Сот сараптамасы органдарында сот сараптамалары мен зерттеулерді ұйымдастыру және жүргізу қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2017 жылғы 27 сәуірдегі № 484 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 26 мамырда № 15180 болып тіркелді.

"Сот-сараптама қызметі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабының 4) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Сот сараптамасы органдарында сот сараптамалары мен зерттеулерді ұйымдастыру және жүргізу қағидалары бекітілсін.

2. Осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес кейбір бұйрықтардың күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Сараптама қызметін ұйымдастыру департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде осы бұйрықтың көшірмесін Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне орналастыру үшін "Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Әділет министрінің жетекшілік ететін орынбасарына жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министр

М. Бекетаев

Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2017 жылғы 27 сәуірдегі № 484 бұйрығымен бекітілген

Сот сараптамалары органдарында сот сараптамалары мен зерттеулерді ұйымдастыру және жүргізу қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Сот сараптамасы органдарында сот сараптамаларын ұйымдастыру және жүргізу қағидалары (бұдан әрі - Қағидалар) "Сот-сараптама қызметі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабының 4) тармақшасына сәйкес әзірленген және сот сараптамалары органдарында сот сараптамалары мен зерттеулерді ұйымдастырудың және жүргізудің шарттарын, сондай-ақ тәртібін айқындайды.

2. Сот сараптамасы (бұдан әрі – сараптама) шешілуі үшін маңызы бар нақты деректерді анықтау мақсатында арнайы ғылыми білім негізінде жүргізілетін қылмыстық, азаматтық істің не әкімшілік құқық бұзушылық туралы істің материалдарын зерттеу мақсатында жүргізіледі.

3. Зерттеулер заңды және жеке тұлғалардың жазбаша сұранысы бойынша ғылыми құралдар мен әдістерді пайдалана отырып заңды және жеке тұлғалардың заңды мүдделерін қорғауды жүзеге асыру үшін қажетті мәліметтерді алуға көмек көрсету мақсатында жүргізіледі.

4. Сараптаманы тағайындаудың негіздері Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінде, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде, "Сот-сараптама қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында, сондай-ақ "Нотариат туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген.

2-тарау. Сот сараптамаларын жүргізу және ұйымдастыру

5. Сараптаманы тағайындаған орган (адам) сараптама объектілері мен сараптамалық зерттеулерді жүргізу және қорытынды беру үшін қажетті өзге де материалдарды аумақтық бөлімшенің басшысына ұсынады, олар дәл сол күні Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2017 жылғы 27 наурыздағы № 305 бұйрығымен бекітілген Сот сараптамасы объектілерімен жұмыс істеу қағидасына (бұдан әрі – № 305 Қағида) (норматитвтік құықтық актілерін мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14958 тіркелген) 1, 5-10-қосымшаларға сәйкес нысандар бойынша Сот сараптамаларын жүргізу үшін келіп түскен материалдарды тіркеу журналында тіркеледі.

Басшы сараптамаға келіп түскен материалдарды олар келіп түскен күні қарастырады және сараптама жүргізу үшін сот сарапшысына (бұдан әрі – сарапшы) береді.

6. Сараптамалар, келесілерден бөлек жағдайларда арнайы жабдықталған үй-жайларда жүргізіледі:

сараптамалық зерттеулерді сот талқылауы барысында жүргізу қажет болғанда;

зерттеуге жататын объектілердің үлкен көлеміне немесе материалдардың ерекшелігіне байланысты оларды ұсыну мүмкін болмағанда.

Сараптаманы арнайы жабдықталған үй-жайлардан тыс жерде жүргізген кезде сараптаманы тағайындаған орган (адам) сарапшыны объектінің тұрған жеріне жеткізуді, оған кедергісіз қол жеткізуді және сараптамалық зерттеу жүргізуге қажетті жағдайлармен қамтамасыз етеді.

7. Күрделі, көпобъектілі, кешенді сараптамаларды жүргізу үшін басшы екі немесе одан көп сарапшылар құрамындағы сарапшылар комиссиясын құрады.

Комиссиялық сараптама күрделі сот-сараптамалық зерттеулер жүргізу қажет болған жағдайларда тағайындалады және бір мамандықтың кемінде екі сарапшысы жүргізеді.

Адам есiнiң дұрыстығы туралы мәселе бойынша сот-психиатриялық сараптама жүргізу үшін кемінде үш сарапшысы бар комиссия тағайындалады.

Кешенді сараптама іс үшін маңызы бар мән-жайларды анықтау үшін әртүрлі білім салалары негізінде зерттеулер қажет болған жағдайда тағайындалады және оны әртүрлі мамандықтағы сарапшылар өз құзыреті шегінде жүргізеді.

Кешенді сараптаманы, осы сараптаманы жүргізу үшін қажетті әртүрлі сараптама мамандықтары бойынша біліктілігі бар бір сарапшыға тапсыруға жол беріледі.

8. Сарапшының алдыңғы қорытындысы жеткілікті түрде негізді болмаған немесе оның түйіндері күмән туғызған не сараптаманы тағайындау және жүргізу кезінде процестік нормалар елеулі түрде бұзылған жағдайларда, дәл сол объектілерді зерттеу және дәл сол мәселелерді шешу үшін қайталама сараптама тағайындалады.

Қайталама сараптама кемінде екі сарапшысы бар және оған алдыңғы сараптаманы жүргізген сарапшы енгізілмеген комиссияға тапсырылады. Алдыңғы сараптаманы жүргізген сарапшы қайталама сараптаманы жүргізу кезінде оған қатыса алады және комиссияға түсініктер бере алады, алайда олар сараптамалық зерттеуге және қорытынды жасауға қатыспайды.

Қайталама сараптаманы тағайындаудың себептері жеткіліксіз негізделген немесе жалпы ондайсыз болған жағдайда, басшы сараптаманы тағайындаған органға (адамға) сараптама тағайындау туралы қаулыны, ұйғарымды және зерттеу объектілерін орындаусыз қайтарады.

Алдыңғы сараптаманың қорытындысынсыз қайталама сараптаманы жүргізуге жол берілмейді.

Егер екінші немесе реті бойынша келесі сараптама, олардың бірі – қосымша сараптамаға, ал басқалары - қайталама сараптамаға жататын бірнеше негіздер бойынша тағайындалса, мұндай сараптама қайталама сараптаманы жүргізу қағидалары бойынша жүргізіледі.

Қайталама сараптама тағайындалған кезде аумақтық бөлімшенің басшысы үш тәулік ішінде бұл туралы сот сараптамасы органының басшысын хабардар етеді.

9. Қосымша сараптама қорытынды жеткілікті түрде анық немесе толық болмаған, сондай-ақ алдыңғы зерттеумен байланысты қосымша мәселелерді шешу қажеттігі туындаған кезде тағайындалады.

Қосымша сараптаманы жүргізу сол немесе өзге сарапшыға тапсырылуы мүмкін. Қосымша сараптаманы жүргізу тапсырылған кезде сарапшыға алдыңғы сараптаманың қорытындысы берілуге тиіс.

10. Сарапшы, басшының өзіне тапсырған сараптамасын өндірісіне қабылдап, ұсынылған материалдар мен зерттеу объектілерін зерделейді және олардың жарамдылығы мен өзінің алдына қойылған сұрақтар бойынша қорытынды беру үшін жеткіліктілігіне көз жеткізеді.

Сараптама жүргізу үшін ұсынылған материалдар жарамсыз немесе жеткіліксіз болған кезде, сарапшы басшымен келісе отырып сараптама тағайындаған органға (адамға) сараптаманы өз өндірісіне қабылдаған сәттен бастап үш тәулік ішінде, ал көпобъектілі сараптамалар бойынша бес тәулік ішінде қосымша материалдарды ұсынудың қажеттілігі туралы өтінішхат береді.

Сараптаманы тағайындаған орган (адам) өтініш хатты қанағаттандырғанға дейін сараптама өндірісі Заңда белгіленген мерзімдердің шегінде тоқтатыла тұрады.

Өтініш хат қанағаттандырылмаған жағдайда сарапшы зерттеуді ұсынылған материалдардың көлемінде жүргізеді, ал олар қорытынды беру үшін жеткіліксіз және жарамсыз болған жағдайда сараптаманы тағайындаған органға (адамға) сараптама тағайындау туралы қаулыны, ұйғарымды және зерттеу объектілерін орындаусыз қайтарады.

11. Сараптаманы жүргізу мерзімі отыз тәуліктен аспауы тиіс.

Сараптама күрделілігінің санаттары бойынша мерзімдері Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2017 жылғы 27 наурыздағы № 303 бұйрығымен бекітілген Сот сараптамаларының күрделілік санаттарын айқындау қағидаларын, сот сараптамаларының күрделілік санаттарына қарай оларды жүргізу мерзімдерін есептеу тәртібін, сондай-ақ сот сараптамаларын жүргізуді тоқтата тұрудың және мерзімін ұзартудың негіздері мен тәртібімен (норматитвтік құықтық актілерін мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14961 тіркелген) айқындалған.

12. Егер, сараптаманы жүргізу үшін отыз тәуліктен асатын мерзім қажет болса, онда сарапшы іс материалдарымен алдын-ала танысқаннан және сараптама жүргізу үшін қажетті уақыттың тиісті есебін ұсынғаннан кейін, аумақтық бөлімшенің басшысы үш тәуліктің ішінде сараптаманы тағайындаған органға (адамға) сараптама жүргізудің мерзімін ұзарту туралы дәлелді өтінішхат жолдайды.

Сараптаманы тағайындаған орган (адам) өтінішхатты қанағаттандырмаған жағдайда аумақтық бөлімшенің басшысы басқа аумақтық бөлімшелердің сарапшыларын тарту арқылы сараптаманы жүргізуді ұйымдастырады.

Бұл ретте сараптаманы жүргізу мерзімі тоқтатылмайды.

13. Cараптаманы жүргізу мерзімі сараптама жүргізу үшін келіп түскен материалдардың тіркелген күнінен басталады.

Сараптаманы жүргізу мерзімі оны сот сараптамасы органының кеңсесіне тапсырған күні аяқталады. Егер сараптама жүргізудің белгіленген мерзімі жұмыс емес күніне сәйкес келсе, онда мерзімнің аяқталу күні келесі жұмыс күні болып есептеледі.

14. Егер аумақтық бөлімшенің басшысы зерттеудің толық еместігін, қате тұжырымдарға, дұрыс рәсімдемеуге әкеліп соғатын сараптама жүргізу кезіндегі әдістемелік және іс жүргізушілік бұзушылықтардың орын алғандығын, не болмаса қорытындының зерттеушілік бөлігі мен тұжырымдары жүргізілген зерттеулердің адалдығына және ғылыми негізділігіне күмән келтіретіндігін байқаған жағдайда, қорытындыны өзгертулер мен нақтылаулар енгізу үшін сарапшыға қайтарады.

Егер сарапшы өз зерттеулерінің барысы мен ол бойынша жасаған тұжырымдарының дұрыстығынан қайтпаса, онда аумақтық бөлімшенің басшысы аталған кемшіліктерді қорытындыны жолдау хатта көрсетеді.

15. Зерттеу объектілерін қабылдау, оларды есепке алу және сараптаманы жүргізу кезеңінде оларды сақтау №305 Қағиданың талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.

3-тарау. Сарапшы қорытындысын ресімдеу

16. Сараптама өндірісінің нәтижелері жазбаша нысанда баяндалады және Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексіне, Қазақстан Республикасының азаматтық процестік кодексіне, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне және "Сот-сараптама қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ресімделеді.

Сарапшының қорытындысына, Қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарламаға сараптаманы жүргізген сарапшы, не сарапшылар комиссиясы қол қояды, қолтаңбалары сот сараптамасы органының мөрімен куәландырылады.

Сарапшының қорытындысын безендіретін материалдар (фотокестелер, сұлбалар, кестелер, диаграммалар, слайдтар) қорытындыға тіркеледі және оның құрамдас бөлігі болып табылады. Барлық материалдарға сараптама жүргізген сарапшы, не сарапшылар комиссиясы қол қояды, қолтаңбалары сот сараптамасы органының мөрімен куәландырылады.

Сарапшының қорытындысына сараптама тағайындаған (органға) адамға жіберілетін, сараптаманың шықан күні, процестік шығындары, қорытынды мәтіні мен безендіру материалдары беттерінің саны туралы мәліметтері бар жолдау хат қоса тіркеледі.

17. Сараптаманы тағайындау туралы қаулыда, ұйғарымда көрсетілген бір сұрақтар бойынша сарапшы қорытынды беріп, ал басқалары бойынша қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарлама жасауға негіз болған жағдайда, бірыңғай құжат – Сарапшының қорытындысы әзірленеді.

18. Сарапшының қорытындысы өзінің мазмұны мен нысаны бойынша жүргізілген сараптаманың процестік мәртебесін (жеке дара, қосымша, қайталама, комиссиялық, кешенді), келіп түскен материалдардың өту тәртібін, зерттеу барысын, алынған нәтижелер мен тұжырымдарды көрсетеді.

19. Сараптаманың процестік мәртебесіне (жеке дара, қосымша, қайталама, комиссиялық, кешенді) қарамастан сарапшы қорытындысы кіріспе, зерттеу, жинақтау бөліктерінен және қорытындыдан тұрады.

20. Сарапшының қорытындысының кіріспе бөлігі жүргізілген сараптамалық зерттеудің ұйымдастырушылық-басқару тұрғысын көрсетеді. Қорытындының кіріспе бөлігінде:

келіп түскен күні, сараптаманың жүргізілген жері;

сараптаманы тағайындаған орган мен лауазымды адам;

зерттеу объектілерінің тізбесі (заттай дәлелдемелер, сараптамалық зерттеуге арналған үлгілер, олардың күйі) көрсетіледі.

Сот-медициналық сараптамасын жүргізу кезінде:

мәйіттің сараптамасында – қайтыс болған адамның тегін, атын, әкесінің атын (ол болған жағдайда) – (бұдан әрі - Т.А.Ә), жасын (егер белгілі болса);

жәбірленушіге, айыпталушыға және басқа да адамдарға сараптама жүргізгенде - Т.А.Ә, жасын, мекенжайын, жеке басын куәландыратын құжатының мәліметін;

іс материалдары мен заттай дәлелдемелер бойынша сараптама жүргізген кезде – қылмыстық, әкімшілік немесе азаматтық істің атауы мен нөмірін, томдардың, іс парақтарының санын, сараптамаға келіп түскен объектілер мен үлгілердің тізімін;

зерттеуге келіп түскен объектілердің жеткізілу тәсілін;

сараптама жүргізу кезінде оған қатысуға сараптаманы тағайындаған орган рұқсат берген адамдар туралы мәліметтерді (тегі, аты-жөні, процестік мәртебесі);

сарапшының шешуіне қойылған сұрақтарды көрсету қажет;

бірнеше сұрақтар болған жағдайда, сарапшы оларды зерттеу жүргізудің ең тиімді ретін қамтамасыз ететін жүйелікке келтіре отырып, бірақ мағыналық мазмұны өзгермейтіндей етіп топтастырады;

егер қаулыдағы, ұйғарымдағы сұрақ қабылданған ұсынымдарға сәйкес құрылмаған, бірақ оның мағынасы сарапшыға түсінікті болса, онда сұрақты алғашқы тұжырымға келтіргеннен кейін, сарапшы өзінің арнайы ғылыми білімдеріне сәйкес бұл сұрақты қалай түсінетінін түсіндіріп беруі тиіс;

сарапшы нақты мәліметтер мен жағдайларға құқықтық баға беруді талап ететін немесе оның құзыретіне кірмейтін сұрақтарға жауап берудің мүмкін еместігін көрсететін ескертулерді; ҚПК 79-бабының 3-бөлігінің 5) тармақшасына және ӘҚБК 757-бабының 2-бөлігіне сәйкес жауабы іс үшін маңызды жағдайларды анықтауға мүмкіндік беретін сұрақты тұжырымдайды (сараптама тағайындаған органмен (адаммен) келісе отырып); оны мәлімдеген және жауабын алған күндерін, оны қарастырудың нәтижесін көрсете отырып қауіпсіздік шараларын қабылдау, сондай-ақ, қосымша материалдарды жеткізіп беру жөніндегі өтінішхаттар туралы мәліметтерді; оны мәлімдеген және жауабын алған күндері, қарастырудың нәтижесі туралы мәліметтерді көрсете отырып, зерттеу объектісінің түрін өзгертуге немесе жоюға рұқсат беру жөніндегі өтінішхат туралы мәліметтерді; сараптама жүргізуді тоқтата тұру туралы мәліметтерді; келіп түскен құжаттарға мекеменің тиісті бұрыштамаларымен белгі қойылғандығын көрсетеді;

сарапшы (сарапшылар) туралы мәліметтер: Т.А.Ә (ол болған кезде), білімі, ғылыми дәрежесі мен атағы, лауазымы, сарапшылық мамандығы, сарапшылық жұмыс өтілі;

көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылығы жөнінде сарапшының ескертілгендігі туралы сілтеме көрсетіледі.

21. Қосымша сараптаманы жүргізу кезінде сарапшы қорытындысының кіріспе бөлігінде, осы Қағидалардың 20-тармағында көрсетілген мәліметтерден бөлек, сараптаманың қосымша екендігі атап өтіледі, алдыңғы сараптама туралы мәліметтер беріледі: қорытындының нөмірі мен шыққан күні, сарапшының тегі мен аты-жөні, сараптама мекемесінің атауы хабарланады, шешуге қойылған сұрақтар, олар бойынша берілген тұжырымдар мен қосымша сараптаманы тағайындаудың себептері келтіріледі.

Қайталама сараптаманы жүргізу кезінде сарапшылар қорытындысының кіріспе бөлігінде, осы Қағидалардың 20-тармағында көрсетілген мәліметтерден бөлек, қайталама сараптама екендігі ескертіледі, алдыңғы сараптама туралы мәліметтер: қорытындының нөмірі мен шыққан күні, сарапшының тегі мен аты-жөні, сараптама мекемесінің атауы, алдыңғы сараптаманың тұжырымдары мен қайталама сараптаманы тағайындаудың уәждері баяндалады.

Комиссиялық сараптаманы жүргізу кезінде сарапшылар қорытындысының кіріспе бөлігінде, сараптама комиссиялық екендігі атап өтіледі және оның өткізілген орны (бір немесе бірнеше зертхана, лицензиясы бар сарапшы, шет мемлекеттің сарапшысы туралы мәліметтер) көрсетіледі.

Кешенді сараптаманы жүргізу кезінде сарапшы қорытындысының кіріспе бөлігінде, осы Қағидалардың 20-тармағында көрсетілген мәліметтерден бөлек, сараптаманың кешенді екендігі атап өтіледі, оның өткізілген орны (бір немесе бірнеше бөлімшелер, мекемелер, лицензиясы бар сарапшы, шет мемлекеттің сарапшысы туралы мәліметтер) көрсетіледі.

22. Сарапшы қорытындысының зерттеу бөлігінде зерттеудің бүкіл барысы мен оның нәтижелері баяндалады, анықталған нақты мәліметтер мен жағдаяттарға ғылыми негіздеме беріледі.

Зерттеу бөлігі, саны мен ерекшелігі сарапшылық мамандықтың ерекшелігімен, нақты объектілерді зерттеу әдістемесімен және тікелей сол объектінің ерекшелігімен айқындалатын бірнеше тараулардан тұрады.

Зерттеу бөлігінде:

қорытынды беру үшін елеулі мәні бар және сарапшының бастапқы деректер ретінде қабылдаған істің жағдаяттары;

сараптама жүргізу кезінде пайдаланылатын нормативтік құқықтық, әдістемелік және анықтамалық әдебиеттердің тізімі;

сараптамалық зерттеу объектілері күйінің, олардың орамының сипаттамасы;

сарапшылық қарап шығудың, эксперименттерді жүргізудің және сараптамалық зерттеу үшін үлгілерді алудың мақсаты, шарттары мен нәтижелері;

пайдаланылған сараптамалық зерттеу әдістерін сипаттау, оларды қолданудың техникалық шарттары, алынған нәтижелері;

нормативтік және анықтамалық материалдарға, компьютерлік мәліметтер базасына, есептік бағдарламаларға сілтемелер, сондай-ақ безендірулерге, қосымшаларға сілтемелер мен оларға қажетті түсіндірмелер;

тергеу әрекеттерінің нәтижелері, егер олардың тұжырымдарды негіздеу үшін мәні бар болса;

тұжырымдарды құрастыруға негіздеме ретінде зерттеудің жекелеген кезеңдерін және жалпы барлық алынған нәтижелерді сарапшылық бағалау көрсетіледі.

Безендіру материалдарын ресімдеу кезінде безендірулерді сарапшы қорытындысы мәтінінің арасында орналастыруға жол беріледі. Бұл ретте, қорытындының зерттеу бөлігінде пайдаланылған құрылғылардың, бағдарлық қамтылымдардың қысқаша сипаттамасы, суреттері бар файлдың атауы мен көлемін көрсете отырып суреттерді алу мен басып шығару тәртібі келтіріледі.

Қорытындының зерттеу бөлігінде объектілермен және үлгілермен жүргізілген барлық іс-әрекеттерді көрсету қажет. Егер қойылған кейбір сұрақтарға жауап беру мүмкін болмаған жағдайда, оның себептері зерттеу бөлігінде баяндалады.

Зерттеу бөлігі, сарапшылық білімі жоқ адамдар үшін қосымша түсіндіру мен түсіндірмені қажет етпейтін терминдермен және ұғымдармен баяндалады.

Зерттеу әдістемесі, сарапшының оны толық қолданғанын бағалауға мүмкін болатындай, ал тұжырымдардың дұрыстығын тексеру қажет болғанда барлық зерттеуді қайталауға болатындай етіп сипатталады.

Сараптаманы жүргізген кезде, бекітілген әдістемелермен бірге сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында қолдануға міндетті болып табылатын ақпарат көздері де пайдаланылады, атап айтқанда нормативтік құқықтық және құқықтық актілер.

Сараптама жүргізу кезінде, қажет болған жағдайларда Интернет жүйесінің ақпараттық мәліметтер базасы, сонымен қатар мамандандырылған бағдарламалық өнімдер де пайдаланылады.

23. Егерде сарапшы қосымша сараптама жүргізген кезде бұның алдында жүргізілген сараптама кезінде пайдаланылған әдістемелер мен құралдарды пайдаланып, сондай нәтижелерге қол жеткізген болса, онда ол қосымша сараптама қорытындысының зерттеу бөлігінде бұрынырақ жүргізілген зерттеудің барысы мен нәтижесін баяндамай алдыңғы сараптамаға сілтеме жасауына болады.

Кешенді сараптама қорытындысының зерттеу бөлігінде әр сарапшының зерттеулері бөлек баяндалады. Жеке дара зерттеулерді бағалаудың нәтижелері мен солардың негізінде жасалған жеке тұжырымдар да бөлек баяндалады (аралық жинақтаушы бөлік). Кешенді зерттеудің нәтижелерін бірлесе бағалау қорытындының зерттеу бөлігінің соңында, яғни жинақтаушы бөлігіндегі тұжырымдардың алдында баяндалады. Кешенді сараптаманы жүргізген кезде бір ортақ қорытынды (немесе қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарлама) жасалады. Сараптаманың қорытындысында әр сарапшының қандай зерттеулер жүргізгені және олардың қандай деректерді анықтағаны көрсетіледі. Әр сарапшы жалпы қорытындыға, не өзі жеке өткізген зерттеулердің барысы мен нәтижелерін көрсететін бөлікке қол қояды. Комиссиялық сараптама қорытындысының зерттеу бөлігінде сарапшылар бір пікірге келе отырып, ортақ қорытынды жасайды. Келіспеушілік болған жағдайда әр сарапшы немесе сарапшылар тобы жеке сараптама қорытындысын (немесе қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарлама) жасайды. Қайталама сараптама қорытындысының зерттеу бөлігінде сарапшылар бір пікірге келе отырып, ортақ қорытынды жасайды. Келіспеушілік болған жағдайда әр сарапшы өз тұжырымдарына қол қояды.

24. Қорытындының жинақтау бөлігі барлық жүргізілген зерттеудің жалпы қорытындысын көрсетеді және мына жағдайларда жеке тарауға бөлінеді:

объектілердің бірталай мөлшерін зерттегенде;

әдістер кешенін пайдаланғанда, зерттеуі ахуалды шешудің деңгейіне шығатын күрделі объектілер болғанда;

кешенді, комиссиялық және қайталама сараптамалар болғанда.

25. Сарапшы қорытындысының тұжырымдарында сарапшының алдына қойылған сұрақтарға жауаптар баяндалады. Қойылған әрбір сұраққа мәнісі бойынша жауап қайтарылады, не оны шешудің мүмкін еместігі көрсетіледі.

Тұжырымдарды құрастыру, олардың мағыналық мазмұндары қойылған міндеттерге (сұрақтарға) сәйкес келетіндей және әртүрлі түсініктер беруге жол бермейтіндей етіп жүзеге асырылады.

Егер тұжырымды, зерттеу бөлігінде баяндалған және қойылған сұрақтарға жан-жақты жауабы бар зерттеу нәтижелерін тыңғылықты сипаттаусыз құрастыру мүмкін болмаса, онда қорытындының осы бөлігіне сілтеме жасауға жол беріледі.

Егер сарапшылар бір пікірге келсе, комиссиялық, қайталама сараптамалардың тұжырымдарына сарапшылар комиссиясының барлық мүшелері қол қояды. Объектілерді зерттеудің қандай-да бір тармағының алынған нәтижелерін бағалау мәселесі бойынша комиссияда келіспеушілік туындаған жағдайда, тұжырымдардың аталған тармағы бөлініп көрсетіледі және сарапшы оған жеке өзі қол қояды.

Ауқымында зерттеу жүргізілген сарапшылық мамандықтың ерекшелігіне сәйкес алынған нәтижелерден шығатын кешенді сараптаманың тұжырымдарына әрбір сарапшы жеке өзі қол қояды.

Егер зерттеу барысы мен әр түрлі сарапшылық мамандықтардың білімдерін пайдалану шеңберінде алынған нәтижелер бір-біріне қарама-қайшы болмайтын және болған оқиғаның механизмін ашатын бірыңғай тұжырымды қалыптастыруға негіз болатын жағдайда, зерттеудің әрбір бағыттары бойынша тұжырымдар баяндалғаннан кейін, осы бірыңғай тұжырымға сарапшылар комиссиясының барлық мүшесі қол қояды.

26. Қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарлама үш бөліктен: кіріспе, дәлелдеу және қорытындыдан тұрады. Кіріспе бөлігінде сарапшы қорытындысындағыдай мәліметтер баяндалады. Дәлелдеме бөлігінде әрбір сұрақ бойынша қорытынды берудің мүмкін еместігінің себептері егжей-тегжейлі баяндалады. Қорытынды бөлігінде сарапшының алдына қойылған әрбір сұрақ бойынша жауап берудің мүмкін еместігіне сілтеме жасалады.

27. Зерттеу аяқталғаннан кейін, объектілерге (құжаттарға, хаттамаларға, сызбаларға), сондай-ақ, заңнамаға сәйкес бөтен белгілер қоюға жол берілмейтін құжаттардан (паспорт, жеке куәлік, бағалы қағаздар, "құпия", "ҚБПҮ" белгілері бар құжаттар) бөлек, бастапқы мәліметтері бар істің басқа да материалдарына аумақтық бөлімшелер бұрыштама таңбасы басылады. Сараптамалық зерттеу үшін үлгі ретінде ұсынылған объектілерге "ҮЛГІ" бұрыштама таңбасы басылады.

28. Сараптама өндірісі аяқталғаннан кейін сарапшы қорытындысы (қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарлама), зерттеу объектілері мен үлгілер кеңсеге немесе сақтау камерасына тапсырылуға жатады, ол жөнінде № 305 Қағидаға 1, 5-10-қосымшаларға сәйкес нысандар бойынша Сот сараптамаларын жүргізу үшін келіп түскен материалдарды тіркеу журналына белгі қойылады.

4-тарау. Зерттеулерді жүргізу және олардың нәтижелерін ресімдеу

29. Заңды және жеке тұлғалардың жазбаша өтініштері келіп түскен кезде сот сараптамасы органында ғылыми құралдар мен әдістерді пайдалана отырып, бұл жағдайда мамандар ретінде сарапшылар орындайтын келісім шарт негізіндегі зерттеулер жүргізіледі.

30. Зерттеу жүргізу үшін келіп түскен материалдарды тіркеу сот сараптамаларын жүргізу үшін келіп түскен материалдарды тіркеуге ұқсас жүзеге асырылады.

31. Зерттеулердің нәтижелері жазбаша түрде баяндалады және осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша "Маман қорытындысы" нысанында ресімделеді.

Маман қорытындысы маманның атынан құрастырылады және сот сараптамасы органының мөрімен куәландырылады, оған сарапшы маман ретінде қол қояды.

32. Маман қорытындысы үш бөліктен: кіріспе, зерттеу бөліктерінен және тұжырымнан тұрады. Кіріспе бөлігінде осы Қағидалардың 20-тармағында көрсетілген сарапшы қорытындысындағыдай мәліметтер баяндалады.

33. Зерттеу бөлігінде зерттеу барысы мен оның нәтижелері баяндалады, анықталған фактілерге негіздеме беріледі. Сарапшы қорытындысындағы баяндаумен салыстырғанда, ондағы зерттеу барысын тым қысқаша баяндауға рұқсат етіледі.

Маман қорытындысының тұжырымдарында қойылған сұрақтарға жауаптар баяндалады. Қойылған сұрақтардың әрқайсысына мәнісі бойынша жауаптар беріледі, не оны шешудің мүмкін еместігі көрсетіледі. Тұжырымдардың мағыналық мазмұны қойылған сұрақтарға сәйкес болуы тиіс.

34. Маман қорытындысы мәтіндік қосымшалармен, не зерттеу барысы мен алынған нәтижелерді безендіретін фотокестелер, ксерокөшірмелер, сызбалар, кестелер, схемалар, графиктер түріндегі безендіру материалдарымен қоса берілуі мүмкін. Безендірулерге маман қол қояды және мөрмен куәландырылады.

35. Маман қорытындысы екі данада құрастырылады. Бірінші данасы өтініш берушіге жолданады, екіншісі сот сараптамасы органының бақылау өндірісінде сақталады.

5-тарау. Сот сараптамаларын тағайындаудың ерекшеліктері

36. Осы тарауда зерттеу мәні, объектілері, сараптамалық міндеттердің деңгейлері, сондай-ақ сараптаманың белгілі бір түрінің шеңберінде шешілетін типтік сұрақтардың тізбесі келтірілген. Сараптамалық зерттеудің әр түрі бойынша сараптама жүргізу үшін ұсынылатын материалдарды дайындау жөніндегі ұйымдастырушылық және әдістемелік ұсынымдар әзірленген. Сараптаманың әр түріне қатысты сарапшының қарауына ұсыну қажет болатын объектілер мен материалдар және ол шешетін сұрақтар көрсетілген.

1-параграф. Жазу мен қолтаңбаны сот-сараптамалық зерттеу (1.1)

37. Жазу мен қолтаңбаны сот-сараптамалық зерттеудің мәні - қолжазбалық құжаттарды, жазбалар мен қолтаңбаларды зерттеу кезінде арнайы ғылыми білімдердің көмегімен белгілі бір фактілерді, жағдайларды анықтау болып табылады.

38. Сот-жазутану сараптамасының тікелей объектілері - зерттеуге жататын қолжазба мәтіндері немесе олардың бөліктері, жазбалар (әріптік немесе сандық) және құжаттардың түпнұсқасындағы жазуды әдейі өзгертумен байланысты немесе байланысты емес, жазып отырған адамға үйреншікті немесе үйреншікті емес жағдайда орындалған қолтаңба болып табылады.

39. Сот жазутану сараптамасының шешетін міндеттері сәйкестендірушілік, диагностикалық және жіктеушілік болып үш сыныпқа бөлінеді.

Сәйкестендірушілік – бұл қолмен жазылған мәтіндерді, мәтіннің жеке үзінділерін, жазбаларды (әріптік немесе сандық) және қолтаңбаларды нақты орындаушыны жеке теңдестірудің болуы немесе болмауы фактісін анықтау, сондай-ақ әртүрлі мәтіндерді, мәтіндердің жекелеген үзінділерін, жазулар мен қолтаңбаларды бір немесе бірнеше адамдардың орындау фактісін анықтау жөніндегі міндеттер.

Сәйкестендірушілік міндеттер шеңберінде мынадай сұрақтар шешіледі:

құжаттың қолмен жазылған мәтінін кім орындаған (оның атауы және деректемелері), А. немесе басқа адам ба;

зерттелетін құжатта (оның атауы және деректемелері, бағаны, қатары, қай сөзден кейін) орналасқан А.-ның атынан орындалған қолтаңбаны кім орындаған, А.-ның өзі ме жоқ Б.,В.-ма;

(құжаттың атауы және деректемелері, баған, қатар, қай сөзден кейін) орналасқан ойдан шығарылған (анықталмаған) адамның атынан орындалған қолтаңбаны кім орындаған, А.-ма, әлде басқа адам ба;

белгілі мәтінге қосылып жазылған жеке сөздерді, сандарды кім орындаған, А.-ма, әлде басқа адам ба;

бірнеше құжаттардағы мәтіндерді, қолтаңбаларды немесе бір құжаттағы мәтіннің жекелеген бөліктерін бір немесе бірнеше адам орындаған ба.

Диагностикалық – бұл жазудың әдеттен тыс ішкі (толқу, күйзелу жағдайы, ауру, алькогольді мас болу, жасқа байланысты өзгерістер және тағы басқа) және сыртқы (жазған қолдың, жартылай жатқан кездегі қолайсыз жағдайы, көлеңке бөлме, қозғалыстағы транспорт және тағы басқа) жағдайдың орындаушыға әсер ету фактісін анықтау жөніндегі міндеттер.

Диагностикалық міндеттерді шешу кезінде мынадай сұрақтар қойылуы мүмкін:

зерттелетін жазбада және құжаттағы (атауы және деректемелері) қолтаңбада жазудың әдеттен тыс орындалуының белгілері бар ма;

мәтін (қолтаңба) әдеттен тыс күйде немесе әдеттен тыс жағдайларда; егде немесе қарт адам; сол қолмен (әдетте оң қолмен жазу қалыптасқан жағдайда); нақты адамның жазуына (қолтаңбасына) ұқсатып әдейі өзгертілген жазумен орындалған ба;

зерттелетін құжаттағы (атауы және деректемелері, бағаны, қатары, сөзден кейін) қолжазба мәтіні немесе қолтаңба әдейі өзгерту жолымен орындалған ба.

Жіктеушілік міндеттер орындаушының жазуын белгілі бір жынысқа, жасқа қатыстылығын анықтаумен байланысты.

Жіктеушілік міндеттер шеңберінде мынадай сұрақтар шешіледі:

зерттелетін құжаттың мәтінін қай жынысқа жататын адам орындаған;

40. Сараптаманың бұл түрін табысты шешу үшін зерттеу объектілері мен үлгілерін ұсынудың бірқатар талаптарын сақтау қажет.

41. Мәтіндер мен жазбаларды зерттеген кезде сарапшыға мыналар ұсынылады:

1) әрбір құжаттың барлық деректемелері мен оның басқа да ерекшеліктері көрсетіле отырып зерттелетін құжаттардың түпнұсқалары;

2) оған қатысты сұрақтар қойылған адамның жазуларының кем дегенде 10-15 құжаттағы еркін үлгілері;

жазуының шартты-еркін үлгілері;

жазуының кем дегенде 5-10 парақтағы эксперименттік үлгілері.

42. Қолтаңбаны зерттеу үшін:

1) зерттелетін қолтаңбалар орналасқан құжаттардың түпнұсқалары, олардың атаулары мен деректемелері, қолтаңбалардың орналасқан орны, олар кімнің атынан қойылғаны Т.А.Ә. міндетті түрде көрсетіле отырып;

2) адамның кем дегенде 10-15 құжаттағы қолтаңбаларының еркін үлгілері;

қолтаңбалардың шартты-еркін үлгілері;

бір парақта 20-30 қолтаңбадан кем дегенде 10 парақтағы қолтаңбалардың эксперименттік үлгілері;

3) болжамды орындаушылардың жазуы мен қолтаңбаларының еркін, шартты-еркін және эксперименттік үлгілері.

Қолтаңбаларды, қысқа және цифрлық жазбаларды сәйкестендірушілік зерттеу еркін үлгілерсіз жүргізілмейді.

Ойдан шығарылған адамның атынан орындалған қолтаңбаны зерттеген кезде - зерттелетін қолтаңбаны болжамды орындаушының жазуы мен қолтаңбасының еркін және эксперименттік үлгілері, сараптаманы тағайындау туралы қаулыда немесе ұйғарымда зерттелетін қолтаңба ойдан шығарылған адамның атынан орындалғаны міндетті түрде көрсетіліп және зерттелетін қолтаңбаның иесі ойдан шығарылған адам екендігін растайтын құжат ұсыныла отырып ұсынылады.

43. Жазу мен қолтаңбаның еркін үлгілері болжамды орындаушының, ол бойынша сараптама жүргізіліп жатқан іспен байланысты емес және орындаушы олардың сот-жазутану сараптамасын жүргізу үшін салыстырмалы материалдар ретінде пайдаланылатынын болжамаған, осы іс қозғалғанға дейін орындаған мәтіндері мен қолтаңбалары болып табылады.

44. Шартты-еркін үлгілер дегеніміз – арнайы сараптама үшін емес, іс басталғаннан кейін және онымен байланысты (әртүрлі түсініктемелер, арыздар, шағымдар және басқа құжаттар) орындалған қолжазбалар мен қолтаңбалар.

45. Жазу мен қолтаңбаның эксперименттік үлгілері дегеніміз – арнайы сараптама жүргізу үшін анықтауды жүргізіп жатқан адамның, тергеушінің, прокурордың немесе судьяның тапсырмасы бойынша орындалған мәтіндер, цифрлық жазбалар мен қолтаңбалар. Жазу мен қолтаңбаның эксперименттік үлгілерін айтып жаздыру арқылы немесе қандай-да бір мәтінді өз бетінше орындауды ұсыну жолымен алу қажет. Нақты бір жағдайларға байланысты, үлгілерді айтып жазу арқылы алған кезде, анықтауды жүргізіп жатқан адам, тергеуші, прокурор немесе судья зерттелетін құжаттың мәтінін толығымен айтып жаздыру немесе бұл мақсатта арнайы мәтін құрастыруы мүмкін. Қандай-да бір себептер бойынша зерттелетін құжаттың мәтінін қолтаңбасының үлгілері алынатын адамға хабарлау орынсыз болатын жағдайда, мұндай мәтінді құрастырған кезде, оған зерттелетін құжаттың мәтініндегі сөздерді қосу қажет.

46. Баспа әріптермен немесе арнайы шрифтпен орындалған мәтіндерді зерттеу қажет болған кезде сараптамаға кәдімгі шапшаң жазумен орындалған үлгілерден бөлек, осындай шрифтпен орындалған үлгілер де ұсынылады. Бұл ретте, үлгілер алынатын адамға шрифтіні зерттелетін құжаттың өзінен көшіріп алуды ұсыну қажет емес.

Мәтіннің сол қолмен орындалғаны туралы мәліметтер бар болғанда, оң қолмен орындалған үлгілерден бөлек, сол қолмен орындалған үлгілерді де алу қажет.

Егер, сараптаманы тағайындаған адамға зерттелетін құжаттың қандай-да бір әдеттен тыс жағдайларда (мысалы: жазатын қолдың ыңғайсыз орналасуы, жылжып келе жатқан көлік және тағы басқа) орындалғаны туралы мәліметтер белгілі болса, онда үлгілерді соларға ұқсас жағдайларда алу қажет және бұл туралы сарапшыны хабардар ету керек.

47. Қазақстан Республикасының аумағында тұратын халықтардың тілінде орындалған мәтіндерді зерттеген кезде, сараптамаға зерттелетін мәтіндегідей әліпбиді пайдаланып, сол тілде орындалған үлгілерді жолдау қажет. Зерттелетін мәтін неғұрлым қысқа болса, зерттеу үшін соғұрлым көп үлгілер ұсыну қажет.

48. Қолтаңбаның эксперименттік үлгілері қағаздың жеке парағына, бір параққа 20-30 қолтаңбадан алынуы қажет. Болжамды орындаушылардың қолтаңбаларының эксперименттік үлгілерінде міндетті түрде зерттелетін қолтаңба иесінің Т.А.Ә. болуы тиіс.

49. Жазудың, цифрлық жазбаның және қолтаңбаның еркін және эксперименттік үлгілері зерттелетін құжаттарға мазмұны мен нысаны бойынша, оларды орындау шарттары бойынша, қағаздың, бояуының сапасы бойынша, жазу аспабының түрі бойынша сәйкес болуы тиіс, ал еркін үлгілер, бұлардан бөлек оларды орындау уақыты бойынша да сәйкес болуы тиіс.

50. Қолтаңбалары қалыптаспаған адамдардың, сондай-ақ қарт (егде) жастағы және ауыр сырқаттармен ауыратын адамдардың қолтаңбаларының еркін үлгілері орындалу уақыты бойынша зерттелетін құжатқа барынша жақын болуы тиіс.

Бұдан бөлек, орындаушыға әдеттен тыс жағдайдың (денсаулық жағдайы, көзінің жағдайы, шаршауы, салқындауы, мас болуы, мазасыз жағдайы, стресі, жасы бойынша өзгерістері және тағы басқа) әсер етуі фактісін анықтау жөніндегі диагностикалық міндетті шешкенде, болжамды орындаушының денсаулық жағдайы (құжатқа қол қойғанға дейінгі және қою сәтіндегі), көзінің жағдайы туралы, орындаушының жасы туралы және тағы басқа деректерді ұсыну қажет.

51. Сараптаманы тағайындаған орган (тұлға) сараптама жүргізу үшін салыстырмалы материал ретінде ұсынылып отырған еркін үлгілердің дұрыстығын (шығу тегінің күмәнсыздығын) тексеруі қажет. Жазу мен қолтаңбаның еркін үлгілерінің дұрыстығы, оларды соның атынан орындалған адамға ұсыну жолымен анықталады, ерекше жағдайларда (ауыр сырқат, адамның өлімі, хабар-ошарсыз жоқ болу) оларды бұл адамның жазуын, қолтаңбасын жақсы білуі мүмкін адамдарға ұсыну жолымен анықталуы мүмкін.

Еркін үлгілер, оларды шынымен де белгілі бір адамның орындағандығы фактісін тексергеннен кейін, ал эксперименттік үлгілер – оларды алғаннан кейін сараптаманы тағайындайтын адамның куәландыру жазуымен куәландырылады.

52. Сараптаманы тағайындау туралы қаулыда (ұйғарымда) сараптама мәніне қатысы бар белгілі болған жағдаяттар (зерттелетін құжатты, үлгілерді орындау жағдайлары; зерттелетін мәтінді (қолтаңбаны) орындаушының оларды орындау сәтіндегі жасы, күйі (отырып, түрегеп тұрып және тағы басқа) туралы мәліметтер көрсетілуі тиіс.

2-параграф. Құжаттарды сот-техникалық зерттеу (1.2)

53. Құжаттарды сот-техникалық зерттеудің мәні - хат материалдарының қасиеттеріндегі және құжаттар деректемелерінің белгілеріндегі, оларды дайындау жағдаяттары, олардағы өзгертулерді енгізу тәсілдері туралы, сондай-ақ құжаттарды дайындау немесе оларға өзгертулер енгізу үшін пайдаланылған заттар мен материалдар туралы нақты мәліметтерді анықтау болып табылады.

54. Құжаттардың сот-техникалық сараптамасының объектілері болып келесілер табылады:

құжаттар (олардың деректемелері мен материалдары);

құжаттарды (толық немесе жекелеген үзінділерін) дайындауға, не бұрын дайындалған құжаттарға өзгертулер енгізуге арналған құрылғылар;

құжаттар дайындауға, не бұрын дайындалған құжаттарға өзгертулер енгізуге арналған заттар.

Құжаттың деректемелері - баспа мәтіндер (баспаханалық, машинкаға басылған, көшіргіш-көбейткіш және компьютерлік техникамен алынған); қолжазба мәтіндер (жазбалар, қолтаңбалар, сандық және өзге белгілер); куәландырғыш баспа нысандарының бедерлері (мөрлердің, бұрыштамалардың); құжаттардағы фотосуреттер (бастапқы фотосуреттің басқа адамның бейнесімен ауыстырылу туралы болжам пайда болған кезде) және тағы басқа.

Құжаттың материалдары – құжаттың негізі (қағаз, картон, қағаз негізіндегі басқа материалдар); штрихтар мен бедерлердің бояғыш заттары; қосымша заттар (желім, сүргіш); түзету заттары (техникалық қателерді жөндеу үшін құжаттарда қолданылатын); құжаттың жекелеген үзінділерін жауып тұратын заттар (дақ, үстінен сызу сызығы); егер құжаттың сол не басқа үзіндісі өңдеуге ұшыраса, өңдеу заттарының қалдықтары.

Құжаттарды дайындау үшін (толық немесе жекелеген үзінділерін), не бұрын дайындалған құжаттарға - мөрлерге, мөртабандарға өзгертулер енгізуге арналған құрылғылар; әртүрлі баспа құрылғылары (баспа машинкалары, принтерлер, МФУ және тағы басқа), жазу құралы (қаламұш, шарикті, гельді және капиллярлы қаламдардың жазу тораптары, қарандаштар, фломастерлер); компостерлер, перфораторлар.

Құжаттарды дайындауға арналған (толық немесе жекелеген үзінділері), не бұрын дайындалған құжаттарға өзгерту енгізуге арналған құралдар – мөрлер, мөртабандар;

әртүрлі баспа құрылғылары (баспа машиналары, принтерлер, МФУ және тағы басқа), жазу құралдары (құс қауырсыны, шарлы, гельді және капиллярды қаламсаптардың жазушы түйіндері, қаламдар, фломастерлер);

компостерлер, перфораторлер.

Құжаттар және бұрын дайындалған құжаттарға өзгерту енгізуге арналған заттар - қағаз, картон және құжат негізінің материалдары;

құжаттың сол не өзге деректемелерін басқан бояғыш заттар (сия, паста, баспаханалық бояу, тонер, жазу машинкасының лентасы, көшіргіш қағаз);

құжаттың сол не өзге деректемелерін басқан бояғыш заттар (сия, паста, баспаханалық бояу, тонер, жазу машинкасының лентасы, көшіргіш қағаз);

түзету заттары ("штрих" пастасы, арнайы қағаздың ақ қабаты);

құжаттың үзінділерін (жазбаларды, бедерлерді) түссіздендіру, не жою үшін пайдаланылатын реактивтер, еріткіштер.

55. Құжаттардың сот-техникалық сараптамасының міндеттері:

құжатты және оның жекелеген бөліктерін дайындау тәсілін анықтау;

құжаттың мазмұнын өзгерту фактісі мен тәсілін анықтау;

нашар көрінетін және көрінбейтін жазбаларды қалпына келтіру;

құжаттың бастапқы түрін анықтау;

құжаттың ықтимал дайындалу уақытын анықтау;

құжаттың дайындау, не мазмұнына, сондай-ақ оның орындаушысына өзгерістер енгізу үшін қолданылған құралдарды, жабдықтарды, керек-жарақтар мен материалдарды сәйкестендіру болып табылады.

56. Сараптаманың осы түрі шешетін сұрақтар:

1) Қолжазба жазуларының бастапқы мазмұны өзгертілген құжаттардың сараптамасы:

құжаттағы жазбалар (нақты бөлігі көрсетіледі) кандай да бір өзгеріске – мәтіндегі жеке штрихтар, цифрлар, сөздер тазартуға, өңдеуге, қосып жазуға, сандар, әріптер желімдеуге ұшырамаған ба; егер ұшыраған болса, бастапқы жазбалардың мазмұны қандай.

2) Қайта желімдеуді анықтау мақсатында құжаттарға сараптама жүргізу:

Фотосуретті, марканы ауыстыру немесе құжаттардың жеке үзінділерін (парақтарды) желімдеп жапсыру орын алған ба.

3) Сұйықтық құйылып кеткен, сызылған, жоқ болып кеткен және басқа да оқылмайтын мәтіндердің мазмұнын анықтау жөніндегі сараптама:

көрінбейтін сиямен жазылған құжаттың, жазбалардың өңі кеткен, жоқ болып кеткен, сызылған, үстінен желімделген, сұйықтық құйылып кеткен мәтіндерінің немесе өзге де деректемелерінің мазмұны қандай;

сорғыш қағаздағы немесе көшіргіш қағаздағы жазуларда, не басылған іздерде бейнеленген мәтіндерінің мазмұны қандай.

4) Өртеп жіберілген құжаттардың сараптамасы:

өртеп жіберілген құжаттардың парақтарындағы жазбалардын мазмұны қандай;

өртеп жіберілген парақтар қай құжатқа (төлкұжатқа, еңбек кітапшасына, жеке куәлікке) жатады.

5) Мөрлер мен мөртабандар бедерлерінің сараптамасы:

құжаттағы мөрлер, бұрыштамалар бедерлері мәтіндерінің мазмұны қандай;

осы құжаттағы мөрлердің, бұрыштамалардың бедерлері қандай тәсілмен түсірілген;

зерттелетін құжатқа (бірнеше құжаттардағы) осы мөрмен, бұрыштамамен бедерлер түсірілген бе;

бедерлер бір клишемен түсірілген бе;

күдіктіден алынған клише бір түпнұсқа-макеттен дайындалған ба;

құжаттағы мөр бедерін түсіру уақытының аралығы құжатта ұсынылған, мынандай күнмен (дауланып отырған жылдарды көрсету керек) белгіленген мөр бедерін түсіру уақытының аралығына сәйкес келе ме;

клише бедерін түсіру үшін айыпталушыдан алынған компьютерлік құрал-жабдықтар пайдаланылған ба.

6) Машинкаға басылған мәтіндердің сараптамасы:

құжат басылған жазу машинкасының түрі, жүйесі, моделі қандай;

машинкамен жазылған мәтін осы жазу машинкасында басылған ба;

құжаттың немесе бірнеше құжаттардың жеке үзінділері бір немесе әр басқа машинкада басылған ба;

ұсынылған машинкамен жазылған мәтін қай данасы болып табылады және бір мезгілде басылған даналарының салымдағы саны қанша;

көшірме қағаз арқылы орындалған құжаттың басылып шыққан даналары бір немесе әр басқа салымдарда басылған ба;

көшірме қағазда бар мәтін осы жазу машинкасында басылған ба;

осы машинканың жазу таспасы мәтінді басуға қолданылған ба;

жекелеген сөздер, әріптер, цифрларды қосып басу жолымен құжаттың мазмұны өзгертілген бе.

7) Компьютерлік және көшірме-көбейткіш техникасымен дайындалған құжаттардың сараптамасы:

құжат ДК баспа құрылғысының қандай типінен, түрінен басылып шығарылған;

құжаттың мәтіні осы принтерде орындалған ба;

құжат немесе бірнеше құжат мәтінінің жеке үзінділері бір немесе әр басқа принтерлерде орындалған ба;

айыпталушыдан алынған осы кұжат, көшірмені дайындау үшін сканерленетін түпнұсқа ретінде пайдаланылған ба;

айыпталушыдан алынған компьютерлік құрал-жабдықтар құжаттың мәтінін алу үшін пайдаланылған ба;

құжаттардың көшірмесі бір немесе әр түрлі көшірме-көбейткіш аппараттан алынған ба;

құжаттың ксерокөшірмесінің мазмұнына, оны әр түрлі құжаттардың құрамдас бөліктерінен монтаждау жолымен өзгерту жүргізілген бе;

құжат мазмұнына мәтіннің жекелеген үзінділерін қосып жазу жолымен өзгерту жүргізілген бе;

құжаттардың мәтіндік бейнелері осы факсимильдік аппараттардан алынған ба.

8) Бланкілердің және өзге де баспаханалық өнімдердің сараптамасы:

құжаттың осы бланкісін (немесе күдіктіден алынған әдебиетті) дайындау кезінде көбейткіш техниканың қандай тәсілі мен түрі пайдаланылған;

бланкіні (қолмен немесе линотиппен, стереотиппен, цинкографиялық клишемен терілген) дайындау үшін баспа қалыбының қай түрі қолданылған;

баспа қалыптары (стереотиптер) бір түпнұсқадан дайындалған ба, терілген жолдар нақтылы линотипте құйылған ба, терілім баспахананың нақты қаріптік кассасынан алынған әріптердің көмегімен құрастырылған ба;

зерттеуге ұсынылған барлық құжаттар, әдебиеттер бір тәсілмен дайындалған ба;

ұсынылған құжаттар, әдебиеттер бір терілімнен, стереотиптен, клишеден басылған ба;

зерттеуге ұсынылған кітап қандай тәсілмен қапталған;

баспаханалық бұйым немесе ұйым (мекеме) жасап жатқан құжаттар топтамасы оның құрамдас үзінділерін (парақтарын, бланкілерін) ауыстыру арқылы қайта капталған ба;

әдебиет бір түптегіш машинасының көмегімен қапталған ба;

зерттеуге ұсынылған әдебиетті дайындау кезінде осы түптегіш машинасы қолданылған ба;

парақтар қандай тәсілмен кесілген;

барлық ұсынылған әдебиеттің кітап топтамаларын кесу кезінде осы қағазкесу пышағы қолданылған ба;

кітап түптеуді, парақтарын, өңірбетін дайындау үшін материалдардың қандай түрі (қағаз, желім, дерматин) пайдаланылған;

айыпталушыдан алынған қағаз, дерматин, ледерин, желім және де басқа материалдар кітап түптеуге, өңірбетін, ішкі парақтарын дайындау үшін пайдаланылған ба.

9) Компостер таңбаларының, касса чектері мен өзге де құралдардың сараптамасы:

касса чектерінде, жеделхаттарда, компостер бедерлеріндегі таңбаларда қандай да бір өзгерістер бар ма;

егер бар болса, онда қандай тәсілмен жасалған және бастапқы таңбалары қандай;

зерттеуге ұсынылған чектер (жеделхаттар) басылған бақылау-кассалық машинасының (телеграф аппараты) түрі мен моделі қандай;

зерттеуге ұсынылған чектер (жеделхаттар) осы бақылау-кассалық машинасында (телеграф аппаратында) басылған ба;

ұсынылған бедерлер осы компостердің көмегімен алынған ба;

зерттеуге ұсынылған чектер (жеделхаттар) бір бақылау-кассалық машинасында (телеграф аппаратында) басылған ба, ұсынылған бедерлер сол бір ғана компостердің көмегімен алынған ба;

10) Қиылысатын штрихтарды түсірудің хронологиялық бірізділігін анықтау:

мәтіндер, қолтаңбалар, мөрлер немесе бұрыштамалардың бедерлері қандай хронологиялық бірізділікпен орындалған (қайсысы бұрын, қайсысы кейін болған).

11) Құжаттар материалдарының сараптамасы:

жазба штрихтары бояғыш заттарының жаратылысы (түрі, тегі) қандай (сия, шарикті қаламсап пастасы, қарындаштар, көшірме қағаз, баспа бояуы, штемпель бояуы, тушь, арнайы сиялар, көркемдік бояулар, фломастерлерге арналған сия, шарикті қаламсаптарға арналған гел пастасы, капилляр қаламсаптарға арналған сия; принтер картриджінің сиясы және тағы басқа);

құжаттағы мәтіндер қандай жазу аспабымен немесе құралымен (қаламұш, шарикті қаламсап, қарындаш, рейсфедер, принтер және басқалар) (бір немесе әр басқа) орындалған;

құжаттардың мәтіңдері (үзіңділері) бір бояғыш заттармен орындалған ба;

құжаттағы жазба, қосып жазған жазба немесе қолтаңбалар айыпталушыдан алынған жазу құралының жазу тетігімен орындалған ба (қарындашпен, шарикті қаламсаппен, рейсфедермен, бояу жаққышпен);

зерттелетін құжаттың мәтіні немесе оның жеке бөліктері айыпталушыдан алынған сиямен жазылған ба (пастамен, қарындашпен, баспа бояуымен);

құжаттағы мөртабан бедерлемесі айыпталушыдан табылған штемпель бояуы көмегімен түсірілген бе;

құжаттағы мәтіндер бір ғана көшірме қағаздың (жазу машинкасының лентасымен) көмегімен орындалған ба;

қолжазба жазулары немесе өзге де деректемелері бар қағаз қиындылары бір бүтінді құраған ба;

құжаттың негізгі мәтіні орындалғаннан кейін белгілі бір цифрлар, сөздер, әріптер, штрихтер қосылып жазылған ба;

зерттеуге ұсынылған қағаз қандай түрге, нөмірге және маркаға жатады;

парақтың осы бөлігі (үзінді) зерттелетін параққа немесе құжатқа жатады ма;

зерттеуге ұсынылған қағаз қиындыларының (парақтар, парақтың бөліктері, құжат үзінділері) сақталу жағдайы, дайындалу орны мен тәсілі бойынша шығу көзі ортақ па;

зерттеуге ұсынылған желімнің типі мен қолдану мақсаты қандай;

айыпталушыдан алынған желім кітап дайындау үшін пайдаланылған ба;

құжаттағы жазулар қандай затпен кетірілген.

12) Ақша белгілерінің және өзге де бағалы қағаздар түрлерінің сараптамасы:

зерттеуге ұсынылған объектіні дайындау тәсілі ақша белгісін (елдің ақша белгісінің үлгісі ретінде ұсынылған) дайындау тәсіліне сәйкес келе ме;

осы ақша белгісі, лотерея билеті немесе өзге де құнды қағаздар қандай тәсілмен және қандай техникалық құралдарды қолдану арқылы дайындалған;

ұсынылған қағаз ақшалар бірдей тәсілмен дайындалған ба;

айыпталушыдан алынған бояу, қағаз, бояу жаққыш және басқа жабдықтар мен аппарат құрылғылары осы қағаз ақшаларды немесе басқа құнды қағаздарды дайындау үшін пайдаланылған ба.

Сараптаманың осы түрін тағайындаған кезде:

сарапшыға құжаттар қандай күйде табылса, сол күйде ұсыну;

оларды жекелеген конверттерде сақтау, тек бүктелген орнымен ғана бүктеу;

құжаттарды айналдыра сызбау, белгілер қоймау;

құжаттарды қоршаған ортаның (дымқыл температура) әсерінен сақтау қажет.

57. Өртенген құжаттармен жұмыс істеген кезде ерекше абай болу керек.

58. Сәйкестеңдірушілік мәселелерді шешу үшін зерттеу объектілерімен бірге тиісті үлгілер жолданады.

59. Мөрлер мен бұрыштамаларды олардың бедерлері бойынша сәйкестеңдіру кезінде, төсемесі бар және тқсемесі жоқ штемпель бояуына әртүрлі күшпен басу және сулаумен басылған сәйкестеңдірілетін мөрлер мен бұрыштамалардың эксперименттік бедерлері бар А4 форматындағы қағаздың 3-5 парағы жіберіледі.

Бедерлердің барлық элементтері анық көрінуі тиіс. Егер зерттелетін құжаттың дайындалған кезінен біраз уақыт (бірнеше жыл) өткен болса, сараптамаға зерттелетін құжаттың дайындалуының болжамды мерзіміне жататын осы мөр бедерлерінің еркін үлгілерін жіберу керек.

60. Жазу машинкаларын, компьютерлік жабдықтарды, көшірме-көбейткіш техникалар, бақылау-кассалық машиналарды, телеграф аппараты мен өзге де таңба басатын құралдарды сәйкестеңдіру кезінде зерттелетін құжаттармен бірге мазмұны бойынша зерттелетін құжатқа ұқсас мәтіннің эксперименталды үлгілері, сонымен қатар осы машинкадағы (аппараттағы) барлық таңбалардың бедерлері ұсынылады. Бұдан бөлек, зерттелетін құжат басылған кезеңдегі машинкада (аппаратта) орындалған мәтіндерді ұсыну орынды болады. Барлық жағдайларда сараптама тағайындау туралы қаулыда: құжат дайындалғаннан кейін машинка (аппарат) жөнделген бе, әріптері мен жеке таңбалары ауыстырылған ба деген сипаттағы мәліметтер хабарланады;

Компьютерлік құрал-жабдықтарды сәйкестеңдіру кезінде жүйелік блокты, осы компьютерге орнатылған бағдарлық қамтылым туралы мәліметтерді, бағдарлық қамтылымдағы өзгерістер туралы мәліметтерді ұсынған жөн.

Компьютерлік құрал-жабдықтарды сәйкестеңдіру компьютерлік технология құралдарын сот-сараптамалық зерттеумен кешенді түрде жүргізген жөн.

Машинкаға басылған мәтінді орындаушыны сәйкестендіру үшін еркін үлгілер қажет. Нақты бір машинкада (аппаратта) орындау мерзімін анықтау үшін оны пайдаланған барлық уақыттың ішінде басылған мәтіндерді ұсынған дұрыс.

Баспа қалыптарын, түптегіш және қағазкесу машиналарын сәйкестендіру кезінде үлгілер зерттелетін құжаттардың дайындалу мерзімінің кезеңіне сәйкес келуі керек.

Тікелей баспа қалыбын (клише, стереотип, шрифт литерлерінің жиынтығы) ұсыну орынды болады.

Құжаттардың материалдарын сәйкестендіру кезінде зерттеуге барлық табылған сия, бояу құйылған ыдыстарды, қаламсаптардың, қаламұштардың, қарындаштардың, түптеу материалдарының, қағаз бумалары мен орамдарының өздерін де жолдау керек.

61. Құжаттың деректемелері мен материалдары бойынша оның дайындалу уақыты туралы мәселені шешу үшін, іс материалдары бойынша зерделенетін уақыт кезеңінің әр түрлі бөліктерінде зерттелетін құжаттағы сияқты құрылғылармен басылған деректемелері (баспа мәтіндер, куәландыратын баспа қалыптарының бедерлері) бар құжаттардың еркін үлгілерін ұсыну қажет.

3-параграф. Сот автортану зерттеуі (1.3)

62. Сот автортану зерттеуінің мәні - құжаттың авторы мен оның мәтінін жасау жағдайын туралы нақты деректерді анықтау болып табылады.

63. Сот автортану сараптамасының объектілері ретінде құжаттардың қолмен жазылған және машинкада басылған мәтіндері қызмет етеді.

64. Автортану зерттеуінің тікелей объектісі жазбаша сөз болып табылады.

65. Міндеттер сәйкестеңдірушілік (ұқсастықты анықтау немесе теріске шығару), диагностикалық (мәтінді жасау жағдайын және автордың психофизиологиялық күйін анықтау), сондай-ақ автордың әлеуметтік-биографиялық сипаттамасына: білім деңгейіне, ана тіліне, тілдік дағдылардың қалыптасу орнына қатысты біршама міндеттерге бөлінеді.

66. Сот автортану сараптамасының шешетін сұрақтары:

нақты бір адам құжаттың (атауы мен деректемелері) авторы болып табыла ма;

нақ сол бір адам бірнеше құжаттардың (немесе бір құжаттың бірнеше үзінділерінің) авторы болып табыла ма;

құжат авторының сауаттылық деңгейі мен жазу-сөйлеу сипатындағы дағдыларды меңгеру дәрежесі қандай;

қолжазба жазу-сөйлеу дағдысын әдейі бұрмалаумен орындалған ба;

адам құжат мәтін кәідімгі емес психофизиологиялық күйде құрастырған ба;

даулы мәтіннің авторының жынысы мен шамамен алғандағы жасы қандай;

67. Қолжазба авторын анықтау үшін сарапшыға мыналарды ұсыну қажет:

зерттелетін құжатты, оның деректемелері мен басқа да ерекшеліктерін дәлме-дәл көрсете отырып;

тексерілетін адамның қарастырылып отырған оқиғамен байланысты емес (хаттар, шимай дәптерлер, күнделіктердегі жеке жазбалар, өмірбаяндар, баянхаттар, түсініктемелер, баянаттар) құрастырған 15-20 құжат мөлшеріндегі жазбаша сөзінің (қолжазба, машинамен жазу, полиграфиялық сипаттағы) еркін үлгілері.

68. Тексерілетін адамның жазбаша сөзінің еркін үлгілері зерттелетін құжаттың функционалдық стилі шеңберінде және жазбаша сөздің дәл сол нысанында орындалуы тиіс.

69. Жазбаша сөздің эксперименттік үлгілері тексерілетін адамның өзі таңдап алған немесе тергеуші ұсынған тақырыпқа жазған 10-15 парақтағы шығарма (мазмұндама) түрінде ұсынылуы тиіс.

70. Айтып жаздыру арқылы орындалған эксперименттік үлгілер ақпараттық салыстырмалы материал ретінде пайдалануға болмайды.

Сараптаманың осы түрі шеңберінде, мазмұны билік өкілінің, лауазымды тұлғалардың және азаматтың ар-намысы мен абыройына тіл тигізуге бағытталған мәтіндердегі жазбаша сөздің ерекшеліктерін зерттеу жүргізілмейді.

4-параграф. Сот портреттік сараптамасы (2.1)

71. Сот портреттік сараптамасының мәні - арнайы ғылыми білімдердің көмегімен адамды фотосуреттер, бейнекадрлар және оның сыртқы келбетінің объективті кескіндері бойынша ұқсастығы факісін (нақты деректерін) анықтау болып табылады.

72. Портреттік сараптаманың объектілері болып мыналар табылады:

тірі адамдардың және мәйіттердің фотосуреттері, өзге де объектілердегі адамдардың бейнелері (портреттер, суреттер), сондай-ақ сараптама мәніне жататын қылмыстық іс материалдары мен сараптамалық зерттеуге арналған үлгілер.

73. Адамның бет бейнесін зерттеу кезіндегі міндеттер болып мыналар табылады:

ұсынылған фото-, кино-, бейнесуреттерге түсіріліп алынған адамдарды саралап жіктеу жөніндегі зерттеу;

ұсынылған фото-, кино-, бейнесуреттерге (портреттердегі) түсірілген нақты адамның ұқсастығын анықтау жөніндегі сәйкестендірушілік зерттеу.

74. Сот портреттік сараптамасы шешетін типтік сұрақтар:

ұсынылған фото-, кино-, бейнесуреттерге (портреттерде) бір немесе әр түрлі адамдар бейнеленген бе;

белгісіз адамның суретінде азамат П. бейнелеген бе (бейнеленгендердің біреуінің жеке басы туралы сенімді деректер болған кезде);

салыстыру үшін ұсынылған портретте (субъективті портрет) нақты адамды даралайтын сыртқы түрінің белгілері дәл берілген бе;

тексерілетін портрет (субъективті портрет) пен нақты адамның арасында типтік ұқсастық бар ма.

75. Объектілерге және салыстырмалы суреттерге мынадай талаптар қойылады:

ондағы адам зерттелетін суреттегідей ракурсте бейнеленуі керек;

суреттер бір уақыт кезеңіне сәйкес келеді;

суреттер - сапалы, анық, әрлеп түзетілмеген болуы керек.

76. Анықталатын (тексерілетін) адамды бейнепортрет бойынша шегендеу заттай дәлелдеме ретіндегі бейнежазбаларда байқалатын түсіру жағдайын сақтай отырып жүргізіледі.

Бейнежазбалармен қатар зерттеу объектілерін шегендей отырып, жекелеген кадрлардан басып шығарылған суреттерді зерттейді.

Егер негативтері бар болса, сараптама үшін қажетті кадрды таңдау керек.

77. Танылмаған мәйітті анықтаған кезде сурет әр түрлі ракурстерде түсірілген суреттер зерттеледі. Сол немесе басқа да жарақат зақымдарын алған уақыты, ауырғаннан, не басқа жағдайлардың нәтижесінен болған өзгерістер туралы мәліметтерді анықтау қажет.

78. Жануарлардың портреттік сараптамасының объектілері фотосуреттердегі жануарлардың бейнелері болып табылады.

79. Жануарлардың бейнелерін зерттеу кезіндегі міндеттер мыналар болып табылады:

ұсынылған фото-, кино-, бейнесуреттерге түсіріп алынған жануарларды саралап жіктеу бойынша зерттеу;

зерттеуге ұсынылған фото-, кино-, бейнесуреттердегі бейнелер бойынша жануарларды сәйкестендірушілік зерттеу.

80. Типтік сұрақтар:

ұсынылған фото-, кино-, бейнесуреттерде бір немесе әр басқа жануарлар бейнеленген бе;

иесіне тиесілігі дауланып отырған жануар суретінде нақты белгіленген жануар бейнеленген бе.

81. Жануарлардың сыртқы белгілері бойынша зерттеулер жүргізу үшін зерттелетін фотобейнелерден басқа, әртүрлі ракурстерде (бет жағынан, қырынан) суретке түсірілген шегенделген объект эксперименттік үлгі-фотосуреттері ұсынылады, сондай-ақ шегенделген объект өзінің сыртқы келбетінің жасқа байланысты өзгеру уақытының әр түрлі кезеңдеріңде суретке түсірілген еркін үлгі - фотосуреттері де ұсынылады.

5-параграф. Сот бейнефонографиялық сараптамасы (3.1)

82. Сот бейнефонографиялық сараптамасының мәні – арнайы жазба құралдарының көмегімен әртүрлі тасымалдағыштарда тіркелген дыбыстық ақпаратты зерттеу, жазба материалдарын зерттеу, қылмыстық және азаматтық істерді шешу үшін маңызды, жүргізілген зерттеудің нәтижесінде алынған дәлелдемелерді бағалау және пайдалану негізінде нақты деректерді және іс жағдаяттарын анықтау.

83. Сот бейнефонографиялық сараптамасының объектілері - магниттік немесе цифрлық тасымалдағышта жазылған сөздік және дыбыстық ақпарат; дыбыс жазу құралдары; сараптамалық зерттеуге арналған үлгілер; зерттеу мәніне қатысты іс материалдары. Сараптамалық зерттеу мәніне қатысы бар фонограммалар – зерттелетін фонограммалар деп аталады және оған уақыттық және мәтіндік шекаралар кіреді (жазбаның басы мен соңы). Егер объекті ретінде бейнежазба ұсынылған болса, онда зерттеу тек бейнежазбаның дыбыстық сүйемелдеу сигналына қатысты ғана жүргізіледі.

84. Сарапшының құзыретіне келесі негізгі міндеттерді шешу кіреді:

фонограмманы диагностикалық зерттеу;

фонограмманы сәйкестендірушілік зерттеу;

фонограмманы жіктеушілік зерттеу;

85. Фонограммаларды диагостикалық зерттеу кезінде шешілетін міндеттер:

монтаждаудың және жазу барысында немесе одан кейін енгізілген өзгертулердің белгілерін анықтау;

зерттелетін фонограммадағы сөйлеген сөздің сөзбе-сөз мазмұнын анықтау;

зерттелетін фонограмманың сәйкестендірушілік зерттеу жүргізу үшін жарамдылығын анықтау;

86. Фонограммаларды сәйкестендірушілік зерттеу кезінде шешілетін міндеттер:

зерттелетін фонограммада тіркелген дауыс пен сөздің, дауысы мен сөзінің салыстырмалы үлгілері сараптамалық зерттеу үшін ұсынылған адамға тиесілігі;

фонограмманың дыбысжазуы ұсынылған дыбыс жазу құрылғысымен жүргізілгенін анықтау;

зерттелетін фонограммада тіркелген акустикалық сигналдардың ішінен қандай-да белгілі бір (нақты) дыбыс көзін (бұл жағдайда эксперименттік үлгілер – зерттелетін объектіден шығатын дыбыстың жазбасы қажет) анықтау;

зерттелетін фонограммадағы негізгі жазбаға ілеспе дыбыстардың шығу көзі мен сипаттамасын анықтау.

87. Фонограммаларды жіктеушілік зерттеу кезінде шешілетін міндеттер:

зерттелетін фонограммада жазылған әңгімеге қатысқан адамдардың санын анықтау.

88. Сот фонографиялық сараптамасын жүргізу кезінде шешілетін үлгілік (типтік) сұрақтар:

зерттеуге ұсынылған әңгіменің (сөзі көрсетіледі) деген сөздермен басталып, (сөзі көрсетіледі) деген сөздермен аяқталатын әңгіменің сөзбе-сөз мазмұны қандай;

ұсынылған фонограммада жазылып алынған (сөзі көрсетіледі) деген сөздермен басталып, (сөзі көрсетіледі) деген сөздермен аяқталатын әңгімеге қанша адам қатысқан;

(сөзі көрсетіледі) деген сөздермен басталып, (сөзі көрсетіледі) деген сөздермен аяқталатын әңгімеге, оны жазу кезінде немесе одан кейін енгізілген монтаж бен өзгерістердің белгілері бар ма;

жазба ұсынылған дыбыс жазушы аппаратурада орындалған ба;

(сөзі көрсетіледі) деген сөздермен басталып, (сөзі көрсетіледі) деген сөздермен аяқталатын зерттеу фонограммасында жазылған дауыс пен сөз белгілі бір тұлғаға тиісті ме.

89. Сараптамаға:

сөз және өзге де дыбыс ақпараттары жазылған тасымалдаушы материалдарды, сондай-ақ дыбыс жазу құралдарын оралған және мөрленген күйінде;

сараптамалық зерттеу үшін дауыс пен сөз үлгілерін (эксперименттік немесе шартты-еркін, еркін);

аудио-, бейнежазба құралдарын тапсыру мен қайтару хаттамаларының көшірмелерін немесе зерттеуге ұсынылған объектілердің шығу тегі туралы ақпарат бар өзге де процестік құжаттардың көшірмелерін, қайта жазып алынған фонограммалардың көшірмелерін (егер бір тасымалдағыштан екіншісіне жазып алынған болса, хеш-жиынтығын көрсете отырып);

қаулылардың немесе сараптамалық зерттеу үшін үлгілерді алу хаттамаларын, не ұсынылған үлгілердің шығу тегі туралы ақпараты бар өзге де процестік құжаттардың көшірмелерін;

жасырын жазбаларды (стенограммаларды) немесе зерттелетін фонограмма мәтінінің сөзбе-сөз мазмұнын анықтау жөніндегі мәселе шешілген маманның/сарапшының қорытындысын қарап шығу және тыңдау хаттамаларының көшірмелерін;

мәліметтерді құпиясыздандыру туралы процестік құжаттардың көшірмелерін;

егер монтаждауға (аналогтық жазба бойынша) және техникалық құралдарды диагностикалауға қатысты сұрақ болса, онда оның көмегімен бастапқы және салыстырмалы фонограммалардың жазбалары орындалған дыбыс жазбасының техникалық құралдарын жолдау қажет.

90. Сараптаманы тағайындау туралы қаулыда:

зерттеу үшін қажетті жазбасы бар тасымалдағыш;

зерттелетін мәтіннің фразалық және уақыттық шекаралары (қандай сөздермен басталып, қандай сөздермен аяқталады);

қажет болған жағдайда зерттелетін фонограммаларды алу жағдайы туралы қосымша деректер көрсетілсін, диктордың дауысын жазу кезінде оның алкогольдік және есірткімен масаюы, психотроптық препараттар, ауруға шалдығу, айқын эмоциялар, қатты шаршау, ерекше сөйлеу жағдайлары (аузына ауызкергіш салу) сияқты өзгерген физикалық және психикалық күйде болуы туралы деректер бар ма, дыбыс жазу уақытында акустикалық жағдай туралы, диктордың сөйлеу материалын дайындау дәрежесі (ол мәтінді оқыған ба, оны алдын ала жаттап алған ба) туралы ақпарат міндетті түрде көрсетіледі;

сұрақтарды шешу кезінде: жазу барысында немесе одан кейін монтаждаудың және енгізілген өзгерістердің белгілері бар ма;

зерттелетін фонограмма ұсынылған дыбысжазу құрылғысында жүргізілді ме, файлдардың хеш-жиынтығы көрсетілуі тиіс;

91. Үлгілерге келесі талаптар қойылады:

тасымалдаушыда үлгілерді алуға процестік қосылу көрсетілуі қажет;

нысаны бойынша ауызша мәтіндер еркін баяндау (әңгіме, өмірбаян фактілерін қысқаша баяндау, іс жағдайы бойынша қойылған сұрақтарға жауап) түрінде болуы керек, "парақтан" оқуға рұқсат етілмейді;

диктордың ауызекі сөйлеген сөзінің ұзақтығы (фонацияның ұзақтығы) 10 минут шамасында болуы керек, кейбір жағдайларда 10 минуттан кем уақытқа жол беріледі (тиісті сапасы және толық ақпараттылығы болған жағдайда);

кейбір жағдайларда үлгілер, даусы мен сөздеріне сәйкестендірушілік зерттеу жүргізілетін адам айтты деп болжанған, зерттелетін фонограммадағы жекелеген фразалар мен сөздердің әр түрлі қарқында (орташа, баяу және жылдам) үш рет айтылуы түрінде ұсынылуы мүмкін;

зерттелетін фонограммалардағы және дауыс пен сөздер үлгілерінің фонограммасындағы тілдердің міндетті түрдегі салыстырмалылығы талап етіледі (егер қатысушылар жедел жазу барысында тек қазақ тілі немесе орыс тілінде сөйлесе, онда үлгілер де тиісті тілде ұсынылады, егер сөздер аралас болса, онда әр тілдегі ұзақтығы 10 минуттан кем емес, барлык талаптарды сақтай отырып үлгілердің әр тілдегі екі нұсқасы ұсынылады);

техникалық шарттардың міндетті түрдегі салыстырмалылығы талап етіледі (егер зерттелетін фонограмма телефон желісі арқылы жазылса, онда әңгімеге қатысушылардың сөздері мен дауыстарының үлгілері де осындай тәсілмен алынуы керек);

дауыс пен сөздің шартты-еркін немесе еркін үлгілерін ұсынған кезде дикторлардың белгілері белгіленген фонограмманы қарап шығу және тыңдау хаттамасын ұсыну қажет.

92. Сарапшы материалдарды сараптама жүргізу үшін қабылдаған кезде келіп түскен материалдарға, мыналарды анықтау үшін алдын ала тексеруді жүзеге асырады:

процестік құжаттар көшірмелерінің бар болуын;

ұсынылған тасымалдағышта зерттелетін фонограммалардың бар болуын (мәтіндік және уақыттық шекаралар);

зерттелетін фонограмманың сапасын (дыбыстық сигналдың келіп түсу деңгейін, ілікпе сөздің айқындығын, сәйкестендірілетін адамның фонациясының ұзақтығын);

жүргізіліп жатқан әңгіменің тілін (орысша, қазақша, аралас немесе мүмкін шет тілі);

зерттелетін фонорграмманы жазу жағдайын (телефон желісі, радиоарна және сол сияқты);

сараптамалық зерттеуге арналған үлгілер фонограммасының бар болуын:

салыстырмалы үлгілер фонограммасының зерттелетін фонограммамен салыстырылатынын (сапасы, ұзақтығы, тілі, жазу жағдайы).

Сарапшы келіп түскен материалдарды қабылдау барысында материалдар мен объектілерді қарап шығу актісін жасайды, онда:

материалдардың келіп түскен күні мен уақыты,

сараптаманы тағайындаған орган;

сараптаманы тағайындаған адамның Т.А.Ә., куәлігінің нөмірі;

істің фабуласы (ҚР Қылмыстық кодексінің, ҚР Азаматтық кодексінің баптары);

заттай дәлелдемелер салынған орамалардың саны мен күйі;

объектілердің саны мен күйі көрсетіледі.

6-параграф. Сот фототехникалық сараптамасы (4.1)

93. Сот фототехникалық сараптамасының мәні – фотобейнелерді және осы бейнелерді тасымалдағыштарды (негативтер мен позитивтер, компьютерлік тасымалдағыштар) дайындау жағдайлары, сондай-ақ суретке түсіру технологиясы саласындағы арнайы ғылыми білімдер мен осы объектілерді зерттеу әдістерін пайдалана отырып, оларды дайындау үшін қолданылатын техникалық құралдар туралы нақты деректерді анықтау болып табылады.

94. Фототехникалық сараптамасының объектілері: фотосуреттер, фотокамералар, фотоүлкейткіштер, кадрлайтын рамкалар, фотоқағаз, фотопленка және фотосуреттер дайындау үшін қажет басқа құралдар, материалдар болып табылады.

Сонымен бірге зерттеудің бұл түрінің объектілері шеңберіне кинопленкалар, кинокамералар мен түсіру үшін қажет құралдар кіреді.

95. Фототехникалық сараптамасының міндеттері:

кино-фотоаппаратуралар мен зертханалық құрал-жабдықтарды, жергілікті жер телімдерін, үй-жайларды, заттарды негатив, позитив бойынша теңдестіру;

фотоматериалдарды суретке түсіру мен өңдеу жағдайын анықтау;

объектілердің өлшемдерін, олардың арасындағы арақашықтықты анықтау; фотографиялық монтаж бен өңдемені анықтау; ізтаңбалары бойынша негатив пен позитивті тендестіру болып табылады.

96. Фототехникалық сараптама фотографиялық бейнелерді және фотографиялық материалдарды зерттеу болып бөлінеді.

97. Фотографиялық бейнелерді зерттеу кезіндегі міндеттер:

суретте бейнеленген заттардың өлшемдері мен олардың арасындағы арақашықтықты анықтау;

суретке түсіру (жарықтандыру – табиғи, жасанды; объективтің типі – қалыпты, кеңбұрышты, телеобъектив; репродукция немесе заттың тікелей өзін түсіру) жағдайларына қатысты жағдаяттарды анықтау;

суретті дайындау тәсілін анықтау (фотографиялық технологиялардың ережесін сақтау, фотомонтажды пайдалану, өңдемені қолдану);

суретке түсіретін аппаратураларын, техникалық құралдарды (үлкейткішті, рамкаларды, кескіштерді), негативті позитивтер арқылы, сондай-ақ заттарды, үй-жайларды, жергілікті жер телімдерін сәйкестендіру болып табылады.

98. Типтік сұрақтар:

суретте бейнеленген сол немесе өзге объектілердің өлшемдері қандай;

суретте бейнеленген екі объект бір-бірінен қандай қашықтықта орналасқан;

сурет қандай жарықтандыруда түсірілді, табиғи ма, әлде жасандыда ма;

фотосурет қосымша өңдеуге ұшыраған ба: түсін өңдеуге, жалтыратуға;

жалтырату қандай тәсілмен жүргізілген;

суретті дайындау кезінде негативтік немесе позитивтік өңдемелер қолданылған ба;

суретте бейнеленген объектілерді тікелей өздеріне қарап суретке түсірген бе немесе олар баспа басылымының репродукциясы ма;

осы сурет фотомонтаж қолдану арқылы дайындалған ба;

осы сурет фотографиялық процестердің технологиясын сақтау арқылы дайындалған ба;

осы фотоаппараттағы ұсынылған пленкаға (жекелеген негативке) сәуленің әсері тиген бе;

осы таспадағы негативтерге (пленкалар, фотопластинкалар) сәуленің әсері тиген бе;

сол бір фотоаппараттағы (сол бір таспадағы) екі (немесе одан көп) пленкаға сәуленің әсері тиген бе;

фотосуреттер осы репродукциялық қондырғыны пайдалану арқылы дайындалған ба;

ұсынылған фотосуреттер осы үлкейткішті, осы кадрлайтын рамканы қолдану арқылы басылған ба;

суретті дайындау кезінде осы кескіш, осы жалтыратқыш пайдаланылған ба;

фотосуреттер осы (немесе тап сол бір) негативтен әзірленген бе;

негативте (фотосуретте) күдіктіден алынған заттар, жер телімдері бейнеленген бе.

99. Фотографиялық материалдарды зерттеу кезіндегі міндеттер:

оңып кеткен бейнені қайта қалпына келтіру;

түссіз заттың дағымен басылған бейнені қайта қалпына келтіру;

фотосуретті дайындау мерзімін (ескілігін) анықтау;

жарықсезгіш материалдың типін анықтау;

осы суретті өңдеу үшін қолданылған жарықсезгіш материалдарды (фотоқағаз, пленкалар) сәйкестендіру.

100. Типтік сұрақтар:

осы фотосуреттегі (негативтегі) бейнені қалпына келтіруге бола ма;

бояғыш затпен жабылған фотосуреттің бейнесін қалпына келтіруге бола ма;

фотосурет қашан (уақыттың қай кезеңінде) дайындалған;

зерттеуге ұсынылған суреттер дайындаудың бір кезеңіне жата ма;

осы фотосуретті дайындау үшін фотоқағаздың қандай типі қолданылған;

екі (немесе одан да көп) фотосурет бір жиынмен шығарылған фотоқағазда әзірленген бе.

101. Сараптама тағайындау кезінде қаулыда фото-, кинокамераларды жөндеу туралы, олардың кейбір бөлшектерін ауыстыру, негативтерді, суреттерді, фотоқағаздарды, реактивтерді сақтау жағдайлары туралы мәліметтерді келтіру керек.

Тікелей сол фото-, кинокамераларды, үлкейткіштерді, таспаларды, негативтерді ұсынған жөн.

Затты суреттердегі бейнесі бойынша сәйкестендіру кезінде, мүмкіндігінше, сол заттың өзін жіберу керек.

Сәуленің әсері тиген суреттері бар фото-, кинокамераларды, таспаларды алғанда, бұл жайлы сараптама тағайындау туралы қаулыда көрсету керек.

Реактивтер, фотоқағаз, пленкалар және де басқа материалдар, оларды алу, сақтау, және тасымалдау ережелеріне сәйкес оралуы керек.

102. Бейнеқұжаттар бөлімі бойынша мыналар сот фототехникалық сараптамасының объектілері болып табылады:

киноленталар, бейнетаспалар мыналарды түсіру құралдары ретінде кино-, бейнешеберханалар базасында немесе әуесқой кино-, бейнетүсірілім шеңберінде кәсіби орындалған, көркем, деректі фильмдері бар заттарды, жағдайларды, іс-әрекеттерді;

қылмыстық және азаматтық істерді тергеу және сотта талқылау шеңберінде жүргізілетін іс-әрекеттерді (жедел-іздестіру іс-шаралары, әр түрлі тергеу әрекеттерінің бейнежазбалары).

Түсіріп алу (жазып алу), жаңғырту аппаратурасы, қосалқы сипаттағы аппаратура:

кинокамералар, кинопроекторлар, бейнемагнитофондар, бейнеплейерлер, монтаждық қондырғылар, тағы басқа.

зерттеуге ұсынылатын кино-, бейнематериалдарға ілестірме құжаттамалар.

сараптамалық зерттеуді жүргізу үшін қажетті ақпаратты қамтитын іс материалдары: бейнематериалдарды алу көзі, бейнежазба жүргізудің мақсаты, жедел-іздестіру іс-шараларын және тергеу әрекеттерін бейнежазбаға түсіру кезіндегі жағдай (уақыты, орны), жазба монтажының болу/болмауы туралы мәліметтер, орындалу реттілігі бойынша қандай жазба ұсынылғаны туралы мәліметтер – алғашқы, түпнұсқа не көшірмесі.

Әр түрлі анықтамалық ақпараттар:

жүргізіліп жатқан түсіру жағдайлары туралы (уақыты, орны, жарықтандыру жағдайлары);

түсірілім үшін пайдаланылатын аппаратуралар туралы (кино-, бейнеаппаратуралар түрі, моделі, олардың техникалық сипаттамалары, жазып алу жағдайлары, жедел қайта көрсету мүмкіндігі);

түсіріп алу үшін пайдаланылатын материалдар (кинопленканың, бейнетаспаның типі, жіктемесі, техникалық сипаттамалары) туралы;

кино-, бейнематериалдарды өңдеудің техникалық құралдары (қосалқы аппаратураның жіктемесі, типі, моделі, функционалдық сипаттамалары; шығарылған бейнематериалдарды өңдеуге, құрастыруға арналған монтаждау үстелдері) туралы.

103. Бейнепленкалардағы бейнелерді зерттеу бойынша бейнеқұжаттардың сот сараптамасы шеңберінде шешілетін міндеттер:

Түсірілген әрекеттерді бағалау жөніндегі зерттеулер:

бейнетаспаға түсірілген әрекеттердің мазмұнын анықтау және олардың мағыналық мазмұнын бағалау жөніндегі зерттеулер;

жүргізілетін әрекеттердің мағынасы мен мазмұнын анықтау мақсатында жедел іздестіру іс-шараларын жүргізу барысында түсірілген бейнематериалдарды зерттеу.

Бейнематериалдарды дайындау жағдайын анықтау жөніндегі зерттеулер:

бейнежазбаларды жүргізу жағдаяттарын;

жыл мезгілін, тәулік уақытын, түсіру ракурсын, кедергінің бар болуын;

бейнекамераның объективін бүркемелейтін заттарды, жеткіліксіз жарықтандыруды, бейненің жеткіліксіз анықтығын анықтау жөніндегі зерттеулер;

бейнепленкаға түсірілген заттардың өлшемдерін және олардың арасындағы арақашықтықты анықтау жөніндегі зерттеулер;

оператордың, түсірілім жүргізіп жатқан тұлғаның кәсіби дағдыларын, біліктілігін анықтау жөніндегі зерттеу;

бейнепленкаға түсірілген заттардың қай мақсатқа арналғанын анықтау жөніндегі зерттеулер.

Сәйкестендірушілік деңгейіндегі зерттеулер:

екі және одан да көп жазбаларға түсірілген заттарды, құрылыстарды, үй-жайларды, жергілікті жер телімдерін тендестіру.

104. Бейнеқұжаттардың сот сараптамасы шеңберінде шешілетін сұрақтар:

бейнетаспаға қандай фильмдер жазылған;

бейнепленкадағы оқиғаларына бейнетүсірілім жылдың, тәуліктің қай мезгілінде жүргізілген;

бейнепленкадағы бейнежазбаларды түсірудің жағдаяттары қандай: түсіру ракурсы, бейнекамераның объективін бүркемелейтін кедергі заттардың болуы, жеткіліксіз жарықтандыру, бейненің жеткіліксіз анықтығы;

бейнетаспадағы бейнепленка механикалық монтажға ұшыраған ба;

бейнетаспадағы жазба аралық кино-, бейнеаппаратуралар көмегімен кино-, бейнемонтажды қолдану арқылы түсірілген бе;

бейнепленкаға түсірілген заттардың өлшемдері мен олардың арасындағы арақашықтық қандай;

бейнепленкада түсірілген заттардың мағыналық қолданылуы қандай және қай мақсатта пайдаланылады, олардың өздеріне тән белгілері қандай;

ұсынылған бейнематериалдарда тап сол бір зат (құрылыс, үй-жай, жергілікті жер телімдері) түсірілген бе;

бейнетаспаға түсіріп алынған зат (құрылыс, үй-жай, жергілікті жер телімдері) расында да орын алған қылмыстық оқиғаны құрайтындардың бірі болып табыла ма.

105. Егер сарапшыға, жасалатын әрекеттердің мағынасы мен мазмұнын анықтау мақсатымен жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу барысында жасалған бейнематериалдарды зерттеуге байланысты түсірілген әрекеттердің мазмұны мен мағыналық мәнін бағалауды анықтау бойынша міндеттер шеңберінде шешілетін сұрақтар қойылса, онда сараптама жүргізу үшін тиісті тасымалдаушы-кинопленкалардағы, бейнетаспалардағы бейнематериалдардың тікелей өздері ұсынылады.

Егер бейнематериалдарды бейнеаппаратура арқылы көру және тиісінше, қарап шығу үшін арнайы аппаратура қажет болса, онда сараптама тағайындаған адам оны міндетті түрде ұсынуы тиіс.

Бейнематериалдарды дайындаудың шарттары мен жағдаяттарын – жылдың мезгілін, тәуліктің уақытын, түсіру ракурстарын, кедергілердің бар болуын (бейнекамераның объективін бүркемелейтін заттар, жеткіліксіз жарықтандыру, бейненің жеткіліксіз анықтығы);

түсірілген бейнепленкадағы заттардың өлшемдері мен олардың арасындағы арақашықтықты;

бейнепленкаға түсірілген заттардың қай мақсатта қолданылатыны;

Түсіруші тұлғаның - оператордың біліктілігін, кәсіби дағдыларын анықтау үшін, шешілетін міндеттердің ерекшелігіне байланысты сараптама жүргізу үшін:

істің жағдаяттарына сәйкес - көмегімен түсіріп алу және бөлек операциялар жүргізілген кинокамералар, кинопроекторлар, бейнемагнитофондар, бейнеплейерлер, тағы басқа;

әртүрлі сипаттағы анықтамалық ақпарат;

түсірілім жасаудың жағдайлары (уақыты, орны, жарықтандыру жағдайлары) туралы;

түсіру үшін пайдаланылатын аппаратура (кино-, бейнеаппаратураның типі, моделі, олардың техникалық сипаттамалары, түсіріп алу жағдайлары, жедел көрсету мүмкіндігі) туралы;

түсіріп алу үшін пайдаланылатын материалдар (киноплеенкалардың, бейнетаспалардың типі, жіктемесі, техникалық сипаттамалары) туралы;

кино-, бейнематериалдарды өндеудің техникалық құралдары (қосалқы аппаратураның функционалдық сипаттамалары, жіктемесі, типі, моделі; алынған бейне материалды өңдеуге, құрастыруға арналған монтаждау үстелдері) туралы;

нақты бір іс бойынша ақпаратты қамтитын материалдар:

бейнематериалдарды алу көзі;

бейнежазба жүргізудің мақсаты;

жедел-іздестіру іс-шаралары мен тергеу әрекеттерінің бейнежазбасы жүргізілген жағдайы;

жазу монтажының болу/болмауы туралы мәліметтер (осы міндет сарапшыға бөлек қойылмаған жағдайда) ұсынылады.

106. Бейнепленкаға түсірілген заттарды, құрылыстарды, үй-жайларды, жергілікті жер телімдерін сәйкестендіру үшін сараптама жүргізуге:

тікелей бейнеқұжаттардың тасымалдаушылары: кинопленкалар, бейнетаспалар ұсынылады.

Кино-, бейнематериалдардың сараптамасын жүргізу үшін материалдарды ұсынған кезде келесі шарттарды сақтау қажет:

сараптама тағайындаған орган (тұлға) қойылған міндетті шешу үшін қажетті ақпарат қамтылған нақты объектілермен барлық мүмкін болатын айлалы әрекет етулерді (бейнешығарушы аппаратураның "Рlау" командасынан басқа, қандай да бір өзге режимде бейнетаспаларды қарау; кинопленканы көріп шығу үшін зерттелетін кинопленка форматына сәйкес келмейтін проекциялық аппаратураны пайдалануды) тоқтату шараларын қабылдауы тиіс;

кино-, бейнематериалдар бөлек пакеттерге оралып, бұл ақпараттың мазмұны туралы тиісті жазулармен ілестірілуі керек.

107. Тиісті құжаттарда – қаулыларда (ұйғарымда) не жолдама хаттарда бейнеақпараттарды қайта көрсетудің ерекше тәртібін сақтау қажеттігі мүмкін болатындығы туралы мәліметтер - кинопроекторлар, белгілі бір тип бейнемагнитофондарды және тағы басқа көрсетілуі тиіс;

объектілерді қандай да бір механикалық әсер етуге – дискінің жұмыс істейтін бетіне қандай да бір белгі қою, жазба жазуға, бейнетаспалардың қорғағыш тақтайшаларын ашуға; оларды бекітетін бұрамаларын бұрап алуға, бейнетаспалардың корпусын және кинолентаның орайтын қораптарын зақымдауға, киноленталарды түйреуішпен түйреуге, степлермен тесуге, қандай да бір амалмен пішінін өзгертуге қатаң тыйым салынады;

кино-, бейнематериалдарды механикалық және өзге де зақымданудан қорғайтын қатты пішіндес материалға оралған күйінен бөлек, поштамен жіберуге тыйым салынады;

бейнетаспаларды мүмкін болатын магнитсіздендіруден сақтандыратын және сонымен бірге ондағы ақпараттардың жойылуынан қорғайтын шаралар қолдану (статикалық электр көздерінен, магнит өрісінен алыста сақтау) қажет;

егер кино-, бейнематериалдар Қазақстан Республикасының азаматтық, қылмыстық сот ісін жүргізуінде қабылданбаған тілде орындалған аудиомәтінмен ілестірілсе және әрекетті бағалау үшін осы мәтіннің мағыналық мазмұнын зерттеу қажет болса, онда сараптама тағайындаған тұлға сарапшыға мәтіннің бейімделген аудармасын не тікелей сол аудармашыны ұсынады;

ұсынылатын құжаттар түсірілім жүргізілген сәттен бастап анықтау, тергеу жүргізетін тұлғаның алуына, сот инстанциясында істі қарауға дейінгі бейнематериалдардың барлық өткен кезендерін бейнелеуі тиіс;

ескерту: Қазіргі уақытта цифрлық ақпарат тасымалдағыштары болып табылатын компакт-дискілер және флеш-накомительдер кең тарағандықтан, сараптаманың шешуіне бейнетаспадағы ақпараттарды зерделеу үшін қойылатын сол сұрақтар қойылуы мүмкін. Бұл ретте, зерттеудің осы объектілерін пайдалану кезінде қолданылатын сақтық шараларын сақтау қажет.

7-параграф. Сот трасологиялық сараптамасы (5.1)

108. Сот трасологиялық сараптамасының мәні – әртүрлі іздердің пайда болу механизмдері мен оларды қалдырған объектілерді анықтау мақсатындағы оларды зерделеу кезінде нақты деректерді анықтау болып табылады.

109. Трасологиялық сараптаманың объектілері: оқиға орнында алынған іздер, іздердің үлгілері мен өзге де заттай дәлелдемелер, тексеріліп жатқан нысандар, үлгілер, оқиға орнындағы заттардың шынайы немесе суреттер мен қарап шығу хаттамасында шегенделген қалпы, іздерді алу орны, уақыты мен тәсілі туралы мәліметтер болып табылады. Трасологиялық сараптама іздердің барлығын емес, тек механикалық із-кескіндерді ғана зерттейді.

110. Трасологиялық сараптаманың міндеттері әр түрлі объектілерді олардың із-кескіндері бойынша топтық тиістілігін анықтау және сәйкестендіру; бөліктердің бір бүтінге тиесілі екендігін анықтау; із жасаудың механизмі мен жағдайын диагностикалау, іздердің болған оқиғаға қатыстылығын, із қалдырған объектілердің қасиеттері мен белгілерін анықтау; із қалдырылған кездегі жағдаяттарды анықтау; объектілердің суық қару санатына қатыстылығын анықтау болып табылады.

111. Адам мен жануарлар іздерінің трасологиялық сараптамасы.

1) Қолдың және жалаң аяқтардың іздерін дактилоскопиялық зерттеу.

Дактилоскопиялық зерттеу трасологиялық зерттеудің бір түрі болып табылады және адамды қол саусақтары мен алақандарының ішкі бет қабаттарының іздері мен таңбалары, сондай-ақ аяғының саусақтары мен табандарының іздері бойынша сәйкестендіру мақсатында тағайындалады.

Дактилоскопиялық зерттеуді жүргізу кезінде келесі міндеттер шешіледі:

диагностикалық – объектіде қол іздерінің бар болуын және олардың адамды сәйкестендіру үшін жарамдылығын анықтау.

жіктеушілік – іздердің типі мен түрін анықтау.

сәйкестендірушілік – адамды қолының папилярлық бедерлерінің, тері қабатының, сондай-ақ аяқ саусақтары мен табан іздері бойынша теңдестіру.

ахуалдық – қылмысты жасаудың жекелелеген жағдаяттарын анықтау.

Дактилоскопиялық сараптаманы жүргізу кезінде сарапшының алдына қойылатын типтік сұрақтар:

ұсынылған заттарда қол іздері бар ма; Егер бар болса, олар адамды сәйкестендіру үшін жарамды ма;

ұсынылған дактопленкалардағы іздер адамды сәйкестендіру үшін жарамды ма;

зерттелетін затта жалаң аяқтың іздері бар ма және олар адамды сәйкестендіру үшін жарамды ма;

жалаң аяқтың іздерін осы адам қалдырған ба;

қол іздерің нақты адам (адамдар) қалдырған ба;

оқиға орнының бірнеше жерінен алынған жалаң аяқ іздері тап сол бір адамнан пайда болған ба;

оқиғаның бірнеше жерін қарап шыққан кезде алынған қол іздерін тап сол бір адам қалдырған ба;

әртүрлі анкеталық деректері бар екі дактилоскопиялық картадағы саусақ іздерін тап сол бір адам қалдырған ба;

із жасау механизмі қандай;

іздер қай қолдан және қай саусақтардан қалдырылған;

іздер алақан бетінің қандай бөлігімен қалдырылған;

іздің бөлігі немен қалдырылған: қол саусағымен немесе қолдың алақанымен;

адам қолының іздерінде қандай ерекшеліктері түсіп қалды (тыртықтары, күстері, жараның орны, тері аурулары, саусақтарының жоқтығы және өзгеруі, сақинасы, орауының болуы) түсіп қалды;

іздерде, теңдестірілушінің "көзге түсетін" белгілерінің (тыртықтарының, табан құрылысының анатомиялық ерекшеліктері және тағы басқа) бар екендігін растайтын белгілер бар ма;

осы іздерде, адамның жынысы мен жасын анықтауға мүмкіндік беретін белгілер көрініс тапқан ба;

Қылмыс оқиғасымен байланысты объектілер дактилоскопиялық зерттеудің объектілері болып табылады:

қолдың және/немесе жалаң аяқтардың болжамды іздері бар заттар немесе олардың бөлігі;

қолдың және/немесе жалаң аяқтардың іздері көшіріліп алынған дактилоскопиялық пленкалар немесе өзге де жабысқақ және полимерлік материалдар;

қолдың және/немесе жалаң аяқтардың көлемді іздерінен алынған көшірме бедерлер;

қолдың және/немесе жалаң аяқтардың іздері бейнеленген фотосуреттер, бейнепленка және репродукциялар;

қылмыстық істі алдын ала тергеу материалдары;

оқиға орнын қарап шығу хаттамасы, фотокестелерімен;

оқиға орнының жағдайлары және қолдың және/немесе жалаң аяқтардың іздері түсіріліп алынған фотонегативтер мен/немесе бейнепленкалар;

оқиға орнын қарап шығу хаттамасына тіркелген жоспарлар, сызбалар, суреттер және маман-криминалистердің оқиға орнын қарап шығу барысында жүргізген іздерді алдын ала зерттеудің нәтижелері бар ақпараттық-іздеу картасы (қарап шығу хаттамасына қосымша);

зерттеу объектілерін және/немесе іздерді табу, шегендеу және алумен байланысты тергеу әрекеттерінің материалдары: жауап алудың, тінтудің (алудың), тергеу эксперименттерінің, салыстырмалы зерттеу үшін үлгілерді алудың хаттамалары;

алдыңғы сараптамалардың материалдары: сарапшы қорытындысы, фотокесте, фотонегативтер, әртүрлі әзірленімдер мен оларға қосымшалар; сараптама объектілері.

Зерттеуге келесілердің қолдары мен аяқ іздерінің үлгілері ұсынылуы мүмкін:

қылмыстық оқиғаға байланысты емес, өз іздерін қалдыруы мүмкін жәбірленушілердің, таныстарының, көршілерінің, материалдық жауапты адамдардың небасқа да азаматтардың;

күдіктілердің, айыпталушылардың және қылмыс жасауға қатысы барлығы тексерілетін адамдардың;

танылмаған мәйіттердің;

өз өмірбаянының деректерін жасыратын адамдардың;

ерекше қабаттардан алынған эксперименттік ізтаңбалардың.

Ұсынылатын дактилоскопиялық зерттеу объектілеріне қойылатын талаптар.

Іздері бар объектілерді іздердің орауыш бетімен және бір-бірімен түйіспейтіндей етіп орау керек. Нысандарды тікелей полиэтилен пакеттерге орауға болмайды. Тасымалдауға болмайтын үлкен және басқа да заттардың беттерінде қол іздері табылған жағдайда осы іздердің көшірмелерін із көшіргіш пленкаға түсіріп, сараптамаға жіберу керек.

Сараптамалық зерттеу үшін үлгі ретінде сәйкестендірілетін адамдардың саусақтарының тырнақ орналасқан бөліктері және (немесе) қолдарының басқа бөліктерінің (алақан, саусақтың негізгі және ортаңғы бөліктері) эксперименталды ізтаңбаларын ұсыну қажет.

Саусақтардың тырнақ бөліктерінің іздері қара баспа бояуымен боялған әр саусақты дактилоскопиялық картаға немесе ақ қағазға басу жолымен алынады. Алақанның, саусақтардың негізгі және ортаңғы бөліктерінің іздері олардың ізтаңбалары арқылы алынады.

Эксперименталды іздердің папилляр өрнектерінің анық және толық берілуін талап етіледі. Іздердің бояумен бітеліп немесе жағылып қалуына жол берілмейді. Дактилокартада эксперименттік ізтаңбалардың қашан, кімнен (Т.А.Ә. және туылған жылы) және кімнің (Т.А.Ә., лауазымы) алғаны көрсетілуі тиіс.

Сараптамаға жіберілетін барлық материалдарды сараптама тағайындаушы куәландыруы керек. Тергеу қызметкерлері дактилоскопиялық сараптаманы Ішкі істер министрлігі жүйесінің мамандары объектілерді алғашқы зерттегеннен кейін тағайындаған жағдайда, дактилоскопиялық пленкалар, дактилоскопиялық карталардан бөлек міндетті түрде мамандардың қорытындыларын фотокестелерімен ұсыну қажет.

Дактилоскопиялық сараптамаға ұсынылатын материалдарға, қажет болған жағдайда, оқиға орнын қарап шығу және оқиға орнынан алынған іздерді алу хаттамалары қоса беріледі. Осы хаттамаларда мына мәліметтер:

іздер табылған объектіні сипаттау, оларды табу мен алу тәсілдері (объекті сыртының түсі және сипаты, қолданылған ұнтақтың, реактивтің түрі);

алынған іздердің санын және олардың өзара орналасуын, із өрнегі басының бағытын сипаттау;

алынған іздері бар орауыштың сипаттамасы қамтылуы керек.

2) Келесі негізгі міндеттерді шешу мақсатындағы адам аяғының (жалаңаяқ, шұлық киген) және аяқкиімінің іздерін зерттеу:

тасымалдаушы-объектідегі: еден бетінде, ағаш кедергіде, әйнекте, киімде, гипстік көшірме бедерінде, фотосуретте, дактилоскопиялық пленкада адам аяғы мен аяқкиім іздерінің бар екендігін анықтау;

адам аяғының іздеріндегі сипаттамалық ерекшеліктерді (жалаңаяқ, шұлық кигенін) анықтау;

аяқ іздерінің бір немесе бірнеше адамға тиесілі екендігін анықтау;

жалаңаяқ (шұлықтағы аяқ) іздердін қалдырған адамның киюі мүмкін аяқкиімнің өлшемін анықтау;

объектіде із қалдырған нақты аяқкиімді анықтау;

адамның із жолдарының пайда болу механизмін (іздер адамның жүгірген, жүрген, едәуір жүк көтерген кезде пайда болған ба) және іздерді қалдырған адамның жүрісінің кейбір ерекшеліктерін анықтау;

із жолдарын қалдырған нақты адамды анықтау;

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар:

іздерді қандай аяқкиім (түрі, өлшемі, тозу дәрежесі, ерекшеліктері) қалдырған;

із қалдырған адамның қозғалыс бағыты мен сипаты қандай;

іздерді зерттеуге ұсынылған нақты аяқкиім қалдырған ба;

Сараптамалық зерттеуге келесілерді жіберу қажет:

көлемді фотосуреттер, көлемді іздердің көшірме бедерлері, іздердің үстіңгі бетін ізкөшіргіш пленкаға көшіру; мүмкін болған жағдайларда заттың өзі немесе аяқтың (аяқкиімнің) іздерімен бірге оның бөліктері ұсынылады. Егер бірнеше іздер табылса (жол), оларды өлшеп, оң және сол аяқтардың нақты көрінетін іздерінен гипстік бедерлер дайындалады. Алдын ала іздің үстіңгі қабатынан оған кездейсоқ түскен заттарды – бұтақшаларды, топырақ қабатынан түскен түйірлерді алып тастайды;

салыстырмалы материалдар: аяқкиім іздерін зерттеу үшін сараптамада оған қатысты сұрақ қойылған аяқкиімді ұсыну қажет; жалаңаяқтың көлемді іздерін зерттеген кезде із қалдырды деп болжанған тұлға аяғының экспериметалды іздерінің бедерлерін ұсыну қажет, ал жалаңаяқ іздердің үстінгі беттерін зерттеу үшін — ақ қағаз парағына басылған баспа бояуымен боялған аяқ табанының (із жолдары) өкше бөлігінің эксперименталды бедерлері алынады.

Шұлықтағы аяқ іздерін зерттеу үшін шұлықтағы аяқтың эксперименталды іздерінің бедерін дайындау қажет, сонымен қатар шұлықты да ұсыну керек.

Келтірілген объектілермен бірге сараптамаға оқиға орнын қарау, дәлелдемелік заттарды алу жөне қарау хаттамаларын да ұсыну қажет.

3) Келесі негізгі міндеттерді шешу мақсатындағы адамның тістері мен денесінің өзге де бөліктерінің іздерін зерттеу:

ұсынылған объектілерде тіс іздерінің бар екендігі және нақты бір адамды сәйкестендіру үшін іздердің жарамды екенін анықтау;

объектіде тіс протезі іздерінің бар екендігін анықтау;

объектіде адам қолдарының тырнақ іздерінің бар екендігін анықтау;

нақты бір адамды тіс, тіс протездері, тырнақтар, бастың тері түктерінің іздері бойынша сәйкестендіру;

іздердің бір адамға немесе бірнеше адамға тиесілі екенінін анықтау.

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар:

зерттелетін объектілерде тіс (тіс протездері), тырнақ іздері бар ма және олар адамды анықтауға жарамды ма;

іздерді жоғарғы әлде төменгі жақтың тістері және нақты қайсылары қалдырған;

із қалдырған адамның тіс аппаратының ерекшеліктері қандай;

тіс іздерінің пайда болу механизмі қандай;

тіс (тіс протездері), тырнақ іздерін нақты бір адам қалдырған ба;

тіс (тіс протездері) іздерін бір немесе әртүрлі адам қалдырған ба.

Тіс іздерінің сараптамасына із табылған затты жолдау қажет. Егер белгілі бір себептермен көрсетілген затты немесе оның бөліктерін алу немесе ұзақ уақыт сақтау мүмкін болмаса, сараптамаға іздің көлемді фотосуреттері мен олардан дайындалған көшірме бедерлері (гипстен немесе бедерлер көшіретін жұмсақ заттың массасы) жолдануы керек.

Салыстырмалы материалдар ретінде сараптамаға қойылған сұрақта көрсетілген, адамдардың екі жақтарының тіс үлгілерін, сондай-ақ пластилинде немесе тіс техникалық балауызда қайта жасалған эксперименталды іздерді (тістеу, тістеп алу) ұсыну керек. Тіс үлгілерін дайындауды тіс дәрігеріне немесе протезші-техниктерге тапсырған жөн, олар тіс үлгілерін анықтауды жүргізуші тұлғаның, тергеуші немесе судьяның қатысуымен дайындауы керек.

Адамның бас терісінің түктері іздерінің трасологиялық сараптамасына материалдарды дайындау мен ұсыну талаптары қол іздерінің сараптамасына ұқсас болады.

4) Келесі негізгі міндеттерді шешу мақсатындағы жануарлар аяқтарының іздерін зерттеу:

тасымалдаушы-объектіде жануарлар аяқтарының іздері бар екендігін анықтау;

жануардың аяқ іздерінің қандай түрге жататынын анықтау;

іздерінің бір немесе әр түрлі жануарларға тиесілі екендігін анықтау;

жануарларды сәйкестендіру үшін іздердің жарамды екендігін анықтау;

іздер бойынша жануардың жүру бағытын анықтау;

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар:

тасымалдаушы-объектіде жануардың аяқ іздері бар ма, олар жануарды сәйкестендіру үшін жарамды ма;

бұл аяқ іздер бір немесе әр түрлі жануарға тиесілі ме;

іздерді белгілі бір жануар қалдырған ба;

жылқы тағаларының іздерін осы тағалар (аталған жылқы тағалары) қалдырған ба;

іздерге қарағанда, жануар қай бағытта қозғалған;

Оқиға орнында алынған (көбінесе көлемді, гипстік бедерлер арқылы шегеленген) объектілермен бірге жануарлардың іздерінің эксперименталды бедерлерін, таңбаларды ұсыну қажет. Тағалардың эксперименталды бедерлерінен басқа, оқиға орнындағы тағалардың іздерін көрсету кезінде тағаларды бекіткен шегелермен бірге тұяқтардан шешіп алынған тағаларды да ұсыну қажет.

112. Жабу құрылғыларын, сақтандырғыш құрылғыларды, сондай-ақ аспаптар мен құрал-саймандардың іздерін зерттеу, келесі негізгі міндеттерді шешу мақсатында жүргізіледі:

жабу құрылғысының қай түрге жататынын анықтау;

жабу құрылғысының ақаусыздығы немесе ақауы бар фактісін анықтау;

жабу құрылғысын (әр түрлі мақсатта қолданылатын құлыптарды) сол құрылғыға арналған, іріктеп алынған, қолдан жасалған кілттің; кез келген құлыпты ашуға арналған кілттің; бөтен заттың көмегімен ашу фактісін анықтау;

бірнеше жабу құрылғыларын ашудың (бұзудың) тәсілін анықтау;

жабу құрылғысын ашқан немесе бұзған нақты затты анықтау;

пломбаның бүтіндігінің бұзылуы фактісін, бұзу тәсілін және бұл үшін қолданылған құрал-сайманды анықтау;

нақты пломба қысқыштарымен пломбаларға бедерлемелерді салу фактісін анықтау;

пломбаға пломба қысқыштарының қайта әсер ету фактісін анықтау;

жабу-пломбалау құрылғысын (бұдан былай – ЖПҚ) ашу және қайта жабу фактісін, ашу және қайта жабу тәсілін анықтау;

кедергіні бұзу кезінде аспаптың (құрал-сайманның) әсері іздерінің бар екендігін анықтау;

бұзу іздерінің пайда болу механизмін анықтау;

із қалдырған құралдың түрін анықтау (қашау, бұрғы, балта);

кедергідегі және жабу құрылғысындағы іздер бойынша бұзу бағытын анықтау.

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар:

жабу құрылғысы қандай түрге (типке) жатады;

зерттеуге ұсынылған құлып ақаусыз ба;

жабу механизмі қандай күйде (жабық немесе ашық);

осы құлып оны ашуға арналған аспаппен немесе тандап алынған қолдан жасалған кілттермен ашылған ба;

құлып ұсынылған кілтпен ашылған ба;

құлыптағы іздер осы затпен жасалған ба;

қағаз ішпектің бүтіндігін бұзбай-ақ бақылау құлпын ашуға бола ма;

пломбалардағы бедерлер осы пломба қысқыштарымен қалдырылған ба;

пломбалардағы бедерлер бір пломба қысқышымен қалдырылған ба;

пломба қысқыштың қайта әсер етуіне ұшыраған ба;

пломбаның тұтастығы бұзылған ба, егер солай болса қандай тәсілмен бұзылған;

пломбадағы іздер осы құрал-сайманмен қалдырылған ба;

ЖПҚ-ны ашу және қайта жабу жүргізілген бе және қандай тәсілмен жүргізілген;

кедергіні бұзу кезінде құралдың әсер ету ізі бар ма;

бұзу іздерінің пайда болу механизмі қандай;

іздер аспаптың қандай түрімен (қашаумен, бұрғымен, балтамен) қалдырылған;

кедергі қай жақтан (ішкі, сыртқы) бұзылған;

іздер аспаптың (сайманның) осы данасымен қалдырылған ба.

Құлыптарды сараптамалық зерттеу үшін сол құлыптарды және ашу немесе бұзу үшін пайдалануға жараған заттарды, сондай-ақ осы құлыптарға арналған кілттерді ұсыну керек. Цилиндрлі құлыптарды сараптамалық зерттеуге жолдағанда, оның қай жағы зерттелуі қажеттігі туралы деректер ұсыну қажет.

Сараптамаға жолдаудың алдыңда бар іздерді зақымдап алмау және қосымша іздерді жасамас үшін құлыптың саңылауына кілттерді және басқа да заттарды енгізуге қатаң тыйым салынады.

Сараптамалық зерттеуге оқиға орнынан алынған кілттердің барлық бумасы емес, зерттелуге арналған кілттер ғана ұсынылуы керек.

Пломбалар сараптамасына оларға қатысты сұрақ қойылған пломбаларды, осы плобаларды пломбылайтын қысқыштарды немесе осы пломба қысқыштарының бедерлері бар бірнеше эксперименттік пломбаларды ұсыну керек.

ЖПҚ-ның сараптамасына зерттелетін ЖПҚ бөлек, оларға ұқсас ЖПҚ үлгілерін жолдау қажет.

Бұзу құралдары мен аспаптар іздерінің сараптамасына оларға қатысты сұрақ қойылған аспаптар мен құралдарды, іздері бар заттарды немесе бөліктерді ұсыну керек. Егер белгілі бір себептерге байланысты іздері бар заттың өзін ұсыну мүмкін болмаса, онда сараптама үшін іздердің көшірме бедерлері мен ауқымды фотосуреттерін дайындаған жөн.

Арамен кесу және бұрғылау іздерін зерттеген кезде сарапшыларға оқиға орнынан алынған үгінділер мен жоңқаларды да жолдау қажет.

Іздері бар заттардың бөліктерінде олардың оқиға орнындағы жай-күйін бағдарлайтын мынадай жазулар жазылуы қажет, мысалы: "жоғары", "төмен", "сыртқы жағы", "ішкі жағы".

Бұзу затында немесе көшірмесі алынған кілтте қалуы мүмкін іздер мен қатпарларды сақтау мақсатында (бояулар, ағаш жаңқалары, кілттердегі көшірме бедер массалары) бұзу іздері бар жабу тақтайшаларын, бұзу немесе ашу үшін пайдаланылған кілттер мен заттарды мұқият орау керек.

Зерттеудің тікелей объектілерінен бөлек, сараптамаға объектілерді табу сәтіндегі олардың күйі, орналасқан жері және өзара орналасу орны, сондай-ақ олар зақымданғанға (болжамды зақымдануына) дейінгі жауапты адамдар пайдаланған жабудың және бақылаудың тәсілдері туралы ақпараттар бар іс материалдары (не олардың көшірмелері) жолдануы мүмкін.

113. Киімдердің және басқа объектілердің механикалық зақымдануын трасологиялық зерттеу, түйіндер мен ілмектерді зерттеу, бүтінді оның бөліктері арқылы анықтау мыналардан тұрады:

1) Келесі негізгі міндеттерді шешу мақсатында киімдердің және басқа объектілердің механикалық зақымдануын, түйіндер мен ілмектерді зерттеу:

зақымдардың бар екендігін және оның орналасқан жерін анықтау;

зақымдардың (кесу, үзу, шабу) пайда болу сипаты мен механизмін анықтау;

зақым келтірген аспаптағы қатпарларды және олардың орналасқан жерін анықтау;

зақым келтірген нақты құралдың (пышақ, біз, қашау) топтық қатыстылығын анықтау;

зақым келтіру сәтіндегі жәбірленушінің тұрыс-қалпын анықтау;

түйменің нақты бір бұйымға тиесілі екендігін анықтау;

түйінді байлау тәсілін анықтау.

Сараптамға қойылатын типтік сұрақтар:

зақымның пайда болу механизмі қандай және олардың объектіде орналасу орнын анықтау;

зақым келтірген затта кедергіден алынған қатпар бар ма;

кедергідегі зақым осы затпен (пышақпен, балтамен, қайшымен және соған ұқсас) жасалған ба;

оқиға орнынан алынған түйме нақты бір бұйымға тиесілі ме;

объектідегі түйін қандай тәсілмен байланған;

түйінді немесе ілмекті байлаған адам қандай да бір кәсіби дағдыларды меңгерген бе;

Сараптамаға зақымдары бар киімді (немесе зақымданған кедергіні), сондай-ақ із жасаушы объекті ретінде болжанған (тесетін, кесетін, шабатын, өткір емес) қаруды ұсыну қажет.

Киімнің немесе басқа заттардың із жасаушы объектілермен түйісуі барысында өте ұсақ бөлшектердің өзара тасымалдануы мүмкін. Осыған байланысты зерттеуге жолданатын нысандардың орауышы нысандар мен зақымдарды, сондай-ақ олардағы болуы мүмкін өте ұсақ бөлшектердің сақталуын қамтамасыз етуі керек. Бүл кешенді зерттеу жүргізуге мүмкіндік береді.

Адам денесінде тиісті зақымдардың бар болуы кезінде киімнің зақымдары кешенді зерттелуі тиіс, осыған байланысты басқа объектілермен бірге міндетті түрде жәбірленуші мәйітінің сот-медициналық сараптама қорытындысын (немесе жәбірленуші денесін сот-медициналық куәландыруы) ұсыну керек. Қан болған киім ораудан және зерттеуге жіберуден алдын кептірілуі керек.

Сараптамаға жолданатын объектілердің сипаты бойынша әр түрлі зақымдары (соның ішінде эксплуатациялық та) бар болуы мүмкін, сондықтан қаулыда олардың қайсысы зерттелуі тиіс екендігі дәл нақтылау керек.

2) Келесі міндеттерді шешу мақсатында бүтінді бөліктері бойынша зерттеу:

заттардың, бұйымдардың бөлшектенген бөліктерін қай түрге жататынын анықтау;

заттардың, бұйымдардың бөліктерінің бөлшектену механизмін анықтау;

бөліктердің ортақ бір бүтінге тиесілі екендігін анықтау (бөлшектенудің ортақ сызығының болуы/болмауы кезінде).

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар:

Зерттеуге ұсынылған объектілер бұрын бір бүтінді құраған ба?

Сараптамаға заттардың қолда бар барлық бөлінген, бір бүтінге тиесілі болуы мүмкін бөліктерін, яғни оқиға орнынан алынған бөліктерді де, күдікті адамдардан немесе басқа жерлерден алынған бөліктерді де ұсыну қажет.

Салыстырмалы зерттеуге жататын заттардың бөліктерін сараптамаға жіберу кезінде олардың араласып кетуін және қосымша зақымдануына жол бермейтін бөлек-бөлек орауышқа орналастыруы керек. Орауышта объектілерді алу орнына қатысты ілеспе жазулар болуы керек.

114. Заттарды, оларды суық қаруға жатқызу мақсатында зерттеу, оның барысында келесі негізгі міндеттер шешіледі:

объектінің қай түрге (типке) жататынын анықтау;

объектіні дайындау тәсілін анықтау;

объектінің әр түрлі мақсатта пайдаланылатын суық қаруға: тесіп-кесу, ұрып-бөлшектеу, тесіп-кесіп-шабу, құрамдастыру әрекетіне жататындығын анықтау;

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар:

осы зат суық қаруға жата ма;

осы зат суық қарудың қандай типіне, түріне, үлгісіне жатады;

ол қандай тәсілмен жасалған;

Осы суық қару суық қарудың басқа типінен, түрінен, үлгісінен қайта жасалған ба, атап айтқанда қандай түрінен және қандай тәсілмен;

Сараптамаға, оларға қатысты сұрақ қойылған объектілердің өзін оралған және сүргі соғылған күйінде ұсыныу қажет. Орауышта объектінің атауы, оның кімнен алынғандығы, куәгердің, ұсталған және нысанды алуды жүргізуші тұлғалардың қолдары көрсетілуі керек.

115. Мақсатын келесі негізгі міндеттерді шешу болып табылатын автокөлік құралдарының іздерін зерттеу:

көлік құралдары дөңгелектерінің іздері бар екендігін анықтау;

дөңгелектердің іздері бойынша оларды автокөлік құралының қандай типі және моделі қалдырғанын анықтау;

із-кескіндері бойынша шинаның моделін немесе өлшемдік тобын анықтау;

көлік құралын оның дөңгелектерінің іздері бойынша сәйкестендіру.

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар:

зерттелетін объектіде автокөлік құралының іздері бар ма және олар сәйкестендіру үшін жарамды ма?

іздерді автокөлік құралының қаңдай түрі, қандай маркасы қалдырған?

іздерді шинаның қандай моделі қалдырған?

іздерді осы көлік құралының шиналары қалдырған ба?

Сараптамаға әр түрлі материалдық тасымалдаушыларда қалдырылған автокөлік құралдарының (шиналарының) іздерін ұсыну қажет. Шиналардың іздерінен басқа, сараптамалық зерттеудің объектілері оқиға орнынан табылған шиналардың көлемді іздерінің көшірме бедерлерін алу жолымен жасалған көшірмелері болуы мүмкін. Сондай-ақ объектілер, шина іздері бейнеленген фотографиялық суреттер (беткі, көлемді) мен әркелкі техникалық құралдардың көмегімен алынған басқа да көшірмелер болуы мүмкін.

Шиналардың іздерін зерттеу кезінде салыстыру үшін үлгі ретінде, оларға қатысты сұрақтар қойылған тексеріліп жатқан көлік құралдары дөңгелектерінің шиналары жіберіледі.

116. Әртүрлі объектілердегі қан іздерін зерттеу.

Бұл зерттеудің мақсаты келесі негізгі міндеттерді шешу болып табылады:

қан іздерінің пайда болу механизмін анықтау;

қылмысты жасау орнын, зақымдарды келтіру сәтіндегі жәбірленуші мен күдіктінің (айыпталушының) орналасқан орны мен тұрған тұрысын анықтау, алысу және өзін-өзі қорғау белгілерін анықтау;

зақымдарды келтірудің реттілігін, жараланғанның жылжу орнын немесе мәйіттің орнын ауыстыру траекториясын анықтау.

