
24. Тауардың статистикалық құнын АҚШ долларында қайта есептеу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген бағам бойынша өзара сауда статистикасында импорттау кезінде тауардың қоймаға келіп түскен сәтінде, экспорттау кезінде тауарды қоймадан тиеу сәтінде жүзеге асырылады.
25. Тауарларды жеткізудің негізгі шарттары Кеден одағы комиссиясының 2010 жылғы 20 қыркүйектегі № 378 шешімімен бекітілген жеткізу шарттарының Жіктеуішіне сәйкес анықталады.
26. Фактуралық құн сатушыға күтілетін тікелей ақшалай төлемді білдіреді және мәміле құнына кіретін немесе алынып тасталынған тиіс басқа да төлемдер ескерілмеуі мүмкін. Фактуралық баға мәміленің құнын анықтау кезінде жөнелтуші нүктені көрсетеді.

7. Тауарлардың сыртқы және өзара саудасының статистикасы бойынша бақыланбайтын экономиканың жете есептеулері

27. ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің ресми статистикалық ақпараттарының толықтығын қамтамасыз ету мақсатында тауарлардың сыртқы және өзара саудасының есепке алынбаған көлемдеріне статистикалық жете есептеуді өткізу қажет.
28. Еуропалық елдер тәжірибесі бойынша, атап айтқанда Германияның Федералдық статистикалық ведомствосы сыртқы және өзара сауданың есепке алынбаған көлемдерін өткізу және деректерді толық қамтуға қол жеткізу үшін жете есептеулер еркін саудаға (статистикалық шегінен төмен), яғни статистикалық нысанды тапсырудан босатылған шағын кәсіпорындарға, кешіктірілген жауаптарға және жауап еместерге жасалады.
29. Неміс жете есептеулерінің рәсімінде «жоғарыдан-төменге» деп аталатын әдіс туралы айтылады, жете есептеу жалпы құнға сүйене отырып жасалады. Еуропалық одақтың басқа елдері «жоғарыдан-төменге» деп аталатын әдісті қолданады, яғни басқа тәсіл нақты деңгейде жете есептеу және жалпы қорытынды үшін тарату.
30. «Жоғарыдан-төменге» әдісі сол бір құбылыс туралы екі немесе одан да көп дереккөздерді салыстыруға негізделеді. Осы әдіс ай сайынғы негізде өзара сауданың есепке алынбаған көлемдерінің жете есептеулерін жүргізу үшін қолданылады.
31. Айырмашылықты бағалау әдісін пайдалану кезінде деректер көздері өзара сауданы статистикалық зерттеу кезінде сыртқы экономикалық қызметтің қатысушылары уәкілетті органға ұсынатын құжаттардан алынатын мәліметтер және салық органдарына ұсынылатын тауарларды әкелу және жанама салықтарды төлеу туралы өтініштерден алынатын мәліметтер болып табылады.
32. Жете есептеудің құндық көлемін анықтау үшін салық органдары деректерінің жалпы көлемінен статистика органдары деректерінің жалпы көлемі шегеріледі.
33. «Жоғарыдан-төмен» әдісімен жете есептеулердің көлемін бөлу жалпы алынған құн (салық органдарының деректерімен айырмашылық) барлық елдерге және 2-таңбалы (СЭҚ ТН 99 тауарлық айқындамалар) деңгейдегі тауарлық айқындамаларға бөлінетін елдер бойынша, СЭҚ ТН кодтары бойынша пропорционалды жүргізіледі.
34. «Төменнен-жоғары» әдісімен, керісінше жете есептеу барлық елдер және СЭҚ ТН баптары бойынша көлемдер қорытындыда (салық органдарының деректерімен айырмашылық) жалпы алынған құнға қосылатын нақты деңгейде жасалады.
35. Германияда жалпы бір жылда экспортқа жете есептеу – 0,4%, импортқа – 1,2% құрайды.
36. Жауап еместерге жете есептеу алғашқы жарияланымнан кейін 2-айда басталатын әрбір қайта қараумен қысқартылады және бірінен кейін бірі бұл келесі 6 қайта қарауды құрайды. Барлық айларға қосымша жылдық қайта қарау келесі жылдың қазанында жүргізіледі.
37. Германияда жауап еместерге жете есептеуде экспорт кезінде жете есептеу шамамен 5,5%-дан (бірінші нәтиже) 0,8%-ға (жылдық қайта қараудағы соңғы нәтиже) дейін құрайды. Әкелу кезінде сәйкесінше 8,5%-дан 1,8%-ға дейін. Қалған жете есептеу жауаптардың (іс жүзінде) түсуі болып табылады.
38. Жете есептеудің үлесі босатылған сауда үшін әрқашан респонденттердің статистикалық шегіне (500 000 еуро, келесі жылдан бастап статистикалық шегі 800 000 еуро құрайды) тең болып қалады: экспорт 1,6%, импорт 3%.
39. Жете есептеудің жалпы құны салық құнынан алынады, бірақ салық деректерін беруді кешіктіру себебі бойынша деректерді жариялау кезінде ол қолда болмайды. Бұл үшін өткен жылдардың тәжірибелік мәндеріне негізделетін жете есептеудің коэффициенті анықталады және Х сәтіндегі жіберілген мәндердің жиынтық көлемін және жалпы құнға айырмашылығын көрсетеді.
Деректерді қайта қараудың негізгі артықшылықтары мыналар болып табылады:
1) деректердің сапасын жақсарту (неғұрлым өзектендірілген деректер).
2) мүше елдерде қайта қарау әдістерінің үйлесуі.
3) нақты деңгейдегі айырмашылықтарды қысқарту.
40. Қазақстан Республикасында ЕАЭО бойынша серіктес елдердің уәкілетті органдарымен деректерді «айналы» салыстыру бойынша бірлескен жұмыстың қорытындыларымен өзара сауда статистикасы бойынша деректер жыл сайынғы негізде өзектендіріледі.
41. 2016 жылдан бастап БҰҰ және Еуразиялық экономикалық комиссияның әдіснамаларының ережелерін есепке ала отырып ұлттық тәжірибеде жете есептеу бойынша халықаралық тәжірибені енгізу жүзеге асырылады.

