Кәсіпорындардың конъюнктуралық зерттеуін жүргізу бойынша әдістемені бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2017 жылғы 14 ақпандағы № 33 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 14 наурызда № 14896 болып тіркелді.

Ескерту. Бұйрықтың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 31.07.2023 № 15 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі төрағасының 2020 жылғы 23 қазандағы № 9-нқ бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы туралы ереженің 15-тармағы 20) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда – ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 31.07.2023 № 15 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Қоса беріліп отырған Кәсіпорындардың конъюнктуралық зерттеуін жүргізу бойынша әдістеме бекітілсін.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 31.07.2023 № 15 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Құрылымдық статистика басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрықты мемлекеттік тіркеген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде қазақ және орыс тілдерінде баспа және электронды түрдегі оның көшірмесін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына ресми жариялануға жіберілуін;

3) осы бұйрықтың көшірмесін мемлекеттік тіркегеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның мерзімді баспасөз басылымдарына ресми жариялануға жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Құрылымдық статистика басқармасы осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне және аумақтық органдарына жұмыс бабында басшылыққа алу және пайдалану үшін жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Г.М. Керімханова) жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің төрағасы

Н. Айдапкелов

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2017 жылғы 14 ақпандағы № 33 бұйрығымен бекітілген

Кәсіпорындардың конъюнктуралық зерттеуін жүргізу бойынша әдістеме

Ескерту. Әдістеме жаңа редакцияда – ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 31.07.2023 № 15 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Кәсіпорындардың конъюнктуралық зерттеуін жүргізу бойынша әдістеме (бұдан әрі - Әдістеме) халықаралық стандарттарға сәйкес қалыптастырылатын және "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес бекітілетін статистикалық әдіснамаға жатады.

2. Осы Әдістеме кәсіпорындардың ағымдағы қаржы-экономикалық жағдайын бағалауға және кәсіпорындардың экономикалық белсенділігі циклдерін болжамдауға мүмкіндік беретін қысқа мерзімді экономикалық индикаторларды алу мақсатында статистикалық ақпаратты алудың негізгі аспектілерін және әдістерін анықтайды.

3. Әдістеме статистикалық қызметте Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы және оның аумақтық бөлімше қызметкерлерінің пайдалануына арналған.

4. Конъюнктуралық зерттеулер жүргізу үшін тоқсандық кезеңділіктегі жалпымемлекеттік статистикалық байқау деректері пайдаланылады.

2-тарау. Зерттеу объектілері

5. Конъюнктуралық зерттеулер мақсатты іріктеме арқылы қалыптастырылған тізім бойынша кәсіпорындар бойынша жүргізіледі. Тізімге кірген кәсіпорындардың жалпы саны бас жиынтықтан кем дегенде 6% құрайды.

6. Жұмыскерлер саны, экономикалық қызмет түрі, сондай-ақ кәсіпорынның белсенділігі кәсіпорындардың тізімін қалыптастыру үшін негізгі белгі болып табылады.

7. Экономикалық қызметтің негізгі түрі бойынша конъюнктуралық зерттеулер келесі салаларда жүргізіледі:

өнеркәсіп;

ауыл шаруашылығы;

құрылыс;

сауда;

көлік;

байланыс.

8. Зерттеу өз кәсіпорындарындағы жағдайға сапалы баға беретін, сондай-ақ кәсіпорынның жақын арадағы ықтимал өзгерістерін болжамдайтын респонденттерге жалпымемлекеттік статистикалық байқау бойынша сауалнама жүргізу арқылы алғашқы статистикалық деректерді алудан тұрады. Алынған бағалаудың нәтижесінде мониторинг және кәсіпорындардың экономикалық белсенділігі циклдерін болжамдау жүзеге асырылады.

3-тарау. Сауалнамаларды өңдеу және талдамалық материалдарды дайындау

9. Сапалық сипаттағы мәселелер бойынша респонденттерден алынған сауалнамаларды өңдеу кезінде әр жауап нұсқасының салыстырмалы жиілігі пайызбен есептеледі. Сондай-ақ сұрақтарға оң және теріс жауаптардың салыстырмалы жиілілік айырмасы есептеледі, ол өзгерістер индексін білдіреді және "теңгерім" деп аталады.

10. Теңгерім деп зерттелетін кәсіпорынның шаруашылық қызметінің "көбеюі" (жақсаруы) және "азаюын" (нашарлауы) көрсеткіштерін пайызбен белгілеген респонденттер үлестерінің айырмасы түсініледі. Теңгерім әртүрлі кезеңдерде зерттелетін кәсіпорындардағы өндірістік-шаруашылық қызметінің көрсеткіштеріне қатысты респонденттердің бағалауларын салыстыру мақсатында есептеледі.