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар.

объектілердегі қан іздерінің түрі мен оның пайда болу механизмі қандай?

Жәбірленуші мен кқылмыскердің тұрған тұрысын, зақымды келтірудің реттілігін, жараланғанның жылжу орнын немесе мәйіттің орнын ауыстыру траекториясын анықтау мүмкін бе?

Зерттеудің бұл түрінің объектілері көбінесе қанның іздері бар әртүрлі заттар болады: киім, жиһаз бұйымдары, оқиға орнының жалпы заттық жағдайы.

Киімдер, төсек жапқыштар, ақжаймалар және тағы басқа зерттеуге кептірілген күйінде ұсынылуы тиіс. Оның үстіне, оларды буып-түйген кезде қан іздерінің оның былғанбаған жерлеріне түсуін болдырмау қажет; сондай-ақ бұл іздердің қан іздері екендігі туралы биологиялық сараптаманың қорытындысы міндетті түрде ұсынылады. Биологтар қан іздері бар объектілерден кесінді немесе сүртінді алатындығына байланысты алғашқы іздердің өзара орналасуы мен орналасу орнын масштабты сызғышпен міндетті түрде шегендеп (фототүсірілім жасап, қарап шығу хаттамасында егжей-тегжейлі сипаттау керек) алу қажет.

117. Келесі негізгі міндеттерді шешу мақсатында таңбалау белгілерін жоюдың (өзгертудің) іздерін зерттеу:

объектіде таңбалау белгілерін жою (өзгерту) іздерінің бар екендігін анықтау;

таңбалау белгілерін жоюдың (өзгертудің) тәсілін анықтау;

өзгертілген таңбалау белгілерінің бастапқы мазмұнын анықтау;

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар:

бұйымдағы таңбалау белгілері жойылған ба немесе өзгеріске ұшыраған ба?

осы бұйымдағы таңбалау белгілерінің мазмұны қандай тәсілмен жойылған, не өзгертілген;

осы бұйымдағы өзгертілген таңбалау белгілерінің бастапқы мазмұны қандай.

Зерттеудің осы түрінің объектілері көбінесе атыс және суық қаруы, автокөлік құралдарының двигательдері, шанақтары, жазу машинкаларының шассиі, зергерлік бұйымдар, сағаттар, ордендер, телевизиялық және радиоаппаратуралар және басқа да жеке қолданыстағы заттар болып табылады.

8-параграф. Сот баллистикалық сараптамасы (6.1)

118. Сот баллистикалық сараптамасының мәні – қаруды, оқ-дәріні, ату іздерін зерттеу кезінде арнайы ғылыми білімдер негізінде анықталатын қаруды, оқ-дәріні, ату іздерін зерттеу кезінде тергелетін оқиғаның нақты деректерін, жағдайларын анықтау болып табылады.

119. Сот баллистикалық сараптамасының объектілері: қару мен оқ-дәрілер; қару мен оқ-дәрілердің тікелей немесе жанама әсерінің нәтижесінде өзгеріске ұшыраған заттар; тергеу мен сотта дәлелдеу барысында алынған ақпаратты қамтыған құжаттамалық деректі іс жүргізу көздері болып табылады.

120. Сот баллистикалық сараптаманың міндеттері: атыс қаруы мен оқ-дәрілердің түрі, үлгісі мен калибрін анықтау, атылған оқ, гильзалар бойынша қарудың нақты данасын анықтау; қару мен оқ-дәрінің ату жарамдылығының ақаусыз екенін анықтау; патрондардың, оқтардың, гильзалардың, бытыралардың, картечьтердің біртектілігін анықтау; оқтың бағытын, бұрышын, ату қашықтығын анықтау мақсатында кедергілердегі ату іздерін зерттеу.

121. Сот баллистикалық сараптаманың тікелей объектілері: қарудың жалпы өзі және оның кейбір бөліктері, оқ-дәрілер және оларды жабдықтау компоненттері, жәбірленуші киімінің зақымдары мен оқиға орнындағы заттар (оқ өткен жерлері, оқтың тиген жерінен ауытқып кетуінің іздері), оқ-дәрілерді дайындау үшін пайдаланылатын материалдар, шикізат, аспаптар, сараптамалық зерттеу үшін үлгілер, сараптама мәніне жататын ақпараты бар іс материалдары (қарап шығу және дәлелдемелік заттарды алу хаттамалары, оқиға орнын қарап шығу хаттамалары, оқиға орнын қарап шығу сызбасы, сот-медициналық сараптамасының қорытындысы).

122. Сот баллистикалық сараптамасы келесі бағыттарға бөлінеді:

Атыс қаруын (оның бөліктерін) келесі негізгі міндеттерді шешу мақсатында зерттеу:

нақты объектінің (механизмнің) атыс қаруы болып табылатындығын анықтау;

зерттеуге ұсынылған қарудың түрін, моделін анықтау;

қарудың жасалу тәсілін анықтау (зауыттық, қолдан жасалған, қайта жасалған);

соңғы тазалау мен майлаудан кейін қарудан ату фактісін анықтау;

қарудың техникалық жай-күйі мен оның атуға жарамды екенін анықтау;

шүріппені баспай-ақ атылыс болу мүмкіндігін анықтау;

қаруды қайта жасау фактісі мен тәсілін анықтау;

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар:

зерттеуге ұсынылған қару қай түрге, үлгіге, модельге жатады;

осы қару атыс қаруы санатына жата ма;

қару қандай тәсілмен дайындалған (қайта жасалған, қолдан жасалған немесе зауыттық);

қару құрылысында өзгерістер бар ма, олар қандай, қандай мақсатпен, қандай тәсілмен жасалған;

қару жарамды ма, егер жарамсыз болса, онда себебі неде;

қару ату үшін жарамды ма;

соңғы тазалау мен майлаудан кейін ұсынылған қарудан атылған ба;

белглі бір калибрлі (калибрді көрсету қажет) снарядты осы қарумен ату мүмкін бе.

Сараптамада өзіне қатысты сұрақ қойылған қаруды; күдіктінің қаруды қайта жасау және қолдан дайындау үшін пайдалануы мүмкін деген бөлшектер мен құрылғыларды сараптамаға ұсыну керек. Зерттеуге жолданатын қарумен бірге міндетті түрде эксперименттік ату үшін оған сәйкес патрондар (үшеуден кем емес) ұсынылады.

Сараптамаға жіберілетін қару оқталмаған болу керек. Сараптамаға жібермей тұрып, шүріппені ату әзірлігіне қою және ату ілмегін басу жолымен соққы-шаппа механизміне тексеру жүргізуге, сондай-ақ соққы-шаппа механизмін шашып-жинауға болмайды, өйткені мұндай әрекеттер қарудың бөлшектерінің өзара әрекет етуін бұзуға, олардың сынуына әкеп соқтыруы мүмкін.

Сараптамаға жіберілуі тиіс атыс қаруын, оқ-дәрілерді, снарядтарды, гильзаларды тасымалдау барысында зақымданудан және өзара жанасудан сенімді түрде сақтау үшін оларды бірінен бірін бөлек орау керек.

Атыс қаруын, оқ-дәрілерді сараптамаға оны тағайындаған адам немесе қолма-қол жеткізіледі. Оларды поштамен жіберуге тыйым салынады.

Міндетіне келесі негізгі міндеттерді шешу кіретін аңшылық патрондар мен оқ-дәрілерді жабдықтау компоненттерін, сондай-ақ атылған оқтар мен гильзалардың іздерін зерттеу:

оқ-дәрілердің қай түрге (типке) жататынын анықтау;

патрондардың дайындалу тәсілін (зауыттық, қолдан жасалған, ауыстырғыш-патрондар) анықтау;

оқ-дәрілердің техникалық жай-күйін және олардың атысқа жарамды екенін анықтау;

арнайы қондырғылар мен құрылғыларды пайдалану арқылы ауыстырғыш-патронның дайындалуын анықтау;

патрондарды жабдықтау компоненттерінің ортақ шығу көзін анықтау;

гильзалар мен снарядтардағы іздер бойынша нақты бір қаруды анықтау ;

оқ пен гильзаның бір патронға тиесілі екендігін анықтау;

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар:

оқ-дәрілер қандай түрге, үлгіге жатады, ату үшін олар қандай қаруда пайдаланылуы мүмкін;

осы снаряд, гильза, капсюль, тығын патрондардың қандай үлгісіне, мақсатына арналған;

оқ-дәрілер қандай тәсілмен дайындалған;

аңшылық патрондарды жабдықтау компонентері (снарядтар, тығындар, төсемдер) қандай тәсілмен жасалған;

патрондар қандай тәсілмен жабдықталған;

патрондар жарамды ма, егер жарамсыз болса, себебі неде;

патрондар атуға жарамды ма;

патрондарды жабдықтау компоненттерінің (гильзалар, снарядтар, тығындар, төсемдер, дәрілер) шығу көздері ортақ па;

ұсынылған патрондар ауыстырғыш-патрондарға жата ма және олар қандай қаруда пайдалануы мүмкін;

осы оқ қарудың қандай түрінен атылған;

осы оқ, бытыра, картечь ұсынылған қарумен (тап сол бір қарумен) атылған ба;

осы гильза ұсынылған қарудан атылған патрондікі ме;

осы оқ пен гильза бір патронның бөліктері болып табыла ма;

Сараптамаға заттай дәлелдеме ретінде алынған патрондарды, гильзаларды, оқтарды, аңшылық снарядтарды (снарядты құрайтын оқтарды, барлық бытыра немесе картечьті) табылған орнын, қайдан алынғанын көрсете отырып; зерттелетін гильзалармен, қарумен бір топтан шыққан, зерттелетін қарудан экспериментальды ату үшін 5-10 дана патронды, сәйкестендірушілік зертеу үшін салыстырмалы үлгілерді ұсыну қажет. Қаруды сараптамаға жібергенге дейін оның із жасаушы бөліктерінің шағын бедерін өзгертпес үшін одан атуға және оны бөлшектеуге болмайды.

Патрондардың жабдықтау компоненттерінің ортақ шығу көзін анықтау туралы міндетті ойдағыдай шешу ұсынылған салыстырмалы объектілердің саны мен әр келкі болуына байланысты болады, сондықтан да сараптамалық зерттеуге оқиға орны мен күдіктіден алынған снарядтарды, тығындарды, төсемдерді, дәріні, жабдықталған патрондарды, киіз тығындарды, төсемдерді қолдан жасау үшін пайдаланылуы мүмкін болған қағаздарды, сондай-ақ тығындар мен төсемдерді қолдан жасау кезінде пайдалануы мүмкін аспаптар мен құрылғыларды жіберу керек.

Сараптаманы тағайындаушы орган (тұлға) жәбірленушінің мәйітін ашып қараушы сот сарапшыларынан жарақаттардан барлық снарядтарды шығаруды талап етуі керек, өйткені снарядтардың бір, не екі бытырасы, картечі ортақ шығу көзін анықтауға байланысты міндеттерді шешуге мүмкіндік бермейді.

Сараптамаға ұсынылатын әрбір объект табылу, алыну орнын көрсететін жазулары бар бөлек пакеттерге оралуы қажет.

Жәбірленушінің мәйітінен алынған тығындар мен төсемдер сараптамалық зерттеуге ұсынылар алдында кептірілуі керек.

Ескерту: патрондарды, атуға жарамдылығы туралы міндеттерді шешу мақсатында зерттеу объектіні өзгертуді талап етеді, сондықтан сот сараптамасын тағайындау туралы қаулыда (ұйғарымда) патрондарды атуға рұқсат ету міндетті түрде көрсетіледі.

Атыстың іздері мен жағдаяттарын зерттеудің негізгі міндеттері:

зақымданған объектіде атыс зақымдарының бар екенін анықтау;

із-кескіндер бойынша зақым келтірген қарудың түрін анықтау;

атыс қаруын қолданудың әр түрлі жағдаяттарын (арақашықтық, атыс саны, атушының тұрыс-қалпы мен орны) анықтау;

атушының қолы мен киімінде ату іздерінің бар екенін анықтау;

күдіктінің қару мен оқ-дәріні өзімен бірге алып жүру фактісін анықтау болып табылады.

Сараптамаға қойылатын типтік сұрақтар:

объектідегі зақымдар атыс қаруынан болған ба;

кіру және шығу тесіктері қай жағында орналасқан;

атыс қаруының зақымдары қарудың қандай түрінен пайда болған;

зақымданған объектіде атыс қаруынан тию іздері қанша, объектідегі атыс қаруының зақым келтіру реті қандай;

зақымданған объектіге атыс қандай арақашықтықтан жасалған;

атыс қай жерден жасалған;

зақымданған нысанға ату қай бағытта және қандай бұрыштан жасалған;

ату сәтінде қару мен зақымданған объектінің өзара орналасуы қандай болған;

жәбірленуші өзіне-өзі атыс зақымын келтіруі мүмкін бе;

күдіктінің қолы мен киімінде атыс іздері бар ма.

Сараптамаға, зерттеу үшін оқ тию әсерінен зақым іздері бар барлық киімдерді, олардың сыртқы қабатынан денеге тиіп тұратын қабатына дейінгі барлық қабаттары, атылған оқтан болған зақымдары бар оқиға орнының заттық жағдайының басқа да заттары, сондай-ақ іске қатысы бар қару мен оқ-дәрілерді (киімнің зақымдаған жерлеріне оқшаулағыш материалдар төселуі қажет, яғни осы зақымдардың аумағындағы микробөлшектер қатпарларының жоғалту мүмкіндігін болдырмау үшін орамның үстіңгі қабатынан оқшауланған болуы керек) ұсыну қажет.

Қан болған және кірленген киімдер сараптамаға жолданғанға дейін кептірілуі керек. Зерттеуге киімдердің зақымданған жерін ғана кесіп алып тапсыруға рұқсат етілмейді.

Егер киім, атыстан зақым келтірілгеннен кейін жуылса немесе жөнделсе, сарапшыға жуу тәсілі мен жөндеу тәсілі көрсетіле отырып хабарлану керек.

Қолдан алынған сүртіндіні ұсынған кезде оларды этил спиртімен өңделген және оралар алдында кептірілген дәке тығынмен алу қажет. Қолдан алынған сүртіндімен бірге тығынның бақылау үлгісін де ұсыну қажет.

Зерттеуге ұсынылған заттай дәлелдемелердің орауышы табылған және алынған орны көрсетілген тиісті жазулармен жабдықталып, сүргі соғылып, тергеуші мен куәнің қолдарымен расталуы керек.

Заттай дәлелдемелермен бірге сараптамаға:

оқиға орнын қарау хаттамасы, сызбалар және оған арналған фотосуреттер;

жекелеген жағдайларда оқиға мән-жайы туралы айыпталушыдан, жәбірленушіден және куәлардан жауап алу хаттамасын да жіберу керек;

жәбірленуші мәйітінің (немесе жәбірленушіні куәландыру) сот- медициналық сараптамасының актісі ұсынылу керек.

Газды, пневматикалық, жарақаттаушы қаруды және оларға арналған патрондарды зерттеу.

Зерттеудің бұл түрінің міндеті:

газды (пневматикалық, жарақаттаушы) қарудың ақаусыздығын және атыс жасауға жарамды екенін анықтау;

газды (пневматикалық, жарақаттаушы) қарудың атыс патрондарымен ату үшін қайта жасау фактісін анықтау;

патрондарының қандай түрге жататындығын анықтау;

газды, жарақаттаушы патрондардың арналған мақсаттары бойынша пайдалану үшін ақаусыз және жарамды екенін анықтау;

патрондарды қайта жасау фактісін анықтау;

Сот сараптамасының шешуіне қойылатын типтік сұрақтар:

газды, пневматикалық, жарақаттаушы қару қандай түрге, үлгіге, модельге жатады;

газды, пневматикалық, жарақаттаушы қаруы ақаусыз ба, егер ақауы бар болса, оның себебі неде;

газды, пневматикалық, жарақаттаушы қаруы атыс патрондарымен ату үшін қайта жасалған ба;

газды (жарақаттаушы) патрондары қандай түрге, үлгіге жатады, қарудың қандай түріне арналған;

патрондар ақаусыз ба және атыс жасау үшін жарамды ма.

Сараптамаға газды (пневматикалық, жарақаттаушы) қаруды, патрондарды, оларды қайта жасау үшін пайдаланылуы мүмкін аспаптар мен құрылғыларды ұсыну қажет.

Сараптамаға жолданатын газды (пневматикалық, жарақаттаушы) қару оқталмаған болуы тиіс. Қарумен бірге эксперименттік ату үшін міндетті түрде үш данадан кем емес патрон ұсынылуы тиіс.

9-параграф. Заттар мен материалдардың сот сараптамасы (7)

123. Сараптаманың объектілері - нақты бір іс бойынша дәлелдемелік ақпараттың материалдық көздерінің ролін атқаратын әртүрлі заттар, материалдар және бұйымдар, сондай-ақ қорытынды беру үшін қажетті және елеулі ақпараты бар істің тиісті материалдары – бастапқы деректер (тергеу әрекеттерінің хаттамалары, оқиға орнының сызбалары, сот-медициналық сараптамасының қорытындысы) болып табылады.

Бұдан бөлек, өзіндік ерекше жиынтық (интеграциялық) объект ретінде жалпы қылмыс оқиғасы механизмінің жүйесі туралы дәлелдемелік ақпаратты тасымалдаушы болып табылатын қылмыс оқиғасымен байланысты көрсетілген объектілер кешенінің бірі болуы мүмкін.

124. Заттар мен материалдардың сот сараптамасын келесі негізгі міндеттерді шешу үшін жүргізеді:

объектінің табиғатын табу және анықтау;

сот сараптамасы объектілернің жіктелу тиістілігін, объектінің қай мақсаттқа арналғанын анықтау;

объектінің тектік, топтық қатыстылығын анықтау;

басылған іздері немесе бөлінген бөліктері бойынша нақты объектіні теңдестіру;

түйіспелі өзара әрекеттестіктегі нақты заттарды табу;

заттардың, материалдардың, бұйымдардың шығу көзін анықтау;

заттардың, материалдардың, бұйымдардың дайындалу тәсілдерін, пайдалану және қолданылу саласын анықтау.

Интеграциялық зерттеу арқылы шешілетін міндеттер нақты оқиға механизмінің жиынтық элементін анықтау бойынша дәлелдеу мақсаттарымен айқындалады (және құрастырылады).

10-параграф. Лактыбояу материалдарын, жабындар мен полимер материалдарын сот - сараптамалық зерттеу (7.1)

125. Лактыбояу материалдарын, жабындар мен полимер материалдарын (бұдан әрі – ЛБМ, ЛБЖ, ПМ) сот - сараптамалық зерттеудің мәнін - технология саласындағы арнайы ғылыми білімдерді, ЛБМ, ЛБЖ, ПМ объектілерінің құрамы мен оларды зерттеу әдістерін пайдалана отырып, сот сараптамасының жалпы ережелерінің негіздерінде ЛБМ, ЛБЖ, ПМ сараптамалық зерттеу көмегімен тергелетін оқиғаның нақты деректерін, жағдайларын анықтау құрайды.

126. ЛБМ, ЛБЖ, ПМ сот-сараптамалық зерттеудің объектілері: оқиға орнындағы заттардың орналасу қалпының әр түрлі элементтері – беті боялған заттар мен полимер материалдардан жасалған бұйымдар, лактыбояу материалдары және оның компоненттері, лактыбояу материалдарымен жұмыс істеуге арналған аспаптар мен құрылғылар, өзара түйіспелі әрекет іздері бар боялған заттардың нақты жиынтықтары, полимер бұйымдар үшін шикізаттың белгілі бір жиынтығы, оларды дайындау үшін қажет механизмдер мен жабдықтар болып табылады.

127. ЛБМ, ЛБЖ, ПМ сот сараптамалық зерттеудің тікелей объектілері:

лактыбояу материалдары мен кең көлемде қолданылатын заттардың (қылмыс құралы немесе қылмыстық қол сұғу заттары болып табылған көлік құралдарының, сейфтердің, үй тұрмысына керекті заттардың) лактыбояу жабындары;

шикізат компоненттері мен әр түрлі мақсатқа арналған полимер бұйымдар (пленкалар, жіптер, фурнитура, кабель өнеркәсібінің бұйымдары, резинадан жасалған бұйымдар — автомобиль шиналары, түтікшелер);

оқиға орнында немесе тасымалдаушы-заттардағы қатпарлардың іздерінде табылған беті боялған заттардан бөлініп қалған ЛБЖ бөлшектері;

қылмыс оқиғасына байланысты қирауға, өзгеріске ұшыраған полимер материалдың (бұйымның) бөлшектері;

іздердің тасымалдаушы-заттары олардың ЛБМ, ПМ-мен немесе боялған затпен өзара түйіспелі әрекеттерінің іздері;

шамамен ортақ бір шығу көзі бар (пайдалану, сақтау, дайындау орны бойынша) сусымалы немесе сұйық ЛБМ жекелеген көлемдері, сондай-ақ нақты және пайдалануға дайын ЛБМ дайындау үшін пайдаланылған деп болжанған ЛБМ компоненттерінің жекелеген көлемдері (байланыстырғыш, пигменттер, толтырғыштар);

ЛБМ, ЛБЖ және ПМ құрылғылары (механизмдер) мен дайындау технологиясы.

ЛБМ, ЛБЖ, ПМ сот-сараптамалық зерттеудің өзге нысандары:

сараптамалық зерттеу үшін нақты боялған заттың ЛБМ және ЛБЖ немесе полимер материалдың нақты массасының үлгілері;

зерттеу нысандары туралы анықтамалық және бастапқы ақпараттар (дайындау, бояу технологиясы, сақтау, пайдалану шарттары);

коллекциялық материал (ақпараттық қорының ЛБМ мен ЛБЖ, ПМ бақылау үлгілері);

128. Іс материалдары:

оқиға орнын қарау хаттамасы;

заттай дәлелдемелерді алу хаттамасы;

жол-көлік оқиғасы (бұдан әрі – ЖКО) туралы істер бойынша сот-медициналық сараптама қорытындысы;

ЖКО болған жағдайда беті боялған нысанда пайдаланудың уақыты, мысалы, көлік құралы (бұдан әрі – КҚ), қайта бояу, бөлшектерді ауыстыру туралы ақпараты бар күдіктіден (жәбірленушіден) жауап алу хаттамалары;

129. ЛБМ, ЛБЖ, ПМ сот-сараптамалық зерттеудің міндеттері:

затты ЛБМ, ЛБЖ, ПМ жатқызу мақсатында оның табиғатын, сондай-ақ құрамы мен қандай мақсатқа арналғанын анықтау;

нақты объектілерге теңдестіру үшін (заттардың лактыбояу жабындарын, лактыбояу материалдарының көлемін, полимер материалдардан жасалған бұйымдарды) ЛБМ, ЛБЖ, ПМ өте ұсақ бөлшектері мен өте ұсақ іздерінің жарамды екенін анықтау;

салыстырылатын ЛБМ, ЛБЖ, ПМ объектілерінің ортақ тектік, топтық тиістілігін анықтау;

нақты боялған заттың жеке бөліктері немесе тасымалдаушы-заттардағы із қатпарлары бойынша оларды теңдестіру;

ЛБМ із қатпарларының, тасымалдаушы-заттардағы ЛБЖ мен ПМ бөлшектерінің пайда болу механизмін анықтау;

зерттелетін объектілердің (КҚ жаяу жүргіншінің киімімен, екі және одан көп КҚ, бұзу аспабының нақты боялған затпен (аталған міндеттер кешенді сипатта болады және кешенді сараптама щеңберінде жүргізіледі) өзара түйіспелі әрекетінің фактісі мен механизмін анықтау;

ЛБМ, ЛБЖ, ПМ іздері бойынша олардың шығу көздерін анықтау: беті боялған затты, ЛБМ ыдыстарын, дайындаушы-кәсіпорынын;

затты қайта бояудың фактісі мен тәсілін анықтау болып табылады.

130. ЛБМ, ЛБЖ, ПМ сот-сараптамалық зерттеудің сұрақтары:

зерттеуге ұсынылған зат, оның ішінде тасымалдаушы-заттағы із қатпарларының заты, лактыбояу материалы немесе ЛБЖ, ПМ бөлшектері (белгілі бір тегі, түрі) болып табыла ма;

салыстырылатын объектілердің құрамы, сақталу мен пайдалану шарттары бойынша ортақ тектік, топтық тиістілігі бар ма (егер болса, қандай);

ЛБМ, ПМ зертелетін бөліктері бұрын бір көлемді (массаны) құраған ба;

ЛБЖ, ПМ бөлшектері (тасымалдаушы-заттағы немесе оқиға орнынан алынған) нақты заттың ЛБМ бөлігі немесе полимер материалдан жасалған бұйымның бөлігі болып табыла ма;

салыстырылатын нысанда объектілердің шығу көздері (технологиясы, ЛБМ мен ПМ дайындау тәсілі, бояу жағу бойынша) бір ме;

нақты заттар өзара түйіспелі әрекетте болған ба;

нақты затқа ЛБМ жағу тәсілі қандай;

ЛБМ, ПМ жасалған бұйымдарды дайындау тәсілі қандай;

белгілі заттың бетін толық немесе жартылай қайта бояу фактісі болған ба, оның бастапқы бояуы қандай;

бояу іздерінің немесе ЛБЖ, ПМ бөлшектері іздерінің пайда болу механизмі кандай және ол нақты болған оқиғаға сәйкес келе ме;

ЛБЖ, ПМ (ЛБМ көлемдері) табылған бөлшектері оқиға болған орынның (автокөліктің ЛБЖ, ПМ жасалған бұйымдар, құралдар) затттық жағдайының нақты элементін теңдестіру үшін жарамды ма.

131. Зерттеу жүргізген кезде қосымша:

Істің фабуласы (КҚ қарап шығу деректері: түсі, зақымдарының болуы, олардың орналасу орны, шыққан жылы); сот-медициналық сараптамасының немесе жәбірленушіні алғашқы медициналық куәландырудың нәтижелері – зақымдардың болуы, сипаты мен орналасу орны; жол төсемінің (топырақ жол, асфальтталған жабын, ластанудың болуын) күйі;

заттың боялған күні мен технологиясы туралы, затты пайдалану және сақтау шарттары, табу жағдайлары, заттың оқиға болған уақыттан бастап алынғанға дейінгі оның мүмкін болған өзгеріске ұшырауы (соның ішінде қайта боялуы) туралы ақпараттар зерделенеді.

132. ЛБМ, ЛБЖ, ПМ сараптамаларын тағайындау кезінде келесі талаптарды сақтау керек:

заттай дәлелдемелер – оқиға орнынан табылған бояу, полимер кесектерді, олардың бөлінген шекарасын бұзбай отырып, бір қағаз пакетке жинайды;

нақты зат бояуының толық жүйесі туралы ақпарат алу үшін (мысалы, КҚ) жабындардың кесектерін, олардың астыңғы жеріне дейін (металл, ағаш) кесіп алу жолымен салыстырмалы үлгілерді тандап алу керек;

із қатпарлары бар заттарды алғанда, ескі іздері сақталып қалатындай және қылмыс оқиғасына қатысты емес жаңа іздер пайда болмайтындай етіп алу керек;

боялған заттардың лактыбояулы жабындарының зақымданған жерлеріне, сондай-ақ киімдерді немесе бояу іздері бар басқа да объектілерді қосымша механикалық әсер етулерден, бөтен бір бөлшектердің түсуінен қорғау керек;

киімде немесе басқа да заттағы бояудың, полимердің шағын бөлшектері білінбеуі мүмкін, сондықтан олармен барлық операциялар (тексеру, өлшеу) ақ қағазда жүргізіледі (егер бөлшектер шашылса, олар қағазда қалады), содан кейін бұл заттарды қағазға орап, сараптамаға жолдайды;

зерттеу үшін боялған беттерден алынған үлгілерді олардың түйіскен жері деп болжанған жерге жақын жерден алған жөн;

бояу қатпарлары бар тасымалдаушы-заттарды, лактыбояу жабындарының қырындыларын, жеке боялған заттарды сараптамаға жолдағанда, әрбір затты тығыз ақ қағазға немесе полиэтилен пленканың қиындыларына саңылаусыз орау керек;

пленкалы полимер материалдарды зерттеу кезінде белгілерді анықтау өндіріс технологиясының ерекшеліктерімен байланысты болады, сондықтан үлгілер ретінде тек белгілі бір (тексерілетін) дайындаушы-зауыттың ғана емес, сонымен бірге белгілі бір механизмнің де өнімінің үлгілерін ұсыну қажет;

оқиға орнынан полимер түймелерді алу кезінде оның бетіндегі бөтен өте ұсақ бөлшектердің қалдықтарының, оның ішінде жіп қалдықтары мен матаның өте ұсақ бөлшектерінің сақталуын қамтамасыз ету керек, себебі түйменің киімнің нақты бөлігіне тиесілі екенін анықтау бойынша міндеттерді шешу, зерттеуде әр түрлі сараптамалық мамандықтағы сарапшыларды (трасологтарды, полимер және талшық материалдары саласының мамандарын) тарта отырып, сараптаманың кешенді сипатын қарастырады;

егер іс материалдары бойынша (мысалы, күдіктіден жауап алу кезінде) оқиға орнынан табылған түйме сауда жүйесінен (нақты орыннан) сатып алынған түйменің жинағының бір бөлігі болып табылатыны анықталса, онда сараптамалық зерттеу үшін үлгілер ретінде сол топтағы түйменің жинағын (немесе қалған бөлігін) ұсыну керек;

материалтану сараптамасын жүргізу кезінде (ортақ бөлу сызығы болмаған жағдайда) кабельді өнеркәсіп бұйымдарының бөлінген бөліктеріне сәйкестендірушілік зеттеу үшін сарапшыға ізделетін бүтіннің шекарасын анықтайтын мәліметтер қажет, яғни оның мөлшері, пайда болу жағдаяттары, пайдалану және бөліктерге бөліну ерекшеліктері көрсетілуі керек;

көлік құралын қайта бояу фактісін анықтау үшін, негізгісі автомобильдің шанағы болып табылатын әр түрлі бөлшектер жабындарының үлгілерін таңдап алу талап етіледі, ал нөмірді қайта соғып жасау жағдайында үлгілерді тандап алу бөлшектердің ішкі бөліктерінен (нөмірдің орналасқан орны) жүргізіледі.

133. Қойылған сұрақтарға байланысты сараптаманы тағайындау кезінде:

қаулының нұсқаулық бөлімінде істің мән-жайын (фабуласын) (КҚ тексеру деректері: түсі, зақымдардың бар екендігі, олардың орналасу орны, шыққан жылы); сот-медициналық сараптаманың немесе жәбірленушіні алғашқы медициналық куәландырудың нәтижелерін - зақымданудың бар болуы, сипаты мен орны; жол төсемінің жағдайын (топырақ жол, асфальтталған төсем, ластанудың болуы) жан-жақты баяндау керек;

заттың боялу технологиясы мен боялған күні туралы, затты пайдалану мен сақтау шарттары туралы, табылу жағдайлары, заттың оқиға болған уақыттан бастап алынғанға дейінгі оның мүмкін болған өзгеріске ұшырауы (соның ішінде қайта боялуы) туралы ақпарат ұсыну керек;

жабын бөлшектері қатпарларының іздерін (немесе ЖКО туралы істі тергеу кезінле КҚ-ны тиесілі басқа бөлшектерін) табуға байланысты сұрақты шешу кезінде Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі жүйесінің шұғыл-криминалистік басқармасының маманын тарту, ал сараптамалық зерттеуге КҚ-мен түйісу кезінде пайда болған зақымдардың, қатпарлардың нақты іздеріне қатысты сұрақ қою ұсынылады;

тасымалдаушы-заттардағы ЛБЖ іздерін сараптамалық зерттеу кезінде қаулыда осы затты ішінара зақымдаудың мүмкіндігін (орынсыздығын) ескертіп өту қажет;

киімді, жекелеген түймелері бойынша сәйкестендіру, не материалтану сараптамасын (ортақ бөлу сызықтары болмаған жағдайда) жүргізу кезінде кабельді өнеркәсіп бұйымдарының бөлінген бөліктерін сәйкестендірушілік зерттеу мақсатындағы оны криминалистік зерттеу кезіндегі сұрақтарды тұжырымдау кешенді трасологиялық-материалтану зерттеуін қамтамасыз ету керек.

11-параграф. Мұнай өнімдері мен жанар - жағармай материалдарын сот - сараптамалық зерттеу (7.2)

134. Сараптаманың бұл түрінің мәні - сот сараптамаларының және сараптаманың осы түрінің ғылыми негіздерін құрайтын білімнің арнайы салалары – мұнай химиясы, мұнай өңдеу технологиялары және тағы басқа жалпы ережелерінің негізінде мұнай өнімдері мен жанар-жағар материалдарын (бұдан әрі – МӨ мен ЖЖМ) зерттеу көмегімен тергеліп отырған оқиғаның нақты деректерін, жағдайларын анықтау болып табылады.

135. Мұнай өнімдері мен жанар-жағар (бұдан әрі – МӨ мен ЖЖМ) материалдарын сот-сараптамалық зерттеудің объектілері:

тез тұтанғыш мұнай өнімдері (бұдан әрі - ТТМӨ) өрт қою, мәйіттерді өртеу тағы басқа істер бойынша, сондай-ақ МӨ-ні жасыру, ұрлау туралы істер бойынша зерттеледі;

жағармай материалдары (бұдан әрі — ЖМ) көбінесе жол-көлік оқиғалары туралы істер, сондай-ақ суық және атыс қаруын қолданумен байланысты істер бойынша зерттеледі;

қатты мұнай өнімдері (бұдан әрі – ҚМ) кісі өлтіру, ұрлық, жол-көлік оқиғаларымен байланысты әр түрлі қылмыстық істер бойынша зерттеледі.

136. МӨ мен ЖЖМ сот-сараптамалық зерттеудің тікелей нысандары:

мұнай мен мұнай өнімдерінің (тез тұтанғыш, қатты), ЖЖМ-ның белгілі бір көлемдері, сондай-ақ табиғаты өзге жағармай материалдары (ЖМ);

тасымалдаушы-заттағы (киімде, құрал-саймандарда, дене мүшелерінде) МӨ мен ЖЖМ-ның іздері;

сараптамалық зерттеуге арналған үлгілер;

коллекциялық үлгілер;

қылмыстық іс материалдары.

137. Мұнай өнімдері мен жанар-жағармай материалдарын сот-сараптамалық зерттеудің міндеттері:

шығу тегі белгісіз затты мұнайды қайта өңдеу өнімдеріне жатқызу мақсатында, оның табиғатын анықтау және табу;

қолданыстағы ғылыми-техникалық және сауда жіктеуіштеріне сәйкес зерттеуге ұсынылған МӨ мен ЖЖМ түрін, маркісін анықтау;

зерттеуге ұсынылған МӨ, ЖЖМ мақсаты мен қолдану саласы;

МӨ, ЖЖМ-ның жалпы топтық тиістілігін анықтау;

дайындалу орны (нақты мұнайөндеу зауыты, бір шығарылу тобына жататындығы), сақтау, пайдалану жағдайлары бойынша шығу тегі бір екендігін анықтау;

зерттеліп жатқан оқиғаға байланысты бөліктерге бөлінген МӨ, ЖЖМ массаларын (нысандарын) теңдестіру;

басқа заттармен бірге қоспадағы нақты МӨ, ЖЖМ-ның сандық құрамын анықтау;

МӨ мен ЖЖМ түрінің өзгеруінің сипаты мен себептерін анықтау.

138. Мұнай өнімдері мен жанар-жағармай материалдарын сот- сараптамалық зерттеудің сұрақтары:

зерттеуге ұсынылған зат МӨ мен ЖЖМ-ға жата ма;

осы зат қандай топқа жатады (түрі, маркасы, сорты, мақсаты мен пайдалану аясы);

заттардың қоспасындағы МӨ мен ЖЖМ-ның сандық құрамы қандай;

осы ұсынылған затта МӨ мен ЖЖМ-ның қатпар іздері бар ма және олар қандай түрге жатады;

осы МӨ мен ЖЖМ пайдаланылған ба және олардың құрамында қандай қоспалар бар;

МӨ мен ЖЖМ-ға жататын (ыдыстағы, қатпарлардағы, дақтардағы) салыстырылатын заттардың ортақ тектік не топтық тиістілігі бар ма;

МӨ мен ЖЖМ-ға жататын (ыдыстағы, қатпарлардағы, дақтардағы) салыстырмалы заттардың технологиялық, пайдалану жағдайлары бойынша ортақ шығу көзі бар ма;

МӨ мен ЖЖМ-ның салыстырмалы объектілері бұрын бір массада, көлемде болған ба (нақты көлемі, массасы немесе іздері көрсетіледі).

139. МӨ мен ЖЖМ-ны сараптамалық зерттеуге дайындаған кезде мына талаптар сақталуы керек:

зерттеу объектілері (МӨ мен ЖЖМ-ның белгілі көлемдері немесе тасымалдаушы-заттардағы іздері) саңылаусыз жабылып ұсынылады, өйткені көптеген сұйық МӨ-нің (бензин, керосин, еріткіштер) құрамында тез ұшып кететін компоненттер болады;

МӨ және ЖЖМ қасиеттерінің өзгеріске ұшырауына жол бермес үшін оларды алу және сараптамалық зерттеуге ұсыну өте қысқа мерзімде жүргізу және үлгілерді зерттеуге жіберуге дейін оларды салқын әрі қараңғы жерде (тоңазытқышта) сақтау керек;

егер мұнай өнімі (сұйық түрі) табылған ыдысты саңылаусыз ету мүмкін болмаса, оларды саңылаусыздыған қамтамасыз ететін басқа ыдысқа орналастырады; сонымен қатар бұрын ішінде мұнай өнімі бар ыдысты да жолдаған жөн, өйткені сол ыдыстың "ластануына" әкелетін кездейсоқ бөтен қоспаларды табу үшін керек;

ыдыстың тым үлкен болуына байланысты МӨ-нің нақты көлемдерін ұсынуға мүмкін болмаған жағдайда осы ыдыстағы МӨ-нің сұйық үлгілерін алып, саңылаусыз құрғақ ыдысқа құю жүргізіледі;

МӨ мен ЖЖМ-ның жабысқақ үлгілерін (майлар, созымды майлар) шыны ыдысқа, МӨ мен ЖЖМ-ның қатты үлгілерін таза полиэтилен пакеттерге орналастыру керек;

МӨ орау мақсаты үшін қағаз орамалар, сіріңке қорабы, ағаштан жасалған орауыш материалдары, қатырма қағаздар, маталар жарамсыз, өйткені сұйық және жабысқақ МӨ тасымалдаушы-заттар материалының массасына сіңіп, жайылып кететіндіктен, кейіннен оларды саңылауы бар материалдардан алу олардың нәтижелерінің дұрыс болмауына әкеп соқтырады;

тасымалдаушы-заттардағы МӨ мен ЖЖМ іздерін табу мен зерттеу үшін сол заттарды, ондағы МӨ мен ЖЖМ-ның қатпарларының іздерін, олардың орналасуын сақтауды қамтамасыз етіп, ұсынған жөн;

МӨ мен ЖЖМ-ның тасымалдаушы-заттарын тасымалдау мүмкін болмаған кезде, олардың іздері мақта немесе дәке анжыларымен алынады немесе осы тасымалдаушы-заттардың қиындылары ұсынылады. Сонымен қатар осы тасымалдаушы-заттардың материалдарының таза үлгілерін ұсыну қажет;

сапасы күмән келтіретін МӨ мен ЖЖМ-ға қатысты мәселені шешу кезінде тексерілетін уақытқа жақын аралықтағы осы маркінің бақылау үлгілерін тапсыру қажет;

МӨ мен ЖЖМ-ға жататын объектілер (МӨ және ЖЖМ) сараптамалық зерттеулерін жүргізудің бірінші кезектілігін көздейді, тек содан кейін ғана басқа сараптамалардың (баллистикалық, трасологиялық, сот-медициналық) түрлері жүргізіледі.

140. Қаулыны дайындау ерекшеліктері.

Сараптама тағайындау және сарапшыға қойылатын сұрақтарды құрастыру кезінде қаулының нұсқаулық бөлімінде істің мән-жайын баяндау, сондай-ақ келесі алғашқы ақпаратты ұсыну қажет:

зерттелетін объектілердің шығуы тегі, сақталу, тасымалдану, пайдалану жағдайлары, объектілерді табу мен алып қою тәсілдері туралы мәліметтер;

алыну орны туралы, іске қатысты тұлғалардың кәсіби қызметтеріне сәйкес МӨ мен ЖЖМ белгілі түрлерін пайдалану мүмкіндіктері туралы мәліметтер;

қолдан жасалған композицияларды дайындау технологиясы туралы, МӨ мен ЖЖМ іздері табылған заттың сипаты туралы мәліметтер.

Осы бастапқы ақпараттар іс материалдарында: жауап алу хаттамасында, тексерілетін кәсіпорындардың техникалық құжаттарында болуы мүмкін.

12-параграф. Металдар мен қорытпаларды сот – сараптамалық зерттеу (7.3)

141. Металдар мен қорытпаларды сот-сараптамалық зерттеудің мәні – сот сараптамасы, металтану және басқа да техникалық ғылымдардың саласындағы аранайы ғылыми білімдер негізінде тергелетін оқиғаның нақты деректерін, жағдайларын анықтау болып табылады.

142. Металдар мен қорытпаларды сот-сараптамалық зерттеудің объектілері металдар мен қорытпалардан жасалған өнімдер, бұйымдардың жекелеген бөліктері, металл алу үшін де, бұйымдар алу үшін де өндірілетін шикізат материалдары, тасымалдаушы-заттағы металл бөлшектері қатпарларының іздері, металдар мен қорытпаларды алудың және белгілі өнімді дайындаудың технологиялық процестері болып табылады.

143. Металдар мен қорытпаларды сот-сараптамалық зерттеудің тікелей объектілері:

темір негізіндегі (болат, шойын) қорытпалардан жасалған бұйымдар (және олардың бөліктері);

түсті металдар мен қорытпалардан (мыстан, алюмений, қорғасыннан, мырыштан) жасалған бұйымдар (және олардың бөліктері);

асыл металдардың (күміс, алтын, платина және тағы басқа) шикізаты, металл сынықтары, бұйымдары және олардан жасалған жабындар;

тасымалдаушы-заттардағы металдану іздері;

нақты дайындаушы-зауыт өнімі;

сараптамалық зерттеуге арналған үлгілер және металдар мен қорытпалардың бақылау өнімдері;

бұйымдардың ғылыми-техникалық құжаттамасы, технологиялық процесс;

қылмыстық істің материалдары.

144. Металдар мен қорытпаларды сот-сараптамалық зерттеудің міңдеттері:

металтануда қабылданған жіктеуішке сәйкес металдардың (қорытпалардың) белгілі бір түрге тиесілі екендігін анықтау;

металдан (қорытпадан) жасалған объектінің қасиеттерін және олардың нормативтік техникалық құжаттамаға (жұмыс сызбасына, технологиялық картаға, Мемстандартқа, ТШ) сәйкестілігін анықтау;

тасымалдаушы-заттардағы металдардың ұсақ бөлшектері мен іздерінің болу фактісін анықтау;

ұсақ бөлшектер қапарларының пайда болу механизмін анықтау;

оқиғаға байланысты өзгертілмеген және өзгертілген металдар мен қорытпалардан жасалған объектілердің нысаналы мақсатын анықтау;

металдар мен қорытпалардан жасалған объектілердің бұзылу сипаты мен себептерін анықтау;

металдар мен қорытпалардан жасалған салыстырылатын объектілердің тектік және топтық тиістілігін анықтау;

металдар мен қорытпалардан жасалған шикізат пен бұйымдардың шығу көзін анықтау (ортақ, бірыңғай);

металл бөліктерінің (ұсақ бөлшектердің) нақты бірыңғай бұйымға тиесілі екенін анықтау;

бұйымдарды, агрегаттарды дайындау тәсілін анықтау;

бұйымдардың нақты дайындаушы-зауыттың өніміне жататындығын анықтау болып табылады.

145. Металдар мен қорытпаларды сот-сараптамалық зерттеу шеңберіңде шешілетін сұрақтар:

зерттеуге ұсынылған объектілер (олардың оқиға орнынан алынған үзінділері, ұсақ бөлшектері) қандай металдан (қорытпадан) дайындалған;

зерттеуге ұсынылған объектілер бағалы металдар, қорытпалардан дайындалған ба және қандайынан;

зерттеуге ұсынылған объектінің (бұйымның) маркасы қандай, оның пайдалану мақсаты қандай;

тасымалдаушы-заттарда металдану (бағалы металдардың, темір қорытпасының) іздері бар ма;

зерттеуге ұсынылған объектінің бұзылу себебі неде;

тасымалдаушы-заттарда (құралдарда, киімдерде) табылған металдың ұсақ бөлшектерінің (ұнтақтар, кесінділер) бұйымның металымен (құлыптың доғасы) ортақ тектік қатыстылығы бар ма;

бұйым (пышақ, тіс коронкалары) дайындалуы мүмкін бұйымның қорытпасы мен материал қорытпасының (дайындаманың) ортақ тектік, топтық тиістілігі бар ма;

металдан (қорытпалардан) жасалғанобъектінің салыстырылып отырған бөліктері бұрын бір бүтінді құраған ба;

салыстырылып отырған объектілер бұрын бір массада болған ба (мысалы, қоймадан алынған және күдіктіден табылған шегелер);

салыстырылып отырған бұйымдар тобының өндірістік шығу көзі ортақ па;

зерттеуге ұсынылған бағалы металдардан жасалған бұйымдардың дайындалу тәсілі қандай;

белгілі бір объектілер (металл, қорытпалар, олардан жасалған бұйымдар) нақты дайындаушы-зауыттың өнімі болып табыла ма;

күдіктіден алынған алтын қандай кен орнының шикізатынан алынған.

146. Металдар мен қорытпалардың сот-сараптамалық зерттеуі бойынша сараптама тағайындаған кезде мына талаптарды сақтау керек:

заттай дәлелдемелер қандай күйде табылса, зерттеуге сондай күйде ұсынылады;

заттай дәлелдемелерді сақтауды қамтамасыз ету үшін олар жекелеген пакеттерге оралады;

металдану іздері не металдың ұсақ бөлшектері (мысалы, бұйымды арамен кескенде) болуы мүмкін заттардың учаскелері төгіліп және басқа жерге, не затқа ауысып кетпес үшін оларды саңылаусыз мұқият орау керек;

бұйымдарды сертификатталған өнімге немесе нақты дайындаушы-зауыттың өніміне жатқызу мақсатындағы міндеттерді шешу кезінде осы өнімнің сапа сертификаттары мен осы зауыт бұйымдарының салыстырмалы үлгілерін ұсыну қажет;

белгілі бір дайындаушы-зауыт өнімінің сапасын зерттеу үшін, осы зауыттың үлгілерінен бөлек технологиялық құжаттарды да ұсыну керек және қажет болған кезде осы зауытта зерттеулер жүргізуді ұйымдастыру қажет.

147. Қаулыны дайындау ерекшеліктері.

Қаулыда істің мән-жайын, объектілерді табудың, сақтаудың, тасымалдаудың жай-күйін, сондай-ақ нәтижесінде объектінің (оның құрылымының, сыртқы түрінің) өзгеруі мүмкін болған факторларды толық баяндау қажет.

13-параграф. Топырақты сот - сараптамалық зерттеу (7.4)

148. Топырақты сот-сараптамалық зерттеудің мәні ретінде криминалистика, топырақтану және басқа да ғылымдар саласындағы арнайы ғылыми білімдер негізінде объектінің жергілікті жердің нақты бір телімінде тұрғандығын дәлелдейтін нақты жағдайларды анықтауды түсіну керек.

149. Топырақты сот-сараптамалық зерттеудің нысандары:

тасымалдаушы-заттардағы (КҚ-да, киімде, аяқкиімде, бұзу саймандарында, кісі өлтіру мен жарақаттау құралдарында) топырақ текті заттардың қатпарлары;

жергілікті жердің нақты бір телімі немесе осы телімнен алынған топырақтың салыстырмалы және бақылау үлгілері (қоса берілген жоспар-сызба бойынша алынған);

жергілікті жер телімінің сипатталу ерекшелігі, өсімдіктердің, техногендік жаратылыстың сипаттамалары көрініс табатын оқиға орнын қарау хаттамасы;

топырақ үлгілерін алу уақыты, орны, тәсілі көрсетілген хаттамалары;

оқиғадан кейінгі кезеңде, сараптамаға ұсынылғанға дейін заттай дәлелдемелер ретінде бөлінген материалдық объектілерге әсер ету факторлары туралы (сәйкестендірушілік кезең); оқиға болған және үлгілерді алған сәттегі ауа-райы жағдайлары туралы анықтамалық ақпараттар.

150. Топырақ тектес заттарды криминалистикалық зерттеуде үлгілерді алудың ерекше маңызы бар.

151. Топырақ үлгілері екі түрге бөлінеді: салыстырмалы және бақылау.

Тексерілетін телімнен (оқиға орнынан немесе күдікті және оқиғаның өзге қатысушылары көрсеткен жерден) алынған топырақ үлгілері сараптамалық зерттеуге арналған салыстырмалы үлгілер болып табылады. Оларды оқиға орнындағы немесе осы орынға тікелей жақын жердегі заттың топырақпен түйіспелі өзара әрекеттесуі мүмкін орнынан алады. Салыстырмалы зерттеуге арналған топырақты жердің, онымен түйіскен заттың аумағына сәйкес келетіндей үстіңгі қабатын алып тастау жолымен күрекшемен немесе күрекпен алу қажет. Егер, өзара әрекеттесіп түйісу алаңы айтарлықтай болса, әр нүктеден бірнеше үлгілер, не бір аралас үлгі алу қажет. Аралас үлгіні әртүрлі нүктелерден алынған бірнеше (екіден беске дейін) үлгілерді араластыру арқылы алады. Осылайша алынған үлгіден алу үшін қажетті масса іріктеліп алынады. Үлгілердің массасы 50-200 гр. құрайды.

Үлгілерді алудың тереңдігі іс жағдаятына байланысты анықталады. Бұл ретте, ол түйіске заттың кіру тереңдігіне сәйкес болуы тиіс. Мысалы: аяқ киімдегі қатпарлар үшін бұл тереңдік топырақтың жоғарғы қабатының тығыздығына байланысты 1-ден 5 см. дейін құрайды, ал киім үшін - 1-2 см.

Топырақ үлгілерін алу тергелетін оқиға жағдайларын модельдейтін тәсілдермен жүргізуге болады: мысалы, алдын ала жуылған аяқ киіммен телімде ары-бері жүріп, соңынан ондағы қатпарларды алу жолымен. Бұл жағдайда сынамаларды алу рәсімінің қайталануы – 3-5 рет.

Бақылау үлгілері – оқиға орны ретінде белгіленген жер телімі шекарасына жақын жерден алынған топырақ үлгілері болып табылады. Қажет болған жағдайда бақылау үлгілері оқиға орнынан ғана емес, сонымен бірге күдіктінің болуы өте ықтимал жер телімдерінен: жұмыс, оқу, тұратын орнынан және тағы басқа алынады. Топырақ үлгілерін алудың мақсаты қатпарлардың массасынан қылмыс оқиғасына қатысы жоқтарды бөліп алу болып табылады.

Үлгілердің әр қайсысы нөмірленген және алу орны, тереңдігі, тәсілі және күні туралы ілеспе жазулармен жабдықталған болуы тиіс.

Үлгілерге (салыстырмалы және бақылау) топырақ үлгілерін алу орны мен олардың ара қашықтығы көрсетілген жергілікті жердің сызбасы қоса беріледі.

Салыстырмалы және бақылау үлгілерінің саны 5-тен кем болмауы тиіс.

Оқиға орнын қарап шығу хаттамасында үлгілер алынған (орман, айдалған жер, шабындық, жол және тағы басқа) жер телімінің; үлгілерді алу сәтінде топырақ ылғалдылығын; осы учаскедегі топырақ қандай өңдеуге ұшырағанын (тыңайтқыш, улы химикаттар себілген, жол жұмыстары, айдалған және тағы б.); оқиға сәтіндегі ауа-райы туралы мәліметтер, сондай-ақ тасымалдаушы-заттардың толық сипаттамасын көрсету керек.

Топырақты сот-сараптамалық зерттеуге арналған үлгілерді алуды қылмыс оқиғасының соңынан барынша тез жүргізу қажет, өйткені топырақ биологиялық объект болып табылады және оның құрамы мен қасиеттері уақыт өте келе сыртқы факторлардың әсерінен өзгеріске ұшырайды.

Объектілер, төгілмейтін, тығыз қағаздан жасалған пакеттерге салынады. Ылғалды объектілерді ораудың алдында бөлмелік температурады кептіреді. Объектілерді полиэтилен пакеттерге, шыны ыдыстарға, дәке орамалдарға орауға жол берілмейді.

152. Топырақты сот-сараптамалық зерттеудің міндеттері:

тасымалдаушы-объектілерде топырақ қатпарларының бар екенін анықтау;

тасымалдаушы-заттардағы қатпарлардың нақты бір жер теліміне жататындығын анықтау (сонымен бірге аралық міндеттер салыстырылып отырған объектілердің тектік, топтық тиістілігін анықтау болып табылады);

тасымалдаушы-заттардағы топырақ қатпарының пайда болу механизмін анықтау;

тасымалдаушы-заттардағы қатпарларының пайда болуының мезгілдік сипаттарын анықтау.

153. Топырақты сот-сараптамалық зерттеудің сұрақтары:

тасымалдаушы-объектілерде (тасымалдаушы-объектілер атап көрсетілсін) топырақ қатпарлары бар ма, егер бар болса, олар сәйкестендіру үшін жарамды ма;

тасымалдаушы-объектілерде (тасымалдаушы-объектілер атап көрсетілсін) үлгілері зерттеуге ұсынылған жер телімдеріне жататын топырақтың қатпарлары бар ма;

тасымалдаушы-объектілердегі (тасымалдаушы-объектілер атап көрсетілсін) топырақ қатпарларының пайда болу механизмі қандай;

тасымалдаушы-объектілердегі топырақ қатпарларының пайда болу мерзімін анықтауға бола ма, егер болса, бұл қандай уақыттық интервалға жатады;

заттарда табылған заттар топырақтық (топырақты-техногендік, топырақты-өсімдікті) болып табылады ма;

салыстырылатын заттардың ортақ тектік, топтық қатыстылығы бар ма;

зерттеуге ұсынылған объектілер өзара әрекеттесе түйісуде болған ба.

14-параграф. Талшықтық материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды сот - сараптамалық зерттеу (7.5)

154. Талшықтық материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды сот - сараптамалық зерттеудің мәні арнайы ғылыми білімдердің негізінде табиғаты талшықты объектілер мен олардың қалдықтарының тергелетін оқиғамен байланысын дәлелдейтін нақты деректерді, іс жағдаяттарын анықтау болып табылады.

155. Талшықтық материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды сот - сараптамалық зерттеу объектілері:

тоқыма талшықтары, жіптер, иірілген жіптер;

маталар, трикотаж;

киімнің бөліктері, олардың жиынтығы, комплектілері;

иірілген бұйымдар (жіптер, арқандар, канаттар, тростар, шпагаттар);

тоқылған бұйымдар (тоқыма бау, баулар, шілтірлер, шілтір бұйымдары, медициналық бұйымдар);

тоқылмаған материалдар (флизелин, ватин, фетр, киіз) және олардан жасалған бұйымдар;

аң терісі материалдары мен бұйымдары;

кілем бұйымдары;

көрпелер;

құрылыс материалдары (стекловата);

талшықтық материалдардан жасалған нақты көлемдер (мақта бумасы).

әр түрлі анықтамалық ақпараттар;

сараптамалық зерттеу үшін талшықтық материалдар мен бұйымдардың үлгілері;

зерттеу объектілері туралы бастапқы ақпарат;

коллекциялық материал (талшықтық материалдардың және ақпараттық қордын бояғыштарының бақылау үлгілері);

сараптама пәніне қатысты жағдаяттар туралы мәліметтері бар іс материалдары:

сараптамалық зерттеу объектілерін табу, шегендеу, алу туралы деректері бар оқиға орнын қарау хаттамалары, оқиға орнын қарау сызбасы;

талшықтардан пайда болған шағын іздерді алу уақыты, бар екендігі, оқшаулау және олардың сыртқы белгілері туралы деректер көрсетілген заттай дәлелдемелерді тексеру мен алудың хаттамалары, сондай-ақ сол заттардың (теңдестірілетін және тасымалдаушы-нысандардың) қасиеттері туралы деректер;

объектілердің бар болу шарттары туралы, пайда болуы, пайдаланылуы, сақталуы, өзара әрекет етуі туралы жауап алу хаттамалары;

сот-медициналық сараптамасының қорытындысы;

объектінің шығу тегі мен оның бар болу шарттары туралы мәліметтері бар құжаттар (тауардың жапсырма қағаздары, сертификаттар, сынақ актілері).

156. Объектінің бар болу нысанына байланысты талшықтық материалдар сараптамасының міндеттері мыналар болып табылады:

Диагностикалық міндеттер — бұл:

талшықтық материалдардың дайындалу орнын, уақытын;

тасымалдаушы-объектілерде тоқыма талшық, жіп, мата, трикотаж бөлшектерінің, фрагменттерінің қатпар-іздерінің бар болу фактісін;

объектілерді қайта бояу фактісін;

өнімдерді даярлау үшін объектілердің жарамдылық фактісін;

объектілердің жасалу тәсілін;

объектілердің зақымдану сипаты мен тәсілін;

әр түрлі әсер етудің (термиялық, химиялық, биологиялық) нәтижесінде өзгертілген объектінің түрін;

өзгеріске ұшыраған объектінің мақсаттық нысанын;

объектілердің із жасаушы және із қабылдаушы қабілеттерін;

талшықтардың бөлшектену механизмін және өзара әрекет етуін;

талшықтық материалдардан жасалған объектілердің бұзылу және өзгеру себептерін анықтау болып табылады.

Дербес және аралық міндеттер ретіндегі жіктеушілік міндеттер - бұл:

объектілердегі тоқыма талшықтары, жіптер, маталар, трикотаж бөлшектерінің, фрагменттерінің із-қатпарларының болу және олардың салыстырылатын талшықтық заттармен тектік (топтық) тиістілігінің болу фактісін;

технологиялық, сауда жіктеуіші бойынша объектінің тобын, шағын тобын, түрін;

матаның, трикотаждың артикулын;

объектілердің жеке қасиеттерін, олардың нормативтік деректерге сәйкестілігін;

дайындаушы кәсіпорынды;

матадағы, трикотаждағы іздердің түрін;

полимерлердің жіктемесі мен түрін;

бояғыш заттардың жіктемесі мен маркісін;

із-көріністердің орналасқан жері және олардың қылмыстық оқиғаға сәйкестілігін;

өртенген қалдықтары бойынша талшықтық текті нысандардың бастапқы түрі мен қай мақсатта пайдалануын анықтау бойынша зерттеу болып табылады.

Дербес және аралық міндеттері ретіндегі сәйкестендірушілік міндеттер - бұл:

ортақ тектік (топтық) тиістілігін;

дайындау, сақтау және пайдалану белгілері бойынша пайда болудың ортақ көзін;

табиғаты талшықтық бүтін бұйымды бөліктері бойынша;

бет бедерінің бейнелері бойынша жекелеген белгілі объектіні;

жабысқақ заттардағы іздер бойынша жекелеген белгілі объектіні;

талшықтық текті объектілердің ортақ шығу көзін;

киім жиынтықтарының басқа заттармен өзара түйіспелі әрекеттер фактісін аныктау

157. Табиғаты талшықтық емес тасымалдаушы-объектілер бойынша келесі сұрақтар шешіледі:

Салыстырылатын объекті болмаған кезде:

нақты тасымалдаушы-объектіде (болжанған қылмыс құралында, заттық жағдайдың заттарында, қоршаған ортаның элементтерінде, көлік құралдарында) талшықтық материалдар бар ма, олардың сипаттамасы және болжамды пайда болу көзі қандай;

тасымалдаушы-заттағы табылған талшықтық материалдардың оқшауланған жері қандай;

тасымалдаушы-заттағы талшықтар қалай орналасқан;

осы тасымалдаушы-заттағы табиғаты талшықық қатпарлардың пайда болу механизмі қандай;

іздің оқшауланған жері, табиғаты талшықтық қатпарлардың көрнекілігі тергеліп жатқан қылмыстық оқиғаның айрықша жағдайларымен анықталатын із жасаудың нақты механизміне сәйкес келе ме;

жәбірленуші мәйітінің қолдарынан алынған тырнақ кесінділерінде оның кәсібін куәландыратын заттардың із-қатпарлары бар ма;

нақты қылмыстық оқиғамен қатыстылықты көрсететін заттардың қатпалары бар ма;

Салыстырылатын нысан болған кезде жоғарыда аталғандардан бөлек келесі сұрақтар қойылуы мүмкін:

нақты тасымалдаушы-объектіде (болжанған қылмыс құралында, заттардың заттық жағдайында, қоршаған ортаның элементтерінде, көлік құралдарында) талшықтық материалдар фрагменттері ұсынылған киім заттарының құрамына кіретін талшықтармен ортақ тектік (топтық) тиістілігі бар ма;

тасымалдаушы-заттан (болжанған кылмыс кұралынан, заттардың заттық жағдайынан, қоршаған ортаның элементтерінен, көлік кұралдарынан) алынған талшықтық материалдар бұрын киімнің нақты бір затына тиесілі ме:

олардың пайда болу механизмі қандай;

нақты тасымалдаушы-зат пен зерттеуге ұсынылған киім заттарының өзара түйіспелі әрекет ету фактісі болған ба;

Талшық текті тасымалдаушы-объектілер бойынша келесі сұрақтар шешіледі:

Салыстырылатын нысан болмаған кезде:

жанған қалдықтарда жанып кеткен талшықтық материалдардың бөліктері бар ма, егер солай болса, осы объектілердің пайдалану мақсаты қандай болған;

тоқыма бұйымдарының зақымдану себептері қандай;

мәйіттің киімінде және қолдарынан алынған тырнақтар кесінділерінде оның кәсібін куәландыратын заттардың із-қатпарлар бар ма;

Салыстырылатын нысан болған кезде:

сараптамаға ұсынылған жәбірленушінің киімдерінде күдіктінің киімдерінің құрамына кіретін талшықтармен ортақ тектік (топтық) тиістілігі бар талшықтар бар ма;

сараптамаға ұсынылған күдіктінің киімдерінде жәбірленушінің киімдерінің құрамына кіретін талшықтармен ортақ тектік (топтық) тиістілігі бар талшықтар бар ма;

нақты бір қылмыстық оқиғаға қатыстылықты көрсететін іздер бар ма;

жәбірленушінің киімінің күдікті киімімен өзара түйіспелі әрекет ету фактісі болған ба;

оқиға орнынан (бұдан әрі – ОО) алынған табиғаты талшықты киімдердің бөлшектері мен киімнің нақты заттары бұрын бірыңғай жиынтықты құраған ба;

жанған қалдығы зерттеуге ұсынылған материал мен салыстырылып отырған материал үлгісінің ортақ тектік тиістілігі бар ма;

зерттеуге ұсынылған талшықтық материалдардың дайындалу, сақталу, пайдалану, жасалу тәсілі бойынша пайда болу көздері бір ме;

ОО-дан алынған түйме бұрын жәбірленушінің (күдіктінің) киімінің нақты затына тиесілі ме.

158. Қаулыда түйіспелі өзара әрекет фактісі (ТӨФ) туралы сұрақты келесі жағдайларда қоймаған жөн:

оқиға өткеннен кейін ұзақ мерзім киіліп жүрілген, жуылған, химиялық тазалаудан өткен киім жиынтығының;

қанмен және адамнан шығатын басқа да заттармен, көгерген топырақ объектілерімен едәуір ластанған киім заттарының;

түсі немесе талшықтық құрамы бойынша бір текті киім комплектілерінің (мысалы, арнайы киімдер, әскри киімдер);

ақ мақтадан және вискоздан жасалған іш киім заттары мен төсек-орын жасауларының (ақ жайма, жастық тыс, көрпе тыс);

қылмыс жасалған уақытқа дейін қарым-қатынаста болған тұлғаларға қатысты;

бастапқыда сот-медициналық, сот-биологиялык, сот трасологиялық және басқа сараптама түрлері жүргізілген киімге қатысты;

оқиға орнының заттық жағдайымен (үйдің, жұмыстың, КҚ орындығының қаптарымен) өзара түйіспелі әрекетте болған адамдарға (жәбірленуші/күдікті) қатысты;

киімнің толық емес жиынтықтарына қатысты;

тырнақ кесінділері (тырнақ астындағылар) мен киім заттарына қатысты;

қылмыстық оқиғаға катыстылығы анықталмаған киімдер жиынтықтарына қатысты, өйткені көбінде, ӨТӘФ туралы сұрақты шешу үшін сарапшылық зерттеуге киімнің бірнеше бір текті заттары немесе күдіктінің киюі мүмкін киімінің әр текті жиынтықтары ұсынылады.

159. Қаулының нұсқаулық бөлімінде келесі мәліметтер көрсетілуі керек:

қылмыстың жасалған уақыты;

қылмыстың жасалған орны, материалдық ортаның сипаттамасы;

қозғалыс маршрутын, кедергілерден өтуді, қандай да бір іс-әрекеттер жасауды;

көрсете отырып қылмыстың жасалуының болжанған тәсілі мен механизмін және басқаларды баяндау;

әрекеттер жасаған кездегі ауа-райы жағдайы;

жәбірленушінің, күдіктінің киімін алу уақыты;

зерттелетін объектілердің қасиеттеріне әсер етуі мүмкін объектілерді табу, алу немесе орау ерекшеліктері;

егер объекті қандай да бір себептерге байланысты сарапшыға (мата кесіндісі, талшықтар массасы) толығымен жіберілмеген кезде, сынамаларды алудың тәртібі мен тәсілі;

оқиға орнындағы заттардың өзара әрекет ету ерекшеліктері;

қылмыс оқиғасы болған сәттен бастап оларды сараптама тағайындаған орган (тұлға) алғанға дейінгі объектілердің пайдаланылуы мен сақталуы;

объектілерге қандай зерттеулер жүргізілгендігі (сот-медициналық сараптама, алды ала зертеулер жүргізілген бе);

сәйкестендірушілік кезендегі жәбірленуші мен күдіктінің киімін табу жағдайы (қылмыс жасалған сәттен бастап сараптамаға жолданған сәтке дейінгі); табылған киім киіліп жүрген бе, жуылған ба, тазаланған ба;

шағын объектілердің өзін (оны алуды тек мамандар ғана жүргізеді) сараптамаға ұсынған жағдайда тасымалдаушы-объектідегі дәл орнын (жалпы топографиясын, оқшауланған жерін) көрсету керек; белгілеу тәсілі; шағын объектілерді алу үшін пайдаланған әдістер;

сараптаманы тағайындағанда және сарапшыға сұрақтар құрастыру кезінде қаулыда зерттеу объектісін дәл көрсетіп, нақтылау қажет.

160. Талшықтық материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды алған кезде сараптаманың осы түрінің ерекшеліктерін ескере отырып қалыптастырылған арнайы ұсыныстарды басшылыққа алған жөн:

талшықтық материалдар сараптамасы сот-медициналық және сот трасологиялық сараптамалардан бұрын жүргізілуі керек;

бұл ретте сараптамаға бірінші кезекте: тырнақ кесінділері; мәйіт денесінің ашық жерлерінен, алақандарынан алынған дактолоскопиялық пленкаға түсірілген ұсақ бөлшектері; тасымалдау кезінде қатпарлары жоғалмас үшін пышақтар және кісі өлтірудің басқа да құралдарын, сондай-ақ суық және атыс қаруларын, КҚ-ның бөлініп алынатын бөлшектері сияқты объектілерді ұсыну қажет. Объектілерді, тасымалдау барысында олардағы қатпарлар жоғалмайтындай етіп, қалың қаптырма қағаз қораптарға орау керек;

талшықтық материалдар мен киімдердің жанған қалдықтарын алу кезінде аса сақтық керек. Осал объектілердің бүтіндігін мейлінше сақтауды қамтамасыз ету мақсатында от немесе пештің ішіңдегілерді қопаруға, күлдің жеке бөліктерін алуға болмайды. Ошақ ішіндегілерді күрекшемен абайлап алып, ұсақ, ірі, жанған және жанбаған бөліктерін, металл фурнитурасын бөлшектеуден сақтай отырып, толығымен қатты жақтауы мен түбі бар ыдысқа аудару керек;

тергеу органы істі тергеуге кіріскен кезден бастап жәбірленушінің (оның ішінде мәйіттің) киімі бірден алыну керек;

жәбірленуші мен күдіктінің киімі толық жиынтықта алыну керек;

алу, тексеру және орау кезінде жәбірленуші мен күдіктінің киімінің заттарын, сондай-ақ алуды, орауды және тексеруді жүргізген адамдардың киімдерінің бір-біріне жанасуына жол бермеу керек. Сондай-ақ бір адамның киім жиынтығының жеке заттарын да өзара жанастырмау қажет.

киімнің әрбір затын екі қағаз парақтарының арасына орап орналастыру арқылы бөтен шағын бөлшектердің орналасқан жерін сақтай отырып, қолданылмаған қағаз немесе полиэтилен пакеттерге жеке-жеке орау керек;

заттай дәлелдемелерді тексеру мен оқып-зерттеуді талшықтық материалдардың сараптамасын жүргізгеннен кейін, олай болмайтын болса, тексеруді жүргізуші адамның киімімен түйісуді болдырмас үшін зерттеуді калька төселген үстелде өткізу керек.

15-параграф. Спиртқұрамды сұйықтықтарды сот - сараптамалық зерттеу (7.6)

161. Спиртқұрамды сұйықтықтарды сот-сараптамалық зерттеудің мәні - сот сараптамасы, химия және спиртқұрамды сұйықтықтарды дайындаудың технологиясы мен оларды зерттеу әдістері саласындағы аранайы ғылыми білімдер негізінде қылмыс оқиғалары туралы нақты деректерді анықтау болып табылады.

162. Спиртқұрамды сұйықтықтарды (бұдан әрі – СҚС) сот-сараптамалық зерттеу объектілері спирт, арақ, коньяктар, ликер, зауытта және қолдан жасалған шарап, үй жағдайында жасалған өнімдер (ашымақ, чача, самогон), тасымалдаушы-заттардағы осы сұйықтықтардың іздері, СҚС-ны өндірудің технологиясы болып табылады.

163. СҚС сот-сараптамалық зерттеудің тікелей объектілері мыналар болуы мүмкін:

әр түрлі мақсатта қолданылатын, сонымен бірге тегі өзге сұйықтықтары бар қоспалардағы СҚС-ның жеке белгілі бір көлемі;

өнеркәсіпте (зауытта) дайындалған спиртқұрамды сұйықтықтар (спирттер, арақ, коньяктар, шараптар), жалған жасалған өнімдер;

қолдан жасалған (самогон, чача, тұнбалар) спиртқұрамды сұйықтықтар;

әр түрлі тасымалдаушы-заттардағы спиртқұрамды сұйықтықтардың іздері;

күшті спирттік ішімдіктерді қолдан жасау үшін пайдаланатын құралдар. құрылымдар, аппараттар;

өнеркәсіптік технологиялық процестер мен аппараттар.

белгілі бір кәсіпорындардың, өнім топтарының СҚС бақылау үлгілері;

мемлекеттік стандарттардың нормативтік техникалық құжаттамасы (бұдан әрі – Мемстандарт);

СҚС өндірісінің бастапқы мәліметтері (технологиялық сызбалар, регламент);

қылмыстық істің зерттеу тақырыбына қатысты мәліметтері бар матариалдары.

164. СҚС сот-сараптамалық зерттеу шеңберінде мынадай міндеттер шешіледі:

қолданыстағы жіктеуіштерге (ғылыми-техникалық, сауда) сәйкес ыдыстағы немесе іздердегі СҚС белгілі бір түрге тиістілігін анықтау;

СҚС дайындаудың тәсілін анықтау;

СҚС өнеркәсіптік өндіріс бұйымының белгілі бір түрі (типі) мен сортына тиесілі екенін анықтау;

Мемстандарт сипаттамаларына сәйкес келуін анықтау;

СҚС ортақ тектік, топтық тиістігін анықтау;

СҚС дайындалу (өндіру) орны мен тәсілі бойынша олардың ортақ шығу көзін анықтау;

тергеліп жатқан оқиғаға байланысты бөліктерге бөлінген СҚС нақты көлемін ұқсастыру;

СҚС бірыңғай купажға тиістігін анықтау;

үй жағдайында күшті спирттік ішімдіктерді алуға арналған әр түрлі құралдар мен құрылымдарды айыру аппараттарына жатқызу.

165. СҚС сот-сараптамалық зерттеу тағайындау кезінде қойылуы мүмкін сұрақтар:

зерттеуге берілген сұйықтықтар спиртқұрамды сұйықтық болып табыла ма;

осы сұйықтықтар қандай тәсілмен дайындалған;

олар өнім белгілі бір типіне, түріне сәйкес келе ме (өнеркәсіпте өндірілген СҚС сұйықтықтың нақты түрі көрсетіледі);

олар МемСТ талаптарына сәйкес келе ме;

сұйықтықтардың (салыстырылатын объектілер көрсетіледі) ортақ тектік, топтық тиістілігі бар ма;

олар бұрын бір бүтін болған ба;

зерттеуте берілген құрылым үй жағдайында күшті спирттік ішімдік алу үшін пайдаланатын құрал болып табыла ма;

осы аппаратта үйде жасалған күшті спирттік ішімдіктің іздері бар ма;

сауда орнынан (тұтынушыдан) алынған арақ күдіктіден алынған спирттен дайындалған ба;

ұсынылған СҚС нақты дайындаушы-зауыттың өнімі немесе технологиялық процестің белгілі кезеңіндегі өнімі болып табылмай ма (кешенді сараптама шеңберінде шешілетін міндет, алкогольді өнімнің белгілері жалпы тауар ретінде зерттеледі).

166. СҚС объектілерін сараптамалық зерттеуге дайындау кезінде келесі талаптар орындалуы тиіс:

МемСТ нормаларына сәйкестігін анықтау мақсатындағы зауыттық тәсілмен жасалынған зерттеу объектілері, белгілі бір дайындаушы-зауыт өнімінің керек-жарақтары толық көлемде алынуы керек;

бөтелкенің тығыны мен этикеткасы алған сәтіндегі түрінше сақталуы керек;

егер сараптамалық зерттеудің объектісі үлкен ыдыстарда болса (цистерна), осы ыдыстың әр түрлі деңгейінен сынамаларды алу жүргізіледі, яғни сынамалар сұйықтықтың барлық көлемінің қасиеттерін көрсетуі керек;

СҚС аттас өнімі көп болған кезде (бөтелкелі жәшіктер, флягалар) сараптамалық зерттеу үшін үлгілер осы үлгілердің көрнекілігін қамтамасыз ететіндей мөлшерде ұсынылады: бір жәшіктен кем дегенде 3 бөтелке, флягадан (бөшкеден, канистрден) орташаландырылған сынама;

үлгілер орауыштың саңылаусыз болуын қамтамасыз ететін таза, құрғақ ыдыстарға салынады;

ашытылу сатысындағы спиртқұрамды сұйықтықтар (шарап, үйде жасалған өнімдер) ауа өтпейтіндей етіп тығындау көзделмейді;

тасымалдаушы-заттағы СҚС іздері полимер пленкасымен оқшауланады және осы затпен бірге зерттеуге ұсынылады;

самогон аппараттарына жатқызу мақсатында әр түрлі агрегаттарды зерттеу үшін осы агрегаттың барлық бөліктері саңылаусыз оралып, зерттеуге ұсынылуы қажет;

СҚС өндірісінің технологиялық процесін зерттеген кезде осы тексерілетін кәсіпорынның тиісті ғылыми-техникалық құжаттарын ұсыну қажет, ал қажет болған жағдайда зерттеуді сол кәсіпорында өткізуді ұйымдастыру қажет.

167. Сараптаманы тағайындау туралы қаулыда істің толық мән-жайы; табылған сұйықтықтың түсі, иісі, көлемі; тасымалдаушы-заттағы сұйықтық іздерінің орналасқан жері, түсі, мөлшері мен пішін үйлесімі көрсетіледі.

Сараптама тағайындау туралы қаулыда СҚС қатпарлары бар тасымалдаушы-затты сараптамалық зерттеу кезінде түрін өзгертудің (толығымен жоюдың немесе ішінара зақымдаудың мүмкіндігі) рұқсаты болуы тиіс.

16-параграф. Арнайы химиялық заттарды сот - сараптамалық зерттеу (7.7)

168. Арнайы химиялық заттарды (бұдан әрі – АХЗ) сот-сараптамалық зерттеудің мәні – химия, осы объектілердің құрамы және оны зерттеу әдістемесі саласындағы арнайы ғылыми білімдерді пайдалана отырып сот сараптамасы теориясының жалпы қағидалары негізінде тергелетін оқиғаның нақты деректерін, жағдаяттарын анықтау болып табылады.

169. АХЗ сот-сараптамалық зерттеудің объектілері:

арнайы химиялық заттардың микро іздері бар тасымалдаушы-объектілер;

құрамында адам денесінің кейбір бөліктерінің бетінде, адам киімінде, оқиға орнындағы заттардың қалпының тасымалдаушы-заттарда табылған арнайы химиялық заттарды қамтыған және қолдан жасалған жайғастыру заттарға көшірілген микро іздер;

арнайы химиялық заттармен оқшауландырылған объектілер;

сараптамалық зерттеуге арналған үлгілер;

объектілерді оқшаулау, АХЗ шағын іздерін табу, алу және шегендеу туралы мәліметтерді қамтыған іс материалдары;

170. Зерттеудің тікелей объектілері қылмыстық іс бойынша сараптама жүргізу үшін ұсынылған белгілі бір жекелеген объектілер болып табылады, яғни нақты АХЗ сараптамасының объектілері қылмысқа ерікті немесе еріксіз түрде тартылған тасымалдаушы-объектілер беттерінемикроіздер-қатпарлар және енгізілетін-микроіздер болып табылады. Мұндай тасымалдаушы-объектілер күдікті денесінің әртүрлі бөліктерінен алынған сүртіндісі бар мақта томпондары, күдікті киімдері, оқиға орнының заттық жағдайының элементтері болуы мүмкін.

171. Осы зерттеу шеңберінде шешілетін міндеттер жіктеушілік, диагностикалық, сәйкестендірушілік және ахуалдық сипаттағы міндеттерге жатады, атап айтқанда:

тасымалдаушы-заттардағы АХЗ жататын салқын күйде сәуле таратын заттарды (люминифорларды) табу;

люминифордың із жасау мүмкіншілігі мен тасымалдаушы-заттардың бетіндегі із қабылдау мүмкіншілігін, олармен түйісу кезінде қатпарлар іздерінің пайда болу мүмкіндігі мен шартын зерделеу мақсатында анықтау;

тасымалдаушы-заттарда табылған люминофордың жіктеушілік тиістілігін анықтау;

тасымалдаушы-заттардағы люминофорлар және люминифор үлгісін, олардың бір жіктеуішке, түрге, маркаға жатқызу мақсатында салыстырмалы зерттеу, яғни салыстырылып отырған люминофорларды тектік, топтық тиістілігін анықтау;

тасымалдаушы-заттардағы люминофор із-қатпарлары мен люминофор үлгісінің құрамы бойынша бір (нақты) көлемге, массаға тиістілігін анықтау, яғни сәйкестендірушілік міндеттің шешімі – бүтінді бөлігі бойынша сәйкестендіру;

люминофорлардың тасымалдаушы-объектіде (негізінде киімде және қол сүртіндісі бар мақта томпонында), аталған іздердің сүртіндіні өндіру механизміне сәйкес келуін анықтау мақсатында із жасау механизмін анықтау;

күдіктінің қолдарының, оның киім бөліктерінің оқшауланған объектілермен түйіспелі өзара әрекет ету фактісін анықтау.

172. АХЗ сот-сараптамалық зерттеуін тағайындаған кезде қойылуы мүмкін сұрақтар:

ұсынылған объектілерде табылған люминесцияланатын заттар бөлшектерінің қатпарлары мен сараптамалық зерттеу үшін үлгі ретінде ұсынылған люминофор бір жіктемеге, маркаға тиісті ме;

ұсынылған объектілерде табылған люминесцияланатын заттар бөлшектерінің қатпарлары мен сараптамалық зерттеу үшін үлгі ретінде ұсынылған люминофордың ортақ тектік (топтық) тиістілігі бар ма;

АХЗ іздерінің пайда болу механизмі қандай және қол сүртіндісі бар мақта томпондарында люминофордың із жасау механизмі сүртінді жасау механизміне сәйкес келе ме;

белгілі бір жағдайларда қол сүртіндісін алу кезінде люминофордың із-қатпарлары мақта томпондарында пайда болуы мүмкін бе;

173. АХЗ сараптамалық зерттеу бойынша сот сараптамасын тағайындау кезінде келесі талаптарды сақтау қажет:

Сараптамалық зерттеуге жолданатын барлық алынған объектілерді (сүртіндісі бар мақта тампондары, салыстыруға арналған АХЗ, оқшауланатын объектілер) қағаз пакеттерден бөлек тасымалдаушы-объектілерге бөгде бөлшектердің-ластанулардың абайсызда түсуін, сондай-ақ люминофордың ұнтақтарының тасымалдаушы-заттардан түсіп қалуы мүмкіндігін не конверт қағазының микроқұрылымына енуін болдырмайтын кішігірім көлемдегі полиэтилен пакетттерге немесе пленка кесінділеріне орау қажет;

люминофордың үлгісі пара нысанасын өңдеген мақта тампонының үстіңгі қабатында ғана емес, сонымен бірге полиэтилен пленканың кесіндісіне (кішігірім пакетке) немесе қағазға салынған салмағы 0,2 гр. кем емес ұнтақ түрінде де ұсынылуы тиіс;

жедел іс-шараларын жүргізу кезінде күдіктінің қолынан сүртіндіні алғанда, ақша купюраларын (немесе параның өзге нысандарын) өңдеген кезде мақтаның тап сол бір көлемінен құрастырылатын стерилді емес мақтадан жасалған мақта тампонын пайдалану қажет. Осы көлемдегі таза тампон салыстырмалы үлгі ретінде ұсынылады (мақтаны технологиялық өңдеумен байланысты болатын экстрактивті заттардың әсерін болдырмау үшін);

пара нысанын (ақша купюрасын) арнай химиялық затпен өңдеу алдында бөтен ластанулардың, соның ішінде люминофордың көрінетін люминесценциясының түріне немесе химиялық өзара әсер ету нәтижесінде оның құрамына әсер ететін алдыңғы өңдеуден қалған люминофорлардың (ақша купюралары пара нысаны ретінде бірнеше рет пайдаланылған жағдайда) да бар-жоғын анықтау мақсатында олардың үстіңгі қабатын қарап шығу қажет. Қарап шығу нәтижесі тиісті хаттамада көрсетіледі;

сүртіндіні алған кезде бинттерді, стерилденген мақтаны және ақ маталардың кесінділерін қоса алғанда, өңделмеген (стерилденбеген, ағартылмаған) мақтадан бөлек материалдарды пайдалану ұсынылмайды, өйткені бұл зерттеудің нәтижесіне әсер ететін олардың құрамындағы технологиялық сипаттағы әртүрлі заттардың (бояғыштардың, ағартқыштардың, антисептиктердің) болуына байланысты;

сүртіндіні алған кезде сулайтын реагент ретінде тек қана этил спиртін немесе су-спирттік қоспаны пайдалану қажет;

сулайтын реагент ретінде иіс суларды, лосьондарды, одеколондарды немесе өзге де спиртқұрамдас заттарды (шөп тұнбаларын, құрамында экстрактивті заттар бар айрықша арақтарды, камфор спиртін) пайлану ұсынылмайды, себебі сараптамалық зерттеу барысында аталған реагенттердің экстрактивті заттары талдау нәтижелерін бұрмалайды;

шұғыл іс-шаралар барысында күдіктінің қолынан, киімінен немесе заттық жағдайдың өзге де заттарынан люминофорлар қатпарларының іздерін табу мақсатында оқиға орнын қарап шығу кезінде люминесценттік сәуленің түстік сипаттамаларының сараптамалық зерттеулердің нәтижелерімен әртүрлі оқылуын болдырмау мақсатында ультракүлгін сәулелі лампаны (бұдан әрі – УК) барынша мүмкін болатын қараңғылықта пайдалану қажет. Айналадағы заттарды, соның ішінде күдіктіні (қолдарын, киімін) люминоформен ластаудың мүмкіндігін болдырмау мақсатында жедел іс-шараларға қатысушы адамдардың (тергеушінің, жедел қызметкердің) беттерінде, қолдарында, орайтын конверттердің сыртқы қабаттарында люминофорлар қатпарларының бар-жоғын алдын-ала қарап шығады;

объектілердің орамасы (әдетте, конверттер) саңлаусыз болу керек, пакеттер мөрленген және толық деректемелері: нөмірленген, конверттің ішіндегісін растайтын жазбасы, куәгерлердің, объектілерді алуды және орауды жүргізген адамның аты-жөні мен қолтаңбалары көрсетілуі тиіс;

сараптамалық зерттеу жүргізу үшін сарапшыға пара нысанын өңдеу хаттамасын; пайдаланылатын АХЗ туралы қолда бар мәліметтерді (түрін, маркасын); сүртіндіні алу кезінде пайдаланылатын материалдар (сулайтын реагент), көрінетін люминесценцияның болуы (жоғы), оның түстік сипаттамалары, сүртіндіні алу шарттары туралы мәліметтер бар оқиға орнын қарап шығу хаттамасын ұсыну ұсынылады; кейбір жағдайларда оқиға орнын қарап шығудың бейнежазбасы ұсынылады.

174. Сараптаманы тағайындаған және сарапшыға сұрақтарды құрастырған кезде қаулының нұсқаулық бөлімінде істің толық мән-жайын (фабуласын) баяндау қажет, бұл әсіресе тиісті бастапқы ақпаратты ұсыну мүмкін болмаған жағдайда ерекше қажет:

пара нысанын (ақша купюраларын) люминоформен өңдегенге дейін және өңдегеннен кейін қараған кездегі байқалатын люминесценция түсін;

объектілерді (күдіктінің киімін, қолын, заттық жағдайдың өзге заттарын) оқиға орнында қараған кездегі байқалатын люминесценция түсін;

сүртіндіні алған кезде қандай сулайтын реагентті пайдаланғанын.

Сарапшыға сұрақтарды құрастырған кезде сұрақты салыстырылатын люминофорлардың бір жіктемеге, түрге және маркіге тиістілігін анықтау деңгейінде қою ұсынылады. Салыстырылатын люминофорлардың бір көлемге, бірыңғай массаға (бүтінді бөлігі бойынша сәйкестендіру) тиістілігін анықтау осы көлемді дараландыратын белгілерін табуды көздейді және тергеушінің осы көлемнің шегін анықтауын талап етеді.

Сараптама тағайындаған органның (адамның) салыстырылатын АХЗ "сәйкестігі" туралы қойған сұрағын сарапшы салыстырылатын люминофорлардың тектік, топтық тиістілігін анықтау деңгейінде шешеді.

17-параграф. Әйнектен, керамикадан және силикаттық құрылыс материалдарынан жасалған бұйымдарды сот-сараптамалық зерттеу (7.8)

175. Әйнектен, керамикадан және силикаттық құрылыс материалдарынан жасалған бұйымдарды сот-сараптамалық зерттеудің мәні - сот сараптамасы, химия және спиртқұрамды сұйықтықтарды дайындаудың технологиясы мен оларды зерттеу әдістері саласындағы арнайы ғылыми білімдер негізінде қылмыс оқиғалары туралы нақты деректерді анықтау болып табылады.

176. Сот-сараптамалық зерттеудің объектілері әйнек, керамика, құрылыс материалдары мен олардан жасалған бұйымдар, бұйымдардың жекелеген бөліктері, әйнектен, керамикадан және құрылыс материалдарынан жасалған заттарды алуға арналған шикізат материалдары, тасымалдағыш-заттардағы әйнек, керамика және құрылыс материалдары бөлшектері қатпарларының іздері, белгілі бір өнімді алудың және дайындаудың технологиялық процестері.

177. Тікелей объектілері болып мыналар табылады:

әйнектен жасалған бұйымдар: фарлардың шашыратқыштары, жарақаттамайтын әйнектер (сталинит және триплекс), электр лампаларының колбалары, айналар, жәшіктік және ыдыстық әйнектер (бөтелкелер, стақандар, вазалар), сондай-ақ көзілдірік, бижутерия, табақты шынылар (терезелік, витриналық, қараңғыланған), шыны блоктар, шынымақталар мен шыныматалар көлемдері, ампулалар, шприцтер, медициналық ыдыстар, хрусталь мен көркемөнер әйнектерінен жасалған бұйымдар;

керамикадан жасалған бұйымдар: тұрпайы кеуек керамика (кірпіш, жабынқыш, керамикалық тақталар және тағы басқа), тұрпайы тығыз керамика (қышқылға төзімді кірпіш, еденге арналған тақталар және тағы басқа), жұқа кеуек керамика (фаянс, жартылай фарфор, майолика және тағы басқа), жұқа тығыз керамика (фарфор, көптеген отқа төзімді кірпіштер, радиокерамика, электротехникалық керамика және тағы басқа);

силикаттық материалдардан жасалған бұйымдар: силикаттық кірпіш, цемент, бетон, құрылыс ерітінділері (цемент, әктас, гипс, қалайтын, әрлеу);

әйнек, керамика және құрылыс материалдарының шикізаты, фрагменттері, жартылай өнімдері;

тасымалдағыш-заттардағы қатпарлардың іздері;

әйнектің, керамиканың және силикаттық құрылыс материалдарының сараптамалық зерттеуге арналған үлгілері мен бақылау-үлгілері;

бұйымдардың ғылыми-техникалық құжаттамалары, технологиялық процесс;

қылмыстық іс материалдары.

178. Әйнектен, керамикадан және силикаттық құрылыс материалдарынан жасалған бұйымдарды сот-сараптамалық зерттеудің міндеті – зерттелетін объектінің белгілі бір текке немесе топқа тиістілігін анықтау, нақты бір бұйымды сәйкестендіру, сондай-ақ қирау себептері мен механизмін, бұйымды пайдалану шарттарын анықтау болып табылады.

179. Сараптаманың осы түрінің шеңберінде сәйкестендірушілікпен қатар диагностикалық міндеттер де шешілуі мүмкін.

Диагностикалық міндеттерге:

тасымалдағыш-заттардағы әйнектің, керамиканың және силикаттық құрылыс материалдарының және олардан жасалған бұйымдардың микробөлшектерін табу және олардың табиғатын (органикалық, органикалық емес әйнек, жұқа, тұрпайы керамика, цемент, ақтау және тағы басқа) диагностикалау;

әйнектің, керамиканың және силикаттық құрылыс материалдарының сынықтары пайда болған бұйымның шығу тегін және оны қолдану саласын анықтау;

әйнектен, керамикадан және силикаттық құрылыс материалдарынан жасалған бұйымдардың қирау жағдайлары мен механизмдерін, қирау себептерін (механикалық, термикалық, өздігінен қирау) анықтау;

бұйымды пайдалану шарттарының ерекшеліктерін және тағы басқа анықтау.

Сәйкестендірушілік міндеттерге мыналар жатады:

әйнектің, керамиканың және силикаттық құрылыс материалдарының және олардан жасалған бұйымдардың салыстырылып отырған фрагменттері әйнектің, цементтің, бетонның, керамикалық қоспаның бір тұтаына (бұйымға) немесе бірыңғай массасына тиістілігін анықтау;

әйнектің, керамиканың және силикаттық құрылыс материалдарының және олардан жасалған бұйымдардың салыстырылып отырған фрагменттері әйнек, керамика және силикаттық құрылыс материалдарының бір тегіне (типіне, түріне, маркасына), тобына (бұйымдар партиясына, шикізатқа, массаға) тиістілігін анықтау.

Бұл міндеттерді шешуге арналған сұрақтар былайша құрастырылуы мүмкін:

бұйымның үстіңгі қабатында (мысалы, киімде және тағы басқа) немесе материалдың көлемінде (топырақ үлгісінде) әйнектің, керамиканың және силикаттық құрылыс материалдарының бөлшектері бар ма;

ұсынылған заттар әйнек бұйымдарының, керамикадан, силикаттық құрылыс материалдарынан жасалған бұйымдардың сынықтары болып табылады ма;

бұйым қандай әсер етудің (қандай себептен) нәтижесінде қирады (механикалық, термиялық, өздігінен қирау);

тасымалдағыш-заттарда (аспаптарда, киімнің заттарында) табылған әйнектің (керамиканың, силикаттық құрылыс материалдарының) микробөлшектері (сынықтары) бұйымның материалдарымен (бөтелкенің, керамикалық тақтаның, кірпіштің және тағы басқа фрагментімен) ортақ тектік (топтық) тиістілігі бар ма;

әйнектен (керамикадан, силикаттық құрылыс материалдарынан) жасалған объектінің салыстырылатын бөлшектері бұрын бір тұтасты құраған ба;

салыстырылатын объектілер бұрын бір тұтас массада болған ба (мысалы, қоймадан алынған және күдіктіден табылған құрылыс қоспалары, кірпіштер);

салыстырылатын бұйымдар тобының өндірістік шығу көзі ортақ па;

зерттеуге ұсынылған бұйымдарды дайындау тәсілі қандай;

белігілі бір объектілер нақты бір дайындаушы-зауыттың өнімдері болып табылады ма.

180. Әйнектен, керамикадан және силикаттық құрылыс материалдарынан жасалған бұйымдарды сот-сараптамалық зерттеуі бойынша сараптама тағайындаған кезде келесі талаптарды сақтау қажет:

зерттеу объектілері қандай күйде табылса, сондай күйде ұсынылады;

заттай дәлелдемелердің сақталуын қамтамасыз етуі тиіс жеке пакеттерге буып-түйіледі;

әйнек, керамика және силикаттық құрылыс материалдары қатпарларының іздері бар деп болжанатын заттардың бөліктері төгілмеу және басқа бөлікке немесе затқа өтіп кетпеуі үшін оқшауланады және тыңғылықты буып-түйіледі;

бұйымды сертификатталған өнімге не белігілі бір дайындаушы-зауыттың өніміне жатқызу мақсатындағы міндетті шешу кезінде осы өнімнің сапа сертификатын және осы зауыттың салыстырмалы үлгілерін ұсыну қажет;

белігілі бір дайындаушы-зауыт өнімінің сапасын зерттеу үшін осы зауыттың үлгілерінен бөлек технологиялық құжаттамасын ұсыну және қажет болған жағдайда зерттеуді осы зауытта жүргізуді ұйымдастыру қажет.

181. Әйнектен, керамикадан және силикаттық құрылыс материалдарынан жасалған объектілерді оқиға орнында жинаудың ерекшеліктері. Оқиға орнында әйнектен, керамикадан және силикаттық құрылыс материалдарынан жасалған бұйымдардың фрагменттерін (оның ішінде микробөлшектерді) табуды, сынықтарды іздеу өте орынды болатын олардың жатқан жерін, бұйымдардың жітемесін және түрін болжамды түрде анықтауға көмектесетін оқиғаның сипатын жәене жағдайларын есепке ала отырып жүргізу қажет.

182. Табылған фрагменттерді шегендеу келесі тәсілдермен жүзеге асырылады:

біріншіден, олардың табылғаны тергеу әрекетінің хаттамасында шегенделеді. Бұл ретте, әйнек, керамика және силикаттық құрылыс материалдарының табылған сынықтары немесе микросынықтар бар тасымалдағыш-заттар жергілікті жердің қай бөлігінде немесе қандай үй-жайда орналасқаны, олар объектінің қай қабатында немесе бөлігінде табылғаны көрсетіледі. Егер сынықтардың немесе микробөлшектердің тобы шектелген аумақта шоғырланған болса, онда хаттамада бөлшектердің топтану аймағының диаметрі немесе өлшемдері мен осы аймақ орталығының координаттары көрсетіледі. Тасымалдағыш-заттарда қызығушылық танытатын әртүрлі сынықтардың (микробөлшектердің) айтарлықтай мөлшерін табылған жағдайда хаттамалық сипаттауды осы сынықтардың (микробөлшектердің) өзара орналасу сызбасымен толықтыру қажет болады;

екіншіден, табылған объектілерді фотошегендеу жүргізіледі: сынықтардың, микросынықтарды тасымалдағыш-заттардың табылған орнын шегендеу мақсатындағы негізгі фототүсірілім; сынықтардың және тасымалдағыш-заттардың (не микросынықтар табылған олардың үстіңгі қабаттарының фрагменттерін) өздерін шегендеу мақсатындағы егжей-тегжейлі фототүсірілім, соның ішінде кіші көлемдегі табылған сынықтардың макрофототүсірілімі;

үшіншіден, шегендеудің техникалық әдісіне микроіздердің белгілерін сақтауға ғана емес, сонымен қатар олардың оқшаулануын шегендеуге бағытталған тасымалдағыш-объектілердегі микросынықтарды бекіту жатады. Осы мақсатта микросынықтардың табылған жерін, оның бүкіл аумағы бойынша жабысқақ скотч-таспаның көмегімен тасымалдағыш-объектінің үстіңгі қабатын жабыстыра отырып таза полиэтилен пленкасымен жабады.

183. Ірі сынықтарды алу аса қиындық тудырмайды. Ал микросынықтарды алу келесі нұсқалардың бірімен жүргізіледі: а) тасымалдағыш-объектімен бірге алу; б) тасымалдағыш-объектіден бөліп алу арқылы алу. Микробөлшектерді тасымалдағыш-объектілермен бірге алу мүмкін және орынды болатын барлық жағдайларда, оларды табылған объектілерімен бірге алу қажет (оларды тиісті түрде бекітіп алғаннан кейін).

Кішігірім тасымалдауға болатын тасымалдағыш-объектілерді әдетте, тұтастай алады. Сондай-ақ, алғашқы тергеу әрекеттері кезінде микробөлшектердің өзі табылмаған кезде, болжамды микробөлшектерді тасымалдағыш-заттар да тұтастай алынады.

Сынықтарды буып-түйген кезде, олардың тасымалдау кезінде қирауын болдырмайтын шараларды қарастыру керек.

Ескерту: қаулыда істің мән-жайын, табу, сақтау, тасымалдау жағдайларын, сондай-ақ олардың нәтижесінде объектілердің (оның құрылымы, сыртқы түрі) өзгеруі мүмкін факторлар егжей-тегжейлі көрсетілуі керек.

18-параграф. Жол - көлік оқиғаларының жағдайлары мен көлік құралдарының сот сараптамасы (8.1)

184. Жол-көлік оқиғаларының жағдайлары мен көлік құралдарының сот сараптамасының мәні ЖКО механизмімен, КҚ техникалық күйімен, жол жағдайымен, ЖКО қатысушылардың әрекетімен байланысты болатын жол-көлік оқиғаларының жағдайлары, сонымен қатар сараптаманы тағайындаған органның сарапшыға ұсынған объектілерін (бастапқы деректерді, көлік құралдарын, іс материалдарын) зерттеу жолымен сарапшылар өздерінің арнайы ғылыми білімдерінің негізінде анықтайтын ЖКО туындауына себептескен себептер мен жағдаяттар туралы нақты деректердің кешені (жиынтығы) болып табылады.

185. Жол-көлік оқиғаларының жағдайлары мен көлік құралдарының сот сараптамасының міндетіне: ЖКО туындау жағдаяттары мен дамуын зерттеу, ЖКО орнының жағдаяттарын зерттеу, КҚ қауіпсіздік пен пайдаланудың техникалық нормаларына сәйкестігін зерттеу кіреді.

186. Жол-көлік оқиғаларының жағдайлары мен көлік құралдарының сот сараптамасының зерттеу объектілері: жол-көлік оқиғасына қатысушы көлік құралдары (автомобильдер, мотоциклдер, мотороллерлер, мопедтер, мотоколяскалар, тракторлар, тіркемелер және жартылай тіркемелер, велосипедтер, қалалық электрокөліктер); жол-көлік оқиғасы болған орын - жол-көлік оқиғасы болған жердің жол телімі; сарапшының қарамағына ұсынылатын материалдар (ЖКО орнын қарап шығу хаттамасы; оқиға сызбасы бар хаттамаға қосымша; ЖКО сызбасы; КҚ техникалық күйін қарау және тексеру хаттамасы; тергеу экспериментінің хаттамасы; фото және бейне материалдар; куәлерден, жүргізушіден және жәбірленушілерден жауап алу хаттамасы) болып табылады.

187. Жол-көлік оқиғаларының жағдайлары мен көлік құралдарының сот сараптамасы мәніне, міндеттері мен объектілеріне байланысты зерттеудің төрт түріне бөлінеді:

жол-көлік оқиғасы жағдайларын сот-сараптамалық зерттеу;

сот-сараптамалық көлік-трасологиялық зерттеу;

көлік құралдарын сот-сараптамалық зерттеу;

ЖКО болған жердегі жолдың техникалық жай-күйін, жол жағдайларын сот-сараптамалық зерттеу.

188. Сарапшының шешуіне ЖКО жағдайлары мен КҚ сот сараптамасын жүргізу кезінде жүргізуші немесе жүргінші Жол жүру ережелерінің қандай талаптарын бұзғандығы туралы, жүргізуші немесе жүргінші ЖЖЕ сәйкес қалай әрекет етуі керек болғандығы туралы, жол-көлік оқиғасының тікелей (негізгі, басты) себептері туралы, жүргізуші кедергіні немесе қозғалыс үшін қауіпті алдын ала болжауы қажет болған және алдын ала болжай алуы мүмкін сәт туралы сұрақтарды, сондай-ақ дәлелдемелерді бағалауға және қылмысты заңдық тұрғыдан саралауға жататын, кінәнің бары немесе жоқтығы, талап қою талаптарын қанағаттандыру туралы сұрақтарды және анықтау, алдын ала тергеу органдары мен соттың құзыретіне жататын басқа да сұрақтар қойылмауы тиіс.

189. Сараптама тағайындау туралы қаулыда, ұйғарымда ЖКО жағдайлары мен КҚ сараптамасы үшін келесі негізгі бастапқы мәліметтер көрсетілуі қажет:

жолдың жүретін бөлігінің және жиегінің (егер КҚ жол жиегімен қозғалған болса) жағдайы (оның ені, жабын түрі, көлбеуліктің болуы және шамасы);

КҚ техникалық жағдайы және типі, оның жүгінің көптігі;

көлік құралының жылдамдығы және қозғалысының бағыты немесе оның алдыңғы (артқы) дөңгелектеріне дейін өлшенген тежегіш ізінің шамасы;

ҚҰ қай бөлігімен басып кету (соқтығысу) орын алды;

соқтығысу орны КҚ габаритінен қандай қашықтықта орналасқан;

барлық жол жабынының әрқайсысындағы тежегіш ізінің (бүйірлік сүрілуінің) ұзындығы;

басып кету (соқтығысу) орны көлік құралының тежегіш ізінің бастамасынан қандай қашықтықта орналасқан;

жәбірленуші қозғалысының жылдамдығы мен бағыты;

КҚ жүргізушісіне қауіп туындау сәті;

жәбірленушінің қауіп туындағаннан басып кету орнына дейін жүрген қашықтығы;

жол бұрылысының радиусы, оқиға болған жердің (басып кету, соқтығысу) координаттары;

шыны сынықтарының, шашылған батпақтың және соған ұқсастардың орналасу орны;

жол төсемі мен кедергілердің (жүргіншінің, тұрған көліктің және тағы басқа) көрінуі және жүргізушінің орнынан жолдың көрінуі мен шолынуы және қойылған сұрақтарға байланысты өзге де мәліметтер.

190. Сараптаманы тағайындаған орган (тұлға) ЖКО жағдайлары мен КҚ сот сараптамасын тағайынау туралы қаулымен немесе ұйғарыммен бірге мыналарды:

жол-көлік оқиғасы болған орынды тексеру хаттамасын;

жол-көлік оқиғасының сызбасын;

көлік құралының техникалық жағдайын қарау мен тексеру хаттамасын;

егер жүргізілсе, зерттелетін жол-көлік оқиғасы фактісіне, не оқиға орнын қарауға қатысты фото және бейне материалдар;

егер жүргізілсе, тергеу экспериментінің хаттамасын;

куәлардан, жүргізушілерден және жәбірленушілерден жауап алу хаттамасын ұсынады.

191. ЖКО мен КҚ сот сараптамасын тағайындау туралы қаулымен не ұйғарыммен бірге сот сараптамасы органына міндетті түрде ұсынылатын құжаттарда келесі мәліметтер болу керек:

ЖКО болған орынды тексеру хаттамасында осы процессуалдық құжаттар үшін жалпы мәліметтерден бөлек, жол төсемінің сипаты мен түрі туралы;

жолдың жүретін бөлігі мен жол жиегінің ені және жағдайы туралы;

кюветтердің болуы;

көтерілу бұрышының немесе тік еңістің шамасы және бұрылыс радиусы;

жолдың ескерту белгілерінің болуы мен қозғалысты реттеу тәсілі;

тежелу іздерінің орналасу орны, оның ұзындығы мен сипатына (дөңгелектің сырғанауы немесе оның тежелінген тербелісінің ізі), басып кету нүктесі, соқтығысу орны, олардың жол элементіне мен басқа қозғалмайтын бағдарларға қатысы;

қан іздерінің, тежегіш сұйықтығының, майлардың, сондай-ақ шыны сынықтары мен КҚ-ның бөлінген бөлшектерінің болуы;

заттай дәлелдемелер табылған және алынған жағдайлар туралы;

соқтығысқанға дейінгі, соқтығысқан кездегі және соқтығысқаннан кейінгі КҚ қозғалысының бағыты туралы;

жол жағдайындағы заттарда пайда болған зақымдардың сипаты;

нысаны және мөлшері туралы;

жүргізуші кабинасынан жол төсемінің көрінімі туралы мәліметтер болуы керек;

ЖКО-ның болған орнын тексеру хаттамасына сот-жедел фотография ережелері (бағдарлық, шолушылық, тораптық, бөлшектік) бойынша оқиға болған жерде түсірілетін фотосуреттер бірге қосылып беріледі;

Жол-көлік оқиғасының сызбасында мыналар көрсетілуі керек:

көлік құралдарының жол элементтері мен жол жағдайының заттарына (қозғалмайтын бағыттар) қатысты дәл орналасуы;

тежеу іздерінің және өзге де іздер мен заттай дәлелдемелердің мөлшері мен орны;

жәбірленуші мен көлік құралдарының орны;

жолды сипаттайтын деректер, негізінде, жол жабынының түрі (бетон, асфальт, тас төселген жол) және оның жағдайы (құрғақ, дымқыл, ластанған, көк тайғақ, қар басқан);

жол ақауларының болуы және орналасқан орны;

көтерілу немесе еңіс бұрылысының дәл шамасын көрсете отырып жолдың профилі;

бұрылыс радиусы;

жүріс бөлігінің, жол жиегінің, кюветтердің ені және жолдың сыртқы айналасының, шолуының, көрінімінің сипаттамасы, оны шектеп тұрған заттардың болуы және олардың дәл орналасқан орны;

жол белгілерінің орналасуы;

Көлік құралының техникалық жағдайын қарау мен тексеру хаттамасында мыналар көрсетілуі керек:

автомобильдің тежеу жүйесінің, рульдік басқарудың, жүріс бөлігінің, жарықтандыру аспаптары мен сигнализациясының, автопоездардың тіркеу мен отырғыш құрылғыларының, сондай-ақ басқа да қосымша жабдықтардың техникалық жағдайының толық сипаттамасы, қатты жабында эксперименталды тежелу кезінде алынған барынша баяулау немесе тежелу жолының шамасы;

рульдік басқарудың люфт шамасы, тартым топсаларындағы люфтінің болуы;

шинадағы ауа қысымының шамасы, пневможүйедегі ауа қысымының төмендеуі секілді агрегаттардың (тораптың) күйін сипаттайтын барлық негізгі шамалардың сипатталуы және ақаулық болса. оның себептерін көрсету қажет.

Жол көлік оқиғасында болатын қирауды, сынуды, жаншылған жерді сипаттау кезінде, олардың мөлшері; жолдың үстіндегі жаншылған жер немесе сызатталған жердің дәл орны мен мөлшері және тағы басқаларды; көлік құралындағы басқа іздерді; оларды анықтаған тәсіл (қарау, талдау кезінде, эксперимент жүргізу арқылы) көрсетілуі керек.

192. Көлік құралдарының техникалық жағдайын қарау және тексеру хаттамасында көлік құралындағы жүктің сипаты, салмағы.мен көлемі туралы мәліметтер және осы хаттаманың нысанымен көзделген басқа да деректер көрсетілуі керек.

Егер тергеу немесе сот органы сараптамалық зерттеуді қажет деп тапса, онда олар көлік құралын ЖКО нәтижесінен алған күйінде сақтау жөніндегі шараларды, сондай-ақ КҚ сарапшыға жеткізу не болмаса сарапшыны зерттеу объектілеріне жеткізу, сарапшының объекті орналасқан аумақта болу жағдайларын және оның сараптама мекемесі орналасқан жерге қайтуы жөніндегі шараларды қабылдайды.

19-параграф. Жол - көлік оқиғасы жағдайларын сот - сараптамалық зерттеу (8.1)

193. ЖКО жағдайларын сот - сараптамалық зерттеуіне жол-көлік ахуалдарын (ЖКА) сараптамалық зерттеу, ЖКО барысындағы КҚ, өзге объектілердің және жүргіншілердің қозғалыс параметрлерін есептеу, сондай-ақ жүргізушінің әрекеттері мен мүмкіндіктерін талдау кіреді.

194. ЖКО жағдайларын сот - сараптамалық зерттеуінің мәні – ЖКО жағдаяттары, КҚ жүктемесі, техникалық күйі, оның қозғалыс жылдамдығы, жолдың жүру бөлігінің төсеніші, оның күйі, көлденең және ұзына бойғы сұлбасы, КҚ қозғалысының режимі және тағы басқа туралы нақты деректер.

195. ЖКО жағдайларын сот - сараптамалық зерттеудің шеңберінде келесі міндеттер шешіледі:

КҚ қозғалысының жылдамдығын анықтау;

КҚ тежеу және тоқтау жолын, сондай-ақ тоқтау уақытын анықтау;

тергеудің (соттың) сұраған кезеңіндегі ЖКО орнынан КҚ, жүргіншіні және өзге де объектілерді алып тастауды анықтау;

тергеудің (соттың) сұраған кезеңіндегі тежеу және айналып өту жолымен ЖКО алдын алудың техникалық мүмкіндігін анықтау;

ЖКО әртүрлі кезеңіндегі КҚ өзара орналасуын анықтау;

КҚ жолдың нақты бөліктерін жүріп өту уақытын анықтау;

ЖКО алдын алу жөніндегі шұғыл шаралар қабылдауды талап ететін қозғалыс үшін қауіпті жағдайдың (кедергіні соғу, КҚ соқтығысу, аударылып кеті және тағы басқа) туындау сәтін анықтау, егер бұл ретте тиісті есептеулер, модельдеу және эксперименттер жүргізу үшін арнайы танымдар қажет болса;

жүргізушінің ЖКО алдын алуға әлі техникалық мүмкіндігі болған сәттегі КҚ мен кедергінің өзара орналасуын анықтау;

қозғалыс үшін қауіп туындаған сәттен бастап жүргізушінің КҚ басқару жөніндегі тап қандай әрекеттері ЖКО алдын алуы мүмкін еді;

сараптаманы тағайындаған орган көрсеткен сәттегі жүргізушінің оқиғаны болдырмау үшін ЖЖЕ сол немесе өзге тармақтарында белгіленген әрекеттерді жасауға техникалық мүмкіндігін анықтау;

сараптаманы тағайындаған орган көрсеткен, жүргізуші қозғалыс үшін кедергінің не қауіптің туындауын алдын ала білуге тиіс және білуі мүмкін болған сәттегі жүргізушінің КҚ қозғалысының жылдамдығын азайту немесе айналып өту жолымен ЖКО алдын алуға техникалық мүмкіндігін анықтау;

объективті заңдылықтардың техникалық деректері мен есепке алуларын пайдалану негізінде жүргізушінің КҚ басқару жөніндегі әрекеттері (әрекетсіздігі) мен техникалық сипаттағы салдары арасындағы себептік байланыстың барын (жоғын) анықтау;

сараптаманы тағайындаған орган көрсеткен, бастапқы мәліметтер бойынша ғана емес, сонымен қатар сарапшының есептеу жолымен алған нәтижелері, соның ішінде іс материалдарынан көрінетін оқиға жағдаяттарының бірнеше нұсқалары бойынша да ЖКО алдын алудың техникалық мүмкіндігін анықтау. Зерттелген нұсқалардың бір-біріне қарама-қайшылығын сарапшы өз қорытындысында атап өтеді;

ЖКО жасауға мүмкіндік туғызатын жол қозғалысын ұйымдастырумен байланысты болатын себептер жағдайларды анықтау.

196. ЖКО жағдаяттарын сот-сараптамалық зерттеу шеңберінде шешілетін типтік сұрақтар:

КҚ тежеуді бастау сәтінде қандай жылдамдықпен жылжып келе жатқан;

жол көрінісінің жағдайлары немесе оның бұрылыстағы орнықтылық жағдайлары бойынша КҚ-ның қауіпсіз жылдамдығы қандай болуы керек;

жол оқиғасы жағдайларындағы КҚ тоқтау жолы қандай;

осы жол жағдайында КҚ-ның тоқтауы үшін қандай уақыт қажет.

КҚ басып кету (соқтығысу) орнынан белгілі бір сәттерде:

жаяу жүргіншінің жүріс жолының бөлігі бойынша қозғалысының басталу сәтінде;

жаяу жүргіншінің жылжымайтын немесе жылжитын кедергінің тасасынан жүргізушінің көру аумағында пайда болу сәтінде;

кейін тежелуді қолданғандағы жүргізуші реакциясы сәтінде;

қиылысу жолының жүріс бөлігіне басқа КҚ-ның шығу сәтінде;

алдында келе жатқан КҚ-ның тежелуінің басталу сәтінде;

бағдаршамның белгілі бір сигналының жану сәтінде қандай арақашықтықта болды;

кедергі (жолай, қарама-қарсы бағытта немесе КҚ қозғалыс жолын қиятын) қозғалысының басталу бағытына байланысты КҚ осы жол жағдайындағы қозғалыс жылдамдығы үшін нақтылы және қауіпсіз кездегі қозғалысы үшін жүргізуші тежеу арқылы белгілі бір сәттерде (қауіптің пайда болу сәтінде;

жүргіншінің жолдың жүру бөлігімен жүруді бастау сәтінде;

жүргіншінің жылжымайтын немесе жылжыйтын кедергіден жүргізушінің көру аумағында пайда болу сәтінде;

одан кейін тежеуді басумен ұштасқан жүргізушінің реакциясы сәтінде;

қиылысатын жолдың жүру бөлігіне басқа КҚ шығу сәтінде;

алда келе жатқан КҚ тежелуді бастау сәтінде;

бағдаршамның белгілі бір белгісінің жана бастаған сәтінде) жүргізушінің басып кетуді (соқтығысуды) болдырмауға техникалық мүмкіндігі болды ма;

КҚ уақытылы тежелген жағдайда жүргінші (көлік құралы) оның қозғалыс жолағынан қауіпсіз ара қашықтыққа қашып кетуге үлгерер ме еді;

жүргізушінің жылжитын немесе жылжымайтын кедергіні қауіпсіз айналып өтуді жүзеге асыруға мүмкіндігі болды ма;

КҚ жолай немесе қарсы бағытта қозғалысы кезінде олардың арасындағы қауіпсіздік арақашықтығының шамасы қандай болу керек;

оқиға орны жағдайларында КҚ арасындағы қауіпсіздік арақашықтығы қандай болуы керек;

КҚ өз тұрақтылығын жоғалтпай берілген көлденең ығысуы үшін қандай арақашықтық қажет;

КҚ өз тұрақтылығын жоғалтпай берілген ара қашықтықта қаншалықты ығысуы мүмкін.

20-параграф. Сот - сараптамалық көлік - трасологиялық зерттеу (8.2)

197. Сот - сараптамалық көлік-трасологиялық зерттеуінің мәні КҚ, өзге де материалдық объектілердің, адамдардың, жануарлардың әрекеттесуі нәтижесінде ЖКО орнында туындайтын іздерді зерттеу негізінде сарапшы анықтайтын жағдаяттар (нақты деректер).

198. Сот - сараптамалық көлік-трасологиялық зерттеуінің объектілері жол-көлік оқиғасының заттық жағдаяттарының әртүрлі заттары (көлік құралдары мен олардың бөлшектері, КҚ басқа КҚ немесе өзге де объектілермен өзара жанаса түйісу іздері, КҚ дөңгелектерінің (шынжыр табандарының) іздері; жәбірленушілер киімдерінің заттары мен тағы басқа).

199. Зерттеудің бұл түрінің міндеттері – ЖКО қатысқан көлік құралдарының моделін (жіктеушілік міндет), оларды теңдестіру (сәйкестендірушілік міндет), оқиға орнындағы көлік құралдарының іздерін, көлік құралдарындағы іздерді, көлік құралдарының бөлініп қалған бөліктері мен бөлшектеріндегі іздерді зерделеу негізінде оқиға механизмін жалпылай немесе оның жекелеген сатыларын анықтау (диагностикалық міндет).

200. Сот-сараптамалық көлік-трасологиялық зерттеу шеңберінде келесі типтік сұрақтар шешілуі мүмкін:

ұсынылған КҚ қарастырылып жатқан оқиға барысында бір-бірімен түйіскен бе;

соқтығысудың бастапқы сәтінде КҚ қандай бөліктерімен түйісті;

соқтығысудың бастапқы сәтінде КҚ бір-біріне қатысты қалай орналасқан;

соқтығысудың бастапқы сәтінде КҚ бойлық осьтерінің арасындағы бұрыш қандай болған;

соқтығысудың бастапқы сәтінде КҚ бір-біріне және жол элементтеріне қатысты қалай орналасқан;

соқтығысудың сәтіндегі КҚ соқтығысу бұрышы қандай;

соқтығысудың сәтіндегі КҚ өзара орналасу бұрышы қандай;

жол-көлік оқиғасы орнындағы іздерді көлік құралының қайсысы қалдырған;

соқтығысу орны қай жерде;

КҚ түйісу басталар сәтінде тұрған ба еді немесе қозғалыста ма еді;

КҚ солға бұрылу немесе қайта бұрылу маневрін бастағанға дейін жолдың жүріс бөлігінде қалай орналасқан еді;

көлік құралының қайсысы қозғалыстың бастапқы бағытынана ауытқыған;

көліктің жүргіншіні басып кетудің өте ықтыимал орны қай жерде.

21-параграф. Көлік құралдарын сот - сараптамалық зерттеу (8.3)

201. Көлік құралдарын сот - сараптамалық зерттеудің мәні – көлік құралдарының техникалық күйін, техникалық ақаулардың (ЖКО дейін, сәтінде немесе кейін) пайда болу себептері мен уақытын, ақаулардың ЖКО туындау сәтіне дейін табудың мүмкіндігін, сондай-ақ оның ЖКО дамуына әсерін анықтаумен байланысты жағдаяттар болып табылады.

202. Көлік құралдарын сот - сараптамалық зерттеудің объектілері – жол-көлік оқиғасының орны, көлік құралдары, қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін көлік құралдарының бөлшектері, жол-көлік оқиғасының материалдары, жол-көлік оқиғасының орны мен көлік құраларын қарап шығу хаттамалары, жол-көлік оқиғасына қатысушылардың түсіндірмелері мен түсініктері, куәлердің түсіндірмелері, оқиға орны мен көлік құралдарының бейне- және фототүсірілімдері, сарапшылар мен мамандардың қорытындылары, сондай-ақ зерттеу мәніне қатысты басқа да материалдар болып табылады.

203. Зерттеудің осы түрінің шеңберінде шешілетін міндеттер диагностикалық, жіктеушілік және сәйкестендірушілік міндеттерге жатады:

анықтау, тергеу органдарының, соттың көлік құралының техникалық ақаулығының себебі мен пайда болу уақытын (оқиға алдында, оқиға кезінде, оқиғадан кейін) анықтауы;

көлік құралының техникалық күйіне жауап беретін жүргізушінің немесе басқа адамның КҚ техникалық ақаулығын ЖКО болмай тұрған сәтке дейін табуының мүмкіндігін;

анықтау, тергеу органдарының, сот анықтаған КҚ техникалық ақаулығы мен ЖКО фактісі арасындағы себептік байланыстың техникалық жақтарын анықтау жатады.

204. Көлік құралдарын сот-сараптамалық зерттеу шеңберінде қойылатын типтік сұрақтар:

КҚ тежегіштік жүйесінің, рульдік басқарудың, жүріс бөлігінің ақаулықтарының пайда болу себебі мен уақытын (оқиға алдында, оқиға кезінде, оқиғадан кейін) анықтау;

жүргізуші немесе КҚ техникалық жағдайына жауапты адам КҚ пайдаланудың алдында оның бөлшектерінің, тораптарының, кейбір жүйелерінің ақаулығын табуы мүмкін бе еді;

табылған ақаулық жүріс режимінің бұзылуына әкелуі мүмкін бе (тежегіш жүйесі әрекетінің тиімділігінің төмендеуі, КҚ-ның өз бетімен бір жаққа ауытқуы және соңынан аударылуы);

табылған ақаулық қарастырылып отырған оқиғамен себептік байланыста ма;

оқиға сәтінде КҚ фарасының сынған электршамы жанып тұрған ба еді;

электршамы сынған сәтте КҚ қай фарасының қандай жарығы (алысқа не жақынға жағылатын) қосылып тұрған еді.

22-параграф. ЖКО болған жердегі жолдың техникалық жай-күйін, жол жағдайларын сот-сараптамалық зерттеу (8.4)

205. ЖКО болған жердегі жолдың техникалық жай-күйін, жол жағдайларын сот-сараптамалық зерттеуі ЖКО байланысты автомобиль жолдары мен оның элементтерінің құрылыс және пайдалану сапалары, жол жағдайлары және қоршаған орта, сондай-ақ автомобиль жолдарымен өзара әрекеттестетін көлік құралдары элементтерінің құрылымдары мен жай-күйі туралы нақты деректерді анықтау мақсатындағы тікелей оқиғаға дейін және кейін көлік құралдарының қозғалысы болып жатқан автомобиль жолының бөлігін, оқиға орнының бөлігін, осы бөліктегі жол дағдайларын, жолмен өзара әрекеттесетін көлік құралдарының элементтерін сарапшылық зерттеумен байланысты.

206. ЖКО болған жердегі жолдың техникалық жай-күйін, жол жағдайларын сот-сараптамалық зерттеуінің мәні:

жолдың көліктік-пайдалану жай-күйінің көрсеткіштерін өлшеу;

техникалық тұрғыдан нақты жол жағдайын: жол белгілерін, белгілеулерді және жол қозғалысын ұйымдастырудың басқа да техникалық құралдарын зерттеу;

жол ақаулықтарын (сұлбасының, тегістігінің параметрлерін, ілінісу коэфициентін және тағы басқа) анықтау;

жол ақаулығы мен ЖКО арасындағы техникалық себеп-салдарлық байланысты анықтау;

қозғалыс үшін қолайсыз ауа-райы-климаттық факторлардың жол төсемінің үстіңгі қабатына әсерін зерттеу және жолды қысқы (күзгі-көктемгі) кезеңде ұстаудың кемшіліктері мен ЖКО арасындағы техникалық себеп-салдарлық байланысты анықтау;

қозғалыстың аралас жолақтарындағы көлік легінің сипаттамаларын шегендеу болып табылады.

207. ЖКО болған жердегі жолдың техникалық жай-күйін, жол жағдайларын сот-сараптамалық зерттеуінің шеңберінде келесі міндеттер шешіледі:

жолдың негізгі біліктілік сипаттамаларын анықтау;

оның құрылымдық элементтері мен жол жағдайларының техникалық жай-күйін анықтау;

жол қозғалысының қауіпсіздігіне қауіп төндіретін жолдағы ақаулықтардың пайда болу себептері мен уақытын анықтау.

208. ЖКО болған жердегі жолдың техникалық жай-күйін, жол жағдайларын сот-сараптамалық зерттеуінің объектілері – орқиға орнындағы жолдың бөлігі, оған тікелей жалғасып жатқан көлік құралдары қозғалысының бөліктері, жолмен өзара әрекеттесетін көлік құралдарының элементтері.

209. Сараптамалық зерттеу барысында келесі типтік сұрақтар шешіледі:

ЖКО болған автомобиль жолы бөлігінің нақты біліктілік сипаттамалары мен техникалық жай-күйі еормативтік техникалық құжаттаманың талаптарына сәйкес келетін бе еді;

жол мен жол жағдайларының біліктілік сипаттамаларының НТҚ талаптарынан ауытқулары мен болған ЖКО арасында себеп-салдарлық байланыс бар ма;

ЖКО себеп болатын жол қозғалысын ұйымдастырумен байланысты болатын себептер мен жағдайлар бар ма.

23-параграф. Сот экономикалық сараптамасы (9)

210. Экономикалық сот сараптамасының мәні – қаржы-шаруашылық операциялары болып табылады.

211. Экономикалық сот сараптамасының объектілері сот экономикалық сараптамасына ұсынылған бастапқы және өзге де есептілік құжаттары болып табылады.

