Ағзаларды (ағзаның бөлігін) және(немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) транспланттау кезінде иммунологиялық үйлесімділігін айқындау қағидаларын және HLA-зертханасының қызметі туралы ережені бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 27 қазандағы № ҚР ДСМ-159/2020 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 29 қазанда № 21528 болып тіркелді.

"Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шілдедегі Кодексі 211-бабының 2-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Мыналар:

1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес ағзаларды (ағзаның бөлігін) және(немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) транспланттау кезінде иммунологиялық үйлесімділігін айқындау қағидалары;

2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес HLA-зертханасының қызметі туралы ереже бекітілсін.

2. "HLA-зертханасы туралы ережені бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2019 жылғы 8 сәуірдегі № ҚР ДСМ-21 бұйрығының (Нормативтік құқықтық актілерін мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 18479 болып тіркелген, Қазақстан Республикасының Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіде 2019 жылғы 16 сәуірде электрондық түрде жарияланған) күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық көмекті ұйымдастыру департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің интернет-ресурсына орналастыруды;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Заң департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметті ұсынуды қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау вице-министрі А. Ғиниятқа жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндеттерін атқарушы

М. Шоранов

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндеттерін атқарушы 2020 жылғы 27 қазаны № ҚР ДСМ-159/2020 бұйрығына 1-қосымша

Ағзаларды (ағзаның бөлігін) және(немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) транспланттау кезінде иммунологиялық үйлесімділігін айқындау қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Ағзаларды (ағзаның бөлігін) және(немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) транспланттау кезінде иммунологиялық үйлесімділігін айқындау қағидалары "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шілдедегі Кодексі 211-бабының 2-тармағына сәйкес әзірленді және ағзаларды (ағзаның бөлігін) және(немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) транспланттау кезінде иммунологиялық үйлесімділігін айқындау тәртібін айқындайды.

2. Осы қағидаларда мынадай ұғымдар пайдаланылады:

1) аллель – жұптасқан хромосомалардың бірдей учаскелерінде (локустар) орналасқан бір геннің түрлі формалары;

2) антигендер – лейкоциттердің жасуша мембранасының үстінде орналасқан, бөтен агенттерді анықтау үшін жауапты гликопротеин молекулалары;

3) гемопоэздік дің жасушалары – полипотенттік қабілеті бар және сүйек кемігінде, перифериялық қанда және кіндік қанда өмір сүретін адамдағы сүйек кемігінің қанөндірім жасушалары;

4) гемопоэздік дің жасушалары (сүйек кемігі) донорларының тіркелімі – гемопоэздік дің жасушаларын (сүйек кемігін) өтеусіз тапсыруға келісім берген және HLA-жүйесі бойынша типтелген адамдардың тізбесі;

5) гендер – антигендердің құрылымы мен функцияларын кодтайтын хромосомалар учаскелері;

6) тіндік үйлесімділік – ағзаларды (ағзаның бөлігін) және(немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) транспланттау кезінде донор мен реципиенттің үйлесімділігін айқындатын HLA-жүйесінің ерекше антигендері бойынша донор мен әлеуетті реципиент тіндерінің ұқсастығы;

7) локус – хромосомадағы бір ген алатын сызықтық бөлім;

8) нуклеин қышқылдарын секвенирлеу — олардың бастапқы аминқышқылды және нуклеотидтік жүйелігін айқындау;

9) сенсибилизация – оганизмнің бөтен антигендерге деген ерекше жоғары сезімталдығын қабылдау;

10) қомақты ағзалар – организмдегі бүйрек, жүрек, өкпе, бауыр, ұйқы безі сияқты барлық тығыз ағзалар;

11) HLA-зерттулер – ағзаларды (ағзаның бөлігін) және(немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) транспланттау кезінде тіндердің иммунологиялық үйлесімділігін айқындау үшін жүргізілетін зертханалық зерттеулердің кешені;

12) HLA-жүйесі – адам лейкоциттерінде орналасқан және ағзалар мен тіндерді, сондай-ақ гемопоэздік дің жасушаларын транспланттау кезінде донор мен реципиенттің тіндік үйлесімділігін айқындайтын антигендер жүйесі;

13) HLA-фенотипі – адамның генетикалық тұрғыдан кодталатын жеке иммунологиялық өлшемдері;

14) фрагменттік талдау – ДНҚ фрагменттерінің өлшемдерін және(немесе) белгіленген ДНҚ фрагменттері флуоресцениясының қарқынын айқындау;

15) STR-локустары – генетикалық және геномдық зерттеулердегі ядролық ДНҚ-ғы құбылмалы учаскелері болып табылатын, қайталанатын монометрлерден тұратын молекулалық маркерлер;

16) бейінді маман – белгілі мамандығы бойынша сертификаты, жоғары медициналық білімі бар медициналық қызметкер;

17) республикалық трансплантаттаушы үйлестіруші – өңірлік трансплантаттаушы үйлестірушілердің жұмысын үйлестіруді және Қазақстан Республикасында трансплантататтау қызметінің мәселелері бойынша медициналық ұйымдардың тиімді ведомствоаралық өзара іс-қимылын қамтамасыз ететін, Үйлестіру орталығының штаттағы қызметкері болып табылатын дәрігер;