11. Өзгерістер индекстері нөлдік белгіден жоғарыға және төменге ауысады. Индекстің оң белгісі экономикалық қызметтің жоғарылағанын, ал нөлдік белгіден ара қашықтық - жоғарылау шамасын білдіреді. Өзгерістер индексі өзгерістердің бағытын және шамасын көрсетеді.

12. Әртүрлі экономика секторының тоқсан сайынғы конъюнктуралық зерттеулерінің нәтижелері бойынша кәсіпорындардың қаржы-шаруашылық қызметінің жағдайы туралы талдамалық материалдарын дайындау жүзеге асырылады.

13. Өнеркәсіп, құрылыс және сауда кәсіпорындарының іскерлік белсенділігін зерттеу нәтижелері экономика секторларының өткен ағымдағы және болашақтағы (қысқа мерзімді) жағдайын сандық және сапалық бағасын алуға мүмкіндік береді.

14. Алынған деректердің негізінде саланың даму үрдісінің индикаторы болып табылатын және кәсіпорынның экономикалық жағдайының өзгерісін сипаттайтын кәсіпкерлік сенімділік индекстері құрылады.

4-тарау. "Кәсіпкерлік сенімділік индексін" құрастыру және қолдану

15. Өнеркәсіпте кәсіпкерлік сенімділік индексі үш көрсеткіштен (құрамдас бөліктерден) агрегатталады:

1) өндірілген өнімнің, орындалған жұмыстардың және көрсетілген қызметтердің күтілетін көлемі;

2) дайын өнімнің негізгі түріне нақты қалыптасқан сұраныс;

3) тауарлық-материалдық қорлардың нақты көлемі.

16. Кәсіпкерлік сенімділік индексі осы Әдістеменің 15-тармағында көрсетілген көрсеткіштердің өзгеруі туралы сұрақтардың жауаптары нәтижелері бойынша есептеледі және көрсеткіштің "көбеюі" және "азаюы" белгілеген респонденттер үлесінің орташа арифметикалық "теңгерімін" білдіреді. Тауарлық-материалдық қорлар қарсы белгімен есептеледі.

17. Құрылыста кәсіпкерлік сенімділік индексі екі көрсеткіштен (құраушылардан) агрегатталады:

1) жаңа тапсырыстар көлемі;

2) кәсіпорында жұмыспен қамтылған жұмыскерлерр санының ағымдағы үрдісі.

18. Саудада кәсіпкерлік сенімділік индексі үш көрсеткіштен (құрамдас бөліктерден) агрегатталады:

1) экономикалық жағдайдың ағымдағы өзгерістері;

2) экономикалық жағдайдың күтілетін өзгерістері;

3) тауарлық-материалдық қорлардың нақты көлемі.

19. Әр көрсеткіш үшін теңгерім – әр көрсеткіштің "көбеюін" немесе "азаюын" белгілеген респонденттер үлесінің айырмашылығы есептеледі.

5-тарау. "Кәсіпорындардың экономикалық белсенділік деңгейін бағалауды" құру және қолдану

20. Экономикалық белсенділікті бағалауды есептеу диффузиялық индекс негізінде есептеледі.

Экономикалық белсенділікті бағалау кезінде алты көрсеткіш (құрамдас бөліктер) пайдаланылады:

1) жаңа тапсырыстардың көлемі;

2) кәсіпорында жұмыспен қамтылған жұмыскерлердің саны;

3) тауарлық-материалдық қорлардың көлемі;

4) шикізат пен материалдарды жеткізу мерзімі;

5) келесі тоқсанда кәсіпорында жұмыспен қамтылған жұмыскерлердіңң саны;

6) ауылшаруашылық, өнеркәсіп қызметі үшін сатылатын және өндірілетін өнім ассортиментінің көрсеткіші пайдаланылады, құрылыс, сауда, көлік, байланыс үшін өндірілген өнімнің, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің күтілетін көлемінің көрсеткіші пайдаланылады.

Экономикалық белсенділікті бағалауды есептеуге арналған барлық көрсеткіштердің салмақтар бойынша мәні бірдей.

21. Экономикалық белсенділікті бағалауға арналған диффузиялық индекс сұраққа оң жауап берген кәсіпорындар үлесінің және сұраққа бейтарап жауап берген кәсіпорындардың 0,5 үлестерінің қосындысы болып табылады.

мұнда:

– экономикалық белсенділік деңгейін бағалауға арналған диффузиялық индекс.