Экономикалық сот сараптамасы шеңберіндегі сарапшылық зерттеудің әдісі – ұсынылған қаржы-шаруашылық құжаттарын құжаттамалық бақылау әдісі.

Объекті ретінде экономикалық сот сараптамасына зерттеу мәніне жататын құжаттар ұсынылады.

Объектілер, тізімі экономикалық сот сараптамасын тағайындау туралы қаулыда немесе ұйғарымда көрсетілген, тігілген және нөмірленген күйінде ұсынылады.

212. Экономикалық сот сараптамасының шешуіне сұрақтарды қойған кезде келесі талаптарды сақтау қажет: сұрақтар сот-экономикалық сараптамасының мәніне қатысты болуы тиіс, іс үшін маңызды болуы керек және қылмыстық қудалау органы немесе сот шешпеуі тиіс.

Сұрақтардың мазмұны анықтамалық (мысалы, "кассадан берілетін ақша қандай құжаттармен рәсімделеді?", "еңбек демалысының уақытылы берілуін кім қадағалайды?" және тағы басқа сияқты мазмұндағы сұрақтарды қоюға болмайды) сипатта болмай, сарапшылық зерттеудің қажеттілігін туындатуы тиіс.

Құқықтық сипаттағы (мысалы, айыпталушының әрекетін саралау туралы, нақты адамдардың жауаптылығы, адамдардың айыптылық дәрежесі туралы және тағы басқа);

сұрақтарын шешу, сарапшының жалпы ревизиялық тексеруді жүргізуін көздейтін жалпы сипаттағы сұрақтар қоюға болмайды.

24-параграф. Шаруашылық операцияларын сот - сараптамалық зерттеу (9.1)

213. Шаруашылық операцияларын сот-сараптамалық зерттеу шеңберінде мынадай міндеттер шешіледі:

қаржы-шаруашылық қызметі субъектілерінің есептесу қаржылық көрсеткіштерін анықтау;

кәсіпорынның шаруашылық қызметін зерттеу және талдау;

баланс баптарын талдау;

шаруашылық жүргізуші субъектінің Жарғы қорындағы үлесін анықтау.

іс үшін маңызы бар өзге де шаруашылық операцияларын зерттеу;

214. Осы сараптаманың шеберінде мына сұрақтар шешіледі:

қаржылық-шаруашылық қызметтің есептік көрсеткіштері берілген бухгалтерлік есепке сәйкес келе ме;

шаруашылық қызметті жүзеге асыру барысында материалдар мен ақша қаражаттары қандай мақсаттарға пайдаланылған;

берілген баланс баптары осы бухгалтерлік есепке сәйкес келе ме;

Жарғы қорындағы үлесі қандай (мемлекеттің, акционердің, құрылтайшының);

белгілі күннің жағдайы бойынша кредиторлық (дебиторлық) берешек сомасы қандай.

25-параграф. Сот - сараптамалық бухгалтерлік зерттеу (9.2)

215. Сот-сараптамалық бухгалтерлік зерттеу шеңберінде мынадай міндеттер шешіледі:

материалдық құндылықтар мен қызмет көрсету үшін есеп айырысу операцияларының есепке алуда көрсетілгенін анықтау;

ақша қаражатын кіріске алынуын, есептелуін, төленуін және есептен шығарылуын анықтау;

бухгалтерлік есепті жүргізудің бухгалтерлік заңнама талаптарына сәйкестігін анықтау;

кассадағы және банк есепшоттарындағы ақша қаражаттарымен жасалған операцияларды зерттеу;

материалдық құңдылықтармен жасалған операцияларды зерттеу;

іс үшін маңызы бар өзге де бухгалтерлік операцияларды зерттеу.

216. Осы сараптаманың шеңберінде келесі сұрақтар шешіледі:

тауар-материалдық құндылықтар (бұдан былай-ТМҚ) мен ақша қаражаттарын кіріске алу мен есептен шығару бухгалтерлік есеп құжаттарымен негізделген бе;

зерттеу кезеңіндегі ТМҚ-ның (ақша қаражатының) кем болу (артық болу) сомасы қанша;

зерттелетін кезеңдегі ақша қаражаттары берешегінің мөлшері қанша;

зерттелетін кезеңдегі төлемдер бойынша (еңбекақы, зейнетақы, жәрдемақы) берешектердің мөлшері қанша:

іс үшін маңызы бар және сарапшының құзыретіне жататын өзге де сұрақтар.

26-параграф. Сот - сараптамалық қаржы - несиелік зерттеу (9.3)

217. Сот-сараптамалық қаржы-несиелік зерттеу шеңберінде мынадай міндеттер шешіледі:

берілген заемның негізгі қарызы бойынша берешекті анықтау;

берілген заемның сыйлық ақысы бойынша берешекті анықтау;

іс үшін маңызы бар өзге де қаржы-кредиттік операцияларды зерттеу.

218. Осы сараптаманың шеңберінде мынадай сұрақтар шешіледі:

алынған заем бойынша, соның ішінде негізгі қарыз бен сыйақы бойынша белгілі бір күнге берешек мөлшерін анықтау;

заемның шарты бойынша заңды тұлғаға (адамға) белгілі бір кезең үшін есептелген сыйақының сомасы қандай;

заемның шарты бойынша заңды тұлғаның (адамның) белгілі бір кезең үшін негізгі қарызды, сыйақыны өтеу сомасы қандай.;

іс үшін маңызы бар және сарапшының құзыретіне жататын өзге де сұрақтар.

27-параграф. Сот - сараптамалық қаржы - бюджеттік зерттеу (9.4)

219. Сот-сараптамалық қаржы-бюджеттік зерттеу шеңберіңде мынадай міндеттер шешіледі:

Салықтық және өзге де міндеттемелер шеңберіндегі бюджет алдындағы қарыздардың барын немесе жоғын анықтау;

бюджеттік қаражаттардың мақсатты пайдаланылғанын анықтау;

іс үшін маңызы бар өзге де қаржы-бюджеттік операцияларды зерттеу.

220. Осы сараптаманың шеңберінде мынадай сұрақтар шешіледі:

бюджетке төленетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің (салық пен міндетті төлемнің түрін, зерттеу кезеңін көрсете отырып) мөлшері қаңдай;

бюджетке төленген/төленбеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің (салық пен міндетті төлемнің түрін, зерттеу кезеңін көрсете отырып) мөлшері қандай;

бюджетке төленетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге (салық пен міндетті төлемнің түрін, зерттеу кезеңін көрсете отырып) қоса есептелуге жататын сомасы қандай;

бөлінген бюджеттік қаражаттардың нысаналық мақсатын анықтау;

іс үшін маңызы бар және сарапшының құзыретіне жататын өзге де сұрақтар.

28-параграф. Азық-түлік емес тауарларды сот-сараптамалық тауартану зерттеуі (10.1)

221. Сараптаманың мәні – азық-түлік емес тауарлардың тұтынушылық және өзге де құнына әсер ететін олардың негіз болатын сипаттамалары мен осы сипаттамаларды қалыптастыратын факторлар туралы нақты деректер болып табылады.

222. Сараптаманың объектілері:

өнеркәсіп тауарлары;

орамалар;

таңбалар;

салыстырмалы үлгілер;

активтердің сипаттамалары мен осы сипаттамаларды қалыптастыратын факторлар туралы ақпараттар бар құжат;

іс үшін маңызы бар өзге де құжаттар мен материалдар.

223. Осы сараптама шеңберінде келесі тауарлар зерттеледі:

киім, аяқкиім тауарлары мен тоқыма материалдары: киімге арналған материалдар мен жекелеген тоқыма бұйымдары, киімдер, бас киімдер, аяқ киім, галантереялық тауарлар;

гигиеналық тауарлар: парфюмериялық, косметикалық тауарлар, санитария және жеке гигиенаға арналған аспаптар мен керек-жарақтар;

әшекейлік тауарлары: зергерлік тауарлары, көркемөнер-сәндік тауарлары;

мәдени-тұрмыстық тауарлар: электрондық тауарлар (аудио-бейнетехникалар, кеңсе техникасы және дербес компьютерлер, байланыс құрылғылары, фото-және бейнетүсірілімге арналған техника), белсенді демалыс және спортқа арналған тауарлар, ой өнері мен зияткерлік дамытуға арналған тауарлар;

жеке пайдалануға арналған көлік құралдары: велокөлік пен оған қосалқы бөлшектер;

мұнай өнімдері мен жағармай материалдары,

шаруашылық тауарлары: жиһаз бен интерьерді безендіру бұйымдары, ыдыстар мен ас үй керек-жарақтары, тұрмыстық техника (микроклиматты ұстап тұруға, тамақ дайындауға және сақтауға, үй ішін жинауға, кірді жууға арналған), тұрмыстық химия тауарлары, шаруашылық аспаптары мен саймандары, ауылшаруашылық тауарлары);

биотауарлар;

медициналық тауарлар (дәрі-дәрмектерден және тағамдық қоспалардан бөлек);

сумен жабдықтау және кәріздендіру жүйесінің бөлігі болып табылмайтын, сондай-ақ теміржол және автомобиль көліктерінің жылжымалы құрамының бөлігі болып табылмайтын ыдыстар;

сусымалы, жекелеген және жәшіктік-жекелеген материалдарға арналған құрылғылар мен ыдыстар (ғимараттар мен имараттардың бөлігі болып табылмайтын тарату жүйесімен байланысты емес жекеше дербес құрылғылар);

ғимараттар мен имараттардың құрылысына қатысы жоқ, ғимараттар мен имараттардың бөлігі болып табылмайтын, сондай-ақ автомобиль, су және теміржол көліктерінің бөлігі болып табылмайтын өзге де тауарлар болып табылады.

224. Сараптаманы жүргізу кезінде шешілетін міндеттерге:

зерттеуге ұсынылған тауарларды диагностикалау: техникалық параметрлерін, ақаулардың бар-жоғын, тозудың деңгейін анықтау;

зерттеуге ұсынылған тауарларды жіктеу: белгілі және жалпы қабылданған жіктемелер бойынша сыныпқа, топқа және түрге жатқызу;

зерттеуге ұсынылған тауарларды сәйкестендестіру: үлгіге сәйкес келу тұрғысынан салыстырмалық зерттеу, тауартану шеңберіндегі бөлшектердің тұтасқа тиесілігі тұрғысынан салыстырмалық зерттеу, тауардың сипаттамаларының тиісті стандарттар мен техникалық шарттардың талаптарына сәйкестігін анықтау;

тауардық құндық сипатын анықтау кезіндегі шығындық, салыстырмалық және табыстық ыңғайларды пайдалану арқылы ахуалдық талдауды жүргізу жатады.

225. Сараптама шеңберінде мынадай сұрақтар шешіледі:

тауардың атауы қандай;

тауардың техникалық сипаттамалары стандарттың талаптарына (стандарттың деректемелерін көрсету керек) сәйкес пе;

тауардың техникалық сипаттамалары техникалық шарттарға (стандарттың деректемелерін көрсету керек) сәйкес пе;

тауардың атауы мен сипаттамасы затбелгіде көрсетілген таңбалық белгілерге, таңбаларға сәйкес келе ме;

тауар қандай тәсілмен (қолдан жасалған немесе зауыт-фабрикада) жасалған;

осы бұйымдар отандық немесе шетелдік өндіріс тауарлары болып табыла ма;

тауардың орташа нарықтық құны қандай;

тозығын есепке алғандағы тауардың орташа нарықтық құны қандай;

тозығын есепке алмағандағы тауардың орташа нарықтық құны қандай;

бұйымның ақаулары бар ма;

ақаулардың сипаты қандай (өндірістік, пайдалушылық);

ұсынылған тауар өнімінің үлгілері көрсетілген кәсіпорында дайындалған ба;

ұсынылған бұйымдар бір өндірістік топқа енген бе;

бұйым ұсынылған үлгіге сәйкес келе ме;

іс үшін маңызы бар және сарапшының құзыретіне жататын өзге де сұрақтар.

29-параграф. Азық-түлік тауарларын сот-сараптамалық тауартану зерттеуі (10.2)

226. Сараптаманың мәні – азық-түлік тауарларының тұтынушылық және өзге де құнына әсер ететін олардың негіз болатын сипаттамалары мен осы сипаттамаларды қалыптастыратын факторлар туралы нақты деректер болып табылады.

227. Сараптаманың объектілері:

азық-түлік тауарлары;

орамалар;

таңбалар;

салыстырмалы үлгілер;

активтердің сипаттамалары мен осы сипаттамаларды қалыптастыратын факторлар туралы ақпараттар бар құжат;

іс үшін маңызы бар өзге де құжаттар мен материалдар.

228. Аталған сараптама шеңберінде келесі тауарлар зерттеледі:

қосалқы тауарлар: тағамдық қоспалар, дәмдеуіштер, дәмқосарлар, қоюлықты табиғи жақсартушылар;

өсімдік тектес тауарлар: дәнді-ұн (дән, ұн, жарма, ұннан пісірілген және макарон бұйымдары), жеміс-көкөніс (жаңа піскен жемістер, көкөністер, саңырауқұлақтар және олардың қайта өңделген өнімдері), дәмдік (алкогольды, әлсіз алкогольды және алкогольсыз сусындар, шәй, кофе, темекі және темекі бұйымдары), қант және оны алмастырушылар, крахмал және крахмал өнімдері, кондитерлік тауарлар (өсімдік майлары және маргариндік өнімдер;

жануарлардан алынатын тауарлар: жануарлардан алынатын тағамдық майлар, сүтті (ашытылған сүт өнімдері – сүт, кілегей, сүзбе, қаймақ, май, ірімшік, сыр), ет (әртүрлі жануарлар мен құстардың еттері және олардың қайта өңделген өнімдері (шұжық өнімдері, ысталған еттер, ет консервілері, жартылай фабрикаттар және аспаздық өнімдер), балық (жаңа ұсталған, тұздалған, қақталған, ысталған, кептірілген балық, консервілер, балық уылдырығы), балық емес су шмкізаттары (шаяндар, теңізшаяны, моллюскілер, балдырлар және тағы басқа), жұмыртқалар мен жұмыртқа өнімдері (құстардың жұмыртқасы және олардың қайта өңделген өнімдері (меланж, жұмыртқа ұнтағы);

құрама тауарлар: балалар тағамдары өнімдері, тағамдық концентраттар;

дәрі-дәрмектер мен биологиялық белсенді қоспалар.

229. Сараптаманы жүргізу кезінде шешілетін міндеттер:

тауартану шеңберіндегі зерттелетін объектілерді диагностикалау (ақаулардың бары/жоғы, объектініің күйі, жарамдылық мерзімі, ұсынылған құжаттарға сәйкес сапаға қойылатын талаптар (физикалық-химиялық көрсеткіштері), өлшемдері, массасы, саны, мөлшерлемесі);

зерттеу объектілерінің жіктемесі (белгілі және жалпы қабылдаған жіктеуіштерге сәйкес сыныпқа, топқа, түрге жатқызу);

тауартану шеңберіндегі зерттелетін объектілерді сәйкестендестіру (үлгі мен зерттеу объектісінің сәйкестігіне салыстырмалы зерттеу, тауартану щеңберіндегі бөліктердің объектіге тиістілігіне салыстырмалы зерттеу, объектінің сипаттамаларының (құнынан бөлек) тиісті стандарттар мен техникалық шарттардың талаптарына сәйкестігін анықтау).

Осы сараптама міндетінің шеңберінен: объектінің сипаттамаларының тиісті санитарлық және экологиялық қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін, дайындау технологиясын, тауардың функционалдық қасиеттерінің бұзылу себептері туралы зерттеулер, тауар құнының келісім-шарт пен жобалау сметалық құжаттаманың шарттарына сәйкестігін зерттеу;

тауардың құндық сипаттамаларын анықтау кезінде шығындық, салыстырмалы және табыстық ыңғайларды пайдалану арқылы ахуалдық талдауды жүргізу алынып тасталады.

230. Сараптама шеңберінде келесі сұрақтар шешіледі:

тауардың атауы қандай;

тауар шикізаттың қандай түрінен дайындалған;

тауардың сапасы МемСТ-ға, техникалық немесе келісім шарттың шарттарына жауап бере ме;

тауардың атауы мен сипаттамасы затбелгіде көрсетілген таңбалау белгілеріне, таңбаларға сәйкес келе ме;

тауар қандай тәсілмен (қолдан жасалған немесе фабрика-зауыттық) дайындалған;

тауар отандық немесе шетелдік өнім болып табыла ма;

тауарларды сақтау мен тасымалдау шарттары стандарттар талабына сәйкес пе (стандартты көрсету керек);

тауардың бүлінуінің нәтижесіндегі құнын жоғалтуы қанщалықты;

тауарды сақтау кезіндегі ысыраптың нормасы қандай;

тауардың орташа нарықтық құны қандай;

тауар қасиеттерінің (ысырап болуы, орамасының бүлінуі) өзгеруін есепке алғандағы оның орташа нарықтық құны қандай;

тауардың ақаулары бар ма;

белгілі бір жағдайлардағы тауардың табиғи кемуі қандай;

ұсынылған тауар, өнімінің үлгілері көрсетілген кәсіпорында дайындалған ба;

ұсынылған тауар бір өндірістік топқа енген бе;

іс үшін маңызы бар және сарапшының құзыретіне жататын өзге де сұрақтар.

30-параграф. Сот – сараптамалық автотауартану зерттеуі (10.3)

231. Сот – сараптамалық автотауартану зерттеуінің мәні – автомотокөлік құралдарының (бұдан әрі – АМКҚ) техникалық күйі, АМКҚ шығарылған күні, оның белгілі бір маркіге және модельге жататындығы, техникалық зақымдануларының бар/жоғы және сипаттамасы, АМКҚ мен оның жекелеген элементтерінің құны, қайта қалпына келтіріп жөндеу құны, ЖКО байланысты немесе өзге зақымдаулар мен оқиғалардың нәтижесіндегі КҚ тауарлық құнын жоғалтуы туралы нақты мәліметтерді анықтау болып табылады.

232. Зерттеудің бұл түрінің объектілері: жалпы күрделі бұйым ретіндегі АМКҚ, оның бөлшектері, тораптары, агрегаттары, сараптама немесе зерттеу жүргізу үшін ұсынылған құжаттар мен материалдар(АМКҚ техникалық құжаттамасы, АМКҚ жүрген жолын есепке алудың мәліметтері, басқа да АМКҚ жататын құжаттар), автоөндірушілердің, автоқызмет көрсету кәсіпорындарының, сауда және тағы басқа өкілдіктерінің ақпараттары, БАҚ, Интернет желісінің мәліметтері, фотоматериалдар, АМКҚ сәйкестендіру және жөндеу құнын анықтау жөніндегі бағдарлық қамтылым, ақпараттық анықтамалықтар және сараптама мәніне жататын басқа да мамандандырылған ақпарат көздері болып табылады.

233. Шешуі сот-сараптамалық автотауартану зерттеуінің мазмұнын айқындайтын міндеттерге:

сараптама объектісін сәйкестендіру (жалпы алғанда АМКҚ, оның бөлшектері, тораптары, агрегаттары), егер бұл үшін сараптаманың басқа тегін немесе түрін жүргізуді талап етпесе;

АМКҚ зақымдануларының сипатын және дәрежесін, ақауларын, жарамсыздықтарын анықтау, егер бұл үшін сараптаманың басқа тегін немесе түрін жүргізуді талап етпесе;

ЖКО байланысты немесе өзге зақымдаулардың нәтижесіндегі АМКҚ қайта қалпына келтіріп жөндеу технологиясы мен құнын анықтау;

АМКҚ мен оның бөліктерінің тозуын анықтау;

АМКҚ жарамды қалдық құнын анықтау;

АМКҚ тауарлық құнын жоғалту өлшемін анықтау;

АМКҚ мен оның бөліктерінің құнын анықтау кіреді.

Зерттеудің осы түрі бойынша сот сараптамасының шешуіне келесі типтік сұрақтар қойылады:

ұсынылған АМКҚ физикалық тозу өлшемі қандай;

АМКҚ нарықтық құны қандай;

АМКҚ физикалық тозуын есепке алғандағы қайта қалпына келтіріп жөндеу құны қандай;

АМКҚ физикалық тозуын есепке алмағандағы қайта қалпына келтіріп жөндеу құны қандай;

АМКҚ қайта қалпына келтіріп жөндеу экономикалық тұрғыдан мақсатқа сай ма;

АМКҚ тауарлық құнын жоғалту өлшемі қандай;

ұсынылған АМКҚ сипаттамасын анықтау (моделін, маркасын, шығарған жылын, жинақтамасын және тағы басқа).

234. Сараптама жүргізу үшін ұсынылатын объектілер мен материалдар:

сараптаманы тағайындау және жүргізу үшін негіз болатын қаулы немесе ұйғарым;

зерттеуге жататын АМКҚ (не тораптары мен агрегаттары) таза күйінде (сараптаманы тағайындаған кезде АМКҚ ұсынбаған жағдайда сарапшы оны қарап шығуды ұйымдастыру туралы өтінішхат мәлімдейді;

қылмыстық не азаматтық істің материалдары, онда міндетті түрде АМКҚ тіркеу құжаттары (АМТС тіркеу туралы куәлік, анықтама-шот, сатып алу-сату шарты немесе жеткізіп беру контрактісі, түпнұсқада, не болмаса сараптама тағайындайтын адам куәландырған көшірмесі) және зерттеу жүргізу үшін қажетті өзге де құжаттар (мысалы: ағымдағы жөндеуді жүргузу туралы тапсырыс-наряды, АМКҚ жол жүру қағазы және тағы басқа). Бұдан бөлек, ЖКО туралы әкімшілік материалы, қарап шығу және АМКҚ техникалық күйін тексерудің хаттамасымен (тікелей оқиғадан кейін жүргізілген), зерттеуге жататын КҚ фотосуреттері, тағайындалатын сараптамаға дейін жүргізілген бағалау актілері немесе мамандардың қорытындылары;

АМКҚ қосалқы бөлшектерінің бағалары туралы ақпараттар (қажеттілігіне қарай).

31-параграф. Сот - сараптамалық құрылыс - тауартану зерттеуі (10.4)

235. Зерттеудің бұл түрінің объектілері келесі объектілер болып табылады:

Жылжымайтын мүлік объектілері:

жақсартуға тартылған жер учаскелері немесе ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлерді қосқандағы бос жер учаскелері;

ішкі инженерлік желілер мен жүйелерді қоса алғандағы ғимараттар мен имараттар, сондай-ақ ғимараттар мен имараттардың қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ететін жабдықтар;

құрылысы аяқталмаған объектілер - құрылысы аяқталмаған күйде тұрғандықтан мүлдем пайданылмайтын құрылымдар, құрылыстар немесе тарату құрылғылары;

тарату құрылғылары – шығу тегі және түрі әркелкі энергияны, затты, дабылды, ақпаратты және тағы басқа әр түрлі қашықтықтарға жеткізу жөніндегі арнайы функцияларды (электр жеткізу желілері, құбырлар, су құбырлары, жылу және газ желілері, байланыс тораптары және тағы басқа) орындау үшін жасалған жақсартылған жерлер;

236. Құрылыс материалдары, бұйымдар мен құрылымдар.

Зерттеу үшін сараптама тағайындаған орган ұсынған құжаттар:

қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істердің материалдары;

құқық белгілейтін құжаттар;

түгендеу істері, техникалық паспорттар, паспорттар, жер учаскелеріне меншік құқығына актілер (уақытша өтеулі жер пайдалану құқығы);

құрылыс объектілеріне жобалау-сметалық құжаттама;

зерттеу күніне зерттелетін объектіге ұқсас объектілерді сату туралы мәліметтер;

зерттеу күніне зерттелетін объектінің техникалық күйі туралы мәліметтер;

зерттеу жүргізу үшін қажетті ақпаратты қамтитын өзге де құжаттар.

237. Сараптаманың аталған түрі аясында шешілетін міндеттер – диагностикалық (соның ішінде жіктеушілік) және ахуалдық сипаттағы міндеттерге жатады.

Сараптаманың аталған түрінің шешуіне көбінесе жылжымайтын объектінің нарықтық құнын анықтау жөніндегі сұрақтар қойылады.

Нарықтық құн - мәміле жасасушы тараптар бағалау объектісі туралы қолжетімді барлық ақпаратты иелене отырып әрекет ететін, бәсекелестік жағдайындағы мәміленің негізінде сол объектіні иеліктен шығаруға болатын ақшалай есеп айырысу сомасы, ал мәміленің бағасына:

мәміле жасасушы тараптардың бірі бағалау объектісін иеліктен шығаруға, ал екінші тарап сатып алуға міндетті болмағанда;

мәміле жасасушы тараптар мәміленің мәні туралы жақсы хабардар болып, өз мүдделеріне әрекет еткенде;

мәміленің бағасы бағалау объектісі үшін ақшалай сыйақының баламасы болып табылса және мәміле жасасушы тараптарға қатысты қандай да бір тараптан мәміле жасауға мәжбүрлеу болмағанда, қандай да бір төтенше жағдайлар әсер етпейді.

238. Өзге құн –түрлері бағалау стандарттарымен айқындалатын, бағалау объектісінің нарықтық құнынан басқа өзге құн, соның ішінде:

Өндіру құны (қалпына келтіру құны) – қазіргі жағдайларда бағалау объектіне ұқсас болып табылатын жаңа объектіні құруға кететін шығыстардың бағалау күніне белгіленген ағымдағы құны.

Алмастыру құны (алмастыратын құн) – оған тең ауыстырым болуы мүмкін бағалау объектісі тәрізді жаңа объектіні құруға кететін шығындардың бағалау күніне белгіленген ағымдағы құны.

Қолданыстағы пайдалану кезіндегі құн – жылжымайтын мүлік объектісінің оны пайдаланудың қолданыстағы жағдайлары мен мақсатынан шыға отырып айқындалатын құны.

Жою құны – егер жылжымайтын мүлік объектісі оған ұқсас объектілер экспозициясының кәдімгі мерзімінен аз мерзімде иеліктен шығарылуға тиіс болған жағдайдағы жылжымайтын мүлік объектісінің құны.

Кәдеге жарату құны – жылжымайтын мүлік объектісінің оны бөлшектегеннен кейін қайта пайдалану үшін жарамды болып қалуы мүмкін, объектіні кәдеге жаратуға кететін шығындарын ескере отырып, оның өзінде қамтылған материалдардың нарықтық құнына тең құны.

Есептік (баланстық) құн – жылжымайтын мүлік объектілерінің олар бухгалтерлік баланста (есепте) есептік күнге көрсетілген (жинақталған өтемпұл сомасын шегеруден кейінгі) бастапқы немесе ағымдағы құны.

239. Сот құрылыс-тауартану сараптамасының шешуіне жиі қойылатын сұрақтар:

белгілі бір күнге (егер күні сараптама жүргізу күнінің алдындағы кезең болса, күнін көрсетіп) жылжымайтын объектінің (жылжымайтын объектінің атауын, жылжымайтын объектінің орналасқан мекенжайын көрсетіп) нарықтық құны қандай;

құрылыс материалдарының, бұйымдардың, құрылымдардың (объектілердің атауы мен орналасқан орнын көрсетіп) нарықтық құны қандай;

ғимараттар мен имараттардың салынып бітпеген құрылысының құны қандай;

олардың тозуын (немесе нақты жағдайын) есептегендегі құрылыс материалдарының, бұйымдардың, құрылымдардың құны қандай;

құрылыс материалдарын, бұйымдарын, құрылымдарын сақтау мен тасымалдаудың жағдайлары стандарттар талаптарына, техниалық шарттарға сәйкес келе ме;

өрттің нәтижесінде зақымданған объектінің (объектінің атауы мен орналасқан орны) құрылымдық элементтерінің қайта қалпына келтіру құны қандай.

32-параграф. Дыбыстау-бейнелеу және бағдарламалық өнімдерін сот-сараптамалық тауартану зерттеуі (10.5)

240. Дыбыстау-бейнелеу және бағдарламалық өнімдерін зерттеу келесі бағыттар бойынша жүргізіледі:

дыбыстау-бейнелеу шығармасы мен бағдарламалық өнім жазбасын тасымалдағыштың дизайнын (қаптаманың, жапсырманың, жапсырмалардың, тауар таңбаларының футляры) рәсімдеуді зерттеу;

дыбыстау-бейнелеу шығармасы мен бағдарламалық өнім жазбасын тасымалдағышын (видео- аудиокассеталар, компакт-дискілер) зерттеу;

тасымалдауыштағы аудиовизуальдық шығарма және бағдарламалық өнім жазбасын зерттеу;

аралық жазу аппаратуралары мен дискілері алмалы-салмалы құрылғыларды зерттеу.

241. Осы сарапшылық зерттеудің объектілері:

ақпарат тасымалдағыштар (аудиокассеталар, видеокассеталар, компакт-дискілер, компьютерлік дискеттер, бағдарламалық өнімдер) және оларды құраушылар: корпус және аудио-, бейнекассеталардың магниттік таспалары, компакт-диск пен дискет беті (мөлшері, беттернің профильдері);

тасымалдағыштардағы туындылардың жазбалары: негізгі параметрлері (формат, түрлі түсті теледидар жүйесі, жазба режимі);

жазба жағдайлары (жазба түрі: аналогты, сандық);

түпнұсқа немесе көшірме: көшірме "нөмірі", қайта жазу "нөмірі"; бейнедабылдардың толық параметрлері (стандартты көрсеткіштерге сәйкестік немесе айырмашылық);

жұмыс параметрлері (бүкіл жазба туындылар мен оның жекелеген бөліктерінің жалпы ұзақтығы; жарнамалық роликтің болуы және оның жазу ұзақтығы жарнамалық роликтердің жарнамалық блокта жазу жүйелілігі, шығармалар мен жарнамалық роликті жазу реттілігі, тайм-кодты жазу (болуы немесе болмауы, оның түрі, көрсеткіштері және орналасқан жері);

сипаттамаларды шағарудың ортақ құраушылары (титрлар, шығарманың атауы, актерлер мен жасаушылар немесе орындаушылар құрамы);

туындының құрамы (сериясы, бөлігі) және мазмұны;

бейнені (түс беру, бейнелердегі шулардың, кедергілер мен олқылықтардың болуы) және дыбысты (ойнату кезінде шулардың, кедергілер мен олқылықтардың болуы, бір уақытта ойнатылмауы, дыбыстау түрі) жазудың сапа стандарттары;

орама және тауар туралы ақпарат тасымалдағыштар: туынды жазбасын тасымалдағышты немесе бағдарламалық өнімді ресімдеу құралы ретіндегі орама қорабы мен жапсырма: дизайн бейнесі;

құқық иеленушінің құқықтарын қорғау элементтері (авторлық және (немесе) сабақтас құқықтар белгілері, фирма логотипі бар голографикалық жапсырмалар, тауар белгісі, жеке штрих-код, шығармалар авторлары туралы мәліметтер және олардың құқықтарының қорғалуы);

материалдар, қораптар орау және жапсырма құралы оларда суреттерді дайындау және ойнату құралы ретінде (қағаз, картон, желім; голографикалық жапсырмалардың бояғыш және өзге де материалдары, суреттер дизайны және баспа мәтіндеріне жағуға арналған бояу (бояғыштар);

сараптамалық зерттеу үшін үлгілер – лицензиялық тасушылар виртуалды ақпарат (аудиокассеты, бейнекассеталар, компакт-дискілер, компьютерлік дискеттер, бағдарламалық өнімдер) және олардың құрамдас бөліктері: корпус және магниттік таспа, аудио-, бейнетаспаларды;

көтерме дистрибьюторлар мен ресми дилерлерден ұсынылған өнімдерге ұқсас компакт-диск пен дискет беттері (өлшемі, бет профильдері);

анықтамалық ақпарат (өндірілетін аудио-, бейнежазбалардың мақсаты; тираждау үшін пайдаланылған аппаратура тасығыштары (аудио-, бейне аппаратуралар түрі, моделі, олардың техникалық сипаттамалары, жедел ойнату мүмкіндігі); тіркеу үшін пайдаланылатын материалдар туралы (аудио-, бейнекассеталар, компакт-диск, компьютерлік дискеттер және бағдарламалық өнімдердің түрі, жіктемесі, маркасы, моделі, техникалық сипаттамасы,); өндірушілер, оның өнімдерін қорғау құралдарымен ресімдеу стандарттары туралы, оның қызметін Қазақстан Республикасының аумағында лицензиялау туралы;

құрамында сараптамалық зерттеуді өндіру үшін қажетті ақпарат бар іс материалдары (жүргізілген жазба шарттары туралы (уақыты, орны, тәсілі), дыбыс-бейнежазу туындысын және бағдарламалық өнім тасымалдағышын алу көзі, лицензиялық тираждалған көшірмелерінің, олардың заңсыз дайындалған көшірмелеренің саны туралы) болып табылады.

242. Аудиовизуальдық және бағдарламалық өнімді сот – сараптамалық тауартану зерттеуі шеңберінде келесі міндеттер шешіледі:

тауар үлгісінің қаптамасындағы үлгінің ұсынылған түпнұсқадағы ақпаратқа ұқсастық немесе айырмашылық белгілерін айырғысыз дәрежеге дейін анықтау, оларды сандық және сапалық бағалау;

белгілерін анықтау айырманы немесе ұқсастық айырғысыз дәрежеге дейін тауардың үлгісін қаптамада ақпарат ұсынылған түпнұсқаға, олардың сандық және сапалық бағалау;

жазба тасымалдағышты безендіретін бұйымды дайындау жағдайларын (пайдаланылған материалдардың құрылымдық ерекшеліктері мен түрлік қатыстылығын, деректемелерінің мазмұнын, құқық иеленушінің құқығын қорғау белгілері мен қорғаныс құралдарын бөліп шығару), оған дизайнның бейнесін және қорғаныс құралдарын салу тәсілдерін анықтау;

жазба тасымалдағышты безендіретін бұйымды (құрылымдар мен материалдардың, безендіру дизайны бейнесінің, құқық иеленушінің қорғаныс құралдарының ерекшеліктерін) лицензиялық өнімнің аналог-үлгісі бойынша сәйкестендіру;

туынды жазбасын тасымалдағыштағы таңбалау белгілерінің барын/жоғын, оны салудың және жоюдың тәсілдерін анықтау;

туынды жазбасын тасымалдағышты лицензиялық өнімнің аналог-үлгісі бойынша сәйкестендіру;

туынды жазбасын тасымалдағышты таңбалау немесе ондағы таңбалау белгілерін жою үшін қолданылған техникалық құралдар мен керек-жарақтарды сәйкестендіру;

тасымалдағыштағы туынды жазбасын дайындау жағдайлары мен оның қасиеттерін (жазу түрін – аналогтық немесе цифрлық; түпнұсқа немесе көшірме; жазу сапасын; компиляциясын – әртүрлі жинақтардағы туындылардан монтаждау; көшірмелерден қайталау; атауын, мазмұнын, форматын, жазу режимін, барлық жазу мен оның бөліктерінің жалпы ұзақтығын, негізгі жазу мен оған қосымша енгізілгендердің орналасу реттілігін) анықтау;

тасымалдағыштағы туындыны жазуды (техникалық, сапалық және мөлшерлік көрсеткіштерін) лицензиялық өнімнің аналог-үлгісі бойынша сәйкестендіру;

жазбаның лицензиялық данасын тасымалдағыштан телнұсқаларды тираждау үшін пайдаланылған аралық жазу аппаратураларын сәйкестендіру.

243. Осы сараптаманың шеңберінде келесі сұрақтар шешіледі:

атауы (атауы көрсетіледі) аудиовизуальдық туынды жазбасын тасымалдағышты безендіру өнімі дайындалу тәсілі бойынша салыстыру үшін ұсынылған лицензиялық өнімнің аналог-үлгісіне сәйкес келе ме;

тасымалдағыштағы туындының зерттеліп отырған жазбасының техникалық және сапалық параметрлері (бейнесі, дыбыстық сүйемелдеуі, бейнесигналдары) салыстыру үшін ұсынылған аналог-үлгінің ұқсас параметрлеріне сәйкес келе ме;

атауы (атауы көрсетіледі) зерттеуге ұсынылған аудиовизуальдық туынды жазбасының көшірмесі, шығуы лицензияланбаған туындының "экрандық, демонстрациялық, жұмыс" көшірмелерінен алынған телнұсқаға сәйкес келе ме;

атауы (атауы көрсетіледі) аудиовизуальдық туынды жазбасының көшірмесі шығуы лицензияланған туындының осы стандартты бірлігінің көшірмесінен дайындалған ба;

тасымалдағыштағы фонограмманың жазбасы аралық аппаратураны қолдану арқылы оны әртүрлі жазба тасымалдағыштарынан бір жинаққа монтаждау (компиляция) арқылы жасалған ба;

тасымалдағыштағы туындының жазбасы түпнұсқа немесе көшірме болып табыла ма, көшірме болса "көшірменің" - "қайта жазудың" қаншасыншы "нөмірі";

зерттелетін тасымалдағышқа жазылған фонограмманы орындаудың сипаттамалары мен нұсқалары тасымалдағыш-үлгіге жазылған фонограмманы орындаудың сипаттамалары мен нұсқаларына сәйкес келе ме;

зерттелетін фонограммалардың жазбалары тап сол бір аппараттық кешенде дайындалған ба (яғни, салыстырылатын объектілер тап сол бір өнім болып табылады ма);

зерттелетін жазба тасымалдағышында (компакт-дискіде) таңбалағыш белгілер бар ма, егер жоқ болса механикалық әсер ету (кесіп алу) жолымен жойылған ба;

зерттелетін тасымалдағыштар (компакт-дискілер) нақты технологиялық жабдықты пайдалану арқылы дайындалған ба;

зерттелетін тасымалдағыштағы жазбаның телнұсқалары нақты аралық жазу аппаратурасын пайдалану арқылы тираждалған ба.

33-параграф. Сот құрылыс сараптамасы (11)

244. Сот құрылыс сараптамасының мәні ғимараттар мен имараттарды жобалау, салу, пайдалану және жөндеу процестерін сипаттайтын деректерді анықтаумен байланысты істің мән-жайы болып табылады.

1 ескертпе. бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылатын жобаларға сараптама жүргізу, тек қана жобалардың мемлекеттік сараптама органдары сарапшыларының құзырына тиесілі. "Құрылыс жобалық құжаттамасын әзірлеу, келісу, бекіту тәртібі мен құрамы" ҚР ҚН 1.02-03-2011 (А қосымшасын қараңыз (міндетті) және "Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы" ҚР Заңының 64-4 бабын қараңыз).

2 ескертпе. залалдың пайда болу мерзімі немесе құрылыс жұмыстарын жүргізу мерзімі туралы сұрақтар шешілмейді, себебі қолда бар әдістемелер арқылы ғылымның, техниканың және сараптамалық тәжірибенің қазіргі денгейі аталған сұрақтарды шешу үшін зерттеу жүргізуге мүмкіндік бермейді.

3 ескертпе. нақты деректер мен мән-жайларды құқықтық бағалауды қажет ететін залалды анықтау бойынша сұрақтар сот сараптамасының құзырына кірмейді.

245. Сот құрылыс сараптамасын жүргізу кезіндегі зерттеу объектілері:

өнеркәсіптік, азаматтық және әкімшілік мақсаттағы ғимараттар мен имараттар немесе олардың жеке құрылымдық элементтері;

жақсартумен айланысып жатқан жер телімдері;

қылмыстық, азаматтық немесе әкімшілік істердің материалдары;

техникалық құжаттама: инвентаризациялық істер, техникалық паспорттар, паспорттар; құрылыс объектісінің жобалау-сметалық құжаттамалары, шарттық құжаттамалар; орындаушылық құжаттамалар;

қабылдау актілері (2в-нысан) және орындалған (3-нысан) құрылыс-монтаждау және жөндеу-құрылыс жұмыстарының құны туралы анықтамалар;

зерттеу тақырыбына байланысты өзге де құжаттар болып табылады.

34-параграф. Ғимараттар мен имараттарды сот - сараптамалық құрылыс-экономикалық зерттеу (11.1)

246. Ғимараттар мен имараттарды сот-сараптамалық құрылыс-экономикалық зерттеудің міндеттері:

нақты орындалған құрылыс-монтаждау немесе жөндеу-құрылыс жұмыстарының және жұмсалған материалдардың құнын анықтау;

нақты орындалған құрылыс-монтаждау немесе жөндеу-құрылыс жұмыстарының құны жұмыстарды қабылдау-тапсыру актісіне сәйкестігін анықтау;

нақты орындалған құрылыс-монтаждау немесе жөндеу-құрылыс жұмыстарының құны сметалық құжаттарға сәйкестігін анықтау;

пайда болған ақауларды немесе зақымдарды жою үшін қажетті жүргізілетін жөндеу-құрылыс жұмыстарының құнын анықтау болып табылады.

247. "Ақау" мен "зақым" ұғымдарын ажырата білу қажет.

Ақау – құрылыс нысанындағы, оны дайындау, тасымалдау, монтаждау сатысында туындайтын жарамсыздық.

Зақым – пайдалану процесінде туындайтын, құрылыс нысаны мен элементтерінің нақты көлемінің, нысанының, сапасының нормативтік құжаттардың немесе жобалардың талаптарынан ауытқуы;

248. Сот құрылыс-экономикалық зерттеу өндірісі кезіндегі зерттеу объектілері:

ғимараттар мен имараттар;

ғимараттар мен имараттар жеке құрылымдық элементтері;

аяқталмаған құрылыс объектілері;

зерттеу тақырыбына байланысты өзге де объектілер;

қылымыстық, азаматтық және әкімшілік істердің материалдары;

техникалық құжаттама;

инвентаризациялық істер, техникалық паспорттар, паспорттар (объектілерді пайдалану үшін);

түсіндірме жазбахаттан, жұмыс сызбаларынан, сметалық құжаттардан, және тағы басқа тұратын құрылыс объектісінің жобалау-сметалық құжаттамасы (ЖСҚ). ЖСҚ белгіленген тәртіпте рәсімделген және бекітілген қағаз нұсқада ұсынылу қажет және толық көлемде. Қажетті болған жағдайда ЖСҚ қосымша нұсқасы электронды тасығышта ұсынылуы мүмкін.

жобалау-сметалық құжаттама бойынша мемлекеттік сараптаманың қорытындысы;

жобалау-сметалық құжаттаманы өзгертуге техникалық шешім, жұмыстарды алып тастау/қосу сметалық есебінің қосымшасымен;

келісімшарт құжаттамасы (шартқа қосымша келісіммен қоса);

атқарушылық құжаттамасы (авторлық және техникалық қадағалау журналдары, өндіріс жұмыстарының журналы, жабық жұмыстарды куәландыру актісі, орындалған жұмыстардың атқарушылық схемалары, жауапты құрылымдарды аралық қабылдау актілері, құрылыс материалдарына, бұйымдарға және құрылымдарға сәйкестік сертификаттары, басқа да құжаттар);

орындалған жұмыстарды қабылдау актілері (2в-нысан) және құрылыс-монтаждау және жөндеу-құрылыс жұмыстарының құны туралы анықтамалар (3-нысан). Құжаттар қағаз нұсқада ұсынылу қажет. Қажет болған жағдайда, осы құжаттың қосымша нұсқасы электронды тасымалдағышта ұсынылуы мүмкін;

нақты орындалған жұмыстар көлемін өлшеу актілері, жобалау-сметалық құжатында орындалмаған жұмыстар мен қосымша орындалған жұмыстардың көлемін көрсете отырып.

сарапшының өтінішхаты негізінде ұсынылған маман қорытындысы;

зерттеу тақырыбымен байланысты басқа да құжаттар болып табылады.

249. Құрылыс-экономикалық зерттеу бойынша сот-құрылыс сараптамасының шешуіне жиі қойылатын сұрақтар:

орындалған құрылыс-монтаждау жұмыстарының нақты құны және салу (жөндеу) кезінде жұмсалған материалдардың құны қанша;

объектідегі (объекітінің атауы және орналасқан жері) құрылыс-монтаждау жұмыстарын (немесе жөндеу-құрылыс жұмыстарын) жүргізу кезінде жұмсалған құрылыс материалдарының құны қандай;

нақты орындалған құрылыс-монтаждау жұмыстарының (немесе жөндеу-құрылыс жұмыстары) құны орындалған жұмыстарды қабылдау актісіне сәйкес келе ме;

нақты орындалған құрылыс-монтаждау жұмыстарының (немесе жөндеу-құрылыс жұмыстарының) құны сметалық құжаттамаға сәйкес келеме;

орындалған жұмыстарды қабылдау актілеріне (немесе сметалық құжаттарға) қандай нақты орындалған жұмыстар және қандай сома сәйкес келмейді;

су басудың нәтижесінде (объектінің атауы мен орналасқан жері) объектіге келтірілген залалды жою үшін қажетті жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары мен материалдарының құны қандай;

өрт нәтижесінде (объектінің атауы мен орналасқан жері) объектіге келтірілген залалды жою үшін қажетті жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары мен материалдарының құны қандай;

құрылыс-монтаждау жұмыстарын (жөндеу-құрылыс жұмыстарын) жүргізу кезінде жол берілген ақауларды жою үшін қажетті жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары мен материалдарының құны қандай;

нақты түрдегі объектіні (объектінің атауы мен орналасқан жері) екі (үш, төрт және тағы басқа) құны бірдей тұратын (немесе өзге, үлестердің көлемін көрсету керек) бөлшектерге бөлуді жүргізу үшін қажетті құрылыс жұмыстары мен материалдарының құны қандай.

35-параграф. Ғимараттар мен имараттарды сот - сараптамалық құрылыс-техникалық зерттеу (11.2)

250. Ғимараттар мен имараттарды сот - сараптамалық құрылыс-техникалық зерттеудің міндеттері:

нақты орындалған құрылыс-монтаждау жұмыстарының (немесе жөндеу-құрылыс жұмыстарының) түрлері мен көлемін анықтау;

орындалған құрылыс-монтаждау жұмыстарының (немесе жөндеу-құрылыс жұмыстарының) сапасы құрылыс нормаларына сәйкестігін анықтау;

құрылыс материалдары сапасының МемСТ, техникалық шарттарға сәйкестігін анықтау;

құрылыс объектісіндегі зақымның пайда болу себебін анықтау;

иеліктегі үйдің (құрылыстың және жер телімінің) болмысын бөлудің техникалық мүмкіндігін анықтау;

жер телімі шекарасының құқық белгілеуші құжаттарға сәйкестігін анықтау болып табылады.

251. Сот құрылыс-техникалық зерттеуін жүргізу кезіндегі зерттеу объектілері:

ғимараттар мен имараттар;

ғимараттар мен имараттардың жеке құрылымдық элементтері;

аяқталмаған құрылыс объектілері;

жақсартумен айналысып жатқан жер телімдері;

зерттеу мәніне байланысты өзге де объектілер;

қылымыстық, азаматтық және әкімшілік істердің материалдары;

техникалық құжаттамалар: инвентаризациялық істер, техникалық паспорттар, паспорттар (пайдаланудағы объектілер үшін);

жер-кадастрлық істері,

жер телімдеріне меншік құқығы актілері (уақытша өтеулі жерді пайдалану құқығы);

түсіндірме жазбадан, жұмыс сызбаларынан, сметалық құжаттамалардан тұратын құрылыс объектілерінің жобалау-сметалық құжаттамалары (ЖСҚ). ЖСҚ белгіленген тәртіпте рәсімделген және бекітілген қағаз нұсқада және толық көлемде ұсынылу қажет. Қажет болған жағдайда ЖСҚ қосымша нұсқасы электронды тасымалдағышта ұсынылуы мүмкін;

жұмыстарды алып тастау/қосудың сметалық есебінің қосымшасымен бірге жобалау-сметалық құжаттамаларды өзгертуге техникалық шешім;

келісімшарт құжаттамалары (соның ішінде келісімшартқа қосымша);

атқарушылық құжаттамалар (авторлық және техникалық қадағалау журналдары, жұмыстарды жүргізу журналы, жасырылған жұмыстарды куәландыру актісі, орындалған жұмыстардың орындау сызбалары, жауапты құрылымдарды аралық қабылдау актілері, құрылыс материалдарына, бұйымдар мен құрылымдарға сәйкестік сертификаттары, басқа да құжаттар);

орындалған жұмыстарды қабылдау актілері (2в-нысаны) және орындалған құрылыс-монтаждау және жөндеу-құрылыс жұмыстарының құны туралы анықтамалар (3-нысан).

жобалау-сметалық құжаттамасына байланыстыра отырып орындалмаған жұмыстар мен қосымша орындалған жұмыстардың көлемі көрсетілген нақты орындалған жұмыстар көлемін өлшеу актілері;

автокөлік жолдарының асфальтбетон қоспасын сынау хаттамалары;

автокөлік жолдарын жөндеуге арналған зертханалық қорытынды;

втокөлік жолдары төсемінің жол негізінің қабаттық тығыздығын анықтау жөніндегі зертханалық қорытынды;

жол негізін қабаттары бойынша жер қазу жұмыстарының көлемін анықтау жөніндегі маман қорытындысы;

құрылыс материалдарын, бұйымдарын және құрылымдарын сынау хаттамалары;

құрылыс-монтаждау және құрылыс- жөндеу жұмыстарын жүргізу кезінде болған апаттың техникалық себептерін тексеру актісі;

ПИК өкілдері, куәлар және басқа да адамдар құрамындағы комиссия жасаған, су басу себептері көрсетілген, су басу туралы актілер;

өрт болған орынды қарап-шығу актісі;

оқиға орнын қарап-шығу хаттамасы;

сарапшының өтінішхаты негізінде ұсынылған маман қорытындысы;

зерттеу тақырыбына байланысты басқа да құжаттар болып табылады.

252. Құрылыс-техникалық зерттеу бойынша сот құрылыс сараптамасының шешуіне жиі қойылатын сұрақтар:

объектіні (атауын және орналасқан жерін көрсету керек) салу (жөндеу) кезіндегі нақты орындалған құрылыс-монтаждау жұмыстарының (немесе жөндеу-құрылыс жұмыстарының) түрлері мен көлемін анықтау;

объектіні (атауын және орналасқан жерін көрсету керек) салу (жөндеу) кезіндегі нақты орындалған құрылыс-монтаждау жұмыстарының (немесе жөндеу-құрылыс жұмыстары) сапасы құрылыс нормаларына сәйкес келе ме;

құрылыс материалдарының сапасы МемСТ, ТШ нормаларына сәйкес келе ме;

объектідегі (атауын және орналасқан жерін көрсету керек) ақаулар мен зақымдардың пайда болу себебі қандай;

объектіні (атауын және орналасқан жерін көрсету керек) су басудың себебі қандай;

иеліктегі үйдің (құрылыстың және жер телімінің) болмысын бірдей (немесе басқа, үлестердің көлемін көрсету керек) тұратын екі (үш, төрт және тағы басқа) бөлшектерге бөлу мүмкін бе;

кадастр №.ХХ алаңы ХХ шаршы метрді құрайтын жер телімінің шекаралары (телім орналасқан жер) мекенжайда орналасқан жер телімінің құқық белгілеуші құжаттарына (құжаттың атауын көрсету қажет) сәйкес келе ме;

жер телімінде орналасқан құрылыс қала құрылысы, өртке қарсы және санитарлық-техникалық нормаларға сәйкес келе ме.

36-параграф. Сот-сараптамалық технологиялық зерттеу (12.1)

253. Сот технологиялық сараптамасының мәні – қандай-да бір өнімді өндіру барысын, технологиясының ерекшелігін көрсететін нақты деректерді анықтау болып табылады.

254. Өнімді өндірудің технологиялық барысымен байланысты болатын типтік ахуалдар мыналар болып табылады:

сапасы нашар өнімді шығару/жеткізу;

сапасы сәйкес келмейтін өнімді шығару;

стандартты емес, жинақталмаған өнімді шығару;

өндірістің технологиялық барысын бұзумен байланысты болатын өнімдердің тұтынушылық қасиеттерінің өзгеруі;

өндірістің технологиялық барысын бұзумен байланысты болатын өнімдердің функционалдық қасиеттерінің өзгеруі;

тасымалдаудың, сақтаудың технологиялық барысын бұзумен байланысты болатын шикізаттың, жартылай фабрикаттардың, өнімдердің сапасының өзгеруі;

жөндеу, монтаждау, құрылыс жұмыстары сапасының сәйкессіздігі салдары ретіндегі өнімдердің (технологиялық желілер, имараттар, ғимараттар) функционалдық қасиеттерінің қирауы, бұзылуы;

өндіріс субъектісінің кәсіби-техникалық қызметімен байланысты технологиялық процестерді бұзу;

жарылыстарға, өртке, қоршаған ортаны ластауға (өнеркәсіптік қалдықтарды шығаруға, улы қалдықтарға) әкеп соқтырған өндірудің, сақтаудың (консервациялаудың), тасымалдаудың технологиялық процестерін бұзу;

өнімді бұрмалаумен байланысты жағдаяттар;

заңсыз кәсіпшілікпен байланысты жағдаяттар;

255. Сот технологиялық сараптамасының объектілері:

материалдар (шикізаттар); жартылай фабрикаттар; бұйымдар (кең қолданыстағы және өндірістік-техникалық мақсаттағы);

өндіріс қалдықтары;

дайын өнімнің (жартылай фабрикаттың) үлгілері;

механизмдер мен имараттар (ғимараттар, технологиялық желілер);

технологиялық құжаттамалар (өндірістің технологиялық сызбасы, технологиялық есептер, бағдарлық карталар, кестелер);

дайын өнімге нормативтік құжаттамалар (мемлекеттік стандарттар, техникалық шарттар);

сараптамалық зерттеу жүргізуге қажетті ақпараттарды құрайтын (ілеспе құжаттар, сертификаттар, шарттар) іс материалдары;

256. Сот технологиялық сараптама тағайындау үшін материалдарды ұсынудың тәртібі мен көлемі, сарапшының алдына қойылатын міндеттің мазмұны мен ерекшелігіне байланысты болады.

Қажетті бастапқы деректер:

келесі мәліметтерді қамтитын іс материалдары: оқиға болған жерді қарап-шығу хаттамалары; заттай дәлелдемелерді қарап-шығу хаттамалары; жауап алу хаттамалары; объектілерді табу және алу немесе буып-түю ерекшеліктері туралы деректерді қамтитын құжаттар (техникалық құжаттар, тауардың құлақша қағазы, сертификаттар, сынау актілері); егер объекті қандай да бір себептер бойынша толығымен сарапшыға жолданбайтын болса, сынамаларды іріктеу тәртібі мен тәсілі туралы мәліметтер; оқиға орын алған жердегі затардың өзара әрекеттесу ерекшеліктері; қылмыс жасау кезінен бастап, тергеуші оларды алғанға дейінгі объектілерді пайдалану және сақтау);

алынған заттай дәлелдемелер (заттар, бұйымдар, материалдар, құжаттар, жабдықтар);

257. Осымен қатар, келесі сұрақтар шешілуі мүмкін.

1) Шикізатқа (материалдарға), жартылай фабрикаттарға, бұйымдарға қатысты:

объектілерді дайындау тәсілін, мақсаты мен қолдану аясын анықтау;

объектінің шығу көзін (зауыт-өндіруші, технологиялық желі, нақты механизм);

зерттеуге ұсынылған материалдардың (шикізаттың), бұйымдардың табиғаты қандай және олар қандай мақсатқа арналған;

зерттеуге ұсынылған бұйымдарды өндіру тәсілі (зауыттық, қолдан жасалған);

өнімнің (бұйымның) сапасы ілеспе құжаттардағы (сертификаттағы) талаптарға, нормативтік талаптарға немесе келісімшарт талаптарына сәйкес келе ме;

өнім сапасыздығы, оның ақаулары сақтау мен тасымалдау талаптарын бұзу салдары болып табыла ма;

өнімді (бұйымды) өндірудің технологиялық режимінен ауытқу болды ма, егер болса, олар жарамсыз болған өнімнің (бұйымның) ақауларымен себептік байланыста болды ма;

2) Механизмдер мен құрылыстарға (ғимараттар, технологиялық желілер және басқаларға) қатысты келесі сұрақтар қойылуы мүмкін:

объектінің технологиялық ахуалы қандай;

нормативтік ережелерге сәйкес объекті қалай жұмыс істеуі керек (объект монтаждау және орнату талаптарына сәйкес келе ме);

объектінің функционалдық қасиеттерінің бұзылу себебі (құрылыс, реттеу, жөндеу, монтаждау жұмыстарының сапасы) қандай.

3) Объектінің қирауына әкеп соқтырған жағдайларды анықтау үшін, келесі сұрақтар қойылуы мүмкін:

объектінің қирау себебі неде;

объектінің тұтынушылық және функционалдық қасиеттерінің өзгеруіне немесе олардың қирауына әкеп соқтырған әрекет/әрекетсіздік пен салдардың арасындағы байланыстың себебі қандай;

Оның шеңберінде, жүргізілген жұмыстардың мазмұны мен көлемін, технологиялық (еңбек) операцияларды жүзеге асыру мүмкіншілігін бағалау жөніндегі міндеттер шешілетін сұрақтар қойылғанған жағдайда, зерттеу жүргізу үшін мыналар ұсынылады:

жобалау құжаттамалары: технологиялық сызбалар, есептік деректер; материалдық, энергетикалық теңгерім, жабдықтың қуаттары;

өнімнің ілеспе құжаттарымен (жасауға (беруге) арналған келісімшарттар) бірге оларға қатысты сұрақ қойылып отырған тікелей объектілер; өнімді тапсыру-қабылдау, бұйымды сату алдындағы дайындық кезеңдері құнының калькуляциясы актілері;.

258. Шешу үшін келесі сұрақтар қойылуы мүмкін:

жеткізіп беру туралы келісімшарттардағы, тапсыру-қабылдау актілеріндегі, жеткізу жөніндегі калькуляцияда, өнімді орнату және жұмысқа дайындауда, жұмыстардың ойдан алынған атауы, немесе әр түрлі терминдерді пайдалана отырып оларды қайталау бар ма;

нақты жағдайларда өндірістік (еңбек) операцияларын жүргізу мүмкін бе.

259. Сараптама тағайындаудың мән-жайын көрсете отырып, қаулының (ұйғарымның) қарар бөлігінде істің негізгі фабуласының толық сипаттамасы болу қажет.

260. Сараптаманы тағайындаған орган, қойылған міндеттерді шешу үшін қажетті ақпаратты қамтитын осы нақты объектімен болатын барлық айла-амалдарды тоқтату үшін шаралар қабылдауы қажет.

Қаулыда (ұйғарымда), немесе ілеспе хаттарда ақпараттарды жаңғыртудың ерекше режимдерін сақтаудың қажеттілігі мүмкін екендігі туралы мәліметтер көрсетілуі тиіс (мысалы, белгілі бір типтегі ЭЕМ - құпия сөзінің барына сілтеме, заттардың улы немесе жарылғыш қасиетітеріне сілтеме).

Объектінің бүлінуін, бұрмалауын және жойылуының алдын алатын шараларды қабылдау қажет.

Егер объектіні сот сараптамасы органына зерттеуге ұсыну мүмкін болмаса (немесе қолайсыз болса) (физикалық күйі, улылығы, өлшемдері), онда:

сарапшыны зерттеу орнына жеткізуді;

зерттеу объектісіне сарапшының кедергісіз қол жеткізуін;

зерттеулер жүргізу үшін қажетті жағдайларды (мысалы, өнімнің (жартылай фабрикаттардың) үлгілерін алу);

сарапшылық эксперимент жүргізуді қамтамасыз ету қажет.

37-параграф. Компьютерлік технология құралдарын сот-сараптамалық зерттеу (12.2)

261. Компьютерлік технология құралдарын сот-сараптамалық зерттеудің мәні - азаматтық, қылмыстық істерде немесе әкімшілік құқық бүзушылық туралы істің материалдарында тіркелген ақпараттық процестерді іске асыруды қамтамасыз ететін компьютерлік құралдарды әзірлеу мен пайдаланудың заңдылығын зерттеу негізінде анықталатын фактілер мен мән-жайлар болып табылады.

262. Сараптаманың объектілері мыналар болып табылады:

1) Аппараттық объектілер:

дербес компьютерлердің әр алуан түрлері (үстел үстілік, портативті, қалта және тағы басқа) негізгі блоктарымен (жүйелік блоктар, мониторлар), ішкі тораптарымен, бөлшектерімен, жиынтықтықтарымен және тағы басқа (бұдан әрі - ЭЕМ);

әр алуан түрлі және әртүрлі мақсаттағы перифериялық құрылғылар;

желілік аппараттық құралдар (серверлер, жұмысшы станциялары, белсенді жабдықтар, желілік кабельдер және тағы басқа);

дискілі мәліметтер жинақтағышы (HDD қатты дискілері, HDD флоппи-дискілері, CD-ROM, CD-RW, DWD-ROM оптикалық компакт-дискілері, USB флэш-карталары).

2) Бағдарламалық объектілер:

жүйелік бағдарламалық қамтылым (дербес компьютерлерге және әртүрлі нұсқадағы MS-DOS, UNIX, Windows желілік тораптарға арналған әртүрлі операциялық жүйелер және тағы басқа, қосымша бағдарламалар – утилиттер, бағдарламаны жасау және реттеу құралдары, қызметтік жүйелік ақпараттар және тағы басқа);

әртүрлі қолданбалы бағдарламалық өнімдер (жалпы мақсаттағы қосымшалар: мәтіндік және графикалық редакторлар, деректер базасын басқару жүйелері, электрондық кестелер, презентация (тұсау кесер) редакторлары; ғылымның, техниканың, экономиканың және тағы басқа белгілі бір саласындағы міндеттерді шешуге арналған арнайы мақсаттағы қосымшалар).

3) Ақпараттық объектілер:

жоғарыда көрсетілген және өзге бағдарламалық құраларды қолдану арқылы дайындалған файлдар (txt, .doc мәтіндік форматтардың, bmp, .jpg, .cdr графикалық форматтардың, .dbf, .mdb деректер базасы форматтарының, .xls, .cal электронды кестелердің және тағы басқа кеңейтілулерімен);

мультимедия форматындағы мәліметтер.

4) Сараптамалық зерттеулер жүргізу үшін қажетті ақпаратты қамтитын объектілерге:

әртүрлі құжаттар (ғылыми-техникалық өнімдерді сатып алу, жасау (беру), шарттары; ғылыми-техникалық өнімдерді тапсыру-қабылдау актілері; компьютерлік техника және перефириялық құрылғыларды сатудың алдындағы дайынду құнының калькуляциясы және тағы басқа);

зерттеуге ұсынылатын компьютерлік, есептеуіш техникаға (перифериялық құрылғыларға, магниттік тасымалдағыштарға) ілестірме құжаттамалары, әртүрі анықтамалық мәліметтер, қолданушы нұсқаулығы, сондай-ақ іс материалдары жатады.

263. Берілген әдістеме шеңберінде шешілетін міндеттер диагностикалық, жіктеушілік, сәйкестендірушілік және ахуалдық сипаттағы міндеттерге жатады.

264. Аталған сараптаманы жүргізу кезінде келесі сұрақтар шешіледі:

1) Аппараттық құралдар бойынша:

ұсынылған компьютерлік техниканың техникалық сипаттамалары қандай;

ұсынылған техникалық кешенді сол не өзге функционалдық міндеттерді (мысалы, Интернетке шығу, компакт-дискілерді жазу) жүзеге асыру үшін қолдану мүмкін бе;

берілген мүмкіндіктері бар есептеу кешенін жасаудың шамамен алғандағы күні мен оның жекелеген блоктарын дайындау күні қандай;

2) Бағдарламалық өнім бойынша:

ұсынылған жүйелік блокта қандай операциялық жүйе орнатылған;

ұсынылған жүйелік блокта орнатылған (атауы көрсетіледі) бағдарламалық қамтылым бар ма;

осы бағдарламалық қамтылым жұмысқа жарамды жағдайда ма;

бағдарламалық қамтылымды (атауы көрсетіледі) орнату күні мен уақыты қандай;

ұсынылған жүйелік блоктарда заңмен қорғалатын компьютерлік ақпаратқа заңсыз кіруге, қолданыстағы бағдарламаға өзгерістер енгізуге әкеп соғатын, рұқсатсыз жоюға, блокадалауға, модификациялауға немесе ақпараттарды көшіруге, ЭЕМ жұмысын бұзуға қасақана әкелетін бағдарламалар бар ма;

ұсынылған бағдарламалық қамтылымның негізгі қызметі қандай;

ұсынылған, ЭЕМ арналған бағдарламалардың мақсаты қандай;

қызметтің берілген түрін ұсынылған техникалық құралдарды және онда орналастырылған ақпараттық және арнайы бағдарламалық қамтылымды (мысалы, компакт-дискілерді жазу, жалған ақша белгілерін дайындау және жасау) қолданумен жүзеге асыру мүмкін бе.

3) Ақпараттық объектілер бойынша:

ұсынылған магниттік дискіде немесе есептеуіш техниканың техникалық құралдардың құрамында қандай да бір нақты функционалдық міндетті шешу үшін қажетті ақпараттық қамтылым бар ма;

ұсынылған магнитті жеткізгіште сол не өзге қызмет аясына қатысты құжаттар бар файлдар (мысалы, ақша белгілерінің бейнелері, заңды тұлғалар мен мөр бедерлерінің бланкісі бар файлдар) бар ма;

ұсынылған магнитті тасымалдағышта бұрын жойылған (атауы көрсетіледі) файлдар бар ма;

магнитті тасымалдағышта қандай да бір ақпарат бар ма, егер бар болса, оның ұсынудың түрі қандай;

файлдарды (атауы көрсетіледі) құрудың күні мен уақыты қандай.

38-параграф. Өрт жағдайларын сот - сараптамалық зерттеу (13.1)

265. Сот өрт-техникалық сараптамасының мәні - өрттің туындауының, таралуының және ауыр зардаптардың туындауының нақты деректерін, мән-жайларын анықтау болып табылады.

266. Өрт жағдайларын сот-сараптамалық зерттеудің объектілеріне:

өрттің болған орны;

жоғарғы температураның әсер етуіне ұшыраған ғимараттар мен имараттардың құрылымдық элементтері мен бөліктері;

өрт болған жерден табылған заттар, материалдар, бұйымдар, жылу жабдықтары;

өрттің пайда болуымен себептік байланыста болуы мүмкін электр сымдары, электрқорғағыш аппаратура, электр арматурасы мен басқа да электр аспаптары;

балқудың іздері бар электр сымдары мен кабельдердің үзінділері;

оларға қатысты, жанудың бастамашысы болған жанғыш және тез тұтанатын сұйықтықтардың іздері болуы мүмкін деп жорамалданған әр түрлі тасымалдағыш-заттар;

салыстырмалы зерттеулер мен модельдік сараптамалық эксперименттер жүргізуге арналған үлгілер;

сараптама тақырыбыны қатысты іс материалдары жатады.

267. Өрт-техникалық сараптаманың міндеттері:

бастапқы жанудың пайда болған орнын анықтау (өрт ошағы, жанудың таралу бағыты, өрттің ерекшеліктері); жанудың пайда болу мен даму механизмін анықтау; өрттің пайда болуы мен дамуына себепші болған жағдаяттарды табу жатады.

268. Өрт-техникалық сараптаманың шешуіне бірнеше топқа бөлуге болатын сұрақтарды кіргізуге болады:

1) Өрт ошағын және оның кеңістіктегі динамикасының диагностикалау (жанудың таралу бағыттарын);

өрт ошағы қайда орналасқан (басталған);

жанудың таралу жолы (бағыты) қандай.

2) Өрттің туындау механизмін диагностикалау.

бірінші не орын алды, өрт пе немесе жарылыс па;

өрт ошағында жанудың туындауының ең ықтимал механизмі қандай.

2а) Тұтандыру көзінің жанғыш затпен, өздігінен тұтанатын заттармен және материалдармен өзара әрекеттесуінің ерекшеліктерін диагностикалау.

бұл заттардың, материалдардың, бұйымдардың жануы нақты бір жағдайларда (қандай жағдайларда екенін көрсету керек) туындауы мүмкін бе;

бұл заттар мен материалдар (жылу, химиялық, микробиологиялық) осы жағдайларда (қандай жағдайда екенін көрсету керек) өздігінен тұтануы мүмкін бе;

өздігінен тұтану салдарынан өрт ошағында жанудың пайда болуын көрсететін белгілері бар ма;

зерттелетін объектінің заттар, материалдар) өздігінен тұтануы үшін қандай жағдайлар қолайлы болып табылады;

өрттің жылдам және қарқынды дамуына қандай жағдайлар септігін тигізген;

көрсетілген жағдайдаларда жанудың пайда болуы үшін, аталған заттардың өзара әрекеттесуі кезінде бөлінетін жылу жеткілікті ме;

ұсынылған объектілерде тез тұтанатын сұйықтықтардың, жанар-жағар материалдардың іздері бар ма;

бар болса, қандай;

өрт ошағында табылған жанғыш сұйықтықтың іздері мен күдіктіден алынған сұйықтықтың ортақ тектік қатыстылығы бар ма (МЗБКС сарапшысын тарта отырып, кешенді сараптама негізінде шешіледі);

Сараптама жүргізу кезінде, сақтау мен тасымалдаудың жағдайлары мен мерзімдері туралы мәліметтерді, өрт болған аймақтағы өртке дейінгі 2-3 апта бұрынғы және өрт болған күнгі ауа-райы туралы гидрометеоқызметтің анықтамасын немесе деректерін, үй-жайлардың желдетілуі мен ылғалдан қорғалуы туралы мәліметтерді, сақтау мен буып-түюдің тәсілдерін, бірге сақталатын материалдар мен заттардың түрлерін зерделеу қажет.

2б) Өрттің табиғаты электрлік тұтану көздерінен туындауы мүмкіндігін диагностикалау: қатты қызған тоқ өткізгіш элементтерден, сапасыз түйісе қосылған, қысқа тұйықталған, жанатын оқшаулау орындарынан, қызған металдың шағын өлшемді бөлшектерінен, ұшқын разрядтарынан және тағы басқалардан (электротехникалық зерттеу жөніндегі сарапшыны тарта отырып, кешенді сараптамамен шешіледі).

ұсынылған объектілерде балқудың, артық ток жүктелудің, қысқа тұйықталудың және басқалардың іздері бар ма;

объектілердегі материалдар мен ақаулардың (балқудың, күйдірудің, қиылысының өзгеруіне) қасиеттерінің өзгеруі немен байланысты: өрттің термиялық әсер етуімен бе әлде электр тізбектеріндегі жұмыстың апатты режиміммен бе.

электрқондырғыда апатты жұмыс режимінің пайда болуы мен өрбуінің ең ықтимал механизмі қандай;

апаттық режим қашан пайда болды: өртке дейін бе әлде өрттің таралуы барысында ма;

электрқондырғысындағы апаттық жұмыс режимі мен өрттің пайда болуының себеп-салдарлық байланысы бар ма.

2в) Өрттің технологиялық жабдықтардың, аспаптар мен өндірістік және тұрмыстық мақсаттағы құралдардың апаттық режимдерінен туындауы мүмкіндігін диагностикалау;

жабдықтардың, аспаптардың, құрылғылардың көрсетілген ақаулары осы жағдайларда өрттің пайда болуын туғызуы мүмкін бе? (қандай ақаулар мен жағдайлар екенін көрсету керек);

жұмыс істеп тұрған құралдың бетінде қандай температура туындауы мүмкін;

осы температура, аталған материалдардың жануы үшін жеткілікті ме;

жабдықтың осы апаттық жұмыс режимінде қандай өрт қаупі бар көріністер бар;

2г) Сырттан әкелінген ашық от көздерінен немесе калориясы төмен жылу көздерінен өрттің туындауы мүмкіндігін диагностикалау;

осы заттың ашық жалынмен (сіріңкемен, алаумен, отпен, газ жанарғысымен және тағы басқалармен) байланысқа түскен кезінде жануы мүмкін бе;

жану қандай жағдайда (от көзі мен жанғыш материалдың бір кеңістікте өзара орналасуы, олардың бір-бірімен байланысу тәсілі) туындауы мүмкін;

жанқалар сөнбей қалған темекінің, сигаретің, майшамның қалдықтарынан (үгінді, қағаз, шүберек) тұтануы мүмкін бе;

заттар мен материалдар (қандай заттар екенін көрсету керек) механикалық ұшқыннан немесе қатты заттар мен материалдардың жануы кезінде пайда болатын ұшқыннан (қандай заттар екенін көрсету керек) жануы мүмкін бе;

сөндірілмеген темекі қалдығының құрғақ ағаш жаңқаларына түсу сәтінен бастап, оттың тұтанып және жануына дейін қанша уақыт өткен;

жағу көздінің әсер етуінің қаңдай ұзақтығында осы (нақты) заттардың, материалдардың, бұйымдар мен құрылымдардың тұтануы мүмкін;

Аталған сұрақтар, өрт болған жерді кешенді оқып-зерттеу, өрт болған жерден алынған объектілерге, қылмыстық іс материалдарына зерттеу жүргізу, жану процесін модельдеу нәтижесінде шешіледі.

2д) Өрттің басқа да себептерін зерттеу.

Бұл жағдайда келесі сұрақтар шешілуі мүмкін:

өрт найзағай разряды әсері нәтижесінде пайда болған ба;

сол не өзге материал (қайсы екені көрсетіледі) ұшқынның пайда болуынан (дәнекерлеу жұмыстарын жүргізу кезінде, қазандық, тепловоз, пеш, плитамен, су жылытатын құралдармен, самаурындармен жұмыс істеуде, қозғалтқыштармен, технологиялық құралдар мен көлік құралдары бөлшектерінің соқтығысуы және үйкелуі кезінде) жануы мүмкін бе еді;

өрт статикалық электр қуаттарының пайда болуы мен жиналуы нәтижесінде туындауы мүмкін бе.

269. Сараптама тағайындау кезінде ұсынылатын материалдар:

ғимараттың құрылыс-құрылымдық сипаттамасы мен оның өлшемдері көрсетілген оқиға болған жерді тексеру хаттамасы;

жанып кеткен объектілер мен оның материалдарының сәулеттік ерекшеліктері;

бөлмелердің, есіктер мен терезелерінің орналасуы;

не жанып кеткен, қай жер және қалай шала жанған, ғимараттың қандай бөліктері сақталған;

жылыту құбырлары қайда орналасқан және қандай жағдайда; олардан жанған құрылымдарға дейінгі арақашықтық;

ғимарат құрылымдарындағы еніп күйген жерлердің мөлшерлері мен көлемдері;

өрт ошағының белгілерін толық сипаттағандағы өрт ошағы деп болжанған жердің жағдайы, оттың таралу жолдары;

әр түрлі әлектр қондырғыларының орналасуы, оларды бекіту тәсілдері (қабырғада, төбеде);

басқару және қорғау аппараттарының қалпы;

рубильниктер, автоматтар, сақтандырғыштар;

электр сымдары қалай және қандай сымдармен салынған;

жануды туғызуы мүмкін сымдардағы, аспаптардағы және объектілердегі балқыған, орналасқан жерлері.

Өрт инспекциясының төрағалық етуімен құрылған комиссияның өрт туралы актісі, онда өрт байқалған уақыт, өрт туралы хабарланған уақыт, өрт болған жерге келген кезде не жанып жатқан, өрттің сөңдірілген уақыты, өрттің салдарлары, өрттің пайда болуының болжамды себептері, өртті сөндіру кезіндегі негізгі тактикалық әрекеттер көрсетіледі.

Масштабты сызбалар, сұлбалар, түсіру нүктесін көрсете отырып өрттен кейінгі объектінің фотосуреттері; көрген адамдардан, жәбірленушілерден, куәлардан жауап алу хаттамалары; нысандардың электрлік шаруашылықтарының толық схемалары, электр жабдықтауы жөніндегі жобалық құжаттама.

270. Өрт болған жерден алынған объектілерді сараптамаға жіберген кезде сақтау мен тасымалдау процесінде белгілерді жойып алмайтындай етіп буып-түю қажет. Әрбір орамада куәландырылған жазбалар болуы керек.

271. Тасымалдағыш-заттардағы бензиннің іздері ашық күйде 2-3 тәуліктен артық; керосин мен дизель отынының іздері 2-3 аптадан артық сақталмайтынын ескеру қажет, сондықтан осы көрсетілген объектілер оқшауланған ыдыста болуы керек.

272. Жанармай және тез тұтанатын сұйықтықтардың іздері бар деп болжанған талшық. мақта, топырақ, мата кесінділері, қағаз және басқа объектілерді полиэтилен қақпағы бар шыны ыдысқа орналастыру керек.

273. Жанармай сұйықтықтарының іздері бар деп болжанған киім, аяқкиім, тақтайлар, топырақ, кірпіш және басқа да нысандар полиэтилен қаптарына, пакеттерге орналастырылады. Әрбір киім заттары немесе әрбір объект жеке-жеке салынады.

274. Балқу, қызған, оқшаулануы бұзылған іздері бар электр сымдарының кесінділерін мақтаға, дәкеге, жұмсақ матаға салып, қатты қағаздан жасалған пакетке буып-түю керек. Сараптамаға сымның зақымданған жерінен басқа зақымданбаған оқшаулағышын да жіберу керек.

275. Электр қорғағыш аппаратураның, электр арматураның және қондырғы бұйымдарының, тұрмыстық электр аспаптары мен аппаратураларының, электр тогының өнеркәсіп тұтынатын әрбір заты жеке орамаға орналастырылады. Жеткізетін немесе шығаратын сымдар табылған түрінде сақталуы керек.

276. Автоматты сөндіргішті алу кезінде өртті сөндірген кездегі олардың қандай жағдайда болғанын – "қосылғанын" немесе "қосылмағанын" көрсету қажет.

277. Қарап-шығу және өзге тергеу әрекеттерін жүргізу үшін консультациялық-техникалық көмек көрсету үшін мамандарды пайдаланған жөн.

278. Бұдан бөлек, мамандар арнаулы зерттеу жүргізуді қажет етпейтін бірқатар сұрақтарға жауап бере алады, олар мыналар:

осы объектіде өрт қауіпсіздігінің ережесі сақталған ба;

осы объектіде өрт сөндірудің тактикасы сақталған ба;

электр желілері немесе электр жабдықтарының монтажы Электрқондырғылары құрылғыларының ережелері (бұдан әрі-ЭҚЕ) талаптарына сәйкес пе.

279. Шешуі өрт-техникалық сараптамасының құзыры шегінен шығатын сұрақтар:

объектідегі өрт қауіпсіздігін сақтау міндеті қай лауазымды тұлғаға жатқызылған;

өрттің тікелей себебі қандай;

өрт қойылған ба және қандай жолмен;

осы немесе басқа адамдар өртті сөндіру кезінде әрекеттерді дұрыс орындады ма.

39-параграф. Сот - сараптамалық электротехникалық зерттеу (13.2)

280. Сот - сараптамалық электротехникалық зерттеудің мәні - электр желілері мен электр жабдықтарының жұмысындағы желілерді қорғау аппараттары жұмысындағы апаттық режимдердің туындау себебін анықтаумен байланысты фактілер, істің мән-жайлары болып табылады.

281. Электротехникалық сот сараптамасының объектілері дәлелдемелік заттар - тұрмыстық және өндірістік мақсатқа арналған электр аспаптары мен электр жабдықтары, электрмен жарықтандыру қондырғылары, жарық техникалық бұйымдар, электр сымдары, кабельдік бұйымдар, электр таратушы желілер, энергиямен қамтамасыз ету объектілері - су-таратушы электрстанциясы (бұдан былай-СТЭС), су электрстанциясы (бұдан былай - СЭС), жылу электрстанциясы (бұдан былай - ЖЭС), трансформаторлық қосалқы станциялар болып табылады.

282. Сот электротехникалық сараптамасының міндеттеріне:

тұтынушылардың электр қоңдырғыларын техникалық пайдалану қағидаларын (бұдан былай - ТПҚ), тұтынушылардың электр қоңдырғыларын пайдалану кезіндегі қауіпсіздік техникасы қағидаларын (бұдан былай - ҚТҚ), электр энергиясын және жылу энергиясын пайдалану ережелерін және коммуналдық көрсетілетін қызметтерді ұсыну қағидаларын сақтамау фактілерін анықтау;

үй-жайлардың электр желілері мен олардың құрылымдық орындалуын талдау;

электр сымдарының, кабельдердің, баулардың типін, қимасын, төселу тәсілін зерттеу;

жұмыстағы технологиялық кідірістерге, апаттарға, электр техникалық қондырғылардағы апаттық режимдерге қатыстылығын анықтау;

электр қондырғылары мен электр аппаратуралардың жарамдылығы туралы мәселелерді шешу;

апат орнынан алынған электр техникалық қондырғылары мен электр сымдарын зерттеу;

электр желілеріндегі қысқа тұйықталу мен артық жүктеменің пайда болу сәтін анықтау;

апаттық жағдайлардың - қысқа тұйықталудың, токтың артық жүктемелерінің, үлкен өтпелі кедергілердің негізгі белгілерін анықтау;

монтаждаудың дұрыстығы мен қолданылатын электр жабдықтарының электр қондырғыларын орнату қағидаларының (бұдан былай - ЭОҚ) талаптарына сәйкестігін анықтау;

электр жабдықтарын техникалық пайдаланудың дұрыстығы және оны пайдалану кезіндегі қауіпсіздік техникасын сақтау мәселелерін шешу;

тұрмыстық электр жылытқыш құралдары мен басқа да электр аппаратуралары жұмыстарының апаттық режимінің пайда болу мүмкіндігін зерттеу;

электр желілеріндегі электр қорғау құралдарының жарамдылығын анықтау;

түйісу мен жерге қосудың жай-күйін зерттеу;

коректендіруші желінің жұмыс режимін, электр кабельдерінің рұқсат етілген токтық жүктемелерін және сымдар қимасының дұрыс таңдалуын есептеу;

электр қондырғыларын қорғаныс құралдарымен жасақтау нормасын анықтау;

әр түрлі электр техникалық есептеулерін жүргізу;

жұмыс өндірісінің қауіпсіздігін ұйымдастыру және кез келген кернеудегі элекгр қондырғыларда оларға бақылау жүргізу;

электр және жылу энергиясы шығындарын есептеудің есептік аспаптарына қойылатын талаптар жатады.

283. Сот электротехникалық сараптамасы шешетін сұрақтар:

электр жабдықтары мен электр құралдарының техникалық жай-күйі қандай;

электр қондырғысы жұмысының апаттық режимінің пайда болу және даму механизмін анықтау;

электр жабдығының зерттеліп жатқан объектілерде жұмыстардың апаттық режимінің пайда болуымен немесе ондағы оқиғалармен себептік байланысы бар ма;

электр сымдары мен электр қондырғылардың монтажы дұрыс жүргізілген бе;

қорғау түрі мен жерге қосудың жай-күйі ЭОҚ (Электр қондырғыларын орнату қағидалары) талаптарына сәйкес пе;

ұсынылған зерттеу объектілерінде қысқа тұйықталу мен оның пайда болу сәтінің белгілері бар ма;

пайдалану талаптарын сақтамау, желідегі кернеудің ауытқуы, қорғаыстың сәйкессіздігі орын алған ба;

зерттеуге ұсынылған жарық техникалық бұйымдары жарамды ма;

электр аспаптарының, сымдар мен кабелдердің маркасы (типі), олардың техникалык жағдайы мен қолдану саласы қандай;

электр қондырғыларының, электр сымдарының зақымдану себептерін анықтау;

электр қорғаныс құрылғыларының түйіндері мен бөлшектерінде өзгертулердің, қайта жасаудың іздері бар ма, егер бар болса, ол оның сипаттамаларына қалай әсер еткен;

электр қондырғының апатты режимі кезінде электр қорғаныс құрылғысы іске қосылды ма, егер іске қосылса, бұл неден туындады;

электр қорғаныс құрылғысының сипаттамасы (балқымалы сақтандырғыш, автоматты сөндіргіш) ЭОҚ талаптарына сәйкес келе ме;

электр қорғаныс құрылғыларының сипаттамалары қандай;

сақтандырғыштың балқымалы ендірмесінің бұзылуына не себеп болды; Сақтандырғыштың балқымалы ендірмесі қандай материалдан жасалған; Балқымалы ендірме стандартты немесе стандартты емес (қолдан жасалған) болып табылады ма;

жүктемені қосудың осы сызбасы есептеу құрылғысын орағыта өтіп электр энергиясын пайдалануға мүмкіндік берді ме;

электр сымының қимасы тұтынылатын қуатқа сәйкес келе ме;

электр сымының, оқшаулағыш жабындының сипаттамасы қандай;

объектідегі электр сымдары электр қондырығыларын орнату қағидаларының талаптарына сәйкес (ЭОҚ) келе ме;

электр желілерін, электр жабдықтарын пайдаланған кезде қауіпсіздік техникасының ережелері сақталған ба.

284. Сараптама тағайындаған орган (адам):

оқиға орнын зерттеген кезде сарапшыға объектінің бастапқы жағдайын міндетті түрде сақтай отырып және фотосуреттерге түсіре отырып, статикалық және динамикалық сатыларда тексеру жүргізуге мүмкіндік беруі қажет;

сарапшыға заттай дәлелдемелер мен құжаттарды қандай күйде табылған және оқиға орнын қарап-шығу кезінде алынған күйінде ұсынуы қажет;

оқиға орнын қарау хаттамасында міндетті түрде:

электр сымдарын төсеу тәсілі, сондай-ақ оларды ғимаратқа енгізу тәсілдері;

сақтандырғыш пен басқа да қорғаныс аппаратураларының типі, олардың жай-күйі, объектіде қолдан жасалған балқыма ендірмелер мен шунтталатын сымдарының барын;

қарап-шығу кезіндегі рубильниктердің, сөңдіргіштердің, ауыстырып қосқыштардың, тұрмыстық электр және жарықтандыру аспаптарының және басқа да электр жабдықтарының іске қосқыштарының қалпын, сондай-ақ электр аспаптарындағы іске қосу және басқару батырмаларының қалпын;

қолданылатын сымдар мен кабельдердің типтерін, олардың қимасы мен объектінің электр сұлбаларына сәйкестігін, сымдарды жалғау тәсілдерін;

электр жабдықтарын, коммутациялық және электр жарықтандыру аппаратураларын орындау тәсілдерін;

электр сымдары мен электр жабдықтарынан жақын жердегі жанғыш материалдарға дейінгі ара қашықтықты;

электр жабдықтарының, жарықтандыру, жылыту және басқа да электр аспаптарының құжаттамасы мен техникалық сипаттамаларын, олардың бұзылу сипатын, оларда балқудың барын көрсетуі қажет;

объектілерді мөрленген және оралған түрде ұсыну, арнайы жабдықталған үй-жайда сақтау қажет;

қарап-шығу хаттамаларына, жоспарларға, электр сымдарының сұлбаларына және басқа да құжаттарға белгілер салмау керек;

оқшау балқыған жері бар зерттеуге ұсынылған сымның ұзындығы 20 сантиметрден кем болмауы керек және олардың зерттеуге жататын жерлері механикалық әсерлерге ұшырамайтындай етіп буып-түйілуі қажет.

Электр желісінің ақаулығы туралы сұрақтарды шешу үшін сарапшыға мына деректер ұсынылуы керек:

объектідегі жұмыстың аяқталу уақыты;

қандай электр қондырғылары қосылған;

жұмыс күні аяқталғаннан кейін қандай электр қондырғылары қосылулы қалған;

ұшқындау, қатты қызып кету, әлсіз түйісулер, жалаңаштанған сымдар, токтың кемуі, токтың соғуы және сол сияқтылар байқалған ба;

электр жарығы болды ма және ол жарамды ма;

қандай жұмыстар жүргізілген;

қандай жылыту және электр қыздыру құралдары пайдаланылған.

40-параграф. Сот жарылыс техникалық сараптамасы (14.1)

285. Сот жарылыс техникалық сараптамасының мәні - жарылғыш құрылғылардың (оқ-дәрілердің және қолдан жасалған жарылғыш құрылғылардың), жарылғыш заттардың және жару құралдарының топтық қатыстылығын және шығу тегін, сонымен қатар жарылыстың мән-жайын анықтаумен байланысты істің мән-жайы болып табылады.

286. Жарылыс-техникалық сот сараптамасының міндеттері:

жарылыс фактісін, апаттық жағдайлар туғызған себептерді;

жарылыс табиғатын, оның дүмпу ошағы мен механизмін (жарылғыш зат зарядының орантылған жерін) анықтау;

жарылғыш қондырғылардың құрылымын, оның қызмет ету принципін, қирату қасиеттерін, жарылғыш затта қолданылған зарядтың массаларын анықтау;

қолдан жасалған жарылғыш қондырғыларды дайындау үшін қажетті біліктілікті анықтау болып табылады.

287. Жарылыс-техникалық сот сараптамасы зерттеуінің объектілері:

штаттық артиллериялық, инженерлік және жаяу әскерлік жарылыс әрекеті бар оқ-дәрілер (миналар, гранаталар. бомбалар) және қолдан жасалған жарылыс қондырғылары;

жару құралдары;

жарылғыш заттар (әскери, өнеркәсіптік немесе әмбебап мақсаттағы), дәрілер, пиротехникалық құралдар мен пиротехникалық қоспалар;

жарылыс іздері: (жару өнімдері, жарылған оқ-дәрілердің фрагменттері және/немесе қолдан жасалған жарылыс қондырғылары, жарылысқа ұшырататын заттық объектілер);

бу, тозаң мен газауа қоспалары пайда болуы мүмкін үй-жай көлемдері;

барлық жарылыс түрлері туралы істер бойынша оқиға орындары;

сараптама тақырыбына қатысты қылмыстық іс материалдары;

салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілері болып табылады.

288. Жарылыс-техникалық сот сараптамасының шешуіне бірнеше топтарға бөлуге болатын сұрақтар қойылады:

1) Жарылыс жүйелерін диагностикалық зерттеу.

зерттеуге ұсынылған зат жарылғыш қондырғы болып табыла ма;

ол жарылғыш қондырғының қандай түріне, типіне жатады;

осы жарылғыш қондырғы (бұдан былай-ЖҚ) қайда, (халық шаруашы-лығының қай саласында, әскери істерде) не үшін қолданылады;

ЖҚ қандай мақсатқа арналған;

зерттеуге ұсынылған зат ұңғылы артилерияның оқ-дәрісі немесе инженерлік оқ-дәрі болып табыла ма, ол қандай түрге, типке және калибрге жатады;

ЖҚ әрекетке келтірудің тәсілі мен құрылымы қандай;

ЖҚ дайындаудың тәсілі қандай, зауытта (өнеркәсіпте) немесе қолдан жасалған ба;

ЖҚ зақымдау (қирату) әрекеттерінің принципі қандай;

ЖҚ пайдалану үшін жарамды ма, жарамсыз болса, себебі қандай;

ЖҚ пайдалану үшін жарамды жағдайға келтіруге бола ма;

ЖҚ жабдықтау үшін қандай жарылғыш заттар (бұдан әрі - ЖЗ) және қандай мөлшерде пайдаланылған;

А мен Б пунктерінде табылған ЖҚ құрылымы, материалдары әрекетке келтіру принципі бойынша бірдей ме;

осы бөлшек ЖҚ бөлшегі болып табыла ма, атап айтқанда қандай және ол кандай мақсатқа арналған;

осы сызбалар (сұлбалар) ЖҚ немесе оның жеке бөліктерінің бейнелері болып табыла ма;

осы ЖҚ сыртқы әсер етулердің (механикалық, термиялық, химиялық) әсерінен өздігінен жарылуы мүмкін бе;

зерттеуге ұсынылған зат оқ-дәрі болып табыла ма;

осы жарылғыш қондырғы қандай элементтерден дайындалған (құрастырылған), оны дайындау үшін қандай қабықша пайдаланылған, оны әрекетке келтірудің тәсілі қандай;

ЖҚ, қолдан жасалған жарылғыш қондырғылардың (бұдан әрі - ҚЖҚ) принциптік схемасы мен әрекет ету принципі қандай;

2) Жарылғыш заттарды диагностикалық зерттеу.

осы зат жарылғыш зат па, егер солай болса, атап айтқанда қандай, ол қайда және не үшін қолданылады;

ұсынылған ЖҚ қандай ЖҚ түріне (бастамашылық ететін, бризантты, лақтыратын) жатады;

осы ЖЗ-ны дайындаудың тәсілі қандай;

осы ЖЗ-ны өз мақсаты бойынша пайдалануға жарамды ма;

осы ЖЗ-ның дәл массасы қандай;

3) Жару құралдарын диагностикалық зерттеу.

мына заттар ЖҚ болып табыла ма, атап айтқанда қандай, қайда және не үшін қолданылады;

осы жару құралдары қандай ЖҚ жару үшін қолданылады;

осы ЖҚ қолдану үшін жарамды ма, егер жарамсыз болса, неге жарамсыз;

осы маркідегі, осы ұзындықтағы өртөткізгіш баудың (бұдан әрі-ӨБ) жануы үшін қанша уақыт керек;

4) Имитациялық құралдарды зерттеу (бұдан былай-ИҚ).

зерттеуге ұсынылған заттар имитациялық құралдар болып табыла ма, олар қайда және не үшін қолданылады;

оларды дайындаудың тәсілі қандай;

ИҚ қандай жарылғыш заттармен жабдықталған, олар жарылғыш заттарға жатады ма;

осы ИҚ штаттан тыс пайдалану қандай зардаптарға әкеліп соқтыруы мүмкін (қандай екенін көрсету);

оның техникалық сипататамалары мен қолдану аясы қандай;

5) Пиротехникалық құралдар (бұдан әрі - ПҚ) мен пиротехникалық қоспаларды зерттеу.

Сараптаманың шешуіне қойылатын сұрақтар:

зерттеуге ұсынылған зат ПҚ болып табыла ма, егер болса, қандайы;

оны дайындаудың тәсілі, әрекет ету принципі, қолдану саласы қандай;

осы ПҚ штаттан тыс пайдалану кезіндегі жаппай жою әрекеті қандай;

ұсынылған заттар ПҚ іске қосылғаннан кейінгі қалдығы болып табыла ма, егер солай болса, атап айтқанда қандай;

осы ПҚ қандай пиротехникалық құраммен жабдықталған;

осы пиротехникалық құрам қандай заттардан тұрады.

6) Жарылыс орны мен жарылғыш заттың (жарылғыш қондырғының) жарылыс іздерін зерттеу.

осы жағдайда жарылыс болды ма, егер болса оның табиғаты қандай;

болған жарылыстың техникалық себебі қандай;

оқиға орны жағдайының заттарындағы осы зақымдар жарылыс іздері болып табыла ма;

осы заттарда ЖЗ іздері (жарылғыш заттың) немесе оның жану қалдықтары бар ма, атап айтқанда қандай, оның қасиеттері және қолданылу саласы қандай;

оқиға болған жердегі іздерге қарағанда, жарылыс үшін қандай ЖҚ (түрі, құрылымы, дайындалу тәсілі, мақсаты, әрекетке келтіру принципі) қолданылған;

жарылыстың дүмпу ошағы қай жерде болған;

жарылған қондырғының жару тәсілі және оны жүзеге асыру жүйелілігі қандай;

жарылған жарылғыш қондырғының жаппай жою қасиеттері қандай;

егер жарылғыш қондырғы өнеркәсіпте жасалған болса, онда оның түрге қатыстылығы мен маркасы (артиллерия снаряды, миналар, гранаталар, имитациялық патрондар, жару құралдары) қандай;

жарылған ЖҚ оқ-дәрілердің бір түрі болып табыла ма;

жарылыс кезінде ЖЗ қандай түрі және қандай мөлшерде пайдаланылған;

осы бөліктер ЖҚ-ның қалдықтары болып табыла ма және қандай түрінің;

осы бөліктер белгілі бір ЖҚ жарықшақтары, бөліктері немесе бөлшектері болып табыла ма;

7) Бу-, тозаң-, газ-ауа қоспаларының пайда болу нәтижесіндегі жарылыс орнын зерттеу:

бу-, тозаң-, газ-ауа қоспаларының жарылысы бар ма;

жарылыс дүмпу ошағы қайда болды;

осы үй-жайда (көлемде) бу-, тозаң-, газ- ауа қоспасының жарылыс қаупінің пайда болуы мүмкін бе, егер солай болса, онда қандай жағдайларда;

бу-, тозаң-, газ-ауаның жарылыс қаупі бар шоғырлануының пайда болу көзі не болып табылады;

газдың шығып кетуіне және жарылыс қаупі бар бу-, тозаң-, газ-ауа шоғырлануының пайда болуына себепші болған газ вентилінде, редукторында, баллон қылтасында зақымдар бар ма;

осы үй-жайда (көлемде) пайда болған бу-, тозаң-, газ-ауа қоспасының жалындауының шығу көзі не болып табылады;

осы үй-жайдағы (көлемдегі) жарылыстың бағыттылығы қаңдай.

289. Жарылмаған ЖҚ, ЖЗ, ЖҚ, ЖҚҚ, ИҚ, ПҚ, артиллериялық және инженерлік оқ-дәрілерді жолдағанда:

тінту (алу) кезінде табылған оларды пайдалану үшін қауіпсіз (бөлшектеу) жағдайға келтірілген объектілердің өзі;

оларды табу жағдайлары мен қауіпсіз жағдайға келтірілгені туралы деректер көрсетілген тергеу әрекеттері хаттамасының көшірмесі;

сезіктіден табылған немесе оның өзі немесе маманның жауап алу хаттамасына қосымша ретінде әзірлеген дәлелдемелік заттардың сызбалары, суреттері, есептеулері. техникалық сипаттамалары;

тергеу эксперименті кезінде сезікті (айыпталушы) дайындаған ЖҚ, ЖЗ, ЖҚ, ИҚ, ПҚ макеттер;

Істің мән-жайына, сарапшының зертетуіне ұсынылған объектілер мен сұрақтардың сипатына байланысты, сараптамаға жолданады:

оқиға болған жерді тексеру хаттамасының көшірмесі.

хаттамаға қосымша (фотосуреттер, сұлба-жоспарлар, сызбалар, бейнефонограммалар, кинотаспалар);

оқиға орнынан алынған объектілер (ЖҚ-ның зақымдану ізі бар бөліктері, қалдықтары, заттары немесе жарылыс өнімдерінің шөгінділері)

сот-медициналық сараптама қорытындысы (мәйітке немесе жарылыстан жарақат алған тірі адамға сараптама жүргізу кезінде);

жарылысты не оның зардаптарын бақылап тұрған адамдардан жауап алу хаттамасы, әсіресе егер тексеру сәтінде жарылыстан шыққан өрттің және оны сөндіруге шаралар қабылдаудың, зардап шеккендерге көмек көрсетудің себептерінен оқиға орнының жағдайы өзгерген болса;

тірі қалған жәбірленушілерден, сондай-ақ егер анықталған болса сезіктілерден (айыпталушыдан) жауап алу хаттамалары.

290. Кейбір жағдайларда, оқиға орны жағдайына қатысты және сарапшы үшін қажетті болып табылатын барлық мәліметтерді жазу тәжірибеде мүмкін емес, сондықтан да сарапшы мен тергеуші арасында өзара келісім болғаны жөн, қайталап оқиға болған орынды қарау туралы (соңғысының қатысуымен), қарау барысында сараптама және толығымен іс үшін маңызы бар қосымша дәлелдемелер табуға, тіркеуге және алуға болады.

291. Барлық заттай дәлелдемелер залалсыздандырылған күйде, яғни жару құралдары жарылғыш заттардың зарядтарынан бөлек қабылданады.

Ескеру: ұңғының каналы арқылы өткен артиллериялық снарядтар, жарғышы бар жарылмаған оқ-дәрілер және тағы басқа, яғни жоғарғы қаупі бар заттар сараптамаға қабылданбайды.

41-параграф. Есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, олардың аналогтарын және прекурсорларды сот-сараптамалық зерттеу (15.1)

292. Есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, олардың аналогтарын және прекурсорларды сот-сараптамалық зерттеудің мәні сот сараптамасы, биология, химия және тағы да басқа ғылымдар саласында аталған зерттеу түрінің объектілерінің қасиетін, ерекшелігін, дайындау технологиясын анықтау мақсатында арнайы ғылыми білімдер негізінде анықталатын нақты деректер (фактілер мен мән-жайлар) болып табылады.

293. Осы зерттеу түрінің объектілері:

есірткі құралдарын қолдан жасау арқылы, сора өсімдігінен (марихуана. гашиш, каннабис смоласы, гашиш майы), көкнәрдан (апиын, көкнәрдің сабағы, сығынды апиын, ацетилденген апиын), эфедрадан (эфедрон) алынған, сондай-ақ бүтіндей өсімдіктер немесе сора, көкнәр, эфедра өсімдіктерінің ұнтақталған бөліктері;

заңсыз дайындалған жартылай синтетикалық және синтетикалық есірткі құралдары немесе психотроптық заттар (героин, амфетамин және оның туындылары);

құрамында есірткі құралдары немесе психотроптық заттар мен прекурсорлар бар, зауытта дайындалған немесе дәріхана желісінде дайындалған дәрі-дәрмектер;

есірткі құралдары немесе психотроптық заттардың аналогтары;

дайындау, алдын ала өлшеп орау, қолдану, сақтау, тасымалдау кезінде пайдаланатын түрлі жеткізгіш-заттардағы есірткі құралдары, психотроптық заттардың, олардың аналогтарының немесе прекурсорлардың микроқатпарлары;

құрамында есірткі құралдары, психотроптық заттар, олардың аналогтары мен прекурсорлардың болуы мүмкін деп есептелетін жаратылысы анықталмаған заттар болып табылады.

Сондай-ақ, осы зерттеу түрінің объектілеріне:

есірткілерді дайындауға арналған аспаптар мен құрал- жабдықтар;

есірткі құралдары, психотроптық заттар мен прекурсорлардың шикізат көзі туралы ақпараты бар қылмыстық іс материалдары, олардың сақталу орындары, дайындалу технологиясы, сондай-ақ оқиға болған жерді тексерудің, дәлелдемелік заттарды алудың хаттамалары жатады.

294. Есірткі құралдарының, психтороптық заттардың, олардың аналогтары мен прекурсорлардың сараптамасы келесі міндеттерді шешеді:

белгісіз заттардың жаратылысын анықтау және оларды есірткі кұралдары, психотроптық заттар, олардың аналогтарын мен прекурсорлардың белгілі бір түріне жатқызу;

жеткізгіш-заттардағы есірткі құралдарын, психотроптық заттар, олардың аналогтарын мен прекурсорлардын іздерін анықтау;

шикізат, дайындау технологиясы, сақтау талаптары және тағы басқа бойынша зерттелетін объектінің ортақ топтық қатыстылығын анықтау;

оларды дайындау немесе өндіру орны мен тәсілі бойынша зерттеу объектілерінің ортақ шығу көзін анықтау;

Есірткі құралдарын қолдан жасау тәсілін, технологиясын және басқа да сипаттамасын анықтау;

тексерілетін оқиғаға байланысты нысандарың уақытша және кеңістік байланыстарын анықтау.

295. Осы сараптаманы жүргізу кезінде келесі сұрақтар шешіледі:

осы зат есірткі құралы, психотроптық зат, олардың аналогы, прекурсор болып табыла ма;

осы зат есірткі құралының, психотроптық заттар, прекурсордың қай түріне, тобына жатады;

зерттеуге ұсынылған есірткі құралы, психотроптық заттың немесе прекурсордың мөлшері қанша;

жеткізгіш-заттарда есірткі құралдарының, психотроптық заттардың, олардың аналогтарының іздері бар ма, егер болса, атап айтқанда қандай;

осы өсімдіктер есірткі құрамдас болып табыла ма және ол қандай түріне (текке) жатады;

осы есірткі құралы, психотроптық зат зауытта немесе қолдан жасап дайындалған препарат болып табыла ма;

зерттеуге ұсынылған темекі бұйымдарының (олардың қалдықтарында) құрамында есірткі заттары бар ма, бар болса, қандай;

осы есірткі құралының немесе психотроптық заттың, олардың аналогы құрамының мөлшері қандай;

осы есірткі құралының, психотроптық заттың дайындалу технологиясы қандай;

осы жабдықтар мен оның жеке бөлшектері, химиялық зат қандай есірткі құралы немесе психотроптық заттарды, олардың аналогын дайындағанда қолданылуы мүмкін;

осы жабдықтар есірткі құралдары, психотроптық заттарды, олардың аналогтарын дайындау үшін қолданылуы мүмкін бе еді;

өсіп-өнуінің қай кезеңінде осы есірткіқұрамдас өсімдіктер жиналған;

осы сора, көкнәр өсімдіктері нақты бір учаскіде өскен бе;

осы есірткі құралдары бастапқы шикізат бойынша шығу көзі бір ме (сұрыптық тиісілігі, өсіп-өну жері, өсімдікті жинау уақыты);

дайындалу технологиясы бойынша осы есірткі құралдарының (психотроптық заттардың) шығу көзі бір ме;

осы есірткі құралдары (психотроптық заттар, прекурсорлар) бірыңғай массада болған ба.

296. Объектілерді сараптамалық зерттеуге ұсынуды ең қысқа мерзімде жүзеге асыруы керек, өйткені есірткілерді құрайтын көптеген органикалық заттар тұрақсыз болады және олар сақтау нәтижесінде елеулі өзгерістерге ұшырауы мүмкін.

297. Өсімдік тектес есірткі құралдарының көп мөлшерін (көлемдерін) сараптамаға алған кезде, мөлшері 10-20 г болатын 4-5 үлгісін жіберу ұсынылады. Үлгілерді әр тереңдіктен, әр жерден - әрбір бұрыштан және ортасынан жинап алу керек. Сусымалы түрдегі үлгілер әр орамадан 5-10 грамнан төртке бөлу әдісімен (орталанған сынама) жинап алынады. Объектілердің сұйық түрін алдын ала шайқап араластырып, 20-50 мл мөлшеріндегі орташа сынаманы жеке ыдысқа құяды.

298. Есірткі заттарының дайындалу тәсілі туралы сұрақты шешу үшін заттармен бірге (пресс-формалар, елеуіш, пышақтар, тырнауыштар таразылар) оларды дайындау кезінде пайдаланылуы мүмкін заттарды да (аспаптар, құралдар) жіберу керек.

Ұсталған адамдардың есірткілерді қолдан жасау, сақтау немесе тасымалдау кезінде пайдаланған заттары, саймандары, құрал-жабдықтары, сондай-ақ киімдері мен басқа да заттары есірткіқұрамдас өсімдіктердің микробөлшектерінің немесе жұғындылар түріндегі есірткі құралдары қалдықтарының бар/жоқтығына зерттеу жүргізіледі.

299. Есірткіқұрамдас өсімдіктердің өсетін орны туралы сұрақ қойған кезде сезіктіден заттай дәлелдемелерді алғаннан кейін тез арада жер учаскесінен алынған салыстырмалы үлгілерді ұсыну керек.

300. Объектілерді тасымалдау кезінде олар өзінің қасиеттері мен нысандарын жоғалтпайтындай етіп буып-түю, сондай-ақ олардың жасандылығын болдырмау қажет.

Сұйық заттар тығыз тығыны бар немесе аузы сүргіш, балауыз, парафин қақпақпен құйылып жабылатын шыны ыдысқа құйылады. Қатты және сусымалы заттарды буып-түю үшін полиэтилен пакеттері, қатты қағаздан жасалған конверттер, сондай-ақ объектілердің сақталуын қамтамасыз ететін өзге де ыдыстар қолданылады.

Өсімдік массасы бүлінбес үшін алдын ала кептіріледі. Жаңадан жұлынған өсімдіктер кептіріліп немесе 6-8 сағаттың ішінде қағазға оралған күйінде зерттеуге жеткізіледі.

Смоласы бар заттар (каннабис смоласы, апиын) қағазбен түйіспеу керек.

Орамасыз алынған таблеткалар мен капсулалар мақтаға оралып, оқшауланып жабылған контейнерге салынады.

Полиэтилен пакеттер түріндегі орама жіппен тігілуі қажет, аяқ жақтарына қағаз бирка жабыстырылады;

Буып-түйілгеннен кейін әрбір объект маркіленіп, контейнердің немесе ораманың бетіне таңба салыну керек.

Дәрілік заттардың стандартты (эталлондық) үлгілері сараптама тағайындаған органмен (тұлға) арқылы жеткізіледі.

42-параграф. Өсімдік тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеу (16.1)

301. Өсімдік тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеудің мәні ботаника, биология саласында және әртүрлі табиғи-техникалық ғылымдар саласында арнайы ғылыми білімдер негізінде объектінің шығу тегін, оның таксономикалық (топтық) тиесілігін, сондай-ақ диагностикалық, сыныптық және ұқсастық сипатының нақты жағдайын анықтау болып табылады.

302. Өсімдік тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеудің объектілері:

нативтік (өзгермеген) бүтіндей өсімдіктер мен олардың бөліктері - сабағы, жапырағы, тамыры, гүлдері, жемісі,тұқымы, тозаңы, ағашы;

зерттелетін жер телімініндегі табиғи ландшафтыны құрайтын өсімдіктер жиынтығы;

адамның өндірістік қызметінен туындаған, не болмаса төтенше жағдай (ТЖ) нәтижесінде пайда болған (тасқын, дауыл, құрғақшылық, өрт) зерттелетін жер теліміндегі жасанды ландшафтыларды құрайтын өсімдіктер жиынтығы (саябақ, саяжай учаскелері, демалыс аймағы);

өсімдік жамылғысы бар жер телімі;

зерттеу телімінен тыс тәркіленген өсімдіктердің бақылау үлгілері;

өсімдіктердің тіршілік қызметі бар өнімдері-шайыр, сүттіген шырыны, тозаң, крахмал, жемістер.

ағаштан, сабаннан жасалған бұйым, тоқылған жиһаз, темекі және темекі бұйымдары;

өсімдік шикізатын өңдеуден жасалған бұйымдар: құрама жем, сүрлем салатын массалар, астықты қайта өңдеу өнімдері, бидай, қағаз, ағаш үгінділері, пішен және тағы басқа.

зең және үй саңырауқұлақтарымен зақымданған ағаш конструкциялары;

сараптама тақырыбына қатысты іс материалдары–оқиға болған жерді қарау мен сараптамалық зерттеу үшін объектілерді және өсімдік тектес үлгілерді алу хаттамалары болып табылады.

Қажет болған жағдайда қосымша ақпараттың басқа да көздері зерттеледі–коллекциялық материалдар: гербарий, іске қажетті ағаш, тұқымдар коллекциясы; анықтамалық ақпарат көздері–атластар, рецептуралық анықтамалар, Мемстандарттар.

303. Сараптамалық зерттеудің осы түрінің міндеттері мына төмендегі жағдаяттарды:

өсімдік тектес зерттелетін объектінің табиғатын және оларды белгілі бір таксономиялық топтарға жатқызуды (отряды, тегі, түрі, тұқымдастығы);

салыстырылатын объектілердің ортақ тектік, ортақ топтық қатыстылығын;

салыстырылатын объектілердің ортақ немесе бірыңғай (нақты) шығу көздеріне қатыстылығын;

объекті бөлігінің нақты өсімдік тектес объектісіне қатыстылығы, яғни объекті бөлігінің нақты зерттеу объектісіне қатыстылығын;

объекті мен қылмыс оқиғасы арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды;

зерттелетін объектінің тергелетін оқиғамен уақытша байланыстарын анықтаумен байланысты.

304. Өсімдік тектес объектілерді сот–сараптамалық биологиялық зерттеуде шешілетін сұрақтар үлгілік тізбесі:

зерттеуге ұсынылған өсімдік қаңдай текке, түрге жатады;

зерттеуге ұсынылған өсімдік оқиға болған жердің белгілі бір теліміне жатады ма;

зерттелетін объектілер (пішен, құрама жем, бидай және тағы басқа) мен үлгілердің ортақ тектігі бар ма; Бір тұтас массаға жатады ма; Жонылған ағаштар жасы қандай; Ағаштардың зиянды жәндіктерден, саңырауқұлақтардан, шіруден зақымдану белгілері бар ма;

ағаш екпелерінің өлу себебі қандай;

ұсынылған объект биологиялық әсер етуге ұшыраған ба;

өсімдік тектес объектілерде қоршаған ортаның (сақтау, тасымалдау жағдайларының, биозақымдардың) әсер ету белгілері бар ма;

олардың объектіге түсу уақыты қылмыс жасалған уақытқа сәйкес келе ме;

мәйіт көмілген жердің үстіндегі топырақ қабатындағы өсімдіктер кешеніне қарағанда, адамды жерлегеннен бері қанша уақыт өткен.

305. Өсімдік тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеуі зерттейтін объектілердің көп түрлілігіне және олардың зерттелетін оқиға аясына түсу/түспеу мүмкіндігіне байланысты, оның шешуіне қойылатын сұрақтардың толық тізбесін келтіру мүмкін емес.

306. Өсімдік тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеуі тірі табиғат объектілерінің кең тобын зерттейді. Осы объектілерді табу, белгілеу және сараптамалық зерттеу үшін дайындау кезінде белгілі бір ережелерді сақтау қажет.

Тіршілік ету жағдайындағы және даму циклінің нәтижесінде немесе қоршаған ортаның әсер етуінен, температураның өзгерісі, инсоляция нәтижесінде белгілерінің іріп-шіруге, өзгеруге ұшырауы мүмкін болатын сараптамалық зерттеуге жататын биологиялық объектілер қысқа уақытта жеткізілуі керек.

Қатты өсімдік объектілер (жапырақтар, сабақтар, тамырлар, шөп, ағаш, құрама жем) қағаз пакеттерге салынады.

Бірыңғай ақпараты бар (мысалы, оқиға болған орын туралы) ботаникалық объектілердің кешендерін бөлмей, сапалық құрамын көрсететін салыстырмалы үлгілерді толық көлемде алу керек.

Суда және ылғалды жерде өмір сүретін өсімдіктерді сараптамаға субстраттарымен бірге суға, топыраққа, тұнбаға салып әкелген жөн.

Жеткізгіш-заттардағы өсімдіктер мен олардың бөліктерін салыстыруға арналған жергілікті жердің оқшау телімдерінің өсімдіктерін тұтас күйінде алып, әр түрін жеке-жеке қағаз пакеттергенемесе объектіні механикалық зақымданудан алдын ала сақтайтын қағаз төсемелері бар картон қорапқа буып-түю керек.

307. Үлкен жиынтықтағы немесе көлемдерден (шөп маялары, құрама жем мен бидай сақталатын қойма) алынған биологиялық объектілерді алу және зерттеуге жіберу кезінде үлгілердің құрамында нақты жиынтықты құрайтын немесе массасының бар екендігін көрсететін объектілердің барлық топтары болуы қажет, яғни, үлгілер ұсынуға болатындай болуға тиіс.

Егер сараптамалық зерттеудің объектісі жылжымайтын объектілер - өсіп тұрған ағаштар, құрылыстар, жергілікті жердің оқшау телімдері болса, оңда объектілерді алу үшін, оларды толық не жартылай оқып-зерттеу үшін сарапшы тартылады.

Жеткізгіш-заттарда өсімдік тектес микроіздері (микромөлшері) пайда болуы мүмкін болса, (шөп дақтары, балдырлары, өсімдіктер тозаңы) оларды іздеу, белгілеу және зерттеуді биолог-мамандарға тапсырған жөн.

Жеткізгіш-заттардың бетіндегі биологиялық материалдардың микромөлшері көп сақталмайтын болғандықтан, микроіздер болуы мүмкін деген жерлерді таза қағазбен немесе пленкамен желімдеп немесе ақ матамен тігіп қою керек. Егер сарапшының алдына іздің өзі туралы (пайда болу механизмі, ескілігі) сұрақ қойылса, онда заттай дәлелдемелерді дайындау қажет.

Ескерту: өзінің тіршілік етуі тоқтаған өсімдік тектес объектілерде (қураған жапырақтар, сабақтар), өзге заттармен байланысу іздері ұзақ уақыт сақталады. Өсімдік тектес объектілерді немесе олардың іздерін белгілеуде ерекше ұқыптылықты сақтауды қажет етеді. Іздерді белгілеу кезінде әсер беретін және көшірмелік құралдар қолданылмайды, өйткені олар қажетті белгілерді қөрсетпейді және кейбір жағдайларда іздердегі микрообъектілерді жойып, осылайша арнайы зерттеулердің мүмкіншілігін шектейді.(өсімдік эпидермияны, спораларды,тозаңды және тағы басқаларды зерттеу).

Биологиялық тектес объектілерді оқиға орынан алған жерде табылған қалпында, жеткізгіш-затпен бірге сараптамалық зерттеуге жолданады.

Өсімдік тектес объектілерді бөлек буып-түюдің ережесін сақтау қажет, герметикалық контейнерлерге буып-түюге болмайды- мысалы, олар шірімес және жойылмас үшін полиэтилен пакеттерге.

Егер объектілер сынғыш (жанып кеткен, көне) болса, онда олар амортизациялық төсемелер арасына салынып, қорапқа буып-түйіледі, болмаса қағаз қаттамасының арасына буып-түйюге немесе бөлек пакеттерге салуға болады.

43-параграф. Жануар тектес объектілерді сот-сараптамалық зерттеу (16.2)

308. Жануар тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеудің мәні тергеудегі оғиға орнымен байланысты, жануар тектес объектілердің қасиетін және ерекшелігін зерттеу мақсатында зоология, биология саласында және әртүрлі табиғи-техникалық ғылымдар саласында арнайы ғылыми білімдер негізінде анықталатын нақты деректер, істер жағдайы болып табылады.

309. Жануар тектес объектілерді сот-сараптамалық зерттеудің объектілері болып табылады: әртүрлі деңгейдегі тірі түзілімдер: бір жасушалы организмдер, биологиялық қоғамдастықтар, жануарлар немесе оның бөлшектері, жануарлардың тіршілік әрекетінің өнімдері, жануарлардың шикізатын қайта өңдеу өнімдері, жануарлардың тіршілік ету ортасы.

310. Сараптамалық зерттеудің тікелей объектілері мыналар бола алады:

тірі жеке өзі және өлген жануардың тұтас еті;

бүтіндей жануарлар мен олардың жеке бөліктері (қылы, терісі, мүйізі);

құстар- олардың бүтіндей және жеке бөліктері (құс жүні, қанаты, аяғы, басы);

балықтар – жеке өзі және олардың жекелеген бөліктері (қабыршағы, жүзбеқанаты, басы);

ересек жәндіктер, олардың личинка тәріздес кезеңі, хитиндік қаңқасының бөліктері;

Тірі организмдердің тіршілік ету өнімдері:

жануарлардың – экскременттері, ішкі секреция мүшелерінің бөлінділері немесе мүшелерінің өзі, өт қабы мен тастары, жыныстық бездері мен олардың секреттері (бұғылардың шаптырулары);

жәндіктердің - өрмегі, пілләсі, прополисі, балы;

өңделген тері мен одан жасалған бұйымдар, жүн, аң терісі, тон жасалынатын шикізат, мүйізден және сүйектен жасалған бұйымдар және тағы басқалар.

Биологиялық зерттеудің өзге объектілері мыналар болуы мүмкін:

оқиға орнынан алынған бақылау үлгілері;

коллекциялық материал (аң терісі, құс жүні, жүні, қылы);

анықтамалық ақпарат көздері- ілестірме ақпарат, атластар, Мемстандарттар, рецептуралық анықтамалықтар;

сараптама тақырыбына қатысты қылмыстық іс материалдары: оқиға орнын тексеру, дәлелдемелік заттарды алу туралы хаттамалары.

311. Сараптамалық зерттеудің осы түрінің міндеттері мына төмендегі жағдаяттарды анықтаумен байланысты:

зерттелетін жануар тектес объектінің табиғатын және оларды белгілі бір таксономиялық топтарға жатқызу (отряды, тегі, түрі, тұқымдастығы);

салыстырылатын объектілердің ортақ тектік, ортақ топтық қатыстылығы;

салыстырылатын объектілердің ортақ немесе бірыңғай (нақты) шығу көздеріне қатыстылығы;

зерттелетін объектінің (объекті бөлігінің) нақты жануар тектес объектісіне қатыстылығы, яғни объекті бөлігінің нақты бүтін зерттеу объектісіне қатыстылығы;

объекті мен қылмыс оқиғасы арасындағы себеп-салдарлық байланыстар;

зерттелетін объектінің тергелетін оқиғамен уақыттық байланыстары.

312. Осы сараптаманы жүргізу кезінде келесі сұрақтар шешіледі:

жеткізгіш-заттағы табылған заттардың микробөлшектері жануар тектес объектілерге жата ма;

зерттеуге ұсынылған объекті қай түрге, текке, тұқымдастыққа, топқа жатады;

зерттеуге ұсынылған объектінің бір бөлігі болып табылатын жануардың жасы, жынысы қандай;

оқиға орнынан табылған (немесе жеткізгіш-заттағы) талшық жануар қылы болып табыла ма; ол қандай жануарға тиісті; жануар қылының бөліну механизмі қандай;

жануар тектілердің бөліктерінің сараптамалық зерттеу үшін ұсынылған үлгілерге ортақ тектік (топтық) қатыстылығы бар ма;

бөлшектер бөлінгенге дейін (жануар терісі, терілер, жануар денесінің көрінісі, құстар,балықтар) бір бүтінді құраған ба;

жануардың қылдары нақты бұйымның бөлігі болып табыла ма;

жануар тектес осы объект қандай да бір әсер етуге ұшыраған ба (механикалық, термиялық, биологиялық, химиялық);

ұсынылған биологиялық объектілерде қоршаған ортаның (сақтау, тасымалдау жағдайларының, биозақымдардың) әсер ету белгілері бар ма;

жеткізгіш-затта биологиялық тектес объектілердің болуына қарағанда, олардың жұғындысы қашан пайда болған; олардың нақты субъектіге (жеткізгіш-затқа) түсу уақыты қылмыс жасалған уақытқа сәйкес келе ме;

жануар тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеудің шешуіне қойылатын сұрақтардың толық тізбесін, оның зерттейтін объектілерінің көп түрлілігіне және олардың зерттелетін оқиға аясына түсу/түспеу мүмкіндігіне байланысты келтіру мүмкін емес.

313. Жануар тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеуі зерттейтін объектілердің алуан түрлілігіне және олардың тергелетін оқиғаның аясына енуі мүмкіндігіне байланысты оның шешуіне қойылатын сұрақтардың толық тізбесін келтіру мұмкін емес.

Жануар тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеу тірі табиғат объектілерінің тобын зерттейді. Осы объектілерді табу, шегендеу және сараптамалық зерттеуге дайындау үшін белгілі бір ережелерді сақтау қажет.

Тіршілік ету жағдайындағы және даму циклінің нәтижесінде немесе қоршаған ортаның әсер етуінен, температураның өзгерісі, инсоляция нәтижесінде белгілерінің іріп-шіруге, өзгеруге үшырауы мүмкін болатын сараптамалық зерттеуге жататын биологиялық объектілер қысқа уақытта жеткізілуі керек.

Жануар тектес тірі объектілерді ауа кіріп тұратын шыны немесе полимер ыдысқа орналастыру қажет. Жануар тектес қатайып қалған өлі объектілерді және олардың бөліктері бөлініп қалмас үшін қорапқа салу қажет.

Жұмсақ денелі объектілерді белгілейтін сұйықтықтарға (формалинге, спиртке) салу керек немесе тұз сеуіп қою керек (терілерді, сүйектерді, асқазанның ішіндегілерін);

Суда және ылғалды жерде өмір сүретін жануарларды сараптамаға субстраттарымен бірге суға, топыраққа, тұнбаға салып әкелген жөн.

Үлкен жиынтықтағы немесе көлемдерден (жүн шикізатыжәне тағы басқа) алынған биологиялық объектілерді алу және зерттеуге жіберу кезінде үлгілердің құрамында нақты жиынтықты құрайтын немесе массасының бар екендігін көрсететін объектілердің барлық топтары болуы қажет.

Егер сараптамалық зерттеудің объектісі жылжытуға болмайтын объектілер болса, оңда объектілерді алу үшін, оларды толық не жартылай оқып-зерттеу үшін сарапшы тартылады.

Жеткізгіш-заттарда жануар тектестердің микроіздері (микромөлшерлері) (дара қылдары және тағы басқа) болуы мүмкін деп болжанса, оларды іздеуді, шегендеуді және зерттеуді биолог-мамандарға тапсырған жөн.

Жеткізгіш-заттардың бетіндегі биологиялық материалдардың микромөлшері көп сақталмайтын болғандықтан, микроіздер болуы мүмкін деген жерлерді таза қағазбен немесе пленкамен желімдеп немесе ақ матамен тігіп қою керек. Егер сарапшының алдына іздің өзі туралы (пайда болу механизмі, ескілігі) сұрақ қойылса. Онда заттай дәлелдемелерді дайындау қажет.

Жануарлардың тіршілік ету өнімдері (жәндіктер, ұлулар, құрттар) табылған және алынған жағдайда, оларды сақтау және тасымалдау үшін аузы тығыз жабылған шыныда немесе метал ыдыстарда (түтіктер, қапшық, қорап) буып-түю және қажет, бұл ретте жануарлар тіршілік етуге қабылетті деп алынғандығы туралы қаулыда белгі қою керек.

Биокешені бар судың үлгісін тез арада сараптамалық зерттеуге жолдау қажет.

44-параграф. Сот-сараптамалық молекулярлық-генетикалық зерттеу (17.1)

314. Молекулярлық-генетикалық сараптамасының мәні - билогия және криминалистика саласында адамды нақты ұқсастыру немесе шығу тегінің биологиялық ортақтығын анықтау мақсатында арнайы ғылыми білімдер негізінде анықталған адамның гендік ДНҚ-ның полиморфты генетикалық белгілерінің нақты деректері болып табылады (биологиялық туыстық).