18) өңірлік трансплантаттаушы үйлестіруші – облыс орталықтарында, республикалық маңызы бар қалаларда және астанада ағзаларды (ағзаның бөлігін) және (немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) трансплантаттау саласындағы медициналық ұйымдардың ведомствоаралық өзара іс-қимылын қамтамасыз ететін, Үйлестіру орталығының штаттағы қызметкері болып табылатын дәрігер;

19) стационарлық трансплантаттаушы үйлестіруші – донорлық ұйымның штаттағы қызметкері болып табылатын және тиісті облыста, республикалық маңызы бар қалада, астанада трансплантаттау қызметін үйлестіру мәселелері бойынша өңірлік трансплантаттаушы үйлестірушіге бағынысты дәрігер;

20) ағзалардың (ағза бөлігінің) және (немесе) тіндердің (тін бөлігінің) ықтимал реципиенттерінің тіркелімі (бұдан әрі – тіркелім) - ағзалардың (ағза бөлігінің) және (немесе) тіндердің (тін бөлігінің) ықтимал реципиенттерінің деректер базасы;

21) медициналық ақпараттық жүйе – денсаулық сақтау субъектілерінің процестерін электрондық форматта жүргізуді қамтамасыз ететін ақпараттық жүйе;

22) SSP әдісі – сиквенс-ерекше праймерлерді пайдалана отырып, полимеразды-тізбекті реакция әдісімен типтеу;

23) SBT әдісі – дезоксирибонуклеин қышқылының нуклеотидтік жүйелігін анықтау жолымен нуклеин қышқылдарын секвенирлеу әдісімен типтеу;

24) SSO әдісі – бетінде сиквенс-ерекше олигонуклеидтік сүңгілері бар флуоресценттік-белгіленген микросфераларды пайдалана отырып, полимеразды-тізбекті реакция әдісімен типтеу;

25) NGS әдісі – бастапқы құрылымының сипаттамасын алу мақсатында ДНҚ және РНҚ нуклеид жүйелігін анықтау үшін келесі (немесе) жаңа буынды секвенирлеу;

26) ИФТ әдісі – лейкоциттік антиденелерді иммуноферменттік талдауды жасау арқылы анықтау;

27) флуоресценттік цитометрия әдісі – бетінде лейкоциттік антигендері бар флуоресценттік-белгіленген микросфераларды пайдалана отырып, лейкоциттік антиденелерді анықтау.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Денсаулық сақтау министрінің 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен cоң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2-тарау. Ағзаларды (ағзаның бөлігін) және(немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) транспланттау кезінде иммунологиялық үйлесімділігін айқындау тәртібі

3. Ағзаларды (ағзаның бөлігін) және (немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) трансплантаттау кезінде тіндердің иммунологиялық үйлесімділігін айқындау:

1) тірі кезінде және (немесе) қайтыс болғаннан кейінгі донордан ағзаларды (ағзаның бөлігін) трансплантаттау кезінде ықтимал реципиенттер мен олардың донорлары үшін;

2) тірі кезінде доноры жоқ және тіркелімге енгізілген ықтимал реципиенттер үшін;

3) гемопоэздік дің жасушаларын трансплантаттау кезінде реципиенттер мен донорлар үшін өткізіледі.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Денсаулық сақтау министрінің 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен cоң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

4. Реципиент пен донордың иммунологиялық үйлесімділігін анықтау HLA-зертханасына ұсынылған:

1) Қазақстан Республикасының аумағында тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде транспланттау қызметтерін алатын Қазақстан Республикасының азаматтары транспланттау бойынша көмек көрсету жоспарланып отырған Қазақстан Республикасының транспланттау орталығының жолдамасы;

2) Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын және Қазақстан Республикасының аумағында трансплантология орталықтарымен жасалған шарттың шеңберінде транспланттау жөніндегі қызметтерін алатын адамдары осы транспланттау орталықтарының жолдамасы;

3) Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын, Қазақстан Республикасының азаматы үшін әлеуетті тірі кезіндегі донор ретінде болатын, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде Қазақстан Республикасының аумағында транспланттау қызметтерін алатын адамдары транспланттау қызметін көрсету жоспарланып отырған Қазақстан Республикасының транспланттау орталығының жолдамасы;

4) Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын және Қазақстан Республикасының аумағында қомақты ағзаларды транспланттау бойынша қызметтерді алмайтын адамдары зертханамен жасалған өтеулі шарттың шеңберінде әлеуетті тірі кезіндегі донор және(немесе) реципиент азаматы болып табылатын елдің денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органының ресми бланкісінде ресімделген жолдамасы;

5) Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын және Қазақстан Республикасының аумағында гемопоэздік дің жасушаларын транспланттау бойынша қызметтерді алмайтын адамдар зертханамен жасалған өтеулі шарт шеңберінде және пациент және(немесе) оның әлеуетті тірі кезіндегі доноры азаматы болып табылатын елдің денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органының және(немесе) шетелдік транспланттау орталығының ресми бланкісінде ресімделген жолдамасы;

6) Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, қомақты ағзаны транспланттау бойынша өтеулі көрсетілетін қызметті зертханамен жасалған өтеулі шарт шеңберінде шетелдік клиникада алуды жоспарлап отырған адамдар көрсетілген клиниканың немесе реципиентпен және(немесе) донормен жасалған, Қазақстан Республикасының транспланттау орталығының ресми бланкісінде ресімделген жолдамасы;

7) Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, қомақты ағзаны транспланттау бойынша өтеулі көрсетілетін қызметті зертханамен жасалған өтеулі шарт шеңберінде шетелдік клиникада алуды жоспарлап отырған адамдар көрсетілген клиниканың немесе Қазақстан Республикасының транспланттау орталығының ресми бланкісінде ресімделген жолдамасы;

8) Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, қомақты ағзаны немесе гемопоэздік дің жасушаларын транспланттау қызметтерін "Шетелде емделу" бағдарламасының аясында тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде шетелдік клиникада алатын адамдар денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органның немесе Қазақстан Республикасының транспланттау орталығының жолдамасы негізінде жүзеге асырылады.

5. Медициналық ұйымның ресми бланкісінде:

реципиент және оның әлеуетті тірі кезіндегі донорының (донорлар) Т.А.Ә. (болған жағдайда), туған күні, азаматтығы, ұлты, қан тобы мен резус тиістілігі, тұрғылықты мекенжайы;

реципиенттің диагнозы туралы ақпарат;

реципиенттің гемотрансфузиялық, акушерлік және транспланттау анамнездері;

жоспарланып отырған операциялық араласудың түрі;

емдеуші дәрігер туралы ақпарат және нәтижелерді беру үшін оның байланыс мәліметтері көрсетіледі.

6. Жолдаманы растағаннан кейін ағзаларды (ағзаның бөлігін) және(немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) транспланттау кезінде тіндердің иммунологиялық үйлесімділігін айқындау бойынша HLA-зерттеулер жүргізу үшін қан үлгілерін алу жүзеге асырылады.

7. Қан алудың алдында пробиркада реципиент және(немесе) донордың Т.А.Ә. (болған жағдайда) және туған күні, қан тобы мен резус-тиістілігі, алынған күні мен уақыты көрсетіледі.

Реципиент және(немесе) донордан қан алу осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес венадан тиісті вакуумдық пробиркаға жүргізіледі. Молекулярлық-генетикалық әдіспен HLA-типтеу үшін қанды алу фистулды венадан, сондай-ақ құрамында гепарині бар препараттарды қабылдайтын гемодиализ процесінен кейінгі реципиенттерден жүргізілмейді.

Толтырылғаннан кейін ішінде қан бар пробиркалар пробирканы 8-10 рет айналдыру жолымен мұқият араластырады.

Қан үлгілері донор және(немесе) реципиенттің жеке басын куәландыратын құжатқа сәйкес барлық бағандарын міндетті түрде толтыра отырып, жолдаған ұйымның (дәрігердің) мөрімен немесе мөртабанымен расталған жолдамасымен сүйемелденеді. Донор және(немесе) реципиент 18 жасқа толмаған жағдайда туу туралы куәлігінің көшірмесі қоса беріледі.

8. Қан үлгілерін тасымалдау +2°С-+8°С дейінгі температурада күннен қорғалған жылу оқшаулағыш қасиеттері және тығыз жабылатын қақпағы бар термоконтейнерлерде (сөмке-тоңазытқыш) жүзеге асырылады. Сынамалар пробиркаларға арналған штативтерде тігінен тасымалданады. Сынамаларды жеткізу мерзімі қан үлгісін серологиялық талдау үшін алған сәттен бастап 24 сағатты және басқа талдау түрлері үшін 72 сағатты құрайды.

9. Қан үлгісі гемолиз, қызып кету, мұздату болған жағдайда немесе қан үлгісін алған сәттен бастап мерзім өткен соң зерттеу үшін қабылданбайды.

10. Шетелдік зертханаларда жүргізілген гистологиялық үйлесімділікті анықтау жөніндегі зерттеулердің нәтижелері Қазақстан Республикасында транспланттау жүргізу мүмкіндігі туралы шешім қабылдау үшін жарамды деп танылмайды.

HLA-зерттеулердің нәтижелері материалды зерттеу үшін жолдаған денсаулық сақтау ұйымына (сенімхаты бар немесе ресми хатта көрсетілген адамға) беріледі. Нәтижелерді беру кезінде қорғалған интернет-каналдар және файлды құпиялық нормаларын сақтай отырып, парольмен қосымша қорғау пайдаланылады.

Нәтижелерді әлеуетті донорға немесе реципиентке, сондай-ақ олардың туыстарына беруге жол берілмейді.

1-параграф. Тірі кезіндегі және(немесе) қайтыс болғаннан кейінгі донордан ағзаларды (ағзаның бөлігін) транспланттау кезінде реципиенттер мен донорлардың иммунологиялық үйлесімділігін айқындау тәртібі

11. Тірі кезіндегі және(немесе) қайтыс болғаннан кейінгі донордан бүйрек пен ұйқы безін транспланттау кезінде реципиенттер мен донорлардың иммунологиялық үйлесімділігін айқындау үшін HLA-зертханасының қызметкерлері HLA-жүйесіндегі І кластың А, В және Сw локустары және ІІ кластың DRB1 локусы бойынша гистологиялық үйлесімділікке бастапқы анықтауды жүргізеді.