Об утверждении Методики в области ведения статистики международной торговли товарами

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 14 декабря 2015 года № 204. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 21 января 2016 года № 12906

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан от 19 марта 2010 года «О государственной статистике», а также с подпунктом 2) пункта 13 Положения о Комитете по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан, утвержденного приказом Министра национальной экономики Республики Казахстан от 30 сентября 2014 года № 33, зарегистрированным в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 9779, ПРИКАЗЫВАЮ:
1. Утвердить прилагаемую Методику в области ведения статистики международной торговли товарами.
2. Управлению статистики услуг и энергетики совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:
1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;
2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа его направление на официальное опубликование в периодических печатных изданиях и информационно-правовой системе «Әділет»;
3) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан направление в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения «Республиканский центр правовой информации Министерства юстиции Республики Казахстан» для размещения в Эталонном контрольном банке нормативных правовых актов Республики Казахстан;
4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.
3. Управлению статистики услуг и энергетики Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан довести настоящий приказ до структурных подразделений и территориальных органов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан для руководства и использования в работе.
4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Джаркинбаев Ж.А.).
5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель А. Смаилов

Утверждена
приказом Председателя
Комитета по статистике
Министерства национальной
экономики Республики Казахстан
от 14 декабря 2015 года № 204