315. Сот молекулярлық-генетикалық сараптамасының объектілері:

сұйық және кептірілген түрдегі қан, оған қоса әр түрлі киімдердегі, заттардағы қан дақтары;

шәует, соның ішінде құрамында аралас биоқатпарлары бар;

бұлшық ет ұлпасы және басқа да ішкі органдардың ұлпалары (бауыр, жүрек, өкпе, шеміршек ұлпасы және тағы басқа);

сүйек ұлпасы;

шаш, түбінің буылтығымен;

тырнақтар кесіндісі;

терімай терлері және тағы басқа.

қанның салыстырмалы үлгілері, белгілі бір анықталған тұлғалардың буккальді эпителиясы;

сараптама тақырыбына қатысты қылмыстық іс материалдары: оқиға болған жерді тексеру хаттамасының көшірмесі; мәйітті сот-медициналық зерттеу қорытындысының көшірмесі, тірі адамды куәландыруы; сот-медициналық биологиялық зерттеу қорытындысының көшірмесі, үлгілерді алу хаттамаларының көшірмелері болып табылады.

316. Сараптамалық зерттеудің тікелей нысаны - адам организмі жасушасынан (қанынан, шәуетінен, сүйектерден, бұлшық ұлпасынан) бөлініп алынған дезоксирибонуклеиндік қышқыл (бұдан былай - ДНҚ) болып табылады.

317. Сот-сараптамалық молекулярлық-генетикалық зерттеу келесі мәселелерді шешеді:

1. Диагностикалық:

а) молекулярлық-генетикалық зерттеу үшін объектілердің жарамдылығын анықтау;

Жеткізгіш-заттарда биологиялық тектес обьектілердің санын (қан, шәует, түкірік, және тағы басқа), олардың қай түрге (адам немесе жануар) және топқа қатыстылығын анықтау сот-медициналық сарапшылардың құзыретіне кіреді;

2) Жіктеушілік:

а) зерттелетін объектілердің жыныстық қатыстылығын анықтау;

б) зерттелетін гиперварибельдік локус бойынша адамның геномдық пішінін анықтау;

в) генетикалық паспортын құрастыру.

3. Сәйкестендірушілік:

а) адамды (танылмаған қалдықтарды) сәйкестендіру;

б) заттай дәлелдемелердегі биологиялық іздерді тікелей сәйкестендіру;

в) балалардың даулы шығу тегі туралы істері бойынша (әкелікті, аналықты не бала ауыстыруды даулау,) баланың шынайы ата-анасын анықтау; бір ата-анасы болған кезде сарапшылық зерттеу жүргізу;

г) тікелей (ұрпақ арқылы) және тікелей емес (анасының тұқымы бойынша, әкесінің тегінің бұтақтары мен тұқымы бойынша) тұқым жолдары бойынша биологиялық туыстықты анықтау;

д) егіздердің зиготтығын анықтау;

е) тірі туыстар бойынша генетикалық пішінді қайта қалыптастыру.

318. Сот молекулярлық-генетикалық сараптаманың шешуіне мынадай сұрақтар қойылуы мүмкін:

ұқсастыру зерттеуін жүргізу үшін қатпарларда жарамды генетикалық материалдар бар ма;

заттай дәлелдемеде табылған биологиялық іздердің генетикалық бейімі қандай (өлген адамның сүйегінде);

жәбірленуші (Т.А.Ә), күдікті (Т.А.Ә) алынған заттай дәлелдемелерде қан (шәует) дақтары бар ма;

заттай дәлелдемеде табылған қан (шәует) қатпарлары осы тұлғалардың (Т.А.Ә) қайсысынан пайда болған;

жәбірленуші (Т.А.Ә) тырнақ асты ішінде күдікті (Т.А.Ә) немесе басқа тұлғаға (адамдарға) (Т.А.Ә) тиесілі генетикалық материал бар ма;

адам денесінің бөліктері бір мәйіттікі ме әлде бірнеше мәйіттікі ме;

мәйіттің сүйектері азамат(ша) (Т.А.Ә) тиесілі ма; (сұрақ, тек айтылған адамның биоматериалдарының белгілі үлгілері қандар, эпителий, жеке заттардағы биоқатпарлар және тағы басқа) болған жағдайда ғана шешіледі.

зерттеуге сүйектері ұсынылған адам, азамат (Т.А.Ә) және азаматша (Т.А.Ә) биологиялық ұлы (қызы) болып табыла ма;

азамат (Т.А.Ә), азаматша (Т.А.Ә)-мен (туылған жылы) туылған бала (Т.А.Ә) биологиялық әкесі болып табыла ма;

азаматша (Т.А.Ә) бала (Т.А.Ә) биологиялық анасы болып табыла ма;

Қаралып жатқан қылмыстық және азаматтық істердің жағдайына байлынысты басқа да сұрақтар қойылуы мүмкін.

319. Молекулярлық-генетикалық сараптаманы тағайындау тәртібі.

Молекулярлық-генетикалық сараптама іс бойынша тапсырылған қандардың немесе аралас қатпарлардың топтық сипатының ұқсастығына байланысты, зерттеліп жатқан объектінің нақты қай адамнан (күдіктіден, жәбірленушіден) шыққанын анықтау мүмкін болмаған жағдайда ғана, сот-медициналық биологиялық сараптама жүргізілгеннен кейін тағайындалады.

Жыныстық қылмыстармен, адам өлтірумен, ауыр дене жарақатын келтірумен байланысты істер бойынша молекулярлық-генетикалық ұқсастыру сараптамасын жүргізуге материалдар, тек сот-медициналық биологиялық сараптама жүргізілгеннен кейін қабылданады. Себебі, сот медициналық сараптамада зерттеуге ұсынылған объектідегі дақтардың (қан, шәует) саны мен биологиялық шығу тегінің табиғаты, олардың түрлері (адамның немесе жануардың) және қай топқа жататыны туралы мәселелер шешіледі.

Ерекше жағдайларда, егер заттай дәлелдемедегі биологиялық тектес заттардың қатпарларының саны елеусіз аз және ол қатпарлар сот-медициналық биологиялық сараптама жүргізген кезде толығымен пайдаланылатын болса, онда, аталған объектілерге сот-медициналық биологиялық сараптаманың қорытындысыз-ақ молекулярлық-генетикалық зерттеулер жүргізілуі мүмкін.

Ұқсастыру сараптамасы кезінде, танылмаған және бөлшектенген (іріп-шіруден өзгерген) мәйіттердің сүйектерінің немесе тістерінің үлгілері сараптамаға салмағы 3 гр. кем емес ұнтақталған түрде жолданады. Сол себептен, эксгумацияға жол бермеу үшін, алдын ала молекулярлық-генетикалық зерттеу жүргізу мүмкіншілігі қарастырылу қажет. Медициналық-криминалистикалық зерттеулерден кейін, сүйек ұлпаларының үлгілері қайнату нәтижесінде деструктивті терең өзгерістерге ұшырауы салдарынан, ДНҚ-талдауы үшін жарамсыз болып табылады.

320. Зерттеу объектілеріне қойылатын талаптар:

Зерттеу объектілері, молекулярлық-генетикалық сараптама тағайындалғанға дейін, яғни ДНҚ-ның деструктивтік өзгеріске ұшырауын болдырмас үшін кептірілген және буып-түйілген түрде тоңазытқышта сақталуы керек. Ерекше жағдайларда, ол болмаған кезде бөлме температурасында құрғақ, салқын үй-жайда, күн сәулесі мен жылу аспаптарының тікелей түсуінен алыс орындарда сақталуы тиіс.

ДНҚ ферменттердің бұзылу әрекетіне өте шалдыққыш, қоршаған орта факторларына (температура, ылғалдылық), бактерияларға, басқа ДНҚ-мен ластануға сезімтал болып келеді. Сондықтан да молекулярлық-генетикалық сараптама тағайындалатын заттай дәлелдемелерді пайдаланған кезде өте мұқият болған жөн.

321. ДНҚ-да болуы мүмкін заттай дәлелдемелердің ластануын және ДНҚ-ның бұзылуын болдырмас үшін оларды алу, тексеру, буып-түю кезінде мына ережелерді сақтау керек:

ДНҚ-ы болуы мүмкін заттай дәлелдемелерді тексеру, алу, буып-түю жөніндегі барлық процедураларды қолғап киіп және әр объектілерді қарағанда оларды ауыстырып отыру;

тек таза құрал-саймандарды пайдалану керек немесе жаңа объектілермен жұмыс істер алдында оларды әрдайым мұқият жуып және спиртпен тазартып отыру;

ылғал күйінде алынған заттай дәлелдемелерді буып-түю алдында бөлме температурасындағы таза орында, күн сәулесінің тура түсуінен және жылу аспаптарынан аулақ бола отырып тезірек кептіру;

дақтары бар объектілерді толығымен немесе жеткізгіш-заттың бөлігімен алу қажет;

ДНҚ болуы мүмкін жерлерге қол тигізбеу;

дәлелдемелік заттармен жұмыс істеу кезінде объектілерге қарап әңгімелесуден, түшкіруден, жөтелуден аулақ болу;

үлгілерді сұрыптау және буып-түю кезінде өз дене мүшелерін (бет, мұрын, ауыз) ұстамау;

сұрыпталған дәлелдемелік заттарды таза жаңа (бұрын қолданылмаған) қағаз конвертке буып-түю қажет. Заттай дәлелдемелерді буып-түюге қойылатын талаптарға сәйкес желімдеу және өзіне тиісінше таңбалау деректері қойылады. Полиэтилен пакеттерге объектілерді буып-түюге болмайды.

322. Әкелікті, аналықты анықтау, балаларды ауыстыру істерімен байланысты қан үлгілерінің немесе буккальдік эпителидің үлгілері Сот сараптамасы институттары филиалдарының білікті медициналық қызметкері болған жағдайда осы филиалдағы арнайы бөлінген үй-жайда қан үлгілерін (буккальдык эпителияны) алу туралы сот анықтамасы негізінде алынады.

Балалардың даулы шығу тегін (әкелікті/аналықты даулау) шешу жағдайында салыстырмалы үлгі тапсыру үшін зерттелетін тұлғалардың зертханаға келу тәртібі екі жаққа да бір уақытта болуы тиіс. Ата-аналар әртүрлі қалада немесе елде өмір сүріп, олардың бір уақытта келуі мүмкін болған жағдайлар оған қосылмайды. Сондай-ақ, мұндай әдіс ата-ананың біреуі болмаған жайдайға да қолданылады.

Салыстырмалы үлгілер (қан, буккальдық эпителий) іс бойынша өтетін тұлғалардан алу Сот сараптамасы институттарының филиалдарында тергеу органдарының тапсырысы бойынша сот-сараптамасы органдарының (олардың филиалдарының) сот-биологиялық бөлімшелерінде немесе тұрғылықты орны бойынша кез-келген денсаулық сақтау мекемелерінде әрі қарайғы жеткізумен алынады.

Салыстырмалы үлгіні арнайы соған бөлінген үй-жайда зерттелетін адамдардың жеке басын куәландыратын суреті бар құжаттарды олар ұсынған кезде сарапшы немесе сарапшының немесе басқа медициналық қызметкердің (зертханашының, дәрігердің) қатысуымен білікті зертханашы алады.

Егер қан үлгілері басқа медициналық мекемелерде алынған болса, олар зерттеуге сұйық немесе кептірілген түрде ұсынылуы мұмкін және оған талаптар қойылады:

1) қан алу, арнайы медициналық мекемеде қан алу хаттамасын жасай отырып жүргізіледі.(қашан, кіммен және кімнен қан үлгілері алынды);

2) қан үлгілері, саусақтан және шынтақ тамырынан 3-5 мл-де арнайы антикоагулянтты (натрий немесе калий тұз ЭДТА) түтікке алынады. Антикоагулянт ретінде гепаринді пайдалануға қатаң тиым салынады, себебі ол, ДНҚ амплефикация процесін баяулатады. Түтіктегі қан үлгілерін 0-ден +5 градуста сақтау және қан алған сәттен бастап 2 тәуліктен кешіктірмей зерттеуге жеткізу қажет (тасымалдау үшін мұзы бар термосты қолдануға болады).

Ұқсастыру зерттеуі үшін қанның сұйық үлгісін алу мүмкін болмаған кезде, таза стерильді тампонда кептірілген қан ұсынылады. Осы жағдайда, қан үлгілерін 5 қабатты таза дәкеге қандай да бір антикоагулянт қоспай алу керек. Диаметрі 3 см-ден кем емес қан дағы дәкенің барлық қабаттарына сіңуі керек. Қан үлгілерін бөлме температурасындағы құрғақ жерде, күн мен жылу көзінен алыс орында кептіру қажет. Тоңазытқышта сақталғаны жөн.

3) үлгілер, толық реквизиттері көрсетілген пакеттерге салыну қажет: пакеттердің ішіндегілерін көрсететін анық таңба, қан алуды жүргізген адамның тегі мен қолы және үлгілер орамасы, қан алынған адамның тегі мен қолы, қанды алу күні, медициналық мекеменің мөр бедері көрсетілген толық деректемелер. Жазбалар шарлы қаламмен, не болмаса арнайы маркерлермен жазылуы тиіс. Гель қаламдарын, су немесе мұзбен байланысу кезінде жазбалар шайылып кетпес үшін пайдалануға болмайды.

4) әкелікті, аналықты тану және баланы ауыстырумен байланысты даулы істер бойынша, болжанған әке, ана және баладан қан алу бір мезгілде мамандандырылған дәрігерлік мекемеде алынып, қанды алу хаттамасы жасалады;

5) өлген адамдардың тірі кезіндегі қан үлгілері болмағандықтан, танылмаған мәйіттерді немесе адам денесінің көріністерін ұқсастыру кезінде, табылған сүйек генотиптерін оның тікелей биологиялық туыстарының генотиптерімен салыстыру арқылы зерттеу жүргізуге болады. Ең дұрыс ұқсастыру үш ұрпақтың генетикалық байланысын орнатқан кезде қол жеткізіледі: өлген адамның ата-анасы – өлген адамның өзі – өлген адамның балалары (және олардың анасы). Осыған байланысты, барлық қандық туыстарының салыстырмалы қан үлгілері ұсынылады (ата-ана, балалар). Бір ғана ата-ана болған жағдайда, онда туыстарының (әке, ана жағынан) ағайындарының, әпкелерінің қан үлгілері ұсынылады.

323. Молекулярлы генетикалық зерттеуді орындау кезеңдері:

Орындалатын сараптаманың көлемін, ұсынылған объектілердің жарамдылық деңгейін анықтау, оларды ұқсастандыратын және ұқсастырушыларға сұрыптау және топтау, нөмірлеу және таңбалау, сондай-ақ бастапқы қасиеттерін сақтау бойынша шаралар қабылдау мақсатында сарапшы оларды алдын-ала қарап шығады.

Ұсынылған материалдармен алдын ала танысу мәліметтері негізінде сарапшы келесі қағидаларды басшылыққа ала отырып, сараптама жүргізу жоспарын құрады: объектілер

ұқсастыру процесі кезінде әрқайсысының орнымен, сондай-ақ, олардың бастапқы қасиеттерінің өзгергіштігімен анықталатын нақты тәртіппен зерттеледі.

Әдетте алдымен зерттелетін оқиға немесе қылмыспен байланысты шығу тегі белгісіз ұқсастандыратын объектілер зерттеледі (мысалы, іздер).

Одан кейін салыстырмалы ұқсастандыратын материал (ұқсастандыратын тұлғалардан алынған үлгілер) зерттеледі. Мүмкіндігінше алдымен шіру немесе басқа да процесс нәтижесінде ұқсасттандырылатын белгілері басқа объектілеріге қарағанда ертерек жойылуы мүмкін объектілер зерттеледі; зерттеу әдісіні таңдау кезінде сарапшы сарапшылық зерттеудің берілген түрінде қолданылатын барлық әдістердің мүмкіндігін бағалайды; одан кейін объектілердің сипатына және сарапшы құзырындағы ақпараттық-әдістемелік материалдарға сәйкес нақты жағдайда қолдануға тиімді әдісті таңдайды және оларды қолданудің тиімді реттілігін анықтайды.

Барлық зерттеулер жүргізілгеннен кейін қойылған сұрақтарды шешу мақсатында сарапшының әдістемесіне сәйкес сарапшы анықталған белгілерді бағалап, белгілердің ұқсаттықтарын және ерекшеліктерін салыстырып, бағалап, барлық сарапшылық мәліметтер жиынтығын талдайды. Барлық зерттеулер мен талдаулардың нәтижесінде сарапшылық зерттеу қорытындысы қалыптастырылады.

45-параграф. Сот-сараптамалық психологиялық-криминалистикалық зерттеу (18.1)

324. Сот-сараптамалық психологиялық-криминалистикалық сараптама- сарапшылық зерттеу жолымен қылмыстық және азаматтық істер бойынша маңызы бар және дәлелдеуге жатқызылатын, мән-жайларды анықтауға қызмет ететін, адамның психикалық қасиетін, ондағы болып жатқан психикалық процестерін бейнелейтін, оның негізінде басталу, қызмет ету, өзгеру белгілерінің заңдылығы жатқан нақты деректерді анықтауға бағытталған тәжірибелік білімдер саласы.

325. Психолого-криминалистикалық сараптаманың объектілеріне әр түрлі техникалық құралдардың көмегімен:

тергеу әрекеттерін (жауап алу, көрсетпелерді орнында тексеру, ұстау, тану үшін көрсету) жүргізу сәтіндегі адамның физиологиялық және психологиялық (эмоционалдық, рухани, еріктік) күйін бейнелейтін ақпараттар, сонымен қатар жасырын тергеу әрекеттерінен;

оның күйінің белгілі бір өзгеруін болдыратын ақпараттар (эротика, порнография, қатыгездік пен зорлық-зомбылықты насихаттау) түсіріп алынған заттар жатады.

326. Сот психологиялық-криминалистік сараптама шеңберінде келесі сұрақтар шешіледі:

тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде (жауап алу, көрсетпелерді орнында тексеру, ұстау, тану үшін көрсету, тінту) және адамның психо-эмоциялық, зияттық-еріктік күйін өзгерту мақсатымен әр түрлі құралдармен, жедел бейне жазбалармен әсер ету фактілерін анықтау;

тергеу және жасырын тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде адамның психо-эмоциялық, зияткерлік-жігерлік күйін анықтау;

объектілерде - заттай дәлелдемелердегі (бейнефильмдер, баспа жұмыстары, графикалық файлдар, репродукциялар, суреттер) қаталдық пен зорлықты насихаттайтын порнографиялық (эротикалық) объектіге жатқызуға болатын белгілер жиынтығының бар/жоқтығын анықтау.

327. Сот психологиялық-криминалистік сараптама зерттеуінің тікелей объектілері болып:

1) адамның күйін өзгертетін мағыналық мазмұны бар объектілер.

Объектілердің бұл тобына сөз-сөйлеу (вербалды) деңгейінде немесе көзбен (көзбен көру) қабылдау деңгейінде адамның не бір топ адамдардың психологиялық күйін өзгертуге әкелетін ақпарат бейнеленген топтар жатады:

порнографиялық (эротикалық) мазмұндағы объектілер;

қаталдық пен зорлықты насихаттайтын объектілер табылады.

Адамның күйін өзгертуге септігін тигізетін порнографиялық (эротикалық) мазмұндағы объектілер, сондай-ақ қаталдық пен зорлықты насихаттайтын объектілер 2 нысанда ұсынылуы мүмкін:

сөз-сөйлеу түріндегі объектілер: кітаптар, журналдар, газеттер, жеке статьялар, хаттар;

бейнелері бар көзбен көру түріндегі объектілер: кино-бейнематериалдар, репродукциялар, суреттер, слайдтар, картиналар, мүсін өнері, компьютерлік программалар.

2) Мазмұны адамның өзі жасаған немесе оған қатысты жасалатын белгілі бір әрекеттері кезіндегі адамның күйін, оның күйінің өзгеру процесі мен фактілерін бейнелейтін объектілер:

Бұл топқа көру (көзбен көру) деңгейінде тергеу топтары, катысатын тергеу және жасырын тергеу әрекеттері белгілеген (сөйлесулердің, кездесулердің жедел жазбалары) әуесқой жазбалар; оған қатысты тергеу әрекеттері жүргізіліп жатқан адамның психо-эмоционалдық, зияттық-еріктік күйі, сондай-ақ оның күйінің өзгеру мүмкіндігі (қабылдауы, мінез-қүлқының өзгеруі) объектілері жатады:

әр түрлі тергеу әрекеттерін жазып белгілейтін бейнематериалдар;

жасырын тергеу әрекеттерін белгілейтін бейнематериалдар, әуесқой жазбалар.

3) Қосымша объектілер:

қылмыстық (азаматтық) іс материалдары;

жүргізілетін тергеу әрекеттерінің хаттамаларының көшірмелері, стенограммалары:

бұрын физиологиялық және психологиялық күйін анықтау қажет болған адамға қатысты жүргізілген сот-медициналық, сот-психиатриялық, сот-психологиялық, сот-наркологиялық сараптамалардың сараптамалық қорытындыларының көшірмелері;

тергеу әрекеттерін жүргізумен байланысты емес жағдайларда нақты адамның мінез-құлқының шартты-еркін үлгілері: әуесқойлық кино-, бейнежазбалар. психологиялық тестілеу жүргізу сәтіндегі әңгімелесудің бейнежазбалары (қажеттілік болған жағдайда ұсынылады);

зерттеуге ұсынылған кино-бейнематериалдардың ілестірме құжаттамасы;

жүргізіліп жатқан түсірілімдердің жағдайлары туралы әр текті анықтамалық ақпарат (уақыты, орны, түсіру фактісі туралы шегенделетін адамның хабардарлығы, бұрын жүргізілген түсірілімдердің жүйелілігі мен саны);

сараптамалық зерттеулер жүргізу үшін қажетті ақпараты бар іс материалдары - бейнематериалдарды алудың көзі; түсірілетін бейнежазбалардың мақсаты; жедел-іздестіру шаралары мен тергеу әрекеттерінің (уақыты, орны) бейнежазбаларды жүргізген жағдайлары.

328. Сот психологиялық-криминалистік сараптама шеңберінде шешілетін сұрақтар:

1) Күйді өзгертуге әкелетін объектілерді зерттеу:

ұсынылған материал порнография болып табыла ма?

ұсынылған материал эротика болып табыла ма?

ұсынылған өнім қатігездік пен зорлық-зомбылықты насихаттайтын объектілерге жата ма?

2) Адамның күйін, оның күйінің өзгеруін бейнелеген объектілерді зерттеу:

бейне жазба ұсынылған уақыттағы адамның психологиялық-эмоционалдық күйі қандай;

бейне жазба жазылған уақытта адамның зияткерлік-жігерлік күйі өзгерді ме;

оның әңгімесі еркін бе немесе ол жаттап алған, алдын ала дайындалған мәтіннің әсерін көрсете ме;

бейне жазбаны түсіру кезінде адамның беріп жатқан жауабының/оның әңгімесінің мағынасын өзгерту мақсатында әңгімелесуші тарапынан оған психилогиялық қысым жасалған ба;

бейне жазбаға түсіру кезінде адамның вербалдық емес сипаттамасы қандай;

таймер көрсеткіші "" бастап "" дейінгі сәттердегі бейне жазбада бейнеленген бет қимылдарының мағынасы мен мақсаты қандай;

Жоғарыда келтірілген объектілер, міндеттер, сұрақтар тізімі бағдарлық сипатта болады, әрбір нақты жағдайда жауабы іс бойынша жаңа ақпарат бере алатын сұрақтарды таңдау қажет. Сондай-ақ, одан да басқа сарапшының құзырына кіретін мәселелерді, не болмаса өзге де білім саласынан маманды тартуды талап ететін күрделі сипаттағы мәселерді шешуге мүмкіндік бар.

329. Психологиялық-криминалистік зерттеулер жүргізуге материалдарды ұсынған жағдайда, мына төмендегі шарттарды сақтау қажет:

сараптама тағайындайтын адам қойылған міндеттерді шешу үшін қажетті ақпараттары бар нақты объектілермен барлық мүмкін болатын айлалы әрекеттерді жоюға шаралар қолдануы керек (бейне қайта жазу аппаратурасының "Рlау" командасына басқа, қандай да бір режимде бейнекассеталарды көруді; зерттелетін кинопленка форматына сәйкес келмейтін проекциялық аппаратурадан кинотаспаларды қарауды);

бейнематериалдар жеке пакеттерге буып-түйіліп, осы ақпараттың мазмұны туралы тиісті жазбаларымен бірге жіберілуі керек.

Бұдан бөлек, қаулыда, ұйғарымда немесе ілестірме хаттарда бейнеақпаратты - бағдарламаның белгілі бір түрін өндеудің ерекше режимдерін сақтау қажеттілігі туралы мәліметтер көрсетілуі тиіс.

Объектілерді қандай да бір механикалық әсер ету арқылы өзгертуге қатаң тыйым салынады. Бейнематериалдарды поштамен жіберу үшін оларды механикалық және өзге де зақымданудан сақтайтын қатты материалға буып-түю керек;

Ақпаратты тасығыш материалдардың мүмкін болатын магнитсізденуден, сол арқылы ондағы бар ақпарттардың жойылуынан сақтайтын шаралар қолдану қажет. Оларды электр көздерінен, магнит өрісінен алыс орында сақтау керек;

Егер бейнематериалдарды қайта көшіру үшін арнаулы аппаратура қажет болса, онда оны сараптама тағайындайтын адам ұсынуы тиіс.

Жасырын камера арқылы түсірілген бейнематериалдар ұсынылған жағдайда, дыбыстың сапасы нашар болуы мүмкін болатындықтан стенограмманы ұсыну қажет.

330. Осы зерттеу түрінің ерекшеліктері:

1) Әрекеті, мінез-құлығы, күйі тұрғысынан бағалау тұрғысынан сот психологиялық-криминалистикалық сараптамасының объектілері болып - жасалып жатқан тергеу әрекетерінің динамикасындағы адамды немесе адамдар тобын бейнелейтін кино-, бейнесуреттер табылады.

Жеке тұлға ретінде нақты бір адам немесе адамдар тобы психологиялық-криминалистикалық сараптамасының объектілері болып табылмайды.

2) Сот психологиялық-криминалистикалық сараптамасы шеңберінде адамға немесе адамдар тобына гипноздық әсер жасалғанын анықтаумен байланысты материалдар зерттелмейді.

3) Адам өлтіру және зорлау істері бойынша сот психологиялық-криминалистикалық сараптамасы, егер адам есі дұрыс деп танылған жағдайда және онда психикалық ауытқушылықтар анықталмаса тек психологиялық-психатриялық сараптаманың қорытындысынан кейін жүргізіледі; ал басқа барлық істер бойынша наркологиялық және психиатриялық диспансерден анықтама ұсыну қажет.

4) Сот психологиялық-криминалистикалық сараптамасы шеңберінде кәмелетке толмағандардың күйін анықтауға қатысты тиісті зерттеу әдістемесі жоқ болуына байланысты зерттеулер жүргізілмейді.

46-параграф. Сот-сараптамалық психологиялық-филологиялық зерттеу (18.2)

331. Сот психологиялық-филологиялық сараптамасы – автордың ауызша және/немесе жазбаша сөздер арқылы әртүрлі хабарламаларды қалыптастыру мен жеткізудегі жеке ерекшеліктерін анықтау мақсатында әртүрлі мәтіндік материалдардың нысанын және мағыналық мазмұнын, сонымен қатар қарым-қатынасқа қатысушылардың коммуникативтік өзара іс-қимылдарының ерекшеліктерін де зерттеуге бағытталған тәжірибелік қызмет саласы.

332. Осы аталған сараптама түрінің объектілері мәтіндер, сөздер, дискурс болып табылады.

Психологиялық-филологиялық сараптаманың тікелей объектілері болып мыналар табылады:

қазіргі заманғы полиграфия құралдарының көмегімен түсіріліп алынған мәтіндер, сонымен қатар интернет-қатынасы: кітаптар, кітапшалар, бұқаралық ақпарат құралдарында басылатын жарияланымдар, нақты адамға немесе бір топ адамға арналған үнқағаздар, плакаттар түрінде орындалған хабарлар;

әр түрлі аудио-, бейне дазбалар;

дербес компьютерлердің жадындағы, компакт-дискілердегі, флеш-карталардағы, басқа да электрондық тасымалдағыштардағы, сондай-ақ "Интернет" жүйесінің беттерінде берілген мәтіндік файлдар және/немесе олардың басып алынған түрлері;

ауызша немесе жазбаша тіл құралдарымен - хаттар, сөз сөйлеу, аудио- бейнежазбалар арқылы орындалған нақты тұлғаға жеке хабарлама, сондай-ақ әр түрлі техникалық құралдардың көмегімен орындалған (телефонмен сөлесу);

белгілі бір даулы жағдайларда мағынасыздықты сипаттайтын жеке тіл құрылымдары мен/немесе сөйлемшелері табылады.

Психологиялық-филологиялық сараптаманың қосымша объектілері:

мамандандырылған сараптамалық зерттеуді жүргізудің негізгі себебі болып табылатын оқиға сипатталатын сараптаманы тағайындаған органның қаулысының, ұйғарымының нұсқаулық бөлімінің мазмұны;

қандай да бір нақты адамның жүргізетін әрекеттерінің немесе оған қатысты өзге адамның (өзге адамдардың) жасайтын әрекеттерінің сөзбе-сөз немесе стенографиялык сипаттамасы бар қолжазбалық, баспа материалдары: қандай да бір хаттамалардың, стенограммалардың көшірмелері; әр түрлі түсініктемелер, зерттелетін даулы және жанжалды жағдайларға қатысушы - тараптардың қарсылығы;

құрамында келесілер болатын:

зерттеуге ұсынылатын аудио-, кино-, бейнематериалдардың ілестірме құжаттамалары;

объектілерді алудың көздері туралы мәліметтер;

түсірілімді жүргізудің жағдайлары туралы әр түрлі анықтамалық ақпарат (уақыты, орны, жағдайы).

333. Психологиялық-филологиялық сараптаманың міндеттері мыналар болып табылады:

мәтіннің, жеке сөздердің ортақ бағытын анықтау, олардың сипаттамасы;

авторлық жеке ұстанымды жеткізудің ұғынымдылығы тұрғысынан алғандағы баяндалудың нысанын анықтау, мәтінде жасырын, жанама мағынаның бар/жоқтығын анықтау;

зерттелетін объектілердің баяндалу стилін, адамның абыройын кемсітуге немесе адамгершілігін түсіруге бағытталған нормативті емес сөйлемшелерді пайдалануын анықтау;

лексемалардың, сондай-ақ тілдік құрылымдардың қазақ, орыс тілдерінің нормаларына сәйкестігін/сәйкессіздігін анықтау;

пайдаланылатын баяндау нысаны мен сөйлеудің сипатын, сөйлеу дағдыларын пайдаланудың дәрежесін: грамматикалық, стилистикалық, синтаксистік және тағы басқа зерттеу;

ұсынылған материалдардың адамның (адамдар тобының) эмоционалдық, еріктік аясына, жалпы санасына әсер етуінің психологиялық аспектісін анықтау;

адамның діни ұйымға психологиялық тәуелділігін қалыптастыру мақсатында әр түрлі амал-тәсілмен әсер етудің фактісін анықтау;

сөйлеушінің коммуникативті ниетін анықтау;

әңгімеге қатысушылардың арасындағы қарым-қатынастың сипатын анықтау (ресми, бейресми);

коммуникативті ұстанымын анықтау (белсенді, енжар);

коммуниканттардың сатылық рөлдерін анықтау (тең және тең емес қарым-қатынастарын);

ортақ әңгімені анықтау;

белгілі бір әрекеттерді жасауға итерген белгілердің болуын/болмауын анықтау;

қоқан-лоққы белгілерінің барын/жоғын анықтау;

белгілі бір мағыналы компоненттің болуын/болмауын анықтау;

эксплициттік (ашық) және имплициттік (жабық, жанама) ақпараттарды анықтау.

334. Сот психологиялық-филологиялық сараптама шеңберінде шешілетін сұрақтар:

зерттеуге ұсынылған мәтіннің жалпы бағыттылығы қандай;

жеке тұлғаны теріс бағалайтын мәтін бар ма, егер бар болса, ол әдепсіз нысанда білдірілген бе;

жеке адамға қатысты айтылған пікір қорлау сипатында ма;

зерттеліп жатқан объектіде обсцентті немесе өзге инвективті лексикаға жататын сөздер бар ма;

мәтінде пайдаланылатын сөздер мен сөйлеу үйлесімі қазақ, орыс тілдерінің әдеби нормаларына сәйкес келеді ме;

мәтінде жасырын немесе жанама мағына бар ма; Егер бар болса, ол қалай білінеді;

адамның (адамдардың) бұқараның санасына, жай-күйіне, пікіріне, ойына, тәртібіне психолгиялық ықпалы қандай;

ұсынылған материалда, қайырымдылық арқылы психологиялық тәуелділік қалыптастыруға бағытталған ойлар бар ма;

материалдарды зерттеу және талдау кезінде, қоғамдастық пен көшбасшының қозғалыс мүшелерінің психилогиялық тәуелділігін қалыптастыруға талпынғандығы туралы айтуға бола ма;

Т.А.Ә беделіне қатысты мәлімет кері қоғамдық пікірді қалыптастыруға әсер ету мүмкіндігі бар ма;

зерттелетін басылымда нақты бір адамның абыройын, адамгершілігін және іскерлік атағын даттайтын мәліметтер бар ма; Аталған мәлімет, нақты қай пікірде айтылған;

мәтінде жағымсыз мәлімет бар ма;

жағымсыз мәліметтер, пайымдаулар, жорамалдар, пікірлер қандай нысанда айтылған;

мәтінде нақты адамның моральдық және құқықтық нормалар мен принциптерді бұзғаны туралы пайымдау нысанындағы мәліметтер бар ма;

жарияланымның мәнмәтініндегі сөзі қандай мағынада қолданылған;

жарияланым кейіпкерлерін теріс сипаттау үшін автор қандай әдеби тілдердің бейнелі-мәнерлі тәсілдерін қолданған;

зерттеуге ұсынылған мәтінде Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын күшпен басып алуға немесе күштеп өзгертуге шақыратын үндеулер бар ма;

жарияланым мәтінінде ұлтаралық, діни, нәсілдік, рулық, әлеуметтік өшпенділік немесе араздықты қоздыратын белгілер бар ма;

мәтіндегі белгілі бір ұлттың өкілдеріне қатысты тіл тигізу сипатында айтылған пікірлер бар ма;

мәтінде бір ұлттың, діннің басқалардан ерекшелігі, басымдығы, не толыққанды еместігі туралы айтылған пікірлер бар ма;

құрамында белгілі бір ұлттың тұлғаларына, бір әлеуметтік, діни, рулық, нәсілдік топтың басқаларына қарсы өшпенділік немесе зорлық әрекеттеріне шақыратын, түрткілеу сипатында айтылған пікірлер бар ма;

тауар таңбаларының зерттелетін сөздік белгілерінің семантикалық мағынасы қандай;

тауар таңбаларының сөздік белгілерінің фонетикалық сипаттамасы қандай;

әңгімелесушілердің коммуникативтік ролі қандай, олардың қайсысы өте белсенді, ал қайсысы өте енжарлық коммуникативтік орын ұстанған;

әңгімелесу мәтіндері ортақ тақырыпқа жатады ма;

әңгімелердің мәтінін лексикалық-синтаксистік саралау, әңгімеге қатысушылардың қандай қарым-қатынаста (ресми, бейресми) болып отырғанын анықтауға мүмкіндік бере ме;

әңгімеге қатысушылардың арасында иерархия (лауазымдық саты) мен ролдерді бөлісу белгісі айқындалған ба;

әңгімелердің мәтінін лексикалық-синтаксистік саралау, әңгімеге қатысушылардың бір-бірімен түсінікті тақырыпта сөйлесіп отырғандығын анықтауға мүмкіндік бере ме;

әнгімелердің мәтінінде бір нәрсені, қорқытуды талап ететін мағыналық компонент бар ма;

әнгімелердің мәтінінде белгілі бір мағыналық компонент бар ма;

әнгімелердің мәтінінде қандай бір нәрсеге итермелейтін белгілер бар ма.

335. Аталған объектілердің, міндеттердің, сұрақтардың тізімі бағдарлық сипатта келтірілген, әрбір нақты жағдайда жауабы іс бойынша жаңа ақпарат бере алатын сұрақтарды таңдау қажет. Сондай-ақ, одан да басқа сарапшының құзырына кіретін мәселелерді, не болмаса өзге де білім саласынан маманды тартуды талап ететін күрделі сипаттағы мәселерді шешуге де мүмкіндік бар.

Объектілерді қандай да бір механикалық әсер ету арқылы өзгертуге қатаң тыйым салынады.

Ақпаратты тасығыш материалдардың мүмкін болатын магнитсізденуден, сол арқылы ондағы бар ақпарттардың жойылуынан сақтайтын шаралар қолдану қажет. Оларды электр көздерінен, магнит өрісінен алыс орында сақтау керек.

Егер бейнематериалдарды қайта көшіру үшін арнаулы аппаратура қажет болса, онда оны сараптама тағайындайтын адам ұсынуы тиіс.

336. Аталған зерттеу түрінің ерекшеліктері:

Идеология, теология, философия, құқықтану саласындағы мамандандырылған білімді пайдалануды талап ететін міндеттер мен сұрақтарды шешу сот психологиялық-филологиялық сараптама құзыретіне кірмейді.

Бейне объектілерді өзгерту мүмкіндігін болдырмау мақсатында- электронды ақпаратты таситын материалды жеткізгіштерді, қажетті аудио-, бейнефайлдардың көшірмесін тиісті тәртіпте заңдастырылған күйде зерттеуге ұсыну қажет, сондай-ақ электронды байланыс құралдары объектілерінің скрин-шоты.

Діни сипаттағы объектілері сот-дінтанушылық сараптама шеңберінде зерттеу орынды болады.

47-параграф. Сот-сараптамалық инженерлік-психофизиологиялық зерттеу (18.3)

337. Сот-сараптамалық инженерлік-психофизиологиялық зерттеу жол-көлік оқиғасы жағдаяттары туралы қылмыстық және әкімшілік істер бойынша жүргізіледі.

338. Сот-сараптамалық инженерлік-психофизиологиялық зерттеумен келесі жағдайлар анықталады:

ЖКО алдында және ЖКО кезінде жүргізуші қызметінің ерекшеліктері (мақсаты, себебі, әрекеті және жүргізушінің шапшандығы), сондай-ақ олардың жалпы психофизиологиялық жүйелікке сәйкестігі;

тексеру сәтіндегі жүргізушінің көру қабылдауы мен реакциясының жеке ерекшеліктері;

ЖКО қатысы бар жүргізушінің кәсіби қызметінің ерекшеліктері;

ЖКО орын алуына ықпал еткен психологиялық сипаттағы құбылыс;

339. Сараптаманың объектілері болып:

жүргізушінің жеке басы, оның көлік құралын жүргізу бойынша психикалық әрекеті, ЖКО себебі болуы мүмкін психикалық жағдайы, процесі, қасиеті, жүргізушінің функциясы;

ЖКО орын;

ЖКО жағдайы алдында және кезінде жүргізуші қызметінің талаптары;

ЖКО жағдайлары туралы психиологиялық ақпаратты қамтитын материалдар, сараптама тақырыбына қатысты істің басқа да материалдары табылады.

340. Сараптаманың шешуіне қойылатын сұрақтардың шамамен алғандағы шеңбері жүргізуші психикасының үш өрісімен анықталады:

ақпаратты қабылдау, назар аудару, өндеу, сақтау процестерінің ерекшеліктері мен оған деген реакциясымен;

жүргізушінің психикалық жағдайының ерекшеліктерімен;

жүргізушінің жеке басының мінез-құлқымен және төмендегідей:

1) жүргізушінің қараңғылыққа бейімделу ерекшеліктерін ескере отырып, жарықтылығы бір учаскіден басқаға өту кезінде, түнгі уақытта, төмен және нашар жарықтылық жағдайындағы жол қозғалысы ортасында объектілерді дұрыс қабылдауға мүмкіндігі болды ма;

2) ЖКО орын алған кездегі нақты жағдайларды және жүргізушінің көру жеке ерекшеліктерін ескере отырып, қоғалыс қауіпсізідігі үшін маңызы бар, жол-көлік жағдайының өзгеру белгілерін және жол қозғалысы ортасында объектілерді дұрыс қабылдауға мүмкіндігі болды ма;

3) жүргізушінің түсті көру жеке ерекшеліктерін ескере отырып, жүргізуші белгілі бір түсті фонда (күннің, қызыл және жасыл қабырғаның және басқа да ) бағдаршамның тыйым салу белгісін көрмей қалуы мүмкін бе;

4) жүргізушінің көру және көзмөлшерінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, көлденен немесе бойлай бағытта қозғалып келе жатқан автокөліктің түсі, жүргізушінің осы автокөлікке дейінгі қашықтықты қабылдауға қалай әсер еткен;

5) жүргізушінің көзі шағылысқаннан кейін, көзі қалпына келудің жеке-псхофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, жүргізуші көзі шағылысқаннан кейін (әйтеуір бір қарқындылықта) жол қозғалысы ортасында объектілерді дұрыс қабылдауға мүмкіндігі болды ма;

6) жүргізушінің көру ерекшеліктерін ескере отырып, жарықтылығы аз (жарықтылығы жоқ) орында жаяу өтпе жолдың бөлігінен тыс жүретін жол бөлігін кесіп өткен жаяу жүргіншінің пайда болуы, жүргізушінің қабылдауына қалай әсер ете алды, алда бірақ жарықтылығы айқын объект (театр, кинотеатр, дүкен, алаң және осыған ұқсас) орналасқан;

7) ЖКО орын алған кездегі нақты жағдайларды және жүргізушінің көру көзмөлшерінің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, жол қозғалысы қауіпсіздігі үшін қажетті қашықтықты, аралықты, дистанцияны, айналу бұрышын және тағы басқа жүргізушінің дұрыс бағалауға мүмкіндігі болды ма;

9) ЖКО орын алған кездегі жағдайларды және жүргізушінің назар аудару жеке ерекшеліктерін (оның көлемі,бөлу,қосу,тұрақтылық) ескере отырып, жүргізушінің жүру үшін дер кезінде қауіпті көруге мүмкіндігі болды ма;

10) ЖКО орын алған кездегі жағдайларды және жүргізушінің көру есінің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, жол-көлік жағдайын дұрыс бағалауға және оны есіндегісі бойынша дұрыс көз алдына келтіруге мүмкіндігі болды ма;

11) ЖКО орын алған кездегі жағдайларды және жүргізушінің әрекет ету жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерін (шапшаңдығын, дәлдігін және басқаларын) ескере отырып, жүргізушінің қауіптілік пайда болғанда дер кезінде объектінің қауіпсіз қозғалысы үшін қажетті шаралар қолдануға мүмкіндігі болды ма;

12) ЖКО орын алған кездегі жағдайларды және жүргізушінің әрекеті мен қызметінің бір түрінен басқаға ауысу жеке ерекшеліктерін ескере отырып, жүргізушінің қауіптілік пайда болғанда дер кезінде объектінің қауіпсіз қозғалысы үшін қажетті шаралар қолдануға мүмкіндігі болды ма;

13) ЖКО орын алған кездегі жағдайларды (аландатушылық әрекеттер факторлары) және жүргізушінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, жүргізушінің дер кезінде қозғалыс үшін қауіпті объектіні көруге және оған төтеп беруге мүмкіндігі болды ма;

14) ЖКО орын алған кездегі жағдайларды (ұғыну және шешім қабылдау үшін уақыттың жеткіліксіздігі) және жүргізушінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, жүргізушінің дер кезінде қозғалыс үшін қауіпті объектіні көруге және оған төтеп беруге мүмкіндігі болды ма;

15) Жүргізушінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, ЖКО алдындағы оқиғалар (жұмыс орнындағы, отбасындағы жанжал, автокөлікті басқару кезінде және тағы басқа) жүргізушінің жол-көлік жағдайы мен ондағы әрекеттерге баға беруіне айтарлықтай әсер етіп, психикалық жағдайды тудыруы мүмкін бе? Қандай нақты әсер болуы мүмкін;

16) ЖКО орын алған кездегі жағдайларды және жүргізушінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, жүргізуші жол қозғалысы ортасында бағдарын жоғалтып алуы мүмкін бе;

17) ЖКО алдындағы (немесе ЖКО кезіндегі) жағдайларды және жүргізушінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, ЖКО кезінде психикалық күйзеліс жағдайында болуы мүмкін бе; мүмкін болса, осы жағдай, қалай оның кәсіби функцияларын орындауына әсер еткен;

18) ЖКО орын алған кездегі жағдайларды және жүргізушінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, жүргізуші өзін-өзі ұстауды және өз іс-әрекетіне бақылауды жоғалтуы мүмкін бе;

19) ЖКО орын алған кездегі жағдайларды және жүргізушінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, жүргізушінің еңбек ету қабілеті төмендеу жағдайда болуы мүмкін бе; мүмкін болса, бұл жағдай қалай белгіленген және қалай ол, оның кәсіби функцияларын орындауына әсер еткен;

20) ЖКО орын алған кездегі жағдайларды (біркелкілік қозғалыс) және жүргізушінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, жүргізуші "тежелінген жағдайға" түсуі мүмкін бе?; мүмкін болса, қалай ол, оның кәсіби функцияларын орындауына әсер еткен;

21) ЖКО орын алған кездегі шарттарды (біркелкілік қозғалыс) және жүргізушінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерін (оның мінез-құлқын, қызбалығын және тағы басқа) ескере отырып, ЖЖЕ бұзумен байланысты (айрықша жүріп өтуге құқығын пайдаланған автокөлікті жіберу; жылдамдықты жоғарлатпау және тағы басқа) ЖКО болдырмауға мүмкіндігі болды ма:

22) жүргізушімен қабылданған шешім (тежеудің және алда келе жатқан автокөлікпен соғысудың орнына оңға қарай тратуарға адамдарға бұрылу және тағы басқа), жеке басының белгілі бір жеке ерекшеліктерінің салдары немесе қандай да бір себептердің (тәжірибесі жоқ) нәтижесі болып табыла ма;

23) ЖЖЕ жүйелі бұзуға ықпал ететін, жүргізушіде жеке-психофизиологиялық ерекшеліктер бар ма;

24) жүргізуші қауіп қатерге әуес пе және өзімен қабылданған, ЖКО әкеп соқтырған шешім сонымен байланысты ма;

25) осы жағдайда, жүргізушінің ЖКО жасауға ықпал еткен, мінез-құлқының ерекшелігі мен басқа адамдарға деген қарым-қатынасының өзгешелігі бар ма;

Осы жағдайларда, тергеушіге жүргізушінің ЖКО кезіндегі мінез-құлқы ақылға қонымсыз жағдайда ұсынылса, тергеуші күмәнданса, жүргізуші өзінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктерімен "орташа" болып табылса, жауаптары істің жағдайын нақтылауға ықпал ететін келесі типтік сұрақтарды қоюға болады.

26) жол-көлік жағдайын және ондағы алаңдатушылық факторлар, психикалық қиналу жағдайы, күйзеліс факторлары бола тұра әрекеттерді дұрыс бағалауын қиындататын немесе мүмкіндік бермейтін, жүргізушінің назар аудару, қабылдау, есте қалу, төтеп беру, ойлау, көз мөлшері, түсті айыру ерекшеліктері (бір немесе бірнеше ерекшеліктер көрсетіледі) бар ма;

27) ЖКО жағдайларын ескере отырып, туындаған ЖКО-мен байланыстыруға болатын жүргізушінің жеке-психофизиологиялық ерекшеліктері бар ма.

341. Сот инженерлік-психофизиологиялық сараптаманы тағайындау үшін материалдарды дайындау ерекшеліктері.

ЖКО туралы істер бойынша сот инженерлік-психофизиологиялық сараптаманы автотехникалық сараптамадан кейін тағайындау қажет және егер сарапшы осы көлік құралын жүргізушінің ЖКО алдын алуға техникалық мүмкіншілігі болғандығы туралы тұжырымға келген жағдайда ғана.

Сарапшылар ЖКО кезіндегі жүргізушінің психикалық жағдайының немесе реакциясы уақытының үзілді-кесілді нысанда белгілеуге құқығы жоқ.

Сот–сараптамалық психофизиологиялық зерттеуге жүргізушінің есінен танып қалуымен, ішімдікке, есірткіге масаю жағдайында жүргізуімен, сырқаттылық жағдайымен байланысты ЖКО туралы қылмыстық істерді жолдау қажет емес, себебі осы жағдайлар басқа сараптама түрлерінің құзырына кіреді.

Жүргізушінің кәсіби дағдысының қалыптасу денгейі жол-көлік жағдайының талаптарына сәйкестігі туралы сұрақтарды қою қажет емес, себебі мұндай жағдайлар сараптаманың басқа түрлерінің құзыретіне кіреді.

342. Сарапшының қарауына төменде көрсетілген екі бөлімнен тұратын "Бастапқы дерек" бланкісін ұсыну ұсынылады: 1) автокөлікке және жол қозғалысы ортасына қатысты бастапқы деректер; 2) жүргізушіге қатысты бастапқы деректер.

Бастапқы деректер, сот-сараптамалық инженерлік-психофизиологиялық зерттеу үшін қажетті:

1) автокөлік және жол қозғалысы ортасы - көлік құралы (маркасы, моделі, нөмір белгісі);

тасымалдау түрінің ерекшелігі;

жүктің сипаты, (жүк немесе жолаушылар тасымалы) - жүктің құндылық дәрежесі (қауіпті, жеткізудің жеделдігі, ауқымды өлшемдер);

жолға шығу сипаты (қалыпты немесе шұғыл);

жұмыс уақытында жолға шығу саны;

бір жол жүру немесе үздіксіз рөлде болу ұзақтығы;

қозғалыс графигінің болуы, тұрақты несес тұрақты емес бағыт;

жүргізуші тарапынан рөл мен демалған уақыттағы ара қатынасты реттейтін мүмкіндігі;

жалпы еңбекті ұйымдастырут (жұмыстың басталу және аяқталу уақыты, ауысым сипаты, іссапарда болу және олардың ұзақтығы) жол төсемінің түрі;

төсемнің жағдайы, жол бейіні, жергілікті жердің бедері;

жүргін бөліктің ені, қозғалыстың қатарлығы, бір немесе екі жақты қозғалыс, қозғалыстың қарқындылығы, ЖКО орнына жақын жердегі жол белгілері, сілтемелер, белгілер (нақты қандай);

жүргін бөлікке жақын бұталар, ағаштар, үйлер (жоқ болуы);

ЖКО автокөлік қозғалысының бағыты бойынша қозғалыс қатарындағы оң жақ жиегінен, сол жақ жиегінен қашықтықта жасалған;

ЖКО жақын жердегі реттелетін (реттелмейтін), өтетін жерде, қиылыста, қоғамдық автокөлік аялдамасында, басқа да жерде жасалған;

ЖКО орны;

ЖКО түрі;

жүргізуші үшін жол мен жол жағдайы;

таныс (таныс емес) жол, дағдылы, күрделілінген, күрделі, үйреншікті емес, басқа да;

жолдың көрінуі;

жүргін бөліктің және жанындағы кеңістіктің жарықталуы;

жасанды жарықтардың бар болуы (нақты қандай);

алдыңғы, артқы, бүйір терезелерінің жағдайы;

фарлардың, габаритті оттардың, жарықты шағылыстыратындардың жағдайы;

жалюзи, перделердің бар болуы, терезенің артқы түрінің болуы, кабинада сәнді құралдардың болуы (нақты қандай, оның орналасуы, көлемі);

автокөлік ішінен айналаны көруге кедергі келтірген зат;

автокөліктің боуының түсі;

ЖКО тежеумен,тежеусіз жасалған;

автокөліктің қозғалыс жылдамдығы;

көлік құралымен жаяу жүргіншіні соғу, қозғалмайтын кедергі келтірген (қай бөлігімен);

ЖКО қарастырылып жатқан автокөлік қозғалысы бағытына қатысты жаяу жүргіншінің, көлік құралының бағыты;

жаяу жүргінші өтті, жүгіріп өтті, күтпеген жерден шыға қалды (аттады);

жаяу жүргінші жылдамдығын өзгертті (өзгертпеді);

қарама-қарсы немесе бағыттас көліктің, тоқтап тұрған көліктің (объектінің), басқа да кесірінен күтпеген жерден, бөлетін газонның жиегінен жаяу жүргінші пайда болды;

жаяу жүргіншінің жасы;

жаяу жүргіншінің жынысы;

кедергі жасаған көлік құралының пайда болу орны: сол, оң, қиылыс, өтпелі жол, қарама - қарсы, бағыттас;

кедергі жасаған көлік құралының қозғалыс жылдамдығын өзгертуі (азайтуы, көтеруі);

кедергі жасаған көлік құралы бояуының түсі;

ЖКО күні;

ЖКО уақыты (0-4, 5-7, 8-16, 17-19, 20-22, 23-24);

аптаның күні;

үзіліссіз қозғалыс қай сағатта.

2) Жүргізуші: жасы, білімі; тұрғылықты жері;

жұмыс орны;

кәсіби, әуесқой;

жүргізу дағдысын қайда және қашан алды;

басқара алатын көлік құралының категориясы;

жүргізудің жалпы өтілімі;

жүргізушінің сыныбы;

жүргізуші өтілі басталғаннан бастап ЖКО саны;

жүргізуші өтілі басталғаннан бастап бұзған ЖЖЕ саны, әкімшілік жаза мен санкциялардың (соңғысы және не үшін) саны;

алғыстар мен марапттардың саны (соңғысы және не үшін);

жұмыс орнынан мінездеме (оң, теріс, бейтарап, қарама-қайшы);

тұрғылықты жері бойынша мінездеме (оң, теріс, бейтарап, қарама-қайшы);

бұрын сотталған ба (сотталған болса, не үшін);отбасы жағдайы;

балалар саны;

жүргізуші ЖКО алдын алу мақсатында дыбыстық және жарықтық белгілер берді, тежеді, маневр жасады, жылдамдықты көбейтті;

салондағы жолаушылар саны, олармен әңгімелесу;

ЖКО алдында радио, жанр хабарлары қосулы болы ма;

жүргізушінің ЖКО алдында әрекеті (темекі шекті, терезені сүртті, жолаушылармен сөйлесті және тағы басқа);

ЖКО кейін жүргізуші: ЖКО қауіпсіздігі және жараланғандарға көмек көрсету бойынша қажетті шаралар қолданды;

ЖКО өзінің қатысқанын жасыру (ЖКО болған жерден кетіп қалу, автокөліктегі ақауларды жойды, алиби дайындаған);

күйзеліс жағдайында болды;

басқа да;

ЖКО болған орында (куәгердің, мемлекеттік көлікинспекцияның, медбикелердің айтуынша) балағаттады, жағдайды көп сөйлеп түсіндірді, тұтықты;

қозғалмайтын, жаңғалақ болды, ымдады, басқа да;

жүргізушіні сұрауға алу кезінде ЖКО жағдайы туралы толық баяндады, болған толық, егжей-тегжейлі, майда-шүйдесіне дейін еске түсіруге талпынды;

жалтарып жауап берді, жауабын өзгертті, әр жолы жаңадан деректерді келтірді, ЖКО суретін басқаша баяндады;

ақиқат деректерді теріске шығарды, фактілерді даулады, тергеушіні ауыстыру туралы талаптар қойылды, өзінше ештенені есіне түсіре алмады, ЖКО сүретін түсіндіре алмады;

ЖКО жасаған көлік құралын жүргізу өтілімі;

үзілістер саны, оның ұзақтығы;

ЖКО схемасы (жүргізушінің қабылдауы бойынша).

Бланкінің бірінші бөлігінде көрсетілген мәліметтерді тергеуші материалдың бастапқы құжаттары бойынша жинайды (ЖКО туралы анықтама, көлікті, ЖКО қарау хаттамалары және оның схемалары). Жүргізуші туралы бастапқы деректер негізінде басқа тергеу әрекеттерімен де анықталады (жауап алу, жұмыс орнына, тұрғылықты жеріне сұраулар ұйымдастыру).

48-параграф. Сот-экологиялық сараптама (19)

343. Сот-экологиялық сараптамасының (бұдан әрі - СЭС) мәні – қоршаған ортаға негативтік антропогендік әсер етуді айғақтайтын нақты мән-жайларды анықтау.

344. Сот-экологиялық сараптаманың объектілері экологиялық құқық бұзушылық туралы ақпараты бар материалдық көздер және қойылған міндеттерді шешу үшін қажетті ақпараты бар материалдық емес көздер болып табылады.

Сот-экологиялық сараптаманың объектілері:

негативтік антропогендік әсер ету белгілері табылған оқшауланған жер телімі;

қоршаған ортаның антропогендік бұзылған объектісі шегінде таңдап алынған атмосфералық ауа, су, топырақ сынамалары;

негативтік антропогендік әсер етуге ұшыраған флора және фауна үлгілері;

қарастырылатын оқиға болған орыннан механизмдер, құрал-жабдықтар не деталдар;

техникалық құжаттамадан және объектілердің экологиялық күйін тексеру актілерден мәліметтер;

санитариялық-эпидемиологиялық, табиғат қорғау және өзге де арнайы уәкілетті органдардың қоршаған орта объектілерін тексеру нәтижелері;

сараптама тақырыбына қатысты қылмыстық іс материалдары.

345. Сараптама жүргізуге қажетті құжаттар шартты түрде 3 топқа бөлінеді:

қызметкерлері экологиялық ережелерді (санитариялық-эпидемиологиялық және тағы басқа) бұзған кәсіпорын құжаттары (жобалу, техникалық, пайдалану) өкімдер, кезекшілік, профилактикалық қарау, еңбек техника қауіпсіздігі журналдары және тағы басқа);

қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалану саласында бақылау және қадағалау қызметін жүзеге асыратын мемлекеттік экологиялық бақылау органдарының және өзге де органдардың құжаттары, соның ішінде актілер, ұйғарымдар, экологиялық сараптама қорытындылары, анықталған бұзушылықты жою туралы қабылданған шаралар туралы құжаттар;

осы құжаттар сол кәсіпорынның өзінен, сондай-ақ экологиялық бақылау мен қадағалауды жүзеге асырушы органнан да алынуы мүмкін;

экологиялық нормалау және стандарттау құжаттары;

а) қоршаған ортаның сапа нормативтері;

б) қоршаған ортаның күйіне зиянды әсер етудің шектеулі болатын нормативтері;

в) табиғат ресурстарын пайдалану (алу) нормативтері (табиғатты пайдалану лимиттері, жерлерді қайтарудың лимиттерімен нормалары, ағаштарды дайындаудың лимиттері);

г) санитариялық және қорғау аймақтарының нормативтері (қорықтар, ұлттық саябақтар, ірі қалалар жасыл айммақтары, орман бақ қорғаулары, табиғат қорғау аймақтары, экологиялық апат аймақтары және тағы басқа);

д) экологиялық стандарттар – қоршаған ортаға зиянды әсерін тигізетін жаңа техника, технологиялар, заттар мен өзге де өнімдерге қатысты мемлекеттік стандарттармен белгіленген экологиялық-құқықтық талаптар.

346. Осы сараптамалық зерттеудің міндеттері:

негативтік антропогендік әсер ету көзінің түрі және орналасқан жерін;

қоршаған ортаға уақыттық және кеңістікте келеңсіз антропогендік әсер ету сипаттамаларын;

негативтік антропогендік әсер ету механизмін;

негативтік антропогендік әсер ету масштабтарын, сондай-ақ келеңсіз антропогендік әсер етуді күшейтуге септігін тигізетін жағдайлар мен мән-жайларды;

табиғатты қорғау заңнамасын бұзумен, потенциалдықауіпті объектілерді пайдалану жағдайларын және қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалану саласындағы арнайы уәкілетті адамдардың адам денсаулығына зиян (адам өлімі) немесе өзге де ауыр зардаптар келтіруге себепші болған әрекеттерімен (әрекетсіздігімен) байланысты мән-жайларды анықтау болып табылады.

СЭС сәйкестендірушілік міндеттеріне:

зерттелетін объектілердің (қарастырылатын оқиға болған оқшаулы жермен тығыз байланысты) ортақ (әр түрлі) топтық қатыстылығын анықтау;

қарастырылатын оқиға болған орын, қоршаған орта объектілерін ластаған заттардың жалпы шығу көзін анықтау жатады.

СЭС диагностикалық міндеттеріне:

ластаушы заттарды табу;

объектінің қасиеттерін және күйін анықтау;

объктілердің уақытын, орнын, тіршілік етуін анықтау;

себеп-салдар байланыстарын анықтау (объекті күйінің өзгеру себептерін; оқиға жағдаятының өзгеру себептерін; іздердің пайда болу себептерін және сол сияқты);

ластану табиғаты мен механизмін анықтау;

экологиялық құқық бұзушылық орнын оқшаулау;

негативтік антропогендік әсер ету дәрежесі мен масштабтарын анықтау;

қоршаған ортаның табылған объектілерінің жарамдылығын анықтау;

ортақ (әр түрлі) тектік қатыстылықты анықтау жатады.

Ситуациялық міндеттерге, көбінесе диагностикалық міндеттермен, ал аз дәрежеде сәйкестендірушілік міндеттермен, сондай-ақ өзге де сараптамалар түрлерінің тиісті кластарымен өзара байланыста болатын (ЗМСС, сот-биологиялық, трасологиялық) міндеттер түршелерінің кешені жатады. Мысалы, экологиялық құқық бұзушылық механизмін анықтау (өсімдік және топырақ-геологиялық текті объектілерді зерттеу кезінде).

Қоршаған ортаның табылған объектілерінің жарамдылығы туралы міндетті шешу салыстырылатын учаскелерден алынған үлгілердің түр тұлғасын анықтау болып табылады (алынған үлгілердің саны кеңістіктік біртексіздіктің дәрежесіне сәйкес болуы, ал ондағы заттың массасы зертханалық зерттеулер жүргізуге жеткілікті болуы тиіс). Осы міндетті шешу үшін сарапшының қарамағына үлгілерді (сынамаларды) алудың сұлбасы ұсынылуы керек, онда олардың нөмірлері, алу орны мен олардың арасындағы қашықтық, соның ішінде спутниктік-навигациялық жүйелерді (GPS) пайдаланумен жергілікті жердің координаттары көрсетілуі, сондай-ақ учаске сипаттамасы бар оқиға орнын қарау хаттамасы болуы тиіс.

347. Сот-экологиялық сараптама сот сараптамаларының өз бетінше қалыптасып келе жатқан класы болып табылады, ол, өз кезегінде, топырақ-геологиялық текті объектілердің экологиялық күйін зерттеумен, табиғи және жасанды биоценоздарды зерттеумен, су объектілерінің экологиялық күйін зерттеумен ұштасатын сараптамалардың тиісті түрлеріне бөлінеді. Бұл тізбе әр түрлі экологиялық объектілерді сот-сараптамалық зерттеудің методологиялық және практикалық негіздерінің даму шарқына қарай кеңейтілуге жатады.

49-параграф. Топырақ-геологиялық текті объектілерді сот-сараптамалық экологиялық зерттеу

348. Топырақ-геологиялық текті объектілердің сот-экологиялық сараптамасының мәні – топырақтану, геология, экология және шектес жаратылыс ғылымдары саласындағы арнайы ғылыми білімдер негізінде анықталатын нақты мән-жайлар, сондай-ақ топырақ-геологиялық объектілерге әсер ету фактілері бойынша іс материалдарын зерттеу.

349. Топырақ-геологиялық текті объектілердің сот-экологиялық сараптамасын жүргізу кезінде антропогендік әсер етудің нақты мән-жайлары анықталуы мүмкін, оның мақсаты:

топырақ бетіне негативтік антропогендік әсер ету көзінің тұрған орнын анықтау (мысалы, оның қызметі нәтижесінде болған потенциалдықауіпті объект);

негативтік антропогендік әсер етудің бірнеше көзін (мысалы, оқиға орнында бірнеше потенциалды қауіпті объектілердің болу жағдайында), сондай-ақ олардың топырақ бетіне негативтік әсер етуінің өзара байланыстылығы мен жүйелігін анықтау;

топырақ бетіне негативтік антропогендік әсер етудің ұзақтығын және кейінде оның зардаптарының көрініс беру кезеңін анықтау;

сараптамаға ұсынылған топырақ-геологиялық объектілерден қоршаған ортаның экологиялық күйіне негативтік әсер етуші ластайтын және өзге де заттардың іздері табу, сондай-ақ олардың сапалық және сандық сипаттамаларын зерттеу.

350. Топырақ-геологиялық текті объектілердің сот-экологиялық сараптамасының объектілеріне негативтік антропогендік әсер етуге ұшыраған оқшаулы жер телімі, оқиға орнынан алынған топырақ-геологиялық объектілердің сынамалары, салыстырмалы үлгілер, ол туралы оқиғалар, фактілер және басқа да ақпарат көздері, ООҚ хаттамалары, үлгілерді алу хаттамалары, сұрақ алу хаттамалары, техникалық құжаттар, технологиялық регламенттер және тағы басқалар жатады.

Осы объектілерді сот-экологиялық зерттеу, негізінде, кешенді сипатта болады және жалпы тұжырым жасайтын мамандар комиссиясы (топырақтанушылар, экологтар, биологтар және тағы басқа) жүргізеді.

351. СЭС-ті жүргізу кезінде диагностикалық және сәйкестендірушілік міндеттер шешіледі.

Диагностикалық міндеттерге:

топырақ-геологиялық объектілерге антропогендік әсер ету көзінің түрін анықтау;

топырақ-геологиялық объектілерге уақыттық және кеңістікте антропогендік әсер ету сипаттамалары (қасиеттерін анықтау);

топырақ-геологиялық объектілерге антропогендік әсер ету механизмін анықтау;

топырақ-геологиялық объектілерге антропогендік әсер ету масштабтарын, сондай-ақ осындай әсер етуді күшейтуге септігін тигізетін жағдайлар мен мән-жайларды анықтау жатады.

Сәйкестендірушілік міндеттерге:

топырақ-геологиялық объектілерге антропогендік әсер етудің көзін анықтау;

топырақ-геологиялық объектілерге антропогендік әсер етудің пайда болу орны болып табылатын нақты жергілікті жерді (потенциалды қауіпті объектілер) анықтау;

топырақ-геологиялық объектілерге антропогендік әсер етудің бірнеше көздерін анықтау (мысалы, оқиға орнында бірнеше потенциалды қауіпті объектілердің болу жағдайында).

352. Сараптаманы жүргізу кезінде топырақ-геологиялық объектілерді ағын сумен, өндірістік және коммуналдық кәсіпорындардың қалдықтарымен ластану зардаптарын анықтаумен, сондай-ақ ластану механизмдерін анықтаумен; қоршаған ортаны қорғау ережелерін бұзумен; ластанудың алдын алу мүмкіндіктеріне байланысты сұрақтар қойылады. Мысалы:

жергілікті жердің нақты учаскесіндегі топырақ-геологиялық объектіге негативтік әсер ету болған ба, ол немен көрінеді;

нақты жер учаскелеріндегі топырақ бетіне адамның шаруашылық қызметінің негативтік әсер етуі бар ма; Бар болса, олар қандай;

сараптамаға ұсынылған объектілерде ластаушы заттардың және топырақ-геологиялық объектілердің экологиялық күйіне келеңсіз әсер ететін өзге де заттардың іздері бар ма; Бар болса, олар қандай;

айналадағы заттарда (мысалы, ғимараттарда, көлік құралдарында) ластаушы заттардың және топырақ-геологиялық объектілердің экологиялық күйіне келеңсіз әсер ететін өзге де заттардың іздері бар ма;

топырақ-геологиялық объектілердің экологиялық күйіне заттар мен материалдар (қандай заттар екендігін көрсету) потенциалды қауіпті топқа жатады ма;

нақты топырақ-геологиялық объектілерге негативтік антропогендік әсер ету көзі қайда (мысалы, оның қызметі нәтижесінде топырақты ластау болған потенциалды қауіпті объект);

топырақ-геологиялық объектілерге негативтік антропогендік әсер етудің көзі қанша болды (мысалы, оқиға орнында бірнеше потенциалды қауіпті объектілердің болуы жағдайы), олардың өзара байланысы және нақты топырақ-геологиялық объектілерге негативтік әсер етудің жүйелігі қандай;

нақты топырақ-геологиялық объектілерге негативтік антропогендік әсер ету масштабтарының ұлғаюына септігін тигізген жағдайлар қандай;

қоршаған табиғат ортасына қауіпті және (немесе) нақты топырақ-геологиялық объектілердің күйін нашарлататын заттардың таралу жолдары қандай;

антропогендік әсер ету салдарынан белгіленген құбылыстар (мысалы, топырақтың интенсивтік эрозиясы) немен түсіндіріледі;

жұмыс істейтін шаруашылық объектінің шаруашылық қызметін жүзеге асыру кезінде топырақ бетінің негативтік өзгеруінің экологиялық тәуекелі қандай;

топырақ бетіне негативтік антропогендік әсер етудің анықталған белгілерін жоюға табиғат қорғаудың көзделген іс-шараларды жүргізуі жеткілікті болып табылады ма;

нақты негативтік антропогендік әсер ету нәтижесінде бұзылған экологиялық тепе-теңдікті қалпына келтірудің үшін қанша уақыт қажет болады;

нақты жер учаскелерінде шаруашылық қызметті жүзеге асыру кезінде топырақ бетінің мүмкін болатын кейінгі негативтік өзгеруін алдын алуда және болғандарды жоюға қандай іс-шаралар жүргізу керек.

50-параграф. Су объектілерінің сот-экологиялық сараптамасы

353. Су объектілерінің сот-экологиялық сараптамасының тақырыбы гидрология және суларды қорғау саласындағы арнайы жаратылыс ғылымдары білімдері негізінде анықталатын нақты мән-жайлар болып табылады, сондай-ақ су объектілеріне негативтік антропогендік әсер ету фактілері бойынша іс материалдарын зерттеу.

354. Сараптама объектілері: жер үсті су объектілері (өзендер, су қоймалары, бұлақта, қайнарлар, арналар, көлдер, батпақтар, тоғандар, теңіздер); жерасты су объектілері (жер қыртысы, қабатты, артезиан, топырақ сулары); қар, анжырлар, мұздар, қар қабаттары, мұздақтар және қар жұрнақтары түріндегі табиғат сулары; сондай-ақ, атмосфераның су булары, салыстырмалы үлгілер, оқиғалар, фактілер және ол жөнінде басқа да ақпарат көздері, ООҚ хаттамалары, үлгілерді алу хаттамалары, сұрақ алу хаттамалары, техникалық құжаттар, технологиялық регламенттер және тағы басқа.

355. СЭС-ті жүргізу кезінде диагностикалық және сәйкестендірушілік міндеттер шешіледі.

су объектілеріне негативтік антропогендік әсер ету көзін анықтау;

су объектілеріне негативтік антропогендік әсер етудің пайда болу орны болып табылатын нақты жергілікті жер учаскесін (потенциалды қауіпті объект) анықтау;

су объектілеріне антропогендік әсер етудің бірнеше көздерін анықтау (мысалы, оқиға орнында бірнеше потенциалды қауіпті объектілердің болу жағдайында).

су объектілеріне негативтік антропогендік әсер ету көзінің түрін анықтау;

су объектілеріне уақыттық және кеңістікте негативтік антропогендік әсер ету сипаттамалары (қасиеттерін анықтау);

су объектілеріне негативтік антропогендік әсер ету механизмін анықтау;

су объектілеріне негативтік антропогендік әсер ету масштабтарын, сондай-ақ осындай әсер етуді күшейтуге септігін тигізетін жағдайлар мен мән-жайларды анықтау;

су объектілеріне бастапқы және (немесе) екінші қайтара негативтік антропогендік әсер ету зардаптарының ұзақтығы мен ықтималды кезеңділігінің сипаттамасы, су объектілеріне, суды қорғау аймақтарына және сужинағыштарға ғана емес, сонымен бірге айналадағы аумақтар мен акваторияларға негативтік антропогендік әсер ету зардаптарының таралу мүмкіндіктерінің дәрежесі мен тәуекел қауіптілігі (мысалы, түпкі жер қыртысындана салу арқылы екінші қайтара ластану, саңылау сулар және сол сияқты);

су объектілеріне негативтік антропогендік әсер ету тоқтағаннан кейін бұзылған су экожүйелерінің қалпына келу ұзақтығын анықтау.

356. Су объектілерінің сот-экологиялық сараптамасының шешуіне қойылуы мүмкін сұрақтар:

нақты су объектілеріне негативтік антропогендік әсер етудің көзі қайда (мысалы, потенциалды қауіпті объект, оның қызметі нәтижесінде ластанған ағынды сулардың рұқсат етілмеген ластауы болды);

су объектісінің немесе су қорғау аймағының нақты учаскесі (су объектісіне жақын орналасқан потенциалды қауіпті объект ) су объектілеріне негативтік антропогендік әсер етудің пайда болу орны болып табыла ма;

су объектілеріне негативтік антропогендік әсер етудің қанша көздері болды (мысалы, оқиға орнында бірнеше потенциалды қауіпті объектілердің болуы жағдайы), олардың өзара байланысы және су объектілеріне негативтік әсер етудің жүйелігі қандай;

адамдардың денсаулығына қауіпті және (немесе) нақты су объектілерінің күйін нашарлататын заттардың таралу жолдары қандай;

нақты су объектілеріне негативтік антропогендік әсер ету масштабтарының ұлғаюына септігін тигізген жағдайлар қандай;

негативтік антропогендік әсер ету салдарынан белгіленген құбылыстар (мысалы, органолептикалық қасиеттердің, температураның өзгеруі және су объектілерінің басқа да сипаттамалары) немен түсіндіріледі;

нақты негативтік антропогендік әсер ету нәтижесінде бұзылған экологиялық тепе-теңдікті қалпына келтіру үшін қанша уақты керек;

сараптамаға ұсынылған объектілерде ластаушы заттардың және су объектілерінің экологиялық күйіне келеңсіз әсер ететін өзге де заттардың іздері бар ма; Бар болса, олар қандай;

су объектілерінің экологиялық күйіне заттар мен материалдар (қандай заттар екендігін көрсету) потенциалды қауіпті топқа жатады ма;

шектеулі рұқсат етілетін концентрациямен салыстырғанда өндірістік ағынды судың бұзылу жерінде экологиялық қауіпті заттар концентрациясының көбеюі бар ма;

N ықшамаудан шекарасынан 1000 м жерден табылған өндірістік ағынды суда экологиялық қауіпті заттар бар ма; егер бар болса, онда олардың шығу тегі қандай;

потенцияалды қауіпті объектінің (нақты көрсетілу керек) тазалағыш құрылымының жұмыс істеуінде бұзушылқтар бар ма; егер бар болса, олар немен көрінеді;

ағынды су құрамының параметрлері ластаушы заттардың шектеулі рұқсат етілетін концентрациясынан асып кетеді ме;

заттық жағдайдың элементтері (нақты көрсетілу керек) экологиялық қауіпті заттардың таралу көзі болып табылады ма.

51-параграф. Табиғи және жасанды биоценоздарды сот-сараптамалық экологиялық зерттеу

357. Табиғи және жасанды биоценоздарды сот-сарапшылық экологиялық зерттеудің тақырыбы табиғатты пайдалану және биологиялық объектілерді қорғау саласындағы арнайы жаратылыс ғылымдары білімдері негізінде анықталатын нақты мән-жайлар болып табылады, сондай-ақ биоценоздарға негативтік антропогендік әсер ету фактілері бойынша іс материалдарын зерттеу.

358. Биоценоз – тірі ағзалардың қауымдастығы: зооценоз, фитоценоз, микробоценоз.

Табиғи және жасанды биоценоздардың экологиялық күйін зерттеу өсімдік және жануарлар текті объектілерге негативтік антропогендік әсер етудің табиғаты мен масштабын анықтау мақсатында жүргізіледі. Сараптама барысында өсімдік қауымдастығына, жануарлар әлеміне, балық қорларына және басқа биологиялық объектілерге негативтік антропогендік әсер ету көзі анықталады, сонымен бірге негативтік әсер етудің дәрежесі мен көлемі, ластаушы заттардың келіп түсуі мен экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуы арасындағы себеп-салдарлық байланыс, өсімдік және жануарлар текті объектілердегі экологиялық қауіпті заттардың құрамы, сондай-ақ осы заттардың таралу жолдары, өсімдік және жануарлар текті объектілерге негативтік антропогендік әсер етуді жою (азайту) үшін жасалатын шаралар кешені анықталады.

359. Табиғи және жасанды биоценоздар объектілеріне зерттеу жүргізу кезінде мына сұрақтар шешіледі:

биологиялық текті нақты объектілерге (мысалы, потенциалды қауіпті объект, оның қызметі нәтижесінде биоценоз күйінің нашарлауы болды) негативтік антропогендік әсер етудің көзі қайда;

жергілікті жердің нақты учаскесі (потенциалды қауіпті объект) биоценозға негативтік антропогендік әсер етудің пайда болу орны болып табыла ма;

биоценозға негативтік антропогендік әсер ету масштабтарының ұлғаюына септігін тигізген жағдайлар қандай;

негативтік антропогендік әсер ету салдарынан белгіленген құбылыстар (мысалы, балық қорының азаюы не ағаштардың қурауы мен өлуі) немен түсіндіріледі;

биоценозға негативтік антропогендік әсер етудің келеңсіз зардаптары қай кезеңдер ішінде белгіленеді;

оқшаулы жер учаскесі немесе су объектісі шектерінде биологиялық түрліліктің төмендеу себебі неден;

шабылған ағаштардың күйі қандай болған (сау/аурулы).

360. Сот-сараптамалық экологиялық зерттеуді тағайындау үшін материалдарды дайындаудың ерекшеліктері.

Нақты объектіге негативтік антропогендік әсер ету туралы мәліметті сарапшыға сараптама тағайындаған адам ұсынуы немесе оқиға орнына бару кезінде сарапшыынң өзі анықтауы мүмкін.

Сарапшының оқиға орнына әрдайым баруы мүмкін емес. Онда сараптама тағайындаған орган ұсынған материалдар мен сынамалар бойынша сот-экологиялық сараптама жүргізіледі.

СЭС-ті жүргізуге қажетті материалдар тізбесінің ауқымы кең, ол қылмыстық іс мән-жайларына байланысты болады. Осыған байланысты, сот-экологиялық сараптама жүргізуге қажетті сұрақтар тізбесі мен зерттеу объектілері жөнінде сарапшы-экологпен келіскен жөн.

Қоршаған орта объектілерін сот-сарапшылық зерттеудің өз ерешеліктері болады, ол тек заттай дәлелдемелерді ғана емес, сонымен бірге, оқшаулау мақсатында қарастырылатын оқиға орнының айналасынан алынған оқшауландырылатын (салыстырмалы) және оқшауланатын (бақылау) үлгілерді (сынамаларды) де зерттеуден тұрады.

Талаптар: үлгілердің шығу тегінің күмәнсіздігі – үлгілерді алу орнын дәл анықтау; үлігілердің репрезентативтілігі – сәйкестендірілетін объектінің ерекше ортақ және жеке белгілердің саны мен сапасы бойынша жеткілікті көрінуі; үлгілерді салыстырмалылығы - сәйкестендірілетін объекті қасиеттерінің шынайы айырмашылығымен себептелмеген салыстырылатын көріністердің (іздер және үлгілер) айырмашылықтарының болмауы. Сараптамаға жолданатын барлық үлгілердің қажетті сапасы, керекті саны және шынайы шығу тегі болуы тиіс.

СЭС тағайындау туралы қаулы не ұйғарыммен қатар жолданатын негізгі зерттеу объектілерімен бірге, сарапшының қарамағына нөмірлері, алу орындары және олардың арасындағықашықтығы көрсетілген үлгілерді (сынамаларды) алудың сұлбасы ұсынылған жөн. Сондай-ақ, спутниктік-навигациялық жүйелерді (GPS) пайдаланумен жергілікті жердің координаттарын көрсету, зерттелетін учаскенің сипаттамасы мен фотобезендірумен бірге оқиға орнын қарау хаттамасы ұсынылады.

Сот-экологиялық сараптаманы жүрізуге сарапшыға ұсынылатын ерекше материалдардың қатарына, соның ішінде негативтік антропогендік әсер етудің зардаптарын зерттеу кезінде нақты оқшаулы учаске туралы мәліметтерді жатқызуға болады. Оларға мыналар жатады: жер, су учаскесінің өлшемі, оны айналадағы аумақтан бөліп көрсететін шекаралары, ерекшеліктері, өсімдік және топырақ қабатының сипаты, құқық бұзушылық жасау мезетінде және үлгілерді (сынамаларды) алу кезеңіндегі ауа-райы туралы ақпарат, үлгілердің (сынамалардың) саны, оларды алу тәсілі және алу мерзімі.

Егер салыстырмалы зерттеу үшін үлгілерді алу сот сараптамасының бөлігі болып табылса, онда оны сарапшы жүргізеді. Бұл жағдайда аталған әрекетті жүргізу туралы мәліметті сарапшы өз қорытындысында көрсетеді.

Үлгілерді алу кезіндегі маманның (экологтар, санитарлық дәрігерлер, зоологтар, аңшылық жүргізуші адамдар, радиологтар және тағы басқа) көмегі ол кеңес беру (қандай үлгі және оның саны қанша керек, үлгілерді алу үшін қандай техникалық құралдар, қандай жағдайлар қажет, үлгілерді алу кезінде қандай талаптарды сақтауға назар аудару керек, қажетті үлігілер саны мен сапасын алу үшін нені қамтамасыз ету керек), үлгілерді алу бойынша (оларды дайындау, буып-түю бойынша) және үлгілерді алудың нәтижелерін бағалау кезінде практикалық көмек көрсету.

Дұрысы сарапшының оқиға орнына өзінің баруы, бұл оқиға орнының экологиялық күйін жан-жақты бағалауды қамтамасыз етеді. Оқиға орнында сарапшы табиғат ортасы мен бүтіндей ландшафтың, қосылған экожүйелер күйінің құрамдас бөліктері бойынша сипаттама жүргізуге, барлық топырақ көкжиектерінің күйін сипаттай отырып, бөлінген учаскелерде топырақты жиыстыру не қазбалар жүргізуге, оқиға орнынан негативтік антропогендік әсер етудің потенциалды көздерінің болуын, сиаптын және қашықтығын анықтауға міндетті.

Әрбір көкжиектен топырақ үлгілерін, су объектілерінің, өсімдік және жануар әлемі объектілерінің сынамаларын алу арнайы құрал-жабдықтары және сынамаларды алу ыдыстары бар, аккредиттелген зертхананың маман экологының қатысуымен жүргізіледі.

Табиғи және жасанды биоценоздарға сот-сараптамалық зерттеу тағайындау кезінде қарастырылатын оқиға орнын қарау хаттамасы; негативтік әсер етуге ұшыраған флораның (гербарий) үлгілері және (немесе) аталған әсер етуді көрсететін фотоматериалдар; топырақ үлігілері; қарастырылатын оқиғаның тікелей алдында және кейіндегі ауа-райы туралы гидрометеорологиялық мәліметтерден үзінді көшірме; негативтік әсер етуге ұшыраған ауданның шаруашылық қызметі туралы мәліметттер, экологиялық мониторинг нәтижелері, қолданыстағы инженерлік коммуникациялар жоспары және олардың күйі туралы мәліметтерді ұсыну; аумақтағы жаңа құрылыс (ғимаратты бұзу, қазаншұңқырларды қазу, жобаланатын инженерлік коммуникациялармен жолдар) туралы деректер; оқиға орнына жақын орналасқан аумақтағы жасыл желектерді шаду не қайта отырғызу жобасы; учаскенің санитариялық-эпидемиологиялық күйі туралы деректер; оқиға орнында және одан тікелей жақын жердегі гидрологиялық және геологиялық іздестіру материалдар міндетті болып табылады.

Егер, сот-экологиялық зерттеудің объектісі агроценоз (егін себу, плантация, тәлімбақ және сол сияқты) болса, агротехника, агрохимия қолданатын (пайдаланатын тыңайтқыштар, ухимикаттар және сол сияқты) дән (себілетін) материалы туралы мәліметтер, гидрогеология деректері және жаңбыр мен еріген судың учаске аумағынан қайтару сұлбасы талап етіледі.

52-параграф. Генетикалық өзгерген организмдерді сот-сараптамалық зерттеу (20.1)

361. Генетикалық өзгерген организмдердің сот сараптамасы полимерлі тізбекті реакция әдісін (ПТР) пайдаланумен, шынайы уақыт режиміндегі (RealTimePCR) (%) детекциямен рекомбинантты ДНҚ сәйкестендіруге негізделген тамақ өнімдеріндегі өсімдік тектес генетикалық өзгерген көздердің (бұдан әрі – ГӨК) мөлшерлік құрамын анықтау, әлемдік және ішкі азық-түлік нарығында ең жиі кездесетін генетикалық өзгерген өсімдіктер үшін генетикалық құрылымын анықтау мақсатында жүргізіледі.

362. Қарастырылып отырған сараптамада келесі сараптамалық міндеттер шешіледі:

тамақ өнімінен өзгерген ДНҚ бөліп алу;

шынайы уақыт режимінде тамақ өнімінен бөлініп алынған өзгерген ДНҚ детекциясын жүргізу;

ұсынылған тамақ өніміндегі генетикалық өзгерген көздердің проценттік құрамын анықтау;

ҚР сатуға рұқсат етілген және рұқсат етілмегендерді анықтау мақсатында, өнімге зерттеу жүргізу кезінде пайдаланылған нақты ГӨК анықтау;

өнімді таңбалау туралы сұрақты шешу мақсатында тамақ өніміндегі ГӨК мөлшерлік құрамын анықтау.

363. Зерттеу объектілеріне:

құрамында гендік өзгерген ағзалардың болуы мүмкін тамақ өнімдері;

ГӨК таңбалау және нақты тамақ өнімдеріндегі ГӨК мөлшерлік құрамы туралы мәліметтер бар техникалық құжаттамалар;

іріктеп алу немесе бақылау сатып алу кезінде құрамында ГӨК бар тамақ өнімдерінің үлгілері;

ГӨК жоқ тамақ өнімдерінің салыстырмалы үлгілері, сондай-ақ гендік мутацияға ұшырамаған ағзалардың үлгілері;

қылмыстық немесе азаматтық іс материалдары: оқиға орнын қарау, құрамында ГӨК бар тамақ өнімдерін алу хаттамалары, сондай-ақ қойылған сұрақтарды шешу үшін мәні бар өзге де іс материалдары жатады.

364. Сараптаманың шешуіне мына сұрақтар қойылуы мүмкін:

ұсынылған тамақ өнімінде генетикалық өзгерген организмдер бар ма, егер болса қандай;

ұсынылған тамақ өнімінде ГӨО құрамы қандай;

бөлініп алынған ГӨО қандай типке, түрге жатады;

ұсынылған үлгіде ГӨО проценттік құрамы қандай.

365. Зерттеу объектілеріне қойылатын талаптар.

1) құрамында ГӨО болуы мүмкін объектілердің ластануын болдырмас үшін оларды алу, қарау, буып-түю кезінде мына ережелерді сақтау қажет:

2) құрамында ГӨО бар деп болжанған зерттеу объектілерін қарау, алу, буып-түю кезіндегі барлық рәсімдерді қолғаппен істеген жөн, әр түрлі объектілерді қарау кезінде мүмкіндігінше оларды ауыстырған жөн;

3) тек таза саймандарды пайдаланған немесе жаңа объектілермен жұмыс істеу алдында әрдайым мұқият жуып, спиртпен зарарсыздандырған жөн;

4) құрамында ГӨО болуы мүмкін тамақ өнімдерін қолмен ұстамау керек;

5) объектілермен жұмыс істеу кезінде әңгімелесуден, объектілердің үстіне түшкіруден, жөтелуден сақтану керек;

6) үлгілерді алу және буып-түю кезінде өз денесінің бөліктерін (бетті, мұрынды, ауызды) ұстамау керек;

7) ылғалды күйдегі объектілерді буып-түюдің алдында, күннің тікелей сәулесінің тиюінен және жылыту аспаптарының жақындығынан сақтанып, бөлме температурасымен таза үй-жайда тезірек кептірген жөн;

8) объектілерді таза жаңа (бұрын қолданыста болмаған) қағаз конверттерге буып-түю керек. Желімдеп, тиісті таңбалау деректерін енгізу керек.

366. Сот сараптамасын тағайындауға дейінгі кезеңде ГӨО деструктивтік өзгерістерін болдырмас үшін, заттай дәлелдемелер кептірілген және буып-түйілген күйде тоңазытқышта сақталуы тиіс. Ол болмаған жағдайда, бөлме температурасында, құрғақ, салқын үй-жайда, күннің тікелей сәулесінің тиюінен және жылыту аспаптарынан алыс жерде сақтау керек.

367. Үлгілерді алу

Шикізат немесе сусымалы өнімдер топтарынан жалпы сынама былайша алынады:

зерттелетін шикізат немесе сусымалы өнімдер топтарынан бір жолғы ота қолғаптарын пайдаланумен сынамалардың кем дегенде 10 үлгісі (5 – 10 г.) мөлшері 20х30 см бір жолғы тығыз полиэтилен пакетке салынып, араластыра отырып жалпы сынама құрайды (50-100 г);

жалпы сынамадан 10-20 г орташа сынама алынады, мөлшері 10-15 см аспайтын ілгек-сырмасы бар полиэтилен пакетке орналастырылады, ол өз кезегінде мөлшері 20х30 см бір жолғы тығыз полиэтилен пакетке салынады, мөрленеді және талдамаға жолданады.

Тығыз консистенциялы өнімдер тобынан бір жолғы қолғаптарды және фламбирленген (96% этанолда ұсталған және газ жанарғысы жалынында күйдірілген) аспаптарды пайдалана отырып, салмағы 10-50 г болатын жалпы сынаманы мөлшері 20х30 см аспайтын ілгек-сырмасы бар бір жолғы тығыз полиэтилен пакетке салынады, мөрленеді және талдамаға жолданады.

Сұйық өнімдер сынамаларын көлемі 50 см³ аспайтын, тығыз жабылатын қақпақтары бар шыны не пластик таза ыдыстарға жинайды, мөрленеді және талдамаға жолданады.

Сынамаларды алу кезінде сынамаларды алу актісі жасалады, ол алынған сынамамен бірге зертханаға жіберіледі.

Үлгілерді сақтау және тасымалдау шарттары.

Шикізат пен өнімдер үлгілерін тамақ өнімін шығарушы көрсеткен шарттарға сәйкес 1 ай ішінде сақтайды (қайталама талдама қажет болғанда). Тез бұзылатын өнімдер үлгілері мұздатылған күйде (минус 20 ⁰С температурада) 1ай ішінде сақталады (қайталама талдама қажет болғанда).

Үлгілер шикізат не тамақ өнімін сақтау үшін ұсынылған температурада тасымалданады. Тасымалдау ұзақтығы өнімнің жарамдылық мерзімінен асып кетпеуі тиіс.

53-параграф. Сот-сараптамалық дінтану зерттеуі (21.1)

368. Осы зерттеудің шеңберінде анықталатын мән-жайлар: діни сипаттағы объектілердің мазмұнында діни экстремизм, терроризм белгілерінің болу/болмауын анықтау және оларда төзімсіздік және дәлелдемелік мәні бар ақпарат ретінде үндеу белгілері анықталған сот-сарапшылық бағалау.

369. Діни экстремизм, терроризм белгілері бар объектілерді зерттеудің мәні қызмет субъектісіне тән менталитет сипаттамалары; қызмет (оның түрі, типі, сипаты, бағыты, масштабтылығы, әлеуметтік мақсаты); іс-әрекет (зерттеу объектісінде көрінген оқиғаларға қатысушы нақты субъектілердің азаматтық және саяси мінез-құлқы).

370. Сараптама объектілері:

автордың қандай да белгілі бір объективтік шындық фактісіне субъективтік қарым-қатынасын көрсететін әр түрлі техникалық құралдар көмегімен түсірілген ақпараты бар матералдар;

сараптамаға ұсынылған шынайы (затталған) объектілер (мәтіндік құжаттар, аудио және бейнежазбалар, бейнелер, символика және тағы басқа) – "тар" түсінік деген атаулар;

әлеуметтік шындық үзіктері, онда жедел зерттеу (тергеу) үшін проблемалық болған оқиғалар мен әрекеттер белең алады, олардың бір нәрсеге (өмірдің әлеуметтік мағынасына, қызметтің құқықтық нормаларына және тағы басқа) сәйкестігі/сәйкессіздігін анықтау мақсатында – "кеңейтілген" түсінік деген атау;

мерзімді басылым (кітаптар, мұқабалар, журналдар, топтамалар, үнпарақтар, үндеулер, плакаттар, билбордтар және сол сияқты);

қолжазба мәтіндері;

электронды ақпарат тасығыштардағы жазбалар (флешжинағыштар, дискілер, бейне, аудиотаспалар, микрофлешкарталар, ұялы құрылғылардағы жазбалар);

бейнелер, безендірулер;

интернет желіде жазылған ақпараттар (жеке жазбалар, келіссөздер, интернеттің әлеуметтік желісіндегі хабарламалар);

аудитивтік сипаттағы объектілер (аудиожазбалар);

вербалды, соның ішінде жазбаша-ауызша сипаттағы объектілер;

визуалды (көзбен көру) сипаттағы объектілер.

371. Сот дінтану сараптамасы шеңберінде шешілетін міндеттер:

зерттелетін материалдардағы діни бағыттардың, ағымдардың идеяларды анықтау;

басқа нәсілдерге, ұлттарға, діндерге қатысты көзқарастарды анықтау;

ислами мағынадағы теологиялық терминалогия мәнінің дефинициясы, қандай контексте қолданылған және кімге қаратып айтылған;

зерттелетін мәтінде "жихад" және діни себептермен өзін-өзін құрбан ету идеяларын насихаттайтын сөздерді, үндеулерді анықтау;

мәтіннің діни сипатын анықтау;

діни уағыздар қандай контексте айтылған, олар кімге қаратылып айтылған, олардың мазмұны, уағыз түрлері.

372. Осы сараптама шеңберінде шешілетін сұрақтар:

зерттелетін мәтін діни мәтін болып табылады ма;

зерттелетін материалдардың мәтіндеріндегі идеялар қандай діни ағымға жатады;

зерттелетін мәтін діни ұйымға (атауы) жата ма;

әңгімелер контекстіндегі, материалдағы діни терминдер (діни термин көрсетіледі) қандай мағынада пайдаланылады;

материалдарда діни нанымдар бойынша зорлықтың, соғыстың және өзін-өзі құрбан етудің идеялары бар ма;

сөздер кімге қаратып айтылған (діни терминдер, сөздер);

мәтінде күштеу әрекеттерін жасауға/кісі өлтіруге, діни себептер бойынша жазалаушы әрекеттер жасауға үгіт-насихат/уағыздау бар ма;

мәтінде діни себептер бойынша аумақтағы (аумақ атауы) соғысқа (мысалы, жихад) үгіт-насихат бар ма;

ұсынылған мәтінде бір діни топтың басқа діни топқа қарсы діни дұшпандық идеясы бар ма;

ұсынылған мәтінде бір діннің артықшылығы және екіншісінің кемістігі туралы идеяны уағыздау бар ма;

объектілерде діни себептер, нанымдар бойынша күштеу әрекеттерін жасау үшін қолдан жасалған жарылғыш құрылғыларды дайындауды оқытуға бағытталған мәліметтер бар ма;

зерттелетін мәтіндерде ҚР аумағында теократиялық құрылымды орнатуды уағыздайтын идеялар бар ма.

373. Объектілерге қандай да бір механикалық әсер етуге: бейнетаспалардың қорғау планкаларын ашуға, олардың бекіткіш бұрандаларын бұрап алуға; аудио-бейнетаспалар корпустарын және киноленталардың орама қораптарын қалай да бір зақымдауға; киноленталарды түйреуіштермен, қапсырмалармен бекітуге, олардың пішіндерін қалай да өзгертуге жол берілмейді.

Аудио-бейнетаспаларды мүмкін болатын магнитсізденуден сақтайтын шаралар қабылдау керек, сөйтіп ондағы ақпаратты жоюдан сақтау. Оларды статикалық электр, магниттік өрістер көздерінен алыс жерде сақтау керек.

Заңды тұлға ретіндегі нақты адам немесе топ адамдар діни сараптаманың объектілері болып табылмайды.

Сот дінтану сараптамасының құзыретіне құқықтық сұрақтарды шешу жатпайды.

54-параграф. Теміржол көлігін сот-сараптамалық зерттеу (22.1)

374. Сот сараптамасының объектілері:

вагондар, поездардың локомотивтері, вагондардың, локомотивтердің жекелеген тораптары, платформалар және сол сияқты;

апатқа ұшырағанға дейінгі поездың қозғалысымен байланысты құрылғылар (сигнал беру, бұғаттау, орталықтандыру, стрелкалар құрылғылары);

тікелей жолмен іргелес аумақ аймақтары;

апат болу орнымен аумақтық байланыста емес объектілер (өтпе бағдаршамдары, жақын стансалардағы қозғалысты басқару және бақылау құрылғылары, энергиямен жабдықтау құрылғылары);

поез диспетчерінің поездардың қозғалысына қатысушы басқа қызметкерлермен сөйлесу аудиожазбалары;

локомотивтің жылдамдық өлшеуіш лентасының шифрін шешу нәтижелері;

поездың нақты парағы, ВУ-45 нысанды анықтама;

локомотивтің техникалық күйінің журналы;

локомотивтің және жеке вагондардың рельстерден шығып кету іздерін және шақырым мен пикеттерге байланыстылығын, құлауының басталуы мен тоқтау орнын көрсете отырып, жолдың бұзылуы мен жылжымалы составтың орналасу сұлбасы;

қирау не апаттың, зақымданған жолдың, жылжымалы составтың зардаптары түрінің, жолда табылған бөтен заттардың, сынған бөлшектердің, дұрыс тиелмеген вагондардың, жабылған аяққы крандардың, локомотивті басқару органдары жағдайларының актілері және жалпы көріністерінің фотокестелері;

қираудың не апаттың себептерін анықтау үшін қажет болуы мүмкін, оқиғаға қатысы бар адамдардың, сондай-ақ басқа да қызметкерлердің жазбаша түсініктемелері, куәгерліктері;

жол өлшегіш вагондардың ленталарын қоса тіркеумен жол өлшегіш және дефектоскоптық құралдармен жолды соңғы тексеру, сондай-ақ жолдың натуралық тексеру нәтижелері туралы ПУ-28 және ПУ-29 кітаптарындағы жазбалардың нәтижелері туралы анықтамалар;

жүргізілген қалпына келтіру жұмыстарының актісі;

қирау (апат) мезетіндегі ауа-райы туралы ақпарат болып табылады.

375. Сараптама шеңберінде шешілетін міндеттер:

қауіпсіз қозғалысты бұзудың мән-жайларын анықтау;

қауіпсіз қозғалысты бұзудың себептерін анықтау;

қауіпсіз қозғалысты бұзудың алдын алу бойынша технологиялық, профилактикалық жұмыстар жүргізудегі кемшіліктерді анықтау;

техникалық қызмет көрсету, жөндеу күйін, нәтижелерін және қауіпсіз қозғалысты бұзудың алдын алуға арналған техникалық құралдарды пайдалануды анықтау;

техникалық қызмет көрсету мен техникалық құралдарды жөндеуді бұзуды, қауіпсіз қозғалысты бұзуды тудырған немесе соған себепші болған тоқтап қалуды анықтау.

376. Поездардың соқтығысу мән-жайларын анықтау қажеттілігі жағдайында, сот сараптамасының шешуіне мына төмендегі сұрақтарды қойған мақсатқа лайықты:

локомотивтер мен вагондардың тораптары мен аспаптарының техникалық күйі қандай;

поезды жүргізудің және оның қозғалысының өзге де мән-жайларынының дұрыстығы;

стрелкалық ауыстырғыштардың, сигнал беру, орталықтандыру және бұғаттау құрылғыларының техникалық күйі қандай;

поездар қозғалысының ұйымдастырылуы мен басшылығының тәртібі мен дұрыстығы сақталған ба;

маневр жасау жұмыстарының ұйымдастырылуы мен басшылығының тәртібі мен дұрыстығы сақталған ба;

поездар соқтығысуының техникалық себебі неде;

соқтығысу алдында поездар қозғалысының жылдамдықтары қанша;

поезды шұғыл тоқтатуға шаралар жасалған ба;

поездың тежегіштік жүйесі жарамсыз болған ба;

қирауға дейін поездардың қозғалысы кезінде сигнализация-централизация-блокировка (СЦБ) құрылғысы дұрыс әрекет еткен бе;

электровоздағы АЛСН аспабының жарамсыздық себебі неде, локомотивке орнатуға дейін ол жарамсыз болған ба;

қирауға дейін: локомотив, басқару аспаптары және сигнал беру жарамды күйде болған ба; Егер жарамды болмаса, қандай ақаулары болған;

поездың тежегіштік жүйелері жарамсыз күйде болған ба;

табылған ақаулардың себептері қандай, олар қашан пайда болған, оларды күні бұрын табуға болар ма еді;

стрелкалық ауыстырғыштар жарамды күйде болған ба; бағдаршамдар сигналдарының көрсеткіштері стрелкалардың орналасуы жағдайына сәйкес пе;

стрелкалық ауыстырғыштардың қандай ақаулары қозғалысты басқа дұрыс емес маршрутқа жіберуі мүмкін;

маневр жұмыстарын жүргізу кезінде қандай бұзушылыққа жол берілген;

СЦБ құрылғысы мен блок-аппаратура жарамсыз күйде болған ба; Егер жарамсыз болса, онда жарамсыздықтың мәні неде.

377. Локомотив не вагондардың рельстерден шығып кетуіне әр түрлі себеп болуы мүмкін, негізінде, жол ақаулары (үйме құм, балласт призма, шпал, рельстер), не жылжымалы составтың жарамсыздығы (осьтердің сынуы, жұлынған бөлшектердің дөңгелектердің астына түсуі және сол сияқты), немесе қозғалысты дұрыс басқармаудан болуы мүмкін. Оқиғаның бірнеше әр түрлі себептерден құралу жағдайлары да сирек емес.

378. Бұл жағдайда мынадай сұрақтар қойылуы мүмкін:

поездың (лакомотив, вагондардың) рельстерден шығып кетуінің техникалық себебі қандай;

жолдың (стрелка, рельс, шпалдың) ақауы рельстен шығып кету себебі бола ма немесе бұл ақаулық қирау нәтижесінде пайда болды ма;

осьтің мойын қылтасының сынуы (локомотив, вагондардың) рельстен шығып кету себебі бола ма немесе ол қирау нәтижесінде пайда болды ма;

поездың қай вагоны бірінші боп рельстен шығып кетті, жолдың қай учаскесінде құлап түсу болды;

қирау алдындағы поездың қозғалыс жылдамдығы қандай болды? Шұғыл тежеу шаралары қолданылды ма;

рельстер, стрелкалық ауыстырғыштар, вагондар осьтері, букса тораптары ақауларының пайда болу мерзімі қандай;

қирауға себепші болған ақаулар жабық не айқын болды ма; Оларды қандай тәсілмен табуға болар еді;

жол (жылжымалы составтың) ақаулары: аса жоғары тозу, құрамының жетіспеушілігі нәтижесінен пайда болды ма;

жолдың апаттық (жөндеу) учаскесі бойынша поездың қозғалыс жылдамдығын шектеуде поез бригадасы, диспетчерлік қызмет, жөнжеу жұмыстарының басшылары шаралар қолданды ма;

состав дұрыс жасақталған ба;

жүк тиеу дұрыс жүргізілген бе; жүк тиеудің қандай ақаулары Заттардың рельске құлауына, жүктің құлауына әкелуі тиіс;

жүк тиеудің нормалары асырылып кеткен бе;

сондай-ақ, өзге де сұрақтар қойылуы мүмкін.

379. Теміржол көлігінің сот сараптамасы кешенді сараптама болып табылады. Қозғалыс қауіпсіздігін бұзудың себептерін анықтаумен байланысты сарапшылық зерттеу мен сынақ жүргізуді Қазақстан Республикасы көлік және коммуникациялар Академиясының, "Қазақстан Темір Жолы" Акционерлік қоғамының, сондай-ақ уәкілетті мемлекеттік органдар мен ұйымдардың мамандары; теміржол көлігінің (жол қозғалысы қызметі, сигнализация, бұғаттау және сол сияқты) қызметі жұмыстары мәселелерінде құзырет бар мамандар комиссиясы жүргізеді.

Оқиға орнын қарауды дер мезгілінде, сот сараптамасын жүргізудің бүкіл кезеңінде қираудың, апаттардың себептері мен мән-жайларын анықтауда мәні болуы мүмкін жолдың жоғарғы құрылымы материалдарын, жылжымалы состав пен басқа объектілердің бөлшектерін барынша сақтауды қамтамасыз ете отырып, сот сараптамасын тағайындаған орган ұйымдастыруы керек.

55-параграф. Сот-медициналық сараптаманы жүргізудің ерекшеліктері (23)

380. Сот-медициналық сараптаманы жүргізуді сот-медициналық сарапшы жүзеге асырады, оның құзыретіне мыналар кіреді:

күштеп өлтіру жағдайларындағы мәйіттің сараптамасы;

күш көрсетуге сезіктену немесе сот-медициналық тәртіпте мәйітті зерттеу қажеттілігі себептелген жағдаяттар кезіндегі мәйіттің сараптамасы;

денсаулыққа келтірілген зиянның сипаты мен ауырлығын, жасын, жыныстық күйлерін анықтау және сот медицина саласындағы танымдарды талап ететін басқа да сұрақтарды шешу үшін жәбірленушілердің, айыпталушылардың және басқа адамдардың сараптамасы;

зертханалық зерттеу әдістерін қолданумен заттай дәлелдемелердің сараптамасы (зерттеуі);

қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істері материалдары бойынша, сондай-ақ жеке айыптау істері бойынша сараптама.

381. Сот-медициналық сарапшы мына төмендегі тергеу амалдарын жүргізуге қатысуға сот медицина саласындағы маман ретінде:

мәйітті табу (оқиға) орнында оны қарауға;

мәйітті эксгумациялауға;

тергеу экспериментіне;

сол орнында тексеру мен нақтылауға тартылады.

Комиссиялық сараптаманы жүргізу мына кезде міндетті:

іс бойынша медицина қызметкерлерін кәсіби құқық бұзушылығы үшін қылмыстық және әкімшілік жауапкершілікке тартуда;

жасты анықтау кезінде;

денсаулық күйін анықтау кезінде;

жынысты анықтау кезінде;

жүктілікті тоқтатумен байланысты жағдайларда;

психикалық бұзылуды анықтау кезінде;

өзге де күрделі жағдайларда.

Сараптама жүргізу үрдісінде туындаған зертханалық зерттеудің қажеттілігі жағдайында, сарапшының алдына қойылған және/немесе өзінде жеке пайда болған сұрақтарды шешу үшін, өзіндегі қаулы негізінде сарапшы объектілерді тиісті зертханалық бөлімшеге жолдайды.

Зертханалық зерттеу нәтижелері алынғаннан кейін, сарапшының қорытындысы ресімделеді.

382. Сараптама жүргізілетін адамға қатысты тексеру қажеттілігі туындаған кезде, басқа медициналық ұйымда жұмыс істейтін дәрігер-маманның сараптама тағайындаған органына (адамға) хабарланады, ол осы тексеруді жүргізуді қамтамасыз етеді.

Тексеру нәтижелерін сарапшыға сараптама тағайындаған орган (тұлға) ұсынады.

Сараптама жүргізу үрдісінде заттай дәлелдемелер және жеке сот-медициналық, криминалистік не өзге сараптаманың тақырыбы боп танылған объектілер анықталған кезде, олар сарапшының қорытындысында сипатталуға жатады және кейінде сараптама тағайындаған органға (адамға) беріледі.

56-параграф. Денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлығын анықтау сараптамасы

383. Денсаулыққа зиян келтіру, ол ағзалардың (тіндердің) анатомиялық бүтіндігін немесе олардың физиологиялық қызметін (дене зақымдары) бұзу, не сыртқы ортаның әр түрлі факторларының: механикалық, физикалық, химиялық, биологиялық, психогендік әсер ету нәтижесінде пайда болған аурулық я болмаса патологиялық күй, сондай-ақ денсаулықтың бұзылуына не өлімге әкеп соқтырған медициналық көмек көрсету ақаулықтары нәтижесінде пайда болған зардаптар деп түсінеміз.

384. Денсаулықтың бұзылуы дегеніміз, онда анатомиялық бүтіндіктің не ағзаның физиологиялық қызметінің бұзылу болғанда, нақты жарақат не аурулықпен себептелген жергілікті және (немесе) жалпы сипаттағы клиникалық көріністегі аурулық өзгерістер анықталады.

385. Жалпы еңбекке қабілеттілік дегеніміз, ол – белгілі бір өнім, бұйым не қызмет көрсету түріндегі әлеуметтік-мәнді нәтижелерді алуға бағытталған әрекеткее адамның туа біткен және кейін пайда болған қабілеттерінің жиынтығы.

386. Кәсіби еңбек жарамдылығы дегеніміз, ол – өзінің кәсібі бойынша еңбекке не оған төлемі және қызмет біліктілігі бойынша тең басқа еңбекке деген еңбек қабілеттігі.

387. Жалпы еңбекке қабілеттілікті тұрақты жоғалту – ол қызметті қайтпайтындай жоғалту, ол адамды білікті емес жұмысты толықтай немесе жарым-жартылай орындау және өз-өзіне қызмет көрсетуді қамтамасыз ету қабілетінен айырады.

388. Егер, соңғы нәтиже 120 күн ішінде анықталмаса, онда жалпы еңбекке қабілеттілікті шартты түрде тұрақты (қайтпайтын) жоғалту деп жәбірленушінң аталған уақыт мерзімі өткеннен кейін қалыптасқан жоғалтқан қызметң өлшемі есептеледі.

389. Жалпы еңбекке қабілеттілікті жоғалту критерийі қолайсыз еңбек және клиникалық болжамдар кезінде не еңбек қабілеттігін шектеу мерзіміне байланысты емес анықталған нәтиже кезінде немесе 120 күннен астам (бұдан әрі – жалпы еңбекке қабілеттілікті тұрақты жоғалту) денсаулықтың бұзылу ұзақтығы кезінде қолданылады.

57-параграф. Денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлығын бағалау сараптамасы

390. Денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлығын сот-медициналық бағалауды сарапшы медициналық тексеру жолымен жүргізеді.

391. Сондай-ақ, денсаулыққа келтірілген зиян ауырлығының сараптамасы зақымдар сипаты, оның клиникалық ағымы туралы жеткілікті деректері бар құжаттардың толық жинағы болған кезде медициналық құжаттар бойынша (стационар науқастың картасы, амбулаториялық пациенттің картасы және басқа да медициналық құжаттар) жүргізілуі мүмкін.

392. Медициналық көмекті ақаулы көрсетумен байланысты денсаулыққа зияндылықты жіктеу кезінде жіберілген ақаулықтар мен қолайсыз нәтиже арасындағы себеп-салдар байланысты анықтау қажет. Медициналық көмекті тиісінше жасамау салдарынан денсаулыққа зиянды бағалауды тек қолайсыз нәтиже мен медициналық көмекті ақаулы көрсету арасында тікелей себептік байланыс болған кезде ғана жүргізу керек.

393. Медициналық құжаттар бойынша сараптама жүргізу кезінде зардаптар не жарақаттардың нәтижесін анықтау жағдайларында, сипаты, зардаптары, аурулықтың ұзақтығы туралы медициналық құжаттардың қарама-қайшы деректеріне байланысты денсаулыққа зиянның ауырлығын сот-медициналық бағалауда қиындықтар туғанда, сарапшының сұрау салуы бойынша қылмыстық қудалау органы немесе сот сараптама, сонымен бірге комиссиялық сараптама жүргізу үшін жәбірленушіні шақыруды қамтамасыз етеді.

394. Сараптама жүргізу кезінде сарапшы медициналық құжаттардың түпнұсқаларын қолданады, түпнұсқалы құжаттар болмағанда, сарапшы сараптама тағайындаған органмен куәландырылған медициналық құжаттардың көшірмесін және салалас мамандарды тартумен жүргізілген қосымша зерттеулердің мәліметтерін негізге алады. Сарапшы қорытынды аталған зерттеулердің нәтижесін ескере отырып жасайды.

395. Психикалық бұзылу (психикалық ауру), нашақорлық, токсикомания диагностикасын психиатриялық, наркологиялық сараптама жүзеге асырады, алайда олардың алған жарақатпен байланысын, сондай-ақ жан ауруы, нашақорлық пен таксикомания салдарынан болған денсаулыққа зиянның ауырлығын бағалауды қажеттілігі бойынша мамандардың, психиатрлардың, наркологтардың, токсикологтардың қатысуымен сарапшылар комиссиясы жүргізеді. Психикалық бұзылу, ол психикалық ауыру (психикалық аурулық) деген сөз, психикалық аурулық тобына жүйке жүйелерін зақымдаумен байланысты реактивтік күй (психоздар, невроздар) енгізілмейді.

396. Денсаулыққа зиян ауырлығының сараптамасы кезінде сарапшының қорытындысында:

медициналық тұрғыдан денсаулыққа зиянның объективтік белгілері (көгерген жер, қанталау, жара, сүйектің сынуы және басқалары), олардың оқшаулануы мен қасиеттері;

жарақаттайтын заттың (заттардың) із қалдыратын бөліктерінің сипаттамасы;

пайда болу тетігі;

зиян келтіру мерзімінің өтуі (мерзімі);

саралау белгісін көрсете отырып, денсаулыққа келтірілген зиян көрсетіледі.

Азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын және ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы Конвенцияда (бұдан әрі – Конвенция) көзделген жәбірленушілерге қатысты іс-әрекеттер қолданылуын куәландыратын белгілер болған кезде (Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 29 маусымдағы Заңында ратификацияланған) (дене жарақаттарын фототіркеу жүргізіледі.

Ескерту. 396-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Әділет министрінің 05.12.2024 № 1006 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

397. Объективтік медициналық деректер бойынша өмір үшін қауіпті белгілерді анықтаған жағдайда, сарапшы жарақат нәтижесін күтпей-ақ, денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлығын анықтай алады.

Денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлығы туралы болжамды пайымдаумен алдын ала тұжырымдар жасалмайды.

398. Сарапшы денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлығын:

клиникалық көріністің айқын еместігі не жәбірленушінің клиникалық және зертханалық тексеруінің жеткіліксіздігі;

өмір үшін денсаулыққа зиянның айқындалмаған қауіпті емес нәтижесі;

жәбірленушінің қосымша тексеруден бас тартуы немесе қайталама тексеруге келмеуі, егер бұл сарапшыны жарақат сипатын, оның клиникалық ағымы мен нәтижесін дұрыс бағалау мүмкіндігінен айырған;

медициналық құжаттардың болмауы, соның ішінде денсаулыққа зиянның сипаты мен ауырлығы туралы пайымдау мүмкін болмаған жағдайларда бағаламайды.

Аталған жағдайларда, сарапшы тұжырымдарында денсаулыққа зиянның ауырлығын анықтауға мүмкіндік бермейтін себептерді баяндайды, осы сұрақты шешу үшін оған қажетті қандай мәлімет (медициналық құжаттар, қосымша зерттеулердің нәтижелері және басқалары) керек екендігін көрсетеді.

Денсаулыққа зиянның ауырлығын анықтау мүмкін еместігі туралы дәлелді түсініктеме сарапшыны сараптама тағайындаған адамның (органның) қойған басқа да сұрақтарын шешу қажеттілігінен босатпайды.

58-параграф. Мәйітті табу орнында қарауды ұйымдастыру және жүргізу

399. Мәйіттің сыртқы түрін оның табылу (оқиға) орнында қарау тергеу амалдары болып табылады.

Мәйіттің сыртқы түрін қарауды тергеуші сот медицина саласындағы дәрігер-маманның, ал ол қатыса алмаған кезде, басқа дәрігердің қатысуымен жүргізеді.

Мәйіттің сыртқы түрін оның табылу (оқиға) орнында қарау кезінде сот медицина саласындағы дәрігер-маман (оның міндетін атқарушы дәрігер) тергеушіге сарапшының құзыретіне жататын сұрақтары бойынша көмек көрсетеді.

Мәйітпен бірге мәйітханаға мәйітке сараптама тағайындау туралы қаулы және оның табудың (оқиға) орнындағы мәйітті қарау хаттамасының көшірмесі жолданады.

59-параграф. Мәйітке сараптама ұйымдастырудың негізгі қағидалары

400. Мәйітке сараптама жүргізбей, тек медициналық құжаттар бойынша өлім себебін анықтауға рұқсат етілмейді.

401. Мәйітке сараптама жүргізу өлімнің себебін анықтау үшін, қаулыда көрсетілген өзге де сұрақтарды шешу үшін тағайындалады.

Шіру үрдісінің дамуы немесе сыртқы ортаның әр түрлі факторларының әсерімен байланысты мәйіттегі өзгерістер сараптама тағайындаудан бас тартуға негіз бола алмайды.

Медициналық ұйымда емдеуде болған адамның өлімі және күштеп өлтіру не сондай деп сезіктену кезінде медициналық ұйымның басшысы сараптама тағайындау туралы сұрақты шешу үшін дер уақытында сот-тергеу органдарын хабардар етеді.

Сараптама ерте болған мәйіттік өзгерістерден соң да (салқындау, мәйіттегі дақтар, мәйіттің сіресіп қалуы) басталуы мүмкін. Осы аталған өзгерістер пайда болғанға дейін мәйіттің ішін ашу тек өлімді анықтап көрсету және өлімнің болғаны туралы акті рәсімделгеннен соң ғана жүргізіледі.

Аталған актінің бір данасы сараптама тапсырылған сот-медициналық сарапшыға тапсырылады және сот сараптамасы органында қорытындының көшірмесімен бірге сақталады.

Сараптама тағайындаған органның (адамның) рұқсатынсыз өлген адамның туыстары мен жақындарына және мәйітке сараптама жүргізуге қатысы жоқ басқа адамдарға сараптама кезінде қатысуға, сондай-ақ мәйітхана бөлмесіне (секция залы, мәйіт сақталатын жер, мәйітті киіндіру бөлмесі) кіруге рұқсат етілмейді.

Адамдардың жалпы өліміне (2 адамнан артық) әкеп соқтырған стихиялы апат және техногендік апаттар, басқа төтенше оқиғалар жағдайында, сараптама тағайындаған органның (адамның) келісімі бойынша өлім туралы медициналық куәлікті және қорытындыны рәсімдеумен өлімнің себебін мәйіттің сыртқы түрін қарау бойынша анықтауға рұқсат етіледі.

Күштеп өлтіру белгілері мәйітке патологоанатомиялық зерттеу жүргізу бойынша табылуы мүмкін. Бұл жағдайда мәйітті ашу тоқтатылады және медициналық ұйымның басшысы жазбаша не жеделхатпен болған жағдайды қылмыстық қудалау органына хабарлайды. Мәйітті зерттеген патологоанатом мәйіт пен органдарды зерттеу тоқтаған мезеттегі күйде сақтауды қамтамасыз етеді және өзі жасаған зерттеу туралы хаттама толтырады, ол сараптама қорытындысына енгізіледі.

Сараптама сот-медициналық мәйітханаларда немесе медициналық мәйітханаларда жүргізіледі. Мәйітті мәйітханаға жеткізу мүмкін болмаған кезде, сараптама тағайындаған орган (тұлға) сот-медициналық сарапшыға өзге бөлмеде жұмыс істеудің қажетті жағдайын жасауды қамтамасыз етеді.

Сараптама тағайындаған органның (адамның) келісімі бойынша мәйітке, сонымен бірге эксгумацияланған мәйітке ашық ауада, жылдың жылы мезгілінде, құрғақ ауа-райында мәйітке сараптама жүргізуге және жұмыс істеудің қажетті жағдайын жасауға рұқсат етіледі.

Мәйітті, оның киімдерін және тікелей мәйітке қатысы бар басқа да заттарды мәйітханаға дер уақтысында жеткізуді сараптама тағайындаған орган (тұлға) қамтамасыз етеді.

Мәйітті медициналық ұйымнан мәйітханаға жолдаған кезде, сараптама тағайындаған орган (тұлға) бір мезгілде медициналық құжаттардың түпнұсқаларын және өлген адамның киімдерін жеткізуді қамтамасыз етеді.

Егер, киімдер анықтау не тергеу органдарымен, не олар өлген адамның туыстарының рұқсатымен алынған болса, қаулыда тиісті жазба жазылады.

Мәйітханаға келіп түскен мәйіттер, киімдер және мәйітпен бірге әкелінген өзге де заттар журналға тіркеледі. Мәйіттер шіріп өзгеруді дамытуға бөгет болатын жағдайларда сақталады.

Күштеп өлтіру белгілері анықталған кезде мәйітке бальзамдауға арналған консервілеу заттарын енгізу сараптама тағайындаған органның (адамның) жазбаша рұқсатымен қолданылады.

Мәйіт киімдері және онымен бірге жеткізілген өзге де заттар сараптама жүргізу басталғанға дейін олардың мәйітханаға келіп түскен күйінде сақталады.

Шетел азаматы мәйітінің сараптамасын, бұрын зерттелмеген эксгумацияланған мәйіттің алғашқы сараптамасын, мәйіттің қайталама сараптамасын міндетті түрде сот-медициналық сарапшылар комиссиясы жүргізеді.

Мәйіттің сараптамасын тағайындау туралы қаулыда сараптама тағайындаған орган (тұлға) міндетті түрде өлген адамның азаматтығын көрсетуі керек.

Қатып қалған мәйіттерді, олар бөлме температурасында толықтай ерігеннен кейін зерттейді, бұл ретте мәйітті жоғары температура жағдайында жылдамдатып ерітуге жол берілмейді.

Сараптама тағайындаған адам оны жүргізу кезінде қатыса алады. Оның белгіленген уақытта келмеуі сараптама жүргізуді бастауды кешіктіруге негіз бола алмайды. Егер, сараптама тағайындаған адам сараптама жүргізу кезінде қатысса, сарапшының қорытындысында оның тегі, лауазымы және жұмыс орны көрсетілумен тиісті жазба жазылады.

402. Зерттелгеннен кейін алынбаған мәйіт мәйітханада 10 күнтізбелік күн ішінде сақталады. Қаулы шығарған органның (адамның) жазбаша рұқсатынсыз алынбаған мәйіттерді көмуге рұқсат етілмейді.

403. Мәйіттердің және тірі адамдардың (сезікті және ұсталған адамдардан, сондай-ақ жыныстық қылмыстар мен кәмелетке жасқа толмағандар мен қабілеттігі жоқ адамдарға қатысты жасалған қылмыстардан басқа) сот-медициналық сараптамасы тек күндізгі уақытта табиғи жарықта жүргізіледі. Осы талаптар табылған зақымдар мен өзгерістерді сипаттау мен әрі қарай бағалауда сарапшылық қателіктерді бодырмау мақсатында негізделеген, бұлар сараптама тұжырымдарына келеңсіз әсер етуі мүмкін.

60-параграф. Өлім туралы медициналық куәлікті, перинаталды өлім туралы медициналық куәлікті ресімдеу

404. Өлім туралы медициналық куәлік (перинаталды өлім туралы медициналық куәлік) мәйіттің сот-медициналық зерттеуден (союдан) кейін толтырылады және зерттеу жүргізген сот-медициналық сарапшымен қол қойылады.

Өлім туралы медициналық куәлікті толтыру және беру тәртібі (перинаталды өлім туралы медициналық куәлік) қолданыстағы заңнамаға сәйкес жүргізіледі.

Егер өлім себебін анықтау немесе пысықтау үшін зертханалық зерттеулер жүргізу қажет болса, алдын ала куәлік беріледі.

Зертханалық зерттеулердің нәтижесі алынғаннан кейін өлім туралы жаңа куәлік жасалып, "Алдын аланың орнына" деген белгімен облыстық (қалалық, республикалық) статистикалық басқармаға беріледі.

Сот сараптамасы органының басшысы немесе сот сараптамасы органының қалалық, аудандық, ауданаралық бөлімшесінің жетекшісі алдын ала куәліктің орнына жолданатын өлім туралы жаңа куәліктің уақтылы жасалуын және статистикалық басқармаға жолдануын бақылауды қамтамасыз етеді.

61-параграф. Сот-гистологиялық сараптаманы (зерттеулерді) ұйымдастыру және жүргізу (24.1)

405. Сот-гистологиялық сараптаманың (зерттеудің) мақсаты зорлық әсер етумен не аурулықпен себептелген ағзалардағы (тіндердегі) патологиялық өзгерістерді бағалау және болуын анықтау, зақымдардың тірі кезінде болғанын және ескілігін анықтау, сондай-ақ сот гистология саласындағы арнайы ғылыми танымдарды қажет ететін қаулы мен бағытта баяндалған өзге де сұрақтарды шешу болып табылады.

406. Сот-гистологиялық зерттеудің объектілері: мәйітті ашу кезінде алу жүргізілген органдар мен тіндердің бөліктері және іс бойынша өтіп жатқан, сот-гистологиялық зерттеуді қажет ететін басқа да объектілер.

Сараптамаға келіп түскен объектілерді тіркеу кезінде ілеспе құжатта оның келіп түсу күні, зерттеудің реттік нөмірі, өңдеу әдісі, алынған объектілердің ілеспе құжатта көрсетілген тізбемен сәйкестігі және зерттеуге жолданған материалдағы анықталған ақаулар белгіленеді.