Бастапқы типтеу І кластағы А, В және Сw локустары бойынша төмен рұқсат етілген деңгейде серологиялық әдіспен жүзеге асырылады. Реципиент пен іріктелген донорды жаңа қан үлгісінен SSP немесе SSO әдісімен төмен рұқсат етілген деңгейде молекулалық-генетикалық әдіспен А, В және DRB1 локустарына растайтын типтеу жүргізіледі.

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес айқындалған иммунологиялық типтеу зертханасында қанның екі түрлі үлгісін пайдалана отырып, алынған екі рет анықталған типтеу нәтижесі түпкілікті болып табылады.

12. Ағзаны (тінді) транспланттауды қажет ететін реципиенттер трансплантолог-дәрігерінің және(немесе) республикалық үйлестірушісінің жолдамасы бойынша HLA-антиденелерінің бар-жоғына тексеріледі. Антиденелердің бар болуы белгіленген кезде олардың деңгейі мен ерекшелігі анықталады. Антиденелер деңгейі пайызбен көрсетіледі. Реципиенттің қанында HLA-антиденелерінің бар болуын белгілеу және олардың ерекшелігін анықтау донорды тиімді іріктеу мақсатында жүзеге асырылады.

Егер реципиентке қан компоненттерін құю жүргізілген болса, антиденелер скринингі ағзаны сенсибилизациялау (қан компоненттерін құю) сәтінен бастап 14 күннен кейін жүргізіледі. Сенсибилизация деңгейін (пайызын) анықтау операцияға дейін кемінде 48 сағат бұрын іріктелген реципиенттің сарысуымен жүргізіледі.

HLA-антиденелерінің бар-жоғын анықтау ИФТ (Elіsa test) немесе флуоресценттік цитометрия әдісімен жүргізіледі. Күрделі жағдайларда лейкоциттік антиденелермен сенсибилизацияны бағалау көрсетілген екі әдіспен де бағаланады.

РеципиенттеHLA-антиденелері бар болған кезде донор-ерекше антиденелерді диагностикалау үшін тірі кезіндегі және(немесе) қайтыс болғаннан кейінгі донорды типтеу HLA-A, B, C, DRB1, DQB1, DQA, DPВ, DPА локустары бойынша жүргізіледі. Типтеу SSP немесе SSO төмен рұқсат етілген деңгейде молекулалық-генетикалық әдіспен жүргізіледі.

13. Ағзалық трансплантаттау кезінде донор мен реципиенттің үйлесімділігі туралы мәселені түпкілікті шешу үшін реципиенттер мен донорлардың барлық жұптары үшін "кросс-матч" үйлесімділік сынамасы жүргізіледі.

"Кросс-матч" үйлесімділік сынамасы лимфоцитотоксикалық тесттің негізінде серологиялық әдіспен жүргізіледі. Серологиялық әдіспен алынған нәтижелерді растау үшін ағынды цитометрия әдісімен үйлесімділік сынамасы жүргізледі.

Бастапқы "кросс-матч" тірі кезіндегі донорлар қатарынан донорды іріктеу кезеңінде үйлесімді туыс донорларды анықтау үшін, сондай-ақ қайтыс болғаннан кейінгі донордан трансплантаттау кезінде реципиенттердің мұрағатталған сарысуымен жүргізіледі.

Операция алдында операциядан 48 сағат бұрын алынған сарысумен өзекті "кросс-матч" жүргізіледі және тірі кездегі және(немесе) қайтыс болғаннан кейінгі донорлар қатарынан іріктеу үшін міндетті болып табылады.

Донор мен реципиенттің болжамды үйлесімділігін анықтау үшін трансплантолог дәрігер донор мен реципиентті типтеу нәтижелерін HLA-антиденелерді анықтау нәтижелерін және "кросс-матч" үйлесімділігі сынамасының нәтижесін ескере отырып, салыстыруды жүргізеді.

Ағзаны трансплантаттау өзекті "кросс-матч" сынамасының теріс нәтижесінің негізінде жүзеге асырылады.

Ескерту. 13-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Денсаулық сақтау министрінің 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен cоң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

14. Тірі кезіндегі донордан бауырды транспланттау кезінде және қайтыс болғаннан кейінгі донордан бауырды, жүректі және "жүрек-өкпе" ағзалар кешенін транспланттау кезінде реципиенттер мен донорлардың иммунологиялық үйлесімділігін айқындау үшін реципиенттер стационардағы трансплантолог дәрігерінің және(немесе) республикалық үйлестірушінің жолдамасы бойынша HLA-антиденелердің бар-жоғына тексеріледі.

HLA-антиденелер бар болған кезде олардың деңгейі мен ерекшелігі осы Қағидалардың 12-тармағында көрсетілген тәртіп пен әдістерге сәйкес анықталады.

Лейкоциттік антиденелер болмаған кезде реципиент пен донорды HLA-типтеу, сондай-ақ "кросс-матч" үйлесімділік сынамасын жүргізу міндетті емес.