- "жаңа тапсырыстардың көлемі" "кәсіпорында жұмыспен қамтылған жұмыскерлердің саны", "тауарлық-материалдық қорлардың көлемі", "келесі тоқсанда кәсіпорында жұмыспен қамтылған жұмыскерлердің саны", "сатылатын және өндірілетін өндірілген өнімнің ассортименті", "өндірілген өнімнің, орындалған жұмыстардың және көрсетілген қызметтердің күтілетін көлемі" көрсеткіштері бойынша сұрақтарға оң жауап берген, "ұлғаюын" белгілеген, сондай-ақ "шикізат пен материалдарды жеткізу мерзімдері" көрсеткіші бойынша төмендеуін белгілеген кәсіпорындардың үлесі.

- "өзгеріс жоқты" белгілеген, сұраққа бейтарап жауап берген кәсіпорындардың үлесі.

22. Сауалнамалар бойынша алынған, экономикалық белсенділікті бағалауға арналған бастапқы статистикалық деректер өткен жылғы өндірістің логарифмделген көлемдері бойынша (немесе кәсіпорында жұмыспен қамтылған жұмыскерлердің саны бойынша) өлшенеді.

23. Экономикалық белсенділікті бағалауды маусымдық түзету Arima1 әдісімен жүзеге асырылады.

24. Экономикалық белсенділікті шоғырландырылған бағалау жиынтық жалпы қосылған құнға байланысты өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, сауда, көлік, байланыс салаларының салмақтары бойынша өлшене отырып, қалыптастырылады.

Об утверждении Методики по проведению конъюнктурных обследований предприятий

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 14 февраля 2017 года № 33. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 14 марта 2017 года № 14896.

Сноска. Заголовок - в редакции приказа Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 31.07.2023 № 15 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан "О государственной статистике" и с подпунктом 20) пункта 15 Положения о Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан, утвержденного приказом Председателя Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан от 23 октября 2020 года № 9-нқ, ПРИКАЗЫВАЮ:

Сноска. Преамбула - в редакции приказа Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 31.07.2023 № 15 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Утвердить прилагаемую Методику по проведению конъюнктурных обследований предприятий.

Сноска. Пункт 1 - в редакции приказа Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 31.07.2023 № 15 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

2. Управлению структурной статистики совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации настоящего приказа направление его копии в печатном и электронном виде на казахском и русском языках в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" для официального опубликования и включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан;

3) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на официальное опубликование в периодические печатные издания;

4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсах Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.

3. Управлению структурной статистики Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан довести настоящий приказ до структурных подразделений и территориальных органов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан для руководства и использования в работе.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Керимханова Г.М.).

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня первого официального опубликования.

Председатель Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

Н. Айдапкелов

Утвержден приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от "14" февраля 2017 года № 33

Методика по проведению конъюнктурных обследований предприятий

Сноска. Методика - в редакции приказа Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 31.07.2023 № 15 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 1. Общие положения

1. Методика по проведению конъюнктурных обследований предприятий (далее – Методика) относится к статистической методологии, формируемой в соответствии с международными стандартами и утверждаемой в соответствии с Законом Республики Казахстан "О государственной статистике".

2. Настоящая Методика определяет основные аспекты и методы получения статистической информации с целью получения краткосрочных экономических индикаторов позволяющих оценить текущее финансово-экономическое состояние и прогнозировать циклы экономической активности предприятий.

3. Методика предназначена для использования в статистической деятельности сотрудниками Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан и его территориальными подразделениями.

4. Для проведения конъюнктурных обследований используются данные общегосударственных статистических наблюдений квартальной периодичности.

Глава 2. Объекты обследования

5. Конъюнктурные обследования проводятся по предприятиям по списку сформированным путем целенаправной выборки. Общее количество предприятий попавших в список составляет не менее 6% от генеральной совокупности.

6. Основным признаком для формирования списка предприятий является численность работников, вид экономической деятельности, а также активность предприятия.

7. По основному виду экономической деятельности конъюнктурные обследования проводятся в следующих разделах:

сельского хозяйства;

промышленности;

строительства;

торговли;

транспорта;

связи.

8. Обследование представляет собой получение первичных статистических данных путем анкетирования респондентов по общегосударственному статистическому наблюдению, которые дают качественную оценку положения дел на предприятии, а также прогноз возможных изменений в ближайшее время. На основании полученных оценок осуществляется мониторинг и прогнозирование циклов экономической активности предприятий.