Объектілер сараптаманы (зерттеуді) жүргізудің бүкіл уақытында, олардың сақталуын және әрі қарай пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ететіндей жағдайларда болады.

Сот-гистологиялық зерттеу жүргізу барысында сарапшы зерттеу тақырыбына қатысты іс материалдарын оқып-зерттейді, олардан қажетті мәліметтерді жазып алады, заңнамамен белгіленген тәртіпте сот-гистологиялық диагнозды тұжырымдауға және қорытынды беруге қажетті қосымша объектілер мен медициналық құжаттарды сұратады.

407. Сот-гистологиялық сараптамаға (зерттеуге):

препараттарды дайындау (қойылған мақсатты ескере отырып арнайы бояуларды қолданумен);

микроскоптық зерттеу (қосымша зерттеу әдістерін қолданумен);

зерттеу нәтижелерін ресімдеу (тұжырым жасау) жатады.

408. Дайындалған гистологиялық препараттар мына талаптарға сай болуы керек:

қалыңдығы 10-15 мкм артық емес, бүктесіні және жыртығы жоқ, жақсы тегістелген болуы керек; сапалы кесінді алу мүмкін болмаған кезде, кесінділер мен олардың бөліктерін әр түрлі қалыңдықта дайындауға рұқсат етіледі;

кесінділердің бояуы, әр түрлі құрылымдарының айқын жіктелуі көрінетіндей біркелкі болуы керек, кесінділер жарқырап тұруы тиіс;

кесінділердің бөтен бөлшектермен, бояғыш кристаллдарымен ластануына, қабатты шыны астына ауа көпіршіктерінің түсуіне жол берілмейді;

бір парафин блокқа 1 объект құйылады, тиісінше заттық шыныға бір блоктың 1-3 қиығы орналастырылады (1 объект – 1 блок, 1 блок – 1 шыны препарат);

бір объектіден бір бояу әдістемесі үшін 1-3 қиық дайындалады; қажет болғанда, кесінділер саны көп болуы мүмкін;

препараттар дайындалғаннан кейін заттық шыныда дайындалған блоктардың саны, сарапшылық зерттеу нөмірі және гистологиялық препараттардың дайындалу жылы белгіленеді.

Сот-гистологиялық сараптаманың (зерттеудің) барлық жағдайларында қиықтарды гематоксилинмен және эозинмен бояу жүргізіледі.

Сондай-ақ, қажетті жағдайларда мына бояуларды қолдану ұсынылады:

липидалар;

темір тотығы тұздарын анықтау үшін - Перлс бойынша;

қосылу тіндеріне - Ван-Гизон бойынша, Зербино бойынша, Маллори бойынша;

талшықтың иілімділіген – Вейгерт бойынша, Харт бойынша;

кардиомиоциттердің "зақымдануын" анықтауға – Рего бойынша, Ли бойынша, Зербино бойынша;

амлоидқа-қызыл конго, генцианды күлгін;

гликоген - Бест бойынша, Шабадаш бойынша, Шиффа реактивімен;

жүйке тіндерін бояу – Нисслю бойынша;

гемоглобинурий пигменттерін анықтау үшін-Лепене бойынша;

жоғарғы тыныс алу жолдарының шырышты қабықтарының таңба-сүртінділері-Павловский бойынша;

жаңа туғандардың сараптамасы кезінде өкпенің микроциркуляторлы арнасына қан толуды анықтау үшін-Маллори бойынша;

Лефлердің көк метиленімен микробтарды анықтау үшін, Грамвейгерт бойынша және басқалары;

Патологиялық күйдің бірқатарын анықтау үшін бірқатар арнайы зерттеу әдістерін – фазалық-контрастік, люминесценттік, полярланған жарықта және басқалары;

сондай-ақ, сарапшы манадандырылған көздерде сипатталған әдістемелерді пайдалана алады.

409. Сараптама (зерттеу) нәтижелерін рәсімдеу кезінде сарапшы-гистолог анықталған микроскоптық өзгерістерді жүйелейді.

Тұжырымдар зерттеу бөлімінен алынуы керек, ғылыми-негізделген және патогенетикалық принциптер бойынша құрылуы керек.

Ақпарат жеткіліксіз болған кезде диагноздың фактографикалық рәсімдеуі пайдаланылады, онда жүйеленген ретпен ағзалар мен тіндердегі табылған өзгерістер келтіріледі.

Жарақат және жарақат емес генездің ағзалары мен тіндеріндегі зақымдардың реактивтік үрдістердің артықшылық оқшаулауын көрсетумен олардың көріну сипаты мен дәрежесі белгіленеді.

Бір боялу әдістемесін қолданумен бір орган немесе тін (сүртінді) түйірін сот-гистологиялық зерттеу гистологиялық зерттеуді (зерттеу объектісі) есепке алудың бір шартты бірлігі болып табылады. Осы түйірден дайындалған препараттың әрбір қосымша боялуы, микроскопияның (люминесценттік, фазалық-контрастік, полярланған жарықта) әрбір арнайы әдісі, сондай-ақ бір препаратты морфометрлеу және микрофотографиялау гистологиялық зерттеуді есепке алудың қосымша шартты бірлігі болып табылады.

Сақтауы арнайы талаптарды қажет ететін биологиялық объектілерді сарапшылық зерттеу аяқталған кезде, ол сот сараптамасы органында жүзеге асырылады. Сот сараптамасы объектілерінің қалдықтарын сақтау мерзімі туралы деректер Сарапшының қорытындысында көрсетілуі тиіс.

Сот-медициналық сарапшылардың жолдамасы бойынша келіп түсетін мәйіт материалы бөлімшеде олардың толықтай сақталуын қамтамасыз ететін жағдайларда сақталады.

Гистологиялық мұрағат шыны препараттарынан, парафин блоктардан (парафин құймасы болғанда) және ішкі органдары мен тіндер қалдықтарының ылғал мұрағатынан жасақталады.

Гистологиялық шыны препараттар екі жыл сақталады; егер сараптама тағайындаған орган (тұлға) басқа мерзімді белгілемесе, парафинге құйылған объектілер блоктар алынғаннан кейін үш жыл сақталады. Егер сараптама тағайындаған орган (тұлға) басқа мерзімді белгілемесе, ішкі органдары мен тіндер қалдықтарының ылғал мұрағаты 10% формалин ерітіндісінде бір жыл сақталады.

Целлоидинге құйылған блоктардағы объектілер, сондай-ақ мұздатылғаннан кейін қалған қалдықтар сарапшылық зерттеу аяқталғанға дейін сақталады.

Гистологиялық мұрағаттың бұзылуы немесе оның әрі қарай сақтауға жарамсыздығы жағдайларында тиісті акт жасалады, оған бөлімше басшысы, сарапшы-гистолог және зертханашы қол қояды.

Диатомды планктоны бар минерализаттан дайындалған шыны препараттар бір жыл сақталады.

Сақтау мерзімі аяқталғаннан соң, объектілер санитариялық және басқа да қауіпсіздік нормалары сақтала отырып жойылады. Мұрағаттық гистологиялық материалды, органдар мен тіндерді жоюды комиссиялық түрде жүргізіледі, сонда күні қойылған "Сараптама (зерттеу) объектілерін жою актісі" жасалады, онда сараптама (зерттеу) нөмірі, келіп түсу мен зерттеудің аяқталу күні көрсетіледі, оған сарапшылық бөлімшенің басшысы, сарапшы және зертханашы қол қояды.

62-параграф. Сот-биологиялық және сот-цитологиялық сараптаманы (зерттеу) ұйымдастыру және жүргізу (25.1)

410. Сот-биологиялық сараптаманың мақсаты адамның қанын, бөліністерін және шашын иммундық реакциялар көмегімен зерттеу болып табылады. Сот-цитологиялық сараптаманың мақсаты органдардың және тіндердің бөлшектерін, оқшауланған жасушаларды микроскопия көмегімен зерттеу болып табылады..

411. Сараптама жүргізуге мыналар ұсынылады:

сараптама тағайындау туралы қаулы;

нақты сараптаманы жүргізуге қажетті салыстырмалы үлгілер (қан, бөліністер, шаштар және басқалары).

Іс бойынша өтіп жатқан адамдардың қан үлгілері сот-биологиялық бөлімшеде (қан алу кабинеті болған кезде) немесе сараптама тағайындаған адамның тапсырысы бойынша медициналық ұйымның медицина қызметкері кейінде зерттеуге жеткізумен алынады. Мәйіттен сұйық қан үлгісін ашу жүргізген сарапшы алады (жүрек қуысынан қан алған мақсатқа лайықты). Қандай да бір себептерге байланысты қанды алу мүмкін болмаған жағдайларда, үлгілер ретінде шаштар, тырнақтар, сүйектер, бұлшық еттер алынады.

Іс бойынша өтіп жатқан адамдардың қанының топтық сипаттамасын анықтау кезінде үлгілер құрғақ күйде дәкеде зерттеледі.

Ерекше жағдайларда, үлгі ретінде мәйіттен алынған киім зерттеледі (бұл әрекет сараптама тағайындау туралы қаулыда келісіледі).

Салыстырмалы зерттеуге арналған заттай дәлелдемелерді және үлгілерді алу хаттамасы:

сараптама жүргізуге қажетті материалдар (мәйіттін немесе тірі адамның сараптама қоырытындысы; қайталама не қосымша сараптамалар тағайындалған кездегі жағдайларда сарапшының бастапқы қорытындысы).

Сезікті (не жәбірленуші) болмаған кезде сараптама үлгілерсіз жүргізіледі.

412. Сараптама жүргізу кезеңінде зерттеу объектілері мен құжаттардың сақталуын сарапшы қамтамасыз етеді, сараптама аяқталғаннан кейін олар сараптама тағайындаған органға (адамға) тапсырылады.

Мұрағаттық материал (мәйіт қанының үлгілері, тампондар, шаштар, тырнақтар, сүйектер, цитологиялық шыны препараттар, зерттеу нәтижелеріне байланысты емес), егер сараптама тағайындаған орган (тұлға) басқа мерзімді белгілемесе, 3 жыл сақталады.

Объектілер мен құжаттарды жоюды құрамында 3 адамы бар комиссия сот сараптамасы органының басшысы бекіткен актіні жасау арқылы жүргізеді.

Бар болуын, түрін, жынысын анықтау жөніндегі зерттеулерді жүргізу кезінде, өте кіші объектілерді толықтай жоймайынша қойылған сұрақтарға жауап беру мүмкін еместігін қоспағанда, объектілерді шығындауды зерттеудің толықтығын және олармен қосымша не қайталама әрекеттердің мүмкіндігін қамтамасыз ететіндей етіп жүргізеді.

Сұйық қан оның бөлімшеге келіп түскеннен келесі күннен кешіктірілмей зерттелуі керек, немесе дәке салфеткасында кептірілуі тиіс.

Объектілерді таңбалау айқын және бір сараптаманы орындау кезде барлық реакцияларда өзгеріссіз қалуы керек.

Әрбір зерттеуді жүргізу кезінде оның түріне байланысты пайдаланылатын реактивтер мен реагенттердің (олардың ерекшелігі мен белсенділігі) және топтық қатыстылықты анықтау үшін стандартты эритроциттердің жарамдылығы тексеріледі.

Қан мен бөліністердің сараптамасы кезінде сарапшы қолданылатын әдістемелердің кез келгенін, олардың әрбірінің сезімталдығын ескере отырып жұмысында пайдалануы мүмкін. Сезімталдығы аз әдісті пайдалану кезінде расталмаған реакция алу жағдайында, міндетті түрде сезімталдығы көп әдіс қолданылады, тек соны жүргізгеннен кейін ғана қан не бөліністердің табылмағандығы туралы тұжырым жасалады.

Қан немесе бөліністердің болуы туралы тұжырым жасау үшін оны қолдануда оң нәтиже берген кез келген санамаланған әдістердің бірін пайдалану жеткілікті, ал қан не бөліністердің табылмауы туралы тұжырым жасау үшін әр түрлі әдістерді олардың сезімталдығының өсуі бойынша реттілігімен қолданған міндетті.

Расталмаған реакция нәтижесі қан не бөліністердің болмауы туралы тұжырым жасаудың негізі болып табылмайды. Бұл жағдайда сарапшы тек олардың табылмау фактісін көрсетеді.

Жануар қанымен араласқан адам қанының іздеріндегі топтық қасиеттерді анықтамайды.

Ауызда болған белгілері бар темекі тұқылы мен шайнау сағыздарындағы сілекейдің болуы анықталмайды. Темекі тұқылы мен шайнау сағыздарындағы топтық ерекшелік антигендерді анықтау кезінде анық емес нәтиже алған жағдайларда, сілекейді болуын анықтау бойынша реакцияға жүгінеді.

Ерекшелігі жоқ нәтижелердің болу мүмкіндігінен, сіріңкедегі, тырнақ астындағы, темек тұқылындағы терді анықтау ұсынылмайды.

Ұзақ уақыт киілген заттарда (бас киім астарлары, аяқкиім ұлтарақтары, нәскилер мен шұлықтар және басқа заттар) тердің болуы анықталмайды.

63-параграф. Медиктік-криминалистік сараптаманы ұйымдастыру және жүргізу (26.1)

413. Медиктік-криминалистік зерттеулердің мақсаты фактілерді анықтау және бағалау болып табылады, онда жалпы сот медицина саласындағы білімнен басқа, криминалистік сәйкестендіру саласындағы арнайы ғылыми танымдарды және арнайы зертханалық зерттеу (физикалық, фотографиялық, техникалық, химиялық, математикалық) әдістерін қолдануды қажет етеді.

414. Сот-медициналық зертханалардың медиктік-криминалистік бөлімшелерінде мына төмендегі сот-медициналық зерттеулер жүргізіледі:

трасологиялық;

баллистикалық;

жеке адамды теңдестіру;

микрологиялық (микрообъектілер мен заттар іздерінің сараптамалары);

оқиғаларды қайта қалпына келтіру (ситуациялық сараптамалар).

415. Трасологиялық зерттеулердің объектілері:

зақымдар;

адам денесіне ену іздері және олармен шығу тегі бойынша киіммен адам денесіне өткір және доғал заттардың механикалық өзара әрекет ету нәтижесінде болған киімдегі ұқсас іздер, қан ағу, заттар мен материал бөлшектерін бір өзара әрекет ететін беттен екіншісіне ауысу, сондай-ақ химиялық, термиялық және дене зақымдарына әкеп соқтыратын өзге де факторлардың әсер етуі;

аталған іздер қасиеттерінің және олардың қылмыстық іс материалдары мен медициналық құжаттарда ауызша-сөйлеу, графикалық, фотографиялық, рентгенографиялық, математикалық және басқа да модельдер түрінде пайда болуы үрдістерінің құжатталған көріністері;

жобаланған жарақат құралдары (тексерілетін объектілер) және олардың іздерінің әр түрлі модельдер түріндегі көріністері;

зерттеуге ұсынылған және сараптама барысында эксперименттік түрде алынған сараптама объектілерінің үлгілері.

416. Трасологиялық зерттеулерді жүргізу кезінде келесі сұрақтар шешіледі:

іздердің түрін, пайда болу механизмі мен шарттарын анықтау;

жарақат құралының қасиеттерін және оны теңдестіруді анықтау.

417. Баллистикалық зерттеулердің объектілері:

адам денесіндегі атыс қаруынан болған зақымдар және онымен бірге киімдегі атыс қаруының зақымдарының пайда болуының бірыңғай механизмі, атыс қаруынан болған жарақат үрдісінде денеде және киімде пайда болатын өзге де іздер, сондай-ақ атыс снарядтары, дене мен киімнен алынған олардың бөліктері;

ауызша-сөйлеу, графикалық, фотографиялық, рентгенографиялық, математикалық түрдегі және қылмыстық іс материалдары мен медициналық құжаттарда басқа да модельдер түріндегі адам денесі мен киіміндегі атыс қаруынан болған зақымдар қасиеттерінің және онымен байланысты іздердің белгіленген көріністері;

зерттелетін атыс қаруы зақымдарының және зерттеуге ұсынылған және сараптама барысында эксперименттік түрде алынған атыс қаруы жарақаты динамикасының объективті модельдері түріндегі ілеспе іздерінің пайда болу үдерістерінің құжатталған көріністері;

адам денесінің зақымдары және жарылыс жарақаты нәтижесінде туындаған онымен бірыңғай механизмімен байланысты киімді зақымдау, жарылыспен зақымдау үдерісінде пайда болған дене мен киімдегі өзге іздер, олардың көріністері және жарылғыш құрылғылар немесе олардың құрамдас бөліктерінің үлгілері;

ұсынылған және /немесе оны орындау барысында эксперименттік түрде алынған басқа да сараптама объектілері.

418. Баллистикалық зерттеулерді жүргізу кезінде:

атыс қаруы снарядының зақымдау фактісі, жарылғыш құрылғылардың зақымдау факторлары анықталады;

зақымдардың саны мен атылыстардың жүйелігі анықталады;

кіру және шығу зақымдарынының оқшаулауы анықталады;

жарақат арналарының бағыты, атылыс арақашықтығы, атыс қаруы мен оқ-дәрінің түрі мен ерекшелігі, атыс қаруынан зақымдар келтіру мезетіндегі жәбірленушінің денесінің қалпы, зақымның кедергі арқылы және снарядтың тайқып кетуінен кейінгі белгілері, атылыс бағыты, сондай-ақ жарылыс жарақаты кезінде дененің зақымдануының механизмі мен шарттары, жарылғыш құрылғылардың белгілі бір сипаттамалары анықталады.

419. Жеке адамды теңдестіру зерттеуінің объектілері мыналар болып табылады:

дене бөліктері және кез келген мәйіттік өзгерістер кезеңіндегі белгісіз адамдар мәйіттерінің, бөлшектелген мәйіттердің басқа объектілері, дененің бөлшектенген бөліктері, қаңқаланған мәйіттер, қаңқа бөліктері, жеке сүйектер, сүйек қалдықтары, сүйекке ұқсас объектілер, мәйіттерді өртеу орнының күлдері;

ауызша-сөйлеу, антропометриялық, морфологиялық, графикалық, көлемдік, фотографиялық, рентгенографиялық түрдегі және табу орнын қарау және сот-медициналық сараптамаларды жүргізу барысы кезінде алынған басқа да модельдер түріндегі құжатталған белгісіз мәйіттердің, олардың бөліктерінің, сүйек қалдықтарының ерекшеліктерін сипаттайтын белгілер;

белгісіз мәйіттердің орны, болу жағдайлары және мән-жайлары туралы құжатпен белгіленген деректер;

іздестірудегі адамдар туралы құжатпен белгіленген мәліметтер, объективтік модельдер түріндегі көріністер, іздестірудегі адамдардың туыстарынан келіп түскен және сараптамаға ұсынылған белгіленген мәліметтер.

420. Жеке адамды теңдестіру сараптамасы кезінде адам сүйектерінің түрлік қатыстылығын, олар тиесілі болған мәйіттер санын, олардың нәсілдік, жыныстық қатыстылығын, жасын, өмір сүргендегі бойын және дененің басқа да өлшемдерін, оның құрылымының ерекшеліктерін, болған ауруларының белгілері барын, дене зақымдарын, олардың сипаты мен ескілігін, ауызша портретінің белгілерін және беймәлім сүйектердің жеке басын анықтау үшін қажетті басқа да жеке ерекшеліктерін анықтайды.

421. Микрологиялық зерттеулердің (микрообъектілер мен заттар іздерінің сараптамалары) объектілері:

пайда болу механизі бойынша дене зақымдарымен байланысты болатын, адамдардың мәйіттеріндегі зақымданған тіндердегі және киім іздеріндегі микробөлшектер мен микроіздер;

сот-биологиялық, сот-гистологиялық, химиялық-токсикологиялық бөлімшелердің спектральды зертханасында зерттеу жүргізу үшін микрокөлемде алынған объектілер;

қылмыстық (іздестіру) істе және медициналық құжаттарда белгіленіп бұрын жүргізілген микрологиялық зерттеулер туралы, мәйітті табу орнында оған сот-медициналық зерттеудің нәтижелері және сараптамаға жолданатын сараптамалар туралы басқа да мәліметтер.

Ұсынылған материалдар мен жинақталған сұрақтар бойынша сараптамалардың басқа түрлерін жүргізу қажет болмаған жағдайларда, микрологиялық зерттеулер өзіндік жеке зерттеу ретінде жүргізіледі.

Сот-медициналық микрологиялық зерттеулер кезінде киімде, мәйіт денесінде, зақымдарда және дене тіндерінде бөтен микрообъектілердің болуы, заттар мен микрообъектілердің жарақат құралынан киімге және керісінше өту (ену) фактісі анықталады.

422. Оқиғаларды қайта құру сараптамаларының (ахуалдық сараптамалар) объектілері:

аяқталған сот-медициналық және криминалистік сараптамалардың қылмыстық іс материалдары;

ахуалдық сараптамаларды жүргізу кезеңінде орындалған тергеу және сарапшылық эксперименттердің материалдары;

бұрын жүргізілген сараптамалардың объектілері (оқиғаға қатысушылар киімдерінің бөліктері, көлік құралдары, зақымдар салу құралдары, атыс қаруы, оқиға орнының заттық жағдайы және басқалары), сондай-ақ үлгілер, көшірмелер мен объективті модельдер;

тірі адамдар – зерттелетін оқиғаға нақты қатысушылар және ахуалдық талдау үшін маңызы бар мән-жайларды қайта құруға тартылатын статистер;

оқиғаның шынайы орны, жол, ландшафт немесе оған құжаттамалық түрде белгіленген елеулі параметрлер мен оқиға орнына ұқсастыру шарттары бойынша барынша сәйкес учаске.

Оқиғаны қайта құру сараптамасы кезінде сарапшының міндеті дене зақымдарын келтіру және алу барысының динамикасы туралы оқиғаға қатысушылардың түсініктерінің тергеу және сарапшылық жолмен алынған объективтік деректерге сәйкестігін (сәйкессіздігін) анықтауға саяды.

423. Сараптама жүргізу барысында мыналар пайдаланылады:

әдебиет деректері;

диссертациялық жұмыстар;

ресми басылымдарда және басқа да материалдарда жарияланған ғылыми мақалалар;

пайдалану құқығына сертификаты бар, бөлімшелерде ресми мақұлданған және оң әсер берген компьютерлік бағдарламалар;

медициналық-криминалистік зерттеулер әдістемелері.

424. Сараптаманы жүргізу барысына мына кезеңдер кіреді:

қаулымен, ұсынылған материалдармен (медициналық құжаттарды қоса алғанда) танысу;

заттай дәлелдемелер мен ұсынылған үлгілерді алдын ала қарау;

зерттеу;

тұжырымдарды жасау;

сараптама қорытындысын ресімдеу.

Сараптама тағайындау туралы қаулымен танысу кезеңінде сарапшы істің мән-жайын, шешуге жататын сұрақтарды және сараптамаға ұсынылған материалдар тізбесін оқып-зерттейді, келіп түскен материалдардың тізбеге сәйкестігін тексереді.

Заттай дәлелдемелерді (үлгілерді) алдын ала қарау, алда тұрған жұмыс көлемін, олардың белгілі бір зерттеу түрін жүргізуге жарамдылық дәрежесін анықтау, объектілерді сәйкестендіруші және сәйкестендірілетін нөмірлеу мен таңбалауға сұрыптау және жіктеу мақсатында, сондай-ақ олардың бастапқы қасиеттерін сақтау жөніндегі шараларды дер кезінде қабылдау үшін жүзеге асырылады.

425. Сараптама объектілерін келесілермен:

сәйкестендіру барысындағы әрбір объектінің орнымен (трасологиялық және баллистикалық сараптамаларда ең алдымен, сәйкестендіруші объектілерді, яғни теңдестірілетін құралдан болған іздерді зерттейді, екінші кезекте тексерілетін объектілер – жобаланған жарақат құралы зерттеледі; жеке адамды теңдестіру сараптамаларында және микрологиялық сараптамаларда, алдымен сәйкестендірілетін объектілер, содан соң барлық салыстырмалы материал зерттеледі);

объектілердің бастапқы қасиеттерінің құбылмалығымен (ең алдымен, шіру және өзге де үрдістердің нәтижесінде сәйкестендіру белгілері басқа объектілерге қарағанда бұрын жоғалатын объектілер зерттеледі);

механизмімен және пайда болу жағдайларымен (ең алдымен, киім материалдарының сыртқы, содан кейін ішкі қабаттарының зақымдары зерттеледі, бұдан соң қабат-қабатымен жарақат арнасы зерттеледі; егер зақымдардың пайда болу жүйелігі анықталған болса, із-зақымдар бойынша сәйкестендіру зерттеуінде бірінші кезекте келтірілген зақымдар зерттеледі) себептетесетін, белгілі бір жүйелікпен зерттейді.

Зерттеу әдістерін таңдап алған кезде сарапшы осы сараптама түріне қолданылатын барлық әдістерді анықтайды. Содан кейін, объектілердің сипатына қарап, нақты жағдайда пайдалану үшін ең жарамды және тиімді әдістерді таңдап алады және объектілер қасиеттерін зерттеудің аяғына дейін барынша сақтау қажеттілігінен шыға отырып, оларды қолданудың кезектілігін анықтайды.

Зерттеу жүргізудің жалпы тәртібін сараптаманың түріне байланысты криминалистік сәйкестендіру теориясының негізгі қағидаларын ескере отырып анықтайды.

426. Трассологиялық сараптамаларды жүргізу кезінде зерттеу мына төмендегі жүйелікпен өткізіледі:

шынайы (зерттелетін) іздерді (сәйкестендіруші) жеке-жеке зерттеу, сонда құжаттамалық деректер мен нативтік материалда (тікелей іздер – жәбірленушінің киімі мен денесіндегі зақымдар, олардағы бөтен қосылыстар мен ендірмелер) әрбір іздің қасиеттерін жеке-жеке барлық қол жетімді құралдармен зерделейді, оның пайда болу механизмін анықтайды, жалпы және жеке белгілерін айқындайды және теңдестіру үшін жарамдылық дәрежесін анықтайды;

шынайы іздерді салыстырмалы зерттеу, оның барысында әр түрлі іздердегі әрбір анықталған белгілердің қайталанушылығын анықтайды; оларда бір немесе бірнеше із жасаушы объектілер бейнеленгенін анықтайды, не із жасау механизмдерінің біркелкілігін немесе әр түрлілігін көрсетеді және зерделеніп жатқан іздер арасындағы байланысты анықтайды;

болжамды жарақат құралы болған кезде жеке-жеке зерттеу және осы құралдармен эксперименттік іздерді (үлігілерді) алу;

эксперименттік іздерді жеке-жеке және салыстырмалы зерттеу, оны шынайы іздерді зерттеу кезіндегі сұлба бойынша жүргізеді;

шынайы, эксперименттік іздерді салыстырмалы зерттеу және алынған нәтижелерді бағалау.

Салыстырмалы зерттеу барысы жүйелікпен жалпы белгілерден жеке белгілерге қарай жүргізеді. Жалпы белгілері бойынша объектілерді салыстырған кезде ұқсастық пен айырмашылықты анықтап бағалайды. Жеке белгілерді салыстырғанда, сәйкес келу мен айырмашылықты анықтайды.

427. Баллистикалық зерттеулер жүргізу кезінде трасологиялық сараптамаларға жүргізген жүйелікпен жүргізеді, алайда мына ерекшеліктерді ескереді:

баллистикалық сараптамалардағы атыс қаруынан болған зақымдардың пайда болу механизмі мен шарттарын айқындайтын белгілер трассологиялық сараптамаларға қарағанда, көбінесе, өздігінше сәйкестендірушілік мәнге ие болады, өйткені, олар атылыс арақашықтығы, кіру және шығу тесіктерінің оқшаулануы, жарақат арнасынының бағыты мен тереңдігі және басқасы туралы ақпаратпен қатар атыс қаруы мен оқ-дәрінің түрі мен ерекшелігін (кейде, жеке даралығын) көрсетеді;

зақымдардың пайда болу механизмі мен шарттарын және атыс қаруының ерекшеліктерін (жобаланған жарақат құралы болмаған кезде) анықтауға арналған салыстырмалы материал сараптамаға ұсынылған осындай құралдардың үлгілері болуы мүмкін, ал олар болмаған кезде – бұрын жүргізілген сараптамалар кезінде алынған қарудың топтық баллистикалық қасиеттері туралы немесе арнайы әдебиетте жарияланған деректер болуы мүмкін;

баллистикалық сараптама жүргізу кезінде қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтауға басты назар аударылады, атап айқанда, атыс қаруының сот-медициналық зерттеуі алдында оның оқталмағандығына көз жеткізу керек, ал эксперименттік атыстарды тек кешенді сараптама ауқымында, арнайы жабдықталған тир үй-жайында, тиісті қауіпсіздік шараларын сақтай отырып және атыс қаруын криминалистік зерттеу бойынша маманның қатысуымен жүргізу керек.

428. Жеке адамды теңдестіру бойынша зерттеу жүргізу кезінде орындалу жүйелігі мен зерттеу көлемін ұсынылған объектілердің сипаты мен сапалы таңдауынан шыға отырып анықтайды:

сәйкестендірілетін объектілерге (белгісіз сүйектер немесе соларға ұқсас объектілерге) жеке-жеке анатомиялық-морфологиялық зерттеу күмәнді жағдайларда, әрбір объектінің биологиялық және тіндік қатыстылығын, анатомиялық және түр қатыстылығын анықтағанда жүргізіледі;

әрбір объектінің жыныстық, нәсілдік белгілерін, жасын және бойын, аурулығын, жарақаттарын, туа біткен ақауларын және басқа да ерекшеліктерін анықтайды;

салыстырмалы-анатомиялық зерттеумен бытыраңқы табылған объектілердің шығу тегінің, олардың тегі адамнан шығуы күмән тудырмаған кезде белгілерді жеке-жеке зерттеу кезінде анықталуы бойынша бір индивидтен шығуын анықтайды;

бір индивидтен шыққан сәйкестендірілетін объектілерді жеке-жеке зерттеудің деректерін жиынтықта бағалауда (синтезбен) барлық объектілерді оқып-зерттеу нәтижелері, патологиялық өзгерістер мен даму аномалиясының белгілері ескеріліп, оның түпкілікті жынысын, жасы және бойын анықтайды, сондай-ақ тірі кезіндегі сыртқы, жалпы және жеке белгілерін, ауызша портретін, тері тыртықтарын және басқа да деректерін анықтайды;

іздестірілетін адамдарға салыстырмалы материалды жеке-жеке зерттеумен сәйкестендірушілік зерттеуге жарамды құжаттамалық мәліметтерді, фотосуреттерді, рентгенограммаларды және хабар-ошарсыз жоғалып кеткеннің белгілерін көрсететін басқа да объекті-модельдерді (сәйкестендіруші объектілер) анықтайды, сондай-ақ оның белгілерін зерделейді, талдап қорытады;

сәйкестендірілетін және сәйкестендіруші объектілерді салыстырмалы зерттеу кезінде, алдымен, олардың жынысы, нәсілі, жасы, дене бітімінің ерекшеліктері туралы деректерге салыстыру жүргізеді, содан соң ауызша портреті мен жеке ерекшеліктеріндегі белгілерге салыстыру жүргізеді;

ендірме (фото құрастыру), сырғанату және репераж әдістерімен салыстыруды санамаланған белгілер бойынша салыстырудағы оң нәтижелерді алғаннан кейін орындайды.

Микрологиялық зерттеулер кезінде ұсынылған объектілерді зерделеу, антропологиялық зерттеулер сияқты сәйкестендіретін объектілерден бастайды, содан кейін үлгілерге талдау және салыстырмалы зерттеу жүргізіледі. Бөлімшеде пайдаланылатын әдістердің тізбесі мен сезімталдығына байланысты, сараптама микрообъектілерді табу кезеңінде және олардың жалпы қысқаша сиапттамасымен аяқтауы мүмкін, немесе заттардың жіктелу не сәйкестендіру деңгейіне дейін жеткізілуі мүмкін.

429. Оқиғаларды қайта құру бойынша (ахуалдық зерттеулер) жүргізу әрдайым тергеу және сараптамалар ісі бойынша орындалған материалдарды (сот-медициналық және криминалистік) зерделеуден бастайды, содан кейін қойылған міндеттерге байланысты оларды шешудің тәсілдері мен құралдарын айқындайды. Сараптаманы орындаудың кезеңдері:

тергеу және сарапшылық іс-әрекеттермен алынған оқиға динамикасы туралы объективтік деректерге талдау;

оқиға динамикасы туралы тексерілетін нұсқаларға жеке-жеке талдау;

әрбір тексерілетін нұсқалар бойынша жеке-жеке орындалған эксперименттік зерттеулер;

объективтік деректерді талдау нәтижелерін ескере отырып орындалған эксперименттік зерттеу;

эксперименттік деректерді алынған салыстыру нәтижелерін бағалаумен салыстырмалы зерттеу.

430. Оқиғаларды қайта құру бойынша (ахуалдық зерттеулер) жүргізу кезінде мына ерекшеліктерді ескереді:

ахуалдық зерттеулерді жүргізу алдын ала тергеу сатысында, айыпталушының әлі қылмыстық іс материалдарымен және ондағы сараптамалардың деректерімен таныспаған кезде жүзеге асырылады;

зерттеулердің эксперименттік бөлігі тергеу эксперименті (онда алынған эксперименттік деректерге талдауды сарапшы іс материалдары бойынша жүргізеді) не сарапшылық эксперимент ретінде жүзеге асырылады;

эксперименттік зерттеулерді жеке-жеке әрбір тексерілетін нұсқалар бойынша орындайды;

тергелетін оқиғаға қатысушылар және статистер зерттеу объектілері болып табылады және эксперимент әдістемесіне сәйкес, олардың антропометриялық белгілері мен физикалық дамуының ұқсастықтарына куәландырылуға жатады;

тексерілетіндер сарапшыны тарта отырып, оқиғаға қатысушылар мен статистер бойынша нұсқаларды тексеруден өткізеді, ал объективті деректер бойынша эксперименттерді және олардың нәтижелерін салыстыруды статистерді тарта отырып жүргізеді;

ахуалды модельдеу кезінде, алдын ала жәбірленушіні ауыстыратын (бейнелейтін) статистің денесіне зақымдарға сәйкес ен-таңбалар (бұл ен-таңбалар айыпталушы үшін көрінбейтін болуы керек (киіммен жабылған) салады, шынайы зақымдардың оқшаулануының және эксперименттік түрде алынған шартты түйіспелі іздердің сәйкестігі не сәйкессіздігі анықталады;

зерттеудің объективтігіне объектілердің статикасы мен динамикасы заңдылықтарын көрсететін механиканың негізгі физикалық заңдарын барабар қолданумен жетеді;

екі дененің (объектілер мен субъектілер) өзара әрекеті үрдісінің графикалық талдауында айналу мезеті, иық және күш тетігі және басқалары сияқты физикалық шамалардың планиметриялық құрылысын пайдаланады, физикалық шамалардың сандық көрсеткіштері болған кезде, олар динамометрдің, миллисекундомердің, тензометрдің және басқа да аспаптардың көмегімен алынуы мүмкін; зерттелетін нұсқаны (үдерісті) ахуалдық бағалау есептеу шамаларын: күш импульсін, сызықтық үдетуді, соққы қуатын, кедергінің иілімді күштерін және өзге де параметрлерді алумен математикалық талдаумен бекітілуі мүмкін;

барлық тексеруден өткен нұсқалардың нәтижелерін объективтік деректермен салыстыруды барлық параметрлер: оқшаулау, лунниктер, жарақат бағыттары, олардың сырт және ұш жақтары, жарақат арналарының бағыттары, атыс снарядының ұшу траекториясының, жарақат құралының, көліктің қозғалысын көрсететін басқа морфологиялық белгілері бойынша жүргізеді;

ұқсастық пен айырмашылықты анықтайды, оған қоса эксперимент жүргізу шарттарына байланысты айырмашылықтарды елеулі (толықтай сәйкес келмеу) және елеусіз деп бөледі, оның барысында барлық салыстырылатын параметрлердің сөзсіз сәйкес келуіне қол жеткізу мүмкін емес;

жүргізілген салыстырмалы зерттеудің негізінде зақымдарды келтірудің мүмкіндігі немесе мүмкін еместігі туралы тұжырым жасайды және оның егжей-тегжей дәлелдемелерін келтіреді, оны қорытындының түйіндеу бөлімінде баяндайды;

елеулі айырмашылықтар кезінде осы жағдайда зақымдарды келтірудің мүмкін еместігі туралы тұжырым жасайды; елеулі айырмашылықтар және ұқсастықтар болмаған кезде зерттелген жағдайда жәбірленушіде зақымдардың пайда болу мүмкіндігін жоққа шығармайды, бұл жағдайда оқиғаның барлық басқа мүмкін болатын нұсқаларының дұрыстығы мен сенімділігі жоққа шығарылған кезде кесімді тұжырым шығарылады;

эксперименттік зерттеулер статистермен оқиғалар динамикасын көрсетуді қажет етпеген жағдайларда, биоманекендерді немесе жасанды манекендерді пайдаланады, не оқиғалар динамикасын графикалық сұлбаларда, математикалық есептеулерде, компьютерлік модельдеу арқылы фотобейнелерді репераждау жолымен талданады;

экспериментке қатысушылардың барлық әрекеттерін түйінді кезендер мен фазаларға ерекше назар аударумен фото-, кино-, бейнетүсіру көмегімен белгіленеді (шабуылдаушының қолындағы жарақат құралының орналасуы, жәбірленуші мен шабуылдаушының өзара орналасуы, жарақат құралы қолдың қозғалыс траекториясы, жарақат құралының жәбірленушінің денесімен түйісуі, оқиғаға қатысушылардың, көлік оқиғасының кейінгі орын ауысуы; белгілеуге статикалық кезеңдер ғана емес, сонымен бірге қозғалыс динамикасының фазалары да жатады);

ахуалдық сараптама эксперименттік зерттеудің барлық кезең барысын көрнекі аша және салыстырмалы талдаудың нәтижелерін растай отырып безендіріледі (реперажы бар фотосуреттер, суреттер, векторлық-графикалық құрылымдары бар сұлбалармен).

64-параграф. Әйел және еркек жынысты адамдардың жыныстық жай-күйлерінің сараптамасын ұйымдастыру және жүргізу

431. Жыныстық жай-күйлердің сараптамасын ведомстволық қатыстылыққа байланыссыз, қылмыстық процесті жүргізуші органның (адамның) қаулысы негізінде сот-медициналық сарапшысы жүргізеді.

Өзге арнайы медициналық танымдардың сараптамасын жүргізу үшін қажет болған жағдайда, сараптаманы тиісті медициналық бейімнің мамандарының қатысуымен комиссиялық түрде жүргізеді.

Әйел және еркек жынысты адамдардың сараптамасын осы мақсат үшін жабдықталған, жарық, жылы үй-жайда, табиғи күндізгі жарықта немесе жеткілікті жасанды жарықта жүргізеді. Тиісті жағдайлар болмаған кезде сараптаманы денсаулық сақтаудың бейімделген ұйымдарында жүргізу керек.

Әйел жынысты адамдардың сыртқы және ішкі жыныстық органдарын тексеруді гинекологиялық креслода жүргізеді.

65-параграф. Сексуалды сипаттағы күштеу әрекеттерінің белгілерін анықтау

432. Жәбірленуші адамдарға, сондай-ақ әйел, еркек жынысты адамдарға қатысты сексуалды сипаттағы күштеу әрекеттері кезінде әр түрлі күштеу және табиғи қарсы сексуалды айла-шарғылар жасалуы мүмкін, олар жыныстық қылмыстар санатына жатады.

Сексуалды сипаттағы күштеу әрекеттерін жасау нәтижесінде жәбірленушінің денесінде, сонымен бірге жыныстық органдарында әр түрлі зақымдар пайда болуы мүмкін:

қаламаған жүктілік болуы мүмкін;

мерез ауруларын, ВИЧ-инфекцияны жұқтыруы мүмкін;

еркек пен еркектің, әйел мен әйелдің жыныстық актілерін жасауы;

жасөспірім жастағы жәбірленушілерге қатысты азғындық әрекеттер жасау.

Сондықтан да сарапшының міндетіне осы кезде аталған әрекеттерде объективті белгілердің туындауын анықтау кіреді.

66-параграф. Химиялық-токсикологиялық сараптамаларды (зерттеулерді) жүргізудің тәртібі (27.1)

433. Химиялық-токсикологиялық сараптамаларды (зерттеулерді) жүргізудің мақсаты токсикологиялық химия саласындағы арнайы ғылыми танымдарды қажет ететін объектілерді (заттай дәлелдемелерді, үлгілерді) химиялық зерттеу болып табылады.

434. Химиялық-токсикологиялық зерттеудің объектілері: адам мәйіттерінің ішкі органдары, биологиялық сұйықтықтар және адам денесінен шығатын бөліністер, химиялық-тоқсикологиялық зерттеуді қажет ететін іс бойынша өтіп жатқан басқа объектілер.

Мәйіт материалдарына химиялық-токсикологиялық зерттеу жүргізу кезінде мәйітке сот медициналық сараптама жүргізу шеңберінде зерттеу басталған күні жіберілген объектілердің үштен бірі бөлініп алынады және болуы мүмкін қайталама және қосымша сараптама жүргізу үшін осы Ережелердің қағидаларына сәйкес мерзім мен жағдайда сақталады.

Объектілер сараптаманың (зерттеудің) барлық мерзімі ішінде олардың сақталуын және әрі қарай пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ететін жағдайларда болуы керек.

435. Химиялық-токсикологиялық сараптамалық зерттеудің мақсаты болып табылатын (бастапқы заттар болып табылатын) заттардың (тұрмыста, медицинада, ветеринарияды, ауыл шаруашығында пайдаланылатын кез келген табиғи және синтетикалық заттар және тағы басқалары) көптігін ескере отырып, бұл ретте оларды бір мезетте табуға жарамды әдістер мен тестердің әмбебап және толық қанды жиынтығы жоқ, сарапшы мамандандырылған көздерде келтірілген әдістемелерді пайдалана алады.

Химиялық-токсикологиялық зерттелуге міндетті заттардың тізілімі шешуге қойылған сұрақтарға сәйкес және тиісті әдістемелермен айқындалады.

Сарапшы, қойылған сұрақтарға, клиникалық, секциялық көрініске, істің мән-жайына, оқиға орнынан алынған мәліметтерге, ұсынылған объектілердің күйі мен санына, зертхананың жарақтандырылуына байланысты, өте дұрыс нәтижені қамтамасыз ететін бастапқы затты анықтауды ң қажетті әдістерін таңдайды.

Объектілердің ақталмайтын шығынын болдырмау үшін сарапшы сараптама (зерттеу) объектілері келіп түскен кезде жүргізілетін сараптама (зерттеу) бойынша барлық материалдарды мұқият зерделейді:

1) қойылған сұрақтың ілестірме құжаттағы мәліметтерге сәйкестігі (іс жағдайлары, медициналық құжаттардың мәліметтері, сот-медициналық диагноз және басқа материалдар);

2) зерттеу объектісін сырттай қараудың нәтижелерін бағалау (объектінің сипатын, оның санын, бояуын, өзіне тән иісін, бөгде қоспалардың болуын, ортаның әсер етуін, консерванттың болуын);

Химиялық реакциялар ағымының ерекшеліктеріне байланысты химиялық-токсикологиялық зерттеу басқа да заттарға таратылуы мүмкін.

Сараптама барысында қаулыда көрсетілмеген затқа талдау жүргізу қажет болғанда сарапшы сараптама тағайындаған тұлғаға хабарлай отырып, зерттеуді кеңейтеді.

Сарапшы өзінің арнайы танымы шеңберінде іс үшін маңызы болуы мүмкін зерттеулер жүргізеді.

Әрбір зерттеу кезінде қосымша зерттеулер үшін жеткілікті қалу үшін мүмкіндігінше объектіні ең аз көлемде пайдалану керек.

436. Сақталуы арнайы шарттарды талап ететін биологиялық объектілерге сарапшылық зерттеу аяқталғаннан кейін, ол сот сараптама органында жүзеге асырылады.

Сот сараптамасы объектілерінің қалдықтарын сақтау мерзімі туралы деректер Сарапшының қорытындысында көрсетілуі керек.

Биологиялық объектілердің қалдықтары бөлімше мұрағатында мөрленген күйде сақталады, таңбалауда: сараптама (зерттеу) нөмірі, зерттеудің аяқталу күні, сақтау мерзімі, сарапшының Т.Ә.А көрсетіледі және қолы қойылады.

437. Сот-медициналық сарапшылардың жолдауы бойынша келіп түсетін мәйіт материалы бастапқы ыдысын сақтамай бөлімшеде сақталуы мүмкін, бірақ олардың толықтай сақталуын және анатомиялық атауын анықтау мүмкіндігін қамтамасыз ететін жағдайларда сақталады.

Этил спиртін анықтау мақсатында мәйіттің сот-медициналық сараптамасын жүргізу шеңберінде бағытталған мәйіт материалының қалдықтары (+1 С° - +2 С° температурасы шегінде), сондай-ақ карбоксигемоглинге жолданған қан, егер сараптама тағайындаған орган не адам өзге мерзімді белгілемесе, екі ай мерзімде, +2 С ⁰ жоғары емес температурада сақталады (сақтау мерзімі туралы жазба сарапшы қорытындысының мәтінінде көрсетілуі тиіс).

Басқа уытты заттарды анықтау мақсатында мәйіттің сот-медициналық сараптамасын жүргізу шеңберінде бағытталған мәйіт материалының қалдықтары, егер сараптама тағайындаған орган не адам өзге мерзімді белгілемесе, бір жыл мерзімде, -10 С ⁰ жоғары емес температурада сақталады (сақтау мерзімі туралы жазба сарапшы қорытындысының мәтінінде көрсетілуі тиіс).

Шарт негізінде бағытталған объектілердің қалдықтары олардың бұзылуын болдырмайтын жағдайларда зерттеу аяқталғаннан кейін бір ай мерзім ішінде сақталады (сақтау мерзімі туралы жазба қорытындысы (Акт) көрсетілуі тиіс).

Сақтау мерзімі аяқталғаннан кейін объектілер санитариялық және басқа да қауіпсіздік нормаларын сақтаумен жойылады. Объектілерді жоюды комиссия жүргізеді, сонда сараптама нөмірі, келіп түскен және зерттеудің аяқталу күні көрсетілген "Сараптама (зерттеу) объектілерін жою актісі" жасалады, оған сарапшылық бөлімше басшысы, сарапшы және зертханашы қол қояды.

Жекелеген жағдайда, сақтау үшін жағдайлардың болмауына байланысты білгіленген мерзімнен бұрын объектілерді жою қажеттілігі болған кезде, сараптама (зерттеу) объектілері оларды тек жолдаған органның (адамның) жазбаша рұқсатымен ғана жойылуы мүмкін.

Химиялық-токсикологиялық сараптама (зерттеу) аяқталғаннан кейін, барлық ілеспе құжаттар қорытындының екінші данасымен бірге сот сараптамасы органының мұрағатында 25 жыл мерзімге сақталады.

Қойылған сұрақтарға байланысты ізделінетін заттардың, пайдаланылатын әдістемелер тізбелерінің, ұсынылған объектілердің күйі мен санының, істің мән-жайының, зертхананың жарақталуының әр түрлілігін ескергенде, сарапшылық жұмыстың көлемін есептеудің бірыңғайын жасау мақсатында химиялық-токсикологиялық бөлімшелерде осы Қағидаларға қосымшаға сай Химиялық-токсикологиялық зерттеулерді толық талдауға арналған қайта есептеу коэфиценттерінің кестесіне сәйкес химиялық-токсикологиялық зерттеулердің шартты бірліктерге (толық талдау) қайта есептеу коэффициенттері қолданылады.

67-параграф. Сот-наркологиялық сараптаманы жүргізудің ерекшеліктері (28.1)

438. Қамаудағы адамдарға қатысты сот-наркологиялық сараптама (бұдан әрі - СНС) аталған адамдардың тұратын жерінде (тергеу изоляторы, уақытша ұстау изоляторы), сондай-ақ зерттеу жүргізуге қажетті жағдайлар болғанда, сот сарапшысының кабинетінде жүргізіледі.

439. СНС амбулаториялық жағдайларда жүргізеді.

СНС жүргізу барысында психикалық аурулардың болуы туралы деректер анықталған кезде, сот-наркологиялық сарапшысы қойылған сұрақтарға жауаптармен қатар, қорытындыда сот-психиатриялық сараптама жүргізудің қажеттілігін көрсетеді.

440. Сарапшының (сарапшылардың) қорытындысы:

1) клиникалық зерттеу процесінде алынған деректерге;

2) сот-наркологиялық сараптама жүргізуге (іс беттені көрсетумен) жатқызылатын адам туралы сипаттамалық мәліметтер; қажетті материалдар: бұрыңғы соттылығы туралы анықтама-талап, учаскелік инспекторлардың, туысқандардың берген мінездемелері бар іс материалдарындағы мәліметтерге;

3) психиатриялық, наркологиялық ұйымдардан алынған медициналық құжаттарға;

4) аспаптық және зертханалық зерттеу әдістерінің нәтижелеріне негізделу керек.

441. Анамнестикалық мәліметтерде:

1) ерте дамудың мәліметтері;

2) психикалық, наркологиялық бұзушылықтардың тұқым қуалаушылық ауыртпалығы туралы мәліметтер;

3) алған білімі туралы мәліметтер;

4) еңбек жолы, әскери қызметі туралы мәліметтер;

5) ауыруға дейінгі жеке бас ерекшеліктерін және ауыру кезінде болған мінез-құлық өзгерістерін анықтау;

6) бастан өткізген соматикалық ауруларды, жарақаттарды және оның зардаптарын анықтау;

7) әкімшілік және қылмыстық жауапкершілікке тартылу туралы мәліметтер;

8) отбасылық жағдайы туралы мәліметтер;

9) өзгерген реактивтік синдромының (тұтыну формасының, толеранттылықтың өзгеруін, көп мөлшерде алу кезіндегі қорғану реакциясының жоғалуын және мастану формасының өзгеруін), психикалық тәуелділік синдромының және физикалық тәуелділік синдромының қалыптасуы көрсетілген үлкен наркологиялық синдромның қалыптасуы туралы деректер болуы тиіс аурудың анамнезі. Психобелсенді заттарды соңғы рет қабылдаудың ұзақтығы мен оны тоқтатудың күйі көрсетіледі. Психотикалық бұзушылықтардың, сіңір тартылу талмаларының пайда болу жүйелігі көрсетіледі. Бұрын жүргізілген емдеу мен оның нәтижелері туралы деректер көрсетіледі.

442. Жалпы қарауға мыналар кіреді:

1) әр түрлі зақымдардың іздерін, соның ішінде венаішілік, бұлшықет ішілік инъекциялардан болған іздерді, "сүрлеуді" (орналасу орны, түсі, ескілігі, ұзындығы), өздігінен кесіп алуды (олардың ескілігін ескергенде), егер, бар болса, татуир ерекшеліктерін анықтау;

2) бастан өткен жарақаттардан кейінгі тыртықтарды анықтау үшін бастың шаш бөлігін қарау;

3) сілекейлі ауыз қуысын қарау (тыртықтар, эпилептикалық ұстамалары салдарынан тістелу іздерінің болуы).

443. Айтылған арыздар мен соматикалық аурулардың болуын ескергенде, органдар мен жүйелер бойынша соматикалық күйді зерттеуде анамнезге мыналар кіреді:

1) тыныс алу органдарын перкуссиясы мен аускультативтік зерттеу;

2) жүрек-қан тамырлары жүйесін зерттеу (аускультация, артериялық қысымды, пульс жиілігін өлшеу);

3) асқорыту органдарын зерттеу (егер, бар болса, іштің пальпациясы, бауырдың үлкеюін анықтау).

444. Неврологиялық тексеру кезінде мыналар анықталады:

1) бас-сүйек жүйкелері қызметінің бұзылуы;

2) сіңірлер және периосталды рефлекстер, олардың өзгеруі, патологиялық рефлекстердің болуы, еркін қозғалыс көлемі, сал болуы, аяқ-қолды кесіп алу;

3) экстрапирамидалық бұзушылықтар (гипокинез, гиперкинез көрінісі, бұлшықет тонусының бұзылуы, әр түрлі гиперкинездердің, тремор, миоклонияның болуы);

4) мишық патологиясы және қозғалыс координацияның бұзылуы, сөздің бұзылуы, жазудың өзгеруі, нистагмалар белгіленеді;

5) сезімталдық және оның бұзылуы;

6) вегативтік жүйке жүйесі қызметінің бұзылуы.

445. СНС жүргізілетін адамның психикалық күйін баяндаған кезде, сипаттамалық әдіс қолданылады. Онда жалпылама анықтамалар мен стандартты тұжырымдар болмауы керек. Бір не басқа да симптомды не синдромды сипаттағанда, сот-наркологиялық сараптамаға жолданған адамның сыртқы пішіні мен мінез-құлқын сипаттаудан бастаған жөн. Сипаттауға санасының күйі, аффектік, ерік, психомоторлы бұзушылықтары, қабылдаудың, ойлаудың, зияттың, назардың, жадының бұзылуы жатады. Жауап алуды белсенді, жоспарлы және мақсатқа лайықты жүргізген жөн. Психопатологиялық симптомдарды сипаттау бытыраңқы және кездейсоқ емес, олардың онда бір-бірімен өзара байланыстығы бойынша жүргізілуі керек.

Қабылдаудың бұзылуы мен сандырақ күйзелістерін қысқаша түрде баяндау қажет, онда оның көрінісі неде және зерттелетін адам аурулық күйзеліс шындықтарын қалай түсіндіретіндігін көрсету керек. Пароксизмалды бұзушылықтарды (сіңір тартылу, сіңір тартылмай талма) сипаттау сақталған естеліктер және олардың пайда болуы және психобелсенді заттарды қабылдауды тоқтату арасындағы уақыт байланысын жүйелей отырып, көрген адамдардың куәландыруы бойынша жүргізген жөн. Психикалық статусын зерттеу зерттелетін адамның СНС қатысын және өзінің күйін бағалауда анықтаумен аяқтау керек.

446. СНС жүргізу барысында зертханалық – (психобелсенді заттардың болуына ағзаның биологиялық орталарын (несеп, қан), сондай-ақ қатаң түрде медициналық көрсеткіштер бойынша (әрі қарайғы жазалану орны бойынша мәжбүрлеп емдету туралы шешім қабылдануы мүмкін адамдарға қатысты) зерттеу - жалпы қанның анализі, жалпы несеп анализі, қан микрореакциясы және басқалары) және аспаптық (қарын қуысы органдарын ультрадыбыстық зерттеу, бас миының компьютерлің томографиясы, көкірек қуысы органдарын рентгенологиялық зерттеу және басқалары) әдістер қолданылады.

447. Өткізілген СНС нәтижелері бойынша сот сарапшысының (сарапшылардың) тұжырымдарымен негізделіп жүргізілген зерттеулердің нәтижелерін бағалау жүргізіледі.

68-параграф. Сот-психиатриялық сараптамалар жүргізудің ерекшеліктері (29.1)

448. Қамаудағы адамдарға қатысты сот-психиатриялық сараптамасы аталған адамдардың орналасқан жерінде, сондай-ақ зерттеу жүргізуге қажетті жағдайлар болғанда, сот сарапшысының кабинетінде жүргізіледі.

449. Сот-психиатриялық сараптамасы амбулаториялық және стационарлық жағдайларда жүргізеді. Егер, сот-психиатриялық сарапшылар амбулаториялық жағдайларда сот-психиатриялық сараптама жүргізудің нәтижесінде барынша ұзақ және егжей-тегжейлі бақылау қажеттілігінен қойылған сұрақтарға жауап бере алмаса, олар сот-психиатриялық сараптаманы стационарлық жағдайларда өткізу туралы ұсыныстар береді.

450. Сот-психиатриялық сараптамасын жүргізу кезінде сот сараптамасының объектісі – адамның психикалық күйін өзгертуге душар етуі мүмкін үшінші тұлғалардың қатысуына жол берілмейді.

451. Сот-психиатриялық сараптамасын комиссиялық түрде, кемі екі сот-психиатриялық сарапшысы жүргізеді, ал адамның есі дұрыстығы туралы мәселе бойынша сот-психиатриялық сараптамасын жүргізу үшін құрамында кемі үш сот-психиатриялық сарапшысы бар комиссия тағайындалады.

452. Сот-психиатриялық сараптама жүргізу кезінде, егер қаулыда, сот сараптамасын тағайындау туралы ұйғарымда, қорғаушы, жәбірленушінің өкілі болып табылатын адвокаттың сот сараптамасын жүргізу туралы сұрау салуда көрсетілген бір мәселе бойынша сот сарапшылары қорытынды береді, ал басқалары бойынша қорытынды беру мүмкін еместігі туралы хабарлама жасау үшін негіздер болса, олар бірыңғай құжат уақытша психикалық бұзылудан шыққанға дейін емдеу жүргізу және сараптамалық мәселелерді шешу үшін кейіннен сот-психиатриялық сараптама жүргізу туралы ұсыныныммен сарапшысының қорытындысын жасайды.

Сот-психиатриялық сараптама жүргізу үшін алдыңғы сот-медициналық сараптамалардың қорытындылары, Конвенцияда көзделген іс-әрекеттерді жасау фактісі бойынша медициналық құжаттар ұсынылады.

Ескерту. 452-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Әділет министрінің 05.12.2024 № 1006 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

453. Сарапшылардың қорытындысында анамнестикалық мәліметтер өткеннен қазіргі уақытқа дейінгі хронологиялық жүйелікпен жиналады. Анамнестикалық мәліметтердің сұлбасы туғаннан бастап сот-психиатриялық сараптаманы жүргізуді бастаған мезетке дейінгі өмірдің оқиғаларын көрсетеді және оған еңбек, отбасылық, сексуалды, неке, әлеуметтік (соның ішінде, криминалды) анамнез кіреді.

454. Анамнестикалық мәліметтер сипаттамасы мыналарға бағытталады:

1) туындау уақытын, кейінде қиындауын немесе сот-психиатриялық сараптама тағайындалған адам өмірінің әр түрлі жақтарына (қай уақыттан бері психикалық бұзушылықтан (аурумен) зардап шегеді, бүкіл өміріндегі динамикада психикалық бұзушылық (ауру) клиникасының өзгеруі, олардың қиындауы, тереңдеуі не жеңілдеуі, уақытша жоғалтқан қызметтің қалпына келуі);

2) ауырғанға дейінгі жеке бастың ерекшеліктерін және ауру кезінде болған мінез-құлықтық өзгерістерді анықтау;

3) әр түрлі тұрмыстық жағдайларға, атап айтқанда, психикалық жарақаттарға мән беру ерекшеліктерін анықтау;

4) тек бастан өткізген соматикалық ауруларды ғана емес, сонымен бірге экзогендік келеңсіз факторларды (бас сүйек-ми жарақаттары, психобелсенді заттарды қолдану), сондай-ақ олардың психикалық күйге қандай әсер еткенін анықтау;

5) қиын жас кезеңдерінің (пубертаттық, инволюциялық) ерекшеліктерін анықтау ;

6) бұрын психотроптық препараттармен емделу жағдайында терапевтикалық анамнезді жинау;

7) Сот-психиатриялық сарапшылардың алдына қойылған сұрақтар ауқымында сот-психиатриялық сараптаманы тағайындаған орган (тұлға) мүдделі уақыт кезеңіндегі психикалық күй мен мінез-құлықтың ерекшеліктері туралы деректер.

455. Қорытынды беру үшін мәні бар қылмыстық, азаматтық, әкімшілік істер материалдарынан алынған деректер, том нөмірлері мен іс беттері көрсетіле отырып келтіріледі.

456. Сот-психиатриялық сараптама тағайындалған адамға қатысты оның психикалық күйін сипаттау кезінде оның сыртқы түріннің ерекшелігіне, мимикасына, қозғалысына, сөзіне, өзін-өзі ұстауына назар аудару қажет және мыналарды:

1) сана-сезім күйі – айналадағы жағдайға, уақытқа, жеке өз басының бағыт-бағдар дәрежесі, сот-психиатриялық сараптаманың мақсатын түсінуін;

2) ойлаудың, жадының, зияткерлік, эмоционалды-ерік аясының, көңіл-күйдің, назар аударудың ерекшеліктерін және олардың бұзылуын;

3) сот-психиатриялық сараптамасы жүргізіліп жатқан адамның бұрын болған аурулық психикалық бұзушылықтарға қатыстылығын;

4) психотикалық бұзушылықтарының бары;

5) сот-психиатриялық сараптамасы жүргізіліп жатқан адамның істі қозғаудың себебі болып табылатын уақыт және іс-әрекеттерге қатыстылығын;

6) өзінің психикалық күйіне көңіл бөлуін көрсету керек.

457. Сот-психиатриялық сараптама жүргізіліп жатқан адамның психикалық күйін баяндау кезінде сипаттау әдісі қолданылады. Тексеріліп жатқан адам өзінің күйі мен күйзелістерін дәл сипаттайтын сөздер мен сөйлемдерді қолданған жағдайларда, оларды төл сөз ретінде келтіру керек.

458. Сот-психиатриялық сарапшылар іс материалдарында болған кезде сот-психиатриялық сараптама жүргізіліп жатқан адамдарға қатысты олардың хаттарын, күнделіктерін, өзінің аурулық бұзушылықтарын жазуын (өзінің күйін жазбаша түрде сипаттауы), олардың көркем шығармашылық қызметінің әр түрлерін, сондай-ақ медициналық қызметшілердің бақылау күнделіктерінен алынған мәліметтерді қорытынды беру үшін пайдаланады.

459. Оларға қатысты сот-психиатриялық сараптамасы жүргізіліп жатқан адамдардың пароксизмалды күйі болған кезде, патология сипатын нақтылау үшін олардың ұзақтығы, сыртқы көрінісі (цианоз, қосымша қозғалыстардың болуы) сипатталады.

460. Оған қатысты сот-психиатриялық сараптамасы жүргізіліп жатқан адамдарды жалпы тексеруге мыналар кіреді:

1) әр түрлі зақымдар іздері, соның ішінде өзін-өзу кесу (олардың ескілігін ескергенде), егер бар болса, татуирдің орналасуы мен ерекшеліктері;

2) бастан өткен жарақаттардан кейінгі тыртықтарды анықтау үшін бастың шаш бөлігін қарау;

3) егер бар болса, әр мезгілдегі инъекциялар іздерін анықтау;

4) сілекейлі ауыз қуысын қарау (тыртықтар, тырысу ұстамалары салдарынан тістелу іздерінің болуы).

461. Айтылған арыздар мен анамнездегі соматикалық аурулардың барын ескере отырып, органдар мен жүйелер бойынша соматикалық күйді зерттеуге мыналар кіреді:

1) тыныс алу органдарының перкуссиясы мен аускультативтік зерттеу;

2) жүрек-қан тамырлары жүйесін зерттеу (аускультация, артериялық қысымды, пульс жиілігін өлшеу);

3) асқорыту органдарын зерттеу (егер, бар болса, іштің пальпациясы, бауырдың үлкеюін анықтау).

462. Неврологиялық тексеру кезінде мыналар анықталады:

1) бас-сүйек жүйкелері қызметінің бұзылуы;

2) сіңірлер және периосталды рефлекстер, олардың өзгеруі, патологиялық рефлекстердің болуы, еркін қозғалыс көлемі, сал болуы, аяқ-қолды кесіп алу;

3) экстрапирамидалық бұзушылықтар (гипокинез, гиперкинез көрінісі, бұлшықет тонусының бұзылуы, әр түрлі гиперкинездердің, тремор, миоклонияның болуы);

4) мишық патологиясы және қозғалыс координацияның бұзылуы, сөздің бұзылуы, жазудың өзгеруі, нистагмалар белгіленеді;

5) сезімталдық және оның бұзылуы;

6) вегативтік жүйке жүйесі қызметінің бұзылуы.

463. Неврологиялық диагнозды нақтылау қажет болғанда, тексерудің қосымша әдістері жүргізіледі:

1) сіңір тартылуға дайындық шамасын, эпилептикалық белсенділікті төмендетуді, сондай-ақ бас миының органикалық зақымдануының және бас сүйек іші гипертензиясының, ми қарыншалары өлшемінің жанама белгілерін тіркеуді баяндауға мүмкіндік беретін эхо- және электроэнцефалографиялық зерттеу;

2) мидың қан тамырлары жүйесінің күйін көрсететін реоэнцефалографиялық зерттеу (қанмен қамтудың каротидтік және вертебралды бассейндер есебінен);

3) окулистің консультациясы (көз ішінің күйін анықтау, бас миының қан тамырлары органикалық зақымдану белгілерін анықтау).

464. Жүргізілген сот-психиатриялық сараптамасының нәтижелері бойынша сот-психиатриялық сарапшылардың тұжырымдарын негіздей отырып, жүргізілген сот-психиатриялық сараптамалық зерттеулердің нәтижелерін бағалау жүргізіледі.

465. Сот сарапшыларының алдына қойылған сұрақтарға нақты жауаптары бар тұжырымдар бөлек құрастырылады.

69-параграф. Дараландыру құралдарының белгіленуін сот-сараптамалық зерттеу (31.1)

Ескерту. 5-тарау 69-параграфпен толықтырылды - ҚР Әділет министрінің 05.12.2024 № 1006 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

466. Дараландыру құралдарының сот-сараптамалық зерттеу нысанасы дараландыру құралдары болып табылатын, сондай-ақ тіркеуге мәлімделген не пайдаланылатын көрнекі белгілеулердің бірдейліктің және (немесе) айырғысыз дәрежеге дейін ұқсастықтың болуын (болмауын) айқындауға байланысты міндеттерді шешу кезінде арнайы ғылыми білімдер негізінде белгіленетін нақты деректер болып табылады.

467. Сот-сараптамалық зерттеу объектілері:

тауар белгілері, географиялық көрсеткіштер, тауарлар шығарылған жерлердің атаулары болып табылатын, сондай-ақ тауар белгілері ретінде тіркеуге мәлімделген не тіркеусіз пайдаланылатын, материалдық жеткізгіштерде ұсынылған көрнекі белгілеулер (көрнекі белгілеулер деп бұл жағдайда көрнекі нысанда біржақты ұсынылуы мүмкін белгі көзделеді);

тіркелген тауар белгілері үшін – Қазақстан Республикасының тауар белгілеріне қорғау құжаттары (Қазақстан Республикасының Тауар белгілеріне арналған куәліктері); Халықаралық тіркеу рәсімі бойынша тауар таңбасы қорғалған жағдайда, Таңбаларды халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісіміне хаттамаға сәйкес Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының тауар таңбасын тіркеу туралы сертификатының көшірмелері қажет (Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 27 мамырдағы Заңымен ратификацияланған) және Қазақстан Республикасының аумағында күзет берілгенін растайтын, қазақ және/немесе орыс тілдеріне аударылған MadridMonitor-а үзінді көшірмелері;

жоғарыда көрсетілген белгілердің сипаттамаларын қалыптастыратын факторлар туралы ақпаратты қамтитын іс материалдары;

сот сараптамасының нысанасына жататын істің өзге де материалдары бола алады.

468. Сот-сараптамалық зерттеудің міндеті дараландыру құралдары болып табылатын, сондай-ақ тіркеуге мәлімделген не тіркеусіз пайдаланылатын көрнекі белгілеулердің бірдейліктің және (немесе) айырғысыз дәрежеге дейін ұқсастықтың болуын (болмауын) анықтау жөніндегі сәйкестендіру болып табылады.

469. Сот-сараптамалық зерттеу шеңберінде шешілетін үлгілік мәселелер:

Белгінің (нақтылау) Қазақстан Республикасында тіркелген және халықаралық шарттардың күшімен қорғалатын тауар белгісімен (нақтылау) бірдейлігі (айырғысыз дәрежеге дейін ұқсастығы) бар ма;

Белгінің (нақтылау) Қазақстан Республикасында белгіленген тәртіппен жалпыға белгілі деп танылған тауарды, көрсетілетін қызметті белгісімен (нақтылау) бірдейлігі (айырғысыз дәрежеге дейін ұқсастығы) бар ма;

Белгінің (нақтылау) тауар белгісі ретінде тіркеуге мәлімделген белгісімен (нақтылау) бірдейлігі (айырғысыз дәрежеге дейін ұқсастығы) бар ма;

Белгінің (нақтылау) Қазақстан Республикасында қорғалатын тауарлар шығарылған жердің атауымен географиялық көрсеткішімен (нақтылау) бірдейлігі (айырғысыз дәрежеге дейін ұқсастығы) бар ма;

Белгілеудің (нақтылау) тіркеусіз қолданылатын белгісімен (нақтылау) бірдейлігі (айырғысыз дәрежеге дейін ұқсастығы) бар ма;

Белгінің құрамдас бөлігі (нақтылау) басым болып табыла ма.

Сот сарапшысының алдына жоғарыда көрсетілген белгілердің сәйкестігін (айырғысыз дәрежеге дейін ұқсастықты) белгілерін анықтауға ғана қатысты сұрақтар қойылуы мүмкін.

Іс үшін маңызы бар және сарапшының құзыретіне жататын өзге де мәселелер.

Сот сараптамасының рұқсатына құқықтық немесе анықтамалық сипаттағы дараландыру құралдарын сақтау немесе қорғау саласына қатысты сұрақтар қойыла алмайды.

470. Зерттеу объектілері ретінде ұсынылатын белгілерге қойылатын негізгі талаптар төмендегілерге жинақталады:

жалпы талаптар:

зерттеуге жататын белгілер олар мәлімделген немесе қорғалатын түрде ғана ұсынылады;

көшірме техникасының құралдарымен репродукциялау үшін белгілердің суреттері анық, қарама-қайшы, жарамды болуы тиіс;

белгілердің материалдық тасымалдағыштары және белгілердің ерекше түрлері, егер олар 20х20 сантиметрден аспаса, толық көлемде ұсынылуы мүмкін. Көрсетілген мөлшерден асып кеткен жағдайда кескін кішірейтілген түрде ұсынылады.

белгі түрлерімен айқындалатын арнайы талаптар:

көлемдік белгілерді зерттеу үшін осы белгінің жалпы түрінің бейнесінен басқа (схемалық, фотографиялық немесе компьютерлік техника құралдарын пайдалана отырып графикалық редакторда орындалған), мәлімделген белгі туралы түсініктің толықтығын және (немесе) оның ауызша сипаттамасын қамтамасыз ететін бұрыштарда көлемдік белгінің әртүрлі түрлерінің бейнелері ұсынылады. Сонымен қатар, мәлімделген белгінің барлық қажетті проекцияларының бейнелері (осы белгінің жалпы көрінісімен бірдей) қосымша ұсынылады, олар белгіні көлемді деп сипаттайды және осы белгінің әртүрлі түрлері туралы толық түсінік береді;

голографиялық белгілерді зерттеу үшін әртүрлі бағыттардан, атап айтқанда перпендикуляр және перпендикуляр бағыттан жоғары және төмен бұрышта белгінің (суреттердің байқалатын шағылыстары, жарықтылық пен контрасттың өзгеруі) жалпы голографиялық әсерін анық көрсететін бірнеше кескіндер қоса беріледі. Егер голографиялық белгіде объектілердің бейнесі өзгерсе, онда әр объектінің бейнесі ұсынылады;

қозғалмалы белгілерді зерттеу үшін оларды ұсынудың негізгі шарты олардың элементтерінің қозғалыс кезеңдерін дәл көрсету болып табылады. Қозғалатын белгінің көрінісі қозғалыстың графикалық көрінісін қамтуы керек. Мұндай белгілер цифрлық ақпарат тасығышта бейнежазба форматында және (немесе) осы белгінің басып шығарылған кадрларға бөлініп ойнатылуы түрінде ұсынылады. Бұл ретте бейнежазба кескін өзгерістерінің саны, сипаты, қарқындылығы мен реттілігі туралы толық және нақты түсінік беруі керек. Кадрларға бөлінген суреттер өзгеретін кескіндердің нақты санын және оларды ойнату ретін көрсетуі керек. Сонымен қатар, белгінің мәтіндік сипаттамасы қоса беріледі. Бұл белгіні көрсетудің жалғыз әдісі болмауы керек, тек суреттер сериясына немесе жазбаларға қосымша болуы мүмкін. Мәтіндік сүйемелдеу суреттердің хронологиялық тәртібінің сипаттамасын, қозғалыс ұзақтығын, бағыты мен жиілігін, сондай-ақ өтініш беруші көрсетуі қажет деп санайтын кез келген басқа деректерді қамтуы мүмкін;

позициялық белгілерді зерттеу үшін оның тауардағы орнын көрсететін белгінің бір түрінен тұратын кескіндер ұсынылады. Сонымен қатар, өнімнің өзі нүктелі сызықтармен көрсетілген схемалық кескін түрінде ұсынылады;

түс белгілерін зерттеу үшін нақты түс болып табылатын белгілер, контурсыз екі түстің тіркесімі беріледі. Әрбір түстің сипаттамасы 2020 жылғы 3 ақпандағы Еуразиялық экономикалық одақ тауарларының тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері және шығарылған жерлерінің атаулары туралы шартқа Нұсқаулыққа сәйкес тиісті түс кодын көрсету арқылы түстерді жіктеудің халықаралық жүйесіне қатаң сәйкес келуі тиіс. Белгілеудің түсін (түс үйлесімділігін) көрсеткен кезде Cyan, Magenta, Yellow, Key color (түс қалыптастырудың субтрактивті схемасы, басып шығарылған кескін пайда болатын түс моделі – CMYK атауы қысқартылған) түс моделінде түс атауы немесе коды (түс үйлесімдігі) беріледі; немесе red, green, blue (бейімделген) түс моделінде үш түсті пайдаланып түсті кодтау әдісін сипаттайтын түс моделі, қысқартылған атауы – RGB). Белгілеудің атауы немесе түс коды (түс үйлесімдігі) белгілеуде қолданылатын түстерге сәйкес келуі тиіс;

жарық белгілерін зерттеу үшін белгілердің жалпы түрі және олардың ерекшеліктерін көрсете отырып, жарық әсерлерінің сипаттамасы беріледі.

Қазақстан Республикасы Әділет министрінің Сот сараптамасы органдарында сот сараптамалары мен зерттеулерді ұйымдастыру және жүргізу қағидаларына қосымша

Химиялық-токсикологиялық зерттеулерді толық талдауға арналған қайта есептеу коэфиценттерінің кестесі

№ р/р.	Әдіс және зерттеу нысандары	Сапалық анықтау		Мөлшерлік анықтау		Ескертпе
1	2	3		4		5
1. Газды хроматография (ЖӨД)
1.1.	Этил спирті					Тек қана этил спиртіне бір сынаманы толық зерттеу
1.1.1.	Биологиялық және басқа да сұйықтықтар	0,02		0,04
1.1.2.	Биологиялық мүшелер және тіндер	0,03		0,05
1.2.	Бір атомды алифаттық спирттерге зерттеу					Барлық бір атомды алифаттық спирт-терге бір сынама-ны толық зерттеу
1.2.1	Биологиялық және басқа да сұйықтықтар	0,03		0,04
1.2.2.	Биологиялық мүшелер және тіндер	0,04		0,05
2. Газды хроматография (ЖИД, ТИД, ЭҰД)
2.1.	Ұшқыш улар, алкогольдің суррогаттары	0,03			0,05		Бір сынаманы толық зерттеу. Сынаманы енгізудің автоматикалық жүйесін қолданған кезде негізгі мәндеріне әрбір сынамаға қосымша 0,01 бір. қосылады
2.2.	Карбоксигемоглобин	0,05					Бір сынаманы толық зерттеу
2.3.	Сірке қышқылы	0,15			0,2
2.4.	Басқа улы заттар	0,3			0,3
3. Жоғары –тиімді сұйықтықтық хроматография
3.1.	ЖЭСХ	0,3			0,4		Бір сынаманы толық зерттеу
5. Спектральды әдістер
5.1.	Көрінетін аймақ	0,02			0,04		Бір сынаманы толық зерттеу
5.2.	УК- аймақ	0,05			0,1
5.3.	Жарықтың ИҚ –аймағы	0,1			0,2
5.4.	Атомды-абсорбционды, атомды-эмиссионды	0,4			0,5
5.5	Масс спектрометрия (сондай-ақ аралас зерттеу ГХ МС және ЖЭСХ-МС)	0,4			0,5
5.6.	Ядролы-магнитті резонанстық спектроскопия	0,4			0,5
5.7.	Ионды жылжымалы спектроскопия	0,1			0,2
6. Дистилляция (тазарту)
6.1.	"Ұшқыш улар", алкогольдің суррогаттары	0,1					Бір объектіден айдау
6.2.	Сірке қышқылы	0,15
6.3.	Гликольдер	0,2
6.4.	Фтор	0,6
7. Улы заттарды полярлы еріткіштермен оқшаулау
7.1.	Сумен
7.1.1.	Биологиялық және басқа сұйықтықтардан	0,3					Бір объектіден оқшаулау
7.1.2.	Мүше тіндерінен	0,35
7.2.	Гидролизден кейін сумен оқшаулау
7.2.1.	Биологиялық сұйықтықтар, бөлінділер,	0,35
7.2.2.	Мүше тіндері	0,4
7.3.	Спиртпен	0,45
7.4.	Қатты фазалы экстракция	0,5
8. Органикалық еріткіштермен оқшаулау
8.1.	Кез келген органикалық еріткіштермен	0,3					Бір объектіден оқшаулау
9. Деструкция, минералдау, күлдеу
9.1.	Кез келген объектінің	0,3					Бір объектіден оқшаулау
9.2.	Қос атомды планктонға зерттеу жүргізу үшін бұзу	0,1
10. Диализ
10.1.	Кез келген нысанды	0,3					Бір объектіден оқшаулау
11. Сорбенттің жұқа қабатындағы хроматография
11.1.	элюирлеусіз	0,1					Бір детектірлеуші реагентпен бір хроматографиялық жүйеде зерттеу. Пластинаны бірнеше реагенттермен бүркіген кезде, қосымша өзі екендігін анықтайтын бір реакция үшін әрбір реагентке қосылады, яғни 0,02
11.2.	Элюирлеу арқылы	0,15
12. Сәйкестендіру реакциялары
12.1.	Қандай да бір қосымша процесстерді (экстракциялау, қыздыру, буландыру және тағы сол сияқты) қолданусыз үш реагентке дейін қолданылатын реакциялар	0,02					Химиялық қасиеттеріне негізделген, сонымен бірге алдын ала сынама үшін бір реакция
12.2.	Қосымша процесстерді (экстракциялау, қыздыру, буландыру және тағы сол сияқты) қолдана отырып үшеуден артық реагенттерді қолданатын реакциялар	0,04
12.3.	Микрокристаллоско-пиялық реакциялар	0,05
12.4	Микродиффузияны қолданатын әдістемелер	0,2	0,3				Бір объектіге зерттеу
13. Алдын ала әдістер
13. 1.	Иммунды-хроматографиялық тест	0,01					химиялы-токсикологиялық бөлімшеде алдын ала тест жүргізу
13.2.	Флуоресценция	0,15
Зерттеудің өзге де түрлері (жұмыс уақытының жұмсалуына байланысты) 1 толық талдау =15,75 сағ.
Химиялық-токсикологиялық бөлімшелерде бір әдіспен зерттелген объектілердің санына байланысты химиялық-токсикологиялық зерттеулердің толық талдауларының қайта есептелуін жоғарылататын коэффициенттер енгізіледі. ТХТ есептеу кезінде келесі коэффициенттерді қолданады: Екі объектіні зерттеу кезінде – 3 және 4 бағандағы сәйкес мәндері 1,02 жоғарылататын коэффициентін есепке ала отырып көбейеді; 3-тен 7-ге дейінгі объектілерді зерттеу кезінде 3 және 4 бағандағы сәйкес мәндері 1,6 жоғарылататын коэффициентін есепке ала отырып көбейеді; 7-ден 10-ға дейінгі объектілерді зерттеу кезінде – 3,3 коэффициенті; 10-нан көп объектілерді зерттеу кезінде – 5,0 коэффициенті.

Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2017 жылғы 27 сәуірдегі № 484 бұйрығына қосымша

Қазақстан Республикасы Әділет министрінің күші жойылған кейбір бұйрықтарының тізбесі

1. "Сот-психиатриялық сараптаманы өндіру Нұсқаулығын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2010 жылғы 12 наурыздағы № 164 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6143 болып тіркелген, Қазақстан Республикасының орталық атқарушы және өзге де орталық мемлекеттік органдарының актілер жинағында жарияланған, 2010 жыл, № 12);

2. "Сот-медициналық сараптаманы ұйымдастыру және жүргізу тәртібі туралы нұсқаулықты бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2010 жылғы 20 мамырдағы № 368 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6305 болып тіркелген, 2010 жылғы 22 қыркүйектегі № 249 (26310) "Казахстанская правда" газетінде жарияланған);

3. "Сот-психиатриялық сараптаманы өндіру жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2010 жылғы 12 наурыздағы № 164 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2014 жылғы 31 қаңтардағы № 53 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 9188 болып тіркелген, "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2014 жылы 2 сәуірде жарияланған);

4. "Сот сараптамасының әртүрлі органдарына тапсырылған кешенді сот сараптамаларын жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2015 жылғы 26 қаңтардағы № 53 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10307 болып тіркелген, "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесі 2015 жылы 16 наурызда жарияланған);

5. "Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің сот сараптама органдарының сот-наркологиялық сараптамалар жүргізу нұсқаулығын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2016 жылғы 24 ақпандағы № 94 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 13525 болып тіркелген, "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2016 жылы 7 сәуірде жарияланған).

Об утверждении Правил организации и производства судебных экспертиз и исследований в органах судебной экспертизы

Приказ Министра юстиции Республики Казахстан от 27 апреля 2017 года № 484. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 26 мая 2017 года № 15180.

В соответствии с подпунктом 4) статьи 12 Закона Республики Казахстан "О судебно-экспертной деятельности" ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Правила организации и производства судебных экспертиз и исследований в органах судебной экспертизы.

2. Признать утратившими силу некоторые приказы согласно приложению к настоящему приказу.

3. Департаменту организации экспертной деятельности Министерства юстиции Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации настоящего приказа направление копий настоящего приказа в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации Министерства юстиции Республики Казахстан" для размещения в Эталонном контрольном банке нормативных правовых актов Республики Казахстан;

3) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства юстиции Республики Казахстан.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Министра юстиции Республики Казахстан.

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр

М. Бекетаев

Утвержден приказом Министра юстиции Республики Казахстан от 27 апреля 2017года № 484

Правила организации и производства судебных экспертиз и исследований в органах судебной экспертизы

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила организации и производства судебных экспертиз и исследований в органах судебной экспертизы (далее - Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 4) статьи 12 Закона Республики Казахстан "О судебно-экспертной деятельности" и определяют условия, а также порядок организации и производства судебных экспертиз и исследований в органах судебной экспертизы.

2. Судебная экспертиза (далее - экспертиза) производится в целях исследования материалов уголовного, гражданского дела либо дела об административном правонарушении, проводимое на основе специальных научных знаний в целях установления фактических данных, имеющих значение для его разрешения.

3. Исследование проводится в целях оказания содействия в получении сведений, необходимых для осуществления защиты законных интересов юридических и физических лиц по их письменным запросам, с использованием научных средств и методов.

4. Основания производства экспертизы установлены Уголовно-процессуальным кодексом Республики Казахстан, Гражданским процессуальным кодексом Республики Казахстан, Кодексом Республики Казахстан об административном правонарушении, Законом Республики Казахстан "О судебно-экспертной деятельности", а также Законом Республики Казахстан "О нотариате".

Глава 2. Организация и производство судебных экспертиз

5. Орган (лицо), назначивший экспертизу, представляет руководителю территориального подразделения объекты экспертизы и иные материалы, необходимые для проведения экспертных исследований и дачи заключения, которые в тот же день регистрируются в Журнале регистрации материалов, поступающих для производства судебных экспертиз по формам, согласно приложениям 1, 5-10 к Правилам обращения с объектами судебной экспертизы, утвержденными приказом Министра юстиции Республики Казахстан от 27 марта 2017 года № 305 (далее – Правила № 305), (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 14958).

Материалы, поступившие на экспертизу, рассматриваются в день их поступления руководителем и передаются судебному эксперту (далее - эксперт) для производства экспертизы.

6. Экспертизы проводятся в специально оборудованном помещении, за исключением следующих случаев:

необходимости проведения экспертных исследований в процессе судебного разбирательства;

невозможности представления объектов по причине их больших габаритов либо специфики материалов, подлежащих экспертному исследованию.

При производстве экспертизы вне специально оборудованного помещения орган (лицо), назначивший экспертизу, обеспечивает доставку эксперта к месту нахождения объектов, беспрепятственный доступ к ним и условия, необходимые для проведения экспертного исследования.

7. Для производства сложных, многообъектных, комплексных экспертиз руководитель создает комиссию экспертов в составе двух или более экспертов.

Комиссионная экспертиза назначается в случаях необходимости производства сложных судебно-экспертных исследований и проводится не менее чем двумя экспертами одной специальности.

Для производства судебно-психиатрической экспертизы по вопросу о вменяемости лица назначается комиссия в составе не менее трех экспертов.

Комплексная экспертиза назначается в случае, когда для установления обстоятельства, имеющего значение для дела, необходимы исследования на основе разных отраслей знаний, и проводится экспертами различных специальностей в пределах своей компетенции.

Допускается поручение комплексной экспертизы одному эксперту при наличии у него квалификаций по различным судебно-экспертным специальностям, необходимым для производства данной экспертизы.

8. Повторная экспертиза назначается для исследования тех же объектов и решения тех же вопросов в случаях, когда предыдущее заключение эксперта недостаточно обоснованно, либо его выводы вызывают сомнение, либо были существенно нарушены процессуальные нормы при назначении и производстве экспертизы.

Повторная экспертиза поручается комиссии в числе не менее двух экспертов и без включения в нее эксперта, проводившего первичную экспертизу. Эксперт, проводивший предыдущую экспертизу, может присутствовать при производстве повторной экспертизы и давать комиссии пояснения, однако в экспертном исследовании и составлении заключения он не участвует.

При недостаточной обоснованности мотивов назначения повторной экспертизы руководитель территориального подразделения возвращает органу (лицу), назначившему экспертизу, без исполнения постановления, определения о назначении экспертизы и объекты экспертизы.

Не допускается производство повторной экспертизы без заключения предыдущей (-их) экспертиз (-ы).

Если вторая или последующая по счету экспертиза назначается по нескольким основаниям, одни из которых относятся к дополнительной экспертизе, а другие – к повторной, такая экспертиза производится по правилам производства повторной экспертизы.

При назначении повторной экспертизы руководитель территориального подразделения в течении трех суток уведомляет об этом руководителя органа судебной экспертизы.

9. Дополнительная экспертиза назначается при недостаточной ясности или полноте заключения, а также возникновении необходимости решения дополнительных вопросов, связанных с предыдущим исследованием.

Производство дополнительной экспертизы может быть поручено тому же или иному эксперту. При поручении производства дополнительной экспертизы эксперту должно быть представлено заключение предыдущей экспертизы.

10. Эксперт, приняв к производству порученную ему руководителем экспертизу, изучает представленные материалы и объекты исследования и удостоверяется в их пригодности и достаточности для дачи заключения по поставленным перед ним вопросам.

При недостаточности или непригодности, представленных для производства экспертизы материалов, эксперт по согласованию с руководителем заявляет ходатайство органу (лицу), назначившему экспертизу, о необходимости предоставления дополнительных материалов в течение трех суток, а по многообъектным экспертизам в течение пяти суток, с момента принятия к производству экспертизы.

До удовлетворения ходатайства органом (лицом), назначившим экспертизу, производство экспертизы приостанавливается в пределах установленных Законом сроков.

В случаях неудовлетворения ходатайства исследование экспертом проводится в объеме предоставленных материалов, а в случае их недостаточности и непригодности для дачи заключения постановление, определение о назначении экспертизы и объекты исследования возвращаются органу (лицу), назначившему экспертизу, без исполнения.

11. Срок производства экспертизы не должен превышать тридцати суток.

Сроки по категориям сложности экспертиз определены Правилами определения категорий сложности судебных экспертиз, порядка исчисления сроков производства судебных экспертиз в зависимости от категории их сложности, а также оснований и порядка приостановления и продления срока производства судебных экспертиз, утвержденными приказом Министра юстиции Республики Казахстан от 27 марта 2017 года № 303, (зарегистрированные в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 14961).

12. Если для производства экспертизы требуется срок, превышающий тридцать суток, то после предварительного ознакомления в течение трех суток эксперта с материалами дела и представления им соответствующего расчета времени, необходимого для производства экспертизы, руководитель территориального подразделения направляет мотивированное ходатайство органу (лицу), назначившему экспертизу о продлении срока производства экспертизы с указанием причин.

В случае неудовлетворения ходатайства органом (лицом), назначившим экспертизу, руководитель территориального подразделения организует производство экспертизы с привлечением экспертов других территориальных подразделений.

При этом срок производства экспертизы не приостанавливается.

13. Срок производства экспертизы исчисляется со дня регистрации материалов, поступивших на производство экспертизы.

Срок производства экспертизы истекает в момент ее сдачи в канцелярию органа судебной экспертизы. Если окончание срока производства экспертизы приходится на нерабочий день, днем истечения срока считается следующий рабочий день.

14. В случаях, когда руководитель территориального подразделения обнаруживает неполноту исследования, методические и процессуальные нарушения при производстве экспертиз, которые могут привести к ошибочным выводам, неправильному оформлению, либо исследовательская часть и выводы заключения вызывают сомнение в объективности и научной обоснованности проведенного исследования, заключение возвращается эксперту для внесения изменений и уточнений.

Если эксперт настаивает на правильности хода своего исследования и сделанных по нему выводов, то руководитель территориального подразделения в сопроводительном письме к заключению эксперта указывает на имеющиеся недостатки.

15. Прием объектов исследования, их учет и хранение на время производства экспертизы, а также возврат осуществляется в соответствии с требованиями Правилами № 305.

Глава 3. Оформление заключений эксперта

16. Результаты производства экспертизы излагаются в письменной форме и оформляются в соответствии с Уголовно-процессуальным кодексом Республики Казахстан, Гражданским процессуальным кодексом Республики Казахстан, Кодексом Республики Казахстан об административном правонарушении и Законом Республики Казахстан "О судебно-экспертной деятельности".

Заключение эксперта, сообщение о невозможности дать заключение подписывается экспертом либо комиссией экспертов, проводившей экспертизу, подписи удостоверяются печатью органа судебной экспертизы.

Материалы, иллюстрирующие заключение эксперта (фототаблицы, схемы, графики, диаграммы, слайды), прилагаются к заключению и являются его составной частью. Все материалы подписываются экспертом либо комиссией экспертов, проводившей экспертизу, подписи удостоверяются печатью органа судебной экспертизы.

К заключению эксперта прилагается сопроводительное письмо руководителя территориального подразделения органу (лицу), назначившему экспертизу, в котором содержатся сведения о дате выпуска экспертизы, процессуальных издержках, количестве страниц текста заключения и иллюстративного материала и возврате объектов исследований.

17. Если по одним вопросам, указанным в постановлении, определении о назначении экспертизы, эксперт дает заключение, а по другим имеются основания для составления сообщения о невозможности дать заключение, составляется единый документ – Заключение эксперта.

18. По своему содержанию и форме заключение эксперта отражает процессуальный статус проводимой экспертизы (единоличная, дополнительная, повторная, комиссионная, комплексная), порядок прохождения поступивших материалов, процесс исследования, полученные результаты и выводы.

19. Независимо от процессуального статуса экспертизы (единоличная, дополнительная, повторная, комиссионная, комплексная) заключение эксперта состоит из вводной, исследовательской, синтезирующей части и выводов.

20. Вводная часть заключения эксперта отражает организационно-управленческий аспект проводимого экспертного исследования. Во вводной части заключения указываются:

дата поступления, место производства экспертизы;

орган и должностное лицо, назначившее экспертизу;

перечень объектов исследования (вещественные доказательства, образцы для экспертного исследования, их состояние).

При проведении судебно-медицинских экспертиз необходимо указывать:

при экспертизе трупа - фамилия имя отчество (при его наличии) - (далее - ФИО), возраст умершего (если известно);

при экспертизе потерпевших, обвиняемых и других лиц - ФИО, возраст, местожительство, данные документа, удостоверяющего личность;

при экспертизе по материалам дела и экспертизе вещественных доказательств - наименование и номер уголовного, административного или гражданского дела, количество томов, листов дела, перечень объектов и образцов, поступивших на экспертизу;

способ доставки поступивших на исследование объектов;

сведения о лицах, допущенных органом, назначившим экспертизу, присутствовать при производстве экспертизы (фамилия, инициалы, процессуальный статус);

вопросы, поставленные на разрешение эксперта;

при наличии нескольких вопросов эксперт группирует их, изложив в той последовательности, которая обеспечивает наиболее целесообразный порядок проведения исследования, но без изменения их смыслового содержания;

если вопрос в постановлении, определении сформулирован не в соответствии с принятыми рекомендациями, но его смысл эксперту понятен, то после приведения вопроса в первоначальной формулировке эксперт поясняет, как этот вопрос им понимается в соответствии с его специальными научными знаниями.

примечания, в которых эксперт указывает на невозможность ответа на вопрос, требующий правовой оценки фактических данных и обстоятельств либо не входящий в его компетенцию; в соответствии с подпунктом 5 пункта 3 статьи 79 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан и пунктом 2 статьи 757 Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях формулирует вопрос, ответ на который будет способствовать установлению обстоятельств, существенных для дела (по согласованию с органом (лицом), назначившим экспертизу); сведения о ходатайстве о представлении дополнительных материалов с указанием даты его заявления и получения ответа, результата его рассмотрения; сведения о ходатайстве на разрешение на видоизменение или уничтожение объекта исследования с указанием даты его заявления и получения ответа, результата его рассмотрения; сведения о приостановке производства экспертизы; указание об отметке поступивших документов соответствующими штампами учреждения;

сведения об эксперте (экспертах): ФИО, образование, ученая степень и звание, должность, экспертная специальность, стаж экспертной работы;

указание о предупреждении эксперта об уголовной ответственности за дачу заведомо ложного заключения.

21. При производстве дополнительной экспертизы во вводной части заключения эксперта, помимо сведений, указанных в пункте 20 настоящих Правил, отмечается, что экспертиза является дополнительной, сообщаются сведения о предыдущей экспертизе: номер и дата выпуска заключения, фамилия и инициалы эксперта, наименование экспертного учреждения, приводятся вопросы, поставленные на разрешение, данные по ним выводы и причины назначения дополнительной экспертизы.

При производстве повторной экспертизы во вводной части заключения экспертов помимо сведений, указанных в пункте 20 настоящих Правил отмечается, что экспертиза является повторной, излагаются сведения о предыдущей экспертизе: номер и дата выпуска заключения, фамилия и инициалы эксперта, наименование экспертного учреждения, выводы предыдущей экспертизы и мотивы назначения повторной экспертизы.

При производстве комиссионной экспертизы во вводной части заключения экспертов отмечается, что экспертиза является комиссионной и указывается место ее проведения (одна или несколько лабораторий, сведения об эксперте, имеющим лицензию, эксперте иностранного государства).

При производстве комплексной экспертизы во вводной части заключения эксперта, помимо сведений, указанных в пункте 20 настоящих Правил отмечается, что экспертиза является комплексной, указываются место ее проведения (одно или несколько подразделений, учреждений, сведения об эксперте, имеющим лицензию, эксперте иностранного государства).

22. В исследовательской части заключения эксперта излагается весь процесс исследования и его результаты, дается научное обоснование установленным фактическим данным и обстоятельствам.

Исследовательская часть состоит из нескольких разделов, количество и специфика которых определяется спецификой экспертной специальности, методикой исследования конкретных объектов и непосредственно спецификой самого объекта.

В исследовательской части указываются:

обстоятельства дела, имеющие существенное значение для дачи заключения и принятые экспертом в качестве исходных данных;

перечень нормативной правовой, методической и справочной литературы, используемой при производстве экспертизы;

описание состояния объектов экспертного исследования, их упаковки;

цель, условия и результаты проведения экспертного осмотра, экспериментов и получения образцов для экспертного исследования;

описание использованных методов экспертного исследования, технические условия их применения, полученные результаты;

ссылки на нормативные и справочные материалы, компьютерные базы данных, расчетные программы, а также ссылки на иллюстрации, приложения и необходимые пояснения к ним;

результаты следственных действий, если они имеют значение при обосновании выводов;

экспертная оценка отдельных этапов исследования и всех полученных результатов в целом в качестве оснований для формулирования выводов.

При оформлении иллюстративного материала допускается размещение иллюстраций по тексту заключения эксперта. При этом в исследовательской части заключения приводится краткая характеристика использовавшихся устройств, программного обеспечения, режим получения и печати изображений, с указанием имени и объема файла, содержащего изображение.

В исследовательской части заключения указываются все действия, которые производились с объектами и образцами. Если некоторые из поставленных вопросов не представилось возможным решить, причины излагаются в исследовательской части.

Исследовательская часть излагается в терминах и понятиях, не требующих дополнительного разъяснения и толкования для лиц, не имеющих экспертных знаний.

Методика исследования описывается таким образом, чтобы можно было оценить полноту ее применения экспертом, а при необходимости проверки правильности выводов, все исследования можно было бы повторить.

При производстве экспертизы, наряду с утвержденными методиками также используются источники информации, которые являются обязательными для применения на территории Республики Казахстан, в частности: нормативные правовые и правовые акты.

При необходимости при проведении экспертиз также могут использоваться информационные базы данных сети Интернет, а также специализированные программные продукты.

23. В исследовательской части заключения дополнительной экспертизы эксперт может не излагать ход и результаты исследования, проведенного ранее, а сделать ссылку на предыдущую экспертизу, если при производстве дополнительной экспертизы им использовались те же методы и средства и достигнуты такие же результаты, что и при производстве предыдущей экспертизы.

В исследовательской части заключения комплексной экспертизы исследования каждого эксперта излагаются отдельно. Результаты оценки единоличных исследований и частные выводы, сделанные на этой основе, также излагаются раздельно (промежуточная синтезирующая часть). Совместная оценка результатов комплексного исследования излагается в конце исследовательской части заключения, непосредственно перед выводами в синтезирующей части. При проведении комплексной экспертизы составляется одно общее заключение (или сообщение о невозможности дать заключение). В заключении экспертизы отмечается, какие исследования провел каждый эксперт и какие им установлены данные. Каждый эксперт подписывает общее заключение либо ту его часть, которая отражает ход и результаты проведенных им лично исследований. В исследовательской части заключения комиссионной экспертизы эксперты, придя к единому мнению, составляют общее заключение. В случае разногласия каждый эксперт или группа экспертов составляют отдельные заключения экспертизы (или сообщения о невозможности дать заключение). В исследовательской части заключения повторной экспертизы эксперты, придя к единому мнению, составляют общее заключение. В случае разногласий каждый эксперт подписывает свой вывод.

24. Синтезирующая часть заключения отражает общий итог всего проведенного исследования и выделяется в отдельный раздел в случаях:

исследования значительного количества объектов;

использования комплекса методов, сложных объектов, исследование которых выходит на уровень решения ситуации;

комплексных, комиссионных и повторных экспертиз.

25. В выводах заключения эксперта излагаются ответы на поставленные перед экспертом вопросы. На каждый из поставленных вопросов дается ответ по существу либо указывается на невозможность его разрешения.

Формирование выводов осуществляется таким образом, чтобы их смысловое содержание соответствовало поставленным задачам (вопросам) и не допускало различных толкований.

Если вывод не может быть сформулирован без подробного описания результатов исследования, изложенных в исследовательской части и содержащих исчерпывающий ответ на поставленный вопрос, допускается ссылка на эту часть заключения.

Выводы комиссионной, повторной экспертизы, если эксперты пришли к единому мнению, подписываются всей комиссией экспертов. В случае разногласия в комиссии по вопросу оценки полученных результатов какого-либо пункта исследования объектов, данный пункт выводов выделяется и подписывается экспертом единолично.

Выводы комплексной экспертизы, следующие из результатов, полученных в соответствии со спецификой экспертной специальности, в пределах которой проводилось исследование, подписываются каждым экспертом единолично.

В случае если ход исследования и результаты, полученные в рамках использования знаний из различных экспертных специальностей, не противоречат друг другу и служат основанием формирования единого вывода, раскрывающего механизм происшедшего события, то этот единый вывод подписывается всей комиссией экспертов, после того как были изложены выводы по каждому направлению исследований.

26. Сообщение о невозможности дать заключение состоит из трех частей: вводной, мотивировочной и заключительной. Во вводной части излагаются те же сведения, что и в заключение эксперта. В мотивировочной части подробно излагаются причины невозможности дать заключение по каждому вопросу. В заключительной части указывается на невозможность дать ответ по каждому поставленному перед экспертом вопросу.

27. По окончании исследования на объекты (документы, протоколы, схемы), а также на другие материалы дела, содержащие исходные данные, за исключением документов в соответствие с законодательством Республики Казахстан, не допускающим посторонних отметок (паспорт, удостоверение личности, ценные бумаги, документы с пометкой "секретно", "для служебного пользования"), наносится оттиск штампа территориального подразделения. На объекты, представленные в качестве образцов для экспертного исследования, наносится оттиск штампа "ҮЛГІ".

28. По окончании производства экспертизы заключение эксперта (сообщение о невозможности дать заключение), объекты исследования и образцы подлежат сдаче в канцелярию или камеру хранения, о чем делается отметка в Журнале регистрации материалов, поступающих для производства судебных экспертиз по формам, согласно приложениям 1, 5-10 к Правилам № 305.

Глава 4. Производство исследований и оформление их результатов

29. При поступлении письменных обращений юридических и физических лиц в органе судебной экспертизы проводятся исследования на договорной основе, выполняемые экспертами, выступающими в данном случае специалистами с использованием научных средств и методов.

30. Регистрация поступивших материалов для проведения исследования осуществляется по аналогии с регистрацией материалов, поступающих для производства судебных экспертиз.

31. Результаты исследований излагаются в письменном виде и оформляются в форме "Заключения специалиста".

Заключение специалиста составляется от имени специалиста и удостоверяется печатью органа судебной экспертизы, в нем эксперт подписывается как специалист.

32. Заключение специалиста состоит из трех частей: вводная, исследовательская части и выводы. Во вводной части излагаются те же сведения, что и в заключение эксперта, указанные в пункте 20 настоящих Правил.

33. В исследовательской части излагается процесс исследования и его результаты, дается обоснование установленным фактам. Допускается более краткое изложение процесса исследования в отличие от его изложения в заключение эксперта.

В выводах заключения специалиста излагаются ответы на поставленные вопросы. На каждый из поставленных вопросов дается ответ по существу либо указывается на невозможность его разрешения. Смысловое содержание выводов должно соответствовать поставленным вопросам.

34. Заключение специалиста может сопровождаться текстовыми приложениями либо иллюстративным материалом в виде фототаблиц, ксерокопий, чертежей, таблиц, схем, графиков, иллюстрирующих ход исследования и полученные результаты. Иллюстрации подписываются специалистом и удостоверяются печатью.

35. Заключение специалиста составляется в двух экземплярах. Первый экземпляр направляется заявителю, второй хранится в наблюдательном производстве органа судебной экспертизы.

Глава 5. Особенности назначения судебных экспертиз

36. В данной главе определены предмет, объекты исследования, уровни экспертных задач, а также перечень типовых вопросов, решаемых в рамках определенного вида экспертизы. По каждому виду экспертных исследований разработаны организационные и методические рекомендации по подготовке материалов, представляемых для производства экспертизы. В отношении каждого вида экспертизы указаны объекты и материалы, которые необходимо предоставить в распоряжение эксперта, и вопросы подлежащие разрешению.

Параграф 1. Судебно-экспертное исследование почерка и подписей (1.1)

37. Предметом судебно-почерковедческой экспертизы является установление с помощью специальных научных знаний определенных фактов, обстоятельств, при исследовании рукописных документов, записей или подписей.

38. Непосредственным объектом судебно-почерковедческой экспертизы являются подлежащие исследованию рукописные тексты или их части, записи (буквенные или цифровые) и подписи, выполненные в обычных или необычных для пишущего условиях, связанные или не связанные с намеренным изменением почерка в подлинниках документов.

39. Задачи, решаемые судебно-почерковедческой экспертизой, делятся на три класса: идентификационные, диагностические, классификационные.

Идентификационные – это задачи по установлению факта наличия или отсутствия индивидуального тождества конкретного исполнителя рукописного текста, отдельных фрагментов текста, записей (буквенных или цифровых) и подписи, а также установление факта выполнения одним или разными лицами различных текстов, отдельных фрагментов текста, записей и подписей.

В рамках идентификационных задач решаются следующие вопросы:

кем выполнен рукописный текст документа (его наименование и реквизиты), А. или другим лицом;

кем выполнена подпись от имени А., расположенная в исследуемом документе (его наименование и реквизиты, графа, строка, после какого слова), самим А., или Б., В.;

кем, А. или другим лицом, выполнена подпись от имени вымышленного (неустановленного) лица, расположенная (наименование и реквизиты документа, графа, строка, после слова);

кем А. или другим лицом выполнены дописанные отдельные слова, цифры к определенному тексту;

одним ли лицом выполнены тексты, подписи в нескольких документах или же отдельные части текста в одном документе.

Диагностические – это задачи по установлению факта влияния на исполнителя необычных внутренних (состояние волнения, стресс, болезнь, алкогольное опьянение, возрастные изменения и так далее) и внешних (неудобное положение пишущей руки, в положении полулежа, затемненное помещение, движущийся транспорт и так далее) условий письма.

В рамках диагностических задач решаются следующие вопросы:

имеются ли признаки необычного выполнения в исследуемом записи и подписи в документе (наименование и реквизиты);

не выполнен ли текст (подпись) в необычном состоянии или в необычных условиях; лицом пожилого или старческого возраста; левой рукой (при привычном письме правой рукой); намеренно измененным почерком, с подражанием почерку (подписи) конкретного лица;

не выполнен ли рукописный текст или подпись в исследуемом документе (наименование и реквизиты документа, графа, строка, после слова) намеренно измененным почерком.

Классификационные задачи связаны с установлением принадлежности почерка исполнителя к определенному полу, возрасту.

В рамках классификационных задач решаются следующие вопросы:

лицом, какого пола выполнен текст исследуемого документа.

40. Для успешного разрешения данного вида экспертизы необходимо соблюдать требования к предоставлению объектов и образцов исследования.

41. При исследовании текстов и записей эксперту предоставляются:

1) подлинники исследуемых документов с указанием всех реквизитов каждого документа и других его особенностей;

2) свободные образцы почерка лица, в отношении которого поставлены вопросы, не менее чем в 10-15 документах;

условно-свободные образцы почерка;

экспериментальные образцы почерка не менее чем на 5-10 листах.

42. Для исследования подписей предоставляются:

1) подлинники документов, в которых расположены исследуемые подписи, с обязательным указанием их наименования и реквизитов, месторасположения подписей, от имени кого они значатся (ФИО);

2) свободные образцы подписей лица не менее чем в 10-15 документах; условно-свободные образцы подписей;

экспериментальные образцы подписей не менее чем на 10 листах по 20-30 подписей на одном листе;

3) такое же количество свободных, условно-свободных и экспериментальных образцов почерка и подписей предполагаемых исполнителей.

Идентификационное исследование подписей, кратких и цифровых записей без свободных образцов не проводится.

При исследовании подписи от имени вымышленного лица представляются свободные и экспериментальные образцы почерка и подписей лица - предполагаемого исполнителя исследуемой подписи, с обязательным указанием в постановлении либо определении о назначении экспертизы о том, что исследуемая подпись выполнена от имени вымышленного лица и предоставлением документа с подтверждением о том, что лицо, от имени которого значится исследуемая подпись, является вымышленным.

43. Свободными образцами почерка и подписей считаются тексты и подписи, выполненные предполагаемым исполнителем вне связи с делом, по которому проводится экспертиза, и до возбуждения этого дела, когда исполнитель не предполагал, что они будут использованы в качестве сравнительных материалов для производства судебно-почерковедческой экспертизы.

44. Условно-свободными образцами являются такие рукописи и подписи, которые выполнены после возникновения дела и в связи с ним (различные объяснения, заявления, жалобы и другие документы), но не специально для экспертизы.

45. Экспериментальными образцами почерка и подписей являются тексты, цифровые записи и подписи, выполненные по заданию лица, производящего дознание, следователя, прокурора или судьи специально для производства экспертизы. Экспериментальные образцы почерка необходимо отбирать под диктовку или путем предложения исполнить какой-либо текст самостоятельно. В зависимости от конкретных обстоятельств, при отборе экспериментальных образцов под диктовку лицо, производящее дознание, следователь, прокурор или судья могут полностью продиктовать текст исследуемого документа либо составить для этой цели специальный текст. В тех случаях, когда по каким-либо мотивам содержание исследуемого документа нецелесообразно сообщать лицу, у которого отбираются образцы почерка, составляя такой текст, необходимо включить в него слова, имеющиеся в тексте исследуемого документа.

46. При необходимости исследования текстов, выполненных печатными буквами или специальным шрифтом, на экспертизу, кроме образцов, исполненных обычной скорописью, представляются образцы, исполненные таким же шрифтом. При этом лицу, у которого отбираются образцы, не рекомендуется предлагать копировать шрифт с самого исследуемого документа.

При наличии данных об исполнении текста левой рукой, кроме образцов, исполненных правой рукой, необходимо отбирать образцы, исполненные левой рукой.

Если лицо, назначающее экспертизу, располагают данными о том, что исследуемый документ исполнен в каких-то необычных условиях (например, неудобное расположение пишущей руки, движущийся транспорт и тому подобное), необходимо отобрать образцы в аналогичных условиях и об этом сообщить эксперту.

47. При исследовании текстов, выполненных на языках народов, проживающих на территории Республики Казахстан, на экспертизу следует направлять образцы, исполненные на том языке, с использованием того же алфавита, что и в исследуемом тексте. Чем короче исследуемый текст, тем больше необходимо представлять образцов почерка для исследования.

48. Экспериментальные образцы подписи отбираются на отдельных листах бумаги по 20-30 подписей на одном листе. Экспериментальные образцы почерка предполагаемых исполнителей обязательно содержат ФИО лица, от имени которого выполнена исследуемая подпись.

49. Свободные и экспериментальные образцы почерка, цифровых записей и подписей соответствуют исследуемым документам по содержанию и форме, по условиям их исполнения, по качеству бумаги, красителя, по виду пишущего прибора, а свободные образцы, кроме того, и по времени их исполнения.

50. Свободные образцы подписей лиц с несформировавшейся подписью, а также лиц преклонного (старческого) возраста и страдающих тяжелыми заболеваниями, должны быть максимально приближены по времени исполнения к исследуемому документу.

Кроме того, при решении диагностических задач по установлению факта влияния на исполнителя необычного состояния (состояние здоровья, состояние зрения, усталость, охлаждение, опьянение, состояние волнения, стресс, возрастные изменения и так далее) необходимо предоставлять данные о состоянии здоровья предполагаемого исполнителя (до и в момент подписания документа), о состоянии зрения, о возрасте исполнителя и так далее.

51. Орган (лицо), назначивший экспертизу, проверяет достоверность (несомненность происхождения) свободных образцов, представляемых в качестве сравнительного материала для производства экспертизы. Достоверность свободных образцов почерка и подписи устанавливается путем предъявления их лицу, от имени которого они выполнены, а в исключительных случаях (тяжелая болезнь, смерть лица, безвестное отсутствие) может быть установлена путем предъявления их лицам, которые могут хорошо знать почерк, подпись этого лица.

Свободные образцы после проверки факта действительного их исполнения определенным лицом, а экспериментальные образцы по их получении заверяются удостоверительной надписью лица, назначающего экспертизу.

52. В постановлении (определении) о назначении экспертизы указываются сведения об известных обстоятельствах, имеющих отношение к предмету экспертизы (условия выполнения исследуемого документа, образцов; возраст, состояние исполнителя исследуемого текста (подписи) в момент их выполнения (сидя, стоя и так далее).

Параграф 2. Судебно-техническое исследование документов (1.2)

53. Предметом судебно-технического исследования документов является установление фактических данных, содержащихся в свойствах материалов письма и в признаках реквизитов документов, обстоятельствах их изготовления, о способах внесения изменений в них, а также о предметах и материалах, которые использовались для изготовления документов либо внесения в них изменений.

54. Объектами судебно-технической экспертизы документов являются:

документы (их реквизиты и материалы);

приспособления для изготовления документов (полностью или отдельных фрагментов), либо для внесения изменений в ранее изготовленные документы;

вещества для изготовления документов, либо для внесения изменений в ранее изготовленные документы.

Реквизиты документа – печатные тексты (типографские, машинописные, полученные на копировально-множительной и компьютерной технике); рукописные тексты (записи, подписи, цифровые и иные обозначения); оттиски удостоверительных печатных форм (печатей, штампов); фотоснимки на документах (когда возникает предположение о замене первоначального фотоснимка изображением другого человека) и тому подобное.

Материалы документа – основа документа (бумага, картон, другие материалы на бумажной основе); красящие вещества штрихов и оттисков; вспомогательные вещества (клей, сургуч); корректирующие вещества (применяющиеся в документах для исправления технических ошибок); вещества, закрывающие отдельные фрагменты документа (пятно, линии зачеркивания); остатки травящих веществ, если тот или иной фрагмент документа подвергался травлению.

Приспособления для изготовления документов (полностью или отдельных фрагментов), либо для внесения изменений в ранее изготовленные документы – печати, штампы;

различные печатающие устройства (печатные машинки, принтеры, МФУ и так далее), орудия письма (перья, пишущие узлы шариковых, гелевых и капиллярных ручек, карандаши, фломастеры);

компостеры, перфораторы.

Вещества для изготовления документов, либо для внесения изменений в ранее изготовленные документы – бумага, картон и материалы основы документа;

красящие вещества, которыми нанесены те или иные реквизиты документа (чернила, паста, полиграфическая краска, тонер, машинописная лента, копировальная бумага);

корректирующие вещества (паста "штрих", белый слой специальной бумаги);

реактивы, растворители, которые могут быть использованы для обесцвечивания, либо смывания фрагментов документа (записей, оттисков).

55. Задачами судебно-технической экспертизы документов являются:

определение способа изготовления документа и его отдельных частей;

установление факта и способа изменения содержания документа;

восстановление слабовидимых и невидимых записей;

установление первоначального вида документа;

определение относительного времени изготовления документа;

идентификация орудий, средств, принадлежностей и материалов, применявшихся для изготовления либо внесения изменений в содержание документа, а также его исполнителя.

56. Вопросы, решаемые данным видом экспертизы:

1) Экспертиза документов с измененным первоначальным содержанием рукописных записей:

не подвергались ли записи в документе (указывается конкретный участок) каким-либо изменениям – подчистке, травлению, дописке отдельных штрихов, цифр, слов в тексте, вклейке цифр, букв;

если да, каково содержание первоначальных записей.

2) Экспертиза документов с целью установления переклейки:

Подвергался ли замене фотоснимок, марка или вклеивание отдельных фрагментов документа (листов).

3) Экспертиза по установлению содержания залитых, зачеркнутых, угасших и иных нечитаемых текстов:

каково содержание обесцветившихся либо угасших, зачеркнутых, заклеенных, залитых текстов или иных реквизитов документа, записей, написанных невидимыми чернилами;

каково содержание текста, отобразившегося в следах давления либо в записях на промокательной или копировальной бумаге.

4) Экспертиза сожженных документов:

каково содержание записей на листах сожженного документа;

к какому документу (паспорту, трудовой книжке, удостоверению личности) относятся сожженные листы.

5) Экспертиза оттисков печатей и штампов:

каково содержание текста оттисков печатей, штампов в документе;

каким способом нанесены оттиски печати, штампа в данном документе;

не нанесен ли оттиск в исследуемом документе (в нескольких документах) данной печатью, штампом;

одним ли клише нанесены оттиски;

с одного ли оригинал-макета изготовлены клише, изъятые у подозреваемого;

соответствует ли временной промежуток нанесения оттиска печати в документе временному промежутку оттисков печати (указать наименование учреждения), представленных на документах, датированных за (указать оспариваемые годы);

не использовалось ли компьютерное оборудование, изъятое у подозреваемого, для нанесения изображения оттиска клише.

6) Экспертиза машинописных текстов:

каков тип, какова система, модель пишущей машинки, на которой напечатан документ,

не напечатан ли машинописный текст на данной пишущей машинке;

на одной или на разных машинках напечатаны отдельные фрагменты документа либо нескольких документов;

каким экземпляром является представленный машинописный текст и каково в закладке количество одновременно отпечатанных экземпляров;

в одну или разные закладки были отпечатаны экземпляры документа, исполненные через копировальную бумагу;

напечатан ли текст, отобразившийся на копировальной бумаге, на данной пишущей машинке;

применялась ли данная машинописная лента при напечатании текста;

не произведено ли изменение содержания документа путем допечатки отдельных слов, букв, цифр.

7) Экспертиза документов, изготовленных на компьютерной и копировально-множительной технике:

на каком типе, виде печатающего устройства ПК получен документ;

не исполнен ли текст документа на данном принтере;

на одном или разных принтерах исполнены отдельные фрагменты текста документа либо нескольких документов;

не использовался ли данный документ в качестве сканируемого оригинала для изготовления копии, изъятой у обвиняемого;

не использовалось ли компьютерное оборудование, изъятое у подозреваемого, для получения текста документа;

на одном или разных копировально-множительных аппаратах получены копии документов;

не произведено ли изменение содержания ксерокопии документа путем ее монтажа из составных частей разных документов;

не произведено ли изменение содержания документа путем допечатки отдельных фрагментов текста;

получены ли текстовые изображения документов на данных факсимильных аппаратах.

8) Экспертиза бланков и иной полиграфической продукции:

какой способ и вид множительной техники были использованы при изготовлении данного бланка документа (либо литературы, изъятой у подозреваемого);

какого вида печатная форма применялась для изготовления бланка (набор ручной или линотипный, стереотип, цинкографское клише);

с одного ли оригинала изготовлены печатные формы (стереотипы), отлиты ли наборные строки на конкретном линотипе, составлен ли набор с помощью шрифта из конкретной шрифтовой кассы типографии;

одним ли способом изготовлены все представленные на исследование документы, литература;

с одного ли набора, стереотипа, клише напечатаны представленные документы, литература;

каким способом сброшюрована книга, представленная на исследование;

не производилась ли переброшюровка полиграфического изделия или создаваемого организацией (учреждением) блока документов путем замены отдельных его составляющих фрагментов (листов, бланков);

сброшюрована ли литература с помощью одной брошюровальной машины;

применялась ли данная брошюровальная машина при изготовлении литературы, представленной на исследование;

каким способом произведена разрезка листов;

применялся ли данный бумагорезательный нож при обрезке книжных блоков всей представленной литературы;

какого вида материалы (бумага, клей, дерматин) использованы для изготовления переплета, форзаца, листов книг;

не использованы ли для изготовления переплета, форзаца, внутренних листов книг бумага, дерматин, ледерин, клей, изъятые у подозреваемого.

9) Экспертиза компостерных знаков, кассовых чеков и иных средств:

имеются ли какие-либо изменения обозначений на кассовых чеках, телеграммах, оттисках компостеров;

если да, то каким способом они произведены и каковы первоначальные знаки;

каковы тип и модель контрольно-кассовой машины (телеграфного аппарата), на которой отпечатаны представленные на исследование чеки (телеграммы);

на данной ли контрольно-кассовой машине (телеграфном аппарате) отпечатаны представленные на исследование чеки (телеграммы);

с помощью данного ли компостера получены представленные оттиски;

на одной ли контрольно-кассовой машине (телеграфном аппарате) отпечатаны представленные на исследование чеки (телеграммы), с помощью ли одного и того же компостера получены оттиски;

10) Установление хронологической последовательности нанесения пересекающихся штрихов:

в какой хронологической последовательности выполнены тексты, подписи, оттиски печатей или штампов (что было раньше и что позже).

11) Экспертиза материалов документов:

какова природа (вид, род) красящего вещества штрихов записей (чернила, паста шариковых ручек, карандаши, копировальная бумага, типографская краска, штемпельная краска, тушь, специальные чернила, художественные краски, чернила для фломастеров, гелевая паста для шариковых ручек, чернила для капиллярных ручек, чернила картриджа принтера и прочие);

каким пишущим прибором или приспособлением (одним или разными) выполнены тексты в документе (пером, шариковой ручкой, карандашом, рейсфедером, принтером и прочим);

одним ли красителем исполнены тексты (фрагменты) документов;

не выполнены ли записи, дописки или подписи в документе пишущим узлом орудия письма (карандашом, шариковой ручкой, рейсфедером, кистью), изъятого у подозреваемого;

не исполнен ли текст исследуемого документа или отдельные его части чернилами (пастой, карандашом, типографской краской), изъятыми у подозреваемого;

не нанесен ли оттиск штампа в документе с помощью штемпельной краски, обнаруженной у подозреваемого;

не исполнены ли тексты в документе с помощью одной и той же копировальной бумаги (машинописной ленты);

не составляли ли одно целое обрывки бумаги с рукописными записями или иными реквизитами;

не дописаны ли определенные цифры, слова, буквы, штрихи после того, как был исполнен основной текст документа;

какому виду, номеру и марке принадлежит представленная на исследование бумага;

принадлежит ли данная часть листа (фрагмент) исследуемому листу или документу;

имеют ли общий источник происхождения по способу и месту изготовления, условиям хранения, представленные на исследование обрывки бумаг (листы, части листов, фрагменты документов);

каков тип и назначение клея, представленного на исследование;

не использовался для изготовления книг клей, изъятый у подозреваемого;

каким веществом вытравлены записи в документе.

12) Экспертиза денежных знаков и иного вида ценных бумаг:

соответствует ли способ изготовления представленного на исследование объекта способу изготовления денежного знака (представленного в качестве образца денежного знака страны);

каким способом и с применением, каких технических средств изготовлен данный денежный знак, лотерейный билет или другие ценные бумаги;

одним ли способом изготовлены представленные денежные знаки;

не использована ли краска, бумага, кисти и другие приспособления или аппаратные устройства, изъятые у подозреваемого, для изготовления данных купюр или других ценных бумаг.

57. При назначении данного вида экспертизы необходимо:

представлять эксперту документы в том состоянии, в каком они были обнаружены;

хранить их в отдельных конвертах, сгибать и складывать только по имеющимся складкам;

не делать обводки, пометки на документах;

оберегать документы от воздействия окружающей среды (влажной температуры).

Особая осторожность нужна при обращении с сожженными документами.

58. Для решения идентификационных вопросов наряду с объектами исследования направляются соответствующие образцы.

59. При идентификации печатей и штампов по их оттискам направляется 3-5 листа бумаги формата А4 с экспериментальными оттисками идентифицируемых печатей или штампов, нанесенных с различными силой нажима и степенью смачивания в штемпельной краске, с подложкой и без подложки.

Оттиски должны быть четкими с отображениями всех элементов. Если с момента изготовления исследуемого документа прошло значительное время (несколько лет), на экспертизу желательно представлять свободные образцы оттисков данной печати, относящиеся к предполагаемому времени изготовления исследуемого документа.

60. При идентификации пишущих машинок, компьютерного оборудования, копировально-множительной техники, контрольно-кассовой машины, телеграфного аппарата и прочих знакопечатающих средств, вместе с исследуемыми документами представляются экспериментальные образцы текста, аналогичного с исследуемым по содержанию, а также оттиски всех знаков, имеющихся на данной машинке (аппарате). Кроме того, целесообразно представлять тексты, исполненные на машинке (аппарате) примерно в тот же период, когда был напечатан исследуемый документ. В постановлении о назначении экспертизы во всех случаях сообщаются сведения такого характера: подвергалась ли машинка (аппарат) ремонту после изготовления документа, заменялся ли при этом шрифт либо отдельные знаки, катридж и другие причины могущие повлиять на изменение условий печати.

При идентификации компьютерного оборудования следует представлять системный блок, сведения о программном обеспечении, установленном на данном компьютере, сведения об изменениях в программном обеспечении.

Идентификация компьютерного оборудования проводится в комплексе с судебно-экспертным исследованием средств компьютерной технологии.

Для идентификации исполнителя машинописного текста необходимы свободные образцы. При установлении времени исполнения на конкретной машинке (аппарате) следует представлять тексты, отпечатанные на ней за все время ее эксплуатации.

При идентификации печатных форм, брошюровальной и бумагорезательной машин образцы соответствуют периоду времени изготовления исследуемых документов.

Целесообразно представлять непосредственно печатную форму (клише, стереотип, набор из литер шрифта).

При идентификации материалов документов для исследования следует направлять все обнаруженные емкости, содержащие чернила, краску, сами ручки, перья, карандаши, рулоны и пачки бумаг, переплетного материала. При этом надо четко указать, какова цель идентификации.

61. Для решения вопроса о времени изготовления документа по его реквизитам и материалам необходимо представлять свободные образцы документов, содержащих реквизиты (печатные тексты, оттиски удостоверительных печатных форм), нанесенные теми же приспособлениями (устройствами), что и в исследуемом документе, и в разные отрезки изучаемого по материалам дела периода времени.

Параграф 3. Судебно-автороведческое исследование (1.3)

62. Предметом судебно-автороведческого исследования является установление фактических данных об авторе и условиях составления текста документа.

63. Объектами судебно-автороведческой экспертизы служат тексты рукописных и машинописных документов.

64. Непосредственным объектом автороведческого исследования является письменная речь.

65. Задачи подразделяются на идентификационные (установление или отрицание тождества), диагностические (определение условий составления текста и психофизиологического состояния автора), а также некоторые задачи, касающиеся социально-биографических характеристик автора: образовательного уровня, родного языка, места формирования языковых навыков.