Лейкоциттік антиденелер болған кезде реципиенттер мен олардың донорларына HLA-типтеу және "кросс-матч үйлесімділік сынамасы осы Қағидаларға 11 және 13-тармақтарда көрсетілген тәртіпке сәйкес жүргізіледі.

15. Қайтыс болғаннан кейінгі немесе тірі кезіндегі донордан ағзаны (ағзаның бөлігін) трансплантаттауды бастан өткерген реципиенттер бейінді маманның немесе МСАК маманының жолдамасы бойынша мынадай жиілікпен HLA-антиденелердің бар-жоғына флуоресценттік цитометрия әдісімен тексеріледі:

трансплантаттаудан кейінгі 14-ші күні;

трансплантаттаудан кейінгі бір айдан соң;

бірінші жылы трансплантаттаудан кейін әрбір 3 ай сайын;

теріс мәртебе кезінде жылына 1 рет;

оң мәртебе кезінде әрбір 3 ай сайын.

Донор-ерекше антиденелерін белглеу үшін трансплантаттау орталығының трансплантолог дәрігерінің, бейінді маманның немесе МСАК маманының жолдамасы бойынша донор-ерекше антиденелерін диагностикалау үшін HLA-A, B, C, DRB1, DQB1, DQA, DPВ, DPА локустары бойынша донорды қосымша типтеу жүргізіледі. Типтеу SSP немесе SSO молекулалық-генетикалық әдісімен төмен рұқсат етілген деңгейде жүргізіледі. Төмен рұқсат етілген деңгейде алынған нәтижелерді растау қажет болған кезде жғары деңгейде (SBT) типтеу жүргізіледі.

Донор-ерекше антиденелердің бар болуы трансплантатты қабылдамаудың ерте маркері болып табылады. Алынған нәтижелерде донор-ерекше антиденелер болған кезде деңгейді имуносупрессивтік препараттармен түзету жүргізіледі.

Ескерту. 15-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Денсаулық сақтау министрінің 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен cоң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2-параграф. Тіркелімге енгізілген ықтимал реципиенттердің иммунологиялық үйлесімділігін айқындау тәртібі

Ескерту. 2-параграфтың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР Денсаулық сақтау министрінің 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен cоң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

16. Тіркелімге енгізілген ықтимал реципиенттердің иммунологиялық үйлесімділігін айқындау үшін HLA-зерттеу үшін қанды алу бейінді маманның немесе МСАК маманы жолдамасының негізінде жүргізіледі.

Қанды алу, диализдегі реципиенттерді қоспағанда, өңірлік қан орталықтарында және(немесе) тұрғылықты жері бойынша емханаларда кесте бойынша жүргізіледі. Диализ алатын реципиенттерден қан алу диализ орталықтарында жүргізіледі.

Қанды алу үшін шығыс материалдармен қамтамасыз етуді және қан үлгілерін HLA-зертханаларға жеткізуді өңірлік қан орталығы жүзеге асырады.

Ескерту. 16-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Денсаулық сақтау министрінің 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен cоң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

17. Тіркелімге енгізілген ықтимал реципиенттер үшін HLA-фенотипі анықталады. Реципиенттерді типтеу І кластағы А және В локустары және ІІ кластағы DRB1 локусы бойынша, төмен рұқсат етілген деңгейде (SSP немесе SSO) молекулалық-генетикалық әдіспен жүргізіледі. Тірі кезіндегі донор пайда болған кезде тіркелімдегі ықтимал реципиентке қанның жаңа үлгісінен растайтын титеу жүргізіледі.

Қайтыс болғаннан кейінгі донор үшін республикалық трансплантаттаушы үйлестірушінің жолдамасы бойынша HLA-А, В және DRB1 локустары бойынша төмен рұқсат етілген деңгейде (SSP немесе SSO) молекулалық-генетикалық әдіспен типтеу жүргізіледі.

Реципиенттің HLA-фенотипі туралы ақпарат медициналық ақпараттық жүйеге енгізіледі.

Ескерту. 17-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Денсаулық сақтау министрінің 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен cоң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

18. Тіркелімге енгізу немесе туыс трансплантаттауға дайындау кезінде ағзаны (ағзаның бөлігін) трансплантаттауды қажет ететін ықтимал реципиенттерге трансплантолог дәрігердің немесе бейінді маманның (ол болмаған кезде, учаскелік терапевт немесе жалпы практика дәрігерінің) жолдамасы бойынша лейкоциттік антиденелердің бар болуын анықтау жүргізіледі.

Тіркелімге енгізілген адамдар үшін HLA-антиденелерінің бар-жоғы одан әрі үш айда бір рет жиілігімен анықталады. Антиденелер болған кезде олардың деңгейі мен ерекшелігі анықталады. HLA-антиденелерінің деңгейі пайызбен көрсетіледі. HLA-антиденелердің бар болуын анықтау ИФТ (Elіsa test) немесе флуоресцентті цитометрия әдісімен жүргізіледі. Күрделі жағдайларда лейкоциттік антиденелермен сенсибилизацияны бағалау көрсетілген әдістердің жиынтығымен бағаланады.

Пайызбен көрсетілген сенсибилизация деңгейі туралы ақпарат медициналық ақпараттық жүйеге енгізіледі.