Методика в области ведения статистики
международной торговли товарами

1. Общие положения

1. Настоящая Методика относится к статистической методологии, формируемой в соответствии с международными стандартами и утверждаемой в соответствии с Законом Республики Казахстан от 19 марта 2010 года «О государственной статистике».
2. Методика определяет основные методы расчета статистических показателей по внешней и взаимной торговли, сопоставимых на международном уровне.
3. Настоящая Методика применяется Комитетом по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан при формировании статистических данных по статистике внешней и взаимной торговли.
4. В настоящей Методике используются следующие определения:
1) взаимная торговля Евразийского экономического союза (далее – ЕАЭС) – торговля между государствами–членами ЕАЭС;
2) внешняя торговля ЕАЭС – торговля государств–членов ЕАЭС с третьими странами;
3) торгующая страна – страна, на территории которой зарегистрировано (постоянно проживает) юридическое или физическое лицо, продавшее или купившее товар;
4) СИФ (стоимость, страхование, фрахт Инкотермс 2010) – условие поставки товара, согласно которому в цену товара включается его стоимость и расходы по страхованию и транспортировке товара до порта страны–импортера;
5) статистические досчеты – это научно–обоснованные статистические расчеты, позволяющие оценить (в стоимостных либо количественных измерениях) неучтенные официальным статистическим обследованием объемы того или иного явления на основе методов достижения полного охвата данных;
6) страна отправления – страна, из которой начата международная перевозка товара, сведения о которой приведены в транспортных (перевозочных) документах;
7) страна назначения – страна, где товар будет потребляться, использоваться или подвергнут переработке;
8) статистическая стоимость товара – стоимость товара, выраженная в долларах Соединенных Штатов Америки (далее – доллары США), приведенная к единому базису цен (для экспортируемых товаров – по типу цен ФОБ, импортируемых – по типу цен СИФ), пересчет стоимости в доллары США осуществляется по официальному курсу Национального банка Республики Казахстан;
9) страна происхождения – страна, в которой товар был полностью произведен или подвергнут достаточной переработке в соответствии с критериями или порядком, определенным таможенным законодательством ЕАЭС;
10) импорт товаров – ввоз на территорию государства–члена ЕАЭС товаров, которые добавляются к запасам материальных ресурсов государства–члена ЕАЭС;
11) экспорт товаров – вывоз с территории государства–члена ЕАЭС товаров, которые уменьшают запасы материальных ресурсов государства–члена ЕАЭС;
12) фактурная стоимость – прямой денежный платеж продавцу, который не учитывает других платежей и которые включаются в стоимость сделки или исключены из нее;
13) ФОБ (свободно на борту, Инкотермс 2010) – условие поставки товара, по которому в цену товара включается его стоимость и расходы по доставке и погрузке товара на борт судна.