66. Вопросы, решаемые судебно-автороведческой экспертизой:

является ли автором документа (наименование и реквизиты) конкретное лицо;

является ли автором текста нескольких документов (или нескольких фрагментов одного документа) одно и то же лицо;

каковы уровень грамотности и степень владения навыками письменно-речевого характера у автора документа;

исполнена ли рукопись с намеренным искажением письменно-речевого навыка;

составлен ли текст документа лицом в необычном психофизиологическом состоянии;

каков пол и примерный возраст автора спорного текста.

67. Для установления автора рукописи эксперту необходимо предоставить:

исследуемый документ с точным указанием реквизитов и других его особенностей;

свободные образцы письменной речи в количестве 15-20 документов (рукописного, машинописного, полиграфического характера), составленные проверяемым лицом вне связи с рассматриваемым событием (письма, черновики, личные записи в дневниках, автобиографии, докладные, объяснительные записки, рапорты).

68. Свободные образцы письменной речи проверяемого лица выполняются в рамках того же функционального стиля и в той же форме письменной речи, что и исследуемый документ.

69. Экспериментальные образцы письменной речи представляются в виде сочинений (изложений), выполненных проверяемым лицом на самостоятельно им избранную или предложенную следователем тему на 10-15 листах.

70. Экспериментальные образцы, выполненные под диктовку, не могут быть использованы в качестве информативного сравнительного материала.

В рамках данного вида экспертизы исследование особенностей письменной речи в текстах, содержание которых направлено на оскорбление чести и достоинства представителей власти, должностных лиц и граждан, не проводится.

Параграф 4. Судебная портретная экспертиза (2.1)

71. Предметом судебной портретной экспертизы является установление с помощью специальных научных знаний факта (фактических данных) тождества человека по фотоснимкам, видеокадрам и иным объективным отображениям его внешнего облика.

72. Объектами портретной экспертизы являются фотоснимки живых лиц и трупов, изображения лиц на иных объектах (портреты, рисунки), а также материалы уголовного дела, относящиеся к предмету экспертизы, и образцы для экспертного исследования.

73. При исследовании изображений лиц задачами являются:

исследования по дифференциации лиц, зафиксированных на представленных фото-, кино-, видеоизображениях;

идентификационные исследования по установлению тождества конкретного лица, запечатленного на представленных фото-, кино-, видеоизображениях (портретах).

74. Типовые вопросы, решаемые судебной портретной экспертизой:

одно или разные лица изображены на представленных фото-, кино-, видеоизображениях (портретах);

не изображен ли на снимке неизвестного лица гражданин П. (при достоверных данных о личности одного из изображенных);

воспроизведены ли на портрете (субъективный портрет), представленном для сравнения, признаки внешности, индивидуализирующие конкретное лицо;

имеется ли типовое сходство между проверяемым портретом (субъективный портрет) и конкретным лицом.

75. К объектам и образцам предъявляются следующие требования:

лицо на них изображено в том же ракурсе, что и на исследуемом снимке;

снимки соответствуют одному периоду времени;

снимки – качественные, резкие, без ретуши.

76. Фиксация устанавливаемого (проверяемого) лица по видеопортретам проводится соблюдением тех условий съемки, которые наблюдаются на видеозаписях, фигурирующих в качестве вещественных доказательств.

Наряду с видеозаписями исследуют распечатки отдельных кадров с фиксацией объектов исследования.

Если имеются негативы, для экспертизы следует выбрать необходимый кадр.

77. При установлении неопознанных трупов исследуются снимки, исполненные в различных ракурсах. Следует установить данные о времени образования тех или иных травматических повреждений, об изменениях в результате болезни либо при иных обстоятельствах.

78. Объектами портретной экспертизы животных являются изображения животных на фотоснимках.

79. При исследовании изображений животных задачами являются:

исследования по дифференциации животных, зафиксированных на представленных фото-, кино-, видеоизображениях;

идентификационные исследования животных по изображениям на фото-, кино-, видеоизображениях, представленных на исследование.

80. Типовые вопросы:

одно или разные животные изображены на представленных фото-, кино-, видеоизображениях;

не изображено ли на снимке животного, оспариваемого по принадлежности владельцу, конкретно выделенное животное.

81. Для проведения исследований по внешним признакам животного следует изучить кроме исследуемых фотоизображений экспериментальные образцы – фотоснимки, на которых объект фиксации сфотографирован в разных ракурсах (фас, профиль), свободные образцы-фотоснимки, на которых объект фиксации сфотографирован в разные отрезки времени возрастных изменений его внешности.

Параграф 5. Судебная видеофонографическая экспертиза (3)

82. Предмет судебной видеофонографической экспертизы - установление фактических данных и обстоятельств дела на основе исследования звуковой информации, зафиксированной на различных носителях при помощи специальных средств записи, исследования материалов записи, оценки и использования доказательств, полученных в результате проведенного исследования важных для разрешения уголовных и гражданских дел.

83. Объекты судебной видеофонографической экспертизы – речевая и звуковая информация, зафиксированная на магнитном или цифровом носителе; средства звукозаписи; образцы для экспертного исследования; материалы дела, относящиеся к предмету исследований. Фонограммы, имеющие отношение к предмету экспертного исследования, называются - исследуемые фонограммы и включают в себя временные и текстовые границы (начало и конец записи). Если в качестве объекта представлена видеозапись, то исследования проводятся только в отношении сигнала звукового сопровождения видеозаписи.

84. В компетенцию эксперта входит решение следующих задач:

диагностическое исследование фонограмм;

идентификационное исследование фонограмм;

классификационное исследование фонограмм.

85. Задачи, решаемые при диагностическом исследовании фонограмм:

установление признаков монтажа и изменений, привнесенных в процессе записи или после нее;

установление дословного содержания разговора на исследуемой фонограмме;

определение пригодности исследуемой фонограммы для проведения идентификационного исследования.

86. Задачи, решаемые при идентификационном исследовании фонограмм:

принадлежность голоса и речи, зафиксированные на исследуемой фонограмме, лицу, сравнительные образцы голоса и речи которого предоставлены для экспертного исследования;

определение производства звукозаписи фонограммы представленным звукозаписывающим устройством;

определение среди зафиксированных на исследуемой фонограмме акустических сигналов какого-либо определенного (конкретного) звукового источника (в этом случае необходимы экспериментальные образцы - запись звука, создаваемого исследуемым объектом);

определение источников и характера звуков, сопутствующих основной записи на исследуемой фонограмме.

87. Задачи, решаемые при классификационном исследовании фонограмм:

определение количества лиц, принимавших участие в разговоре, записанном на исследуемой фонограмме.

88. Типовыми вопросами, решаемыми при производстве судебной фонографической экспертизы, являются:

каково дословное содержание представленного на исследование разговора, начинающегося со слов: (указывается слово), и заканчивающегося словами: (указывается слово);

сколько лиц принимало участие в разговоре, записанном на представленной фонограмме, начинающейся со слов: (указывается слово), и заканчивающейся словами: (указывается слово);

имеются ли признаки монтажа и изменений, привнесенных в процессе записи либо после нее в разговоре, начинающемся со слов: (указывается слово), и заканчивающемся словами: (указывается слово);

была ли выполнена запись на представленной звукозаписывающей аппаратуре;

принадлежат ли голос и речь, зафиксированные на исследуемой фонограмме, начинающейся со слов: (указывается слово), и заканчивающейся словами: (указывается слово), определенному лицу.

89. На экспертизу следует направлять:

носители, на которых зафиксирована речевая и иная звуковая информация, а также средства звукозаписи в упакованном и опечатанном виде;

образцы голоса и речи (экспериментальные, условно-свободные, свободные) для экспертного исследования;

копии протоколов вручения и возврата средств аудио-, видеозаписи, либо копии иных процессуальных документов, содержащих информацию о происхождении представленных на исследование объектов, копии перезаписи фонограмм (если были перезаписаны с одного носителя на другой с указанием хеш-сумм);

копии постановлений или протоколов получения образцов для экспертного исследования, либо копии иных процессуальных документов, содержащих информацию о происхождении представленных образцов;

копии протоколов осмотра и прослушивания негласных записей (стенограммы) или заключение специалиста/эксперта, в котором решен вопрос по установлению дословного содержания текста исследуемой фонограммы;

копии процессуальных документов о рассекречивании сведений;

если имеется вопрос относительно монтажа (по аналоговым записям) и диагностики технических средств, то необходимо предоставить технические средства звукозаписи, с помощью которых выполнены записи исходных и сравнительных фонограмм.

90. В постановлении о назначении экспертизы обязательно указываются:

носитель, где имеется необходимая для исследования запись;

фразовые и временные границы исследуемого текста (с каких слов начинается и какими словами заканчивается);

при необходимости указать дополнительные данные о ситуации получения исследуемых фонограмм, есть ли данные о пребывании диктора в момент записи в измененных физических и психических состояниях, таких, как алкогольное и наркотическое опьянение, психотропные препараты, заболевания, яркие эмоции, сильная усталость, необычные условия произнесения (кляп во рту), информация об акустической обстановке в момент звукозаписи, о степени подготовленности речевого материала диктором (читал ли он текст, не выучил ли его заранее);

при решении вопросов: имеются ли признаки монтажа и изменений, привнесенных в процессе записи или после нее;

производилась ли запись исследуемой фонограммы на представленном звукозаписывающем устройстве, указываются хеш-суммы файлов.

91. К образцам предъявляются следующие требования:

на носителе отражается процессуальный ввод к получению образцов;

по форме устные тексты представляют собой свободное изложение (беседа, краткое изложение фактов из автобиографии, ответы на поставленные вопросы по обстоятельствам дела), чтение с "листа" и рассказ автобиографии исключается;

длительность устной речи (длительность фонации) диктора должна быть порядка 10 минут, в отдельных случаях допускается менее 10 мин (при надлежащем качестве и полноте информативности);

в некоторых случаях образцы могут быть представлены в виде троекратного произнесения в различных темпах (нормальном, замедленном и ускоренном) отдельных фраз и слов из исследуемой фонограммы, предположительно произнесенных лицом, идентификационное исследование голоса и речи которого будет проводиться;

требуется обязательная сопоставимость языков на исследуемой фонограмме и на фонограмме образцов голоса и речи (если участники в ходе оперативной записи говорят только на казахском или русском языках, то образцы представляются на соответствующем языке, если речь идет смешанная, то представляются два варианта образцов на каждом языке с соблюдением всех требований, длительностью не менее 10 минут на каждом языке);

требуется обязательная сопоставимость технических условий (если исследуемая фонограмма записывалась через телефонный тракт, то и образцы голоса и речи участников разговора получают таким же способом).

при предоставлении условно-свободных или свободных образцов голоса и речи необходимо предоставлять протокол осмотра и прослушивание фонограммы с установленными обозначениями дикторов.

92. Эксперт при приеме материалов для производства экспертизы осуществляет предварительную проверку поступившего материала, определяя:

наличие копии процессуальных документов;

наличие исследуемой фонограммы на представленном носителе (текстовые и временные границы);

качество исследуемой фонограммы (уровень поступления звукового сигнала, разборчивость реплик, длительность фонации идентифицируемого лица);

язык, на котором ведется разговор (русский, казахский, смешанный или возможно иностранный язык);

условия записи исследуемой фонограммы (телефонный тракт, радиоканал и тому подобное);

наличие фонограммы образцов для экспертного исследования;

сопоставимость фонограммы сравнительных образцов с исследуемой фонограммой (качество, длительность, язык, условия записи).

В ходе приема поступившего материала, эксперт составляет акт осмотра материалов и объектов, в котором указываются:

дата и время поступления материалов;

орган, назначивший экспертизу;

ФИО лица, назначившего экспертизу, номер удостоверения;

фабулу дела (статья Уголовного кодекса РК, Гражданского кодекса РК);

количество и состояние пакетов, в которых находится вещественные доказательства;

количество и состояние объектов.

Параграф 6. Судебная фототехническая экспертиза (4.1)

93. Предметом судебной фототехнической экспертизы является установление фактических данных об обстоятельствах изготовления фотоизображений и носителей этих изображений (негативов и позитивов, компьютерных носителей), а также применяемых для их изготовления технических средств с использованием специальных научных знаний в области фотографической технологии и методов исследования этих объектов.

94. Объектами фототехнического исследования являются фотоснимки, фотокамеры, фотоувеличители, кадрирующие рамки, фотобумага, фотопленка и другие средства, материалы, необходимые для изготовления фотоснимков.

Кроме того, круг объектов этого вида исследования включает кинопленки, кинокамеры и средства, необходимые для съемки.

95. Задачами фототехнической экспертизы являются:

отождествление кино-фотоаппаратуры и лабораторного оборудования, участков местности, помещений, предметов по негативам, позитивам;

установление условий съемки и обработки фотоматериалов;

размеров объектов, расстояний между ними; выявление фотографического монтажа и ретуши; идентификация негативов и позитивов по отпечаткам.

96. Фототехническая экспертиза делится на исследование фотографических изображений и фотографических материалов.

97. Задачи при исследовании фотографических изображений:

установление размеров предметов, изображенных на снимке и расстояний между ними;

установление обстоятельств, относящихся к условиям съемки (освещение – естественное, искусственное; тип объектива – нормальный, широкоугольный, телеобъектив; репродукция или съемка с натуры);

установление способа изготовления снимка (соблюдение правил фотографической технологии, использование фотомонтажа, применение ретуши);

идентификация съемочной аппаратуры, технических средств (увеличителя, рамки, резака), негатива по позитивам, а также предметов, помещений, участков местности.

98. Типовые вопросы:

каковы размеры тех или иных изображенных на снимке объектов;

на каком расстоянии друг от друга находились два изображенных на снимке объекта;

при каком освещении, естественном или искусственном, производилась съемка;

подвергался ли фотоснимок дополнительной обработке: тонированию, глянцеванию;

каким способом производилось глянцевание;

применялась ли негативная или позитивная ретушь при изготовлении снимка;

сфотографированы ли изображенные на снимке объекты с натуры или они представляют собой репродукцию печатного издания;

не изготовлен ли данный снимок с применением фотомонтажа;

изготовлен ли данный снимок с соблюдением технологии фотографических процессов;

экспонировалась ли представленная пленка (отдельный негатив) в данном фотоаппарате;

экспонировались ли негативы (пленки, фотопластинки) в данной кассете;

экспонировались ли две (или более) пленки в одном и том же фотоаппарате (одной и той же кассете);

не изготовлены ли фотоснимки с использованием данной репродукционной установки;

отпечатаны ли представленные фотоснимки с применением данного увеличителя, данной кадрирующей рамки;

использовались ли при изготовлении снимка данный резак, глянцеватель;

изготовлены ли фотоснимки с данного (или с одного и того же) негатива;

изображены ли на негативе (фотоснимке) предметы, изъятые у подозреваемого, участок местности.

99. Задачи при исследовании фотографических материалов:

восстановление выцветшего изображения;

восстановление изображения, закрытого пятном непрозрачного вещества;

установление времени (давность) изготовления фотоснимка;

установление типа светочувствительного материала;

идентификация светочувствительных материалов (фотобумага, пленки), применявшегося для обработки данного снимка.

100. Типовые вопросы:

можно ли восстановить изображение на данном фотоснимке (негативе);

можно ли восстановить изображение на фотоснимке, закрытом красящим веществом;

когда (в какой период времени) изготовлен фотоснимок;

относятся ли представленные на исследование снимки к одному периоду изготовления;

какого типа фотобумага применялась для изготовления данного фотоснимка;

изготовлены ли два (или более) фотоснимка на фотобумаге одной партии выпуска.

101. При назначении экспертизы в постановлении следует привести сведения о ремонте фото-, кинокамеры, замене в них некоторых деталей, об условиях хранения негативов, снимков, фотобумаги, реактивов.

Целесообразно представлять непосредственно фото-, кинокамеры, увеличители, кассеты, негативы.

При идентификации предмета по изображению на снимках следует по возможности направлять сам предмет.

При изъятии фото-, кинокамер, кассет, с имеющимися в них экспонированными снимками, следует указать это в постановлении о назначении экспертизы.

Реактивы, фотобумагу, пленки и другие материалы упаковывать в соответствии с правилами их изъятия, хранения и транспортировки.

102. Объектами судебно-экспертного фототехнического исследования по разделу видеодокументов являются:

киноленты, видеокассеты как средство запечатления предметов, обстановки, действий, с имеющимися на них художественными, документальными фильмами, исполненными профессионально, на базе кино-, видео-мастерских, либо в рамках любительской кино-, видеосъемки;

киноленты, видеокассеты как средство запечатления действий, проводимых в рамках расследования и судебного разбирательства уголовных и гражданских дел (видеозаписи оперативно-розыскных мероприятий, различных следственных действий).

Фиксирующая (записывающая), воспроизводящая аппаратура, аппаратура вспомогательного характера:

кинокамеры, кинопроекторы, видеомагнитофоны, видеоплейеры, видеомагнитофоны, монтажные установки и прочие;

сопроводительная документация к предоставляемым на исследование кино-, видеоматериала;

материалы дела, содержащие информацию, необходимую для производства экспертных исследований: источник получения видеоматериалов, цель производимых видеозаписей, условия, в которых производилась видеозапись оперативно-розыскных мероприятий и следственных действий (время, место), сведения о наличии/отсутствии монтажа записи, сведения о том, какая по последовательности исполнения представлена запись – первичная, оригинал либо копия.

Различного рода справочная информация:

об условиях производимых съемок (время, место, условия освещения);

об используемой для съемок аппаратуры (тип, модель кино-, видеоаппаратуры, их технические характеристики, условия записи, возможность оперативного воспроизведения);

о материалах, используемых для фиксации (тип, класс, технические характеристики кинопленки, видеокассеты);

о технических средствах обработки кино-, видеоматериалов (класс, тип, модель, функциональные характеристики вспомогательной аппаратуры; монтажные столы для обработки, компоновки полученного видеоматериала).

103. Задачи, решаемые в рамках судебной экспертизы видеоматериалов по исследованию изображений, имеющихся на видеопленках:

Исследования по оценке запечатленных действий:

исследования по определению содержания запечатленных на видеокассете действий и оценке их смыслового содержания;

исследования видеоматериалов, произведенных в процессе проведения оперативно-розыскных мероприятий, с целью определения смысла и содержания производимых действий.

Исследования по определению условий изготовления видеоматериалов:

исследования по определению обстоятельств производства видеозаписи;

времени года, суток, ракурса съемки, наличия помех;

предметов, заслоняющих объектив видеокамеры, недостаточного освещения, недостаточной резкости изображения;

исследования по определению размеров запечатленных на видеопленке предметов и расстояний между ними;

исследования по определению профессиональных навыков, квалификации оператора, лица производящего съемку;

исследования по определению целевого назначения запечатленных на видеопленке предметов.

Исследования идентификационного уровня:

идентификация предметов, строений, помещений, участков местности, запечатленных на двух и более записях.

104. Вопросы, решаемые в рамках судебной экспертизы видеоматериалов:

какие фильмы записаны на видеокассете;

в какое время года, суток производилась видеосъемка эпизодов, имеющихся на видеопленке;

каковы обстоятельства производства видеозаписи, имеющейся на видеопленке: ракурс съемки, наличие помех – предметов, заслоняющих объектив видеокамеры, недостаточное освещение, недостаточная резкость изображения;

подвергалась ли видеопленка в видеокассете механическому монтажу;

не выполнена ли запись на видеокассете с применением кино-, видеомонтажа с помощью промежуточной кино-, видеоаппаратуры;

каковы размеры запечатленных на видеопленке предметов и расстояния между ними;

каково смысловое и целевое назначение запечатленных на видеопленке предметов, их характерные признаки;

один и тот же ли предмет (строение, помещение, участок местности и прочее) запечатлен на представленных видеоматериалах;

действительно ли на видеокассете запечатлен предмет (строение, помещение, участок местности), являющийся одним из составляющих происшедшего события преступления.

105. Если перед экспертом ставятся вопросы, в рамках которых решаются задачи по определению содержания запечатленных действий и оценке смыслового содержания, связанных с исследованием видеоматериалов, произведенных в процессе проведения оперативно-розыскных мероприятий с целью определения смысла и содержания производимых действий, для производства экспертизы представляются непосредственно сами видеоматериалы на соответствующих носителях - кинопленке, видеокассетах.

Если для воспроизведения и, соответственно, просмотра необходима специальная аппаратура, необходимо ее представить лицом, назначающим экспертизу.

Для определения условий и обстоятельств изготовления видеоматериалов - времени года, суток, ракурса съемки, наличия помех (предметов, заслоняющих объектив видеокамеры, недостаточности освещения, недостаточной резкости изображения);

условий изготовления видеозаписи (оригинал, копия, монтаж);

размеров запечатленных на видеопленке предметов и расстояний между ними;

целевого назначения запечатленных на видеопленке предметов;

Профессиональных навыков, квалификации оператора - лица производящего съемку, в зависимости от специфики решаемых задач, для производства экспертизы, представляются:

в соответствии с обстоятельствами дела - кинокамеры, кинопроекторы, видеомагнитофоны, видеоплейеры, монтажные установки и прочие, с помощью которых производилась фиксация и отдельные операции;

различного рода справочная информация:

об условиях производимых съемок (время, место, условия освещения);

об используемой для съемок аппаратуре (тип, модель кино-, видеоаппаратуры, их технические характеристики, условия записи, возможность оперативного воспроизведения);

о материалах, используемых для фиксации (тип, класс, технические характеристики кинопленки, видеокассеты);

о технических средствах обработки кино-, видеоматериалов (класс, тип, модель, функциональные характеристики вспомогательной аппаратуры, монтажные столы для обработки, компоновки полученного видеоматериала);

Материалы, содержащие информацию по конкретному делу:

источник получения видеоматериалов;

цель производимой видеозаписи;

условия, в которых производилась видеозапись оперативно-розыскных мероприятий и следственных действий;

сведения о наличии/отсутствии монтажа записи (в случае, если данная задача отдельно не ставится перед экспертом).

Для идентификации предметов, строений, помещений, участков местности, запечатленных на видеопленке, для производства экспертизы представляются непосредственно сами носители видеоматериалов - кинопленки, видеокассеты.

106. При предоставлении материалов для производства экспертизы кино-видеоматериалов, необходимо соблюдение следующих условий:

лицо, назначающее экспертизу, должно предпринять меры к прекращению всех возможных манипуляций с конкретными объектами, содержащими информацию, необходимую для решения поставленных задач (просматривать видеокассеты в каком-либо ином режиме, кроме как по команде "Play" видеовоспроизводящей аппаратуры, использовать для просмотра кинолент проекционную аппаратуру, не соответствующую формату исследуемой кинопленки);

кино-видеоматериалы упаковваются в отдельные пакеты и сопровождены соответствующими надписями о содержании этой информации.

107. В соответствующих документах – постановлении (определении), либо сопроводительных письмах должно быть указаны сведения о возможной необходимости соблюдения особых режимов воспроизведения видеоинформации – кинопроекторы, видеомагнитофоны определенного типа и прочее;

не допускается подвергать объекты какому-либо механическому воздействию – открывать защитные планки видеокассет, раскручивать скрепляющие их винты, каким-либо образом повреждать корпуса видеокассет и упаковочные коробки кинолент, скреплять киноленты скрепками, пробивать степлерами, каким-либо образом изменять их форму;

запрещается пересылать кино- видеоматериалы по почте иначе, чем заключенными в упаковочный материал жесткой формы, предохраняющий объекты от механических и иных повреждений;

необходимо принять меры, предохраняющие от возможного размагничивания видеокассет и уничтожения, тем самым, имеющейся на них информации (хранить вдали от источников статического электричества, магнитных полей);

если кино- видеоматериалы сопровождаются аудиотекстом, исполненным на языке, не принятым в уголовном, гражданском судопроизводстве Республики Казахстан, и для оценки действий необходимо изучение смыслового содержания этого текста, лицо, назначающее экспертизу, в распоряжение эксперта представляет адаптированный перевод, либо непосредственно самого переводчика;

представляемая документация отображает все этапы передвижения видеоматериалов - с момента производства съемок до момента получения их лицом, производящим дознание, следствие, рассмотрение дел в суде;

примечание: Поскольку в настоящее время широкое использование получили цифровые носители информации, которыми являются компакт-диски и флеш-накопители то на разрешение экспертизы могут быть поставлены те же вопросы, которые ставятся для изучения информации, содержащихся на видеокассетах. При этом необходимо предпринимать аналогичные меры предосторожности при обращении с данными объектами исследования.

Параграф 7. Судебная трасологическая экспертиза (5.1)

108. Предметом судебной трасологической экспертизы является установление фактических данных при изучении различных следов в целях определения механизма их образования и определения оставившего их объекта.

109. Объектами трасологических экспертиз являются: следы, модели следов и иные вещественные доказательства, изымаемые на месте происшествия, проверяемые объекты, образцы, вещная обстановка места происшествия в натуре или зафиксированная на снимках и в протоколах осмотра, сведения о месте, времени и способе изъятия следов. Трасологическая экспертиза изучает не все следы, а лишь механические следы-отображения.

110. Задачами трасологической экспертизы являются:

установление групповой принадлежности и идентификация различных объектов по их следам-отображениям;

установление принадлежности частей единому целому;

диагностирование механизма и условий следообразования, определения относимости следов к происшедшему событию, свойств и признаков объектов, оставивших след;

установление обстоятельств, при которых был оставлен след; установление относимости объектов к категории холодного оружия.

111. Трасологическая экспертиза следов человека и животного:

1) Дактилоскопическое исследование следов рук и босых ног.

Дактилоскопическое исследование является разновидностью трасологической экспертизы и назначается в целях идентификации человека по следам и отпечаткам его внутренних поверхностей пальцев и ладоней рук а также пальцев и подошв ступней ног.

При производстве дактилоскопического исследования решаются следующие задачи:

диагностические – установление наличия следов рук на объекте и пригодности их для идентификации личности;

классификационные – определение типа и вида следов;

идентификационные– отождествление человека по следам папиллярных узоров рук, кожного покрова, а также пальцев и подошв ступней ног;

ситуационные – установление отдельных обстоятельств совершения преступления.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертом при производстве дактилоскопического исследования:

имеются ли на представленных предметах следы рук; Если да, то пригодны ли они для идентификации личности;

пригодны ли следы, на представленных дактопленках, для идентификации личности;

имеются ли на исследуемом предмете следы босых ног и пригодны ли они для идентификации личности;

оставлены ли следы босых ног данным человеком;

не оставлены ли следы рук конкретным лицом (лицами);

образованы ли следы босых ног, изъятые с нескольких мест происшествий, одним и тем же лицом;

не оставлены ли следы рук, изъятые при осмотре нескольких мест происшествий, одним и тем же лицом;

не оставлены ли следы на двух дактокартах с различными анкетными данными одним и тем же лицом;

каков механизм следообразования;

какой рукой и какими пальцами оставлены следы;

каким участком ладонной поверхности оставлены следы;

чем оставлен фрагмент следа: пальцем руки или ладонью руки;

какие особенности отобразились в следах рук человека (шрамы, мозоли, рубцы, кожные заболевания, отсутствие и деформация пальцев, наличие колец, повязок и тому подобное;

имеются ли в следах признаки, свидетельствующие о наличии у отождествляемого "броских" примет (шрамов, анатомических особенностей строения стопы и тому подобное);

отобразились ли в этих следах признаки, позволяющие установить пол и возраст человека.

Объектом дактилоскопического исследования являются объекты, связанные с событием преступления:

предметы или их части с предполагаемым наличием следов рук и/или босых ног;

предметы или их части с выявленными следами руки/или босых ног, которые не изъяты с поверхности объектов;

дактилоскопические пленки или иные липкие и полимерные материалы с перекопированными следами руки/или босых ног;

слепки, полученные с объемных следов руки/или босых ног;

фотоснимки, видеопленка и репродукции с изображением следов руки/или босых ног;

материалы предварительного расследования уголовного дела;

протокол осмотра места происшествия с фототаблицей;

фотонегативы и/или видеопленка с зафиксированной обстановкой места происшествия и следами руки/или босых ног;

планы, схемы, рисунки к протоколу осмотра места происшествия и информационно-поисковая карта с результатами предварительных исследований следов, проведенных специалистами-криминалистами в ходе осмотра места происшествия (приложение к протоколу осмотра);

материалы следственных действий, связанные с обнаружением, фиксацией и изъятием объектов исследования и/или следов: протоколы допросов, обыска (выемки), следственного эксперимента, получения образцов для сравнительного исследования;

материалы предыдущих экспертиз:

заключение эксперта, фототаблица, фотонегативы, различные разработки и приложения к нему;

объекты экспертизы.

На исследование могут быть представлены образцы отпечатков рук и ног:

потерпевших, знакомых, соседей, материально ответственных лиц и прочих граждан, которые могли оставить свои следы не в связи с событием преступления;

подозреваемых, обвиняемых и проверяемых на причастность к совершению преступления;

неопознанных трупов;

лиц, скрывающих свои биографические данные;

экспериментальные отпечатки, полученные на специфических поверхностях.

Требования к предоставляемым объектам дактилоскопического исследования.

Объекты со следами упаковываются таким образом, чтобы исключить соприкосновение следов с поверхностью упаковки. Исключается упаковка объектов непосредственно в полиэтиленовые пакеты. В случаях обнаружения следов рук на поверхности громоздких и других предметов, исключающих возможность транспортировки, следует снять эти следы на следокопировальную пленку и направить ее на экспертизу.

В качестве сравнительных материалов необходимо представить экспериментальные отпечатки ногтевых фаланг пальцев и/или других частей рук (ладоней, основных и средних фаланг), босых ступней ног идентифицируемых лиц.

Отпечатки ногтевых фаланг пальцев отбираются путем прокатывания каждого окрашенного черной типографской краской пальца на бланке установленного образца (дактилоскопической карте) или белом листе бумаги. Отпечатки ладоней, основных и средних фаланг пальцев отбираются путем их оттисков.

К экспериментальным отпечаткам предъявляются требования четкости и полной передачи папиллярного узора. Не допускается забитость отпечатков краской или их смазанность. На дактилокарте должно быть указано, когда, у кого (ФИО и год рождения) и кем (ФИО, должность) отобраны экспериментальные отпечатки.

Все направляемые на экспертизу материалы заверяются лицом, назначающим экспертизу. В случаях, когда следственные работники назначают дактилоскопическую экспертизу после первоначального исследования объектов специалистами системы Министерства внутренних дел, необходимо представлять в обязательном порядке кроме дактилоскопических пленок, дактилокарт, заключения специалистов с фототаблицами.

К представляемым на дактилоскопическую экспертизу материалам в случае необходимости прилагать протоколы осмотров и изъятия следов с места происшествия. В данных протоколах содержатся следующие сведения:

описание объекта, на котором обнаружены следы, способы их обнаружения и изъятия (цвет и характер поверхности, вид использованного порошка, реактива);

описание количества изъятых следов и их взаиморасположение, направление головки узора следа;

описание упаковки с изъятыми следами.

2) Исследование следов ног человека (босых, обутых в чулки, носки) и обуви, с целью решения следующих основных задач:

установление наличия следов ног человека и обуви на объекте-носителе: половом покрытии, деревянной преграде, стекле, одежде, гипсовом слепке, фотоснимке, дактопленкеи их пригодности для идентификации;

установление характерных особенностей в следах ног человека (босых, ног в чулках, носках);

установление принадлежности следов ног одному или нескольким лицам;

установление размера обуви, которую мог носить человек, оставивший следы босых ног (ног в чулках, носках);

установление конкретной обуви, оставившей след на объекте;

установление механизма образования дорожки следов (образованы ли следы при беге, ходьбе, лицом, несшим значительный груз) и некоторых особенностей походки человека, оставившего следы;

установление конкретного человека, оставившего дорожку следов.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

какой обувью (вид, размер, степень изношенности, особенности) оставлены следы;

каково направление и характер движения человека, оставившего следы;

не оставлены ли следы конкретной обувью, представленной на исследование.

На экспертное исследование следует направлять:

масштабные фотоснимки, слепки с объемных следов, следокопировальную пленку с перенесенными на нее поверхностными следами. В тех случаях, когда это возможно, представляется сам предмет или часть его со следами ног (обуви). Если обнаружено несколько следов (дорожка), производят их замеры, а гипсовые слепки изготавливаются с наиболее четких следов правой и левой ноги. Предварительно с поверхности следа удаляются случайно попавшие посторонние предметы - веточки, комочки, осыпавшиеся со стенок почвы;

сравнительные материалы: для исследования следов обуви необходимо представить обувь, в отношении которой ставится вопрос перед экспертизой; при исследовании объемных следов босых ног нужно представить слепки с экспериментальных следов ног лица, предположительно оставившего следы, а для исследования поверхностных следов босых ног - экспериментальные отпечатки подошвенной части ступней ног (дорожки следов), окрашенные черной типографской краской на листах белой бумаги.

Для исследования следов ног в носках и чулках необходимо изготовить слепки с экспериментальных следов ног в носках или чулках, а также представить сами носки или чулки.

Вместе с перечисленными объектами на экспертизу необходимо представить протоколы осмотра места происшествия, изъятия и осмотра вещественных доказательств.

3) Исследование следов зубов и иных частей тела человека, с целью решения следующих основных задач:

установление наличия на представленных объектах следов зубов и пригодности их для идентификации конкретного лица;

установление наличия на объекте следов зубных протезов;

идентификация конкретного человека по следам зубов, зубных протезов, ногтей, кожных покровов головы;

установление принадлежности следов одному человеку или разным лицам.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

имеются ли на исследуемых объектах следы зубов (зубных протезов), пригодны ли они для идентификации личности;

зубами верхней или нижней челюсти, и какими конкретно, оставлены следы;

каковы особенности зубного аппарата человека, оставившего следы;

каков механизм образования следов зубов;

не оставлены ли следы зубов (зубных протезов), ногтей конкретным человеком;

оставлены ли следы зубами (зубными протезами) одного человека или разных людей.

На экспертизу следов зубов необходимо направить предмет, на котором обнаружены следы. Если по каким-либо причинам указанный предмет или часть его невозможно изъять или сохранить продолжительное время, на экспертизу направляются масштабные фотоснимки и изготовленные из них слепки (из гипса или слепочных масс).

В качестве сравнительных материалов нужно представить модели зубов обеих челюстей лиц, в отношении которых поставлен вопрос перед экспертизой, а также экспериментальные следы (надкуса или откуса), воспроизведенные на пластилине или зуботехническом воске. Модели челюстей лучше всего изготовить из легкоплавкого металла, они обладают достаточной твердостью и позволяют при проведении экспертных экспериментов получить отображение моделируемых признаков следов на различных воспринимающих поверхностях.

Изготовление моделей зубов следует поручить зубным врачам или техникам-протезистам, которые изготавливают их в присутствии лица, производящего дознание, следователя или судьи.

Требования к подготовке и представлению материалов на трасологическую экспертизу следов кожных покровов головы человека такие же как и для экспертизы следов рук.

4) Исследование следов ног животных, с целью решения следующих основных задач:

установление наличия следов ног животных на объекте-носителе;

установление видовой принадлежности следов ног животного;

установление принадлежности следов ног одному или разным животным;

установление пригодности следов ног для идентификации животного;

установление направления движения животного по следам ног.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

имеются ли на объекте-носителе следы ног животного, пригодны ли они для идентификации животного;

принадлежат ли следы ног одному или разным животным;

оставлены ли следы определенным животным;

оставлены ли следы подков лошади данными подковами (подковами данной лошади);

в каком направлении двигалось животное, судя по его следам;

Вместе со следами, изъятыми на месте происшествия (преимущественно объемными, зафиксированными с помощью гипсовых слепков), необходимо представить экспериментальные слепки следов ног животного. При отображении в следах на месте происшествия подков, кроме слепков экспериментальных следов подков, необходимо представить и подковы, снятые с копыт вместе с гвоздями, которыми они крепились, с однозначным указанием местонахождения каждого из гвоздей на подкове.

112. Исследование запирающих устройств, предохранительных устройств, а также следов орудий взлома и инструментов, проводится с целью решения следующих основных задач:

установление видовой принадлежности запирающего устройства;

установление факта исправности или неисправности запирающего устройства;

установление факта отпирания запирающего устройства (замков различного целевого назначения) с помощью: ключа, предназначенного для него; подобранного, поддельного ключа; отмычки; постороннего предмета;

установление способа отпирания (взлома) нескольких запирающих устройств;

установление конкретного предмета, которым отпиралось или взламывалось запирающее устройство;

установление факта нарушения целостности пломбы, способа и инструмента, которые для этого применялись;

установление факта нанесения оттисков на пломбах конкретными пломбировочными тисками;

установление факта повторного воздействия пломбировочных тисков на пломбу;

установление факта вскрытия и повторного навешивания запорно-пломбировочного устройства (далее - ЗПУ), способа вскрытия и повторного навешивания.

установление наличия следов воздействия орудия (инструмента) при взломе преграды;

установление механизма образования следов взлома;

установление вида орудия, оставившего следы (стамеска, сверло, топор);

установление направления взлома по следам на преграде и запирающем устройстве.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

к какому виду (типу) относится запирающее устройство;

исправен ли представленный на исследование замок;

в каком положении находится запирающий механизм (закрытый, открытый);

отпирался ли данный замок с помощью отмычек, либо подобранным, поддельным ключом;

отпирался ли замок представленным ключом;

не образованы ли следы на замке данным предметом;

данными ли пломбировочными тисками оставлены оттиски на пломбах;

одними ли пломбировочными тисками оставлены оттиски на пломбах;

подвергалась ли пломба повторному воздействию тисков;

нарушалась ли целостность пломбы и если да, то каким способом;

оставлены ли следы на пломбе данным инструментом;

производилось ли вскрытие и повторное навешивание ЗПУ, если да, то каким способом;

имеются ли следы воздействия орудия (инструмента) при взломе преграды;

каков механизм образования следов взлома;

каким видом орудия оставлены следы (стамеска, сверло, топор);

с какой стороны (внутренней, внешней) разрушена преграда;

этим ли экземпляром орудия (инструмента) оставлены следы.

Для экспертного исследования замков необходимо представить сами замки и предметы, которые могли использоваться для их отпирания или взлома, а также ключи, предназначенные для этих замков. При направлении на экспертное исследование цилиндровых замков, необходимо представить данные о том, какая его сторона подвергается исследованию.

До направления на экспертизу не допускается вводить в скважину замка ключи или другие предметы, чтобы не повредить возможные имеющиеся следы и не образовать дополнительные следы.

На экспертное исследование представляется только те ключи, которые предназначены для исследуемого замка, а не вся связка ключей, изъятых с места происшествия.

На экспертизу пломб нужно представить пломбы, в отношении которых поставлены вопросы, пломбировочные тиски, которыми они были опломбированы или несколько экспериментальных пломб с оттисками этих пломбировочных тисков.

На экспертизу ЗПУ, помимо исследуемых ЗПУ, необходимо направлять образцы аналогичных ЗПУ.

На экспертизу следов орудий взлома и инструментов следует представить предметы или части со следами, орудия и инструменты, в отношении которых ставятся вопросы перед экспертизой. Если по каким-либо причинам сам предмет со следами представить невозможно, для экспертизы следует изготовить масштабные фотоснимки и слепки следов.

При исследовании следов распила и сверления экспертам необходимо направить также опилки или стружки с места происшествия.

На частях предметов со следами необходимо сделать надписи, ориентирующие их положение на месте происшествия, например: "верх", "низ", "наружная сторона", "внутренняя сторона".

Запорные планки со следами взлома, ключи, предметы, использованные для взлома или отпирания, тщательно упаковываются, с целью сохранности следов и наслоений (краски, отщепов древесины, слепочных масс на ключах), могущих остаться на предмете взлома или ключе, с которого была сделана копия.

Помимо непосредственных объектов исследования, на экспертизу могут быть направлены материалы дела (либо их копии), содержащие информацию о состоянии, месторасположении и взаиморасположении объектов в момент их обнаружения, а также способах запирания и контроля, использованных ответственными лицами до их повреждения (предполагаемого повреждения).

113. Трасологическое исследование механических повреждений одежды и других объектов, исследование узлов и петель, исследование целого по части состоит из:

1) Исследование механических повреждений одежды и других объектов, исследование узлов и петель с целью решения следующих основных задач:

установление наличия повреждений и их локализации;

установление характера и механизма образования повреждений (разрез, разрыв, разруб);

установление наслоений на орудии, образовавшем повреждение, и их локализации;

установление групповой принадлежности и конкретного орудия (нож, стамеска и тому подобное), образовавшего повреждение;

установление положения потерпевшего в момент нанесения повреждения;

установление факта принадлежности пуговицы конкретному изделию;

установление способа завязывания узла.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

каков механизм образования повреждений и их локализация на объекте;

имеются ли на предмете, образовавшем повреждение, наслоения от преграды;

данным ли предметом (нож, топор, ножницы и тому подобное) образовано повреждение на преграде;

не принадлежат ли пуговицы, изъятые с места происшествия, конкретному изделию;

каким способом завязан узел или петля на объекте;

какими профессиональными навыками обладает лицо, завязавшее узел или петлю.

На экспертизу необходимо представить одежду (или поврежденную преграду) с повреждениями, а также орудия (колющие, режущие, рубящие, тупые), предполагаемые в качестве следообразующих объектов.

В процессе контакта одежды или других предметов со следообразующими объектами возможен взаимный перенос микрочастиц. В связи с этим упаковка направляемых на исследование объектов обеспечивает сохранность как самих объектов и повреждений, так и возможных микрочастиц на них. Это позволит провести комплексное исследование.

Повреждения одежды при наличии соответствующих повреждений на теле человека подлежат комплексному исследованию, в связи с чем в обязательном порядке необходимо представлять, наряду с другими объектами, заключение судебно-медицинской экспертизы трупа потерпевшего (или судебно-медицинского освидетельствования тела потерпевшего). Окровавленная одежда перед упаковкой и направлением на исследование просушивается.

Объекты, направляемые на экспертизу, могут иметь различные по характеру повреждения (в том числе и эксплуатационные), поэтому в постановлении следует точно конкретизировать, какие из них подлежат исследованию.

2) Исследование целого по части, с целью решения следующих задач:

установление видовой принадлежности разделенных частей;

установление механизма разделения частей предметов;

установление принадлежности частей единому целому (при наличии или отсутствии общей линии разделения).

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой: не составляли ли ранее представленные на исследование объекты единое целое.

На экспертизу необходимо представить все имеющиеся разделенные части предметов, в отношении которых предполагается их принадлежность одному целому, как изъятые на месте происшествия, так и у подозреваемых лиц или в других местах.

При направлении на экспертизу части предметов, подлежащих сравнительному исследованию, помещаются в упаковку раздельно друг от друга, исключающую их смешение и дополнительное повреждение. На упаковке должны быть сопроводительные надписи в отношении места изъятия объектов.

114. Исследование предметов с целью отнесения их к холодному оружию, в ходе которого решаются следующие основные задачи:

установление видовой (типовой) принадлежности объекта;

установление способа изготовления объекта;

установление принадлежности объекта к холодному оружию различного целевого назначения: метательного, колющего, колюще-режущего, ударно-раздробляющего, колюще-режуще-рубящего, комбинированного действия.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

относится ли данный предмет к холодному оружию;

к какому типу, виду, образцу холодного оружия относится данный предмет;

каким способом он изготовлен;

не является ли данное холодное оружие переделанным из холодного оружия другого типа, вида, образца, какого именно и каким способом.

На экспертизу необходимо представить в упакованном и опечатанном виде сами объекты, в отношении которых поставлены вопросы. На упаковках указываются: наименование объекта, у кого он изъят, подписи понятых, задержанного и лица, произведшего изъятие объекта.

115. Исследование следов автотранспортных средств, целью которого является решение следующих задач:

установление наличия следов колес транспортных средств;

определение по следам колес, каким типом и моделью автотранспортного средства они оставлены;

установление модели или размерной группы шин по следам-отображениям;

идентификация транспортного средства по следам его колес.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

имеются ли на исследуемом объекте следы автотранспортного средства и пригодны ли они для идентификации;

каким типом, моделью автотранспортного средства оставлены следы;

какой моделью шины оставлены следы;

оставлены ли следы шинами данного транспортного средства.

На экспертизу необходимо представить следы автотранспортных средств (шин), оставленные на различных материальных носителях. Помимо самих следов шин, объектами экспертного исследования могут быть их копии, изготовленные путем получения слепков с объемных следов шин, обнаруженных на месте происшествия. Объектами также могут быть фотографические снимки с изображением следов шин (поверхностных, объемных) и другие копии, полученные с помощью разнообразных технических средств.

В качестве образцов для сравнения при исследовании следов шин направляются шины колес проверяемых транспортных средств, в отношении которых поставлены вопросы.

116. Исследование следов крови на различных объектах.

Целью данного исследования является решение следующих основных задач:

установление механизма образования следов крови;

установление места совершения преступления, места расположения и позы потерпевшего и подозреваемого (обвиняемого) в момент нанесения повреждений, установление признаков борьбы и самообороны;

установление последовательности нанесения повреждений, траектории передвижения раненого или перемещение трупа.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

каков вид и механизм образования следов крови на объектах;

возможно ли установить позу потерпевшего и преступника, последовательность нанесения повреждений, траекторию передвижения раненого и перемещения трупа по следам крови.

Объектами данного вида исследования чаще всего бывают различные предметы со следами крови: одежда, предметы мебели, вещная обстановка места происшествия в целом.

Одежда, покрывала, простыни и тому подобное на исследование представляются в высушенном состоянии. Причем, при их упаковывании необходимо исключить возможность перехода следов крови на незагрязненные участки; также обязательно представляется заключение биологической экспертизы о том, что данные следы являются следами крови. Так как биологи делают вырезки или смывы с объектов со следами крови обязательно необходимо зафиксировать (произвести фотосъемку, детально описать в протоколе осмотра) взаиморасположение и расположение первичных следов с масштабной линейкой.

117. Исследование следов уничтожения (изменения) маркировочных обозначений, целью которого является решение следующих основных задач:

установление наличия на объекте следов уничтожения (изменения) маркировочных обозначений;

установление способа уничтожения (изменения) маркировочных обозначений;

установление первоначального содержания измененных маркировочных обозначений.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

подвергались ли уничтожению или изменению маркировочные обозначения на изделии;

каким способом уничтожено либо изменено содержание маркировочных обозначений на данном изделии;

каково первоначальное содержание измененных маркировочных обозначений на данном изделии.

Объектами данного вида исследования чаще всего бывают огнестрельное и холодное оружие, двигатели, кузова автотранспортных средств, шасси пишущих машин, ювелирные изделия, часы, ордена, телевизионная и радиоаппаратура и другие предметы с индивидуальными обозначениями.

Параграф 8. Судебная баллистическая экспертиза (6.1)

118. Предметом судебной баллистической экспертизы является установление фактических данных, обстоятельств расследуемого события при исследовании оружия, боеприпасов, следов выстрела, устанавливаемые на основе специальных научных знаний при исследовании оружия, боеприпасов, следов выстрела.

119. Объектами судебно-баллистической экспертизы являются:

оружие и боеприпасы;

предметы, претерпевшие изменение в результате прямого или непрямого воздействия оружия и боеприпасов;

документальные процессуальные источники с содержащейся информацией, полученной в процессе доказывания следствием и судом.

120. Задачи судебно-баллистической экспертизы:

установление вида, модели и калибра огнестрельного оружия и боеприпасов, установление конкретного экземпляра оружия по стреляным пулям, гильзам;

определение исправности пригодности для стрельбы оружия и боеприпасов;

определение однородности патронов, пуль, гильз, дроби, картечи;

исследование следов выстрелов на преградах с целью установления направления, угла, дистанции выстрела.

121. Непосредственными объектами судебно-баллистической экспертизы являются оружие в целом и его отдельные части, боеприпасы и компоненты снаряжения боеприпасов, повреждения одежды потерпевшего и предметов с места происшествия (пробоины, следы рикошета), материалы, сырье, инструменты, используемые для изготовления боеприпасов и переделки оружия, газовое оружие и патроны к нему, образцы для экспертного исследования, материалы дела, содержащие информацию, относящуюся к предмету экспертизы (протоколы осмотра и изъятия вещественных доказательств, протоколы осмотра места происшествия, схемы осмотра места происшествия, заключения судебно-медицинской экспертизы).

122. Выделяются следующие направления судебно-баллистических экспертиз:

1) Исследование огнестрельного оружия (его частей), с целью решения следующих основных задач:

установление является ли конкретный объект (механизм) огнестрельным оружием;

установление вида, модели оружия, представленного на исследование;

установление способа изготовления оружия (заводское, самодельное, переделанное);

установление факта производства выстрела из оружия после последней чистки и смазки;

установление технического состояния оружия и пригодности его для стрельбы;

установление возможности производства выстрела без нажатия на спусковой крючок;

установление факта и способа переделки оружия.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

к какому виду, образцу, модели относится оружие, представленное на исследование;

относится ли данное оружие к категории огнестрельного;

каким способом изготовлено оружие (переделанное, самодельным или заводским);

имеются ли изменения в устройстве оружия, если да, то какие именно?

исправно ли оружие, если неисправно, то какова причина неисправности?

пригодно ли оружие для стрельбы;

производился ли выстрел из представленного оружия после его последней чистки и смазки;

возможен ли выстрел из данного оружия снарядом определенного калибра (калибр необходимо указать).

На экспертизу необходимо представить оружие, в отношении которого ставятся вопросы перед экспертизой;

детали и приспособления, которые подозреваемый мог использовать для переделки и самодельного изготовления оружия. К оружию, направляемому на исследование, в обязательном порядке предоставляются соответствующие патроны для экспериментального отстрела (не менее трех).

Оружие, направляемое на экспертизу, должно быть разряжено. До направления на экспертизу нельзя из оружия производить выстрелы или проверку ударно-спускового механизма путем постановки курков на боевой взвод и нажатия на спусковой крючок, а также разборку ударно-спускового механизма, так как эти действия могут вызвать нарушение взаимодействия деталей оружия, их поломку.

Оружие, боеприпасы, снаряды, гильзы, подлежащие направлению на экспертизу, необходимо упаковать раздельно друг от друга таким образом, чтобы они были надежно защищены от повреждений и взаимного соприкосновения в процессе транспортировки.

Огнестрельное оружие, боеприпасы доставляются на экспертизу лицом ее назначившим, либо нарочным. Их пересылка по почте запрещена.

2) Исследование компонентов снаряжения охотничьих патронов и боеприпасов, а также следов на стреляных пулях и гильзах, в задачу которого входит решение следующих основных задач:

установление видовой (типовой) принадлежности боеприпасов;

установление способа изготовления патронов (заводские, самодельные);

установление технического состояния боеприпасов и пригодности их к стрельбе;

установление изготовления патронов-заменителей с использованием специальных устройств и приспособлений;

установление общего источника компонентов снаряжения патронов;

установление конкретного оружия по следам на гильзах и снарядах;

установление принадлежности пули и гильзы одному патрону.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

к какому виду, образцу относятся боеприпасы, для стрельбы из какого оружия они предназначены;

к патронам какого образца, назначения относятся данный снаряд, гильза, капсюль, пыж;

каким способом изготовлены боеприпасы;

каким способом изготовлены компоненты снаряжения охотничьих патронов (снаряды, пыжи, прокладки);

каким способом снаряжены патроны;

исправны ли патроны, если неисправны, то в чем заключается неисправность;

пригодны ли патроны для стрельбы;

имеют ли компоненты снаряжения патронов (гильзы, снаряды, пыжи, прокладки, порох) общий источник происхождения;

относятся ли представленные патроны к патронам-заменителям, и в каком оружии они могут быть использованы;

из какого вида оружия выстреляна данная пуля;

не выстреляны ли данная пуля, дробь, картечь из представленного оружия (одного и того же оружия);

не принадлежит ли данная гильза патрону, отстрелянному из представленного оружия;

не являются ли данная пуля и гильза частями одного патрона.

На экспертизу необходимо представить патроны, гильзы, пули, охотничьи снаряды (пули, всю дробь или картечь, составляющие снаряд), изъятые в качестве вещественных доказательств, с указанием, где они обнаружены, откуда изъяты; патроны для экспериментальной стрельбы из исследуемого оружия в количестве 5-10 штук, одной и той же партии выпуска, что и исследуемые гильзы, оружие, для идентификационных исследований, сравнительные образцы. До направления оружия на экспертизу нельзя производить из него выстрелы и разборку, чтобы не изменить микрорельефа его следообразующих частей.

Успешное решение задачи об установлении общего источника происхождения компонентов снаряжения патронов зависит от количества и разнообразия представленных сравниваемых объектов, поэтому на экспертное исследование следует направлять все изъятые на месте происшествия и у подозреваемого снаряды, пыжи, прокладки, порох, снаряженные патроны, пласты войлока, бумагу, которые могли использоваться для самодельного изготовления прокладок, а также инструменты и приспособления, которые могли использоваться при самодельном изготовлении пыжей и прокладок.

Орган (лицо), назначающий экспертизу требует от судебных экспертов, производящих вскрытие трупа потерпевшего, извлечения из ран всех снарядов, так как исследование одного или двух снарядов дроби, картечи, практически не позволяет решать задачи, связанные с установлением общего источника происхождения.

Каждый объект, представляемый на экспертизу, упаковывается раздельно, в отдельные пакеты с надписями, указывающими место обнаружения, изъятия.

Пыжи и прокладки, извлеченные из трупа потерпевшего до представления на экспертное исследование, просушиваются.

Примечание: исследование патронов с целью решение вопроса о пригодности к стрельбе предполагает изменение объекта, поэтому в постановлении (определении) о назначении судебной экспертизы обязательно указывается разрешение на отстрел патронов.

3) Исследование следов и обстоятельств выстрела, основной задачей которого является:

установление наличия на поврежденном объекте огнестрельных повреждений;

установление вида оружия, причинившего повреждение, по следам-отображениям;

установление различных обстоятельств применения огнестрельного оружия (дистанция, количество выстрелов, положение и место стрелявшего);

установление наличия следов выстрела на руках и одежде стрелявшего;

установление факта ношения оружия и боеприпасов подозреваемым.

Типовые вопросы, которые ставятся перед экспертизой:

являются ли повреждения на объекте огнестрельными;

с какой стороны располагаются входные и выходные отверстия;

каким видом оружия (боеприпаса) образованы огнестрельные повреждения;

следы, какого количества попаданий из огнестрельного оружия имеются на поврежденном объекте, какова последовательность нанесения огнестрельных повреждений на объекте;

с какого расстояния произведен выстрел в пораженный объект;

с какого места был произведен выстрел;

в каком направлении, и под каким углом к пораженному объекту был произведен выстрел;

каким было взаимное расположение оружия и поврежденного объекта в момент выстрела;

мог ли потерпевший сам причинить себе огнестрельное повреждение;

имеются ли на руках и одежде подозреваемого следы выстрела;

На экспертизу необходимо представить для исследования всю одежду со следами огнестрельных повреждений, все ее слои от наружного до прилегавшего к телу, другие предметы вещной обстановки места происшествия с огнестрельными повреждениями, а также оружие и боеприпасы, имеющие отношение к делу (участки одежды с повреждениями прокладываются изолирующим материалом, то есть изолированы от поверхности упаковки, во избежание возможной утраты наслоений микрочастиц в области данных повреждений).

Окровавленная и загрязненная одежда высушивается до ее направления на экспертизу. Недопустимым является пересылка для исследования вырезанных из одежды кусков.

Если одежда после причинения огнестрельного повреждения подвергалась стирке или ремонту, об этом должно быть сообщено эксперту с указанием объема проведенных работ, способа стирки и способа ремонта.

При предоставлении смывов с рук необходимо изымать их на марлевые тампоны, обработанные при помощи этилового спирта и просушенные перед упаковкой. Наряду со смывами с рук необходимо предоставить контрольный образец тампона.

Упаковка представленных на исследование вещественных доказательств снабжается соответствующими надписями с указанием места обнаружения и изъятия, опечатана, заверена подписями следователя и понятых.

Совместно с вещественными доказательствами на экспертизу предоставляются:

протокол осмотра места происшествия, схемы и фотоснимки к нему;

в отдельных случаях следует направлять также протоколы допроса обвиняемого, потерпевшего и свидетелей, содержащие информацию, об обстоятельствах происшествия;

акт судебно-медицинской экспертизы трупа потерпевшего (или освидетельствования потерпевшего).

4) Исследование газового, пневматического, травматического оружия, патронов к нему.

Задачами данного вида исследования являются:

установление исправности и пригодности газового (пневматического, травматического) оружия к производству выстрела;

установление факта переделки газового (пневматического, травматического) оружия для стрельбы боевыми патронами;

установление видовой принадлежности патронов;

установление исправности и пригодности использования по назначению газовых, травматических патронов;

установление факта переделки патронов.

Типовые вопросы, которые ставятся на разрешение судебной экспертизы:

к какому виду, образцу, модели относится газовое, пневматическое, травматическое оружие;

исправно ли газовое, пневматическое, травматическое оружие, если неисправно, то какова причина неисправности;

подвергалось ли газовое, пневматическое, травматическое оружие переделке для стрельбы боевыми патронами;

к какому виду, образцу относятся газовые (травматические) патроны, к какому виду оружия они предназначены;

исправны и пригодны ли патроны для производства выстрелов;

На экспертизу необходимо представить газовое (пневматическое, травматическое) оружие, патроны, инструменты и приспособления, которые могли использоваться для их переделки.

Газовое (пневматическое, травматическое) оружие, направляемое на экспертизу, должно быть разряжено. К оружию в обязательном порядке предоставляются патроны для экспериментального отстрела в количестве не менее трех штук.

Параграф 9. Судебная экспертиза веществ и материалов (7)

123. Объектами экспертизы являются различные вещества, материалы и изделия, выступающие в роли материальных источников доказательственной информации по конкретному делу, а также соответствующие материалы дела, содержащие необходимую или существенную для дачи заключения информацию – исходные данные (протоколы следственных действий, схемы мест происшествий, заключения судебно-медицинской экспертизы).

Кроме того, в роли самостоятельного специфического совокупного (интеграционного) объекта может являться тот или иной комплекс указанных объектов, связанных с событием преступления, который является носителем доказательственной информации о системе механизма криминального события в целом.

124. Судебную экспертизу веществ и материалов проводят для решения следующих основных задач:

обнаружение и определение природы объектов;

установление классификационной принадлежности объектов судебной экспертизы, целевого назначения объектов;

установление родовой, групповой принадлежности объектов;

отождествление конкретного объекта по отделенным частям или следам-наложениям;

нахождение конкретных предметов в контактном взаимодействии;

установление источника происхождения веществ, материалов, изделий;

определение способа изготовления, назначения и области применения веществ, материалов, изделий.

Задачи, решаемые путем интеграционного исследования, определяются (и формулируются) целями доказывания по установлению совокупного элемента механизма конкретного события.

Параграф 10. Судебно-экспертное исследование лакокрасочных материалов, покрытий и полимерных материалов (7.1)

125. Предмет судебно-экспертного исследования лакокрасочных материалов, покрытий и полимерных материалов (далее – ЛКМ, ЛКП и ПМ) составляют установление фактических данных, обстоятельств расследуемого события с помощью экспертных исследований ЛКМ, ЛКП и ПМ на основе общих положений судебной экспертизы с использованием специальных научных знаний в области технологии, состава и методов исследования этих объектов.

126. Объектами судебно-экспертного исследования ЛКМ, ЛКП и ПМ являются различные элементы вещной обстановки места происшествия – предметы с окрашенной поверхностью и изделия из полимерных материалов, лакокрасочные материалы и составляющие их компоненты, инструменты и приспособления для работы с лакокрасочными материалами, конкретные совокупности окрашенных предметов со следами контактного взаимодействия, определенная совокупность сырья для изделий из полимеров, механизмы и оборудование для их изготовления.

127. Непосредственными объектами судебно-экспертного исследования ЛКМ, ЛКП и ПМ являются:

лакокрасочные материалы и лакокрасочные покрытия широкого круга предметов (транспортных средств, сейфов, предметов домашнего обихода, явившихся либо орудием преступления, либо предметами преступного посягательства);

сырьевые компоненты и изделия из полимерных материалов различного целевого назначения (пленки, шпагаты, фурнитура, изделия кабельной промышленности, полимерные детали автотранспортных средств, изделия из резины - автомобильные шины, шланги);

частицы ЛКП, отделенные от предметов с окрашенной поверхностью, обнаруженные на месте происшествия или в следах наслоениях на предметах-носителях;

частицы полимерного материала (изделия), подвергшегося разрушению, изменению в связи с событием преступления;

предметы-носители следов их контактного взаимодействия с ЛКМ, ПМ или окрашенным предметом;

отдельные объемы сыпучих или жидких ЛКМ, имеющих предположительно общий источник происхождения (по месту изготовления, хранения, использования), а также отдельные объемы компонентов ЛКМ (связующие, пигменты, наполнители), предположительно использованные для изготовления конкретного и готового к употреблению ЛКМ;

оборудование (механизмы) и технология изготовления ЛКМ, ЛКП и ПМ;

образцы для экспертного исследования ЛКМ и ЛКП конкретного окрашенного предмета или конкретной массы полимерного материала;

справочная и исходная информация об объектах исследования (технология изготовления, окраски, условия хранения, использования);

коллекционный материал (контрольные образцы ЛКМ, ЛКП, ПМ информационного фонда);

128. Материалы дела:

протокол осмотра места происшествия;

протокол изъятия вещественных доказательств;

заключения судебно-медицинской экспертизы по делам о дорожно-транспортном происшествии (далее – ДТП);

протоколы допроса подозреваемого (потерпевшего), содержащие информацию о времени эксплуатации объекта с окрашенной поверхностью, например, транспортного средства (далее – ТС), возможной перекраски, замене деталей в случае ДТП.

129. Задачами судебно-экспертного исследования ЛКМ, ЛКП и ПМ являются:

определение природы вещества с целью отнесения его к ЛКП, ЛКМ, ПМ, а также его состава и целевого назначения;

определение пригодности микрочастиц и микроследов ЛКМ, ЛКП и ПМ для отождествления конкретных объектов (лакокрасочных покрытий предметов, объемов лакокрасочных материалов, изделий из полимерных материалов);

определение общей родовой, групповой принадлежности сравниваемых объектов ЛКП, ЛКМ, ПМ;

отождествление конкретного окрашенного предмета по отдельным частям или следам-наслоениям на предметах-носителях;

установление механизма образования следов-наслоений ЛКМ, частиц ЛКП и ПМ на предметах-носителях;

установление факта и механизма контактного взаимодействия исследуемых объектов (ТС с одеждой пешехода, двух и более ТС, орудия взлома с конкретным окрашенным предметом (указанные задачи имеют комплексный характер и проводятся в рамках комплексных экспертиз);

установление по следам ЛКМ, ЛКП, ПМ источника их происхождения: предмета с окрашенной поверхностью, емкости ЛКМ, предприятия-изготовителя;

определение факта и способа перекраски предмета.

130. Вопросы судебно-экспертного исследования ЛКМ, ЛКП, ПМ:

не является ли представленное на исследование вещество, в том числе вещество следов-наслоений на предмете-носителе, лакокрасочным материалом или частицами ЛКП, ПМ (определенного рода, вида);

не имеют ли сравниваемые объекты общей родовой, групповой принадлежности (если да, то какой именно) по составу, условиям хранения и эксплуатации;

не составляли ли ранее единый объем (массу) исследуемые части ЛКМ, ПМ;

не являются ли частицы ЛКП, ПМ (на предмете-носителе или изъятые с места происшествия) частью ЛКП конкретного предмета либо изделия из полимерного материала;

не имеют ли сравниваемые объекты единый источник происхождения (по технологии, способу изготовления ЛКМ или ПМ, нанесения окраски);

находились ли в контактном взаимодействии конкретные предметы;

каков способ нанесения ЛКМ на конкретный предмет;

каков способ изготовления ЛКМ, изделия из ПМ;

имел ли место факт полной или частичной перекраски поверхности определенного предмета, какова его первоначальная окраска;

каков механизм образования следов краски или частиц ЛКП, ПМ и соответствует ли он конкретному событию происшествия;

пригодны ли обнаруженные частицы ЛКП, ПМ (объемов ЛКМ) для отождествления конкретного элемента вещной обстановки места происшествия (ЛКП автотранспорта, изделия из ПМ, орудия).

131. При проведении исследования дополнительно изучаются:

фабула дела (данные осмотра ТС: цвет, наличие повреждений, место их расположения, год выпуска); результаты судебно-медицинской экспертизы либо первоначального медицинского освидетельствования потерпевшего – наличие, характер и месторасположение повреждений; состояние дорожного полотна (грунт, асфальтированное покрытие, наличие загрязнений);

информация о дате и технологии окраски предмета, об условиях эксплуатации и хранения предмета, условиях обнаружения, о возможных изменениях предмета, происшедших с ним с момента происшествия до изъятия (в том числе и перекраске).

132. При назначении экспертизы ЛКМ, ЛКП и ПМ следует соблюдать следующие требования:

вещественные доказательства - кусочки краски, полимера, обнаруженные на месте происшествия, собирают в один бумажный пакет, стараясь не нарушить границ их раздела;

для получения информации о полной системе окраски конкретного предмета (например, транспортного средства) следует производить отбор сравнительных образцов покрытия путем вырезания кусочков его вплоть до нижележащей подложки (металла, дерева);

предметы со следами наслоения необходимо изымать так, чтобы сохранились старые следы и не образовывались новые, не связанные с событием преступления;

поврежденные места лакокрасочного покрытия окрашенных предметов, а также одежду или другие объекты со следами краски следует предохранять от дополнительных механических воздействий, попадания каких-либо посторонних частиц;

на одежде или другом предмете микрочастицы краски, полимера могут быть не замечены, поэтому все операции с ними (осмотр, измерение) проводят на чистой белой бумаге (если частицы осыпаются, они остаются на ней), в которую эти вещи затем упаковывают и направляют на экспертизу;

образцы для исследования с окрашенных поверхностей желательно изымать в местах, расположенных как можно ближе от предполагаемого места их контактирования;

направляя на экспертизу предметы-носители с наслоениями краски, соскобы лакокрасочных покрытий, отдельные окрашенные предметы, необходимо каждый предмет герметично упаковывать в плотную белую бумагу, либо отрезки полиэтиленовой пленки;

при исследовании пленочных полимерных материалов выявление признаков связано с особенностями технологии производства, вследствие этого в качестве образцов необходимо представление образцов продукции не только определенного (проверяемого) завода - изготовителя, но и определенного механизма;

при изъятии с места происшествия полимерных пуговиц следует обеспечить сохранность на их поверхности посторонних микрочастиц, в том числе и остатков ниток пришива и микрочастиц ткани, так как решение задачи по установлению принадлежности пуговиц конкретному предмету одежды предусматривает комплексный характер экспертизы с привлечением экспертов разных экспертных специальностей (трасологов, специалистов в области судебной экспертизы полимерных и волокнистых материалов);

если по материалам дела установлено (например, при допросе подозреваемого), что пуговица, обнаруженная на месте происшествия, является частью комплекта пуговиц, приобретенного в торговой сети (конкретном месте), следует представить в качестве свободных образцов комплект пуговиц (либо оставшуюся часть) той же партии;

для идентификационного исследования разделенных на части изделий кабельной промышленности при проведении материаловедческой экспертизы (в случае отсутствия общей линии разделения) эксперту необходимы сведения, определяющие границы искомого целого, то есть указываются его количество, обстоятельства возникновения, особенности эксплуатации и разделения на части;

для установления факта перекраски транспортного средства требуется отбор образцов покрытия с различных деталей, основной из которых является кузов автомобиля, а в случае перебивки номера отбор образцов производится и с внутренних частей детали (места расположения номера).

133. При назначении экспертизы в зависимости от поставленных вопросов необходимо:

в установочной части постановления изложить подробно фабулу дела (данные осмотра ТС: цвет, наличие повреждений, место их расположения, год выпуска (для ДТП в условиях очевидности); результаты судебно-медицинской экспертизы либо первоначального медицинского освидетельствования потерпевшего - наличие, характер и месторасположение повреждений; состояние дорожного полотна (грунт, асфальтированное покрытие, наличие загрязнений);

предоставить информацию о дате и технологии окраски предмета, об условиях эксплуатации и хранения предмета, условиях обнаружения, о возможных изменениях предмета, происшедших с ним с момента происшествия до изъятия (в том числе и перекраске);

при решении вопроса относительно обнаружения следов наслоений частиц покрытия (либо других частиц, принадлежащих АТС при расследовании дел о ДТП) рекомендуется привлекать специалиста оперативно-криминалистического управления системы Министерства внутренних дел Республики Казахстан, а на экспертное исследование ставить вопрос относительно конкретных следов повреждений, наслоений, образованных при контакте с ТС;

при экспертном исследовании следов ЛКП на предмете-носителе в постановлении следует оговаривать возможность (нежелательность) частичного повреждения данного предмета;

формулировка вопросов при криминалистическом исследовании одежды с целью ее идентификации по отделенным пуговицам либо идентификационного исследования разделенных на части изделий кабельной промышленности при проведении материаловедческой экспертизы (в случае отсутствия общей линии разделения) обеспечивается комплексное трасолого-материаловедческое исследование.

Параграф 11. Судебно-экспертное исследование нефтепродуктов и горюче-смазочных материалов (7.2)

134. Предметом данного рода экспертизы является установление фактических данных, обстоятельств расследуемого события с помощью исследования нефтепродуктов и горюче-смазочных материалов (далее – НП и ГСМ) на основе общих положений судебной экспертизы и специальных отраслей знания – нефтехимии, технологии нефтепереработки и др., составляющие научные основы экспертизы данного рода.

135. Объектами судебно-экспертного исследования нефтепродуктов и горюче-смазочных материалов (далее НП и ГСМ) являются:

легковоспламеняющиеся нефтепродукты (далее – ЛВНП) исследуются в основном по делам, связанным с поджогами, сожжениями трупов и так далее, а также по делам о фальсификации, хищении НП;

смазочные материалы (далее – СМ) наиболее часто исследуются по делам о дорожно-транспортных происшествиях, а также связанным с применением холодного и огнестрельного оружия;

твердые нефтепродукты (далее – ТН) исследуются по разнообразным уголовным делам, связанным с убийствами, кражами, дорожно-транспортными происшествиями.

136. Непосредственными объектами судебно-экспертного исследования НП и ГСМ могут являться:

определенные объемы нефти и нефтепродуктов (легковоспламеняющиеся, твердые), ГСМ, а также смазочные материалы иной природы;

следы НП и ГСМ на предмете-носителе (одежде, инструментах, частях тела);

образцы для экспертного исследования;

коллекционные образцы;

материалы уголовного дела.

137. Задачи судебно-экспертного исследования нефтепродуктов и горюче-смазочных материалов:

обнаружение и установление природы вещества неизвестного происхождения с целью отнесения его к продуктам переработки нефти;

определение вида, марки представленного на исследование НП и ГСМ в соответствии с существующими научно-техническими и торговыми классификациями;

назначение и области применения НП, ГСМ, представленных на исследование;

установление общей групповой принадлежности НП, ГСМ;

установление единого источника происхождения по месту изготовления (конкретного нефтеперерабатывающего завода, принадлежности одной партии выпуска), условиям хранения, эксплуатации;

отождествление масс (объектов) НП, ГСМ разделенных на части, в связи с исследуемым событием;

определение количественного содержания конкретных НП, ГСМ в смесях с другими веществами;

определение характера и причин видоизменений НП, ГСМ.

138. Вопросы судебно-экспертного исследования нефтепродуктов и горюче-смазочных материалов:

относится ли представленное на исследование вещество к НП и ГСМ;

к какой группе относится данное вещество (вид, марка, сорт, целевое назначение, сфера использования);

каково количественное содержание НП и ГСМ в смеси веществ;

имеются ли на данном предмете следы наслоения НП и ГСМ и к какому виду они относятся;

находились ли данные НП и ГСМ в эксплуатации, и какие примеси в них присутствуют;

имеют ли сравниваемые вещества, относящиеся к НП, ГСМ (в емкостях, наслоениях, пятнах), общую родовую или групповую принадлежность;

имеют ли сравниваемые вещества, относящиеся к НП, ГСМ (в емкостях, наслоениях, пятнах), общий источник происхождения по технологическим, эксплуатационным условиям;

находились ли сравниваемые объекты НП, ГСМ ранее в единой массе, объеме (указываются конкретные объемы, массы или следы).

139. При подготовке объектов НП и ГСМ на экспертное исследование соблюдаются следующие требования:

объекты исследования (определенные объемы НП и ГСМ либо их следы на предметах-носителях) представляются герметично укупоренными, так как большинство жидких НП (бензин, керосин, растворители) содержат в своем составе легколетучие компоненты;

во избежание изменения свойств НП и ГСМ, изъятие и представление их на экспертное исследование следует проводить в кратчайшие сроки и до отправки образцов на исследование рекомендуется хранить их в прохладном и темном месте (холодильнике);

если невозможно добиться герметичности емкости с обнаруженными НП (жидкими) их помещают в другую емкость, которая обеспечивает герметичность упаковки; при этом следует направить и емкость с ранее находящимися НП, что необходимо для обнаружения случайных посторонних примесей, обусловленных возможным "загрязнением" самой емкости; в случае невозможности представить конкретные объемы НП в виду значительных габаритов емкостей отбор жидких образцов НП из данных объемов производится в сухую стеклянную герметично укупоренную емкость;

образцы вязких НП и ГСМ (масла, пластичные смазки) следует помещать в стеклянную тару, твердых НП и ГСМ - в чистые полиэтиленовые пакеты;

для целей упаковки НП непригодны бумажные пакеты, спичечные коробки, упаковочный материал из древесины, картоны, тканей, так как жидкие и вязкие НП способны проникать и распределяться в массе материала предмета-носителя и последующее извлечение их из пористых материалов приводит к искажению результатов;

для обнаружения и исследования следов НП и ГСМ на предметах-носителях наиболее целесообразно предоставление самих предметов, обеспечивая сохранность на них следов наслоений НП и ГСМ, их локализацию;

при невозможности транспортировки предмета-носителя НП и ГСМ их следы снимаются ватными либо марлевыми тампонами или представляются вырезки из данных предметов-носителей. При этом необходимо представлять чистые образцы материалов этих предметов-носителей;

при решении вопроса относительно НП и ГСМ, качество которого вызывает сомнение, необходимо представление контрольных образцов данной марки в промежуток времени, близкий к проверяемому;

объекты, относящиеся к НП и ГСМ, предполагают первоочередность проведения экспертных исследований и только затем проводятся другие виды экспертиз (баллистическая, трасологическая, судебно-медицинская).

140. Особенности подготовки постановления:

При назначении экспертизы и формулировании вопросов эксперту необходимо в установочной части постановления изложить подробно фабулу дела, а также предоставить следующую исходную информацию:

сведения о происхождении исследуемых объектов, условиях хранения, транспортировки, эксплуатации, способах обнаружения и изъятия объектов;

данные о месте приобретения, о возможности использования причастными к делу лицами определенных видов НП и ГСМ, то есть в соответствии с профессиональной деятельностью;

сведения о технологии изготовления самодельных композиций, о характере предмета, на котором обнаружены следы НП и ГСМ.

Данная исходная информация может содержаться в материалах дела - протоколах допроса, в технической документации проверяемых предприятий.

Параграф 12. Судебно-экспертное исследование металлов и сплавов (7.3)

141. Предметом судебно-экспертного исследования металлов и сплавов является установление фактических данных, обстоятельств расследуемого события на основе специальных научных знаний в области судебной экспертизы, металловедения и других технических наук.

142. Объектами судебно-экспертного исследования металлов и сплавов является продукция из металлов и сплавов, отдельные части изделий, сырьевой материал, как для получения металлов, так и изделий, следы наслоения частиц металла на предмете-носителе, технологические процессы получения металлов, сплавов и изготовления определенной продукции.

143. Непосредственными объектами являются:

изделия (и их части) из сплавов на основе железа (сталей, чугунов);

изделия (и их части) из цветных металлов и сплавов (меди, алюминия, свинца, цинка);

сырье, лом, изделия и покрытия из благородных металлов (серебро, золото, платина и другие);

следы металлизации на предметах-носителях;

продукция конкретного завода-изготовителя;

образцы для экспертного исследования и контрольные образцы металлов и сплавов;

научно-техническая документация на изделия, технологический процесс;

материалы уголовного дела.

144. Задачами судебно-экспертного исследования металлов и сплавов является установление:

принадлежности металла (сплава) к определенному виду в соответствии с принятой в металловедении классификацией;

свойств объекта из металла (сплава) и их соответствие нормативно-технической документации (рабочему чертежу, технологической карте, ГОСТу, ТУ);

факта наличия микрочастиц и следов металлов на предметах-носителях;

механизма образования наслоений микрочастиц;

целевого назначения объектов из металлов и сплавов, не измененных и измененных в связи с событием происшествия;

характера и причин разрушения объектов из металлов и сплавов;

родовой и групповой принадлежности сравниваемых объектов из металлов и сплавов;

источника происхождения (общего, единого) сырья, изделий из металлов и сплавов;

принадлежности частей (микрочастиц) металла конкретному единому изделию;

способа изготовления изделий, агрегатов;

принадлежности изделий продукции конкретного завода-изготовителя.

145. Вопросы, которые решаются в рамках судебно-экспертного исследования металлов и сплавов:

из какого металла (сплава) изготовлены представленные на исследование объекты (их фрагменты, микрочастицы с места происшествия);

не изготовлены ли представленные на исследование объекты из драгоценных металлов, сплавов и каких именно;

какова марка представленного на исследование объекта (изделия), каково его назначение;

имеются ли на представленных предметах-носителях следы металлизации (драгоценных металлов, сплава железа);

какова причина разрушения представленного на исследование объекта;

имеют ли обнаруженные на предметах-носителях (инструментах, предметах одежды) микрочастицы металла (опилки, стружки) общую родовую принадлежность с металлом изделия (дужка замка);

имеют ли общую родовую, групповую принадлежность сплав изделия и сплав материала (заготовок), из которых могло бы быть изготовлено изделие (нож, коронки зубов);

составляли ли ранее единое целое сравниваемые части объекта из металлов (сплавов);

находились ли ранее сравниваемые объекты в единой массе (например, гвозди, изъятые со склада и обнаруженные у подозреваемого);

имеет ли группа сравниваемых изделий общий производственный источник происхождения;

каков способ изготовления представленных на исследование изделий из драгоценных металлов;

не являются ли определенные объекты (металл, сплавы, изделия из них) продукцией конкретного завода-изготовителя;

из сырья, какого месторождения получено золото, изъятое у подозреваемого.

146. При назначении экспертизы по судебно-экспертному исследованию металлов и сплавов необходимо соблюдать следующие требования:

вещественные доказательства представляются в том виде, в каком они были обнаружены;

упаковка производится в отдельные пакеты, которые обеспечиваются сохранность вещественных доказательств;

участки предметов, на которых предполагается наличие следов металлизации либо микрочастиц металла (например, при распиле изделия), изолируются и тщательно упаковываются, чтобы не допустить их осыпания и переноса на другой участок или предмет;

при решении задачи с целью отнесения изделий к сертифицированной продукции либо к продукции определенного завода-изготовителя необходимо представлять сертификаты качества на данную продукцию и сравнительные образцы данного завода;

для исследования качества продукции определенного завода-изготовителя помимо образцов данного завода необходимо представлять технологическую документацию и при необходимости организовать проведение исследований на данном заводе.

147. Особенности подготовки постановления:

в постановлении необходимо подробное изложение фабулы дела, обстоятельств обнаружения, хранения, транспортировки, а также тех факторов, в результате которых могло произойти изменение объекта (его структуры, внешнего вида).

Параграф 13. Судебно-экспертное исследование почв (7.4)

148. Под предметом судебно-экспертного исследования почв следует понимать установление на основе специальных научных знаний в области криминалистики, почвоведения и других наук фактических обстоятельств, свидетельствующих о нахождении объекта на конкретном участке местности (месте происшествия).

149. Объектами судебно-экспертного исследования почв являются:

наслоения веществ почвенного происхождения на предметах-носителях (ТС, одежде, обуви, инструментах взлома, орудиях травм и убийства);

конкретный участок местности, либо исследуемые и контрольные образцы почвы, представляющие этот участок (изъятые согласно прилагаемой план-схемы);

протокол осмотра места происшествия, в котором отражается характер описания участка местности, описание растительности, техногенных образований;

протоколы изъятия образцов почв с указанием времени, места, способа изъятия;

справочная информация: о факторах воздействия на материальные объекты, выделенные как вещественные доказательства, в период после происшествия до предоставления на экспертизу (идентификационный период); о метеорологических условиях в момент события происшествия и изъятия образцов.

150. В криминалистическом исследовании веществ почвенного происхождения особое значение имеет отбор образцов.

151. Образцы почв подразделяются на два вида: сравнительные и контрольные.

Сравнительными образцами для экспертного исследования являются образцы почв, изъятые с проверяемого участка или участков (с места происшествия либо с мест, указанных подозреваемым и другими участниками происшествия). Их изымают с места предполагаемого контактного взаимодействия предмета с почвой на месте происшествия или в непосредственной близости от этого места. Почву для сравнительных исследований необходимо отбирать совком или лопатой путем снятия поверхностного слоя грунта, соответствующего по площади предмету, находившемуся с ним в контакте. Если площадь контактного взаимодействия значительна, необходимо изъять несколько образцов из разных точек, либо один смешанный образец. Смешанный образец получают смешиванием нескольких (от двух до пяти) образцов, изъятых из различных точек. Из полученного таким образом образца отбирается необходимая для изъятия масса. Масса образцов составляет 50-200 г.

Глубина отбора образцов определяется исходя из обстоятельств дела. При этом она соответствует глубине проникновения контактирующего предмета. Например, для наслоений с обуви эта глубина в зависимости от плотности поверхностного слоя может составлять от 1 до 5 см, с одежды – 1-2 см.

Отбор почвенных образцов можно производить способами, моделирующими обстоятельства расследуемого происшествия, например, путем хождения по участку в предварительно вымытой обуви с последующим снятием наслоений с нее. Повторяемость процедуры отбора проб в данном случае – 3-5-кратная.

Контрольными образцами являются образцы почвы, изъятые в непосредственной близости от границ участка местности, определенного как место происшествия. При необходимости контрольные образцы изымают не только с места происшествия, но и с участков местности, где нахождение подозреваемого было наиболее вероятно: места работы, учебы, проживания и так далее. Целью отбора почвенных образцов является выделение из массы наслоений тех, которые не имеют отношения к событию преступления.

Каждый образец нумеруется и снабжается сопроводительными надписями о месте, глубине, способе и дате изъятия.

К образцам (сравнительным и контрольным) прилагается схема местности с указанием на ней мест отбора почвенных образцов и расстояний между ними.

Количество сравнительных и контрольных образцов должно быть не менее 5-ти.

В протоколе осмотра места происшествия дать подробное описание участка местности, с которого отбирались образцы (лес, пашня, луг, дорога и тому подобное); была ли почва влажной в момент изъятия образцов; какой обработке подвергалась почва на данном участке (внесение удобрений, ядохимикатов, дорожные работы, вспашка и другие), данные о метеоусловиях в момент происшествия, а также предметов-носителей (длительность ношения обуви, ее чистка и другие изменения).

Отбор образцов для производства судебно-экспертного исследования почв необходимо произвести как можно быстрее вслед за событием преступления, ибо почва является биологическим объектом и ее состав и свойства изменяются со временем под влиянием внешних факторов.

Объекты упаковывают в пакеты из плотной бумаги, исключающие просыпание. Влажные объекты перед упаковкой высушивают при комнатной температуре. Не допускается упаковка объектов в полиэтиленовые пакеты, стеклянную тару, марлевую салфетку.

152. Задачами судебно-экспертного исследования почв являются:

установление наличия на объектах-носителях наслоений почвенной природы;

установление принадлежности наслоений на предметах-носителях конкретному участку местности (при этом промежуточными задачами являются установление родовой, групповой принадлежности сравниваемых объектов);

установление механизма образования наслоения почвы на предметах-носителях;

установление временных характеристик образования наслоений на предметах-носителях.

153. Вопросы судебно-экспертного исследования почв:

имеются ли на объектах-носителях (указать объекты-носители)наслоения почвы, если да, то пригодны ли они для идентификации;

имеются ли на объектах-носителях (указать объекты-носители) наслоения почвы, принадлежащие участку местности, образцы которого представлены на исследование;

каков механизм образования наслоений почвы на объектах-носителях (указать объекты-носители);

возможно ли установить время образования наслоений почвы на объектах-носителях, если да, то к какому временному интервалу это относится;

являются ли обнаруженные на предметах вещества почвенными (почвенно-техногенного, почвенно-растительными);

имеют ли сравниваемые вещества общую родовую, групповую принадлежность;

находились ли представленные на исследование объекты в контактном взаимодействии.

Параграф 14. Судебно-экспертное исследование волокнистых материалов и изделий из них (7.5)

154. Предметом судебно-экспертного исследования волокнистых материалов и изделий из них является установление на основе специальных научных знаний фактических данных, обстоятельств дела, свидетельствующих о связи с расследуемым событием происшествия конкретных объектов волокнистой природы или их остатков.

155. Объектами судебно-экспертного исследования волокнистых материалов и изделий из них являются:

текстильные волокна, нити, пряжа;

ткани, трикотаж;

предметы одежды, их совокупность, комплект;

крученые изделия (нитки, веревки, канаты, тросы, шпагаты);

плетеные изделия (тесьма, шнуры, кружева, кружевные изделия, медицинские изделия);

нетканые материалы (флизелин, ватин, фетр, войлок) и изделия из них;

меховые материалы и изделия;

ковровые изделия;

одеяла;

строительные материалы (стекловата);

конкретные объемы из волокнистых материалов (пачка ваты);

различного рода справочная информация;

образцы для экспертного исследования волокнистых материалов и изделий;

исходная информация об объектах исследования;

коллекционный материал (контрольные образцы волокнистых материалов и красителей информационного фонда);

материалы дела, содержащие сведения об обстоятельствах, относящихся к предмету экспертизы;

протоколы осмотра места происшествия, схемы осмотра места происшествия, содержащие данные об обнаружении, фиксации, изъятии объектов экспертного исследования;

протоколы осмотра и изъятия вещественных доказательств, где отражены данные о времени изъятия, о наличии, локализации и внешних признаках микроследов, образованных волокнами, а также данные о свойствах самих предметов (отождествляемых и объектах-носителях);

протоколы допросов, содержащие информацию об условиях существования объектов: о происхождении, эксплуатации, хранении, взаимодействии;

заключение судебно-медицинской экспертизы.

документы (товарные ярлыки, сертификаты, акты испытаний), содержащие данные о происхождении и условиях существования объекта.

156. Задачами экспертизы волокнистых материалов, в зависимости от форм существования объекта, являются:

Диагностические задачи – это установление:

места, времени изготовления волокнистых материалов;

факта наличия следов-наслоений частиц, фрагментов текстильных волокон, нитей, тканей, трикотажа на объектах-носителях;

факта перекрашивания объектов;

факта пригодности объектов для изготовления продукции;

способа производства объектов;

способа и характера повреждения объектов;

вида объекта, измененного в результате определенного вида воздействия (термического, химического, биологического);

целевого назначения объекта, претерпевшего изменения;

следообразующей и следовоспринимающей способности объектов;

механизма расчленения волокон и взаимодействия;

причин разрушения и изменения объектов из волокнистых материалов.

Классификационные задачи как самостоятельные и промежуточные задачи – это установление:

факта наличия следов-наслоений частиц, фрагментов текстильных волокон, нитей, тканей, трикотажа на объектах, их общей родовой (групповой) принадлежности со сравниваемыми волокнистыми предметами;

группы, подгруппы, вида объекта по технологической, торговой классификациям;

артикула ткани, трикотажа;

отдельных свойств объектов, их соответствия нормативным данным;

предприятия-изготовителя;

вида следов на ткани, трикотаже;

класса и вида полимеров химических волокон;

класса и марки красителей окрашенных волокон;

локализации следов-отображений и соответствия их криминальной ситуации;

первоначального вида и целевого назначения объектов волокнистой природы по их сожженным остаткам.

Идентификационные задачи как самостоятельные и промежуточные задачи – это установление:

общей родовой (групповой) принадлежности;

общего источника происхождения по признакам изготовления, хранения и эксплуатации;

целого изделия волокнистой природы по его частям;

индивидуально-определенного объекта по отображениям рельефа поверхности;

индивидуально-определенного объекта по следам на вязких веществах;

общего источника происхождения объектов волокнистой природы;

факта контактного взаимодействия комплектов одежды с иными предметами.

157. По объектам-носителям не волокнистой природы решаются следующие вопросы:

При отсутствии сравниваемого объекта:

имеются ли на конкретном объекте-носителе (предполагаемом орудии преступления, предметах вещной обстановки, элементах окружающей среды, транспортных средствах) волокнистые материалы; каковы их характеристики и возможный источник происхождения;

какова локализация обнаруженных волокнистых материалов на предмете-носителе;

как зафиксированы волокна на предмете-носителе;

каков механизм образования наслоений волокнистой природы на данном предмете-носителе;

соответствует ли локализация следа, представительность наслоений волокнистой природы конкретному механизму следообразования, определяемому специфическими условиями расследуемого криминального события;

имеются ли следы-наслоения веществ в содержимом срезов ногтей, снятых с рук трупа потерпевшего, свидетельствующих о его профессиональной принадлежности;

имеются ли наслоения веществ, указывающих на соотносимость с конкретным преступным событием.

При наличии сравниваемого объекта помимо перечисленных ставятся следующие вопросы:

имеют ли фрагменты волокнистых материалов на конкретном объекте-носителе (предполагаемом орудии преступления, предметах вещной обстановки, элементах окружающей среды, ТС) общую родовую (групповую) принадлежность с волокнами, входящими в состав представленных предметов одежды;

не принадлежали ли ранее волокнистые материалы, изъятые с предмета-носителя (с предполагаемого орудия преступления, с предметов вещной обстановки, с элементов окружающей среды, с ТС) конкретному предмету одежды;

каков механизм их образования;

имел ли место факт контактного взаимодействия конкретного предмета-носителя и представленных на исследование предметов одежды;

По объектам-носителям волокнистой природы решаются следующие вопросы.

При отсутствии сравниваемого объекта:

имеются ли в сожженных остатках части сгоревших волокнистых материалов, если да, каково было целевое назначение этих объектов;

каковы причины повреждения текстильных изделий;

имеются ли следы-наслоения веществ на одежде и в содержимом срезов ногтевых пластин, снятых с рук трупа, свидетельствующих о профессиональной принадлежности.

При наличии сравниваемого объекта:

имеются ли на предметах одежды потерпевшего, представленных на экспертизу, волокна общей родовой (групповой) принадлежности с волокнами, входящими в состав одежды подозреваемого;

имеются ли на предметах одежды подозреваемого, представленных на экспертизу, волокна общей родовой (групповой) принадлежности с волокнами, входящими в состав одежды потерпевшего;

имеются ли следы, указывающие на соотносимость с конкретным преступным событием;

имел ли место факт контактного взаимодействия одежды потерпевшего с одеждой подозреваемого;

составляли ли ранее детали одежды волокнистой природы, изъятые с места происшествия (далее – МП), и конкретный предмет одежды, единый комплект;

имеет ли материал, остатки от сожжения которого представлены на исследование, общую родовую принадлежность с материалом образца;

имеют ли единый источник происхождения, представленные на исследование волокнистые материалы по месту изготовления, хранения, эксплуатации, способу производства;

принадлежала ли ранее пуговица, изъятая с МП, конкретному предмету одежды потерпевшего (подозреваемого).

158. В постановлении не следует формулировать вопрос о факте контактного взаимодействия (далее - ФКВ) в следующих ситуациях:

комплектов одежды, которые носили длительный период времени после события происшествия, подвергавшихся стирке, химической чистке;

предметов одежды, значительно загрязненных кровью и другими выделениями человека, почвенными объектами, покрытых плесенью;

комплектов одежды, однородных по цвету или волокнистому составу (например, спецодежды, военной одежды);

предметов нижнего белья из белого хлопка и вискозы с постельными принадлежностями (простыня, наволочка, пододеяльник).

в отношении лиц, находившихся в контакте до времени совершения преступления;

в отношении одежды, подвергшейся первоначально судебно-медицинской, судебно-биологической, судебно-трасологической и другим видам экспертиз;

в отношении лиц (потерпевший/подозреваемый) ранее находившихся в контактном взаимодействии с вещной обстановкой (домашней, рабочей, чехлами сидений АТС) места происшествия;

неполных комплектов одежды;

срезов ногтей (подногтевого содержимого) и предметов одежды;

в отношении комплектов одежды, причастность которых к криминальному событию не установлена, так как зачастую на экспертное исследование для решения вопроса о ФКВ предоставляется несколько однородных предметов одежды (например, четверо брюк или пять сорочек) или разнородных комплектов одежды, в одном из которых предположительно мог находиться подозреваемый.

159. В установочной части постановления отражаются следующие сведения:

время совершения преступления;

место совершения преступления, характеристика материальной среды;

изложение предполагаемого способа и механизма совершения преступления с указанием маршрута движения, преодоления препятствий, совершения каких-либо действий при этом и другое;

метеоусловий в момент совершения действий;

время изъятия одежды потерпевшего (-ей), подозреваемого (-ой);

особенности обнаружения, изъятия или упаковки объектов, которые могли сказаться на свойствах исследуемых объектов;

порядок и способ отбора проб, если объект по каким-либо причинам целиком не направляется эксперту (кусок ткани, масса волокон);

особенности взаимодействия предметов на месте происшествия;

использование и хранение объектов с момента события преступления до изъятия их органом (лицом), назначившим экспертизу;

каким исследованиям подвергались объекты (проводилась ли судебно-медицинская экспертиза, предварительное исследование).

условия нахождения одежды потерпевшего и подозреваемого в идентификационный период (с момента совершения преступления до момента направления на экспертизу), находилась ли одежда в носке, подвергалась ли стирке, чистке;

в случаях представления на экспертизу самих микрообъектов (изъятие проводится только специалистами) указать точное расположение на объекте-носителе (общую топографию, локализацию); способ фиксации, использованные методы для изъятия микрообъектов;

при назначении экспертизы и формулировании вопросов эксперту в постановлении необходимо максимально точно обозначить, конкретизировать объект исследования.

160. При изъятии волокнистых материалов и изделий из них следует руководствоваться специальными рекомендациями, сформулированными с учетом особенностей данного рода экспертизы:

экспертиза волокнистых материалов предшествует судебно-медицинской и судебно-трасологической экспертизам;

при этом в первую очередь на экспертизу представляются такие объекты, как: срезы ногтевых пластин;

микрочастицы с ладоней рук и открытых частей тела трупа, изъятые на дактопленки;

ножи и другие орудия убийства, а также холодное и огнестрельное оружия, отделяемые детали ТС. Объекты необходимо упаковать в коробочки из плотной бумаги, так, чтобы наслоения на них не были утрачены в процессе транспортировки;

особую осторожность нужно соблюдать при изъятии остатков от сожжения волокнистых материалов и одежды. В целях обеспечения максимальной сохранности хрупких объектов не следует ворошить содержимое костра или печи, изымать из него отдельные куски золы. Содержимое очага нужно осторожно с помощью совка целиком перенести в тару с жесткими стенками и дном, включая мелкие и крупные, сгоревшие и не прогоревшие куски, металлическую фурнитуру, не подвергая дроблению;

одежда потерпевшего (в том числе с трупа) изымается сразу же, как только орган уголовного преследования приступил к расследованию дела;

одежда потерпевшего и подозреваемого изымается в полном комплекте;

при изъятии, осмотре и упаковке нельзя допускать соприкосновение предметов одежды потерпевшего и подозреваемого, а также одежды лиц, производящих их осмотр, изъятие и упаковку. Следует также избегать соприкосновения между собой отдельных предметов комплекта одежды одного лица;

каждый предмет одежды нужно упаковать отдельно в неиспользованные бумажные либо полиэтиленовые пакеты, сохранив локализацию посторонних микрочастиц путем его помещения между двумя листами бумаги и последующим сворачиванием;

осмотр и изучение вещественных доказательств проводить после проведения экспертизы волокнистых материалов, в противном случае проводить на столе, покрытом калькой, исключая контакт с одеждой лица, проводящего осмотр.

Параграф 15. Судебно-экспертное исследование спиртосодержащих жидкостей (7.6)

161. Предметом судебно-экспертного исследования спиртосодержащих жидкостей является установление фактических данных о событии преступления, устанавливаемые на основе специальных научных знаний в области теории судебной экспертизы, химии и технологии изготовления спиртосодержащих жидкостей и методов их исследования.

162. Объектами судебно-экспертного исследования спиртосодержащих жидкостей (далее – ССЖ) являются спирты, водки, коньяки, ликеры, вина кустарного и заводского способа изготовления, продукция домашней выработки (браги, чача, самогон), следы данных жидкостей на предметах-носителях, технология производства ССЖ.

163. Непосредственными объектами судебно-экспертного исследования ССЖ могут быть:

индивидуально определенные объемы ССЖ различного целевого назначения, в том числе и смеси с жидкостями иной природы;

спиртосодержащие жидкости промышленного (заводского) изготовления (спирты, водки, коньяки, вина), фальсифицированная продукция;

спиртосодержащие жидкости кустарного изготовления (самогон, чача, настойки);

следы спиртосодержащих жидкостей на различных предметах-носителях;

приспособления, конструкции, аппараты, используемые для изготовления крепких спиртных напитков кустарным способом;

промышленные технологические процессы и аппараты;

контрольные образцы ССЖ определенных предприятий, партий продукции;

нормативно-техническая документация государственных стандартов (далее –ГОСТы);

исходные данные о производстве ССЖ (технологические схемы, регламент);

материалы уголовного дела, содержащие сведения, относящиеся к предмету исследования.

164. Задачи, решаемые судебно-экспертным исследованием ССЖ:

установление принадлежности ССЖ, находящихся в объеме или следах, определенному виду в соответствии с существующими классификациями (научно-технической, торговой);

определение способа изготовления ССЖ;

установление принадлежности ССЖ определенному виду (типу) и сорту изделия промышленного производства;

установление соответствия характеристикам ГОСТов;

установление общей родовой, групповой принадлежности ССЖ;

установление общего источника происхождения ССЖ по способу, месту их изготовления (производства);

отождествление конкретных объемов ССЖ, разделенных на части в связи с расследуемым событием;

установление принадлежности ССЖ единому купажу;

отнесение различных приспособлений и конструкций к перегонным аппаратам для получения крепких спиртных напитков в домашних условиях.

165. Вопросы, которые могут быть поставлены при назначении судебно-экспертного исследования ССЖ:

являются ли жидкости, представленные на исследование, спиртосодержащими;

каким способом изготовлены данные жидкости;

соответствуют ли они определенному типу, виду продукции (указывается конкретный вид ССЖ промышленного производства);

соответствуют ли они требованиям ГОСТа;

имеют ли жидкости (указываются сравниваемые объекты) общую родовую, групповую принадлежность;

не составляли ли они ранее единое целое (объем);

является ли представленная на исследование конструкция приспособлением для получения крепких спиртных напитков в домашних условиях;

имеются ли на данном аппарате следы крепких спиртных напитков домашней выработки;

не приготовлена ли водка, изъятая в торговой точке (у потребителя) из спирта, изъятого у подозреваемого;

не является ли, представленная ССЖ, продукцией конкретного завода-изготовителя, либо определенной стадии технологического процесса(задача, решаемая в рамках комплексной экспертизы, исследуются признаки алкогольной продукции как товара в целом).

166. При подготовке объектов ССЖ на экспертное исследование соблюдаются следующие требования:

объекты исследования заводского способа изготовления с целью установления соответствия требованиям ГОСТа, принадлежности продукции определенного завода-изготовителя изымаются в полном объеме;

укупорка бутылок и наличие этикеток сохраняются в том виде, в котором они находились в момент изъятия;

если объект экспертного исследования находился в больших емкостях (цистерны), отбор проб осуществляется на разных уровнях данной емкости, так как пробы отражают свойства всего объема жидкости;

при наличии большого количества одноименной продукции ССЖ (ящики с бутылками, фляги) образцы для экспертного исследования представляются в количествах, обеспечивающих представительность данных образцов: не менее 3-х бутылок из одного ящика, усредненной пробы из фляги (бочки, канистры);

образцы отбираются в чистую сухую посуду, обеспечивающую герметичность упаковки;

спиртосодержащие жидкости, находящиеся в стадии брожения (вина, изделия домашней выработки), не предусматривают герметичной укупорки;

следы ССЖ на предмете-носителе изолируются полимерной пленкой и представляются на исследование вместе с данным предметом;

для исследования различных агрегатов с целью отнесения их к самогонным аппаратам необходимо представлять все части данного агрегата с соблюдением герметичной упаковки;

при исследовании технологического процесса производства ССЖ представляется соответствующая научно-техническая документация данного проверяемого предприятия, а при необходимости организовывается проведение исследований на нем.

167. В постановлении о назначении экспертизы указывается подробная фабула дела, цвет, запах, объем обнаруженной жидкости, локализация, цвет, размеры и конфигурация следов жидкости на предмете-носителе.

Постановление о назначении экспертизы должно содержать разрешение на видоизменение (возможное полное уничтожение или частичное повреждение) при экспертном исследовании предмета-носителя со следами наслоений ССЖ.

Параграф 16. Судебно-экспертное исследование специальных химических веществ (7.7)

168. Предмет судебно-экспертного исследования специальных химических веществ (далее - СХВ) составляют установление фактических данных, обстоятельств расследуемого события с помощью экспертных исследований СХВ на основе общих положений теории судебной экспертизы с использованием специальных научных знаний в области химии, состава и методов исследования этих объектов.

169. Объектами судебно-экспертного исследования специальных химических веществ (далее – СХВ) являются:

объекты-носители, на которых имеются микроследы специальных химических веществ;

микроследы, содержащие в своем составе специальные химические вещества, обнаруженные на поверхности различных частей тела человека, его одежде, на предметах-носителях вещной обстановки места происшествия и перенесенные на искусственные подложки;

объекты, заблокированные специальными химическими веществами;

образцы для экспертного исследования;

материалы дела, содержащие сведения о блокировке объектов, обнаружении, изъятии и фиксации микроследов СХВ.

170. Непосредственным объектом исследования является индивидуально-определенный объект, представленный для проведения экспертизы по данному уголовному делу, т.е. микроследы-наслоения и микроследы-внедрения веществ на поверхности объектов-носителей, вольно или невольно вовлеченных в преступление. Такими объектами-носителями могут быть ватные тампоны со смывами с различных частей тела подозреваемого, одежда подозреваемого, элементы вещной обстановки места преступления.

171. Задачи, решаемые в рамках данного исследования, относятся к задачам классификационного, диагностического, идентификационного и ситуационного характера, а именно:

обнаружение люминесцирующих веществ (люминофоров), относящихся к СХВ, на предметах-носителях;

установление следообразующей способности люминофора и следовоспринимающей способности поверхности предмета-носителя с целью изучения возможности и условий образования следов наслоений при контакте с ним;

установление классификационной принадлежности люминофора, обнаруженного на предметах-носителях;

сравнительное исследование люминофоров на предметах-носителях и образца люминофора с целью отнесения их к одному классу, виду, марке, то есть установление родовой, групповой принадлежности сравниваемых люминофоров;

установление принадлежности следов-наслоений люминофоров на предметах-носителях и образца люминофора по составу единому (конкретному) объему, массе, то есть решение идентификационной задачи – идентификации целого по части;

установление механизма следообразования люминофоров на объектах-ноcителях (в основном на одежде и ватных тампонах со смывами с рук) с целью определения соответствия данных следов механизму производства смывов;

установления факта контактного взаимодействиярук подозреваемого, предметов его одежды с заблокированными объектами.

172. Вопросы, которые могут быть поставлены при назначении судебно-экспертного исследования СХВ:

имеются ли на поверхности объекта-носителя наслоения люминесцирующего вещества, относящегося к специальным химическим веществам;

относятся ли обнаруженные наслоения частиц люминесцирующего вещества на объектах и люминофор, представленный в качестве образца для экспертного исследования, к одному классу, марке люминофоров;

имеют ли обнаруженные наслоения частиц люминесцирующего вещества на представленных объектах и люминофор, представленный в качестве образца для экспертного исследования, общую родовую (групповую) принадлежность;

каков механизм образования следов СХВ и соответствует ли механизм следообразования люминофора на ватных тампонах со смывами с рук механизму производства смывов;

возможно ли образования следов-наслоений люминофора на ватных тампонах при производстве смывов с рук при определенных условиях;

173. При назначении судебной экспертизы по экспертному исследованию СХВ необходимо соблюдение следующих условий:

все изъятые объекты, направляемые на экспертное исследование (ватные тампоны со смывами, образцы СХВ для сравнения, блокируемые объекты), необходимо упаковывать помимо бумажных конвертов в полиэтиленовые пакеты небольших размеров либо отрезки пленки, исключающие случайное попадание посторонних частиц - загрязнений на объекты-носители, а также возможное осыпание порошка люминофора с предметов-носителей либо внедрение в микроструктуру бумаги конверта;

образец люминофора представляется не только на поверхности ватного тампона, которым производили обработку предмета взятки (денежные купюры), но и в виде порошка весом не менее 0,2 гр., помещенного на отрезок полиэтиленовой пленки (небольшой пакетик) либо бумаги;

при производстве смывов с рук подозреваемого в процессе проведения оперативных мероприятий, при обработке денежных купюр (или иных предметов взятки) необходимо использовать ватные тампоны из нестерильной ваты, которые формируют из одного и того же объема ваты. Чистый тампон данного объема ваты представляется в качестве сравнительного образца (для исключения влияния экстрактивных веществ, обусловленных технологической обработкой ваты);

перед обработкой предмета взятки (денежных купюр) специальным химическим веществом необходимо провести осмотр их поверхности с целью установления наличия посторонних загрязнений, в том числе и люминофорами от предыдущей обработки (в случае неоднократного использования денежных купюр в качестве предмета взятки), влияющих на цвет видимой люминесценции люминофора или изменение его состава в результате химического взаимодействия. Результаты осмотра отражаются в соответствующем протоколе;

при производстве смывов не рекомендуется использование иных материалов кроме ваты, не подвергавшейся обработке (стерилизация, отбеливание), включая бинты, стерильную вату и отрезки белых тканей, что связано с наличием в их составе различных веществ технологического характера (красителей, отбеливателей, антисептиков), влияющих на результаты исследований;

при производстве смывов необходимо использовать в качестве смачивающего реагента только этиловый спирт или его водно-спиртовую смесь;

использование в качестве смачивающего реагента духов, лосьонов, одеколонов или иных спиртосодержащих веществ (настойки трав, специфических водок, содержащих экстрактивные вещества, камфорный спирт) не рекомендуется, так как в процессе экспертного исследования экстрактивные вещества указанных реагентов искажают результаты анализа;

при осмотре места происшествия в процессе оперативных мероприятий с целью обнаружения на руках, одежде подозреваемого или иных предметах вещной обстановки следов наслоений люминофоров следует использовать лампу с ультрафиолетовым (далее – УФ) излучением при максимально возможном затемнении с целью исключения разночтений в цветовой характеристике люминесцентного излучения с результатами экспертного исследования. Предварительно проводится осмотр рук лиц, участвующих в оперативных мероприятиях (следователь, оперативный работник), внешней поверхности упаковочных конвертов на отсутствие наслоений люминофоров с целью исключения возможного загрязнения окружающих предметов, в том числе и подозреваемого (руки, одежда), люминофором;

упаковка объектов (конверты) должна быть герметичной, пакеты опечатываются и содержат полные реквизиты: нумерацию, надписи, удостоверяющие содержимое конвертов, фамилии и подписи понятых, лица производившего выемку и упаковку объектов;

для проведения экспертного исследования рекомендуется представлять эксперту протокол обработки предмета взятки;

доступные сведения об используемом СХВ (вид, марка);

протокол осмотра места происшествия, который содержит сведения об используемых материалах при производстве смывов (смачивающий реагент), наличии (отсутствии) видимой люминесценции, ее цветовых характеристиках, условиях производства смывов;

в определенных случаях представляется видеозапись осмотра места происшествия.

174. При назначении экспертизы и формировании вопросов эксперту необходимо в установочной части постановления изложить подробно фабулу дела, что особенно необходимо в случае невозможности представления соответствующей исходной информации:

цвет наблюдаемой люминесценции при осмотре предмета взятки (денежных купюр) до и после обработки люминофором;

цвет наблюдаемой люминесценции при осмотре объектов (одежды, рук подозреваемого, иных предметов вещной обстановки) на месте происшествия;

каким смачивающим реагентом пользовались при производстве смывов.

При формировании вопросов эксперту рекомендуется формулировка вопроса на уровне установления принадлежности сравниваемых люминофоров к одному классу, виду и марке. Установление же принадлежности сравниваемых люминофоров единому объему, единой массе (идентификация целого по части) предполагает обнаружение признаков, индивидуализирующих данный объем и требует определения следователем пределов данного объема.

Вопрос в постановке органа (лица), назначившего экспертизу, об "идентичности" сравниваемых СХВ решается экспертом на уровне определения родовой, групповой принадлежности сравниваемых люминофоров.

Параграф 17. Судебно-экспертное исследование стекла, керамики и силикатных строительных материалов (7.8)

175. Предметом судебно-экспертного исследования стекла, керамики и силикатных строительных материалов является установление фактических данных, обстоятельств расследуемого события на основе общих положений теории судебной экспертизы с использованием специальных научных знаний в области технологии производства, состава и методов исследования этих объектов.

176. Объектами судебно-экспертного исследования являются стекло, керамика, строительные материалы и изделия из них, отдельные части изделий, сырьевой материал, как для получения предметов из стекла, керамики и строительных материалов, следы наслоения частиц стекла, керамики и строительных материалов на предмете-носителе, технологические процессы получения и изготовления определенной продукции.

177. Непосредственными объектами являются:

изделия из стекла: рассеиватели фар, травмобезопасные стекла (сталинит и триплекс), колбы электроламп, зеркала, предметы из тарного и посудного стекла (бутылки, стаканы, вазы), а также очки, бижутерия, листовые стекла (оконные, витринные, тонированные), стеклоблоки, объемы стекловаты и стеклоткани, ампулы, шприцы, медицинская тара, изделия из хрусталя и художественного стекла;

изделия из керамики: грубая пористая керамика (кирпич, черепица, плитки керамические и так далее), грубая плотная керамика (кислотостойкий кирпич, плитки для пола и тому подобное), тонкая пористая керамика (фаянс, полуфарфор, майолика), тонкая плотная керамика (фарфор, многие огнеупоры, радиокерамика, электротехническая керамика и другие);

изделия из силикатных материалов: силикатный кирпич, цемент, бетон, строительные растворы (цементные, известковые, гипсовые, кладочные, отделочные);

сырье, фрагменты, полуфабрикаты из стекла, керамики и строительных материалов;

следы наслоений на предметах-носителях;

образцы для экспертного исследования и контрольные образцы стекла, керамики и силикатных строительных материалов;

научно-техническая документация на изделия, технологический процесс;

материалы уголовного дела.

178. Задачами судебно-экспертного исследования стекла, керамики и силикатных строительных материалов является: установление принадлежности исследуемого объекта к материалу или изделию определенного рода или группы, идентификацию конкретного изделия, а также установление причины и механизма разрушения, условий эксплуатации изделия и тому подобное.

179. В рамках данного вида экспертизы могут решаться как идентификационные, так и диагностические задачи.

К диагностическим задачам относятся:

обнаружение микрочастиц стекла, керамики, силикатных строительных материалов и изделий из них на предметах-носителях и диагностика их природы (стекло органическое, неорганическое, керамика тонкая, грубая, цемент, побелка и так далее);

определение вида изделия, от которого произошли осколки стекла, керамики, силикатных строительных материалов и области его применения;

установление обстоятельства и механизма разрушения изделий из стекла, керамики, силикатных строительных материалов, причины разрушения (механическая, термическая, саморазрушение);

установление особенностей условий эксплуатации изделия и тому подобное.

К идентификационным задачам относятся следующие задачи:

установление принадлежности сравниваемых фрагментов стекла, керамики, силикатных строительных материалов и изделий из них единому целому (изделию) или единой массе стекла, цемента, бетона, керамической смеси;

установление принадлежности сравниваемых фрагментов стекла, керамики, силикатных строительных материалов и изделий из них одному роду (типу, виду, марке), группе (партии продукции, сырью, массе), стекол, керамики и силикатных строительных материалов.

Вопросы для разрешения этих задач могут быть сформулированы следующим образом:

имеются ли на поверхности предмета (например, одежде и пр.) или в объеме материала (образце почвы), частицы стекла, керамики, силикатных строительных материалов;

являются ли представленные предметы осколками стеклоизделия, изделиями из керамики, силикатных строительных материалов;

в результате какого воздействия (по какой причине) разрушилось изделие (механическое, термическое, саморазрушение);

имеют ли обнаруженные на предметах-носителях (инструментах, предметах одежды) микрочастицы (осколки) стекла (керамики, силикатных строительных материалов) общую родовую (групповую) принадлежность с материалом изделия (фрагментом бутылки, керамической плитки, кирпича и тому подобное);

составляли ли ранее единое целое сравниваемые части объекта из стекла (керамики, силикатных строительных материалов);

находились ли ранее сравниваемые объекты в единой массе (например, строительные смеси, кирпичи, изъятые со склада и обнаруженные у подозреваемого);

имеет ли группа сравниваемых изделий общий производственный источник происхождения;

каков способ изготовления представленных на исследование изделий;

не являются ли определенные объекты продукцией конкретного завода-изготовителя.

180. При назначении экспертизы по судебно-экспертному исследованию стекла, керамики и силикатных строительных материалов необходимо соблюдать следующие требования:

объекты исследования представляются в том виде, в каком они были обнаружены;

упаковка производится в отдельные пакеты, которые обеспечивают сохранность вещественных доказательств;

участки предметов, на которых предполагается наличие следов наслоений стекла, керамики, силикатных строительных материалов, изолируются и тщательно упаковываются, чтобы не допустить их осыпания и переноса на другой участок или предмет;

при решении задачи с целью отнесения изделий к сертифицированной продукции либо к продукции определенного завода-изготовителя необходимо представлять сертификаты качества на данную продукцию и сравнительные образцы данного завода;

для исследования качества продукции определенного завода-изготовителя помимо образцов данного завода необходимо представлять технологическую документацию и при необходимости организовать проведение исследований на данном заводе.

181. Особенности собирания объектов из стекла, керамики, силикатных строительных материалов на месте происшествия. Обнаружение фрагментов изделий из стекла, керамики и силикатных строительных материалов (в том числе микрочастиц) на месте происшествия необходимо производить с учетом характера и обстоятельств происшествия, которые помогут предположительно определить места нахождения осколков, класс и вид изделий, поиск которых наиболее целесообразен.

182. Фиксация обнаруженных фрагментов изделий осуществляется следующими способами:

во-первых, их обнаружение фиксируется в протоколе следственного действия. При этом указывается, на каком участке местности или помещения находятся обнаруженные осколки или предметы-носители микроосколков стекла, керамик, силикатных строительных материалов, на какой поверхности или части объекта они найдены. Если группа осколков или микрочастиц сосредоточена на ограниченной площади, то в протоколе указываются диаметр или размеры зоны скопления частиц и координаты центра этой зоны. При обнаружении на объекте-носителе значительного количества разнообразных осколков (микрочастиц), представляющих интерес, желательно дополнить протокольное описание составлением схемы взаиморасположения этих осколков (микрочастиц);

во-вторых, производится фотофиксация обнаруженных объектов: узловая фотосъемка с целью фиксации места обнаружения осколков, предметов-носителей микроосколков; детальная фотосъемка с целью фиксации самих осколков и предметов-носителей (либо фрагментов их поверхности, на которых обнаружены микроосколки), в том числе макрофотосъемка обнаруженных осколков малых размеров;

в-третьих, к техническим методам фиксации относится закрепление микроосколков на объектах-носителях, направленное не только на сохранение признаков микроследов, но и на фиксацию их локализации. С этой целью на место обнаружения микроосколков накладывается лист чистой полиэтиленовой пленки, который скрепляется с поверхностью объекта-носителя приклеиванием по периметру с помощью универсальной склеивающей ленты-скотч.

183. Изъятие крупных осколков особых затруднений не вызывает. Изъятие же микроосколков производится одним из следующих вариантов: а) изъятие вместе с объектом-носителем; б) изъятие с отделением от объекта-носителя. Во всех случаях, когда это выполнимо и практически оправдано, следует производить изъятие микрочастиц вместе с объектом-носителем, то есть с тем объектом, на котором они обнаружены (после их надлежащего закрепления).

Небольшие транспортабельные предметы-носители изымаются, как правило, целиком. Целиком изымаются также предметы – предполагаемые носители микрочастиц, когда сами микрочастицы в ходе первоначального следственного действия обнаружить не удалось.

При упаковке осколков необходимо принять меры, исключающие их разрушение при транспортировке.

Примечание: в постановлении необходимо подробное изложение фабулы дела, обстоятельств обнаружения, хранения, транспортировки, а также тех факторов, в результате которых могло произойти изменение объекта (его структуры, внешнего вида).

Параграф 18. Судебная экспертиза обстоятельств дорожно-транспортных происшествий и транспортных средств (8.1)

184. Предметом судебной экспертизы обстоятельств дорожно-транспортных происшествий и транспортных средств СЭОДТП и ТС является комплекс (совокупность) фактических данных об обстоятельствах дорожно-транспортных происшествий, связанных с механизмом ДТП, техническим состоянием транспортных средств, дорожной обстановкой, действиями участников ДТП, а также причин и условий, способствовавших возникновению ДТП, устанавливаемых экспертами на основе их специальных научных знаний путем исследования объектов (исходных данных, транспортных средств, материалов дела), представленных эксперту органом, назначившим экспертизу.

185. В задачи СЭОДТП и ТС входит: исследование обстоятельств возникновения и развития ДТП, исследование обстановки места ДТП, соответствие ТС техническим нормам безопасности и эксплуатации.

186. Объектами исследования СЭОДТП и ТС являются: транспортные средства (автомобили, мотоциклы, мотороллеры, мопеды, мотоколяски, тракторы, прицепы и полуприцепы, велосипеды, городской электротранспорт), участвовавшие в дорожно-транспортном происшествии; место дорожно-транспортного происшествия – участок дороги, где произошло дорожно-транспортное происшествие; материалы дела (протокол осмотра места ДТП; дополнение к протоколу со схемой происшествия, схема ДТП; протокол осмотра и проверки технического состояния транспортного средства; протокол следственного эксперимента; фото и видеоматериалы; протоколы допросов свидетелей, водителей и потерпевших), представляемые в распоряжение эксперта.

187. Судебная экспертиза обстоятельств дорожно-транспортных происшествий и транспортных средств в зависимости от предмета, задач и объектов подразделяется на четыре вида исследований:

судебно-экспертное исследований обстоятельств дорожно-транспортного происшествия;

судебно-экспертное транспортно-трасологическое исследование;

судебно-экспертное исследование транспортных средств;

судебно-экспертное исследование технического состояния дороги, дорожных условий на месте ДТП.

188. На разрешение экспертизы не должны ставиться, а эксперт не вправе отвечать на вопросы о том, какие требования Правил дорожного движения нарушил водитель или пешеход, о непосредственной (основной, главной) причине дорожно-транспортного происшествия, о моменте, когда водитель должен был и мог предвидеть препятствие, а также вопросы, относящиеся к оценке доказательств и юридической квалификации преступления, о наличии или отсутствии вины, об удовлетворении исковых требований и другие вопросы, относящиеся к компетенции органа уголовного преследования и суда.

189. В постановлении или определении о назначении экспертизы указывается краткая фабула дела и представляются следующие основные исходные сведения для СЭОДТП и ТС:

состояние проезжей части (ее ширина, тип покрытия, наличие и величина уклонов) и обочины (если ТС двигалось по обочине);

тип и техническое состояние транспортного средства, его загруженность;

скорость и направление движения транспортного средства или величина его тормозного следа, измеренная до передних (задних) колес;

какой частью ТС произошел наезд (столкновение);

на каком расстоянии от габарита ТС находится место удара;

длина тормозного следа (бокового заноса) на каждом из имеющихся участков дорожного покрытия;

на каком расстоянии от начала тормозного следа транспортного средства находится место наезда (столкновения);скорость и направление движения потерпевшего;

момент возникновения опасности для водителя ТС;

расстояние, пройденное потерпевшим с момента возникновения опасности до места наезда;

радиус поворота дороги, координаты места происшествия (наезда, столкновения);

место расположения осколков стекол, осыпавшейся грязи и тому подобное;

видимость дорожного полотна и препятствия (пешехода, стоящего автомобиля и так далее) и обзорность с места водителя;

другие сведения в зависимости от поставленных вопросов.

190. Вместе с постановлением или определением о назначении судебной экспертизы обстоятельств дорожно-транспортных происшествий и транспортных средств органы расследования или суд представляют:

протокол осмотра места дорожно-транспортного происшествия;

схему дорожно-транспортного происшествия;

протокол осмотра и проверки технического состояния транспортного средства;

фото и видеоматериалы, относящиеся к факту исследуемого дорожно-транспортного происшествия (если таковые имеются), либо осмотру места происшествия;

протокол следственного эксперимента, если он производился;

протоколы допросов свидетелей, водителей и потерпевших.

191. Документы, которые обязательно представляются в орган судебной экспертизы вместе с постановлением или определением о назначении судебной экспертизы обстоятельств дорожно-транспортных происшествий и транспортных средств содержащие следующие данные:

в протоколе осмотра места дорожно-транспортного происшествия помимо общих для этого процессуального документа сведений, содержат данные:

о характере и типе дорожного покрытия;

о ширине и состоянии проезжей части и обочин дороги;

наличии кюветов;

величине угла подъема или крутизны спуска и радиусе поворота;

наличии дорожных знаков и способе регулирования движения;

месторасположении следа торможения, его длине и характере (юз, боковой занос, след качения колеса), точке наезда, месте столкновения, их привязке к элементам дороги и других неподвижных ориентиров;

наличии следов крови, тормозной жидкости, масла, а также осколков стекла, отделившихся от ТС деталей;

об обстоятельствах, при которых были обнаружены и изъяты вещественные доказательства;

направлении движения ТС и пешехода до столкновения (наезда), в момент столкновения (наезда) и после него;

о характере, форме и размерах повреждений, возникших на предметах дорожной обстановки;

видимости и обзорности. К протоколу осмотра места дорожно-транспортного происшествия прилагаются фотоснимки, которые делаются на месте происшествия по правилам судебно-оперативной фотографии (ориентирующие, обзорные, узловые, детальные);

в схеме дорожно-транспортного происшествия показываются точное положение транспортных средств относительно элементов дороги и предметов (неподвижных ориентиров) дорожной обстановки;

размеры и положение следов торможения, иных следов и вещественных доказательств;

положение потерпевшего и транспортных средств;

данные, характеризующие дорогу, в частности, вид дорожного покрытия (бетон, асфальт, булыжник) и его состояние (сухой, мокрый, загрязненный, гололед, снежный покров);

наличие и место расположения дефектов пути;

профиль пути с указанием точной величины угла подъема или спуска, радиус поворота;

ширина проезжей части, обочин, кюветов и характеристика внешнего окружения дороги, обзорности, видимости, наличие предметов, ограничивающих ее, и их точное месторасположение;

размещение дорожных знаков;

в протоколе осмотра и проверки технического состояния транспортного средства отображаются:

полная характеристика технического состояния тормозной системы, рулевого управления, ходовой части, приборов освещения и сигнализации автомобиля, буксирного и седельного устройства автопоездов, а также других дополнительных оборудований;

все основные параметры, характеризующие состояние агрегатов (узла), такие, как величина максимального замедления или тормозного пути, полученного при экспериментальном торможении на твердом покрытии, величина люфта рулевого управления, наличие люфтов в шарнирах тяг, величина давления воздуха в шинах, падение давления воздуха в пневмосистеме, а при наличии неисправностей указано, в чем они заключаются, внешние повреждения полученные ТС при ДТП.

При описании разрушений, поломок и вмятин, возникших при дорожно-транспортном происшествии, указываются их размеры, точное месторасположение и высота вмятин или царапин над поверхностью дороги и так далее, наличие других следов на транспорте, способ, которым они были установлены (при осмотре, разборке, путем проведения эксперимента).

192. В протоколе осмотра и проверки технического состояния транспортного средства указываются также сведения о характере, весе и объеме груза, который находился на транспортном средстве, и другие данные, предусмотренные формой этого протокола.

Если орган расследования или суд признает необходимым производство экспертного исследования, то им принимаются меры по сохранению транспорта в том виде, которое он приобрел в результате ДТП, а также меры по доставке транспортного средства эксперту, либо эксперта к объектам исследования, условий необходимых для проведения исследований, условий по пребыванию эксперта на территории места нахождения объектов и его возвращения к месту дислокации экспертного учреждения (проживания).

Параграф 19. Судебно-экспертное исследование обстоятельств дорожно-транспортного происшествия (8.1)

193. Судебно-экспертное исследование обстоятельств ДТП включает в себя экспертное исследование дорожно-транспортных ситуаций (ДТС), расчет параметров движения ТС, иных объектов и пешеходов в процессе ДТП, а также анализ действий и возможностей водителей.

194. Предмет судебной экспертизы обстоятельств ДТП - фактические данные об обстоятельствах ДТП, загруженности, техническом состоянии ТС, скорости его движения, покрытии проезжей части, его состоянии, продольном и поперечном профилях проезжей части, режиме движения ТС и т.д.