Ескерту. 18-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Денсаулық сақтау министрінің 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен cоң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

19. Қайтыс болғаннан кейінгі донор анықталған кезде республикалық үйлестірушінің жолдамасы бойынша медициналық ақпараттық жүйе іріктеген ықтимал реципиенттер қанының үлгісімен "кросс-матч" бастапқы үйлесімділік сынамасы жүргізіледі.

Өзекті "кросс-матч" үйлесімділік сынамасы трансплантаттау орталығының трансплантолог дәрігерінің жолдамасы бойынша жүргізіледі. Ағзаны трансплантаттау өзекті "кросс-матч" сынамасының теріс нәтижесі негізінде жүзеге асырылады.

Ескерту. 19-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Денсаулық сақтау министрінің 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен cоң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

3-параграф. Гемопоэздік дің жасушаларын (сүйек кемігін) транспланттау кезінде реципиенттер мен донорлардың иммунологиялық үйлесімділігін айқындау тәртібі

20. Гемопоэздік дің жасушаларын (сүйек кемігін) транспланттау кезінде реципиенттің және донорлардың иммуногиялық үйлесімділігін айқындау үшін HLA-зертханасының қызметкерлері гематолог дәрігердің жолдамасы бойынша молекулярлық-генетикалық әдіспен (SSP немесе SSO) төмен рұқсат етілген деңгейде І кластағы А, В және локустары және ІІ кластағы DRB1, DQB1 локустары бойынша бастапқы анықтауды жүргізеді.

Көрсетілген локустар бойынша қорытынды гистологиялық үйлесімділікті анықтау үшін реципиент пен іріктелген донорға гематолог дәрігердің жолдамасы бойынша жаңа қан үлгісінен жоғары рұқсат етілген деңгейде молекулярлық-генетикалық әдіспен (SBT/NGS) растайтын типтеу жүргізіледі.

Донор мен реципиенттің болжамды үйлесімділігін анықтауды донор мен реципиентті типтеу нәтижелерін салыстыру арқылы гематолог дәрігері жүргізеді.

21. Донор ерекше антиденелерін диагностикалау үшін реципиентке HLA-антиденелерінің сенсибилизация пайызын және (немесе) флуоресценттік цитометрия әдісімен ерекшелігін анықтау жүргізіледі.

22. Туыстық донорлары жоқ реципиенттер үшін Гемопоэздік дің жасушалары донорларының ұлттық тіркелімі (бұдан әрі – Тіркелім) қалыптастырылады.

Тіркелімге кіруге ниет білдірген адамдарда Ұлттық тіркелім мамандарының жолдамасы бойынша жоғары рұқсат етілген деңгенде молекулярлық-генетикалық әдіспен (SBT/NGS) І клатағы А, В және С локустары және ІІ кластағы DRB1, DQB1 локустары бойынша HLA-фенотипін анықтау жүргізіледі.

Егер іздеудің нәтижесінде Тіркелімде әлеуетті реципиентке генотипі бойынша сәйкес келетін донор табылса, донордың гемопоэздік дің жасушаларын донациялауға келісімін алғаннан кейін жаңа қан үлгісінен жоғары рұқсат етілген деңгенде (SBT/NGS) молекулярлық-генетикалық әдіспен растайтын типтеу жүргізіледі.

Әлеуетті донорлардың HLA-фенотипі туралы ақпарат Тіркелімнің электрондық дерекқорына енгізіледі.

Гемопоэздік дің жасушалары (сүйек кемігі) донорларының тіркелімін жүргізу Кодекстің 215-бабының 1) тармақшасына сәйкес жүзеге асырылады.

23. Дің жасушаларын транспланттауды қажет ететін реципиенттер үшін кіндік қан банкі қалыптастырылады және гематолог дәрігерінің сұранымы бойынша HLA-фенотипі бойынша үйлесімді кіндік қанның дозалары таңдалады.

Кіндік қанды HLA-типтеу А, В және DRB1 локустары бойынша молекулярлық-генетикалық әдіспен төменгі рұқсат етілген деңгейде (SSP/SSO) кіндік қан банкі мамандарының жолдамасы бойынша жүргізіледі.

Кіндік қанның HLA-фенотипі туралы ақпарат кіндік қан банкінің мамандарына беріледі.

24. Гемопоэздік дің жасушаларын (сүйек кемігін) транспланттауды өткерген реципиенттер үшін трансплантанттың біту дәрежесін анықтау және негізгі аурудың қайталануын болжамдау мақсатында гематолог дәрігернің жолдамасы бойынша донорлық химеризмді анықтау жүргізіледі.

Донорлық химеризмді анықтау нақты уақыт режимінде STR-локустарға және(немесе) ПТР фрагменттік талдау жүргізу жолымен молекулярлық-генетикалық әдіспен жүргізіледі.

Гемопоэздік дің жасушаларын (сүйек кемігін) транспланттаудан кейін реципиенттердегі донорлық химеризмді анықтау үшін реципиенттің транспланттаудан бұрын және кейін алынған қан үлгілері және донордың қан үлгісі пайдаланылады.

Нәтиже реципиенттің қан үлгісінде донорлық гендерінің пайыздық арақатынасымен белгіленеді.