2. Сфера охвата данных

5. Сфера охвата международной статистики торговли товарами определяется общими и специфическими руководящими принципами. Общие руководящие принципы представляют собой универсальное правило, а специфические руководящие принципы формулируются для подтверждения или уточнения порядка статистической обработки данных по ограниченному числу категорий товаров. Применение к ним общих руководящих принципов является недостаточно очевидным в связи с:
специфическими особенностями товаров;
спецификой или сложностью торговой операции или какими-либо практическими соображениями в отношении сбора данных.
6. В качестве общего руководящего принципа, в статистике международной торговли товарами учитываются все товары, добавляющиеся к запасам материальных ресурсов страны или вычитающиеся из них в результате их ввоза (импорта) на ее экономическую территорию или вывоза (экспорта) за пределы ее экономической территории.
7. В статистике внешней торговли и статистике взаимной торговли учитываются следующие категории товаров:
1) немонетарное золото, драгоценные металлы, не выступающие в качестве платежного средства, ценные бумаги, банкноты и монеты, не находящиеся в обращении;
2) товары, реализуемые по счетам государства, включающие товары гражданского и военного назначения, при осуществлении правительствами регулярных коммерческих операций; товары, поставляемые по линии государственных программ внешней помощи; военные репарации и реституции;
3) гуманитарная и техническая помощь;
4) товары, поступающие в качестве дара;
5) товары, временно ввезенные (вывезенные) на срок один год и более;
6) товары, ввезенные (вывезенные) по договору финансовой аренды (лизинга);
7) товары военного и двойного назначения;
8) товары, ввезенные (вывезенные) по консигнационным соглашениям;
9) товары, ввезенные (вывезенные) по бартерным соглашениям;
10) товары, ввезенные (вывезенные) с целью их переработки, а также продукты переработки;
11) товары, ввезенные (вывезенные) в качестве вкладов в уставные фонды;
12) товары собственного производства предприятий с иностранными инвестициями;
13) товары, используемые в качестве носителей информации и средств программного обеспечения, такие, как упакованные комплекты дискет или компакт-дисков с записанными на них компьютерными программами и (или) данными, аудио и видеоматериалы, предназначенные для общего или коммерческого использования (но не разработанные по индивидуальному заказу);
14) возвращенные товары ранее экспортированные и учтенные в экспорте, а затем возвращенные товары учитываются как импорт. Аналогичным образом ранее импортированные и возвращенные товары учитываются как экспорт;
15) товары, ввезенные (вывезенные) в результате операций между головными корпорациями и предприятиями их прямого инвестирования (филиалы, отделения);
16) рыба, рыбопродукты, морепродукты, минералы с морского дна выловленные (добытые) и спасенный груз, сгруженные с иностранного судна в порту государства–члена ЕАЭС или приобретенные судном государства–члена ЕАЭС в открытом море у иностранного судна, а также проданные в открытом море;
17) бункерное топливо, балласт, бортовые запасы и иные материалы учитываются при продаже их иностранным водным и воздушным судам на территории государства–члена ЕАЭС, а также при покупке их водными и воздушными судами государства–члена ЕАЭС с иностранных водных и воздушных судов на территории государства–члена ЕАЭС или сгруженные с иностранных водных и воздушных судов в порту государства–члена ЕАЭС;
18) товары, отправленные международными почтовыми отправлениями;
19) транспортные средства, ввезенные физическими лицами государства–члена ЕАЭС в целях постоянного размещения.
8. В статистике взаимной торговли со странами ЕАЭС учитываются товары, являющиеся предметом коммерческих операций.
9. В статистике внешней торговли и статистике взаимной торговли не учитываются следующие категории товаров:
1) товары, по стоимости не превышающие статистического порога;
2) монетарное золото, национальная и иностранная валюта (кроме используемой для нумизматических целей), ценные бумаги, выпущенные в обращение;
3) товары, не являющиеся предметом коммерческих операций:
ввезенные (вывезенные) физическими лицами для собственного пользования, в количественном или стоимостном выражении не превышающие норм, установленных законодательством государства–члена ЕАЭС;
периодические издания (газеты, журналы), рассылаемые по прямой подписке для физических лиц;
товары, приобретенные дипломатическими или другими представительствами иностранных государств, вооруженными силами, научными организациями на территории государства–члена ЕАЭС для собственных нужд;
товары, временно ввезенные (вывезенные) на срок менее одного года;
товары для обеспечения деятельности организаций государства–члена ЕАЭС за границей;
товары, перемещенные трубопроводным транспортом, необходимые для проведения его пусконаладочных работ;
припасы-товары для обеспечения нормальной эксплуатации и технического обслуживания водных судов, воздушных судов и поездов, осуществляющих международные перевозки, предназначенные для потребления пассажирами и членами экипажей, а также предназначенные для продажи пассажирам и членам экипажей;
водные и воздушные суда, ввезенные (вывезенные) в целях технического обслуживания;
товары, ввезенные (вывезенные) в целях ремонта;
товары, предназначенные для демонстрации и (или) использования в ходе проведения выставочно-ярмарочных мероприятий, а также культурных, спортивных, зрелищных и других мероприятий;
товары, поставляемые в счет залога;
образцы товаров;
многооборотная транспортировочная тара;
товары, ввезенные (вывезенные) по рекламациям;
товары, вывезенные и учтенные в экспорте государства–члена ЕАЭС, при изменении таможенной процедуры в таможенной статистике внешней торговли повторно не учитываются (без изменения направления перемещения товара);
товары, ввезенные и учтенные в импорте государства–члена ЕАЭС, при изменении таможенной процедуры в таможенной статистике внешней торговли повторно не учитываются (без изменения направления перемещения товара).