195. В рамках судебной экспертизы обстоятельств ДТП решаются следующие задачи:

определение скорости движения ТС;

определение тормозного и остановочного пути, а также остановочного времени ТС;

определение удаления ТС, пешеходов и иных объектов от места ДТП в заданные следствием (судом) моменты;

установление технической возможности предотвращения ДТП торможением и объездом в заданные следствием (судом) моменты;

определение взаимного расположения ТС в различные моменты ДТП;

определение времени преодоления ТС конкретных участков пути;

установление момента возникновения опасности для движения, требующего принятия экстренных мер по предотвращению ДТП (наезда на препятствие, столкновения ТС, опрокидывания и т.д.), если при этом необходимы специальные познания в проведении соответствующих расчетов, моделирования и эксперимента;

определение взаимного положения ТС и препятствия в момент, когда водитель еще имел техническую возможность предотвратить происшествие;

какие именно действия водителя по управлению ТС, начиная с момента возникновения опасности для движения, могли предотвратить ДТП;

установление технической возможности у водителя в момент, указанный органом, назначившим экспертизу, совершить действия, предписанные теми или иными пунктами ПДД, во избежание происшествия;

установление технической возможности у водителя предотвратить ДТП путем снижения скорости движения ТС или объездом в момент, определенный органом, назначившим экспертизу, когда водитель должен был и мог предвидеть возникновение препятствия либо опасности для движения;

определение наличия (отсутствия) причинной связи между действиями (бездействием) водителя по управлению ТС и последствиями технического характера (наезд, столкновение, опрокидывание и тому подобное) на основе использования технических данных и учета объективных закономерностей;

установление технической возможности предотвращения ДТП не только по исходным данным, указанным органом, назначившим экспертизу, но и по полученным экспертом расчетным путем результатам, в том числе и по нескольким вариантам обстановки происшествия, вытекающим из материалов дела. На противоречивость исследованных вариантов эксперт указывает в своем заключении;

определение причин и условий, связанных с организацией дорожного движения, способствующих совершению ДТП.

196. Типовые вопросы, решаемые в рамках судебно-экспертного исследования обстоятельств ДТП:

с какой скоростью двигалось ТС к моменту начала торможения;

какова безопасная скорость ТС по условиям видимости дороги или по условиям его устойчивости на повороте;

какой остановочный путь имеет ТС в условиях места происшествия;

какое время необходимо для остановки ТС в данных дорожных условиях;

на каком расстоянии находилось ТС от места наезда (столкновения) в определенные моменты (момент возникновения опасности, момент начала движения пешехода по проезжей части дороги;

момент появления пешехода в поле видимости водителя из-за неподвижного или подвижного препятствия;

момент реакции водителя с последующим применением торможения;

момент выезда другого ТС на проезжую часть пересекаемой дороги;

момент начала торможения впереди идущего ТС;

момент загорания определенного сигнала светофора);

располагал ли водитель технической возможностью предотвратить наезд (столкновение) путем торможения в определенные моменты (момент возникновения опасности, момент начала движения пешехода по проезжей части дороги;

момент появления пешехода в поле видимости водителя из-за неподвижного или подвижного препятствия;

момент реакции водителя с последующим применением торможения;

момент выезда другого ТС на проезжую часть пересекаемой дороги;

момент начала торможения впереди идущего ТС;

момент загорания определенного сигнала светофора) для движения при фактической и безопасной для данных дорожных условий скорости их движения, в зависимости от направления начала движения препятствия (движущегося в попутном, встречном направлении или пересекающим путь движения ТС);

успевал ли пешеход (транспортное средство) удалиться на безопасное расстояние от полосы движения ТС при своевременном его торможении;

располагал ли водитель возможностью осуществить безопасный объезд подвижного или неподвижного препятствия;

какова величина безопасного интервала между ТС при их движении в попутном или встречном направлении;

какова безопасная дистанция между ТС в условиях места происшествия;

какое расстояние необходимо для заданного поперечного смещения ТС без потери его устойчивости;

на сколько возможно смещение ТС без потери устойчивости на заданном расстоянии.

Параграф 20. Судебно-экспертное транспортно-трасологическое исследование (8.2)

197. Предметом судебно-экспертного траспортно-трасологического исследования являются обстоятельства (фактические данные), устанавливаемые экспертом на основе исследования следов, возникающих на местах ДТП в результате воздействия ТС, иных материальных объектов, людей, животных.

198. Объектами судебно-экспертного транспортно-трасологического исследования являются различные предметы вещной обстановки дорожно-транспортного происшествия (транспортные средства и их детали, следы контактного взаимодействия транспортных средств с другими транспортными средствами или иными объектами, следы колес (гусениц) транспортных средств, предметы одежды пострадавших, и пр.), материалы дела.

199. Задачами судебно-экспертного транспортно-трасологического исследования являются установление обстоятельств дела, связанных с установлением модели транспортных средств, участвовавших в ДТП (классификационные задача), их отождествление (идентификационные задачи), определение механизма происшествия в целом или отдельных его фаз на основе изучения следов транспортных средств на месте происшествия, следов на транспортных средствах, на отделившихся частях и деталях транспортных средств (диагностические задачи).

200. В рамках судебно-экспертного траспортно-трасологического исследования могут быть решены следующие типовые вопросы:

контактировали ли между собой представленные транспортные средства в процессе рассматриваемого дорожно-транспортного происшествия;

какими частями контактировали транспортные средства в первоначальный момент столкновения;

как располагались транспортные средства относительно друг друга в первоначальный момент столкновения;

какой угол был между продольными осями транспортных средств в первоначальный момент столкновения;

как располагались транспортные средства относительно друг друга и элементов проезжей части дороги в первоначальный момент столкновения;

каков угол столкновения транспортных средств в момент столкновения;

каков угол взаимного расположения транспортных средств в момент столкновения;

каким из транспортных средств оставлены следы на месте дорожно-транспортного происшествия;

где находится место столкновения;

стояло или двигалось ТС в момент начала контактирования;

как располагалось ТС до начала маневра поворота налево или разворота на проезжей части дороги;

какое из транспортных средств отклонялось от первоначального направления движения;

где находится наиболее вероятное место наезда автомобиля на пешехода.

Параграф 21. Судебно-экспертное исследование транспортных средств (8.3)

201. Предметом судебно-экспертного исследования транспортных средств являются обстоятельства, связанные с установлением: технического состояния транспортного средства, причин и времени образования технической неисправности (до, в момент или после ДТП), возможности обнаружения неисправности до момента наступления ДТП, а также влияния ее наличие на развитие ДТП.

202. Объектами судебно-экспертного исследования транспортных средств являются место дорожно-транспортного происшествия, транспортные средства, детали транспортных средств, влияющих на безопасность движения, материалы дорожно-транспортного происшествия, протоколы осмотра места дорожно-транспортного происшествия и транспортных средств, пояснения и объяснительные участников дорожно-транспортного происшествия, показания свидетелей, видео- и фотосъемка места происшествия и транспортных средств, заключения экспертов и специалистов, а также другие материалы, относящиеся к предмету исследования.

203. Задачи, решаемые в рамках данного исследования транспортных средств, относятся к задачам диагностического, классификационного характера:

установление причины и времени образования органами дознания, следствия, судом технической неисправности транспортного средства (до, в момент или после происшествия);

возможности обнаружения водителем или другим лицом, отвечающим за техническое состояние транспортного средства неисправности транспортного средства до момента дорожно-транспортного средства;

технической стороны причинной связи между установленной органами дознания, следствия, судом технической неисправности транспортного средства и дорожно-транспортным происшествием.

204. В ходе экспертного исследования решаются следующие типовые вопросы:

установить причину и время (до, в момент или после происшествия) образования конкретной неисправности (неисправности тормозной системы, рулевого управления, ходовой части автомобиля и так далее);

мог ли водитель или лицо, ответственное за техническое состояние ТС обнаружить конкретную неисправность ТС перед началом его эксплуатации;

могла ли обнаруженная неисправность привести к нарушению режима движения (снижение эффективности действия тормозной системы, самопроизвольному уводу ТС в сторону и последующему опрокидыванию);

находится ли обнаруженная неисправность в причинной связи с рассматриваемым происшествием;

горела ли разбитая электролампа фары автомобиля в момент происшествия;

какой (дальний или ближний) свет фары автомобиля был включен в момент разрушения электролампы.

Параграф 22. Судебно-экспертное исследование технического состояния дороги, дорожных условий на месте дорожно-транспортных происшествий (8.4)

205. Судебно-экспертное исследование технического состояния дороги, дорожных условий на месте дорожно-транспортных происшествий (далее - ДТП) связано с экспертным исследованием участка автомобильной дороги, на котором происходит движение транспортных средств непосредственно до и после происшествия, участка места происшествия, дорожных условий на этом участке, элементов транспортных средств, взаимодействующих с дорогой, в целях установления связанных с ДТП фактических данных о строительных и эксплуатационных качеств автомобильной дороги и ее элементов, дорожных условиях и окружающей среде, а также конструкции и состояния взаимодействующих с автомобильной дорогой элементов транспортных средств.

206. Предметом судебно-экспертного исследования технического состояния дороги, дорожных условий на месте ДТП являются:

измерение показателей транспортно-эксплуатационного состояния дороги;

исследование с технической точки зрения фактической дорожной обстановки - дорожных знаков, разметки и других технических средств организации дорожного движения;

определение дефектов дороги (параметров профиля, ровности, коэффициента сцепления и другие);

установление технической причинно-следственной связи между дефектом дороги и дорожно-транспортным происшествием;

исследование влияния неблагоприятных для движения погодно-климатических факторов на состояние поверхности дорожного покрытия и установление технической причинно-следственной связи между дефектом зимнего (осенне-весеннего) содержания дороги и ДТП;

фиксация характеристик транспортного потока на смежных полосах движения.

207. В рамках судебно-экспертного исследования технического состояния дороги, дорожных условий на месте ДТП решаются следующие задачи:

установление основных квалификационных характеристик дороги;

установление технического состояния ее структурных элементов и дорожных условий;

установление причин и времени образования дефектов на дороге, угрожающих безопасности движения;

208. Объект судебно-экспертного исследования технического состояния дороги, дорожных условий на месте ДТП - участок дороги на месте происшествия, непосредственно примыкающие к нему участки движения транспортных средств, элементы транспортных средств, взаимодействующие с дорогой.

209. В ходе экспертного исследования решаются следующие типовые вопросы:

соответствовали ли фактические квалификационные характеристики и техническое состояние участка автомобильной дороги, на котором произошло ДТП требованиям нормативно-технической документации (далее - НТД);

имеется ли причинно-следственная связь между отклонениями квалификационных характеристик дороги и дорожных условий от требований НТД и происшедшим ДТП;

имеются ли причины и условия, связанные с организацией дорожного движения, способствующие ДТП.

Параграф 23. Судебная экономическая экспертиза (9)

210. Предметом судебно-экономической экспертизы являются финансово-хозяйственные операции.

211. Объектом судебной экономической экспертизы являются представленные на судебную экономическую экспертизу первичные и иные учетные документы.

Метод экспертного исследования в рамках судебной экономической экспертизы - метод документального контроля представленных финансово-хозяйственных документов.

В качестве объектов на судебную экономическую экспертизу представляются документы, касающиеся предмета исследования.

Объекты предоставляются в подшитом и пронумерованном виде, перечень которых указывается в постановлении или определении о назначении судебной экономической экспертизы.

212. При постановке вопросов на разрешение судебно-экономической экспертизы следует придерживаться следующих требований - вопросы должны относится к предмету судебной экономической экспертизы, быть существенными для дела и не могут быть разрешены органом уголовного преследования или судом.

Содержание вопросов должно вызвать необходимость экспертного исследования, а не носить справочный характер (например, не следует ставить вопроса такого содержания: "какими документами оформляется выдача денег из кассы?", "кто должен следить за своевременным предоставлением отпусков?" и тому подобное).

Не должны формулироваться вопросы:

правового характера (например, о квалификации действий обвиняемого, об ответственности конкретных лиц, степень виновности лиц и так далее);

общего характера, когда решение вопросов предполагает проведение экспертом сплошной ревизионной проверки.

Параграф 24. Судебно-экспертное исследование хозяйственных операций (9.1)

213. В рамках судебно-экспертного исследования хозяйственных операций решаются следующие задачи:

установление расчҰтных финансовых показателей субъектов финансово-хозяйственных деятельности;

исследование и анализ хозяйственной деятельности предприятия;

анализ статей баланса;

установление доли в Уставном фонде хозяйствующего субъекта;

исследование иных хозяйственных операций, имеющих значение для дела.

214. В рамках данной экспертизы решаются следующие вопросы:

соответствуют ли расчетные показатели финансово-хозяйственной деятельности данным бухгалтерского учета;

на какие цели были использованы в процессе осуществления хозяйственной деятельности материалы и денежные средства;

соответствуют ли данные статей баланса данным бухгалтерского учета;

какова доля в Уставном фонде (государства, акционера, учредителя);

какова сумма кредиторской (дебиторской) задолженности по состоянию на определенную дату.

Параграф 25. Судебно-экспертное бухгалтерское исследование (9.2)

215. В рамках судебно-экспертного бухгалтерского исследования решаются следующие задачи:

установление отражения в учҰте расчҰтных операций за материальные ценности и услуги;

установление оприходования, начисления, выплаты и списания денежных средств;

определение соответствия ведения бухгалтерского учҰта требованиям бухгалтерского законодательства;

исследование операций с денежными средствами в кассах и на банковских счетах;

исследование операций с материальными ценностями;

исследование иных бухгалтерских операций, имеющих значение для дела.

216. В рамках данной экспертизы решаются следующие вопросы:

обосновано ли документами бухгалтерского учҰта оприходование и списание товарно-материальных запасов и денежных средств за исследуемый период;

какова сумма недостачи (излишков) товарно-материальных запасов, денежных средств за исследуемый период;

каков размер задолженности денежных средств за исследуемый период;

каков размер задолженности по выплатам (заработной платы, пособий) за исследуемый период;

иные вопросы, имеющие значение для дела и относящиеся к компетенции эксперта.

Параграф 26. Судебно-экспертное финансово-кредитное исследование (9.3)

217. В рамках судебно-экспертного финансово-кредитного исследования решаются следующие задачи:

определение задолженности по основному долгу выданного займа;

определение задолженности по вознаграждению выданного займа;

исследование иных финансово-кредитных операций, имеющих значение для дела.

218. В рамках данной экспертизы решаются следующие вопросы:

определить размер задолженности по полученному займу на определенную дату, в том числе, по основному долгу и вознаграждению;

какова сумма начисленного вознаграждения юридическому (физическому) лицу по договору займа за определенный период;

какова сумма погашения основного долга, вознаграждения со стороны юридического (физического) лица по договору займа за определенный период;

иные вопросы, имеющие значение для дела и относящиеся к компетенции эксперта.

Параграф 27. Судебно-экспертное финансово-бюджетное исследование (9.4)

219. В рамках судебно-экспертного финансово-бюджетного исследования решаются следующие задачи:

установление наличия или отсутствия задолженности перед бюджетом в рамках налоговых и иных обязательств;

определение целевого использования бюджетных средств;

исследование иных финансово-бюджетных операций, имеющих значение для дела.

220. В рамках данной экспертизы решаются следующие вопросы:

каков размер налогов и других обязательных платежей (с указанием вида налога или обязательного платежа, периода исследования), подлежащих уплате в бюджет;

каков размер уплаченных/не уплаченных налогов и других обязательных платежей (с указанием вида налога или обязательного платежа, периода исследования) в бюджет;

какова сумма подлежащих доначислению к уплате налогов и других обязательных платежей (с указанием вида налога или обязательного платежа, периода исследования) в бюджет;

определить целевое назначение выделенных бюджетных средств;

иные вопросы, имеющие значение для дела и относящиеся к компетенции эксперта.

Параграф 28. Судебно-экспертное товароведческое исследование непродовольственных товаров (10.1)

221. Предметом экспертизы являются фактические данные об основополагающих характеристиках непродовольственных товаров, влияющих на их потребительную и иную стоимости, и факторов, формирующих данные характеристики.

222. Объектами экспертизы являются:

промышленные товары;

упаковка;

маркировка;

сравнительный образец;

документ, содержащий информацию о характеристиках актива и факторах, формирующих данные характеристики;

иные документы и материалы, имеющие значение для дела.

223. В рамках данной экспертизы исследуются следующие товары:

одежно-обувные товары и текстильные материалы: материалы для одежды и штучные текстильные изделия, одежда, головные уборы, обувь, галантерейные товары;

гигиенические товары: парфюмерные товары, косметические товары, приборы и принадлежности для санитарии и личной гигиены;

товары для украшения: ювелирные товары, художественно-декоративные товары;

культурно-бытовые товары: электронные товары (аудиовидеотехника, офисная техника и персональные компьютеры, средства связи, техника для фото- и видеосъемки), товары для активного отдыха и спорта, товары для умственного творчества и интеллектуального развития;

транспортные средства личного пользования: велотранспорт и запасные части к нему;

нефтепродукты и смазочные материалы;

хозяйственные товары: мебель и предметы украшения интерьера, посуда и столовые приборы, бытовая техника (для поддержания микроклимата, приготовления и хранения нищи, уборки помещений, обработки белья), товары бытовой химии, хозяйственные инструменты и инвентарь, сельскохозяйственные товары

биотовары;

медицинские товары (кроме лекарственных средств и пищевых добавок);

емкости, не являющиеся частью системы водоснабжения и канализации здания и сооружения, а также, не являющиеся частью подвижного состава железнодорожного и автомобильного транспорта;

устройства и тара для сыпучих, штучных и тарно-штучных материалов (единичные самостоятельные устройства, не связанные с системой передачи, не являющиеся частью зданий и сооружений);

иные товары, не участвующие в строительстве зданий и сооружений, и не являющиеся частью зданий и сооружений, а также, не являющиеся частью авиационного, автомобильного, водного и железнодорожного транспорта.

224. Задачи, решаемые при производстве экспертизы:

диагностика товаров, представленных на исследование: определение технических параметров, отсутствия/наличия дефектов, уровня износа;

классификация товаров, представленных на исследования: отнесение к классу, группе и виду по известным и общепринятым классификациям;

идентификация товаров, представленных на исследование: сравнительное исследование на предмет соответствия образцу, сравнительное исследование на предмет принадлежности частей целому в рамках товароведения, определение соответствия характеристик товара (кроме стоимости) требованиям соответствующих стандартов и технических условий;

проведение ситуационного анализа с использованием затратного, сравнительного и доходного подходов при определении стоимостных характеристик товара.

225. В рамках данной экспертизы решаются следующие вопросы:

каково наименование товара;

соответствует ли технические характеристики товара требованиям

стандарта (указать реквизиты стандарта);

Соответствует ли технические характеристики товара техническим условиям (указать реквизиты технических условий);

соответствуют ли наименование и характеристики товара указанным на этикетке маркировочным обозначениям, клеймам;

каким способом (самодельным или фабрично-заводским) изготовлен товар;

являются ли данные изделия товарами отечественного или зарубежного производства;

какова средняя рыночная стоимость товара;

какова средняя рыночная стоимость товара с учетом имеющегося износа;

какова средняя рыночная стоимость товара без учета имеющегося износа;

имеются ли в изделии дефекты;

каков характер дефектов (производственный, эксплуатационный);

изготовлен ли представленный товар на предприятии, образцы продукции которого представлены;

не входило ли представленное изделие в одну производственную партию;

соответствует ли изделие представленному образцу;

иные вопросы, имеющие значение для дела и относящиеся к компетенции эксперта.

Параграф 29. Судебно-экспертное исследование продовольственных товаров (10.2)

226. Предметом судебной товароведческой экспертизы являются фактические данные об основополагающих характеристиках продовольственных товаров, влияющих на потребительную и иную стоимость, и факторов, формирующих данные характеристики.

227. Объектами экспертизы являются:

продовольственные товары,

упаковка;

маркировка;

сравнительный образец;

документ, содержащий информацию о характеристиках актива и факторах, формирующих данные характеристики;

иные документы и материалы, имеющие значение для дела.

228. В рамках данной экспертизы исследуются следующие товары:

вспомогательные товары: пищевые добавки, пряности, приправы, натуральные улучшители консистенции;

товары растительного происхождения: зерномучные (зерно, мука, крупа, хлебобулочные и макаронные изделия), плодоовощные (свежие плоды, овощи, грибы и продукты их переработки), вкусовые (алкогольные, слабоалкогольные и безалкогольные напитки, чай, кофе, табак и табачные изделия), сахар и его заменители, крахмал и крахмалопродукты, кондитерские товары (растительные масла и маргариновая продукция;

товары животного происхождения: пищевые жиры животного происхождения, молочные (кисломолочные изделия - молоко, сметана, творог, сливки, масло, сыры), мясные (мясо различных животных и птиц и продукты их переработки (колбасные изделия, мясокопчености, мясные консервы, полуфабрикаты и кулинарные изделия), рыбные (рыба свежая, соленая, вяленая, копченая, сушеная, консервы, рыбная икра), нерыбное водное сырье (раки, крабы, моллюски, водоросли и другие), яйца и яйцепродукты (яйца птиц и продукты их переработки (меланж, яичный порошок);

комбинированные товары: продукты детского питания, пищевые концентраты;

лекарственные препараты и биологически-активные добавки.

229. Задачи, решаемые при производстве экспертизы:

диагностика объектов исследования в рамках товароведения (отсутствие/ наличие дефектов, состояние объекта, срок годности, требования к качеству (физико–химические показатели) согласно представленным документам, размеры, масса, количество, дозировка);

классификация объектов исследования (отнесение к классу, группе, виду по известным и общепринятым классификациям);

идентификация объектов исследования в рамках товароведения (сравнительное исследование на предмет соответствия образца и объекта исследования, сравнительное исследование на предмет принадлежности частей объекту в рамках товароведения, определение соответствия характеристик объекта (кроме стоимости) требованиям соответствующих стандартов и технических условий. Исключается из круга задач данной экспертизы: исследование соответствия характеристик объекта требованиям санитарной и экологической безопасности, технологии изготовления, о причинах нарушения функциональных свойств товара, исследование на предмет соответствия стоимости товара условиям договора и проектной сметной документации;

проведение ситуационного анализа с использованием затратного, сравнительного и доходного подходов при определении стоимостных характеристик товара.

230. В рамках данной экспертизы решаются следующие вопросы:

каково наименование товара;

из какого вида сырья изготовлен товар;

отвечает ли качество товара ГОСТам, техническим или договорным условиям;

соответствуют ли наименование и характеристики товара указанным на этикетке маркировочным обозначениям;

каким способом (самодельным или фабрично-заводским) изготовлен товар;

являются ли товар продуктом отечественного или зарубежного производства;

соответствуют ли условия хранения и транспортировки товаров требованиям стандартов (указать стандарт);

какова потеря стоимости в результате порчи товара;

какова норма потерь при хранении товара;

какова средняя рыночная стоимость товара;

какова средняя рыночная стоимость товара с учетом изменения его свойств (порчи, повреждения упаковки);

имеются ли в товаре дефекты;

какова естественная убыль товара при определенных условиях;

изготовлен ли представленный товар на предприятии, образцы продукции которого представлены;

не входил ли представленный товар в одну производственную партию;

иные вопросы, имеющие значение для дела и относящиеся к компетенции эксперта.

Параграф 30. Судебно-экспертное автотовароведческое исследование (10.3)

231. Предметом судебно-экспертного автотовароведческого исследования является установление фактических данных о техническом состоянии автомототранспортных средств (далее - АМТС), дате выпуска АМТС, принадлежности его к определенной марке и модели, наличия и характера технических повреждений, стоимости АМТС и отдельных элементов, стоимости восстановительного ремонта, утраты товарной стоимости ТС в связи с ДТП или в результате иных повреждений и событий.

232. Объектами автотовароведческого исследования являются: АМТС в целом, как сложное изделие, его детали, узлы, агрегаты, документы и материалы, представленные для проведения экспертизы или исследования (техническая документация на АМТС, данные учета о пробеге (наработке) АМТС, другие относящиеся к АМТС документы), информация представительств автопроизводителей, предприятий автосервиса, торговли и т.д., данные средств массовой информации, сети Интернет, фотоматериалы, программное обеспечение по идентификации и определению стоимости ремонта АМТС, информационные справочники и другие специализированные источники информации, относящиеся к предмету экспертизы.

233. Задачи, решение которых определяет содержание судебно-автотовароведческого исследования, включают:

идентификацию объекта экспертизы (АМТС в целом; его детали, узлы, агрегаты), если для этого не требуется проведения экспертизы другого рода или вида;

установление характера и степени повреждений, дефектов, неисправностей АМТС, если для этого не требуется проведения экспертизы другого рода или вида;

определение технологии и стоимости восстановительного ремонта АМТС в связи с ДТП или в результате иных повреждений;

определение износа АМТС и его частей;

установление стоимости годных остатков АМТС;

определение величины утраты товарной стоимости АМТС;

определение стоимости АМТС и его частей.

На разрешение судебной экспертизы в рамках данного вида исследования могут быть поставлены следующие типовые вопросы:

какова величина физического износа представленного АМТС;

какова рыночная стоимость АМТС;

какова стоимость восстановительного ремонта АМТС с учетом его физического износа;

какова стоимость восстановительного ремонта АМТС без учета его физического износа;

целесообразен ли восстановительный ремонт АМТС с экономической точки зрения;

какова величина утраты товарной стоимости АМТС;

установить характеристики представленного АМТС (модель, марка, год выпуска, комплектация и т.п.);

234. Объекты и материалы, предоставляемые для проведения экспертизы:

постановление либо определение, служащее основанием для назначения и проведения экспертизы;

подлежащее исследованию АМТС (либо узлы и агрегаты) в чистом виде (в случае не предоставления АМТС непосредственно при назначении экспертизы, экспертом будет заявлено ходатайство об организации его осмотра);

материалы уголовного либо гражданского дела, с обязательным наличием в которых регистрационных документов на АМТС (свидетельство о регистрации АМТС, справка-счет, договор купли-продажи или контракт на поставку, в оригинале, либо копии, заверенные лицом, назначающим экспертизу) и иных документов, необходимых для проведения исследования (например: заказ-наряд о производстве текущего ремонта, путевой лист АМТС и пр.). Кроме того, необходимо наличие административного материала о ДТП с протоколом осмотра и проверки технического состояния АМТС (проведенного непосредственно после происшествия), фотоснимков подлежащего исследованию ТС, актов оценки или заключений специалистов, проведенных до назначаемой экспертизы;

ценовая информация на запасные части АМТС (по необходимости).

Параграф 31. Судебно-экспертное строительно-товароведческое исследование (10.4)

235. Объектами судебного строительно-товароведческого исследования являются следующие объекты:

Объекты недвижимости:

участки земли занятые улучшениями или незанятые земельные участки, включая земли сельскохозяйственного назначения;

здания и сооружения, включая внутренние инженерные сети и системы, а также оборудование, обеспечивающее функционирование зданий и сооружений;

объекты незавершенного строительства - строения, сооружения или передающие устройства, которые фактически не эксплуатируются вследствие того, что находятся в недостроенном состоянии.

передающие устройства - земельные улучшения, созданные для выполнения специальных функций по передаче энергии, вещества, сигнала, информации и тому подобное любого происхождения и вида на расстояние (линии электропередачи, трубопроводы, водопроводы, тепловые и газовые сети, линии связи и тому подобное).

236. Строительные материалы, изделия и конструкции.

Документы, предоставленные на исследование органом, назначившим экспертизу:

материалы уголовного, гражданского или административного дела;

правоустанавливающие документы;

инвентаризационные дела, технические паспорта, паспорта, акты на право собственности (право временного возмездного землепользования) на земельные участки;

проектно-сметная документация на объекты строительства;

сведения о продажах объектов, аналогичных исследуемому объекту, на дату проведения исследования;

сведения о техническом состоянии исследуемого объекта на дату проведения исследования;

другие документы, содержащие необходимую информацию для проведения исследования.

237. Задачи, решаемые в рамках судебной строительно-товароведческой экспертизы, относятся к задачам диагностического (в том числе классификационного) и ситуационного характера.

На разрешение судебной строительно-товароведческой экспертизы чаще всего ставится вопрос по определению рыночной стоимости объекта недвижимости.

Рыночная стоимость – расчетная денежная сумма, по которой данный объект может быть отчужден на основании сделки в условиях конкуренции, когда стороны сделки действуют, располагая всей доступной информацией об объекте оценки, а на цене сделки не отражаются какие-либо чрезвычайные обстоятельства, когда:

одна из сторон сделки не обязана отчуждать объект оценки, а другая сторона не обязана приобретать;

стороны сделки хорошо осведомлены о предмете сделки и действуют в своих интересах;

цена сделки представляет собой эквивалент денежного вознаграждения за объект оценки и принуждения к совершению сделки в отношении сторон сделки с чьей-либо стороны не было.

238. Иная стоимость – иная, кроме рыночной, стоимость объекта оценки, виды, которой устанавливаются стандартами оценки, в том числе:

Стоимость воспроизводства (восстановительная стоимость) - определенная на дату оценки текущая стоимость затрат на создание в современных условиях нового объекта, который является идентичным объекту оценки.

Стоимость замещения (замещающая стоимость) - определенная на дату оценки текущая стоимость затрат на создание нового объекта, подобного объекту оценки, который может быть ему равноценной заменой.

Стоимость при существующем использовании — стоимость объекта недвижимости, определяемая исходя из существующих условий и цели его использования.

Ликвидационная стоимость - стоимость объекта недвижимости в случае, если объект недвижимости отчуждается в срок, меньше обычного срока экспозиции аналогичных объектов.

Утилизационная стоимость - стоимость объекта недвижимости, равная рыночной стоимости материалов, которые он в себя включает, которые могут остаться пригодными для повторного применения после разборки объекта недвижимости, с учетом затрат на утилизацию объекта.

Учетная (балансовая) стоимость - первоначальная или текущая стоимость объектов недвижимости (за вычетом суммы накопленной амортизации), по которой они отражены в бухгалтерском балансе (учете) на отчетную дату.

239. Вопросы, которые чаще всего ставятся на разрешение судебной строительно-товароведческой экспертизы:

какова рыночная стоимость объекта недвижимости (указать наименование объекта недвижимости, адрес места нахождения объекта недвижимости) на дату (указать дату, если датой является период, предыдущий дате производства экспертизы);

какова рыночная стоимость строительных материалов, изделий, конструкций (указать наименование и местонахождение объектов);

какова стоимость незавершенных строительством зданий и сооружений;

какова стоимость строительных материалов, изделий, конструкций с учетом их физического износа (или фактического состояния);

соответствуют ли условия хранения и транспортировки строительных материалов, изделий и конструкций требованиям стандартов, техническим условиям;

какова восстановительная стоимость конструктивных элементов объекта (наименование и местонахождение объекта), поврежденных в результате пожара.

Параграф 32. Судебно-экспертное товароведческое исследование аудиовизуального и программного продукта (10.5)

240. Исследование аудиовизуального и программного продукта проводится по направлениям:

оформление дизайна (футляра упаковки, вкладыша, наклеек, товарных знаков) носителя записи аудиовизуального произведения и программного продукта;

носителя записи аудиовизуального произведения (видео- аудиокассеты, компакт-диски) и программного продукта;

записи аудиовизуального произведения и программного продукта на носителе;

промежуточной записывающей аппаратуры и устройств со съемными дисками.

241. Объектами данного экспертного исследования являются:

носители информации (аудиокассеты, видеокассеты, компакт-диски, компьютерные дискеты, программные продукты) и их составляющие: корпус и магнитная лента аудио-, видеокассет, поверхности компакт-дисков и дискет (размеры, профили поверхностей);

записи произведений на носителях: основные параметры (формат, система цветного телевидения, режим записи);

условия записи (вид записи: аналоговая, цифровая);

оригинал или копия: "номер" копии, "номер" перезаписи; параметры полного видеосигнала (совпадение или отличие от стандартных показателей);

рабочие параметры (общая продолжительность всей записи произведения и отдельных ее частей, наличие и продолжительность записи рекламного ролика, последовательность записи рекламных роликов в рекламном блоке, последовательность записи рекламного ролика и произведения, запись тайм-кода (наличие или отсутствие, его тип, показания и месторасположение);

общие составляющие характеристики произведения (титры, наименование произведения, состав актеров и создателей или исполнителей);

состав произведения (серия, часть) и его содержание;

стандарты качества записи изображения (цветопередача, наличие шумов, помех и срывов изображения) и звука (наличие шумов, помех и срывов при воспроизведении, не одновременность воспроизведения, вид озвучивания);

упаковка и носители информации о товаре: футляр упаковки и вкладыш как средства оформления носителя записи произведения или программного продукта: изображения дизайна;

элементы защиты прав правообладателя (знаки охраны авторских и (или) смежных прав, голографические наклейки с логотипом фирмы, товарный знак, индивидуальный штрих-код, информация об авторах произведения и защищенности их прав);

материалы, футляра упаковки и вкладыша как средства изготовления и воспроизведения на них изображений (бумага, картон, клей, красящие и иные материалы голографических наклеек, краски (красители) для нанесения изображений дизайна и печатных текстов);

образцы для экспертного исследования – лицензионные носители виртуальной информации (аудиокассеты, видеокассеты, компакт-диски, компьютерные дискеты, программные продукты) и их составляющие: корпус и магнитная лента аудио-, видеокассет;

поверхности компакт-дисков и дискет (размеры, профили поверхностей), аналогичные представленным продуктам от оптовых дистрибьюторов и официальных дилеров;

справочная информация (цель производимых аудио-, видеозаписей; об используемой для тиражирования носителях аппаратуры (тип, модель аудио-видеоаппаратуры, их технические характеристики, возможность оперативного воспроизведения); о материалах, используемых для фиксации (тип, класс, марка, модель технические характеристики аудио-, видеокассеты, компакт-диска, компьютерной дискеты и программного продукта); о производителе, стандартах оформления его продукции средствами защиты, о лицензировании его деятельности на территории Республики Казахстан);

материалы дела, содержащие информацию, необходимую для производства экспертных исследований (об условиях производимых записей (время, место, способ), источник получения носителя аудиовизуального произведения и программного продукта, сведения о количестве лицензионно тиражируемых копий, незаконно изготовленных с них дубликатов).

242. В рамках товароведческого исследования аудиовизуального и программного продукта решаются следующие задачи:

установление признаков тождества или сходства до степени смешения образца товара в упаковке с информацией представленному оригиналу, их количественная и качественная оценка;

установление условий изготовления изделия оформления носителя записи (выделение конструктивных особенностей и видовой принадлежности использованных материалов, содержание реквизитов, наличие необходимой информации в текстовом оформлении, наличие знаков охраны и средств защиты прав правообладателя), способа нанесения на него изображений дизайна и изготовления средств защиты;

идентификация изделия оформления носителя записи (особенности конструкции и материалов, изображения дизайна оформления, средства защиты прав правообладателя) по аналогу-образцу лицензионной продукции;

установление наличия/отсутствия знаков маркировки на носителе записи произведения, способа их нанесения или удаления;

идентификация носителя записи произведения по аналогу-образцу лицензионной продукции;

идентификация технических средств и принадлежностей, применявшихся для маркировки носителя записи произведения или удаления с него знаков маркировки;

установление условий изготовления записи произведения на носителе и ее характеристик (вид записи – аналоговая или цифровая;

оригинал или копия;

качество записи;

компиляция - монтаж из произведений разных сборников;

дублирование с копий; наименование, содержание, формат, режим записи, общая продолжительность всей записи и ее частей, последовательность расположения основной записи и дополнительных включений в нее);

идентификация записи произведения на носителе (технические, качественные и количественные показатели) по аналогу-образцу лицензионной продукции;

идентификация промежуточной записывающей аппаратуры, использованной для тиражирования дубликатов с носителя лицензионного экземпляра записи.

243. В рамках данной экспертизы решаются следующие вопросы:

соответствует ли по способу изготовления продукция оформления носителя записи аудиовизуального произведения с названием (указывается название) представленному для сравнения аналогу-образцу лицензионной продукции;

соответствуют ли технические и качественные параметры исследуемой записи произведения (изображение, звуковое сопровождение, видеосигналы) на носителе аналогичным параметрам записи представленного для сравнения аналога-образца;

не является ли представленная на исследование копия записи аудиовизуального произведения с названием (указывается название) дубликатом с "экранной, демонстрационной, рабочей" копии произведения, выпуск которого не лицензирован;

изготовлена ли копия записи аудиовизуального произведения с названием (указывается название) с копии данной стандартной единицы лицензионно выпущенной продукции;

не сделана ли запись фонограммы на носителе путем ее монтажа (компиляции) в один сборник с разных носителей записей с использованием промежуточной аппаратуры;

запись произведения на носителе является оригиналом или копией, если копией, то какой "номер" копии –"номер перезаписи";

соответствуют ли характеристики и вариант исполнения фонограммы, записанной на исследуемом носителе, характеристикам и варианту исполнения фонограммы, записанной на носителе-образце;

изготовлены ли записи исследуемых фонограмм на одном и том же аппаратном комплексе (то есть не являются ли сравниваемые объекты одним и тем же продуктом);

имеются ли на исследуемом носителе записи (компакт-диск) маркирующие обозначения, если отсутствуют, то не удалены ли путем механического воздействия (вырубка);

с использованием ли конкретного технологического оборудования изготовлены исследуемые носители (компакт-диски);

с использованием ли конкретной промежуточной записывающей аппаратуры тиражировались дубликаты записи на исследуемые носители.

Параграф 33. Судебная строительная экспертиза (11)

244. Предметом судебной строительной экспертизы являются обстоятельства дела, связанные с установлением данных, характеризующих процесс проектирования, строительства, эксплуатации и ремонта зданий и сооружений.

Примечание 1. Проведение экспертизы проектов, финансируемых за счет бюджетных средств, относится исключительно к компетенции экспертов органов государственной экспертизы проектов (см. Приложение А (обязательное) СН РК 1.02-03-2011 "Порядок разработки, согласования, утверждения и состав проектной документации на строительство" и см. статью 64-4 Закона Республики Казахстан "Об архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республике Казахстан").

Примечание 2. Вопросы о давности образования повреждений или вопросы о давности проведения строительных работ не решаются, так как так как современный уровень науки, техники и экспертной практики не позволяет имеющимися методами проводить исследование с целью решения данных вопросов.

Примечание 3. Вопросы по определению ущерба требуют правовой оценки фактических данных и обстоятельств, что не относится к компетенции судебной экспертизы.

245. Объектами исследования при производстве судебной строительной экспертизы являются:

здания и сооружения промышленного, гражданского и административного назначения, или их отдельные конструктивные элементы;

земельные участки, занятые улучшениями;

материалы уголовного, гражданского или административного дела;

техническая документация - инвентаризационные дела, технические паспорта, паспорта; проектно-сметная документация на объекты строительства; договорная документация; исполнительная документация;

акты приемки (форма 2в) и справки (форма 3) о стоимости выполненных строительно-монтажных и ремонтно-строительных работ;

другие документы в зависимости от предмета исследования.

Параграф 34. Судебно-экспертное строительно-экономическое исследование зданий и сооружений (11.1)

246. Задачами судебно-экспертного строительно-экономического исследования зданий и сооружений являются:

определение стоимости фактически выполненных строительно-монтажных или ремонтно-строительных работ и затраченных материалов;

определение соответствия стоимости фактически выполненных строительно-монтажных или ремонтно-строительных работ актам приемки выполненных работ;

определение соответствия стоимости фактически выполненных строительно-монтажных или ремонтно-строительных работ сметной документации;

определение стоимости, ремонтно-строительных работ, которые необходимо произвести для устранения образовавшихся дефектов или повреждений.

247. Следует различать понятия "дефект" и "повреждение".

Дефект – неисправность, возникающая в конструкции на стадии ее изготовления, транспортировки и монтажа.

Повреждение – отклонение качества, формы и фактических размеров элементов и конструкций от требований нормативных документов или проекта, возникающие в процессе эксплуатации.

248. Объектами исследования при производстве судебного строительно-экономического исследования являются:

здания и сооружения;

отдельные конструктивные элементы зданий и сооружений;

объекты незавершенного строительства;

другие объекты в зависимости от предмета исследования.

материалы уголовного, гражданского или административного дела;

техническая документация:

инвентаризационные дела, технические паспорта, паспорта (для эксплуатируемых объектов);

проектно-сметная документация (ПСД) на объекты строительства, включающая в себя пояснительную записку, рабочие чертежи, сметную документацию, и другие. ПСД предоставлена на бумажном носителе, оформленной и утвержденной в установленном порядке и в полном объеме. В случае необходимости возможно предоставление дополнительного экземпляра ПСД на электронном носителе;

заключение государственной экспертизы по проектно-сметной документации;

технические решения на изменение проектно-сметной документации с приложением сметных расчетов на исключение/добавление работ;

договорная документация (в том числе дополнительные соглашения к договору);

исполнительная документация (журналы авторского и технического надзора, журналы производства работ, акты освидетельствования скрытых работ, исполнительные схемы на выполненные работы, акты промежуточной приемки ответственных конструкций, сертификаты соответствия на строительные материалы, изделия и конструкции, другие документы);

акты приемки выполненных работ (форма 2в) и справки (форма 3) о стоимости выполненных строительно-монтажных и ремонтно-строительных работ. Документы предоставляются на бумажном носителе. В случае необходимости возможно предоставление дополнительно экземпляра этого документа на электронном носителе;

акты обмеров фактически выполненных объемов работ, с указанием объемов невыполненных работ и дополнительно выполненных работ, с привязкой к проектно-сметной документации;

заключение специалиста, предоставленное по ходатайству эксперта;

другие документы в зависимости от предмета исследования.

249. Вопросы, которые чаще всего ставятся на разрешение судебной строительной экспертизы по строительно-экономическому исследованию:

какова стоимость фактически выполненных строительно-монтажных работ (или ремонтно-строительных работ) и затраченных материалов при строительстве (ремонте) объекта (указать наименование и местонахождение объекта);

какова стоимость строительных материалов, затраченных при производстве строительно-монтажных работ (или ремонтно-строительных работ) на объекте (указать наименование и местонахождение объекта);

соответствует ли стоимость фактически выполненных строительно-монтажных (или ремонтно-строительных работ) актам приемки выполненных работ;

соответствует ли стоимость фактически выполненных строительно-монтажных работ (или ремонтно-строительных работ) сметной документации;

какие именно фактически выполненные работы, и на какую сумму, не соответствуют актам приемки выполненных работ (или сметной документации);

какова стоимость ремонтно-восстановительных работ и материалов, необходимых для устранения повреждений, причиненных объекту (наименование и местонахождение объекта) в результате затопления;

какова стоимость ремонтно-восстановительных работ и материалов, необходимых для устранения повреждений, причиненных объекту (наименование и местонахождение объекта) в результате пожара;

какова стоимость ремонтно-восстановительных работ и материалов, необходимых для устранения дефектов, допущенных при производстве строительно-монтажных работ (или ремонтно-строительных работ) на объекте (наименование и местонахождение объекта);

какова стоимость строительных работ и материалов, необходимых для производства раздела объекта (наименование и местонахождение объекта) в натуре на две (три, четыре и так далее) равноценные (или иное, указать размер долей) части.

Параграф 35. Судебно-экспертное строительно-техническое исследование зданий и сооружений (11.2)

250. Задачами судебно-экспертного строительно-технического исследования зданий и сооружений являются:

определение видов и объемов фактически выполненных строительно-монтажных работ (или ремонтно-строительных работ);

определение соответствия качества выполненных строительно-монтажных работ (или ремонтно-строительных работ) строительным нормам;

определение соответствия качества строительных материалов нормам ГОСТ, ТУ;

определение причины образования повреждений объекта строительства;

определение технической возможности раздела домовладения (строения и земельный участок) в натуре;

определение соответствия границ земельного участка правоустанавливающим документам.

251. Объектами исследования при производстве судебного строительно-технического исследования являются:

здания и сооружения;

отдельные конструктивные элементы зданий и сооружений;

объекты незавершенного строительства;

земельные участки, занятые улучшениями;

другие объекты в зависимости от предмета исследования.

материалы уголовного, гражданского или административного дела;

техническая документация: инвентаризационные дела, технические паспорта, паспорта (для эксплуатируемых объектов);

земельно-кадастровые дела;

акты на право собственности (право временного возмездного землепользования) на земельные участки;

проектно-сметная документация (ПСД) на объекты строительства, включающая в себя пояснительную записку, рабочие чертежи, сметную документацию. ПСД предоставляется на бумажном носителе, оформленной и утвержденной в установленном порядке и в полном объеме. В случае необходимости возможно предоставление дополнительного экземпляра ПСД на электронном носителе;

технические решения на изменение проектно-сметной документации с приложением сметных расчетов на исключение/добавление работ;

договорная документация (в том числе дополнительные соглашения к договору);

исполнительная документация (журналы авторского и технического надзора, журналы производства работ, акты освидетельствования скрытых работ, исполнительные схемы на выполненные работы, акты промежуточной приемки ответственных конструкций, сертификаты соответствия на строительные материалы, изделия и конструкции, другие документы);

акты приемки выполненных работ (форма 2в) и справки (форма 3) о стоимости выполненных строительно-монтажных и ремонтно-строительных работ;

акты обмеров фактически выполненных объемов работ, с указанием объемов невыполненных работ и дополнительно выполненных работ, с привязкой к проектно-сметной документации;

протоколы испытаний а/б смеси автомобильных дорог;

лабораторное заключение на ремонт автомобильных дорог;

лабораторное заключение по определению послойного уплотнения дорожного основания покрытия автомобильной дороги;

заключение специалиста по определению объема земляных работ дорожного основания послойно;

протоколы испытаний строительных материалов, изделий и конструкций;

акты обследования технических причин аварий при производстве строительно-монтажных и ремонтно-строительных работ;

акты о затоплении с указанием причины затопления, составленные комиссией, включающей представителей КСК, свидетелей и иных лиц;

акт осмотра места пожара;

протокол осмотра места происшествия;

заключение специалиста, предоставленное по ходатайству эксперта;

другие документы в зависимости от предмета исследования.

252. Вопросы, которые чаще всего ставятся на разрешение судебной строительной экспертизы по строительно-техническому исследованию:

определить виды и объемы фактически выполненных строительно-монтажных работ (или ремонтно-строительных работ) при строительстве (ремонте) объекта (указать наименование и местонахождение объекта);

соответствует ли качество выполненных строительно-монтажных работ (или ремонтно-строительных работ) при строительстве (ремонте) объекта (указать наименование и местонахождение объекта) строительным нормам;

соответствует ли качество строительных материалов нормам ГОСТ, ТУ;

какова причина образования дефектов и повреждений объекта (указать наименование и местонахождение объекта);

какова причина затопления объекта (указать наименование и местонахождение объекта);

возможен ли раздел домовладения (строения и земельный участок) в натуре на две (три, четыре и так далее) равноценные (или иное, указать размер долей) части;

соответствуют ли границы земельного участка площадью ХХ кв.м. кадастровый №ХХ, расположенного по адресу: (указать местонахождение участка), правоустанавливающим документам (указать наименование документов);

соответствует ли градостроительным, противопожарным и санитарно-техническим нормам расположение строений на земельном участке.

Параграф 36. Судебно-экспертное технологическое исследование (12.1)

253. Предметом судебной технологической экспертизы является установление фактических данных, отражающих процесс производства какой-либо продукции, особенности технологии.

254. Типовыми ситуациями, связанными с технологическими процессами производства продукции являются:

выпуск/поставка недоброкачественной продукции;

выпуск продукции несоответствующего качества;

выпуск нестандартной, некомплектной продукции;

изменение потребительских свойств продукции, связанное с нарушением технологического процесса производства;

изменение функциональных свойств продукции, связанное с нарушением технологического процесса производства;

изменение качества сырья, полуфабрикатов, продукции, связанное с технологическими процессами транспортировки, хранения;

разрушение, нарушение функциональных свойств продукции (технологические линии, сооружения, здания) как следствие несоответствия качества ремонтных, монтажных, строительных работ;

нарушение технологического процесса, связанное с профессионально-технической деятельностью субъекта производства;

нарушение технологических процессов производства, хранения (консервации), транспортировки, повлекшие последствия - взрывы, пожары, загрязнения окружающей среды (промышленные выбросы, токсичные отходы);

обстоятельства, связанные с фальсификацией продукции;

обстоятельства, связанные с незаконным промыслом.

255. Объектами судебной технологической экспертизы являются:

материалы (сырье);

полуфабрикаты;

изделия (широкого потребления и производственно-технического назначения);

отходы производства;

образцы готовой продукции (полуфабрикатов);

механизмы и сооружения (здания, технологические линии);

технологическая документация (технологическая схема производства, технологические расчеты, маршрутные карты, графики);

нормативная документация (государственные стандарты, технические условия) на готовую продукцию;

материалы дела, содержащие информацию, необходимую для производства экспертных исследований (сопроводительные документы, сертификаты, договора);

256. Порядок и объем представления материалов для назначения судебной технологической экспертизы зависят от содержания и специфики задач, ставящихся перед экспертом.

Необходимые исходные данные - материалы дела, содержащие следующие сведения:

протоколы осмотра места происшествия;

протоколы осмотра вещественных доказательств;

протоколы допросов;

документы (техническую документацию, товарные ярлыки, сертификаты, акты испытаний), содержащие данные об особенностях обнаружения и изъятия или упаковки объектов;

сведения о порядке и способе отбора проб, если объект по каким-то причинам целиком не направляется эксперту;

особенностях взаимодействия предметов на месте происшествия;

использовании и хранении объектов с момента преступления до изъятия их следователем);

изъятые вещественные доказательства (вещества, изделия, материалы, документы, оборудование);

257. При этом могут решаться следующие вопросы.

1) В отношении сырья (материалов), полуфабрикатов, изделий:

определить способ изготовления, назначение и область применения объектов;

установить источник происхождения объекта (завод-изготовитель, технологическая линия, конкретный механизм);

какова природа представленных на исследование материалов (сырья), изделий и их целевое назначение;

способ производства представленных на исследование изделий (заводской, кустарный);

соответствует ли качество продукции (изделий) требованиям, указанным в сопроводительных документах (сертификате), нормативным требованиям или условиям договора;

не является ли недоброкачественность продукции, ее дефекты, следствием нарушения условий хранения и транспортировки;

имелись ли отступления от технологических режимов производства продукции (изделий), если да, то не находятся ли они в причинной связи с теми дефектами, по которым забракована продукция (изделия).

2) В отношении механизмов и сооружений (здания, технологические линии и прочие) могут быть поставлены следующие вопросы:

каково технологическое состояние объекта;

как функционирует объект относительно нормативных правил (соответствует ли объект требованиям монтажа и установки);

какова причина нарушения функциональных свойств объекта (качество строительных, наладочных, ремонтных, монтажных работ).

3) Для выяснения обстоятельств, повлекших разрушение объекта, могут быть поставлены следующие вопросы:

какова причина разрушения объекта;

какова причинная связь между действием/бездействием и последствиями, повлекшими изменение потребительских и функциональных свойств объектов, или их разрушение;

В случае постановки вопросов, в рамках которых решаются задачи по оценке содержания и объемов проведенных работ, возможности осуществления технологических (трудовых) операций, для производства исследования представляются:

проектная документация: технологические схемы, расчетные данные - материальный, энергетический баланс, мощности оборудования;

непосредственно объекты, в отношении которых ставятся вопросы, с сопровождающими документами (договоры на создание (передачу) продукции; акты сдачи-приема продукции, калькуляции стоимости этапов предпродажной подготовки изделий);

258. На разрешение могут быть поставлены следующие вопросы:

имеются ли надуманные названия работ, либо их дублирование с использованием разных терминов в договоре о поставках, актах приема-передачи, калькуляциях по доставке, установке и подготовке продукции к работе;

возможно ли проведение производственных (трудовых) операций в конкретных условиях.

259. В установочной части постановления (определения) должно быть подробное описание основной фабулы дела с указанием обстоятельств назначения экспертизы.

260. Орган, назначающий экспертизу, принимает меры к прекращению всех возможных манипуляций с данными конкретными объектами, содержащими информацию, необходимую для решения поставленных задач.

В постановлении (определении), либо сопроводительных письмах указываются сведения о возможной необходимости соблюдения особых режимов воспроизведения информации (например, ЭВМ определенного типа – указание на наличие пароля, указание на токсичные или взрывчатые свойства веществ).

Необходимо принять меры предохраняющие объекты от порчи, фальсификации и уничтожения.

Если объект невозможно (или нецелесообразно) представить на исследование (физическое состояние, токсичность, габариты), органу, назначающему экспертизу, необходимо обеспечить:

доставку эксперта к месту исследования;

свободный доступ эксперта к объекту исследования;

создание условий, необходимых для проведения исследования (например, получение образцов продукции (полуфабрикатов);

проведение экспертного эксперимента.

Параграф 37. Судебно-экспертное исследование средств компьютерной технологии (12.2)

261. Предметом судебно-экспертного исследования средств компьютерной технологии являются факты и обстоятельства, устанавливаемые на основе исследования закономерностей разработки и эксплуатации компьютерных средств, обеспечивающих реализацию информационных процессов, которые зафиксированы в материалах гражданского, уголовного дела или дела об административном правонарушении.

262. Объектами экспертизы являются:

1) Аппаратные объекты:

различные виды персональных компьютеров (настольные, портативные, карманные и так далее) с основными блоками (системные блоки, мониторы), внутренними узлами, деталями, комплектующими и так далее (далее – ЭВМ);

периферийные устройства различного вида и назначения;

сетевые аппаратные средства (северы, рабочие станции, активное оборудование, сетевые кабели и т.д.);

дисковые накопители данных (жесткие диски HDD, флоппи-диски FDD, оптические компакт-диски CD-ROM, CD-RW, DWD-ROM, флэш-карты USB).

2) Программные объекты:

системное программное обеспечение (различные операционные системы для персональных компьютеров и локальных сетей MS-DOS, UNIX, Windows различных версий и так далее, вспомогательные программы – утилиты, средства разработки и отладки программ, служебная системная информация и так далее);

различные прикладные программные продукты (приложения общего назначения: текстовые и графические редакторы, системы управления базами данных, электронные таблицы, редакторы презентаций;

приложения специального назначения для решения задач в определенной области науки, техники, экономики и так далее).

3) Информационные объекты:

файлы, подготовленные с использованием указанных выше и других программных средств (с расширениями текстовых форматов .txt, .doc, графических форматов .bmp, .jpg, .cdr, форматов баз данных .dbf, .mdb, электронных таблиц .xls, .cal и др.).

данные в форматах мультимедиа.

4) Объекты, содержащие информацию, необходимую для производства экспертных исследований:

различные документы (договоры на покупку, создание (передачу) научно-технической продукции;

акты сдачи-приема научно-технической продукции;

калькуляции стоимости предпродажной подготовки компьютерной техники и периферийных устройств и прочие);

сопроводительная документация к поставляемой на исследование компьютерной, вычислительной технике (периферийным устройствам, магнитным носителям), различные справочные данные, инструкции пользователя, а также материалы дел.

263. Задачи, решаемые в рамках данной методики, относятся к задачам диагностического, классификационного, идентификационного и ситуационного характера.

264. При производстве данной экспертизы решаются следующие вопросы:

1) По аппаратным средствам:

каковы технические характеристики представленной компьютерной техники;

возможно ли использование представленного технического комплекса для осуществления тех или иных функциональных задач (например, выхода в Интернет, запись компакт-дисков);

каковы ориентировочные даты создания вычислительного комплекса с заданными возможностями и даты изготовления его отдельных блоков.

2) По программным продуктам:

какая операционная система установлена в представленном системном блоке;

имеется ли в представленном системном блоке установленное программное обеспечение (указывается название);

находится ли данное программное обеспечение в работоспособном состоянии;

каковы дата и время установки программного обеспечения (указывается название);

имеются ли в предоставленных системных блоках программы, приводящие к неправомерному доступу к охраняемой законом компьютерной информации, внесению изменений в существующие программы, заведомо приводящих к несанкционированному уничтожению, блокированию, модификации либо копированию информации, нарушению работы ЭВМ;

каковы основные функции представленного программного обеспечения;

каково назначение представленных программ для ЭВМ;

возможно ли осуществление заданного вида деятельности с использованием представленных технических средств и размещенного на нем информационного и специального программного обеспечения (запись компакт-дисков, подготовка и изготовление поддельных денежных знаков).

3) По информационным объектам:

имеется ли на представленном магнитном диске или в составе технических средств вычислительной техники необходимое информационное обеспечение для решения какой-либо конкретной функциональной задачи;

имеются ли на представленных магнитных носителях файлы с документами, относящимися к той или иной сфере деятельности (файлы с изображениями денежных знаков, бланками юридических лиц и оттисками печатей);

имеются ли на представленных магнитных носителях ранее удаленные файлы (указываются названия);

имеются ли на магнитном носителе какая-либо информация, если да, то каков вид ее представления;

каково дата и время создания файлов (указываются названия).

Параграф 38. Судебно-экспертное исследование обстоятельств пожаров (13.1)

265. Предметом судебной пожарно-технической экспертизы является установление фактических данных, обстоятельств возникновения, развитие пожара и наступления тяжких последствий.

266. Объектами исследования судебной экспертизы пожара являются:

место пожара;

подвергшиеся воздействию высокой температуры конструктивные элементы и части зданий и сооружений;

вещества, материалы, изделия, обнаруженные на месте пожара, теплооборудование;

электрические провода, электрозащитная аппаратура, электрическая арматура и другие электроприборы, могущие иметь причинную связь с возникновением пожара;

фрагменты электрических проводов и кабелей со следами оплавлений;

различные предметы-носители, в отношении которых имеется предположение о наличии на них следов горючих и легковоспламеняющихся жидкостей, являющихся инициаторами горения;

образцы для производства сравнительных исследований и модельных экспертных экспериментов;

сведения из материалов дела, относящиеся к предмету экспертизы.

267. Задачами пожарно-технической экспертизы являются:

определение места возникновения первоначального горения (очага пожара, направления распространения горения, особенностей пожара);

установление механизма возникновения и развития горения;

выявление обстоятельств, способствующих возникновению и развитию пожара.

268. На разрешение пожарно-технической экспертизы выносятся вопросы, которые можно разделить на несколько групп:

1) Установление очага пожара и диагностика его динамики в пространстве (направленность распространения горения).

где располагался (находился) очаг пожара;

каковы пути (направленность) распространения горения.

2) Диагностика механизма возникновения пожара.

что произошло раньше пожар или взрыв;

каков наиболее вероятный механизм возникновения горения в очаге пожара.

2а) Диагностика особенностей взаимодействия источника зажигания с горючим веществом, самовозгорания веществ и материалов.

возможно ли возникновение горения данных веществ, материалов, изделий при конкретных условиях (указать каких именно условиях);

возможно ли самовозгорание (тепловое, химическое, микробиологическое) данных веществ и материалов при данных условиях (указывается каких именно);

имеются ли признаки, указывающие на возникновение горения в очаге пожара вследствие самовозгорания;

какие условия являются благоприятными для самовозгорания исследуемого объекта (вещества, материалов);

какие условия способствовали быстрому и интенсивному развитию пожара;

достаточно ли тепла, выделяющегося при взаимодействии указанных веществ, для возникновения горения при указанных условиях;

имеются ли на представленных объектах следы легковоспламеняющихся жидкостей, горюче-смазочных материалов;

если да, то каких;

не имеют ли общей родовой, принадлежности следы горючей жидкости, обнаруженной в очаге пожара, и жидкости, изъятой у подозреваемого;

решается комплексной экспертизой с привлечением эксперта КМВИ;

При производстве экспертизы следует изучить сведения об условиях и сроках хранения и транспортировки, справки или сведения гидрометеослужбы о погодных условиях за 2-3 недели до пожара и на день пожара в местности, где произошел пожар, сведения о вентиляции и влагозащищенности помещения, способе упаковки и хранения, видах материалов и веществ, хранящихся совместно.

2б) Диагностика возможности возникновения пожара от источников зажигания электрической природы: высоконагретых токоведущих элементов, мест некачественных контактных соединений, коротких замыканий, горящей изоляции, малоразмерных частиц раскаленного металла, искровых разрядов и тому подобное (решается комплексной экспертизой с привлечением эксперта по электротехническому исследованию).

имеются ли на представленных объектах следы оплавлений, токовой перегрузки, короткого замыкания и прочие;

чем обусловлено изменение свойств материалов и дефектов (оплавлений, прожогов, изменений сечения) на объектах - термическим воздействием пожара или аварийными режимами работы в электрических цепях;

каков наиболее вероятный механизм возникновения и развития аварийного режима работы электроустановки;

когда возник аварийный режим - до пожара или в ходе развития пожара;

имеется ли причинно-следственная связь аварийного режима работы в электроустановке и возникновения пожара.

2в) Диагностика возможности возникновения пожара от аварийных режимов технологического оборудования, приборов и устройств производственного и бытового назначения:

могут ли указанные неисправности оборудования, приборов, устройств вызвать возникновение пожара при данных условиях (указать какие неисправности и условия);

какая температура могла развиться на поверхности работающего устройства;

достаточно ли этой температуры для возникновения горения указанных материалов;

какие пожароопасные проявления сопровождают данный аварийный режим работы оборудования.

2г) Диагностика возможности возникновения пожара от внесенного извне источника открытого огня или малокалорийного источника теплоты.

возможно ли возгорание данного предмета при его контакте с открытым пламенем (спички, факела, костра, газовой горелки и тому подобное);

при каких условиях (взаимное пространственное расположение источника зажигания и горючего материала, способ их контактирования) может возникнуть горение;

могли ли загореться стружки (опилки, бумага, ветошь) от непотушенного окурка папиросы, сигареты, свечи;

могли ли загореться вещества и материалы (указать какие) от искры механического происхождения или искры, образующейся при горении твердых веществ и материалов (указывается каких);

какое время прошло от момента попадания непотушенного окурка сигареты на сухие древесные стружки до их тления и появления открытого огня;

при какой продолжительности воздействия источника зажигания может произойти возгорания данных (конкретных) веществ, материалов, изделий и конструкций.

Данные вопросы решаются при комплексном изучении места пожара, проведения исследований объектов, изъятых с места пожара, материалов уголовного дела, моделирования процесса горения.

2д) Исследование иных причин пожаров.

В этом случае решаются следующие вопросы:

мог ли произойти пожар в результате воздействия грозового разряда;

мог ли загореться тот или иной материал (указывается какой) в результате искрообразования (при проведении сварочных работ;

при работе котельных, тепловозов, печей, плит, водонагревательных приборов, самоваров, двигателей;

при соударении и трении деталей технологического оборудования и транспортных средств);

возможно ли возникновение пожара в результате образования и накопления зарядов статического электричества.

269. При назначении экспертизы предоставляются:

протокол осмотра места происшествия с указанием строительно-конструкторской характеристики здания, его размеров;

архитектурных особенностей сгоревшего объекта и его материалов;

расположения помещений, дверей и окон;

что сгорело, где и как обуглилось, какие части здания сохранились;

где и в каком состоянии находятся отопительные трубы, расстояние от них до сгораемых конструкций;

размеры и формы сквозных прогаров в конструкциях здания;

обстановка в предполагаемом очаге пожара с подробным описанием признаков очага пожара; пути распространения огня;

расположения различных электроустановок, способов их крепления (на стене, потолке);

положение аппаратов управления и защиты;

рубильников, автоматов, предохранителей;

как и какими проводами проложена электропроводка;

наличие оплавлений на проводах, приборах и других объектах, которые могли вызвать загорание, их местоположение.

Акт о пожаре, составленный комиссией под председательством пожарной инспекции, где указывается время обнаружения пожара, время сообщения о пожаре, что горело к моменту прибытия на пожар, время ликвидации пожара, последствия пожара, предполагаемая причина возникновения огня, основные тактические действия при ликвидации пожара.

Чертежи в масштабе, схемы, фотоснимки объекта после пожара, с указанием точки съемки;

протоколы допроса очевидцев, потерпевших, свидетелей;

подробные схемы электрохозяйств объектов, проектная документация по электроснабжению.

270. При направлении объектов с места пожара на экспертизу необходимо упаковывать таким образом, чтобы в процессе хранения и транспортировки не были уничтожены имеющиеся признаки. На каждой упаковке должна быть удостоверительная надпись.

271. Следует учитывать, что следы бензина на предметах-носителях в открытом виде могут сохраниться не более 2-3-х суток; следы керосина и дизельного топлива — не более 2-3-х недель, поэтому указанные объекты немедленно упаковываются в герметичную тару.

272. Паклю, вату, почву, фрагменты тканей, бумагу и другие объекты, в отношении которых имеется предположение, что они содержат следы горючих и легковоспламеняющихся жидкостей, следует помещать в стеклянные банки с полиэтиленовыми крышками.

273. Одежда, обувь, доски, грунт, кирпич и другие объекты, предположительно содержащие следы горючих жидкостей, помещаются в полиэтиленовые мешки, пакеты. Каждый предмет одежды или каждый объект упаковывается отдельно.

274. Куски электропроводки, имеющие следы оплавления, нагрева, разрушения изоляции, необходимо поместить в мягкую прослойку из ваты, марли, мягкой ткани, а затем завернуть в пакет из плотной бумаги. Кроме поврежденных участков, следует направлять на экспертизу и часть провода с неповрежденной изоляцией.

275. Каждый предмет электрозащитной аппаратуры, электроарматуры и установочных изделий, бытовых электрических приборов и аппаратуры, промышленных потребителей электротока помещается в отдельную упаковку. Подводящие или выводящие провода сохраняются в том виде, как они были обнаружены.

276. При изъятии автоматических выключателей необходимо указывать, в каком положении - "включено" или "выключено" - они находились на момент ликвидации пожара, то есть на момент их изъятия.

277. Для проведения осмотров и иных следственных действий следует привлекать специалистов для оказания консультационной - технической помощи.

278. Кроме того, специалисты могут решить ряд вопросов, которые не требуют проведения специальных исследований, таких как:

соблюдались ли правила пожарной безопасности на данном объекте;

соблюдалась ли тактика пожаротушения на данном объекте;

соответствует ли монтаж электролинии или электрооборудования требованиям Правил устройств электроустановок (далее - ПУЭ);

279. Вопросы, решение которых выходит за пределы компетенции пожарно-технической экспертиз:

на ком из должностных лиц лежит обязанность за соблюдением пожарной безопасности на объекте;

какова непосредственная причина пожара;

был ли совершен поджог и каким способом;

правильно ли выполняли действия при тушении пожара те или иные лица.

Параграф 39. Судебно-экспертное электротехническое исследование (13.2)

280. Предметом судебной электротехнической экспертизы являются факты, обстоятельства дела, связанные с установлением причин возникновения аварийных режимов, работы аппаратов защиты сетей в работе электросетей и электрооборудования.

281. Объектами судебной электротехнической экспертизы являются вещественные доказательства - электроприборы и электрооборудование бытового и производственного назначения, электроосветительные устройства, светотехнические изделия, электропровода, кабельные изделия, электрораспределительные системы, объекты энергообеспечения - гидро-распределительная электростанция (далее – ГРЭС), гидроэлектростанция (далее – ГЭС), теплоэлектростанция (далее – ТЭЦ), трансформаторные подстанции.

282. Задачами судебной электротехнической экспертизы являются:

установление факта несоблюдения правил технической эксплуатации электроустановок потребителей (далее – ПТЭ), правил техники безопасности при эксплуатации электроустановок потребителей (далее – ПТБ), правил пользования электрической и тепловой энергией и правил предоставления коммунальных услуг;

анализ электрических сетей помещений и их конструктивного исполнения;

исследование типа, сечения и способа прокладки электрических проводов, кабелей, шнуров;

определение причастности к технологическим сбоям в работе, авариям, аварийным режимам в электротехнических устройствах;

решение вопросов об исправности электроустановок и электроаппаратуры;

исследование электротехнических установок и электропроводов с места аварии;

определение момента возникновения короткого замыкания и перегрузок в электросетях;

выявление основных признаков аварийных состояний – короткого замыкания, токовых перегрузок, больших переходных сопротивлений;

установление правильности монтажа и соответствия применяемого электрооборудования требованиям правил устройства электроустановок (далее – ПУЭ);

решение вопросов правильности технической эксплуатации электрооборудования и соблюдения техники безопасности при его использовании;

исследование возможности возникновения аварийных режимов работы бытовых электронагревательных приборов и другой электроаппаратуры;

установление исправности электрических средств защиты в электросетях;

исследование состояния контактов и заземления;

расчет рабочего режима питающей сети, допустимых токовых нагрузок электрических кабелей и правильности выбора сечения проводов;

установление норм комплектования средствами защиты электроустановок;

проведение различных электротехнических расчетов;

организация безопасности производства работ и ведение надзора за ними в электроустановках любого напряжения;

требования к приборам расчҰтного учҰта расхода электрической и тепловой энергии.

283. Вопросы, разрешаемые судебной электротехнической экспертизой:

каково техническое состояние электрооборудования и электроприборов;

установление механизма возникновения и развития аварийного режима работы электроустановки;

имеется ли причинная связь электрооборудования с возникновением аварийных режимов работы на исследуемых объектах или с происшествиями на них;

правильно ли произведен монтаж электропроводки и электроустановок;

соответствует ли тип защиты и состояние заземления требованиям ПУЭ;

имеются ли на представленных объектах исследования признаки короткого замыкания и момент его возникновения;

имели ли место несоблюдение требований эксплуатации, перепад напряжения в сети, несоответствие защиты;

исправны ли светотехнические изделия, представленные на исследование;

каковы марка (типа) электроприборов, проводов и кабелей, их техническое состояние и область применения;

определение причин повреждения электрооборудования, электропроводки;

имеются ли следы изменений, переделок в узлах и деталях устройства электрозащиты, и если имеются, то, как это отразилось на его характеристиках;

сработало ли устройство электрозащиты при аварийном режиме электроустановки, а если не сработало, то чем это вызвано;

соответствует ли характеристика устройства электрозащиты (плавкого предохранителя, автоматического выключателя) требованиям ПУЭ;

каковы характеристики устройства электрозащиты;

чем вызвано разрушение плавкой вставки предохранителя;

из какого материала выполнена плавкая вставка предохранителя;

является ли плавкая вставка стандартной или нестандартной (самодельной)? Какова ее защитная характеристика;

позволяла ли данная схема подключения нагрузки пользоваться электроэнергией в обход прибора учета;

соответствует ли сечение электропроводки потребляемой мощности;

каковы характеристики электропроводки, изоляционного покрытия;

соответствует ли электропроводка на объекте требованиям правил устройства электроустановок (ПУЭ);

были ли соблюдены правила техники безопасности при эксплуатации электросетей, электрооборудования.

284. Органу (лицу), назначившему экспертизу, необходимо:

при исследовании места происшествия предоставить эксперту возможность проведения осмотра как в статической, так и в динамической стадиях с обязательным сохранением первоначальной обстановки и проведением фотосъемки;

представить эксперту вещественные доказательства и документы в том виде, в каком они были обнаружены и изъяты при осмотре места происшествия;

в протоколе осмотра места происшествия обязательно отражаются:

способ прокладки электропроводки, а также способ ввода ее в здание;

тип предохранителей и другой защитной аппаратуры, их состояние, наличие самодельных плавких вставок и шунтирующих проводов на объекте;

положение в момент осмотра рубильников, выключателей, переключателей, пускателей электробытовых и осветительных приборов и другого электрооборудования, а также положение кнопок пуска и управления на электрических приборах;

типы применяемых проводов и кабелей, их сечение и соответствие электросхеме объекта, способы присоединения проводов;

способы исполнения электрооборудования, коммутационной и электроосветительной аппаратуры;

расстояние от электропроводки и электрооборудования до ближайших, горючих материалов;

документация и технические характеристики электрооборудования, осветительных, нагревательных и других электрических приборов, характер их разрушения, наличие на них оплавлений;

объекты предоставлять в опечатанном и упакованном виде, хранить в специально оборудованном помещении;

не делать пометок в протоколах осмотра, на планах, схемах электропроводки и других документах;

минимальная длина провода, представляемого на исследование и имеющего локальное оплавление, должна быть не менее 20 см, причем его нужно упаковать так, чтобы участки, подлежащие исследованию, не подвергались механическим воздействиям.

Для решения вопросов о неисправности электрической сети эксперту предоставлены следующие данные:

время окончания работы на объекте;

какие электроустановки включались;

какие электроустановки оставались включенными после окончания рабочего дня; наблюдались ли искрение, чрезмерный нагрев, слабые контакты, оголение проводов, утечка тока, удары током и тому подобное;

имелось ли электроосвещение и исправно ли оно;

какие велись работы;

какие использовались отопительные и электронагревательные приборы.

Параграф 40. Судебная взрывотехническая экспертиза (14.1)

285. Предметом судебной взрывотехнической экспертизы являются обстоятельства дела, связанные с установлением групповой принадлежности и источника происхождения взрывных устройств (боеприпасов и самодельных взрывных устройств), взрывчатых веществ и средств взрывания, а также обстоятельств взрыва.

286. Задачами судебной взрывотехнической экспертизы являются:

установление факта взрыва; причин возникновения аварийной ситуации;

установление природы взрыва, установление места нахождения эпицентра взрыва (места расположения заряда взрывчатого вещества);

определение конструкции взрывного устройства, принципа его функционирования, поражающих свойств, массы использованного заряда взрывчатого вещества;

квалификации, необходимой для изготовления самодельного взрывного устройства.

287. Объектами исследования судебной взрывотехнической экспертизы являются:

штатные артиллерийские, инженерные и пехотные боеприпасы взрывного действия (мины, гранаты, бомбы) и самодельные взрывные устройства;

средства взрывания;

взрывчатые вещества (военного, промышленного или универсального назначения), пороха, пиротехнические средства и пиротехнические смеси;

следы взрыва: (продукты взрыва, фрагменты взорванных боеприпасов и/или самодельных взрывных устройств, объекты вещной остановки, подвергшиеся действию взрыва);

объемы помещений, где могут образовываться паро-, пыле- и газовоздушные смеси;

места происшествий по делам обо всех видах взрывов;

материалы уголовного дела, относящиеся к предмету экспертизы;

образцы для экспертного исследования.

288. На разрешение взрывотехнической экспертизы выносятся вопросы, которые можно разделить на несколько групп:

1) Диагностическое исследование взрывных систем.

является ли представленный на исследование предмет взрывным устройством;

к какому виду, типу взрывных устройств он относится;

где (в каких отраслях народного хозяйства, военного дела) и для чего применятся данное взрывное устройство (далее – ВУ);

каково назначение данное ВУ;

является ли представленный на исследование предмет боеприпасом ствольной артиллерии или инженерным боеприпасом, к какому виду, типу и калибру он относится;

каковы способ приведения в действие и конструкция данного ВУ;

каков способ изготовления данного ВУ заводской (промышленный) или самодельный;

каков принцип поражающего (разрушающего) действия данного ВУ;

пригодно ли для использования ВУ (производства взрыва), если нет, то каковы причины непригодности;

может ли быть данное ВУ приведено в пригодное для использования состояние;

какие взрывчатые вещества (далее – ВВ) и в каком количестве использовались для снаряжения ВУ;

одинаковы ли по конструкции, материалам, и принципу приведения в действие ВУ, обнаруженные в пунктах А и Б;

является ли данная деталь (часть) деталью от ВУ, какой именно и каково ее назначение;

являются ли данные чертежи (схемы) ВУ или отдельных его частей;

возможен ли самопроизвольный взрыв данного ВУ под влиянием внешних воздействий (механических, термических, химических);

является ли представленный на исследование предмет боеприпасом;

из каких элементов было изготовлено (смонтировано) данное взрывное устройство, какая оболочка использовалась для его изготовления, способ приведения его в действие;

какова принципиальная схема и принцип действия ВУ, самодельного взрывного устройства (далее – СВУ);

2) Диагностическое исследование взрывчатых веществ.

является ли данное вещество взрывчатым и, если да, то каким именно, где и для чего оно применяется;

к какому виду ВВ (инициирующие, бризантные, метательные) относится представленное ВВ;

каков способ изготовления данного ВВ;

пригодно ли для производства взрыва данное ВВ;

какова точная масса данного ВВ;

3) Диагностическое исследование средств взрывания (далее – СВ).

являются ли данные предметы СВ и какими именно, где и для чего они применяются;

для взрыва каких именно ВВ используются данные СВ;

пригодны ли для применения данные СВ, если нет, то почему;

какое время необходимо для сгорания огнепроводного шнура (далее – ОШ) данной марки и данной длины;

4) Исследование имитационных средств (далее – ИС).

являются ли представленные на исследование предметы имитационными средствами, где и для чего они применяются;

каков способ их изготовления;

какими веществами снаряжены данные ИС, содержат ли они взрывчатые вещества;

к каким последствиям может привести нештатное использование данных (указать каких) ИС;

каковы его технические характеристики и область применения;

5) Исследование пиротехнических средств (далее – ПС) и пиротехнических смесей.

Вопросы, которые решаются экспертизой:

являются ли представленный на исследование предмет ПС, если да, то каким именно;

каковы способ его изготовления, принцип действия и область применения;

каково поражающее действие при нештатном использовании данного ПС;

являются ли представленные вещества остатками после срабатывания ПС, если да, то какого именно;

является ли представленное на исследование вещество пиротехническим составом, если да, то каким именно;

каким пиротехническим составом снаряжено данное ПС;

из каких веществ состоит данный пиротехнический состав;

6) Исследование места взрыва и следов взрыва заряда взрывчатого вещества (взрывного устройства).

имел ли место в данном случае взрыв, если да, то какова его природа;

какова техническая причина происшедшего взрыва;

являются ли данные повреждения на предметах обстановки места происшествия следами взрыва;

имеются ли на данных предметах следы ВВ или продукты его сгорания, и какого именно, каковы его свойства и область применения;

какое ВУ (вид, конструкция, способ изготовления, назначение, принцип приведения в действие) применялось для взрыва, судя по следам на месте происшествия;

где находился эпицентр взрыва (где находился заряд ВВ);

каков способ подрыва взорванного устройства и последовательность его осуществления;

каковы поражающие свойства взорванного взрывного устройства;

если взорванное устройство промышленного изготовления, то какова его видовая принадлежность и марка (артиллерийские снаряды, мины, гранаты, имитационные патроны, средства взрывания);

является ли взорванное ВУ одним из видов боеприпасов;

какое именно ВВ и в каком количестве использовалось при взрыве;

являются ли данные фрагменты осколками ВУ и, если да, то какого именно;

не являются ли данные фрагменты осколками, частями или деталями определенного ВУ;

7) Исследование места взрыва в результате образования паро-, пыле-газовоздушных смесей.

имел ли место взрыв паро-, пыле-, газо-воздушной смеси;

где находился эпицентр взрыва;

возможно ли образование взрывоопасной паро-, пыле-, газо-воздушной смеси в данном помещении (объеме), если да, то при каких условиях;

что явилось источником образования взрывоопасной концентрации паро-, пыле-, газовоздушной смеси;

имеются ли повреждения на газовом вентиле, редукторе, горловине баллона, способствовавшие истечению газа и образованию газо-воздушной смеси взрывоопасной концентрации;

что явилось источником воспламенения образовавшейся паро-, пыле-газо-воздушной смеси в данном помещении (объеме);

какова направленность взрыва в данном помещении (объеме);

289. При направлении невзорванных СВ, ВВ, ВУ, СВУ, ИС, ПС, артиллерийских и инженерных боеприпасов исследуются:

сами эти объекты, приведенные в безопасное (демонтаж) для обращения состояние в момент их осмотра или обнаружения при обыске (выемке);

копии протоколов следственного действия, в котором отражены данные об обстоятельствах их обнаружения и приведения в безопасное состояние;

чертежи, рисунки, расчеты, технические характеристики, обнаруженные у подозреваемого, либо изготовленные им или специалистом в качестве приложения к протоколу допроса;

макеты СВ, ВВ, ВУ, ИС, ПС, изготовленные подозреваемым при следственном эксперименте.

В зависимости от обстоятельств дела, характера объектов и вопросов, поставленных на разрешение эксперта, на экспертизу представляются:

копии протоколов осмотра места происшествия;

приложение к протоколу (фотоснимки, чертежи-планы, схемы, видеофонограммы, киноленты);

объекты, изъятые с места происшествия (части СВ или фрагменты, осколки, предметы со следами повреждений или отложениями продуктов взрыва);

заключение судебно-медицинской экспертизы (при экспертизе трупа или живого лица, получившего ранение от взрыва);

протоколы допросов лиц, наблюдавших взрыв, либо его последствия, особенно, если к моменту осмотра обстановка на месте происшествия была изменена вследствие возникшего от взрыва пожара и принятия мер к его тушению, оказания помощи пострадавшим;

протоколы допросов потерпевших, оставшихся в живых, а также подозреваемых, если они уже установлены.

290. В ряде случаев зафиксировать все данные, касающиеся обстановки места происшествия и могущие оказаться важными для эксперта, практически невозможно, поэтому желательно, по взаимной договоренности между следователем и экспертом, провести повторный осмотр места происшествия (с участием последнего), в ходе которого можно дополнительно обнаружить, зафиксировать и изъять доказательства, имеющие значение для экспертизы и всего дела в целом.

291. Все вещественные доказательства на экспертизу принимаются в обезвреженном виде, то есть средства взрывания представляются отдельно от зарядов взрывчатых веществ.

Примечание: на экспертизу не принимаются артиллерийские снаряды, прошедшие через канал ствола, невзорванные боеприпасы с взведенными взрывателями и другие, то есть имеющие повышенную опасность.

Параграф 41. Судебно- экспертное исследование наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов и прекурсоров (15.1)

292. Предмет судебно-экспертного исследования наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов и прекурсоров составляют фактические данные (факты и обстоятельства), устанавливаемые на основе специальных научных знаний в области судебной экспертизы, биологии, химии и других наук с целью определения свойств, особенностей, технологии изготовления объектов данного вида исследования.

293. Объектами данного вида исследования являются:

наркотические средства кустарного производства, получаемые из растений конопли (марихуана, гашиш, канабис в виде порошков, смолы, экстрактов и настоек), и из растений мака (опий, опийные экстракты, маковая солома, концентрат маковой соломы, опийные настойки и др.), эфедры (эфедрон), также целые растения либо измельченные части растений конопли, мака, эфедры;

полусинтетические и синтетические наркотические средства или психотропные вещества (героин, амфетамин и его производные);

лекарственные средства заводского изготовления или изготовленные в аптечной сети, содержащие наркотические средства или психотропные вещества и прекурсоры;

аналоги наркотических средств или психотропных веществ;

микронаслоения наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов или прекурсоров на различных предметах-носителях, используемых при изготовлении, фасовке, употреблении, хранении, транспортировке;

вещества неустановленной природы, в составе которых предполагается наличие наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов и прекурсоров.

К объектам данного вида исследования также относятся:

инструменты и оборудование для изготовления наркотиков;

материалы уголовного дела, содержащие информацию о сырьевом источнике наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов и прекурсоров, месте их хранения, технологии изготовления, а также протоколы осмотра места происшествия, изъятия объектов.

294. Экспертиза наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов и прекурсоров решает следующие задачи:

определение природы неизвестного вещества и отнесения его к определенному виду наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов, прекурсоров;

обнаружение следов наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов и прекурсоров на различных предметах-носителях;

установление общей групповой принадлежности исследуемых объектов по признакам сырья, технологии изготовления, условиям хранения и так далее;

установление общего источника происхождения объектов исследования по месту и способу их изготовления или производства;

определение способа, технологии и иных характеристик кустарного производства наркотических средств;

установление временных и пространственных связей объекта исследования в связи с расследуемым событием.

295. При производстве данной экспертизы решаются следующие вопросы:

является ли данное вещество наркотическим средством, психотропным веществом, их аналогом, прекурсором;

к какому виду (роду) наркотических средств, психотропных веществ, прекурсоров относится данное вещество;

каково количество представленного на исследование наркотического средства, психотропного вещества, их аналога, прекурсора;

имеются ли на предметах-носителях следы наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов, если имеются, то каких именно;

являются ли данные растения наркотикосодержащими, к какому виду (роду) относятся;

является ли данное наркотическое средство, психотропное вещество препаратом заводского или кустарного изготовления;

содержат ли представленные на исследование табачные изделия (их остатки) наркотические средства, если да, то какие именно;

каково количественное содержание наркотического средства, психотропного вещества, их аналога;

какова технология изготовления данного наркотического средства, психотропного вещества;

при изготовлении каких наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов могло быть использовано данное оборудование, отдельные его детали, химическое вещество;

могло ли быть использовано данное оборудование для изготовления наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов;

в какой период вегетации производился сбор данных наркотикосодержащих растений;

произрастали ли данные растения конопли, мака на конкретном участке;

имеют ли данные наркотические средства единый источник происхождения по исходному сырью (сортовой принадлежности, месту произрастания, времени сбора растений);

имеют ли данные наркотические средства (психотропные вещества) единый источник по технологии изготовления;

находились ли данные наркотические средства (психотропные вещества, прекурсоры) в единой массе.

296. Предоставление объектов на экспертное исследование следует осуществлять в максимально короткие сроки, поскольку многие органические составляющие наркотиков неустойчивы и могут претерпеть значительные изменения в результате хранения.

297. При изъятии больших количеств (объемов) наркотических средств растительного происхождения на экспертизу рекомендуется направлять 4-5 образцов размером по 10 – 20 г. Образцы отбирают с разной глубины из разных мест – из каждого угла и из центра. Образцы сыпучих форм отбирают методом квартования (усредненная проба) из каждой упаковки по 5-10 г. Жидкие формы объектов предварительно перемешивают путем встряхивания, среднюю пробу размером 20 – 50 мл помещают в отдельную емкость.

298. Для решения вопроса о способе изготовления наркотиков наряду с веществами следует направлять предметы (орудия, средства), которые могли быть использованы при их изготовлении (пресс-формы, сита, ножи, скребки и тому подобное).

Вещества, инструменты, оборудование, которые использовались при кустарном изготовлении, хранении либо транспортировке наркотиков, а также предметы одежды, подлежат исследованию на предмет наличия микрочастиц наркотиков в виде наслоений.

299. При постановке вопроса о месте произрастания наркотикосодержащих растений требуется предоставление сравнительных образцов, которые отбираются с участка местности немедленно после изъятия объектов у подозреваемого.

300. Объекты необходимо упаковывать таким образом, чтобы во время транспортировки они не теряли своих свойств и формы, а также исключить возможность их фальсификации.

Для упаковки жидких веществ применяется стеклянная посуда с притертой пробкой либо залитая сургучом, воском, или парафином крышкой. Для упаковки твердых и сыпучих веществ применяются полиэтиленовые пакеты, конверты из плотной бумаги, а также иная тара, обеспечивающая сохранность объектов.

Растительную массу во избежание порчи предварительно просушивают. Свежесорванные растения высушиваются или в течение 6-8 часов, упакованными в бумагу, доставляются на исследование.

Смолистые вещества не должны вступать в контакт с бумагой.

Таблетки и капсулы, изъятые без упаковки, прокладываются ватой и помещаются в герметично укупориваемый контейнер.

Упаковка в виде полиэтиленовых пакетов прошивается нитями, концы которых вклеиваются в бумажную бирку.

После упаковки каждый объект подлежит маркировке, которую следует нанести на контейнер, поверхность упаковки или бумажную бирку.

Стандартные (эталонные) образцы лекарственных препаратов предоставляются органом (лицом), назначившим экспертизу.

Параграф 42. Судебно-экспертное исследование объектов растительного происхождения (16.1)

301. Предметом судебно-экспертного биологического исследования объектов растительного происхождения является определение природы объекта, его таксономической (групповой) принадлежности, а также фактических обстоятельств диагностического, классификационного и идентификационного характера, устанавливаемые на основе специальных научных знаний в области ботаники, биологии и различных отраслей естественно-технических наук.

302. Объектами судебно-экспертного биологического исследования объектов растительного происхождения являются:

нативные (неизмененные) целые растения и их части – стебель, листья, корень, цветы, плоды, семена, пыльца, кора, древесина;

совокупности растений, составляющих естественный ландшафт исследуемого участка местности;

совокупности растений, составляющих искусственный ландшафт исследуемого участка местности (парки, дачные участки, зоны отдыха), обусловленный производственной деятельностью человека, либо возникший в результате чрезвычайных ситуации (наводнений, селей, засухи, пожаров);

участок местности с растительным покровом;

контрольные образцы растений, изъятые за пределами исследуемого участка;

продукты жизнедеятельности растений – смола, млечный сок, пыльца, крахмал, плоды;

изделия из древесины, соломы, плетеная мебель, табак и табачные изделия;

продукты переработки растительного сырья: комбикорма, силосная масса, продукты переработки зерна, мука, бумага, опилки, сено и др.

плесневые грибы, деревянные конструкции, пораженные домовыми грибами;

материалы дела, относящиеся к предмету экспертизы – протоколы осмотра места происшествия, изъятия объектов для экспертного исследования и контрольных образцов растительной природы.

При необходимости исследуются иные источники дополнительной информации: коллекционные материалы – гербарий, коллекция семян, деловой древесины; источники справочной информации – атласы, рецептурные справочники, ГОСТы.

303. Задачами данного вида экспертного исследования являются обстоятельства, связанные с установлением:

природы исследуемого объекта растительного происхождения и отнесения его к определенным таксономическим группам (отряду, роду, виду, семейству);

общей родовой или групповой принадлежности исследуемых объектов;

принадлежности исследуемых объектов к общему или единому (конкретному) источнику происхождения;

принадлежность части объекта конкретному предмету растительного происхождения, то есть принадлежности отделенной части конкретному объекту исследования;

причинно-следственных связей между объектом и событием преступления;

временных связей исследуемого объекта с расследуемым событием.

304. Примерный перечень вопросов, решаемых при производстве судебно-экспертного исследования объектов растительного происхождения:

к какому роду, виду принадлежит представленное на исследование растение;

принадлежат ли представленные на исследование растения конкретному участку места происшествия;

имеют ли исследуемые объекты (сено, комбикорм, зерно и др.) и образцы общий источник происхождения;

не принадлежат ли единой массе;

каков возраст спиленных деревьев;

имеются ли признаки повреждения деревьев вредными насекомыми, грибками, гнилью;

какова причина гибели древесных насаждений;

подвергался ли биологическому воздействию представленный объект;

имеются ли на представленных объектах растительной природы признаки воздействия факторов среды (условий хранения, транспортировки, биоповреждений);

когда, судя по имеющимся объектам растительной природы на предмете-носителе (субъекте), произошло их наслоение;

соответствует ли время их попадания на объект времени совершения преступления;

сколько времени, судя по имеющемуся комплексу растений в слое почвы над местом погребения, прошло со времени захоронения.

305. Привести полный перечень вопросов, которые могут быть поставлены на разрешение судебно-экспертного биологического исследования объектов растительного происхождения, невозможно в связи с многообразием исследуемых ею объектов и возможностей их попадания в сферу расследуемого события.

306. Судебно-экспертное биологическое исследование объектов растительного происхождения исследует широкий круг объектов живой природы. Чтобы обнаружить, зафиксировать и подготовить эти объекты для экспертного исследования, необходимо соблюдать определенные правила.

Подлежащие экспертному исследованию биологические объекты, которые находятся в жизнедеятельном состоянии и могут подвергнуться гниению, изменению признаков в результате цикла развития или под влиянием фактора среды, температурных колебаний, инсоляций, доставляются в кратчайшее время.

Жесткие растительные объекты (листья, стебли, корни, древесину, сено, комбикорма) помещают в бумажные пакеты.

Комплексы ботанических объектов, несущих единую информацию (например, о месте происшествия) не следует разделять, а сравнительные образцы изымать в полном объеме, отражающем качественный состав.

Растения, обитающие в водной среде и на участках местности с повышенной влажностью, следует представлять на экспертизу вместе с субстратом - в воде, почве, иле.

Растения с локальных участков местности, предназначенные для сравнения с растениями или их частями на объектах-носителях, необходимо изымать в целом виде и упаковывать каждый вид в отдельные бумажные пакеты или картонные коробки с бумажными прокладками, предохраняющими объекты от механического повреждения.

307. При изъятии и направлении на исследование биологических объектов из больших совокупностей или объемов (стог сена, хранилище комбикорма или зерна) в составе образцов должны быть все группы объектов, составляющих конкретную совокупность, либо отражающих содержимое всей массы, то есть образцы должны быть представительными.

Если объектом экспертного исследования являются неперемещаемые объекты - растущие деревья, постройки, локальные участки местности, для изъятия объектов, их полного или частичного изучения привлекается эксперт.

Когда на предметах-носителях предполагается наличие микроследов (микроколичеств) растительного происхождения (пятен зелени, водорослей, пыльцы растений) - их поиск, фиксацию и исследование следует поручать специалистам-биологам.

Вследствие того, что на поверхности предметов-носителей микроколичества биологического материала удерживаются очень слабо, необходимо предполагаемые места нахождения микроследов оклеить чистой бумагой или пленкой либо обшить белой тканью. Такая подготовка вещественных доказательств необходима, если перед экспертом ставится вопрос о самом следе (механизме его образования, давности).

Примечание: на объектах растительного происхождения, прекративших свою жизнедеятельность (сухие листья, стебли), следы контакта с иными предметами сохраняются длительное время. Фиксация объектов растительного происхождения или их следов требует соблюдения особой осторожности. При фиксации следов не могут быть применены слепочные и копировальные средства, поскольку они не отображают необходимые признаки, а в ряде случаев уничтожают микрообъекты в следах и тем самым ограничивают возможность специальных исследований (изучение эпидермы растений, спор, пыльцы и т.п.).

Объекты биологического происхождения направляются на экспертное исследование в том состоянии, в котором они были обнаружены на месте происшествия вместе с предметом-носителем.

Необходимо соблюдать правила раздельной упаковки объектов растительного происхождения, не рекомендуется упаковывать в герметичную тару – например, в полиэтиленовый пакет, во избежание их загнивания и уничтожения.

Если объекты хрупкие (обугленные, ветхие и т.д.), их упаковывают в коробки между амортизирующими прокладками, рекомендуется упаковка между прослойками бумаги или помещение их в отдельные пакеты.

Параграф 43. Судебно-экспертное исследование объектов животного происхождения (16.2)

308. Предмет судебно-экспертного биологического исследования объектов животного происхождения составляют фактические данные, обстоятельства дел, устанавливаемые на основе специальных научных знаний в области зоологии, биологии, различных отраслей естественно-технических наук в целях исследования свойств и особенностей объектов животного происхождения, связанных с расследуемым происшествием.

309. Объектами судебно-экспертного биологического исследования объектов животного происхождения являются живые организмы различного уровня организации - одноклеточные организмы, биологические сообщества, животные или их отдельные части, продукты жизнедеятельности животных, продукты переработки животного сырья, среда обитания животного.

310. Непосредственными объектами экспертного исследования могут быть:

живые особи и тушки мертвых животных;

целые животные или их отдельные части (волосы, шкуры, рога);

птицы – целые особи и их отдельные части (перья, крылья, ноги, голова);

рыбы – целые особи и их отдельные части (чешуя, плавники, голова);

взрослые насекомые, их личиночные стадии, части хитинового скелета;

Продукты жизнедеятельности живых организмов:

животных – экскременты, выделения органов внутренней секреции или сами органы, желчные пузыри и камни, половые железы и их секреты (струя оленей);

насекомых – паутина, коконы, прополис, мед;

выделанные кожи и изделия из них, шерсть, меха, овчинно-шубное сырье, изделия из рогового и костного сырья и так далее.

Иными объектами биологического исследования могут быть:

контрольные образцы, изъятые с места происшествия;

коллекционный материал (меха, перья, шерсть, волосы);

источники справочной информации – сопроводительная информация, атласы, ГОСТы, рецептурные справочники;

материалы уголовного дела, относящиеся к предмету экспертизы – протоколы осмотра места происшествия, изъятия вещественных доказательств.

311. Задачами данного вида экспертного исследования являются обстоятельства, связанные с установлением:

природы исследуемого объекта животного происхождения и отнесения его к определенной таксономической группе (отряду, семейству, роду, виду);

общей родовой, групповой принадлежности сравниваемых объектов;

принадлежности сравниваемых объектов к общему или единому (конкретному) источнику происхождения;

принадлежности исследуемого объекта (отделенной части) конкретному объекту животного происхождения (то есть принадлежности части объекта целому);

причинно-следственных связей между объектом и событием преступления;

временных связей исследуемого объекта с расследуемым событием.

312. При производстве данной экспертизы решаются следующие вопросы:

относятся ли обнаруженные на предмете-носителе микрочастицы вещества к объектам животного происхождения;

какому виду, роду, семейству, отряду, относится представленный на исследование объект;

каков возраст, пол животного, части которого представлены на исследование;

являются ли волокна, обнаруженные на месте происшествия (или предмете-носителе), волосами животного; какому животному они принадлежат; каков механизм отделения волос животного;

имеют ли представленные частицы животного происхождения общую родовую (групповую) принадлежность с образцами, представленными для экспертного исследования;

составляли ли до разделения части (шкуры, кожи, фрагменты тела животного, птицы, рыбы) единое целое;

являются ли волосы животного частью конкретного изделия;

какому воздействию (механическому, термическому, биологическому, химическому) подвергался объект животного происхождения;

имеются ли на представленных биологических объектах признаки воздействия фактора среды (условий хранения, транспортировки, биоповреждений);

когда, судя по имеющимся объектам биологического происхождения на предмете-носителе, произошло их наслоение; соответствует ли время их попадания на конкретный субъект (предмет-носитель) времени совершения преступления.

313. Привести полный перечень вопросов, которые могут быть поставлены на разрешение судебно-экспертного биологического исследования объектов животного происхождения, невозможно в связи с многообразием исследуемых ею объектов и возможностей их попадания в сферу расследуемого события.

Судебно-экспертное биологическое исследование объектов животного происхождения исследует широкий круг объектов живой природы. Чтобы обнаружить, зафиксировать и подготовить эти объекты для экспертного исследования, необходимо соблюдать определенные правила.

Подлежащие экспертному исследованию биологические объекты, которые находятся в жизнедеятельном состоянии и могут подвергнуться гниению, изменению признаков в результате цикла развития или под влиянием фактора среды, температурных колебаний, инсоляций, доставляются в кратчайшее время.

Живые объекты животного происхождения необходимо помещать в стеклянные или полимерные емкости с обеспечением доступа воздуха. Жесткие мертвые объекты животного происхождения и их части необходимо упаковывать в коробки, чтобы избежать поломки.

Мягкотелые объекты следует помещать в фиксирующие жидкости (формалин, спирт) или пересыпать солью (шкуры, кожу, кости, содержимое желудков).

Животные, обитающие в водной среде и на участках местности с повышенной влажностью, следует представлять на экспертизу вместе с субстратом - в воде, почве, иле.

При изъятии и направлении на исследование биологических объектов из больших совокупностей или объемов (шерстное сырье и др.) в составе образцов должны быть все группы объектов, составляющих конкретную совокупность, либо отражающих содержимое всей массы, то есть образцы должны быть представительными.

Если объектом экспертного исследования являются неперемещаемые объекты, для изъятия объектов, их полного или частичного изучения привлекается эксперт.

Когда на предметах-носителях предполагается наличие микроследов (микроколичеств) животного происхождения (единичных волос и др.) - их поиск, фиксацию и исследование следует поручать специалистам-биологам.

Вследствие того, что на поверхности предметов-носителей микроколичества биологического материала удерживаются очень слабо, необходимо предполагаемые места нахождения микроследов оклеить чистой бумагой или пленкой либо обшить белой тканью. Такая подготовка вещественных доказательств необходима, если перед экспертом ставится вопрос о самом следе (механизме его образования, давности).

В случае обнаружения и изъятия жизнедеятельности животных (насекомых, моллюсков, червей) их следует упаковывать для хранения и транспортировки в плотно укупоренные стеклянные или металлические емкости (пробирки, пузырьки, коробки), в постановлении при этом следует сделать отметку о том, что животные изымались жизнедеятельными.

Образцы воды, с имеющимися в ней биокомплексами, следует немедленно доставлять на экспертное исследование.

Параграф 44. Судебно-экспертное молекулярно-генетическое исследование (17.1)

314. Предметом судебной молекулярно-генетической экспертизы являются фактические данные полиморфных генетических признаков ДНК генома человека, устанавливаемые на основе специальных научных знаний в области биологии и криминалистики в целях отождествления конкретного человека или определения биологической общности происхождения (биологического родства).

315. Объектами молекулярно-генетической экспертизы являются:

кровь в жидком и высушенном виде, в том числе пятна крови на различных предметах одежды и вещной обстановки;

сперма, в том числе в составе смешанных бионаслоений;

мышечная ткань и ткани других внутренних органов (печень, сердце, легкие, хрящевая ткань и др.);

костная ткань;

волосы с корневыми луковицами;

ногтевые срезы;

потожировые выделения и др.

сравнительные образцы крови, буккального эпителия заведомо известных лиц;

материалы уголовного дела, относящиеся к предмету экспертизы: протокол осмотра места происшествия, протокол изъятия образцов, заключения судебно-медицинской экспертизы трупа или освидетельствования живого лица и другие материалы, которые могут иметь значение для решения поставленных вопросов.

316. Непосредственным объектом молекулярно-генетического исследования является дезоксирибонуклеиновая кислота (далее – ДНК), выделенная из клеток организма человека (крови, спермы, костного материала, мышечной ткани).

317. При молекулярно-генетическом исследовании решаются задачи:

1. Диагностические:

а) установление пригодности объектов для молекулярно-генетического исследования;

Установление наличия объектов биологического происхождения (крови, спермы, слюны и другие) на предметах-носителях, их видовой (человек или животное) и групповой (группа крови) принадлежности входит в компетенцию судебно-медицинских экспертов.

2. Классификационные:

а) установление половой принадлежности исследуемых объектов;

б) установление геномного профиля человека по исследуемым гипервариабельным локусам (участкам ДНК);

в) составления генетического паспорта.

3. Идентификационные:

а) идентификация личности (неопознанных останков);

б) прямая идентификация биологических следов на вещественных доказательствах;

в) установление истинных родителей ребенка по делам о спорном происхождении детей (оспаривание отцовства, материнства или подмена детей); проведение экспертного исследования при наличии только одного родителя;

г) установления биологического родства по прямой (через поколение) и непрямой (по линии матери, по ветвям и линиям рода отца) линиям;

д) установления зиготности близнецов;

е) восстановления генетического профиля по имеющимся в живых родственникам.

318. На разрешение судебной молекулярно-генетической экспертизы могут быть поставлены следующие вопросы:

имеется ли в наслоениях генетический материал, пригодный для проведения идентификационного исследования;

каков генетический профиль биологических следов, обнаруженных на вещественных доказательствах (костных останков);

происходят ли пятна крови (спермы) на вещественных доказательствах от потерпевшего (ФИО), подозреваемого (-ых) (ФИО);

от кого из перечисленных лиц (ФИО) произошли наслоения крови (спермы), обнаруженные на вещественных доказательствах;

имеется ли в подногтевом содержимом потерпевшего (ФИО) генетический материал, принадлежащий подозреваемому (ФИО) или другому лицу (лицам);

принадлежат ли части человеческого тела одному трупу или нескольким;

принадлежат ли останки трупа гражданина (ФИО) (вопрос решается только в случае наличия заведомо известного образца биоматериала указанного человека – крови, эпителия, бионаслоений на личных вещах и другие);

является ли человек, останки которого представлены на исследование, биологическим сыном (дочерью) гражданина (ФИО) и гражданки (ФИО);

является ли гражданин (ФИО) биологическим отцом ребенка (ФИО), (дата рождения), рожденного гр. (ФИО);

является ли гражданка (ФИО) биологической матерью ребенка (ФИО).

В зависимости от обстоятельств рассматриваемого уголовного или гражданского дела могут быть поставлены иные вопросы.

319. Порядок назначения молекулярно-генетической экспертизы.

Молекулярно-генетическая экспертиза назначается только после проведения судебно-медицинской биологической экспертизы в случаях, когда исключить происхождение исследуемых объектов от конкретных лиц (подозреваемых, потерпевших) не представляется возможным в связи со сходными групповыми характеристиками крови проходящих по делу лиц или смешанным характером наслоений.

По делам, связанным с половыми преступлениями, убийствами, нанесением тяжких телесных повреждений, для проведения молекулярно-генетической идентификационной экспертизы в работу принимается материал только после проведения судебно-медицинского биологического исследования. Судебно-медицинской экспертизой решаются вопросы о наличии и природе пятен биологического происхождения (кровь, сперма) на представленных объектах, их видовой (человек или животное) и групповой принадлежности.

В исключительных случаях, если количество наслоений веществ биологического происхождения на вещественных доказательствах ничтожно мало, и есть опасение, что данные наслоения могут быть израсходованы при проведении судебно-медицинской биологической экспертизы возможно проведение молекулярно-генетического исследования данных объектов без заключения судебно-медицинской биологической экспертизы.

В случае идентификационной экспертизы неопознанных и расчлененных трупов (гнилостно измененных) направляют образцы костей или зубов в измельченном виде весом не менее трех грамм. Во избежание эксгумации, возможность молекулярно-генетического исследования предусматривается заранее. Образцы костных тканей после медико-криминалистического исследования не пригодны для ДНК-анализа из-за глубоких деструктивных изменений в результате вываривания.

320. Требования к объектам исследования:

Объекты исследования в период до назначения молекулярно-генетической экспертизы во избежание деструктивных изменений ДНК хранятся в холодильнике в высушенном и упакованном виде. В крайних случаях, при его отсутствии - при комнатной температуре в сухом, прохладном помещении, вдали от прямого попадания солнечных лучей и отопительных приборов.

Ввиду того, что ДНК сильно подвержена разрушающему действию ферментов, чувствительна к факторам окружающей среды (температура, влажность), наличию бактерий и загрязнениям чужеродной ДНК, к обращению с объектами, по которым возможно будет назначаться молекулярно-генетическая экспертиза, должно быть уделено повышенное внимание.

321. Во избежание загрязнения объектов, которые могут содержать ДНК, и разрушения ДНК при их осмотре, изъятии, упаковке необходимо соблюдать следующие правила:

все процедуры по осмотру, изъятию, упаковке объектов, предположительно содержащих ДНК, следует проводить по возможности в стерильных резиновых перчатках, стерильными пинцетами и скальпелями, а при осмотре разных объектов их менять;

использовать только чистые инструменты, перед каждым новым забором проводить их спиртовую обработку;

объекты, находящиеся во влажном состоянии перед упаковкой высушиваются в чистом помещении при комнатной температуре, избегая попадания прямых солнечных лучей и близости отопительных приборов;

объекты, на которых находятся следы необходимо изымать целиком либо снимать с частью предмета-носителя;

не прикасаться руками к местам, где возможно содержится ДНК;

при работе с объектами исследования избегать разговоров, чиханья, кашля над объектами;

при отборе и упаковке образцов не трогать части своего тела (лицо, нос, рот);

объекты исследования необходимо упаковать в чистые новые (не бывшие ранее в употреблении) бумажные конверты, чтобы не допустить утрату идентификационного материала. Конверт опечатывается и снабжается пояснительной надписью. Упаковка объектов в полиэтиленовые пакеты не допустима.

322. Образцы крови или буккального эпителия по делам связанным с установлением отцовства, материнства, подмены детей, могут быть забраны в специально отведенном для этих целей помещении филиалов Институтов судебной экспертизы, при условии наличия в данном филиале квалифицированного медицинского сотрудника, на основании определении суда о заборе образцов крови (буккального эпителия).

Порядок явки обследуемых лиц в лабораторию для сдачи сравнительного образца в случае разрешения спорного происхождения детей (оспариваемого отцовства/материнства) должен быть одновременным для обеих сторон. Исключение составляет те случаи, когда родители проживают в разных странах или городах и их одновременная явка невозможна. Такой же подход должен быть при отсутствии одного из родителей.

Сравнительные образцы (кровь, буккальный эпителий) у проходящих по делу лиц могут быть также взяты в филиале Институтов судебной экспертизы по поручению следственных органов в судебно-биологическом подразделении органа судебной экспертизы (его филиалах), или в любых учреждениях здравоохранения по месту жительства с последующей доставкой.

Изъятие сравнительного образца осуществляет эксперт, или квалифицированный лаборант в присутствии эксперта либо другого медицинского работника (лаборанта, врача) в специально отведенном для этих целей помещении у всех обследуемых лиц, при предъявлении ими документов с фотографией, удостоверяющих их личность.

В случае если образцы крови забраны в другом медицинском учреждении, они могут быть представлены на исследование в жидком или высушенном виде и к ним предъявляются следующие требования:

1) забор крови производится в специализированном медицинском учреждении с обязательным составлением протокола забора крови (где, кем и у кого изымались образцы крови);

2) образцы крови берут из пальца или локтевой вены в количестве 3-5 мл в специальные пробирки с антикоагулянтом (натриевая или калиевая соль ЭДТА). В качестве антикоагулянта категорически запрещается использовать гепарин, поскольку он ингибирует процесс амплификации ДНК. Пробирки с кровью необходимо хранить при температуре от 0 до +5^оС и доставить в лабораторию для исследования не позднее чем через 2 суток с момента взятия пробы (для транспортировки пробирок можно использовать термос со льдом).

При отсутствии возможности получить образец жидкой крови для сравнительного исследования предоставляют кровь, высушенную на стерильном марлевом тампоне. В данном случае изымать образцы крови необходимо на стерильную марлю в 5 слоев без добавления каких-либо антикоагулянтов. Пятно крови диаметром не менее 3 см должно пропитать все слои марли. Сушить образцы крови необходимо при комнатной температуре в сухом помещении вдали от солнца и источников тепла. Хранить желательно в холодильнике.

3) образцы упаковываются в пакеты, содержащие полные реквизиты: иметь четкую маркировку, определяющую содержимое пакетов, ФИО и подпись лица, производившего забор и упаковку образцов, ФИО и подпись лица, у которого взята кровь, дата забора крови, опечатаны оттисками печати медицинского учреждения. Надписи делаются либо шариковой ручкой, либо специальными маркерами. Использовать гелевые ручки не рекомендуется, во избежание размывания надписей при контакте с водой или льдом.

4) по делам, связанным с установлением спорного отцовства, материнства и подмены детей, забор крови производится у предполагаемого отца, матери и ребенка одновременно, в специализированном медицинском учреждении с обязательным составлением протокола забора крови;

5) при идентификации неопознанных трупов или фрагментов тела человека, поскольку погибшие не оставили прижизненного образца крови, можно провести сравнительное исследование генотипа обнаруженных останков с генотипами его прямых биологических родственников. Наиболее достоверная идентификация достигается при установлении генетической связи трех поколений: родители погибшего – сам погибший – дети погибшего (и их мать). Поэтому предоставляются сравнительные образцы крови всех имеющихся кровных родственников (родители, дети). В случаях, если имеется только один родитель, желательно предоставление образцов крови родных (и по отцу, и по матери) братьев, сестер.

323. Этапы выполнения молекулярно-генетического исследования:

С целью определения объҰма предстоящей экспертизы, степени пригодности представленных объектов, их сортировки и классификации на идентифицирующие и идентифицируемые, их нумерации и маркировки, а также для принятия мер по сохранению первоначальных свойств, эксперт осуществляет их предварительный осмотр.

На основании данных предварительного ознакомления с представленными материалами, эксперт составляет план проведения экспертизы, руководствуясь следующими положениями: объекты подвергают исследованию в определенной последовательности, которая определяется местом каждого в идентификационном процессе, а также, изменчивостью их первоначальных свойств.

Обычно сначала исследуют идентифицирующие объекты неизвестного происхождения, связанные с расследуемым событием или преступлением (например, следы).

Затем сравнительный идентифицирующий материал (образцы от идентифицируемых лиц). По возможности, первыми исследуют объекты, идентификационные признаки которых в результате гнилостных и прочих процессов могут быть утрачены ранее, чем у других объектов; при выборе методов исследования эксперт сначала оценивает возможности всех методов, применимых при данном виде экспертного исследования; затем, исходя из характера объектов и имеющихся в распоряжении эксперта информационно-методических материалов, отбирает оптимальные методы для использования в конкретном случае и определяет рациональную очередность их применения.

После проведения всех исследований в соответствии с Методикой экспертом проводится оценка выявленных признаков, сопоставление и оценка различий и совпадений признаков, анализ всей совокупности экспертных данных с целью разрешения поставленных вопросов. И по итогам всех проведенных исследований и анализов формируются выводы экспертного исследования.

Параграф 45. Судебно-экспертное психолого-криминалистическое исследование (18.1)

324. Судебная психолого-криминалистическая экспертиза – это отрасль практического знания, направленная на установление путем экспертного исследования фактических данных, в основе которых лежат закономерности возникновения, функционирования, изменения признаков, отражающих свойства психики человека, происходящих в нем психических процессов, служащие выяснению отдельных обстоятельств, подлежащих доказыванию и сами имеющие значение по уголовным и гражданским делам.

325. К объектам психолого-криминалистической экспертизы относятся предметы, в которых с помощью различных технических средств запечатлена:

информация, отражающая физиологическое и психологическое (эмоциональное, интеллектуальное, волевое) состояние человека в момент проводимых следственных действий (допрос, проверка показаний на месте, очная ставка и так далее), а также негласных следственных действий;

информация, вызывающая определенное изменение его состояния (эротика, порнография, пропаганда культа жестокости и насилия).

326. В рамках психолого-криминалистической экспертизы решаются следующие задачи:

установление факта воздействия на человека в момент проведения следственных действий (допроса, проверки показаний на месте, очной ставки) и оперативных видеозаписей, различными средствами, с целью изменения его психоэмоционального, интеллектуально-волевого состояния;

установление психоэмоционального, интеллектуально-волевого состояния человека в момент проведения следственных действий, негласных следственных действий;

установление наличия в объектах – вещественных доказательствах (видеофильмах, печатных работах, графических файлах, репродукциях, фотографиях) комплекса признаков, позволяющих отнести данные объекты к порнографическим (эротическим), пропагандирующим культ жестокости и насилия.

327. Непосредственными объектами исследования судебной психолого-криминалистической экспертизы являются:

1) объекты, смысловое содержание которых изменяет состояние человека.

К данной группе объектов относятся такие, в которых на словесно-речевом (вербальном) уровне либо на уровне зрительного (визуального) восприятия запечатлена информация, ведущая к изменению психологического состояния человека либо группы людей:

объекты порнографического (эротического) содержания;

объекты, в которых пропагандируется культ жестокости и насилия.

Объекты порнографического (эротического) содержания, а также объекты, пропагандирующие культ жестокости и насилия, способствующие изменению состояния человека, могут быть представлены в 2-х формах:

объекты словесно-речевого (вербального) типа: книги, журналы, газеты, отдельные статьи, письма;

объекты зрительного (визуального) типа, содержащие изображения: кино-, видеоматериалы, репродукции, фотографии, слайды, компьютерные программы.

2) Объекты, содержание которых отражает состояние человека в момент совершения им самим либо совершаемых в отношении него определенных действий, процесс и факт изменения его состояния.

К данной группе относятся объекты, в которых на зрительном (визуальном) уровне зафиксированы следственные действия, в которых участвует следственная группа, негласные следственные действия (оперативные записи разговоров, встреч), любительская видеозапись; психоэмоциональное, интеллектуально-волевое состояние человека, в отношении которого проводятся следственные действия, а также возможное изменение его состояния (изменение восприятия, поведения):

видеоматериалы, представляющие собой фиксацию различных следственных действий;

видеоматериалы, представляющие собой фиксацию негласных следственных действий, любительской записи.

3) Дополнительные объекты:

материалы уголовного (гражданского) дела;

копии протоколов, стенограмм проводимых следственных действий;

копии экспертных заключений – судебно-медицинской, судебно-психиатрической, судебно-психологической экспертиз, судебной наркологической, проводимых ранее в отношении лица, психологическое состояние которого необходимо установить;

условно-свободные образцы поведения конкретного человека в условиях, не связанных с проводимыми следственными действиями: любительские кино-, видеозаписи; видеозаписи собеседования в момент проведения психологического тестирования (предоставляются по мере необходимости);

сопроводительная документация к предоставляемым на исследование кино-, видеоматериалам;

различного рода справочная информация об условиях производимых съемок (время, место, информированность фиксируемого лица о факте съемки, последовательность и количество проводимых ранее съемок);

материалы дела, содержащие информацию, необходимую для производства экспертных исследований – источник получения видеоматериалов; цель производимых видеозаписей; условия, в которых производилась видеозапись оперативно-розыскных мероприятий и следственных действий (время, место).

328. Вопросы, решаемые в рамках судебной психолого-криминалистической экспертизы:

1) Исследование объектов, ведущих к изменению состояния:

содержат ли представленные материалы признаки порнографии;

содержат ли представленные материалы признаки эротики;

содержит ли данная продукция признаки, пропагандирующие культ жестокости и насилия;

2) Исследование объектов, запечатлевших состояние человека, изменение его состояния:

каково психоэмоциональное состояние человека во время представленной видеозаписи;

изменялось ли интеллектуально-волевое состояние человека во время видеозаписи;

свободна ли речь человека либо она производит впечатление заученного, заранее подготовленного текста;

оказывалось ли психологическое давление на человека со стороны собеседника в момент производства видеозаписи с целью изменения смысла даваемых показаний/его рассказа;

какова невербальная характеристика человека во время фиксации на видеозапись;

каково смысловое и целевое назначение запечатленных на видеозаписи жестов лица в моменты показаний таймера с "" по "".

Приведенный перечень объектов, задач, вопросов носит ориентирующий характер, в каждом конкретном случае необходимо выбирать вопросы, ответы на которые дадут новую информацию по делу. Также возможно решение других вопросов, входящих в компетенцию эксперта либо вопросов комплексного характера, требующих привлечения специалистов из других областей знаний.

329. При предоставлении материалов на исследование для производства психолого-криминалистической экспертизы необходимо соблюдение следующих условий:

лицо, назначающее экспертизу, должно предпринять меры к прекращению всех возможных манипуляций с конкретными объектами, содержащими информацию, необходимую для решения поставленных задач (просматривать видеозаписи в каком-либо ином режиме, кроме как по команде "Play" видеовоспроизводящей аппаратуры; использовать для просмотра записи аппаратуру, не соответствующую формату исследуемой записи);

видеоматериалы упаковываются в отдельные пакеты и сопровождены соответствующими надписями о содержании этой информации.

Кроме того, в постановлении, определении либо сопроводительных письмах указываются сведения о возможной необходимости соблюдения особых режимов воспроизведения видеоинформации – программы определенного типа.

Не допускается подвергать объекты какому-либо механическому воздействию. Пересылать видеоматериалы по почте следует в упаковке, предохраняющей объекты от механических и иных повреждений.

Необходимо принять меры, предохраняющие от возможного размагничивания материальных носителей информации и, тем самым, уничтожения имеющейся на них информации. Их следует хранить вдали от источников статического электричества, магнитных полей.

В случае если для воспроизведения видеоматериалов требуется специальная аппаратура, необходимо ее представление лицом, назначающим экспертизу.

В случае предоставления на исследование видеоматериалов, исполненных скрытой камерой, необходимо предоставление стенограммы, ввиду возможного неудовлетворительного качества звучания.

330. Особенности данного вида исследования.

1) Объектами судебной психолого-криминалистической экспертизы в плане оценки действий, поведения, состояния являются кино-, видеоизображения, запечатлевшие человека либо группу людей в динамике совершаемых следственных действий.

Конкретный человек как физическое лицо либо группа людей, объектами психолого-криминалистической экспертизы не являются.

2) В рамках судебной психолого-криминалистической экспертизы не исследуются материалы, связанные с определением возможного гипнотического воздействия на человека или группу людей.

3) Судебная психолого-криминалистическая экспертиза по делам об убийствах и изнасилованиях проводится только после заключения психолого-психиатрической экспертизы, в случае если лицо признано вменяемым и у него не выявлено психических заболеваний; по всем другим категориям дел необходимо предоставление справки с наркологического и психиатрического диспансера.

4) В рамках судебной психолого-криминалистической экспертизы не проводятся исследования по определению состояния несовершеннолетних в связи с отсутствием соответствующей методики исследования.

Параграф 46. Судебно-экспертное психолого-филологическое исследование (18.2)

331. Судебная психолого-филологическая экспертиза – отрасль практической деятельности, направленная на изучение формы и смыслового содержания различного рода текстовых материалов с целью определения индивидуальных особенностей автора к формированию и передаче различного рода сообщений средствами устной и/или письменной речи, а также особенностей коммуникативного взаимодействия участников общения.

332. Объектами данного вида экспертизы являются тексты, речь, дискурс.

Непосредственными объектами психолого-филологической экспертизы являются:

тексты, запечатленные с помощью современных средств полиграфии, а также тексты интернет-коммуникации: книги, брошюры, публикации в средствах массовой информации, сообщения, обращенные к конкретной личности либо группе людей, выполненные в форме листовок, плакатов и так далее;

различные аудио-, видеозаписи;

текстовые файлы, содержащиеся в памяти персональных компьютеров, компакт-дисках, флеш-картах, других электронных носителях, а также представленные на страницах сети Интернет и/или их распечатки;

личные обращения к конкретной личности, выполненные средствами устной или письменной речи (письма, выступления, аудио-, видеозаписи), а также опосредовано с помощью различных технических средств (телефонные переговоры);

отдельные речевые конструкции и/или выражения, характеризуемые неоднозначностью в определенной спорной ситуации.

Дополнительные объекты судебной психолого-филологической экспертизы:

содержание установочной части постановления, определения органов, назначающих экспертизу, в которой описывается событие;

материалы, в которых содержится дословное либо стенографическое описание действий, производимых каким-либо конкретным человеком либо действий, совершаемых в его отношении иным лицом (иными лицами): копии каких-либо протоколов, стенограмм; различного рода объяснительные, возражения сторон – участников изучаемой спорной или конфликтной ситуации;

сопроводительная документация к предоставляемым на исследование аудио-, кино-, видеоматериалам, содержащая:

сведения об источнике получения объектов;

различного рода справочную информацию об условиях, производимых съемок (время, место, ситуация).

333. Задачами судебной психолого-филологической экспертизы являются:

установление общей направленности текста, речи, их характеристика;

определение формы изложения с точки зрения общедоступности донесения личностной авторской позиции, наличия/отсутствия в тексте скрытого, косвенного смысла;

определение стиля изложения исследуемых объектов, использования ненормативных выражений, а также негативных сведений, направленных на унижение чести и умаление достоинства личности;

определение соответствия/несоответствия лексем, а также речевых конструкций нормам казахского, русского языка;

изучение используемой формы изложения и характера речевого обращения; степени использования речевых навыков: грамматических, стилистических, синтаксических и т.д.;

определение психологического аспекта воздействия представленных материалов на эмоциональную, волевую сферу, массовое сознание человека (группы людей);

установление факта воздействия на человека различными средствами с целью формирования психологической зависимости от религиозной организации;

определение коммуникативного намерения говорящего;

определения характера взаимоотношений участников разговоров (официальный, неофициальный);

определение коммуникативной позиции (активная, пассивная);

определение иерархических ролей коммуникантов (равноправные, неравноправные взаимоотношения);

выявление общих тем разговоров;

определение наличия/отсутствия признаков побуждения к определенным действиям;

определение наличия/отсутствия признаков угрозы;

определение наличия/отсутствия определенного смыслового компонента;

выявление эксплицитной (открытой) и имплицитной (скрытой, косвенной) информации.

334. Вопросы, решаемые в рамках судебной психолого-филологической экспертизы:

какова общая направленность представленного на исследование текста;

имеется ли в тексте негативная оценка личности; Если имеется, то выражена ли она в неприличной форме;

носят ли высказывания, относящиеся к личности, оскорбительный характер;

имеются ли в исследуемом объекте слова или выражения, относящиеся к обсценной или иной инвективной лексике;

соответствуют ли используемые по тексту слова и речевые конструкции литературным нормам казахского, русского языка;

имеется ли в тексте скрытый или косвенный смысл; Если имеется, то в чем он заключается;

какова возможность психологического воздействия на массовое сознание, состояние, мнение, суждение, поведение человека (людей);

имеются ли в представленных материалах идеи, направленные на формирование психологической зависимости от вносимых пожертвований;

возможно ли при изучении и анализе представленных материалов, говорить о стремлении сформировать психологическую зависимость членов движения от общины и лидера;

способна ли информация повлиять на формирование негативного общественного мнения относительно репутации ФИО;

содержатся ли в исследуемой публикации сведения, порочащие честь, достоинство, деловую репутацию конкретного лица; В каких конкретно высказываниях содержится указанная информация;

имеются ли в тексте негативные сведения;

в какой форме выражены негативные сведения: утверждения, предположения, мнения;

имеются ли в тексте сведения в форме утверждений о нарушении конкретным лицом моральных, правовых норм и принципов;

в каком значении употреблено слово в контексте публикации;

какие изобразительно-выразительные средства языка использованы автором для негативной характеристики героев публикации;

содержатся ли в представленном на исследование тексте призывы к насильственному захвату власти, насильственному изменению конституционного строя Республики Казахстан;

имеются ли в тексте публикации признаки возбуждения межнациональной, расовой, родовой вражды или розни;

носят ли высказывания в тексте оскорбительный характер по отношению к представителям определенной нации;

имеются ли в тексте высказывания об исключительности, превосходстве либо неполноценности одной нации, рода, расы;

имеются ли высказывания побудительного характера, содержащие призывы к враждебным или насильственным действиям в отношении лиц определенной национальности, родовой, расовой группы против другой;

каково семантическое значение исследуемых словесных обозначений товарных знаков;

какова фонетическая характеристика словесных обозначений товарных знаков;

каковы коммуникативные роли собеседников? Кто занимает более активную, а кто более пассивную коммуникативную позицию;

содержат ли тексты разговоров общие темы;

позволяет ли лексико-синтаксический анализ текстов разговоров определить, в каких взаимоотношениях (официальных, неофициальных) находятся участники беседы;

установлена ли среди участников беседы иерархия и признаки распределения ролей;

позволяет ли лексико-синтаксический анализ текстов бесед говорить о том, что участники беседы ведут разговор на понятную друг другу тему (общую для них тему);

содержат ли тексты разговоров смысловой компонент требования чего-либо, угрозы;

имеется ли в текстах разговоров определенный смысловой компонент;

имеются ли в текстах разговоров признаки побуждения к чему-либо.