25. Иммунологиялық рефрактірлігі және лейкоциттік антиденелері бар реципиенттер үшін HLA-зертханасының мамандары тромбоциттерді жеке іріктеуді жүргізеді.

Реципиенттің қанында сенсибилизациялаудың жоғары пайызы кезінде реципиентке HLA-фенотипі бойынша тиісті қан донорын іздеу үшін молекулярлық-генетикалық әдіспен (SSP немесе SSO) төмен рұқсат етілген деңгейде А, В және С локустары және ІІ кластағы DRB1, DQB1 локустары бойынша типтеу жүргізіледі.

HLA-типтелген қан донорларының базасы HLA жүйесінің І кластағы А, В және С локустары бойынша серологиялық әдіспен төмен рұқсат етілген деңгейде құрылады.

Қан компоненттерін жеке іріктеу "кросс-матч" лимфоцитотоксикалық тестінің негізінде реципиент сарысуымен және HLA жүйесінің І кластағы А, В және С локустарының антигендері бойынша сәйкес келетін донор қанының үлгісімен жүргізіледі. HLA-фенотипі сәйкес келетін қан доноры болмаған кезде тромбоциттерді жеке іріктеу донордың HLA-фенотипін есепке алмастан "кросс-матч" лимфоцитотоксикалық тестінің негізінде жүргізіледі.

Құюға "кросс-матч" лимфоцитотоксикалық тестінің негізінде қан компоненттерін жеке іріктеудің теріс нәтижесі бар тромбоциттер беріледі.

Реципиентті лейкоциттік антиденелермен (50%-дан жоғары) жоғары сенсибилизациялау кезінде лимфоцитотоксикалық тестінің цитоуыттылығының ең төмен деңгейіндегі (2+ немесе 4+) тромбоциттер дозалары құйылады.

Лимфоцитотоксикалық тестінің цитоуыттылығының теріс және төмен деңгейі бар донор болмаған кезде тромбоциттерді құю HLA жүйесінің І кластағы А, В және С локусының антигендері бойынша көбірек сәйкес келетін донорлардан жүргізіледі.

Ағзаларды (ағзаның бөлігін) және(немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) транспланттау кезінде иммунологиялық үйлесімділігін айқындау қағидаларына қосымша

Ағзаларды (ағзаның бөлігін) және(немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) транспланттау кезінде иммунологиялық үйлесімділігін айқындауға арналған зерттеулер тізбесі