3. Момент учета экспорта и импорта товаров

10. По статистике внешней торговли моментом учета экспорта и импорта товаров является:
1) при импорте – страна происхождения товара;
2) при экспорте – страна последнего известного назначения (страна назначения) товара.
11. По статистике взаимной торговли моментом учета экспорта и импорта товаров является:
1) при импорте – страна отправления товара;
2) при экспорте – страна назначения товара.

4. Классификация товаров

12. Использование подробных товарных классификаций обусловлено необходимостью формирования возможностей для определения и описания в полном объеме данных о товарах в сопоставимой на международном уровне форме для их использования в статистических и аналитических целях, а также в рамках проведения переговоров по вопросам развития торговли.
13. В Республике Казахстан в качестве классификатора товаров применяется Товарная номенклатура внешнеэкономической деятельности ЕАЭС (далее – ТН ВЭД ЕАЭС).
14. Принцип построения ТН ВЭД ЕАЭС основан на распределении информации о кодах товаров в соответствии с пятью уровнями детализации:
1-й уровень – разделы;
2-й уровень – группа (подгруппы) (2-значный код);
3-й уровень – товарная позиция (4-значный код);
4-й уровень – субпозиция (6-значный код);
5-й уровень – подсубпозиция (10-значный код).
15. Номера разделов, подгрупп и подпозиций не участвуют в формировании кода. Высший уровень классификации разделы.
16. Каждый товар по ТН ВЭД ЕАЭС имеет 10-значный цифровой код. Всего коды ТН ВЭД ЕАЭС состоят из 97 групп и 21 раздела, строго соблюдающих принципы однозначного отнесения товаров к той или иной группе.

5. Количественный учет товаров

17. Количество является важным параметром статистики международной торговли, необходимое для использования в различных политических и аналитических целях, включая планирование развития транспортной инфраструктуры, составление энергетического баланса, а также балансов сельскохозяйственных и других сырьевых товаров, оценку воздействия международной торговли на окружающую среду, проверку стоимостных данных торговли и построение рядов торговых индексов.
18. Единицы количественного учета отражают физические характеристики товаров. Так как они свободны от проблем определения стоимости товаров, количественные данные при их тщательном составлении представляют собой достоверный показатель международного перемещения товаров. Применение соответствующих единиц количественного учета также позволяет получить более сопоставимые на международном уровне данные о таких перемещениях, так как различия между страной-импортером и страной-экспортером при определении количественных показателей менее значительны, чем при определении стоимости. Показатели количества нередко используются для проверки достоверности стоимостных данных путем расчета так называемых единиц стоимости (стоимость, деленная на количество).
19. В статистике внешней торговли и статистике взаимной торговли применяются единицы количественного учета, указанные в ТН ВЭД ЕАЭС. Показатели веса учитываются на основе веса нетто, в килограммах.
20. Вес нетто для товара, перемещаемого в упакованном виде – это масса товара с учетом только первичной упаковки, если в такой упаковке, исходя из потребительских свойств, товар представляется для розничной продажи, ее первичная упаковка отделена от товара до его потребления без нарушения потребительских свойств товара. В остальных случаях вес нетто – это масса товара без учета какой-либо упаковки.
21. Для отдельных товаров учет количества ведется также в дополнительных единицах измерения (штуки, литры, кубические метры и другие), предусмотренных ТН ВЭД ЕАЭС.

6. Стоимостная оценка товаров

22. В отношении всех товаров, охваченных статистикой международной торговли товарами, как проданных, так и обмененных или поставленных без их оплаты учитывается их статистическая стоимость.
23. В целях обеспечения сопоставимости данных статистики международной торговли товарами и исходя из различных аналитических потребностей и практики торговли и статистического учета в Республике Казахстан определяют:
статистическую стоимость экспортируемых товаров по типу ФОБ;
статистическую стоимость импортируемых товаров по типу СИФ.
24. Пересчет статистической стоимости товара в доллары США осуществляется по курсу, установленному Национальным банком Республики Казахстан в статистике взаимной торговли на момент поступления товара на склад при импорте, на момент отгрузки товара со склада при экспорте.
25. Базовые условия поставки товаров определяются в соответствии с Классификатором условий поставки, утвержденным Решением Комиссии Таможенного союза от 20 сентября 2010 года № 378.
26. Фактурная стоимость представляет собой ожидаемый прямой денежный платеж продавцу и не учитывает других платежей, включаемых в стоимость сделки или исключенных из нее. Фактурная цена служит отправной точкой при определении стоимости сделки.