335. Приведенный перечень объектов, задач, вопросов носит ориентирующий характер, в каждом конкретном случае необходимо выбирать вопросы, ответы на которые дадут новую информацию по делу. Также возможно решение других вопросов, входящих в компетенцию эксперта либо вопросов комплексного характера, требующих привлечения специалистов из других областей знаний.

Не допускается подвергать объекты какому-либо механическому воздействию.

Необходимо принять меры, предохраняющие от возможного размагничивания материальных носителей информации. Их следует хранить вдали от источников статического электричества, магнитных полей.

В случае если для воспроизведения аудио-, видеоматериалов требуется специальная аппаратура, необходимо ее представление лицом, назначающим экспертизу.

336. Особенности данного вида исследования.

В компетенцию судебной психолого-филологической экспертизы не входит решение задач и вопросов, требующих использования специальных познаний из области идеологии, теологии, философии, юриспруденции.

В целях исключения возможности видоизменения объектов – материальных носителей электронной информации, следует предоставлять на исследование легализованные в надлежащем порядке копии интересующих аудио-, видеофайлов, а также скриншоты объектов электронных средств коммуникации.

Представляется целесообразным исследование объектов религиозного характера в рамках судебной религиоведческой экспертизы.

Параграф 47. Судебно-экспертное инженерно-психофизиологическое исследование (18.3)

337. Судебно-экспертное инженерно-психофизиологическое исследование проводится при производстве по уголовным и административным делам о дорожно-транспортных происшествиях.

338. Судебной инженерно-психофизиологической экспертизой устанавливаются следующие обстоятельства:

особенности деятельности водителя в ситуации, непосредственно предшествующей ДТП и в момент совершения ДТП (задачи, мотивы, действия и операции водителя, имеющие причинную связь с ДТП, а также их соответствие общим психофизиологическим закономерностям);

индивидуальные особенности зрительного восприятия и реакции водителя на момент обследования;

особенности профессиональной деятельности водителя, имеющих отношение к ДТП;

явления психологического характера, которые могли способствовать возникновению ДТП.

339. Объектами экспертизы являются:

личность водителя, его психическая деятельность по управлению автотранспортным средством, психическое состояние, процессы, свойства, функции водителя, которые могли находиться в причинной связи с ДТП;

место ДТП;

условия деятельности водителя перед и в момент ДТП;

материалы, содержащие информацию психологического характера об обстоятельствах ДТП, иные материалы дела, относящиеся к предмету экспертизы.

340. Примерный круг вопросов, которые могут быть поставлены на разрешение экспертизы, определяется тремя сферами психики водителя:

особенностями процессов восприятия, внимания, переработки, хранения информации и реагирования на нее;

особенностями психического состояния водителя;

характером личности водителя, и сводятся к следующему:

1) мог ли водитель правильно воспринимать объекты среды дорожного движения вночное время, в условиях пониженной или плохой освещенности, при переходе от участка с одной освещенностью к другой с учетом особенностей адаптации водителя к темноте;

2) мог ли водитель правильно воспринимать объекты среды дорожного движения и признаки изменения дорожно-транспортной ситуации, имеющие значение для безопасности движения с учетом индивидуальных особенностей зрения водителя и конкретных условий, в которых произошло ДТП;

3) мог ли водитель на определенном цветовом фоне (солнца, красных и зеленых стен и других) не заметить запрещающего сигнала светофора с учетом индивидуальных особенностей цветового зрения водителя;

4) как цвет автомобиля, двигавшегося в поперечном или продольном направлении, мог повлиять на восприятие водителем расстояния до этого автомобиля с учетом индивидуально-психофизиологических особенностей зрения и глазомера водителя;

5) мог ли водитель правильно воспринимать объекты среды дорожного движения после ослепления (такой-то интенсивности) с учетом индивидуально-психофизиологических особенностей восстановления зрения после ослепления у водителя;

6) как могло повлиять на восприятие водителя появление пешехода, который пересекал проезжую часть вне пешеходного перехода в мало освещенном (неосвещенном) месте, при условии, что впереди располагается ярко освещенный объект (театр, кинотеатр, магазин, площадь и тому подобное) с учетом особенностей зрения водителя;

7) мог ли водитель правильно оценить необходимые для безопасности движения расстояние, интервал, дистанцию, угол поворота и так далее с учетом индивидуальных особенностей глазомера водителя и конкретных условий, в которых произошло ДТП;

9) мог ли водитель своевременно обнаружить опасность для движения с учетом индивидуальных особенностей внимания водителя (его объем, распределение, переключение, устойчивость) и условий, в которыхи произошло ДТП;

10) мог ли водитель правильно оценитьдорожно-транспортною ситуацию и правильно воспроизвести ее по памяти с учетом индивидуальных особенностей зрительной памяти водителя и условий, в которых произошло ДТП;

11) мог ли водитель своевременно принять необходимые меры при появлении опасного для безопасности движения объекта с учетом индивидуально-психофизиологических особенностей системы реагирования водителя (быстрота, точность и др.) и условий, в которых произошло ДТП;

12) мог ли водитель своевременно принять необходимые меры при появлении опасного для безопасности движения объекта с учетом индивидуальных особенностей переключаемости водителя с одного вида действии и деятельности на другой и условий, в которых произошло ДТП;

13) мог ли водитель своевременно обнаружить объект, опасный для движения, и отреагировать на него с учетом индивидуально-психофизиологических особенностей водителя и условий, в которых произошло ДТП (действие отвлекающих факторов);

14) мог ли водитель своевременно обнаружить опасносный для движения объект и отреагировать на него с учетом индивидуально-психофизиологических особенностей водителя и условий, в которых произошло ДТП (дефицит времени для восприятия и принятия решения);

15) могли ли события, предшествующие ДТП (ссора по месту работы, в семье, при управлении автомобилем и т.п.), вызвать психическое состояние, существенно влияющее на оценку водителем дорожно-транспортной ситуации и действия в ней с учетом индивидуально-психофизиологических особенностей водителя. В чем конкретно могло заключаться это влияние;

16) мог ли водитель потерять ориентировку в среде дорожного движения с учетом индивидуально-психофизиологических особенностей и условий, в которых произошло ДТП;

17) Мог ли водитель в момент ДТП находиться в состоянии психического напряжения с учетом индивидуально-психофизиологических особенностей и условий, предшествовавших ДТП (или в момент ДТП);

если мог, то как это состояние могло повлиять на выполнение им профессиональных функций;

18) мог ли водительс учетом индивидуально-психофизиологических особенностей и условий, в которых произошло ДТП, потерять самообладание и контроль над своими действиями;

19) мог ли водитель находиться в состоянии сниженной работоспособности с учетом его индивидуально-психофизиологических особенностей и условий, предшествовавших ДТП; если мог, то в чем выразилось это состояние и как оно могло повлиять на выполнение им профессиональных функций;

20) мог ли водитель впасть в "заторможенное состяние"с учетом индивидуально-психофизиологических особенностей и условий, в которых произошло ДТП (однообразное движение и т.п.);

если мог, то как это состояние могло повлиять на выполнение им профессиональных функций;

21) мог ли водитель избежать ДТП, связанное с нарушением ПДД (пропустить автомобиль, пользующийся правом преимущественного проезда; не превышать скорости и так далее), с учетом индивидуально-психофизиологических особенностей личности водителя (его характера, темперамента и других) и условий, в которых произошло ДТП;

22) является ли принятое водителем решение (поворот направо на людей на тротуаре вместо торможения и столкновения с впереди идущим автомобилем и т.п.) следствием определенных индивидуальных особенностей личности или результатом каких-либо причин (неопытности);

23) Имеются ли у водителя индивидуально-психофизиологических особенности, способствующие систематическому нарушению им ПДД;

24) Имеются ли у водителя склонность к риску и связано ли с ней принятое им решение, приведшее к ДТП;

25) Имеются ли у водителя черты характера и особенности отношений к другим лицам, которые могли повлиять на совершение им ДТП в данных условиях;

В тех случаях, когда поведение водителя в момент ДТП представляется следователю неадекватным ситуации, когда следователь сомневается, является ли водитель "средним" по своим индивидуально-психофизиологических особенностям, возможна постановка следующих типовых вопросов, ответы на которые способствуют уточнению обстоятельств дела.

26) Имеются ли у водителя особенности внимания, восприятия, памяти, реагирования, мышленпия, глазомера, цветоразличения (указывается одна или несколько особенностей), которые затрудняют или делают невозможным правильную оценку дорожно-транспортной ситуации и действий в ней при наличии отвлекающих факторов, состояния психической напряженности, наличии стрессовых факторов;

27) Имеются ли у водителя индивидуально-психофизиологических особенности, которые с учетом условий ДТП можно было бы связать с возникновением ДТП.

341. Особенности подготовки материалов для назначения судебной инженерно-психологической экспертизы.

Судебно-экспертное инженерно-психофизиологическое исследование по делам о ДТП следует назначать после автотехнической экспертизы, и только в случае, если эксперт пришел к выводу о наличии у водителя данного транспортного средства технической возможности предотварить ДТП.

Эксперты не вправе устанавливать в категорической форме время реакции или психическое состояние водителя в момент ДТП.

Не следует направлять для судебно-экспертного психофизиологического исследования уголовные дела о ДТП, связанных с потерей водителем сознания, с вождением в состоянии алкогольного, наркотического опьянения, в болезненном состоянии, поскольку соответствующие обстоятельства входят в компетенцию иных видов экспертиз.

Не следует ставить перед экспертом вопрос о соответствии уровня формирования у водителя профессиональных навыков требованиям дорожно-транспортной ситуации, поскольку его решение относится к компетенции государственной автоинспекции.

342. В распоряжение эксперта предлагается представлять нижеприведенный бланк "Исходных данных", состоящий из двух частей: 1) исходные данные, относящиеся к автомобилю и среде дорожного движения; 2) исходные данные, относящиеся к водителю.

Исходные данные, необходимые для производства судебно-экспертного инженерно-психофизиологического исследования:

1) автомобиль и среда дорожного движения - транспортное средство (марка, модель, номерной знак);

специфика видов перевозок;

характер груза (грузовые или пассажирские перевозки) - степень ценности груза (опасность, срочность доставки, габаритные размеры);

характер выезда на линию (обычный или экстренный);

число выездов на линию за рабочее время;

продолжительность одной поездки или непрерывность нахождения за рулем;

наличие графика движения; постоянство или непостоянство маршрута;

возможность регулирования со стороны водителя соотношения времени нахождения за рулем и отдыха;

организация труда в целом (время начала и окончания работы, характер сменности, наличие командировок и их длительность);

тип покрытия дороги; состояние покрытия;

профиль дороги;

рельеф местности;

ширина проезжай части, рядность движения;

одно или двустороннее движение;

интенсивность движения;

наличие вблизи места ДТП дорожных знаков, указателей, разметок (каких именно);

близость к проезжей части (отсутствие) кустарников, деревьев, домов;

ДТП совершено на расстоянии... от правой... от левой обочины в ряду движения по ходу движения автомобиля;

ДТП совершено вблизи регулируемого (нерегулируемого) перехода, перекрестка, остановки общественного транспорта, в ином месте;

место ДТП;

вид ДТП;

дорога и дорожные условия для водителя: дорога знакомая (незнакомая), условия обыкновенные, осложненные, сложные, непривычные, иное;

видимость дороги;

освещенность проезжей части и околодорожного пространства;

наличие искусственного освещения (какого именно);

состояние (степень загрязненности, степень обледенения) переднего, заднего, боковых стекол;

состояние фар, габаритных огней, светоотражателей;

наличие жалюзи, занавесок;

наличие зеркал заднего вида;

наличие в кабине предметов декоративного оборудования (какого именно, его расположение, размеры);

что ограничивало видимость, обзорность из автомобиля;

цвет окраски автомобиля;

ДТП совершено с торможением, без торможения;

скорость движения автомобиля;

удар пешеходу, ТС, неподвижному препятствию нанесен (какой частью);

направление движения пешехода, ТС относительно направления движения автомобиля, ДТП которого рассматривается;

пешеход переходил, перебегал, неожиданно появился (шагнул);

пешеход менял (не менял) скорость, направления движения;

пешеход неожиданно появился с обочины, с разделительного газона, из-за встречного или попутного транспорта, из-за стоящего транспорта (объекта), иное;

возраст пешехода;

пол пешехода;

марка, модель ТС- препятствия;

место появления ТС- препятствия: слева, справа, перекресток, переход, встречное, попутное;

скорость движения ТС- препятствия, изменения (замедление, ускорение) скорости;

цвет окраски ТС-препятствия;

дата ДТП;

время ДТП (0-4, 5-7, 8-16, 17-19, 20-22, 23-24);

день недели;

в каком часу непрерывного движения.

2) Водитель:

возраст;

образование;

место жительства;

место работы;

профессионал,

любитель;

где и когда приобрел навыки вождения;

категория ТС, которым может управлять;

общий стаж вождения;

классность водителя;

число ДТП с начала водительского стажа;

число нарушений ПДД с начала водительского стажа (какие именно);

наличие административных взысканий и санкций (когда последнее и за что );

наличие благодарностей и награждений (когда последнее и за что);

характеристика по месту работы (положительная, отрицательная, нейтральная, противоречивая);

характеристика по месту жительства (положительная, отрицательная, нейтральная, противоречивая);

был ли ранее судим (если да, то за что);

семейное положение;

наличие детей;

водитель в целях предотвращения ДТП подавал звуковые и световые сигналы, тормозил, маневрировал, увеличивал скорость;

наличие пассажиров в салоне, беседа с ними;

было ли включено радио, жанр передачи перед ДТП;

действия водителя перед ДТП (закуривал, протирал стекла, разговаривал с пассажирами и т.п);

после ДТП водитель принял необходимые меры по безопасности ДТП и оказанию помощи пострадавшим;

попытался скрыть свое участие в ДТП (уехал с места ДТП, устранил повреждения на автомобиле, подготовил алиби);

находился ли в стрессовом состоянии;

иное;

на месте ДТП (со слов очевидцев, работников государственной автоинспекции, медперсонала) бранился, многоречиво объяснял ситуацию, заикался;

был неподвижен, суетлив, жестикулировал, иное;

при допросах водитель рассказывал о ДТП обстоятельно, старался припомнить подробности, детали, мелочи;

отвечал уклончиво, изменял показания, приводил каждый раз новые данные, иначе освещал картину ДТП;

опровергал очевидные данные, оспаривал факты, требовал замены следователя;

ничего не мог вспомнить самостоятельно, не мог объяснить картины ДТП;

стаж вождения на ТС, на котором было совершено ДТП;

наличие перерывов, их длительность;

схема ДТП (в восприятии водителя).

Указанные в первой части бланка исходные данные следователь собирает в основном по материалам первичных документов (справки о ДТП, протоколы осмотра транспорта, места ДТП и схемы к ним). Исходные данные о водителе в основном устанавливаются иными следственными действиями (допросами, организацией запросов по месту работы, жительства).

Параграф 48. Судебная экологическая экспертиза (19)

343. Предмет судебно-экологической экспертизы (далее - СЭЭ) – установление фактических обстоятельств, свидетельствующих о негативном антропогенном воздействии на окружающую среду.

344. Объектами судебно-экологической экспертизы являются материальные источники, несущие информацию об экологических правонарушениях и нематериальные источники, содержащие необходимую информацию для решения поставленных задач.

Объекты судебно-экологической экспертизы:

локальный земельный участок, где обнаружены признаки негативного антропогенного воздействия;

пробы атмосферного воздуха, воды, почвы, отобранные в пределах антропогенно - нарушенного объекта окружающей среды;

образцы флоры и фауны, подвергшиеся негативному антропогенному воздействию;

механизмы, оборудование или детали с места, где произошло рассматриваемое событие;

сведения из технической документации и актов проверки экологического состояния объектов;

результаты обследования объектов окружающей среды санитарно-эпидемиологическими, природоохранными и иными специально уполномоченными органами;

материалы уголовного дела, относящиеся к предмету экспертизы.

345. Документы, необходимые для производства экспертиз, условно делятся на три группы:

документы предприятия, сотрудники которого, допустили нарушения экологических (санитарно-эпидемиологических и тому подобное) правовые и нормативные правовые акты;

документы органов государственного экологического контроля и иных органов, осуществляющих функции контроля и надзора в области охраны окружающей среды и природопользования, в том числе акты, предписания, заключения экологической экспертизы, документы о принятых мерах по устранению выявленных нарушений; данные документы могут быть изъяты как на самом предприятии, так и в органе, осуществляющем экологический контроль и надзор;

документы экологического нормирования и стандартизации:

а) нормативы качества окружающей среды;

б) нормативы предельно допустимого вредного воздействия на состояние окружающей среды;

в) нормативы использования (изъятия) природных ресурсов (лимиты на природопользование, лимиты и нормы отвода земель, лимиты заготовки древесины и другие);

г) нормативы санитарных и защитных зон (заповедники, национальные парки, зеленые зоны крупных городов, лесопарковые защитные, природоохранные зоны, зоны экологического бедствия и тому подобное);

д) экологические стандарты – эколого-правовые требования, установленные государственными стандартами, в отношении новой техники, технологии, веществ и иной продукции, способной оказать вредное воздействие на окружающую среду.

346. Задачами данного вида экспертного исследования являются обстоятельства, связанные с установлением:

вида и местоположения источника негативного антропогенного воздействия;

характеристики негативного антропогенного воздействия на окружающую среду во времени и пространстве;

механизма негативного антропогенного воздействия;

масштабов, а также выявления условий и обстоятельств, способствующих усилению негативного антропогенного воздействия;

обстоятельств, связанных с нарушением природоохранного законодательства, условий эксплуатации потенциально опасных объектов и действиями (бездействиями) специально уполномоченных лиц в области охраны окружающей среды и природопользования, которые способствовали причинению вреда здоровью человека (смерти человека) или иных тяжких последствий.

К идентификационным задачам СЭЭ относятся:

установление общей (различной) групповой принадлежности исследуемых объектов (тесно связано с локализацией места, где произошло рассматриваемое событие);

установление общего источника происхождения веществ, загрязняющих объекты окружающей среды, на месте, где произошло рассматриваемое событие.

К диагностическим задачам СЭЭ относятся:

обнаружение загрязняющих веществ;

установление свойств и состояния объекта;

установление времени, места, функционирования объектов;

установление причинно-следственных связей (причины изменения состояния объекта; причины изменения обстановки происшествия; причины возникновения следов и так далее);

установление природы и механизма загрязнений;

локализация места экологического правонарушения;

определение степени и масштабов негативного антропогенного воздействия;

определения обстоятельств негативного антропогенного воздействия;

установление пригодности обнаруженных объектов окружающей среды;

установление общей (различной) родовой принадлежности.

Ситуационные задачи представляют собой комплекс подзадач, которые в большей степени взаимосвязаны с диагностическими и в меньшей степени с идентификационными, а также с соответствующими классами задач экспертиз других родов (СЭВМ, судебно-биологической, трасологической). Например, установление механизма экологического правонарушения (при исследовании объектов растительного и почвенно-геологического происхождения).

Решение задачи о пригодности обнаруженных объектов окружающей среды заключается в установлении представительности изъятых со сравниваемых участков образцов (количество отобранных образцов должно соответствовать степени пространственной неоднородности, а масса вещества в них должна быть достаточной для проведения лабораторных исследований). Для решения данной задачи в распоряжение эксперта предоставляется схема изъятия образцов (проб) с указанием их номеров, точек изъятия и расстояний между ними, в том числе с указанием координат на местности с использованием спутниково-навигационных систем (GPS), а также протокол осмотра места происшествия с описанием участка.

347. Судебно-экологическая экспертиза представляет собой самостоятельный формирующийся класс судебных экспертиз, который, в свою очередь, делится на соответствующие роды экспертизы, сопряженные с исследованием экологического состояния объектов почвенно-геологического происхождения, исследованием естественных и искусственных биоценозов, исследованием экологического состояния водных объектов. Данный перечень подлежит расширению по мере развития методологических и практических основ судебно-экспертных исследований различных экологических объектов.

Параграф 49. Судебно-экспертное экологическое исследование объектов почвенно-геологического происхождения

348. Предмет судебно-экологической экспертизы объектов почвенно-геологического происхождения- фактические обстоятельства, устанавливаемые на основе специальных научных знаний в области почвоведения, геологии, экологии и смежных естественных наук, а также исследования материалов дел по фактам воздействий на почвенно-геологические объекты.

349. При производстве судебно-экологической экспертизы объектов почвенно-геологического происхождения могут быть установлены фактические обстоятельства антропогенного воздействия с целью:

установления местонахождения источника негативного антропогенного воздействия на почвенный покров (например, потенциально опасного объекта, в результате деятельности которого оно произошло);

установления нескольких источников негативного антропогенного воздействия (например, в случае наличия на месте происшествия нескольких потенциально опасных объектов), а также взаимосвязи и последовательности их негативного воздействия на почвенный покров;

установления продолжительности негативного антропогенного воздействия на почвенный покров и периода проявления его последствий в дальнейшем;

обнаружения на почвенно-геологических объектах, представленных на экспертизу, следов загрязняющих и иных веществ, отрицательно влияющих на экологическое состояние окружающей среды, а также исследования их качественных и количественных характеристик.

350. К объектам судебно-экологической экспертизы объектов почвенно-геологического происхождения экспертизы относятся локальный земельный участок, подвергшийся негативному антропогенному воздействию, пробы почвенно-геологических объектов, изъятые с места происшествия, сравнительные образцы, события, факты и другие источники информации о нем, протоколы ОМП, протоколы отбора образцов, протоколы допроса, техническая документация, технологические регламенты и другие.

Судебно-экологическое исследование данных объектов, как правило, носит комплексный характер и производится комиссией специалистов (почвоведов, экологов, биологов и другие), формулирующих общий вывод.

351. При производстве СЭЭ решаются диагностические и идентификационные задачи.

К диагностическим задачам относятся:

определение вида источника антропогенного воздействия на почвенно-геологические объекты;

характеристика (определение свойств) антропогенного воздействия на почвенно-геологические объекты во времени и пространстве;

установление механизма антропогенного воздействия на почвенно-геологические объекты;

определение масштабов антропогенного воздействия на почвенно-геологические объекты, а также выявление условий и обстоятельств, способствующих усилению (или ослаблению) такового воздействия.

К идентификационным задачам относятся:

установление источника антропогенного воздействия на почвенно-геологические объекты;

установление конкретного участка местности (потенциально опасного объекта), явившегося местом возникновения антропогенного воздействия на почвенно-геологические объекты;

установление нескольких источников антропогенного воздействия на почвенно-геологические объекты (например, в случае наличия на месте происшествия нескольких потенциально опасных объектов).

352. При производстве экспертизы ставятся вопросы, связанные с установлением последствий загрязнений почвенно-геологических объектов сточными водами, отходами промышленных и коммунальных предприятий, а также выявлением механизмов загрязнения; нарушений правил охраны окружающей среды; возможностей предотвращения загрязнений:

оказано ли на почвенно-геологический объект на конкретном участке местности негативное воздействие, в чем оно выражается;

имеются ли на конкретных земельных участках признаки негативного воздействия хозяйственной деятельности человека на почвенный покров; Если да, то, какие именно;

имеются ли на объектах, представленных на экспертизу, следы загрязняющих и иных веществ, отрицательно влияющих на экологическое состояние почвенно-геологических объектов; Если да, то, каких;

имеются ли на окружающих предметах (например, зданиях, транспортных средствах) следы загрязняющих и иных веществ, отрицательно влияющих на экологическое состояние почвенно-геологических объектов;

относятся ли вещества и материалы (указать - какие) к группе потенциально опасных для экологического состояния почвенно-геологических объектов;

где находится источник негативного антропогенного воздействия на конкретные почвенно-геологические объекты (например, потенциально опасный объект, в результате деятельности которого произошло загрязнение почв);

сколько имелось источников негативного антропогенного воздействия на почвенно-геологические объекты (например, в случае наличия на месте происшествия нескольких потенциально опасных объектов), каковы их взаимосвязь и последовательность негативного воздействия на конкретные почвенно-геологические объекты;

какие условия способствовали увеличению масштабов негативного антропогенного воздействия на конкретные почвенно-геологические объекты;

каковы пути распространения веществ, опасных для окружающей природной среды и (или) ухудшающих состояние конкретных почвенно-геологических объектов;

чем объясняются отмеченные вследствие негативного антропогенного воздействия явления (например, интенсивная эрозия почвы);

какие экологические риски негативного изменения почвенного покрова возникают при осуществлении хозяйственной деятельности функционирующего хозяйственного объекта;

является ли проведение предусмотренных природоохранных мероприятий достаточным для устранения выявленных признаков негативного антропогенного воздействия на почвенный покров;

какой период времени потребуется для восстановления экологического равновесия, нарушенного в результате конкретного негативного антропогенного воздействия;

какие мероприятия следует провести, чтобы ликвидировать произведенные и предупредить возможные последующие негативные изменения почвенного покрова при осуществлении хозяйственной деятельности на конкретных земельных участках.

Параграф 50. Судебно-экологическая экспертиза водных объектов

353. Предметом судебно-экологической экспертизы водных объектов являются фактические обстоятельства, устанавливаемые на основе специальных естественнонаучных знаний в области гидрологии и охраны вод, а также исследований материалов дел по фактам негативного антропогенного воздействия на водные объекты.

354. Объектами экспертизы являются: поверхностные водные объекты (реки, водохранилища, ручьи, родники, каналы, озера, болота, пруды, моря); подземные водные объекты (грунтовые, пластовые, артезианские, почвенные воды); природные воды в виде снега, шуги, льда, снежный покров, ледники и снежники; а также водяные пары атмосферы, сравнительные образцы, события, факты и другие источники информации о нем, протоколы ОМП, протоколы отбора образцов, протоколы допроса, техническая документация, технологические регламенты и другие.

355. При производстве СЭЭ решаются диагностические и идентификационные задачи:

установление источника негативного антропогенного воздействия на водные объекты;

установление конкретного участка местности (потенциально опасного объекта), явившегося местом возникновения негативного антропогенного воздействия на водные объекты;

установление нескольких источников негативного антропогенного воздействия (например, в случае наличия на месте происшествия нескольких потенциально опасных объектов) на водные объекты;

определение вида источника негативного антропогенного воздействия на водные объекты;

характеристика (определение свойств) негативного антропогенного воздействия на водные объекты во времени и пространстве;

установление механизма негативного антропогенного воздействия на водные объекты;

определение масштабов, а также выявление условий и обстоятельств, способствующих усилению негативного антропогенного воздействия на водные объекты;

характеристика длительности и возможной периодичности последствий первичного и/или вторичного негативного антропогенного воздействия на водные объекты, степень и опасность риска возможного распространения последствий негативного антропогенного воздействия не только на водные объекты, водоохранные зоны и водосборы, но на окружающие территории и акватории (пример, вторичное загрязнение через отложения в донных грунтах, поровые воды и так далее);

определение длительности восстановления нарушенных водных экосистем после прекращения негативного антропогенного воздействия на водные объекты.

356. Вопросы, которые могут быть поставлены на разрешение судебно-экологической экспертизы водных объектов:

где находится источник негативного антропогенного воздействия на конкретные водные объекты (например, потенциально опасный объект, в результате деятельности которого произошел несанкционированный сброс загрязненных сточных вод;

является ли конкретный участок водного объекта или водоохранной зоны (потенциально опасный объект, расположенный вблизи водного объекта), местом возникновения негативного антропогенного воздействия на водные объекты;

сколько имелось источников негативного антропогенного воздействия на водные объекты (например, в случае наличия на месте происшествия нескольких потенциально опасных объектов, каковы их взаимосвязи и последовательность негативного воздействия на конкретные водные объекты;

каковы пути распространения веществ, опасных для здоровья людей и (или) ухудшающих состояние конкретных водных объектов;

какие условия способствовали увеличению масштабов негативного антропогенного воздействия на конкретные водные объекты;

чем объясняются отмеченные вследствие негативного антропогенного воздействия явления (например, изменение органолептических свойств, температуры и других характеристик водных объектов);

какой период времени потребуется для восстановления экологического равновесия, нарушенного в результате конкретного негативного антропогенного воздействия;

имеются ли в пробах воды, представленных на экспертизу, следы загрязняющих и иных веществ, отрицательно влияющих на экологическое состояние водных объектов; Если да, то, каких;

относятся ли вещества и материалы (указать - какие) к группе потенциально опасных для экологического состояния водных объектов;

имеется ли превышение концентрации экологически опасных веществ в месте прорыва промышленных стоков по сравнению с их предельно допустимыми концентрациями;

имеются ли в промышленных стоках, обнаруженных в 1000 м от границы микрорайона N., экологически опасные вещества; Если да, то каков источник их происхождения;

имеются ли нарушения в функционировании очистных сооружений потенциально опасного объекта (указывается конкретно); Если да, то в чем они выражаются;

превышают ли параметры состава сточных вод предельно допустимые концентрации загрязняющих веществ;

являются ли элементы вещной обстановки (указываются конкретно) источником распространения экологически опасных веществ.

Параграф 51. Судебно-экспертное экологическое исследование естественных и искусственных биоценозов

357. Предмет судебно-экспертного исследования естественных и искусственных биоценозов - фактические обстоятельства, устанавливаемые на основе специальных естественнонаучных знаний в области природопользования и охраны биологических объектов, а также исследований материалов по фактам негативного антропогенного воздействия на биоценозы.

358. Биоценоз – сообщество живых организмов: зооценоз, фитоценоз, микробоценоз.

Исследование экологического состояния естественных и искусственных биоценозов проводится в целях установления природы и масштаба негативного антропогенного воздействия на объекты растительного и животного происхождения. В ходе экспертизы устанавливается источник негативного антропогенного воздействия на растительные сообщества, животный мир, рыбные запасы и другие биологические объекты, с определением степени и площади негативного воздействия, причинно-следственной связи между поступлением загрязняющих веществ и нарушением экологического равновесия, определением содержания экологически опасных веществ в объектах растительного и животного происхождения, а также определением путей распространения данных веществ, комплекса мероприятий, которые следует осуществить для предотвращения (уменьшения) негативного антропрогенного воздействия на объекты растительного и животного происхождения.

359. При производстве исследований объектов естественных и искусственных биоценозов решаются следующие вопросы:

где находится источник негативного антропогенного воздействия на конкретные объекты биологического происхождения (например, потенциально опасный объект, в результате деятельности которого произошло ухудшение состояния биоценоза);

является ли конкретный участок местности (потенциально опасный объект) местом возникновения негативного антропогенного воздействия на биоценозы;

какие условия способствовали увеличению масштабов негативного антропогенного воздействия на биоценозы;

чем объясняются отмеченные вследствие негативного антропогенного воздействия явления (например, уменьшение рыбных запасов или усыхание и гибель деревьев);

в течение какого периода отмечаются отрицательные последствия негативного антропогенного воздействия на биоценозы;

какова причина снижения биологического разнообразия в пределах локального земельного участка или водного объекта;

каково было состояние (здоровые/больные) вырубленных деревьев.

360. Особенности подготовки материалов для назначения судебно-экспертного экологического исследования.

Сведения о негативном антропогенном воздействии на конкретный объект могут быть представлены эксперту лицом, назначающим экспертизу, или же самостоятельно выявлены экспертом при выезде на место происшествия.

Выезд эксперта на место происшествия не всегда возможен. Тогда судебно-экологическая экспертиза проводится по материалам и пробам, представленным органом, назначающим экспертизу.

Перечень материалов, необходимых для производства СЭЭ довольно обширен, зависит от обстоятельств уголовного дела. В этой связи рекомендуется согласование с экспертом-экологом перечня вопросов и объектов исследования, необходимых для проведения судебно-экологической экспертизы.

Судебно-экспертное исследование объектов окружающей среды имеет свою специфику, заключающуюся в необходимости исследования не только вещественных доказательств, но и локализуемых (сравнительных) и локализующих (контрольных) образцов (проб), отобранных вокруг места рассматриваемого события в целях его локализации.

Требования: несомненность происхождения образцов - точное установление места отбора образцов; репрезентативность образцов - достаточное по количеству и качеству отображение специфических общих и частных признаков идентифицируемого объекта; сопоставимость образцов - отсутствие различий сравниваемых отображений (следов и образцов), не обусловленных действительным различием свойств идентифицируемых объектов. Все образцы, направляемые на экспертизу, должны быть необходимого качества, в нужном количестве и достоверного происхождения.

Помимо основных объектов исследования, направляемых наряду с постановлением или определением о назначении СЭЭ, рекомендуется предоставить в распоряжение эксперта схему изъятия образцов (проб) с указанием их номеров, точек изъятия и расстояний между ними. Также рекомендуется указывать координаты на местности с использованием спутниково-навигационных систем (GPS), предоставлять протокол осмотра места происшествия с описанием исследуемого участка и фотоиллюстрациями.

К числу специфических материалов, предоставляемых эксперту для производства судебно-экологической экспертизы, следует отнести сведения о конкретных локальных участках, в том числе при исследовании последствий негативного антропогенного воздействия. К ним относятся: размер земельного, водного участка, границы, особенности, выделяющие его из окружающей территории, характер растительного и почвенного покрова, информация о погодных условиях в момент совершения правонарушения и в период отбора образцов (проб), количество, способ и время отбора образцов (проб).

Если получение образцов для сравнительного исследования является частью судебной экспертизы, то оно производится экспертом. В этом случае сведения о производстве указанного действия эксперт отражает в своем заключении.

При получении образцов помощь специалиста (экологов, санитарных врачей зоологов, охотоведов, радиологов и других) заключается в консультировании (какие образцы нужны и в каком количестве, какие необходимы технические средства для получения образцов, условия для получения образцов, на соблюдение каких требований следует обратить особое внимание при получении образцов, какие приемы необходимо использовать, чтобы обеспечить требуемое качество и количество образцов), оказании практической помощи по получению образцов (по их изготовлению, упаковке) и при оценке результатов получения образцов.

Предпочтительным является выезд эксперта на место происшествия, что обеспечит всестороннюю оценку экологического состояния места происшествия. На месте происшествия эксперт обязан провести покомпонентное описание природной среды и ландшафта в целом, состояния включенных экосистем, на выделенных участках произвести почвенные прикопки или разрезы с описанием состояния всех почвенных горизонтов, выявить наличие, характер и удаленность от МП потенциальных источников негативного антропогенного воздействия.

Отбор образцов почв с каждого горизонта, проб водных объектов, объектов растительного и животного мира производится с участием специалиста эколога аккредитованной лаборатории, имеющего специальное оборудование и емкости для отбора проб.

При назначении судебно-экспертного исследования естественных и искусственных биоценозов обязательными являются протокол осмотра места рассматриваемого события; образцы флоры (гербарий), подвергшейся негативному воздействию, и (или) фотоматериалы, отражающие указанное воздействие; почвенные образцы; выписка из гидрометеорологических сводок о погодных условиях, непосредственно предшествующих и следующих за рассматриваемым событием; сведения о хозяйственной деятельности в районе, подверженном негативному воздействию, результаты экологического мониторинга, представление плана существующих инженерных коммуникаций и сведений об их состоянии; данных о новом строительстве (снос зданий, рытье котлованов, проектируемые инженерные коммуникации и дороги; проект вырубки или пересадки зеленых насаждений) на территориях, расположенных вблизи места происшествия; данные о санитарно-эпидемиологическом состоянии участка; материалы гидрологических и геологических изысканий на месте происшествия и в непосредственной близости от него.

Если объектом судебно-экологического исследования является агроценоз (посевы, плантации, питомники и тому подобное) - требуются сведения о семенном (посадочном) материале, применяемой агротехнике, агрохимии (используемых удобрениях, ядохимикатах и пр.), данные гидрогеологии и схема отвода дождевых и талых вод с территории участка.

Параграф 52. Судебно-экспертное исследование генно-модифицированных организмов (20.1)

361. Судебная экспертиза генно-модифицированных организмов (далее ГМО) проводится с целью установления количественного содержания генно-модифицированных источников (далее – ГМИ) растительного происхождения в пищевых продуктах, основанных на идентификации рекомбинантной ДНК с использованием метода полимеразной цепной реакции (далее - ПЦР) с детекцией в режиме реального времени (RealTimePCR) (в%), определения генетических конструкций для наиболее часто встречаемых на мировом и внутреннем продовольственном рынках генетически модифицированных растений.

362. Рассматриваемой экспертизой решаются следующие экспертные задачи:

выделение модифицированного ДНК из пищевого продукта;

проведение детекции модифицированного ДНК, выделенного из пищевого продукта в режиме реального времени;

определение процентного содержания генетически модифицированных источников в представленном пищевом продукте;

определение конкретного ГМИ, который был использован при производстве исследуемого продукта, с целью выявления разрешенных и неразрешенных для реализации в РК;

определение количественное содержания ГМИ в пищевом продукте с целью решения вопроса о маркировке продукта.

363. Объектами исследования являются:

пищевые продукты, в которых возможно содержащие генно-модифицированных организмов;

техническая документация, содержащая сведения о маркировке ГМИ и количественном содержании в конкретных пищевых продуктах ГМИ;

образцы пищевых продуктов, изъятые при отборе либо контрольном закупе, содержащие ГМИ;

сравнительные образцы пищевых продуктов, не имеющих ГМИ, а также образцы организмов, не подвергавшихся генным мутациям;

материалы уголовного или гражданского дела: протокола осмотра места происшествия, изъятия пищевых продуктов, содержащих ГМИ, а также иные материалы дела, которые могут иметь значение для решения поставленных вопросов.

364. На разрешение экспертизы могут быть поставлены следующие вопросы:

содержатся ли в представленном на исследование пищевом продукте генно-модифицированные организмы, если да, то какие именно;

каково содержание ГМО в представленном пищевом продукте;

к какому типу, виду относится выделенный ГМИ;

каково процентное содержание ГМИ в представленном образце

365. Требования к объектам исследования.

1) Во избежание загрязнения объектов, которые могут содержать ГМИ при их изъятии, осмотре, упаковке необходимо соблюдать следующие правила:

2) все процедуры при осмотре, изъятии, упаковке объектов исследования, предположительно содержащих ГМИ, следует проводить в перчатках, по возможности при осмотре разных объектов их менять;

3) использовать только чистые инструменты или перед работой с новыми объектами каждый раз тщательно их промывать и стерилизовать спиртом;

4) не прикасаться руками к пищевым продуктам, в которых возможно содержится ГМИ;

5) при работе с объектами избегать разговоров, чиханья, кашля над объектами;

6) при отборе и упаковке образцов не трогать части своего тела (лицо, нос, рот);

7) объекты, находящиеся во влажном состоянии перед упаковкой необходимо как можно быстрее высушить в чистом помещении при комнатной температуре, избегая попадания прямых солнечных лучей и близости отопительных приборов;

8) объекты необходимо упаковать в чистые новые (не бывшие ранее в употреблении) бумажные конверты. Заклеить, нанести соответствующие маркировочные данные.

366. Вещественные доказательства в период до назначения судебной экспертизы во избежание деструктивных изменений ГМИ хранятся в холодильнике в высушенном и упакованном виде. В крайних случаях, при его отсутствии - при комнатной температуре в сухом, прохладном помещении, вдали от прямого попадания солнечных лучей и отопительных приборов.

367. Отбор образцов.

От партии сырья или сыпучих продуктов отбирают общую пробу следующим образом:

от исследуемой партии сырья или сыпучих продуктов отбирают не менее 10 образцов проб (по 5 - 10 г) в одноразовый плотный полиэтиленовый пакет размером 20 х 30 см с использованием одноразовых хирургических перчаток и перемешивают, формируя общую пробу (50 - 100 г);

из общей пробы отбирают среднюю пробу в 10 - 20 г, помещают в полиэтиленовый пакет с застежкой-молнией размером не более 10 x15 см, который, в свою очередь, помещают в одноразовый плотный полиэтиленовый пакет размером 20 х 30 см, опечатывают и отправляют на анализ.

От партии продуктов плотной консистенции отбирают общую пробу весом 10 - 50 г в одноразовый плотный полиэтиленовый пакет с застежкой-молнией размером не более 10 х 15 см, используя одноразовые перчатки и фламбированные (выдержанные в 96%-ном этаноле и обожженные в пламени газовой горелки) инструменты, опечатывают и отправляют на анализ.

Пробы жидких продуктов отбирают в чистые емкости из стекла или пластика с герметично закрывающимися крышками объемом не более 50 см³, опечатывают и отправляют на анализ.

При отборе проб составляют акт отбора проб, который вместе с отобранной пробой отправляют в лабораторию.

Условия хранения и транспортирования образцов.

Образцы сырья и продуктов хранят в течение 1 месяца (при необходимости повторного анализа) согласно условиям, указанным производителем продукта питания. Образцы скоропортящихся продуктов хранят в замороженном состоянии (при температуре минус 20 °С) в течение 1 месяца (при необходимости повторного анализа).

Транспортирование образцов осуществляют при температуре, рекомендованной для хранения сырья или пищевого продукта. Длительность транспортирования не превышает сроков годности продукта.

Параграф 53. Судебно-экспертное религиоведческое исследование (21.1)

368. Обстоятельства, устанавливаемые в рамках данного исследования: выявление в содержании объектов религиозного характера наличия или отсутствия признаков религиозного экстремизма, терроризма и судебно-экспертная оценка, выявленных в них признаков нетерпимости и призывов как информации, имеющей доказательственное значение.

369. Предметом исследования объектов содержащих признаки религиозного экстремизма и терроризма являются характеристики менталитета, присущие субъектам деятельности; деятельность (ее вид, тип, характер, направленность, масштабность, социальное предназначение); действия (гражданское и политическое поведение конкретных субъектов, участвующих в событиях, отраженных в объекте изучения).

370. Объектами экспертизы являются:

материалы, в которых с помощью различных технических средств запечатлена информация, отражающая субъективное отношение автора к какому-либо определенному объективному факту действительности;

реальные (овеществленные, опредмеченные) объекты, представленные для экспертизы (текстовые документы, аудио и видеозаписи, изображение, символика и так далее) – так называемое "узкое" понимание;

фрагмент социальной реальности, в которой разворачиваются события и действия, ставшие проблематичными для оперативного исследования (расследования) с целью установления их как фактов соответствия/ несоответствия чему-либо (социальному контексту жизни, правовым нормам деятельности и др.) – так называемое "расширенное" понимание;

печатная периодика (книги, брошюры, журналы, буклеты, листовки, обращения, плакаты, билборды и тому подобное);

рукописные тексты;

записи на электронных носителях информации (флешнакопители, диски, видео, аудиокассеты, микрофлешкарты, записи на мобильных устройствах);

изображение, иллюстрация;

информация, зафиксированная в интернет сети (личные записи, переговоры, сообщения в социальных сетях интернета).

объекты аудитивного характера (аудиозаписи);

объекты вербального, в том числе и письменно-речевого характера;

объекты визуального (зрительного) характера.

371. Задачи, решаемые в рамках судебной религиоведческой экспертизы:

определение идей религиозного направления, течения в исследуемых материалах;

взглядов по отношению к другим расам, нациям, религиям;

дефиниция значения теологической терминологии исламского толка, в каком контексте употребляются и к кому обращены;

выявление высказываний, обращений в исследуемом тексте пропагандирующих идеи "джихада" и самопожертвования по религиозным мотивам;

определение религиозности текста;

в каком контексте проповедуются религиозные проповеди, к кому они обращены, содержание, виды проповеди.

372. Вопросы, решаемые в рамках данной экспертизы:

является ли исследуемый текст религиозным;

к какому религиозному течению относятся идеи, содержащиеся в текстах исследуемых материалов;

относится ли исследуемый текст к религиозной организации /наименование/;

в каком значении используются религиозные термины в контексте разговоров, материала /указывается религиозный термин/;

содержатся ли в материалах идеи насилия, войны и самопожертвования по религиозным убеждениям;

к кому обращены слова /религиозные термины, слова/;

имеется ли в тексте пропаганда /проповедование к совершению насильственных действий /убийству, совершение карательных действий по религиозным мотивам/;

имеется ли в тексте пропаганда войны по религиозным мотивам (например, джихада) на территории /наименование территории/;

имеются ли в представленном тексте идея религиозной вражды одной религиозной группы против другой;

имеются ли в представленном тексте проповедование идеи о превосходстве одной религии и неполноценности другой;

содержатся ли в объектах сведения, направленные на обучение изготовлению самодельных взрывных устройств для совершения насильственных действий по религиозным мотивам, убеждению;

содержатся ли в исследуемых текстах идеи, проповедующие установление теократического строя на территории РК.

373. Не допускается подвергать объекты какому-либо механическому воздействию: открывать защитные планки видеокассет, раскручивать скрепляющие их винты; каким-либо образом повреждать корпуса аудио- видеокассет и упаковочные коробки кинолент; скреплять киноленты скрепками, скобами, каким-либо образом изменять их форму.

Необходимо принять меры, предохраняющие от возможного размагничивания аудио-, видеокассет и, тем самым, уничтожения имеющейся на них информации. Их следует хранить вдали от источников статического электричества, магнитных полей.

Конкретный человек как физическое лицо, либо группа людей объектами религиоведческой экспертизы не являются.

В компетенцию судебной религиоведческой экспертизы не входит решение правовых вопросов.

Параграф 54. Судебно-экспертное исследование железнодорожного транспорта (22.1)

374. Объектами судебной экспертизы являются:

вагоны, локомотивы поездов, отдельные узлы вагона, локомотива, платформы и тому подобное;

устройства, связанные с движением поезда до его крушения (устройства сигнализации, блокировки, централизации, стрелки и тому подобное);

зоны территории, непосредственно прилегающие к пути;

объекты, территориально не связанные с местом крушения (проходные светофоры, устройства управления и контроля за движением на ближайших станциях, устройства энергоснабжения);

аудиозаписи переговоров поездного диспетчера с другими работниками, участвующими в движении поездов;

результаты расшифровки скоростемерной ленты локомотива;

натурный лист поезда, справка формы ВУ-45;

журнал технического состояния локомотива;

схема разрушения пути и расположения подвижного состава, с указанием следов схода его с рельсов и привязкой к километру и пикетам начала схода и места остановки локомотива и отдельных вагонов;

акты и фототаблицы общего вида последствий крушения или аварии, поврежденного пути, подвижного состава, обнаруженных на пути посторонних предметов, изломанных деталей, неправильно загруженных вагонов, перекрытых концевых кранов, положения органов управления локомотива и другие;

письменные объяснения лиц, причастных к происшествию, а также других работников, свидетельства, которые могут быть необходимы для установления причины крушения или аварии;

справки о результатах последней проверки пути путеизмерительными и дефектоскопными средствами с приложением лент путеизмерительных вагонов, а также записей в книгах ПУ-28 и ПУ-29 о результатах натурных проверок пути;

акт о проведенных восстановительных работах;

информация о погодных условиях в момент крушения (аварии).

375. Задачи, решаемые в рамках экспертизы:

установление обстоятельств, при которых произошло нарушение безопасности движения;

установление причин нарушения безопасности движения;

установление недостатков в проведении технологической, профилактической работы по предупреждению нарушений безопасности движения;

выявление состояния, результатов технического обслуживания, ремонта и использования технических средств, предназначенных для предупреждения нарушений безопасности движения;

выявление нарушения технологии технического обслуживания и ремонта технических средств, отказов, вызвавших нарушение безопасности движения или способствовавших этому.

376. В случаях необходимости установления обстоятельств столкновений поездов целесообразно ставить на разрешение судебной экспертизы следующие вопросы:

каково техническое состояние узлов и приборов локомотивов и вагонов;

правильность ведения поезда и иных обстоятельств его движения;

каково техническое состояние стрелочных переводов, устройств сигнализации, централизации и блокировки;

были ли соблюдены порядок и правильность организации и руководства движением поездов;

были ли соблюдены порядок и правильность организации и руководства маневровыми работами;

какова техническая причина столкновения поездов;

какова была скорость движения поездов перед столкновением;

принимались ли меры к экстренной остановке поезда;

была ли неисправна тормозная система поезда;

правильно ли действовали устройства СЦБ при движении поездов до крушения;

какова причина неисправности прибора АЛСН на электровозе, был ли он неисправен еще до установки на локомотив;

находились ли в исправном состоянии до крушения: локомотив, приборы для управления и сигнализации. Если нет, то какие имелись дефекты;

была ли в неисправном состоянии тормозная система поезд;

каковы причины обнаруженных дефектов, когда они появились, могли ли быть обнаружены заблаговременно;

находились ли в исправном состоянии стрелочные переводы; соответствовали ли показания сигналов светофоров положению стрелок;

какие дефекты стрелочных переводов могли вызвать движение по неправильному маршруту;

какие нарушения допущены при проведении маневровой работы;

находились ли в исправном состоянии устройства СЦБ и блок- аппаратура; Если нет, то в чем заключалась неисправность;

377. Сход с рельсов локомотива или вагонов может быть обусловлен различными причинами, в частности дефектами пути (насыпи, балластной призмы, шпал, рельсов), либо неисправностью подвижного состава (излом осей, падение оторвавшихся деталей под колеса и т. п.), либо неправильным руководством движением. Нередки случаи, когда происшествие обусловлено сочетанием нескольких различных причин.

378. В этом случае могут быть поставлены следующие вопросы:

какова техническая причина схода с рельсов поезда (локомотива, вагонов);

явился ли дефект пути (стрелки, рельса, шпал) причиной схода с рельсов или этот дефект возник в результате крушения;

явился ли излом шейки оси причиной схода с рельсов (вагона, локомотива) или он произошел в результате крушения;

какой вагон в поезде первым сошел с рельсов, на каком участке пути начался сход;

какова была скорость движения поезда перед крушением; Принимались ли меры экстренного торможения;

какова давность образования дефектов рельсов, стрелочных переводов, осей вагонов, буксовых узлов;

были ли дефекты, вызвавшие крушение, скрытыми или явными; какими способами их можно было обнаружить;

не появились ли дефекты пути (подвижного состава) в результате: сверхпредельного износа, недостатков содержания;

принимались ли меры к ограничению скорости движения поезда по аварийному (ремонтному) участку пути поездной бригадой, диспетчерской службой, руководством ремонтными работами;

правильно ли был сформирован состав;

правильно ли была произведена погрузка; какие дефекты погрузки могли привести к падению предметов на рельсы, к развалу груза;

не были ли превышены нормы погрузки;

также могут быть поставлены иные вопросы.

379. Судебная экспертиза железнодорожного транспорта является комплексной. Экспертное исследование и испытания, связанные с установлением причин нарушений безопасности движения проводятся в комиссии со специалистами Академии транспорта и коммуникаций Республики Казахстан, Акционерного Общества "Национальной компании "Қазақстан Темір Жолы", а также уполномоченных государственных органов и организаций; специалистов, компетентных в вопросах работы той или иной службы железнодорожного транспорта (службы движения пути, сигнализации, блокировки и тому подобное).

Осмотр места происшествия организовывается органом, назначившим судебную экспертизу, своевременно, обеспечив при этом максимальную сохранность материалов верхнего строения пути, деталей подвижного состава и других объектов, которые могут иметь значение при установлении причин и обстоятельств крушения, аварий в течение всего периода производства судебной экспертизы.

Параграф 55. Особенности производства судебно-медицинской экспертизы (23)

380. Производство судебно-медицинской экспертизы осуществляет судебно-медицинский эксперт, в компетенцию которого входит:

экспертиза трупа в случаях насильственной смерти;

экспертиза трупа при подозрении на применение насилия или при обстоятельствах, обусловливающих необходимость исследования трупа в судебно-медицинском порядке;

экспертиза потерпевших, обвиняемых и других лиц для определения характера и тяжести вреда здоровью, возраста, половых состояний и разрешения других вопросов, требующих познаний в области судебной медицины;

экспертиза (исследование) вещественных доказательств с применением лабораторных методов исследования;

экспертиза по материалам уголовных, гражданских и административных дел, а также по делам частного обвинения.

381. Судебно-медицинский эксперт привлекается в качестве специалиста в области судебной медицины к участию в производстве следующих следственных действиях:

осмотр трупа на месте его обнаружения (происшествия);

эксгумация трупа;

следственный эксперимент;

проверка и уточнение показаний на месте.

Производство комиссионной экспертизы обязательно:

по делам привлечения к уголовной и административной ответственности медицинских работников за профессиональные правонарушения;

при определении возраста;

при определении состояния здоровья;

при определении пола;

в случаях связанных с прерыванием беременности;

при определении психического расстройства;

иных сложных случаях.

В случае необходимости проведения лабораторного исследования, возникшего в процессе производства экспертизы, для разрешения вопросов, поставленных перед экспертом и/или возникших у него лично, на основании имеющегося у него постановления эксперт направляет объекты в соответствующее лабораторное подразделение.

После получения результатов лабораторного исследования оформляется заключение эксперта.

382. При возникновении необходимости обследования лица, в отношении, которого производится экспертиза, у врача-специалиста, работающего в другой медицинской организации, уведомляется орган (лицо), назначивший экспертизу, который обеспечивает проведение данного обследования.

Результаты обследования предоставляются эксперту органом (лицом), назначившим экспертизу.

При выявлении в процессе проведения экспертизы объектов, которые могут быть признаны вещественными доказательствами и предметами отдельной судебно-медицинской, криминалистической или иной экспертизы, они подлежат описанию в заключение эксперта с последующей их передачей органу (лицу), назначившему экспертизу.

Параграф 56. Экспертиза установления тяжести причиненного вреда здоровью

383. Под вредом здоровью понимают нарушение анатомической целости органов (тканей) или их физиологических функций (телесные повреждения), либо заболевания или патологические состояния, возникшие в результате воздействия различных факторов внешней среды: механических, физических, химических, биологических, психогенных, а так же последствия, возникшие в результате дефектов оказания медицинской помощи, приведшие к расстройству здоровья или наступлению смерти.

384. Под расстройством здоровья следует понимать состояние организма, при котором выявляются клинически выраженные болезненные изменения местного и (или) общего характера, обусловленные конкретной травмой или заболеванием - когда имеется нарушение анатомической целости или физиологической функции органов.

385. Под общей трудоспособностью следует понимать совокупность врожденных и приобретенных способностей человека к действию, направленному на получение социально значимого результата в виде определенного продукта, изделия или услуги.

386. Под профессиональной трудоспособностью следует понимать способность к труду в своей профессии или другой равной ей по оплате и по квалификации деятельности.

387. Стойкая утрата общей трудоспособности - это такая необратимая утрата функции (функций), которая лишает человека способности полностью или частично выполнять неквалифицированную работу и обеспечивать самообслуживание.

388. Если окончательный исход не определился в течение 120 дней, то условно стойкой (необратимой) утратой общей трудоспособности считают такой размер утраченной функции, который сформировался у пострадавшего по истечении указанного промежутка времени.

389. Критерий утраты общей трудоспособности применяется при неблагоприятном трудовом и клиническом прогнозах, либо при определившемся исходе независимо от сроков ограничения трудоспособности, либо при длительности расстройства здоровья свыше 120 дней (далее - стойкая утрата общей трудоспособности).

Параграф 57. Экспертиза оценки тяжести причиненного вреда здоровью

390. Судебно-медицинская оценка тяжести причиненного вреда здоровью проводится экспертом путем медицинского обследования.

391. Экспертиза тяжести причиненного вреда здоровью также может быть проведена по медицинским документам (карте стационарного больного, карте амбулаторного пациента (больного) и другим медицинским документам) при наличии полного пакета документов, содержащих исчерпывающие данные о характере повреждения, его клиническом течении.

392. При квалификации вреда здоровью в связи с дефектами оказания медицинской помощи необходимо устанавливать причинно-следственную связь между допущенными дефектами и неблагоприятным исходом. Оценку вреда здоровью вследствие ненадлежащего оказания медицинской помощи необходимо проводить только при наличии прямой причинной связи между неблагоприятным исходом и дефектом оказания медицинской помощи.

393. В случаях установления последствий или исхода травм, при проведении экспертизы по медицинским документам, когда судебно-медицинская оценка тяжести вреда здоровью вызывает затруднения в связи с противоречивыми данными медицинских документов о характере, последствиях, продолжительности заболевания, по запросу эксперта орган уголовного преследования или суд обеспечивает явку потерпевшего для проведения экспертизы, в том числе комиссионной экспертизы.

394. При проведении экспертизы, эксперт использует оригиналы медицинских документов, при отсутствии подлинных документов, эксперт принимает за основу копии медицинских документов, заверенных органом (лицом), назначившим экспертизу и данные дополнительных исследований, проведенных с привлечением профильных специалистов. Заключение составляется экспертом с учетом результатов этого обследования.

395. Диагностика психического расстройства (психического заболевания), наркомании, токсикомании осуществляется психиатрической, наркологической экспертизой, но их связь с полученной травмой, а также оценка тяжести вреда здоровью вследствие душевной болезни, наркомании и токсикомании производится комиссией экспертов по необходимости с участием специалистов, психиатров, наркологов, токсикологов. Под психическим расстройством следует понимать психическое заболевание (психическая болезнь), в группу психических заболеваний не включаются связанные с повреждением нервной системы реактивные состояния (психозы, неврозы).

396. При экспертизе тяжести вреда здоровью в заключении эксперта отражаются:

объективные признаки вреда здоровью с медицинской точки зрения (ссадина, кровоподтек, рана, перелом кости и другие), их локализация и свойства;

характеристика следообразующей части травмирующего предмета (предметов);

механизм возникновения;

давность (срок) причинения;

вред здоровью с указанием квалифицирующего признака.

При наличии признаков, свидетельствующих о применении в отношении потерпевших действий, предусмотренных Конвенцией против пыток и других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения и наказания (ратифицирована Законом Республики Казахстан от 29 июня 1998 года (далее – Конвенция) производится фотофиксация телесных повреждений

Сноска. Пункт 396 – в редакции приказа Министра юстиции РК от 05.12.2024 № 1006 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

397. В случаях установления по объективным медицинским данным признаков опасности для жизни, эксперт может определить тяжесть вреда здоровью, не ожидая исхода травмы.

Предварительные выводы с предположительным суждением о тяжести вреда здоровью не составляются.

398. Эксперт не оценивает тяжесть вреда здоровью в случаях:

неясности клинической картины или недостаточного клинического и лабораторного обследования потерпевшего;

не определившегося исхода неопасного для жизни вреда здоровью;

отказа потерпевшего от дополнительного обследования или неявки на повторный осмотр, если это лишает эксперта возможности правильно оценить характер травмы, ее клиническое течение и исход;

отсутствия медицинских документов, в том числе результатов дополнительных исследований, без которых суждение о характере и тяжести вреда здоровью невозможно.

В указанных случаях, в выводах эксперт излагает причины, не позволяющие определить тяжесть вреда здоровью, указывает, какие сведения необходимы ему для решения этого вопроса (медицинские документы, результаты дополнительных исследований и другие),

Мотивированное объяснение о невозможности определения тяжести вреда здоровью не освобождает эксперта от необходимости решения других вопросов, поставленных лицом (органом), назначившим экспертизу.

Параграф 58. Организация и производство осмотра трупа на месте его обнаружения

399. Наружный осмотр трупа на месте его обнаружения (происшествия) является следственным действием.

Наружный осмотр трупа производит следователь с участием врача-специалиста в области судебной медицины, а при невозможности его участия - иного врача.

При осмотре трупа на месте его обнаружения (происшествия) врач - специалист в области судебной медицины (врач, выполняющий его обязанности) оказывает помощь следователю по вопросам, относящимся к компетенции эксперта.

Вместе с трупом в морг направляется постановление о назначении экспертизы трупа и копия протокола осмотра трупа на месте его обнаружения (происшествия).

Параграф 59. Основные положения организации экспертизы трупа

400. Установление причины смерти только по медицинским документам без проведения экспертизы трупа не допускается.

401. Экспертиза трупа назначается для установления причины смерти, разрешения иных вопросов, указанных в постановлении.

Изменения трупа, связанные с развитием гнилостных процессов или воздействием различных факторов внешней среды, не являются основанием для отказа от производства экспертизы.

При смерти в медицинской организации лица, находившегося на лечении и умершего от насильственной причины или при подозрении на нее, руководитель медицинской организации своевременно извещает об этом судебно-следственные органы для решения вопроса о назначении экспертизы.

Экспертиза может быть начата после появления ранних трупных изменений (охлаждение, трупные пятна, трупное окоченение). До появления указанных изменений вскрытие трупа производится только после констатации смерти и оформления акта о наступлении смерти.

Один экземпляр указанного акта вручается судебно-медицинскому эксперту, которому поручена экспертиза, и хранится в органе судебной экспертизы вместе с копией заключения эксперта.

Присутствие при экспертизе, а также вход в специальные помещения морга (секционный зал, трупохранилище, комнату для одевания трупа) родственникам и близким умершего и другим лицам, не имеющим отношения к производству экспертизы трупа без разрешения органа (лица) назначившего экспертизу, не допускается.

В случаях стихийных бедствий и техногенных катастроф, других чрезвычайных событий, повлекших массовую гибель людей (более 2-х лиц), по согласованию с органом (лицом) назначившим экспертизу, допускается установление причины смерти по наружному осмотру трупа с оформлением медицинского свидетельства о смерти и заключения эксперта.

Признаки насильственной смерти могут быть обнаружены при проведении патологоанатомического исследования трупа. В этом случае вскрытие прекращается и руководитель медицинской организации письменно либо телефонограммой сообщает о случившемся в органы уголовного преследования. Патологоанатом, производивший исследование трупа, обеспечивает сохранность трупа и органов в том состоянии, в каком они находились в момент прекращения исследования, и составляет протокол о произведенном им исследовании, что вносится в заключения экспертизы.

Экспертизу производят в судебно-медицинских моргах или моргах медицинских организаций. При невозможности доставить труп в морг орган (лицо), назначивший экспертизу, обеспечивает создание судебно-медицинскому эксперту необходимых условий для работы в ином помещении.

По согласованию с органом (лицом), назначившим экспертизу, допускается производство экспертизы трупа, в том числе и эксгумированного, на открытом воздухе, при условии теплого времени года, сухой погоды и создания органом (лицом), назначившим экспертизу, необходимых условий для работы.

Своевременная доставка в морг трупа, его одежды и других предметов, непосредственно относящихся к трупу, обеспечивается органом (лицом), назначившим экспертизу.

При направлении в морг трупа из медицинской организации орган (лицо) назначивший экспертизу, обеспечивает одновременную доставку подлинников медицинских документов и одежды умершего.

Если одежда была изъята органами дознания или следствия, либо с их разрешения выдана родственникам умершего, в постановлении делается соответствующая запись.

Поступившие в морг трупы, одежда и иные предметы, доставленные с трупом, регистрируются в журнале. Трупы хранятся в условиях, препятствующих развитию гнилостных изменений.

Введение в труп консервирующих веществ для бальзамации, при установленных признаках насильственной смерти, применяется с письменного разрешения органа (лица) назначившего экспертизу.

Одежда трупа и иные, доставленные с ним предметы, сохраняются до начала производства экспертизы в том состоянии, в каком они поступили в морг.

Экспертиза трупа иностранного гражданина, первичная экспертиза ранее не исследованного эксгумированного трупа, повторная экспертиза трупа в обязательном порядке производится комиссией судебно-медицинских экспертов.

В постановлении о назначении экспертизы трупа орган (лицо), назначивший экспертизу обязательно указывает гражданство умершего лица.

Замерзшие трупы исследуются после их полного оттаивания при комнатной температуре, при этом не допускается проводить ускоренное оттаивание трупа в условиях повышенной температуры.

Лицо, назначившее экспертизу, может присутствовать при ее производстве. Его неявка к назначенному времени не является основанием для задержки начала производства экспертизы. Если лицо, назначившее экспертизу, присутствовало при производстве экспертизы, в заключение эксперта делается соответствующая запись с указанием его фамилии, должности и места работы.

402. Невостребованный труп после исследования хранится в морге в течение 10 календарных дней. Захоронение невостребованных трупов без письменного разрешения органа (лица) вынесшего постановление не допускается.

403. Производство судебно-медицинских экспертиз трупов и живых лиц (кроме подозреваемых и задержанных лиц, а также в случаях половых преступлений и преступлений, совершҰнных в отношении несовершеннолетних и недееспособных лиц) проводится только в дневное время суток при естественном освещении. Данное требование обусловлено с целью исключения экспертной ошибки в описании и дальнейшей оценке обнаруженных повреждений и изменений, что может негативно повлиять на выводы экспертизы.

Параграф 60. Оформление медицинского свидетельства о смерти, медицинского свидетельства о перинатальной смерти

404. Медицинское свидетельство о смерти (медицинское свидетельство о перинатальной смерти) заполняется после судебно-медицинского исследования трупа (вскрытия) и подписывается судебно-медицинским экспертом, производившим исследование.

Порядок заполнения и выдачи медицинского свидетельства о смерти (медицинского свидетельства о перинатальной смерти) осуществляется в соответствии с действующим законодательством.

Если для установления или уточнения причины смерти необходимо проведение лабораторных исследований, выдается предварительное свидетельство.

После получения результатов лабораторных исследований составляется новое свидетельство о смерти и с отметкой "Взамен предварительного" пересылается в областное (городское, республиканское) статистическое управление.

Руководитель органа судебной экспертизы или заведующий городским, районным, межрайонным отделением органа судебной экспертизы обеспечивает контроль за своевременным составлением и отправкой в статистическое управление нового свидетельства о смерти, направляемого взамен предварительного.

Параграф 61. Организация и производство судебно-гистологической экспертизы (исследований) (24.1)

405. Целью судебно-гистологической экспертизы (исследования) является установление наличия и оценка патологических изменений в органах (тканях), обусловленных насильственными воздействиями или заболеваниями, определение прижизненности и давности повреждений, а также решение иных вопросов, изложенных в постановлении и направлении, требующих специальных научных познаний в области судебной гистологии.

406. Объектами судебно-гистологического исследования являются: фрагменты органов и тканей, забор которых был произведен при вскрытии трупа и другие объекты, проходящие по делу, требующие судебно-гистологического исследования.

При регистрации поступивших на экспертизу объектов на сопроводительном документе отмечают дату его поступления, порядковый номер исследования, метод обработки, соответствие полученных объектов с перечнем, указанным в сопроводительном документе и выявленные дефекты в направленном на исследование материале.

Объекты на протяжении всего времени экспертизы (исследования) находятся в условиях, обеспечивающих их сохранность и возможность дальнейшего использования.

В процессе проведения судебно-гистологического исследования эксперт изучает материалы дела, относящиеся к предмету исследования, выписывает из них необходимые сведения, запрашивает в установленном законодательством порядке предоставление дополнительных объектов и медицинских документов, необходимых для формулирования судебно-гистологического диагноза и дачи заключения эксперта.

407. Судебно-гистологическая экспертиза (исследования) включает:

изготовление препаратов (с применением специальных окрасок с учетом поставленной цели);

микроскопическое исследование (с применением дополнительных методов исследования);

оформление результатов исследования (формирование выводов).

408. Изготовленные гистологические препараты соответствуют следующим требованиям:

иметь толщину не более 10-15 мкм, быть хорошо расправленными, без образования складок и разрывов; при невозможности получить качественный срез допускается изготовление срезов и их фрагментов различной толщины;

окраска срезов должна быть равномерной с четким дифференцированием различных структур, срезы должны быть хорошо просветлены;

не допустимо загрязнение срезов инородными частицами, кристаллами красителя, а также попадание пузырьков воздуха под покровное стекло;

в один парафиновый блок заливается 1 объект, соответственно на предметном стекле размещают 1-3 среза с одного блока (1 объект -1 блок, 1 блок - 1 стеклопрепарат);

из одного объекта изготавливают 1-3 среза для одной методики окраски; при необходимости число срезов может быть большим;

после изготовления препаратов на предметном стекле обозначают количество изготовленных блоков, номер экспертного исследования и год изготовления гистологических препаратов.

Во всех случаях судебно-гистологической экспертизы (исследования) производится окраска срезов гематоксилином и эозином.

В необходимых случаях рекомендуется также применять следующие окраски:

на липиды;

для выявления солей окиси железа - по Перлсу;

на соединительную ткань - по Ван-Гизону, по Зербино, по Маллори;

на эластические волокна - по Вейгерту, по Харту и др.;

на выявление "повреждений" кардиомиоцитов - по Рего, по Ли, по Зербино;

на амилоид - конго красным, генциановым фиолетовым;

гликоген - по Бесту, по Шабадашу, реактивом Шиффа;

окраска нервной ткани - по Нисслю;

для выявления гемоглобинурийных пигментов -по Лепене;

мазков-отпечатков слизистой оболочки верхних дыхательных путей -по Павловскому;

для определения кровенаполнения микроциркуляторного русла легких при экспертизе трупов новорожденных - по Маллори;

для выявления микробов - метиленовым синим Лефлера, по Грамвейгерту и др.;

для определения ряда патологических состояний возможно также применение ряда специальных методов исследования - фазово-контрастный, люминесцентный, в поляризованном свете и другие;

эксперт также может использовать методики, описанные в специализированных источниках.

409. При оформлении результатов экспертизы (исследования) эксперт-гистолог систематизирует выявленные микроскопические изменения.

Выводы должны вытекать из исследовательской части, быть научно- обоснованным и строиться по патогенетическому принципу.

При недостатке информации используется фактографическое оформление диагноза, при котором в систематизированной последовательности приводят обнаруженные в органах и тканях изменения.

В повреждениях органов и тканей травматического и нетравматического генеза отмечают характер и степень выраженности реактивных процессов, указывая преимущественную их локализацию.

Судебно-гистологическое исследование одного фрагмента органа или ткани (мазка) с применением одной методики окраски является условной единицей (объектом) гистологического исследования. Каждая дополнительная окраска препарата, изготовленного из этого же фрагмента, использование каждого специального метода микроскопии (люминесцентный, фазово-контрастный, в поляризованном свете и др.), а также морфометрирование и микрофотографирование одного препарата учитывают как дополнительный объект-исследование.

При завершении экспертного исследования биологических объектов, хранение которых требует специальных условий, оно осуществляется в органе судебной экспертизы. Данные о сроке хранения остатков объектов судебной экспертизы указываются в Заключении эксперта.

Трупный материал, поступающий по направлениям судебно-медицинских экспертов, хранится в отделении в условиях обеспечивающих их полную сохранность.

Гистологический архив формируют из стеклопрепаратов, парафиновых блоков (при парафиновой заливке) и влажного архива кусочков внутренних органов и тканей.

Гистологические стеклопрепараты хранят в течение двух лет. Объекты, залитые в парафин, после снятия с блоков сохраняют в течение трех лет, если иные сроки не были определены органом (лицом), назначившим экспертизу. Влажный архив кусочков внутренних органов и тканей хранят в 10% растворе формалина в течение одного года, если иные сроки не были определены органом (лицом), назначившим экспертизу.

Объекты на блоках, залитые в целлоидин, а также оставшиеся после замораживания кусочки сохраняют до окончания экспертного исследования.

В случаях порчи гистологического архива или его непригодности к дальнейшему хранению составляют соответствующий акт, под которым подписывается руководитель отделения, эксперт- гистолог и лаборант.

Стеклопрепараты, изготовленные из минерализата, на наличие диатомового планктона хранят в течение одного года.

По истечении срока хранения объекты уничтожаются с соблюдением санитарных и других норм безопасности. Уничтожение архивного гистологического материала, органов и тканей производится комиссионно, при этом составляется датированный "Акт уничтожения объектов экспертизы (исследования)" с указанием номера экспертизы (исследования), датой поступления и окончания исследования под которым подписывается руководитель экспертного подразделения, эксперт и лаборант.

Параграф 62. Организация и производство судебно-биологической и судебно-цитологической экспертизы (исследований) (25.1)

410. Целью судебно-биологической экспертизы является исследование крови, выделений и волос человека с помощью иммунных реакций. Целью судебно-цитологической экспертизы является исследование частиц органов и тканей, изолированных клеток с помощью микроскопии.

411. Для производства экспертизы предоставляются:

постановление о назначении экспертизы;

сравнительные образцы (кровь, выделения, волосы и другие), необходимые для производства конкретной экспертизы.

Образцы крови у проходящих по делу лиц изымаются в судебно-биологическом подразделении (при наличии кабинета забора крови) или же по поручению лица, назначившего экспертизу, медицинским работником медицинской организации, с последующей доставкой на исследование. Образец жидкой крови из трупа берет эксперт, производящий вскрытие (целесообразно производить забор из полости сердца). В тех случаях, когда кровь в силу каких-то причин взять невозможно, в качестве образцов берут волосы, ногти, кости, мышцы.

При определении групповой характеристики крови лиц, проходящих по делу, образцы исследуются в высушенном виде на марле.

В исключительных случаях в качестве образца исследуют одежду, снятую с трупа (это действие оговаривается в постановлении о назначении экспертизы).

Протокол изъятия вещественных доказательств и образцов для сравнительного исследования;

Материалы необходимые для проведения экспертизы (заключение экспертизы трупа или живого лица; первичное заключение эксперта в тех случаях, когда назначена повторная или дополнительная экспертизы).

При отсутствии подозреваемого (или потерпевшего) экспертизу производят без образцов.

412. Сохранность объектов исследования и документов на период производства экспертизы обеспечивает эксперт, после завершения экспертизы они передаются органу (лицу), назначившего экспертизу.

Архивный материал хранится (образцы трупной крови, тампоны, волосы, ногти, кости, цитологические стеклопрепараты, независимо от результатов исследования) - 3 года, если иные сроки не были определены органом (лицом), назначившим экспертизу.

Уничтожение объектов и документов производится комиссией в составе 3 человек с составлением акта, утверждаемого руководителем органа судебной экспертизы.

При проведении исследований по установлению наличия, вида, группы, пола, расходование объектов производят так, чтобы обеспечить полноту исследования, и возможность дополнительных или повторных действий с ними, за исключением чрезвычайно малых объектов, без полного уничтожения которых невозможно ответить на поставленные вопросы.

Жидкая кровь исследуется не позднее, чем на следующий день после еҰ поступления в подразделение либо высушивается на марлевой салфетке.

Маркировка объектов должна быть четкой и оставаться неизменной во всех реакциях при исполнении одной экспертизы.

Перед проведением каждого исследования, в зависимости от его вида, проверяют пригодность используемых реактивов и реагентов (их специфичность и активность) и стандартных эритроцитов для установления групповой принадлежности.

Любой из применяемых методов при экспертизе крови и выделений может быть использован экспертом в работе, с учетом чувствительности каждого. В случае получения отрицательной реакции, при использовании менее чувствительного метода, обязательно применяют более чувствительный и только после его проведения делают вывод о не обнаружении крови или выделений.

Для вывода о присутствии крови или выделений достаточно использование любого из перечисленных методов, давшего после его применения положительный результат, а для вывода о не обнаружении крови или выделений обязательно последовательное применение разных методов по нарастанию их чувствительности.

Отрицательный результат реакций не является основанием для вывода об отсутствии крови или выделений. В этом случае эксперт констатирует только факт их не выявления.

В следах крови человека, смешанной с кровью животных, групповые свойства не определяют.

На окурках и жевательных резинках, имеющих признаки пребывания во рту, наличие слюны не устанавливают. В случаях, когда при выявлении группоспецифических антигенов на окурках и жевательных резинках получают нечеткие результаты, прибегают к реакции по установлению наличия слюны.

Выявление пота на спичках, в подногтевом содержимом, на окурках проводить не рекомендуется из-за большой вероятности неспецифических результатов.

Не устанавливается наличие пота на длительно ношенных предметах (подкладке головных уборов, стельках обуви, носках, чулках и других вещах).

Параграф 63. Организация и производство медико-криминалистической экспертизы (26.1)

413. Целью медико-криминалистических исследований является установление и оценка фактов, при которых, помимо знаний в области общей судебной медицины, требуются специальные научные познания в области криминалистической идентификации и применение различных специальных лабораторных методов исследования (физических, фотографических, технических, химических, математических).

414. В медико-криминалистических подразделениях судебно-медицинских лабораторий производятся следующие виды судебно-медицинских исследований:

трасологические;

баллистические;

отождествления личности;

микрологические (экспертизы микрообъектов и следов веществ);

реконструкции событий (ситуационные экспертизы).

415. Объектами трассологических исследований являются:

повреждения;

следы внедрения на теле человека и связанные с ними по происхождению аналогичные следы на одежде, возникшие в результате механического взаимодействия острых и тупых предметов с одеждой и телом человека, кровотечения, переноса веществ и частиц материалов с одной взаимодействующей поверхности на другую, а также воздействия химических, термических и иных факторов, приводящих к телесным повреждениям;

документированные отображения свойств указанных следов и процессов их возникновения в виде словесно-речевых, графических, фотографических, рентгенографических, математических и других моделей в материалах уголовного дела и медицинских документах;

предполагаемые орудия травмы (проверяемые объекты) и отображения их следов в различного вида моделях;

образцы объектов экспертизы, представленные для исследования и полученные экспериментально в ходе экспертизы.

416. При производстве трасологических исследовании решают следующие вопросы:

установление вида, механизма и условий образования следов;

определение свойств орудия травмы и его отождествления.

417. Объектами баллистических исследований являются:

огнестрельные повреждения тела человека и связанные с ними единым механизмом образования огнестрельные повреждения одежды, иные следы на теле и одежде, возникающие в процессе причинения огнестрельной травмы, а также огнестрельные снаряды, их части, извлеченные из тела и одежды;

фиксированные отображения свойств огнестрельных повреждений и следов, связанных с ними, на теле и одежде человека в виде словесно-речевых, графических, фотографических, рентгенографических, математических и других моделей в различного рода материалах уголовного дела и медицинских документах;

документированные отображения процессов возникновения изучаемых огнестрельных повреждений и сопутствующих им следов в виде объективных моделей динамики огнестрельной травмы, представленных на исследование и полученных экспериментально в ходе экспертизы;

повреждения тела человека и связанные с ними единым механизмом повреждения одежды, возникшие в результате взрывной травмы, иные следы на теле и одежде, образующиеся в процессе повреждения взрывом, их отображения и образцы взрывных устройств или их составных частей;

другие объекты экспертизы, представленные и/или полученные экспериментально в ходе еҰ выполнения.

418. При производстве баллистических исследований:

устанавливают факт поражения снарядом огнестрельного оружия, поражающими факторами взрывного устройства;

определяют количество повреждений и последовательность выстрелов;

определяют локализацию входных и выходных повреждений;

устанавливают направления раневых каналов, дистанцию выстрелов, вид и особенности огнестрельного оружия и боеприпасов, положение и позу тела потерпевшего в момент причинения огнестрельных повреждений, признаки причинения повреждения через преграду и после рикошета снаряда, направление выстрела, а также механизм и условия возникновения повреждений тела и одежды при взрывной травме, определенные характеристики взрывных устройств.

419. Объектами исследований отождествления личности являются:

части тела и другие объекты от неопознанных трупов людей на любой стадии трупных изменений, расчлененных трупов, отчлененные части тела, скелетированные трупы, части скелетов, отдельные кости, костные фрагменты, объекты, похожие на кости, зола из мест сожжения трупов;

признаки, характеризующие особенности неопознанных трупов, их частей, костных останков, документированных в виде их словесно-речевых, антропометрических, морфологических, графических, объемных, фотографических, рентгенографических и других моделей, полученных при осмотре на месте обнаружения и в процессе проведения судебно- медицинских экспертиз;

документально зафиксированные данные о месте, условиях нахождения и обстоятельствах обнаружения неопознанных трупов;

документально зафиксированные сведения о лицах, находящихся в розыске, отображения в виде объективных моделей, а также зафиксированные сведения, поступившие от родственников о лицах, находящихся в розыске и представленные на экспертизу.

420. При экспертизе отождествления личности определяют видовую принадлежность останков, количество трупов, которым они принадлежали, их расовую, половую, возрастную принадлежность, прижизненный рост и другие размеры тела, особенности его строения, наличие признаков имевшихся заболеваний, телесных повреждений, их характер и давность, признаки словесного портрета и другие индивидуальные особенности, необходимые для установления личности неопознанных останков.

421. Объектами микрологических исследований (экспертиз микрообъектов и следов веществ) являются:

микрочастицы и микроследы в поврежденных тканях трупов людей и в следах на одежде, связанных по механизму образования с телесными повреждениями;

объекты, изъятые в микроколичествах для проведения исследования в спектральной лаборатории, судебно- биологическом, судебно-гистологическом, химико-токсикологическом подразделениях;

зафиксированные в уголовном (розыскном) деле и в медицинских документах сведения о ранее проведенных микрологических исследованиях, о результатах судебно-медицинского исследования трупа на месте его обнаружения и других, направляемых на экспертизу объектах.

Микрологические исследования проводят как самостоятельные в тех случаях, когда по представленным материалам и сформулированным вопросам не требуется проведения других видов экспертиз.

При судебно-медицинских микрологических исследованиях устанавливают наличие на одежде, на теле трупа, в повреждениях и в тканях тела инородных микрообъектов, факт переноса (внедрения) веществ и микрообъектов с орудия травмы на одежду и тело и наоборот.

422. Объектами экспертиз реконструкции событий (ситуационных экспертиз) являются:

материалы уголовных дел, завершенных судебно-медицинских и криминалистических экспертиз;

материалы следственных и экспертных экспериментов, выполненных в период проведения ситуационных экспертиз;

объекты ранее проведенных экспертиз (предметы одежды участников событий, транспортные средства, орудия нанесения повреждений, огнестрельное оружие, предметы обстановки места происшествия и прочие), а также образцы, копии и объективные модели;

живые лица - фактические участники изучаемых событий и статисты, привлекаемые для реконструкции обстоятельств, имеющих значение для ситуационного анализа;

подлинное место происшествия, участок дороги, ландшафта или максимально соответствующая ему по документально зафиксированным существенным параметрам и условиям имитация места происшествия.

При экспертизе реконструкции событий, задача эксперта сводится к установлению соответствия (или несоответствия) показаний участников событий о динамике процессов причинения и получения телесных повреждений объективным данным, добытым следственным и экспертным путем.

423. В ходе проведении экспертиз используются:

литературные данные;

диссертационные работы;

научные статьи, опубликованные в официальных изданиях и других материалах;

компьютерные программы, имеющие сертификат на право использования, апробированные в подразделении и давшие положительный эффект;

методики медико-криминалистических исследований.

424. Процесс производства экспертизы включает следующие этапы:

ознакомление с постановлением, предоставленными материалами (включая медицинские документы);

предварительный осмотр вещественных доказательств и предоставленных образцов;

исследование;

формулирование выводов;

оформление заключения экспертизы.

На этапе ознакомления с постановлением о назначении экспертизы эксперт изучает обстоятельства дела, вопросы, подлежащие разрешению, и перечень представленных на экспертизу материалов, проверяет соответствие поступивших материалов их перечню.

Предварительный осмотр вещественных доказательств (образцов) осуществляют с целью определения объема предстоящей работы, степени их пригодности для проведения определенного вида исследования, сортировки и классификации объектов на идентифицирующие и идентифицируемые нумерации и маркировки, а также для своевременного принятия мер по сохранности их первоначальных свойств.

425. Объекты экспертизы подвергают исследованию в определенной последовательности, которая обусловлена:

местом каждого объекта в идентификационном процессе (при трассологических и баллистических экспертизах в первую очередь исследуют идентифицирующие объекты, то есть следы от отождествляемых орудий, а во вторую очередь исследованию подвергают проверяемые объекты - предполагаемые орудия травмы; в экспертизах отождествления личности и микрологических экспертизах - сначала исследуют идентифицируемые объекты, а затем весь сравнительный материал);

изменчивостью первоначальных свойств объектов (первыми исследуют объекты, идентификационные признаки которых в результате гнилостных и прочих процессов могут быть утрачены ранее, чем у других объектов);

механизмом и условиями образования (в первую очередь исследуют повреждения наружных слоев материалов одежды, затем внутренних, после этого послойно изучают раневой канал; идентификационные исследования по следам-повреждениям начинают с тех, которые причинены в первую очередь, если предварительно установлена последовательность их образования).

При выборе методов исследования эксперт сначала определяет все методы, применяемые при данном виде экспертизы. Затем, исходя из характера объектов, отбирает наиболее пригодные и эффективные методы для использования в конкретном случае и определяет очередность их применения, исходя из необходимости максимального сохранения свойств объектов до конца исследования.

Общий порядок проведения исследования определяют с учетом основных положений теории криминалистической идентификации в зависимости от вида экспертизы.

426. При проведении трасологических экспертиз, исследования проводят в следующей последовательности:

раздельное исследование подлинных (исследуемых) следов (идентифицирующих объектов), при котором по документальным данным и на нативном материале (непосредственно следы - повреждения на одежде и теле пострадавшего, инородные наложения и включения на них) изучают свойства каждого следа в отдельности всеми доступными средствами, определяют механизм его образования, выявляют общие и частные признаки и выясняют степень пригодности для отождествления;

сравнительное исследование подлинных следов, в процессе которого устанавливают повторяемость каждого выявленного признака в различных следах; определяют, один или несколько следообразующих объектов отобразилось в них, либо констатируют единообразие или разнообразие механизмов следообразования и определяют связи между изучаемыми следами;

раздельное исследование при наличии предполагаемых орудий травмы и получение экспериментальных следов (образцов) этими орудиями;

раздельное и сравнительное исследование экспериментальных следов, которые проводят по той же схеме, что и при исследовании подлинных следов;

сравнительное исследование подлинных, экспериментальных следов и оценка полученных результатов.

Процесс сравнительного исследования проводят последовательно от общих признаков к частным. При сравнении объектов по общим признакам выявляют и оценивают сходства и различия. Сравнением частных признаков устанавливают совпадения и различия.

427. При проведении баллистических исследований исследования проводят в той же последователъности, что и в трассологических экспертизах, но учитывают следующие особенности:

признаки, определяющие механизм и условия возникновения огнестрельных повреждений в баллистических экспертизах, в большей мере, чем в трасологических, приобретают самостоятельное идентификационное значение, так как они, наряду с информацией о дистанции выстрела, локализации входных и выходных отверстий, направлении и глубине раневого канала и прочее, отображают вид и особенности (иногда индивидуальные) огнестрельного оружия и боеприпасов;

сравнительным материалом для установления механизма и условий образования повреждений, вида и особенностей огнестрельного оружия (при отсутствии предполагаемых орудий травмы), могут служить образцы аналогичных орудий, представленные на экспертизу, а при их отсутствии - данные о групповых баллистических свойствах оружия, полученные в экспериментах при ранее проведенных экспертизах или опубликованные в специальной литературе;

при производстве баллистической экспертизы особое внимание уделяют соблюдению правил техники безопасности, в частности, перед судебно-медицинским исследованием огнестрельного оружия необходимо убедиться, что оно не заряжено, а экспериментальные стрельбы проводить только в рамках комплексной экспертизы, в специально оборудованном под тир помещении, с соблюдением соответствующих мер безопасности и участием специалиста по криминалистическим исследованиям огнестрельного оружия.

428. При проведении исследований по отождествлению личности последовательность выполнения и объем исследований определяют, исходя из характера и качественного набора представленных объектов:

раздельное анатомо-морфологическое исследование идентифицируемых объектов (неопознанных останков или объектов, похожих на них), проводят в сомнительных случаях, когда определяют биологическую и тканевую принадлежность каждого объекта, анатомическую и видовую принадлежность;

устанавливают признаки пола, расы, возраста и роста, заболеваний, травм, врожденных дефектов и других особенностей каждого объекта;

сравнительно-анатомическим исследованием устанавливают происхождение разрозненно обнаруженных объектов на предмет их происхождения от одного индивида по выявленным при раздельном исследовании признакам, когда их происхождение от человека не вызывает сомнения;

совокупной оценкой (синтезом) данных раздельного исследования идентифицируемых объектов, происходящих от одного индивида, окончательно устанавливают его пол, возраст и рост, учитывая результаты изучения всех объектов, признаки патологических изменений и аномалий развития, а также определяют внешние прижизненные, общие и частные признаки, словесный портрет, рубцы кожи и другие данные;

раздельным исследованием сравнительного материала на разыскиваемых лиц, устанавливают пригодные для идентификационных исследований документальные сведения, фотоснимки, рентгенограммы и другие объекты- модели (идентифицирующие объекты), отображающие признаки без вести пропавшего, а также изучают и обобщают его признаки;

при сравнительном исследовании идентифицируемых и идентифицирующих объектов; сначала проводят сопоставление данных об их поле, расе, возрасте, росте, особенностях строения тела, затем сопоставлению подвергают признаки из словесного портрета и индивидуальные особенности;

сравнение методами наложения (фотосовмещения), скольжения и репеража выполняют после получения положительного результата сопоставления по перечисленным признакам.

При микрологических исследованиях изучение представленных объектов, как и в антропологических исследованиях, начинают с идентифицируемых объектов, затем следует анализ образцов и сравнительное исследование. В зависимости от перечня и чувствительности используемых в подразделении методов, экспертиза может быть окончена на этапе обнаружения микрообъектов и краткой общей характеристики их, либо доведена до уровня классификации или идентификации вещества.

429. Производство по реконструкции событий (ситуационных исследований) всегда начинают с изучения материалов следствия и выполненных по делу экспертиз (судебно- медицинских и криминалистических), затем, в зависимости от поставленных задач, определяют способы и средства их решения. Этапами выполнения экспертизы являются:

анализ объективных данных о динамике событий, добытых путем следственных и экспертных действий;

раздельный анализ проверяемых версий о динамике события;

экспериментальные исследования, выполненные раздельно по каждой проверяемой версии;

экспериментальное исследование, выполненное с учетом результатов анализа объективных данных;

сравнительное исследование экспериментальных данных с оценкой полученных результатов сравнения.

430. При производстве исследований по реконструкции событий (ситуационные исследований) учитывают следующие особенности:

проведение ситуационных исследований осуществляется на стадии предварительного расследования, когда обвиняемый ещҰ не ознакомлен с материалами уголовного дела и данными содержащихся в нҰм экспертиз;

экспериментальная часть исследований осуществляется как следственный эксперимент (тогда анализ полученных экспериментальных данных проводит эксперт по материалам дела), либо как экспертный эксперимент;

экспериментальные исследования выполняют раздельно по каждой проверяемой версии;

участники расследуемого события и статисты являются объектами исследования и согласно методике эксперимента, подлежат освидетельствованию на предмет схожести их антропометрических признаков и физического развития;

проверяемые с привлечением эксперта отрабатывают версии на участниках событий и статистах, а эксперименты по объективным данным и сравнение их результатов проводят с привлечением статистов;

при моделировании ситуации предварительно на теле статиста, заменяющего (изображающего) потерпевшего, наносят метки соответственно имеющимся повреждениям (метки эти должны быть невидимыми для обвиняемого (прикрыты одеждой), устанавливается соответствие или несоответствие локализации реальных повреждений и условных контактных следов, полученных экспериментально;

объективность исследования достигается адекватным применением основных физических законов механики, отражающих закономерности статики и динамики объектов;

в графическом анализе процесса взаимодействия двух тел (объектов и субъектов) используют планиметрические построения таких физических величин, как вращающий момент, плечо и рычаг силы и другое, при наличии количественных показателей физических величин они могут быть получены с помощью динамометра, миллисекундомера, тензометра и других приборов; ситуационная оценка исследуемой версии (процесса) может быть подкреплена математическим анализом с получением расчҰтных величин: импульса силы, линейного ускорения, энергии удара, упругих сил сопротивления и прочих параметров;

сравнение результатов всех отработанных версий с объективными данными проводят по всем параметрам: локализации, направлениям длинников ран, их обушковых и лезвийных концов, направлениям раневых каналов, другим морфологическим признакам, указывающим траекторию полҰта огнестрельного снаряда, движения орудия травмы, транспорта и прочего;

выявляют сходства и различия, причҰм различия подразделяют на существенные (полное несовпадение) и несущественные, зависящие от условий проведения эксперимента, в ходе которого практически невозможно добиться абсолютного совпадения всех сравниваемых параметров;

на основании проведенного сравнительного исследования делают вывод о возможности или невозможности причинения повреждений, приводя его подробную аргументацию, которую излагают в резюмирующей части заключения эксперта;

при существенных различиях делают вывод о невозможности причинения повреждений при данной ситуации; при отсутствии существенных различий и наличии сходств не исключают возможность образования повреждений у потерпевшего в изученной ситуации, категорический вывод в этом случае делается при достоверном и убедительном исключении всех других возможных версий событий;

в тех случаях, когда экспериментальные исследования не требуют демонстрации динамики событий статистами, используют биоманекены или искусственные манекены, либо анализируют динамику событий в графических схемах, математических расчетах, путем репеража фотоизображений с помощью компьютерного моделирования;

все действия участников эксперимента фиксируют с помощью фото-, кино-, видеосъҰмки с акцентированием внимания на узловых этапах и фазах (расположение орудия травмы в руке нападавшего, взаиморасположение потерпевшего и нападавшего, траектория движения руки с орудием травмы, контакт орудия травмы с телом потерпевшего, последующие перемещения участников событий, транспортного происшествия; фиксации подлежат не только статические этапы, но и фазы динамики движений);

ситуационная экспертиза иллюстрируется (фотографиями с реперажем, рисунками, схемами с векторно-графическими построениями), наглядно раскрывая все этапы процесса экспериментального исследования и подтверждая результаты сравнительного анализа.

Параграф 64. Организация и производство экспертиз половых состояний лиц женского и мужского пола

431. Экспертизы половых состояний проводит судебно-медицинский эксперт, независимо от ведомственной принадлежности, на основании постановлений органа (лица) ведущего уголовный процесс.

В случае необходимости для проведения экспертизы иных специальных медицинских познаний, то экспертизу проводят комиссионно с участием специалистов соответствующего медицинского профиля.

Экспертизу лиц женского и мужского пола проводят в оборудованном для этой цели светлом, теплом помещении, при естественном дневном освещении или достаточном искусственном освещении. При отсутствии надлежащих условий экспертизу следует проводить в профильных организациях здравоохранения.

Обследование наружных и внутренних половых органов лиц женского пола проводят на гинекологическом кресле.

Параграф 65. Установление признаков насильственных действий сексуального характера

432. При насильственных действиях сексуального характера в отношении потерпевших лиц, как женского так и мужского пола, могут совершаться различные насильственные и противоестественные сексуальные манипуляции, которые относятся к разряду половых преступлений.

В результате совершения насильственных действий сексуального характера у потерпевших могут возникать разнообразные повреждения на теле, в том числе и на половых органах:

может наступить нежеланная беременность;

могут наступить заражения венерическими заболеваниями, ВИЧ-инфекция;

совершения актов мужеложства, лесбиянства;

в отношении потерпевших малолетнего возраста - совершение развратных действий.

Поэтому в задачу эксперта входит установление возникающих при этом объективных признаков указанных действий.

Параграф 66. Порядок производства химико-токсикологических экспертиз (исследований) (27.1)

433. Целью химико-токсикологической экспертизы (исследования) является химическое исследование объектов (вещественных доказательств, образцов), требующее специальных научных познаний в области токсикологической химии.

434. Объектами химико-токсикологического исследования являются: внутренние органы трупов людей, биологические жидкости и выделения тела человека, другие объекты, проходящие по делу, требующие химико- токсикологического исследования.

При проведении химико-токсикологического исследования трупного материала в рамках производства судебно-медицинской экспертизы трупа третья (объемная, весовая) часть каждого присланного объекта в день начала исследования отделяется, и хранится для возможной повторной или дополнительной экспертизы (исследования) сроком и условиях в соответствии с положениями настоящих Правил.

Объекты на протяжении всего времени экспертизы (исследования) находятся в условиях обеспечивающих их сохранность и возможность дальнейшего использования.

435. Учитывая большой круг веществ (любые природные и синтетические вещества, используемые в быту, медицине, ветеринарии, сельском хозяйстве и так далее), являющихся целью химико-токсикологического экспертного исследования (искомыми веществами), при этом универсальных и исчерпывающих наборов методов и тестов, пригодных для одномоментного их обнаружения (исключения) не существует, при производстве химико-токсикологических экспертиз (исследований), эксперт может использовать методики, описанные в специализированных источниках.

Перечень веществ обязательных к химико-токсикологическому исследованию определяется в соответствии с поставленными на разрешение вопросами, обстоятельств дела и определен соответствующими методиками.

Эксперт выбирает необходимые методы определения искомого вещества (веществ) обеспечивающие наиболее достоверные результаты, в зависимости от поставленных вопросов, клинической, секционной картины, обстоятельств дела, данных, полученных с места происшествия, состояния и количества представленных объектов, оснащенности лаборатории.

Для исключения неоправданного расхода объектов, эксперт при поступлении объектов экспертизы (исследования) тщательно изучает все материалы по проводимой экспертизе (исследованию):

1) соответствие поставленных вопросов, данными сопроводительных документов (обстоятельства дела, данные медицинских документов, судебно-медицинский диагноз и другие материалы);

2) оценивает результаты наружного осмотра объектов исследования (характер объекта, его количество, окраска, специфический запах, наличие посторонних включений, реакции среды, наличие консерванта).

Химико-токсикологическое исследование может быть расширено на другие вещества в зависимости от особенностей течения химических реакций.

При необходимости в ходе экспертизы проведения анализа на вещества, не указанные в постановлении, эксперт расширяет исследование, известив об этом лицо (орган), назначивший экспертизу.

Эксперт проводит в пределах своих специальных познаний такие исследования, которые могут иметь значение для дела.

При каждом исследовании следует использовать по возможности наименьшее количество объекта, чтобы его осталось достаточно для дополнительных исследований.

436. При завершении экспертного исследования биологических объектов, хранение которых требует специальных условий, оно осуществляется в органе судебной экспертизы.

Данные о сроке хранения остатков объектов судебной экспертизы указывается в Заключении эксперта.

Остатки биологических объектов хранятся в архиве отделения в опечатанном виде, на маркировке указывается: номер экспертизы (исследования), дата окончания исследования, срок хранения, ФИО и подписи эксперта.

437. Трупный материал, поступающий по направлениям судебно-медицинских экспертов, может храниться в отделении без сохранения первоначальной тары, но в условиях обеспечивающих их полную сохранность и возможность установления анатомического наименования.

Остатки трупного материала направленные в рамках производства судебно- медицинской экспертизы трупа с целью определения этилового спирта (при температуре в пределах +1 С° - +2 С°), а также кровь, направленная на карбоксигемоглобин хранятся в течение двух месяцев, если иные сроки не были определены органом или лицом, назначившим экспертизу, при температуре не выше +2 С° (запись о сроке хранения указывается в тексте заключения эксперта).

Остатки трупного материала направленные в рамках производства судебно- медицинской экспертизы трупа с целью определения других токсических веществ, хранятся в течение года, если иные сроки не были определены органом или лицом, назначившим экспертизу, при температуре не выше -10С° (запись о сроке хранения указывается в тексте заключения эксперта).

Остатки объектов направленных на договорной основе хранятся в течение одного месяца после завершения исследования, в условиях препятствующих их порче (запись о сроке хранения указывается в Заключении (Акте).

По истечении срока хранения объекты уничтожаются с соблюдением санитарных и других норм безопасности. Уничтожение объектов производится комиссией, при этом составляется датированный "Акт уничтожения объектов экспертизы (исследования)" с указанием номера экспертизы (исследования), датой поступления и окончания исследования под которым подписывается руководитель экспертного подразделения, эксперт и лаборант.

В отдельных случаях при необходимости уничтожения объектов ранее установленного срока в связи с отсутствием условий для их хранения, объекты экспертизы (исследования) могут быть уничтожены только по письменному разрешению органа (лица), их направившего.

По окончании химико-токсикологической экспертизы (исследования) все сопроводительные документы хранятся вместе со вторым экземпляром заключения эксперта в архиве органа судебной экспертизы сроком 25 лет.

Учитывая разнообразие перечня искомых веществ, используемых методик в зависимости от поставленных вопросов, состояния и количества, представленных объектов, обстоятельств дела, оснащенности лаборатории в целях единого подхода к учету объема экспертной работы в химико-токсикологических подразделениях действуют коэффициенты пересчета химико-токсикологических исследований на условные единицы (полные анализы) в соответствии с Таблицей коэффициентов пересчета химико-токсикологических исследований на полные анализы согласно приложению к настоящим Правилам.

Параграф 67. Особенности производства судебно-наркологической экспертизы (28.1)

438. Судебно-наркологическая экспертиза (далее – СНЭ) в отношении лиц, содержащихся под стражей, проводится в местах нахождения указанных лиц (следственные изоляторы, изоляторы временного содержания), а также в кабинете судебного эксперта при наличии условий, необходимых для проведения исследований.

439. СНЭ проводится в амбулаторных условиях. При выявлении в процессе проведения СНЭ данных о наличии психических заболеваний, судебно-наркологический эксперт наряду с ответом на поставленные вопросы, указывает в заключении на необходимость производства судебно-психиатрической экспертизы.

440. Заключение эксперта (экспертов) должно быть основано:

1) на данных, полученных в процессе клинического исследования;

2) на сведениях, содержащихся в материалах дела, где имеются характеризующие сведения о лице, подлежащем судебно-наркологической экспертизе (с указанием страницы дела); необходимые материалы: справка-требование о предыдущих судимостях, характеристики участковых инспекторов, родственников;

3) на медицинской документации, полученной из психиатрических, наркологических организаций;

4) на результатах инструментальных и лабораторных методов исследований.

441. Анамнестические сведения должны содержать:

1) сведения о раннем развитии;

2) сведения о наследственной отягощенности психическими, наркологическими расстройствами;

3) сведения о полученном образовании;

4) сведения о трудовой деятельности, о воинской службе;

5) выявление личностных особенностей до заболевания и характерологических изменений, которые произошли за время болезни;

6) выявление перенесенных соматических заболеваний, травм и последствий;

7) сведения о привлечении к административной и уголовной ответственности;

8) данные о семейном положении;

9) анамнез заболевания, который должен содержать данные о формировании большого наркологического синдрома, отражая формирование синдрома измененной реактивности (изменения формы потребления, толерантности, исчезновения защитных реакций при передозировке и изменение формы опьянения), синдрома психической зависимости и синдрома физической зависимости. Указывается длительность последнего приема психоактивных веществ и состояния отмены. Отмечается последовательность появления психотических расстройств, судорожных припадков. Отражаются данные о ранее проведенном лечении и его результатах.

442. Общий осмотр включает:

1) выявление следов различных повреждений, в том числе следов от внутривенных, внутримышечных инъекций, "дорожек" (место расположение, цвет, давность, длина), самопорезов (с учетом их давности), особенностей татуировок, если они имеются;

2) осмотр волосистой части головы для выявления рубцов, шрамов после перенесенных травм;

3) осмотр слизистой полости рта (рубцы, наличие следов прикусов как следствие эпилептических припадков).

443. Исследование соматического состояния по органам и системам с учетом предъявляемых жалоб и наличия соматических заболеваний в анамнезе должно включать:

1) перкуссию и аускультативное исследование органов дыхания;

2) исследование сердечно-сосудистой системы (аускультация, измерение артериального давления, частоты пульса);

3) исследование органов пищеварения (пальпация живота, выявление увеличения печени, если оно имеется).

444. При исследовании неврологического состояния определяются:

1) расстройства функции черепно-мозговых нервов;

2) сухожильные и периостальные рефлексы, их изменения, наличие патологических рефлексов, объем произвольных движений, наличие параличей, парезов конечностей;

3) экстрапирамидные нарушения (картина гипокинеза, гиперкинеза, нарушения мышечного тонуса, наличие различных гиперкинезов, тремор, миоклонии);

4) мозжечковая патология и расстройства координации движения, отмечаются расстройства речи, изменения почерка, нистагм;

5) чувствительность и ее нарушения;

6) расстройства функции вегетативной нервной системы.

445. При изложении психического состояния лица, которому производится СНЭ, применяется описательный метод. В нем не должно быть обобщающих определений и стандартных формулировок. Описывая тот или иной симптом или синдром, следует начать с описания внешнего облика и поведения лица, направленного на судебно-наркологическую экспертизу. Описанию подлежат состояние сознания, аффективные, волевые, психомоторные расстройства, нарушения восприятия, мышления, интеллекта, внимания, памяти. Опрос следует вести активно, планомерно и целенаправленно. Описание психопатологических симптомов должно проводиться не разрозненно и случайно, а в той связи, в которой они взаимосвязаны друг с другом.

Расстройства восприятия и бредовые переживания необходимо излагать в сжатой форме, указывая, в чем это выражается и как исследуемое лицо мотивирует реальность болезненных переживаний. Описание пароксизмальных расстройств (судорожные, бессудорожные припадки) следует проводить по сохранившимся воспоминаниям и свидетельствам очевидцев, прослеживая связь во времени между их возникновением и прекращением приема психоактивных веществ. Исследование психического статуса следует завершить выяснением отношения исследуемого лица к СНЭ и оценки своего состояния.

446. В ходе проведения СНЭ применяются лабораторные (исследование биологических сред организма (моча, кровь) на наличие психоактивных веществ, а также строго по медицинским показаниям (в отношении лиц, которым может быть применено решение о принудительном лечении по месту дальнейшего отбывания наказания) - общий анализ крови, общий анализ мочи, микрореакция крови и другие) и инструментальные (ультразвуковое исследование органов брюшной полости, компьютерная томография головного мозга, рентгенологическое исследование органов грудной клетки и другие) методы.

447. По результатам проведенной СНЭ производится оценка результатов проведенных исследований с обоснованием выводов судебного эксперта (экспертов).

Параграф 68. Особенности производства судебно-психиатрической экспертизы (29.1)

448. Судебно-психиатрическая экспертиза в отношении лиц, содержащихся под стражей, проводится в местах нахождения указанных лиц, а также в кабинете судебного эксперта при наличии условий, необходимых для проведения исследований.

449. Судебно-психиатрическая экспертиза проводится в амбулаторных и стационарных условиях. В случаях, если судебно-психиатрические эксперты в результате проведенной в амбулаторных условиях судебно-психиатрической экспертизы не могут ответить на поставленные вопросы вследствие необходимости более длительного и детального наблюдения, ими даются рекомендации о проведении судебно-психиатрической экспертизы в стационарных условиях.

450. При проведении судебно-психиатрической экспертизы не допускается участие третьих лиц, могущих повлечь изменение состояния психики человека - объекта судебной экспертизы.

451. Судебно-психиатрическая экспертиза проводится комиссионно не менее чем двумя судебно-психиатрическими экспертами, а для производства судебно-психиатрической экспертизы по вопросу о вменяемости лица назначается не менее трех судебно-психиатрических экспертов.

452. При проведении судебно-психиатрической экспертизы если по одним вопросам, указанным в постановлении, определении о назначении судебной экспертизы, запросе адвоката, являющегося защитником, представителем потерпевшего, о производстве судебной экспертизы, судебные эксперты дают заключение, а по другим имеются основания для составления сообщения о невозможности дать заключение, ими составляется единый документ - заключение эксперта с рекомендацией о проведении лечения до выхода из временного психического расстройства и последующей судебно-психиатрической экспертизы для решения экспертных вопросов.

Для производства судебно-психиатрической экспертизы представляются заключения предыдущих судебно-медицинских экспертиз, медицинские документы по факту совершения действий, предусмотренных Конвенцией.

Сноска. Пункт 452 – в редакции приказа Министра юстиции РК от 05.12.2024 № 1006 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

453. В заключении экспертов анамнестические сведения собираются в хронологической последовательности от прошлого к настоящему. Схема анамнестических сведений отражает события жизни с момента рождения до момента начала проведения судебно-психиатрической экспертизы и включает трудовой, семейный, сексуальный, брачный, социальный (в том числе криминальный) анамнез.

454. Описание анамнестических сведений направлено на:

1) выявление психических расстройств с учетом времени их появления, последующего усложнения или редукции с оценкой их влияния на различные стороны жизни лица, которому назначено проведение СПЭ (с какого времени страдает психическим расстройством (заболеванием), изменение клиники психических расстройств (заболеваний) в динамике на протяжении жизни, их усложнение, углубление или послабление, восстановление временно утраченных функций);

2) выявление характерологических особенностей до заболевания и личностных изменений, которые произошли за время болезни;

3) выявление особенностей реагирования на различные бытовые обстоятельства, в частности, на психические травмы;

4) выявление не только перенесенных соматических заболеваний и других экзогенных отрицательных факторов (черепно-мозговые травмы, употребление психоактивных веществ), но и оказанного ими влияния на психическое состояние;

5) выявление особенностей критических возрастных периодов (пубертатный, инволюционный);

6) сбор терапевтического анамнеза в случаях лечения психотропными препаратами в прошлом;

7) данные об особенностях психического состояния и поведения в период времени, интересующий орган (лицо), назначивший судебно-психиатрическую экспертизу, в рамках вопросов, поставленных перед судебно-психиатрическими экспертами.

455. Данные из материалов уголовного, гражданского, административного дел, имеющие значение для дачи заключения, приводятся с указанием номеров томов и страниц дела.

456. При описании психического состояния лица, которому назначена судебно-психиатрическая экспертиза, обращается внимание на особенности его внешнего вида, мимику, движения, речь, манеру держать себя и отражается:

1) состояние сознания - степень ориентировки в окружающей обстановке, во времени, собственной личности, понимания цели судебной экспертизы;

2) особенности мышления, памяти, интеллекта, эмоционально-волевой сферы, настроения, внимания и их нарушения;

3) отношение лица, которому производится судебно-психиатрическая экспертиза, к имевшимся в прошлом болезненным психическим расстройствам;

4) имеющиеся психотические расстройства;

5) отношение лица, которому производится судебно-психиатрическая экспертиза, к периоду времени и действиям, которые явились причиной возбуждения дела (уголовного, гражданского или по административным правонарушениям);

6) отношение к собственному психическому состоянию.

457. При изложении психического состояния лица, которому производится судебно-психиатрическая экспертиза, применяется описательный метод. В тех случаях, когда обследуемый употребляет слова и выражения, точно характеризующие его состояние и переживания, они должны быть приведены как прямая речь.

458. Судебно-психиатрические эксперты при наличии в материалах дела используют для дачи заключения письма лиц, в отношении которых производится судебно-психиатрическая экспертиза, их дневники, самоописания болезненных расстройств (описание своего состояния в письменном виде), различные виды их художественной творческой деятельности, а также сведения, полученные из дневников наблюдений медицинского персонала.

459. При наличии пароксизмальных состояний у лиц, в отношении которых производится судебно-психиатрическая экспертиза, описывается их длительность, внешние проявления (цианоз, наличие дополнительных движений) для уточнения характера патологии.

460. Общий осмотр лица, в отношении которого назначена судебно-психиатрическая экспертиза, включает:

1) выявление следов различных повреждений, в том числе самопорезов (с учетом их давности), расположение и особенности татуировок, если они имеются;

2) осмотр волосистой части головы для выявления рубцов, шрамов после перенесенных травм;

3) выявление следов инъекций различной давности, если они имеются;

4) осмотр слизистой полости рта (рубцы, наличие следов прикусов, как следствие судорожных приступов).

461. Исследование соматического состояния по органам и системам с учетом предъявляемых жалоб и наличия соматических заболеваний в анамнезе включает:

1) перкуссию и аускультативное исследование органов дыхания;

2) исследование сердечно-сосудистой системы (аускультация, измерение артериального давления, частоты пульса);

3) исследование органов пищеварения (пальпация живота, выявление увеличения печени, если оно имеется).

462. При неврологическом обследовании определяются:

1) расстройства функции черепно-мозговых нервов;

2) сухожильные и периостальные рефлексы, их изменения, наличие патологических рефлексов, объем произвольных движений, наличие параличей, порезов конечностей;

3) экстрапирамидные нарушения (картина гипокинеза, гиперкинеза, нарушения мышечного тонуса, наличие различных гиперкинезов, тремор, миоклонии);

4) мозжечковая патология и расстройства координации движения, отмечаются расстройства речи, изменения почерка, нистагм;

5) чувствительность и ее нарушения;

6) расстройства функции вегетативной нервной системы.

463. При необходимости уточнения неврологического диагноза проводятся дополнительные методы обследования:

1) эхо- и электроэнцефалографические исследования, позволяющие констатировать снижение порога судорожной готовности, эпилептической активности, а также регистрировать косвенные признаки органического поражения головного мозга и внутричерепной гипертензии, размеров желудочков мозга;

2) реоэнцефалографическое исследование, отражающее состояние сосудистой системы мозга (за счет каротидного и вертебрального бассейнов кровоснабжения);

3) консультация окулиста (определение состояния глазного дна, выявление признаков сосудистого органического поражения головного мозга).

464. По результатам судебно-психиатрической экспертизы производится оценка результатов проведенных судебно-психиатрических экспертных исследований с обоснованием выводов судебно-психиатрических экспертов.

465. Отдельно формулируются выводы, содержащие конкретные ответы на поставленные перед судебными экспертами вопросы.

Параграф 69. Судебно-экспертное исследование обозначений средств индивидуализации (31.1)

Сноска. Глава 5 дополнена параграфом 69 в соответствии с приказом Министра юстиции РК от 05.12.2024 № 1006 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

466. Предметом судебно-экспертного исследования средств индивидуализации являются фактические данные, устанавливаемые на основе специальных научных знаний при решении задач, связанных с определением наличия (отсутствия) тождества и (или) сходства до степени смешения визуальных обозначений, являющихся средствами индивидуализации, а также заявленных на регистрацию либо используемых.

467. Объектами судебно-экспертного исследования средств индивидуализации могут выступать:

визуальные обозначения, являющиеся товарными знаками, географическими указаниями, наименованиями мест происхождения товаров, а также заявленные на регистрацию в качестве товарных знаков либо используемые без регистрации, представленные на материальных носителях (под визуальным обозначением в данном случае подразумевается обозначение, которое может быть однозначно представлено в визуальной форме);

для зарегистрированных товарных знаков – охранные документы Республики Казахстан на товарные знаки (свидетельства Республики Казахстан на товарные знаки); в случае охраны товарного знака по процедуре Международной регистрации, необходимы копии сертификата Всемирной организации интеллектуальной собственности о регистрации товарного знака в соответствии с Протоколом к Мадридскому соглашению о международной регистрации знаков (ратифицирован Законом Республики Казахстан от 27 мая 2010 года) и выписки из MadridMonitor-а, подтверждающие предоставление охраны на территории Республики Казахстан, переведенные на казахский и/или русский язык;

материалы дела, содержащие информацию о факторах, формирующих характеристики вышеуказанных обозначений;

иные материалы дела, относящиеся к предмету экспертизы.

468. Задачей судебно-экспертного исследования средств индивидуализации является идентификационная задача по установлению наличия (отсутствия) тождества и (или) сходства до степени смешения визуальных обозначений, являющихся средствами индивидуализации, заявленных на регистрацию либо используемых без регистрации.

469. Типовые вопросы, решаемые в рамках судебно-экспертного исследования:

Имеется ли тождество (сходство до степени смешения) обозначения (конкретизировать) с товарным знаком (конкретизировать), зарегистрированным в Республике Казахстан и охраняемым в силу международных договоров;

Имеется ли тождество (сходство до степени смешения) обозначения (конкретизировать) с обозначением товара, услуги (конкретизировать), признанным в установленном порядке общеизвестным в Республике Казахстан;

Имеется ли тождество (сходство до степени смешения) обозначения (конкретизировать) с обозначением (конкретизировать), заявленным на регистрацию в качестве товарного знака;

Имеется ли тождество (сходство до степени смешения) обозначения (конкретизировать) с географическим указанием, наименованием места происхождения товаров (конкретизировать), охраняемым в Республике Казахстан;

Имеется ли тождество (сходство до степени смешения) обозначения (конкретизировать) с обозначением (конкретизировать), используемым без регистрации;

Является ли доминирующим компонент (конкретизировать) обозначения.

Перед судебным экспертом могут быть поставлены вопросы, относящиеся только к установлению тождества (сходстве до степени смешения) вышеуказанных обозначений.

Иные вопросы, имеющие значения для дела и относящиеся к компетенции эксперта.

На разрешение судебной экспертизы не могут быть поставлены вопросы, относящиеся к сфере охраны либо защиты средств индивидуализации, имеющие правовой либо справочный характер.

470. Основные требования, предъявляемые к обозначениям, предоставляемым в качестве объектов исследования, сводятся к следующим:

общие требования:

подлежащие исследованию обозначения представляются только в том виде, в котором они заявлены или охраняются;

изображения обозначений должны быть четкими, контрастными, пригодным для репродуцирования средствами копировальной техники;

материальные носители обозначений и особые виды обозначений могут представляться в полную величину, если они не превышают размеров 20х20 сантиметров. В случае превышения указанных размеров изображение представляется в уменьшенном виде.

специальные требования, определяемые видами обозначений:

для исследования объемных обозначений, кроме изображения общего вида этого обозначения (схематическое, фотографическое или выполненное в графическом редакторе с использованием средств компьютерной техники), представляются изображения различных видов объемного обозначения в ракурсах, обеспечивающих полноту представления о заявляемом обозначении и (или) его словесное описание. Дополнительно представляются изображения (в том же виде, что и общий вид этого обозначения) всех необходимых проекций заявляемого обозначения, характеризующих обозначение как объемное и дающих исчерпывающее представление о разных видах этого обозначения;

для исследования голографических обозначений прилагается несколько изображений, отчетливо раскрывающих голографический эффект в целом обозначения (наблюдаемые отражения изображений, изменения яркости и контраста) с различных направлений, в частности, перпендикулярно и под углом выше и ниже перпендикулярного направления. Если в голографическом обозначении изображение объектов меняется, то представляется изображение каждого объекта;

для исследования движущихся обозначений главным условием их представления является точное отражение этапов движения их элементов. Представление движущегося обозначения должно содержать графическое представление движения. Такие обозначения представляются в формате видеозаписи на цифровом носителе информации и (или) распечатанного покадрового воспроизведения этого обозначения. При этом видеозапись должна давать исчерпывающее и ясное представление о количестве, характере, интенсивности и последовательности изменений изображения. Покадровые изображения должны отражать точное количество изменяющихся изображений и последовательность их воспроизведения. Дополнительно прилагается текстовое описание обозначения. Оно не должно быть единственным способом представления обозначения, а может быть лишь дополнением к серии изображений или записи. Текстовое сопровождение может содержать в себе описание хронологического порядка изображений, продолжительность, направление и частоту движения, любые другие данные, которые посчитает нужным указать заявитель;

для исследования позиционных обозначений предоставляются изображения, состоящие из одного вида обозначения, показывающего его местоположение на товаре. При этом сам товар представляется в виде схематического изображения, обозначенного пунктирными линиями;

для исследования цветовых обозначений предоставляются обозначения, являющиеся собственно цветом, сочетанием двух цветов без очерченных контуров. Описание каждого цвета должно строго соответствовать международной системе классификации цветов посредством указания соответствующего цветового кода в соответствии с Инструкцией к Договору о товарных знаках, знаках обслуживания и наименованиях мест происхождения товаров Евразийского экономического союза от 3 февраля 2020 года. При указании цвета (цветовых сочетаний) обозначения приводится название или код цвета (сочетания цветов) в цветовой модели Cyan, Magenta, Yellow, Key color (субтрактивная схема формирования цвета, цветовая модель, с помощью которой формируется отпечатанное изображение – сокращено название CMYK); либо в цветовой модели Red, Green, Blue (адаптированная цветовая модель, описывающая способ кодирования цвета с помощью трех цветов, сокращенное название – RGB). Название или код цвета (цветовых сочетаний) обозначения должны соответствовать цветам, используемым в обозначении;

для исследования световых обозначений предоставляется общий вид обозначений и описание световых эффектов с указанием их характеристик.

Приложение к Правилам организации и производства судебных экспертиз и исследований в органах судебной экспертизы

Таблица коэффициентов пересчета химико-токсикологических исследований на полные анализы

№ п.п.	Метод и объект исследования	Качественное определение		Количественное определение	Примечание
1	2	3		4	5
1. Газовая хроматография (ДТП)
1.	Этиловый спирт				Полное исследование одной пробы только на этиловый спирт
1.1.	Биологические и другие жидкости	0,02		0,04
1.2.	Биологические органы и ткани	0,03		0,05
2.	Исследование на алифатические одноатомные спирты				Полное исследование одной пробы на все алифатические одноатомные спирты
2.1	Биологические и другие жидкости	0,03		0,04
2.2.	Биологические органы и ткани	0,04		0,05
2. Газовая хроматография (ДИП, ТИД, ДЭЗ)
1.	Летучие яды, суррогаты алкоголя	0,03		0,05	Полное исследование одной пробы. При использовании автоматической системы ввода проб к основным значениям прибавляется дополнительно по 0,01ед. за каждую пробу.
.2.	Карбоксигемоглобин	0,05			Полное исследование одной пробы.
3.	Уксусная кислота	0,15		0,2
4.	Другие токсические вещества	0,3		0,3
3. Высоко –эффективная жидкостная хроматография
1.	ВЭЖХ	0,3		0,4	Полное исследование одной пробы.
5. Спектральные методы
1.	Видимая область	0,02		0,04	Полное исследование одной пробы.
2.	УФ- область	0,05		0,1
3.	ИК – область света	0,1		0,2
4.	Атомно-абсорбционный, атомно-эмиссионный	0,4		0,5
5	Масс спектрометрия (в том числе комбинированное исследование ГХ МС и ВЭЖХ-МС)	0,4		0,5
6.	Спектроскопия ядерно-магнитного резонанса	0,4		0,5
7.	Спектроскопия ионной подвижности	0,1		0,2
6. Дистилляция
1.	"Летучие яды", суррогаты алкоголя	0,1			Перегонка из одного объекта
2.	Уксусная кислота	0,15
3.	Гликоли	0,2
4.	Фтор	0,6
7. Изолирование токсических веществ полярными растворителями
1.	Водой
1.1.	из биологических и других жидкостей	0,3			Изолирование из одного объекта
1.2.	из тканей органов	0,35
2.	Гидролиз с последующим изолированием водой
2.1.	биологических жидкостей, извлечений,	0,35
2.2.	тканей органов	0,4
3.	Спиртом	0,45
4.	Твердофазная экстракция	0,5
8. Изолирование органическими растворителями
1.	Любыми органическими растворителями	0,3			Изолирование из одного объекта
9. Деструкция, минерализация, озоление
1.	Любого объекта	0,3			Изолирование из одного объекта
2.	Разрушение для исследования на диатомовый планктон	0,1
10. Диализ
1.	Любого объекта	0,3			Изолирование из одного объекта
11. Хроматография в тонких слоях сорбента
1.1.	Без элюирования	0,1			Исследование в одной хроматографической системе с одним детектирующим реагентом. При проявлении пластинки несколькими реагентами прибавляется дополнительно, с каждым из реагентов, значение для одной реакции идентификации, т.е. 0,02
1.2.	С элюированием	0,15
12. Реакции идентификации
2.1.	Реакции с использования до трех реагентов, без применения каких либо дополнительных процессов (экстрагирования, нагревания, упаривания и т.п.)	0,02			Одна реакция, также для предварительных проб, основанных на химических свойствах
2.2.	Реакции с использования более трех реагентов с применением дополнительных процессов (экстрагирования, нагревания, упаривания и т.п.)	0,04
2.3.	Микрокристаллические реакции	0,05
2.4	Методики с применение микродиффузии	0,2	0,3		Исследование одного объекта
13. Предварительные методы
3. 1.	Иммуно-хроматографический тест	0,01			Проведение предварительного теста в химико-токсикологическом отделении
3.2.	Флуоресценция	0,15
Прочие виды исследований (по затрате рабочего времени) 1 полный анализ =15,75час.
В химико-токсикологических подразделениях вводятся повышающие коэффициенты пересчета химико-токсикологических исследований на полные анализы в зависимости от количества объектов исследованных одним методом. При расчетах ПХА использовать следующие коэффициенты: При исследованиях двух объектов – соответствующее значение в графах 3 и 4 увеличивается с учетом повышающего коэффициента 1,02; при исследованиях от 3-х до 7 объектов соответствующее значение в графах 3 и 4 увеличивается с учетом повышающего коэффициента 1,6; при исследованиях от 7-ми до 10-ти объектов - коэффициент 3,3; при исследованиях более 10-ти объектов - коэффициент 5,0.

Приложение к приказу Министра юстиции Республики Казахстан от 27 апреля 2017 года № 484

Перечень утративших сил некоторых приказов Министра юстиции Республики Казахстан

1. Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 12 марта 2010 года № 164 "Об утверждении Инструкции по производству судебно-психиатрической экспертизы" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов, № 6143, опубликованный в Собрании актов центральных исполнительных и иных центральных государственных органов Республики Казахстан № 12, 2010 года (07.07.2010)).

2. Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 20 мая 2010 года № 368 "Об утверждении Инструкции по организации и производству судебно-медицинской экспертизы" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 6305, опубликованный в газете "Егемен Қазақстан" 2010 жылғы 21 қыркүйектегі № 378-381 (26224) и "Казахстанская правда" от 22 сентября 2010 года № 249 (26310)).

3. Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 31 января 2014 года № 53 "О внесений в приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 12 марта 2010 "Об утверждении Инструкции по производству судебно-психиатрической экспертизы" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 9188, опубликованный в информационно-правовой системе "Әділет" от 02 апреля 2014 года).

4. Приказ Министра юстиции Республики Казахстан от 26 января 2015 года № 53 "Об утверждении Особенностей организации производства комплексных судебных экспертиз, порученного разным органам судебной экспертизы" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 10307, опубликованный в информационно-правовой системе "Әділет" от 16 марта 2015 года);

5. Приказ Министра юстиции Республики Казахстан от 24 февраля 2016 года № 94 "Об утверждении Инструкции по проведению судебно-наркологической экспертизы органами судебной экспертизы Министерства юстиции Республики Казахстан" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 13525, опубликованный в информационно-правовой системе "Әділет" от 7 апреля 2016 года).