Глава 3. Обработка анкет и подготовка аналитических материалов

9. При обработке полученных от респондентов анкет по вопросам качественного характера подсчитывается относительная частота каждого варианта ответа в процентах. Также рассчитывается разница относительных частот положительных и отрицательных ответов на вопросы, которая представляет индекс изменений и называется "балансом".

10. Под балансом понимается разность долей респондентов, отметивших "увеличение" ("улучшение") и "уменьшение" ("ухудшение") показателя хозяйственной деятельности обследуемого предприятия, в процентах. Баланс рассчитывается в целях сравнения оценок респондентов относительно показателей производственно-хозяйственной деятельности на обследуемых предприятиях в разных периодах.

11. Индексы изменений смещаются выше и ниже нулевой отметки. Положительный знак индекса означает подъем экономической деятельности, а расстояние от нулевой отметки - величину подъема. Индекс изменений показывает направление и величину изменений.

12. По результатам ежеквартальных конъюнктурных обследований различных секторов экономики осуществляется подготовка аналитических материалов о состоянии финансово-хозяйственной деятельности предприятий.

13. Результаты обследований деловой активности предприятий промышленности, строительства и торговли позволяют получить количественную и качественную оценку прошлого, текущего и будущего (краткосрочного) состояния секторов экономики.

14. На основании полученных данных строятся индексы предпринимательской уверенности, которые являются индикаторами тенденций развития отрасли и характеризуют изменение экономической ситуации на предприятиях.

Глава 4. Построение и применение "Индекса предпринимательской уверенности"

15. В промышленности, индекс предпринимательской уверенности агрегируется из трех показателей (составляющих):

1) ожидаемого объема произведенной продукции, выполненных работ и оказанных услуг;

2) фактически сложившегося спроса на основной вид готовой продукции;

3) физического объема товарно-материальных запасов.

16. Индекс предпринимательской уверенности рассчитывается по результатам ответов на вопросы об изменениях показателей, указанных в пункте 15 настоящей Методики, и представляет среднее арифметическое "балансов" долей респондентов, отметивших "увеличение" и "уменьшение" каждого показателя. Товарно-материальные запасы рассчитывается с противоположным знаком.

17. В строительстве индекс предпринимательской уверенности агрегируется из двух показателей (составляющих):

1) объем новых заказов;

2) будущей тенденции численности работников, занятых на предприятии.

18. В торговле, индекс предпринимательской уверенности агрегируется из трех показателей (составляющих):

1) текущих изменений экономического положения;

2) ожидаемых изменений экономического положения;

3) физического объема товарно-материальных запасов.

19. Для каждого показателя рассчитывается баланс – разница долей респондентов, отметивших "увеличение" и "уменьшение" каждого показателя.

Глава 5. Построение и применение "Оценка уровня экономической активности предприятий"

20. Расчет оценки экономической активности рассчитывается на основе диффузионного индекса.

При оценке экономической активности используются шесть показателей (составляющих):

1) объем новых заказов;

2) численность работников, занятых на предприятии;

3) объемы товарно-материальных запасов;

4) сроки поставок сырья и материалов;

5) численность работников, занятых на предприятии в следующем квартале;

6) для сельскохозяйственной, промышленной деятельности используется показатель ассортимента реализуемой и производимой продукции, для строительства, торговли, транспорта, связи используется показатель ожидаемого объема произведенной продукции, выполненных работ и оказанных услуг.

Все показатели равнозначны по весам для расчета оценки экономической активности.

21. Под диффузионным индексом оценки экономической активности подразумевается сумма долей предприятий ответивших на вопрос положительно и 0,5 доли предприятий ответивших на вопрос нейтрально.

где:

– диффузионный индекс оценки уровня экономической активности;

– доля предприятий ответивших на вопрос положительно, отметивших "увеличение" на вопросы по показателям "Объем новых заказов", "Численность работников, занятых на предприятии", "Объемы товарно-материальных запасов", "Численность работников, занятых на предприятии в следующем квартале", "Ассортимент реализуемой и производимой продукции", "Ожидаемый объем произведенной продукции, выполненных работ и оказанных услуг", а также отметивших уменьшение по показателю "Сроки поставок сырья и материалов".

– доля предприятий ответивших на вопрос нейтрально, отметивших "без изменений".

22. Первичные статистические данные, для оценки экономической активности полученные по анкетам взвешиваются по логарифмированным объемам производства за предыдущий год (либо по численности работников, занятых на предприятии).

23. Сезонная корректировка оценки экономической активности осуществляется методом Arima1

24. Консолидированная оценка экономической активности формируется взвешено по весам отраслей промышленности, сельского хозяйства, строительства, торговли, транспорта, связи в совокупном валовой добавленной стоимости.