7. Досчеты по ненаблюдаемой экономики по статистике
внешней и взаимной торговли товарами

27. В целях обеспечения полноты официальной статистической информации государств–членов ЕАЭС необходимо проведение статистических досчетов неучтенных объемов внешней и взаимной торговли товарами.
28. По опыту Европейских стран, в частности Федерального статистического ведомства Германии, для проведения неучтенных объемов внешней и взаимной торговли и достижения полного охвата данных досчеты делаются на свободную торговлю (ниже статистического порога), то есть на малые предприятия, освобожденные от предоставления статистической формы и на опоздавшие ответы и неответы.
29. При немецкой процедуре досчетов речь идет о так называемом методе «сверху-вниз», досчет исходя из общей стоимости. Другие страны Европейского союза применяют так называемый метод «снизу-вверх», то есть другой подход, досчет на детальном уровне и распространение для общего результата.
30. Метод «сверху-вниз» основывается на сравнении двух и более источников данных об одном и том же явлении. Данный метод используется для проведения досчетов неучтенных объемов взаимной торговли на ежемесячной основе.
31. Источниками данных при использовании метода оценки расхождения служат сведения из документов, представляемых участниками внешнеэкономической деятельности в уполномоченные органы при статистическом обследовании за взаимной торговлей и сведения из заявлений о ввозе товаров и уплате косвенных налогов, представляемых в налоговые органы.
32. Для определения стоимостного объема досчета от общего объема данных налоговых органов вычитается общий объем данных статистических органов.
33. Распределение объема досчетов при методе «сверху-вниз» проводят пропорционально как по странам так и кодам ТН ВЭД, где общая полученная стоимость (разница с данными налоговых органов) делится на все страны и товарные позиции на уровне 2-х знаков (99 товарных позиций ТН ВЭД).
34. При методе «снизу-вверх» наоборот, досчет делается на детальном уровне, где объемы по всем странам и статьям ТН ВЭД в итоге суммируют на общую полученную стоимость (разницу с данными налоговых органов).
35. В целом за год в Германии досчет на экспорт составляет – 0,4%, на импорт – 1,2%.
36. Досчет на неответы сокращаются с каждым пересмотром, начинающиеся во 2 месяце после первой публикации и составляет 6 следующих друг за другом пересмотров. Дополнительный годовой пересмотр за все месяцы в октябре следующего года.
37. При досчете на неответы в Германии при экспорте досчет составляет около от 5,5% (первый результат) до 0,8% (окончательный результат при годичном пересмотре). При ввозе аналогично с 8,5% до 1,8%. Остаточный досчет представляет собой (фактическое) выпадение ответов.
38. Досчетная доля для освобожденной торговли всегда остается равной до статистического порога респондентов (500 000 евро, со следующего года статистический порог составит 800 000 евро): экспорт 1,6%, импорт 3%.
39. Общая стоимость досчетов берется из налоговой стоимости, но на момент публикации данных ее нет на руках, по причине передачи налоговых данных с задержкой. Для этого определяется коэффициент досчета, базирующийся на опытных значениях прошлых лет и представляет собой суммарный объем переданных значений в момент Х и разницы к общей стоимости.
Основными преимуществами пересмотров данных являются:
1) улучшение качества данных (более актуальные данные);
2) гармонизация метода пересмотров в странах–членах;
3) сокращение расхождений на детальном уровне.
40. В Республике Казахстан ежегодно актуализируются данные по статистике взаимной торговли по итогам совместной работы по «зеркальному» сопоставлению данных с уполномоченными органами стран–партнеров по ЕАЭС.
41. С 2016 года осуществится внедрение международного опыта по досчетам в национальную практику с учетом положений методологии ООН и Евразийской Экономической Комиссии.