Ескерту. Тізбе жаңа редакцияда - ҚР Денсаулық сақтау министрінің 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен cоң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Зерттеудің атауы	Реципиент және (немесе) донор	Сынама мөлшері (мл)	Сынаманың атауы, толтырғыштың болуы	Зерттеу түрі
Ағзаларды тірі кезідегі және(немесе) қайтыс болғаннан кейінгі донордан транспланттау кезінде реципиенттер мен донорларына иммунологиялық үйлесімділікті жүргізу
Қанды HLA-жүйесі бойынша серологиялық әдіспен фенотиптеу (І кластағы антигендер - А,В,С локустары) төмен рұқсат етілген деңгей	Реципиент	5-9	Қан, литии-гепарин антикоагулянты	Серологиялық
	Ағза доноры	5-9		Серологиялық
"Кросс матч" үйлесімділік сынамасын жасау	Реципиент	5-9	Қан, гель және ұю активаторы	Серологиялық
	Ағза доноры	5-9	Қан, литии-гепарин антикоагулянты	Серологиялық
Қанды HLA-жүйесі бойынша SSP әдісімен генотиптеу І және ІІ кластағы антигендер А, В, DRB1 локустары, орта рұқсат етілген деңгей	Реципиент	5-9	Қан, К2ЭДТА антикоагулянты	Молекулалық-генетикалық
	Ағза доноры	5-9	Қан, К2ЭДТА антикоагулянты	Молекулалық-генетикалық
Сарысу үлгісіндегі HLA-антиденелердің сенсибилизация деңгейін ИФТ әдісімен анықтау (Elіsa test)	Реципиент	5-9	Қан, гель және ұю активаторы	ИФТ
Сарысу үлгісінде HLA-антиденелерінің бар-жоғын ағынды флуорометрия әдісімен анықтау	Реципиент	5-9	Қан, гель және ұю активаторы	Ағынды цитометрия
Сарысу үлгісінде 1 және 2 кластағы HLA-антиденелерінің ерекшелігін ағынды флуорометрия әдісімен анықтау	Реципиент	5-9	Қан, гель және ұю активаторы	Ағынды цитометрия
Сарысудың HLA-антиденелерімен сенсибилизация деңгейін ағынды цитометрия әдісімен анықтау	Реципиент	5-9	Қан, гель және ұю активаторы	Ағынды цитометрия
Қанды HLA-А, В, С, DRB1, DQB1/DQА1, DPB1/DPA1 гендері бойынша ПТР-SSP әдісімен генотиптеу	Реципиент және (немесе) донор	5-9	Қан, К2ЭДТА антикоагулянты	Молекулалық-генетикалық
Тромбоциттерге рефрактерлігі бар реципиенттерге тромбоциттерді лейкоциттік антигендер бойынша жеке іріктеу
Қан компоненттерін "кросс-матч" лимфоцитоксикалық тестінің негізінде жеке іріктеу	Реципиент	5-9	Қан, гель және ұю активаторы	Серологиялық
	Қан және оның компоненттерінің доноры	8-9	Қан, литии-гепарин антикоагулянты	Серологиялық
Гемопоэздік дің жасушаларын туыс донорлардан транспланттау кезінде реципиенттер мен донорлардың иммунологиялық үлесімділігін анықтау
Қанды HLA-жүйесі бойынша SSP әдісімен генотиптеу І және ІІ кластағы антигендер А, В, DRB1, DQB1 локустары, орта рұқсат етілген деңгей	Реципиент	5-9	Қан, К2ЭДТА антикоагулянты	Молекулалық-генетикалық
	ГДЖ доноры	5-9		Молекулалық-генетикалық
Гаплотиптерге бөле отырып, SBT (Hіgh resolutіon) әдісімен А,В,С,DRB1, DRQB1 локустары бойынша басты гистологиялық үйлесімділік кешенінің гендерін анықтау	Реципиент	5-9	Қан, К2ЭДТА антикоагулянты	Молекулалық-генетикалық
	ГДЖ доноры	5-9		Молекулалық-генетикалық
NGS әдісімен жоғары рұқсат етілген деңгейде HLA - А, В, С, DRB1, DQA1/DQB1, DPB1/DPA1 гендерін анықтау	ГДЖ доноры	5-9	Қан, К2ЭДТА антикоагулянты	Молекулалық-генетикалық
Гемопоэздік дің жасушалары донорларының ұлттық тіркеліміне және кіндік қан банкілеріне енгізілген әлеуетті гемопоэздік дің жасушалары донорларының иммунологиялық үйлесімділігін айқындау
Гаплотиптерге бөлместен (жоғары рұқсат етілген деңгейде), HLA-А, В, С, DRB1, DQB1 гендерін молекулалық-генетикалық әдіспен типтеу	ГДЖ тіркеліміне кіру үшін ГДЖ доноры	8-9	Қан, К2ЭДТА антикоагулянты	Молекулалық-генетикалық
NGS әдісімен жоғары рұқсат етілген деңгейде HLA - А, В, С, DRB1, DQA1/DQB1, DPB1/DPA1 гендерін анықтау	ГДЖ доноры	8-9	Қан, К2ЭДТА антикоагулянты	Молекулалық-генетикалық
Қанды HLA-жүйесі бойынша SSP әдісімен генотиптеу І және ІІ кластағы антигендер А, В, DRB1 локустары, орта рұқсат етілген деңгейде	Кіндік қан үлгілері	1-2	-	Молекулалық-генетикалық
Тіркелімге енгізілетін реципиенттерге иммунологиялық үйлесімділікті жүргізу
HLA-А, В, DR локустарының антигендерін ағынды цитофлуорометрия әдісімен анықтау	Реципиент және (немесе) донор	8-9	Қан, К2ЭДТА антикоагулянты	Молекулалық-генетикалық
Сарысу үлгісінде HLA-антиденелеінің бар-жоғын ағынды флуорометрия әдісімен анықтау	Реципиент	8-9	Қан, гель және ұю активаторы	Ағынды цитометрия
Сарысудың HLA-антиденелерімен сенсибилизациясының пайызын ағынды цитометрия әдісімен анықтау	Реципиент	8-9	Қан, гель және ұю активаторы	Ағынды цитометрия
Гемопоэздік дің жасушаларын (сүйек кемігін) транспланттаудан кейін реципиенттердегі донорлық химеримизмді анықтау
Гемопоэздік дің жасушаларын транспланттаудан кейін пациентте донорлық химеримизмді каппиллярлық секвенирлеу әдісімен анықтау	Реципиент (транспланттаудан бұрын және транспланттаудан кейінгі қан үлгісі)	5-9	Қан, К2ЭДТА антикоагулянты	Молекулалық-генетикалық
	ГДЖ доноры	5-9	Қан, К2ЭДТА антикоагулянты	Молекулалық-генетикалық

бұйрығына 2-қосымша

HLA-зертханасының қызметі туралы ереже

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы HLA-зертханасының қызметі туралы ереже "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шілдедегі Кодексі (бұдан әрі – Кодекс) 211-бабының 2-тармағына сәйкес әзірленді және HLA-зертханасының қызметі туралы ережені айқындайды.

2. HLA-зертханалары донорлық, қанды, оның компоненттерін дайындау саласындағы қызметті жүзеге асыратын ұйымдар жанындағы құрылымдық бөлімше ретінде жұмыс істейді.

3. Мыналар HLA-зертханаларына жатады:

1) ғылыми қызметті және донорлық, қанды, оның компоненттерін дайындау саласындағы қызметті жүзеге асыратын мемлекеттік республикалық медицина ұйымының жанында құрылатын тіндерді (тіннің бөлігін) және(немесе) ағзаларды (ағзаның бөлігін) иммунологиялық типтеудің орталық зертханасы (бұдан әрі – Орталық зертхана);

2) облыстарда және республикалық мәні бар қалаларда донорлық, қанды, оның компоненттерін дайындау саласындағы қызметті жүзеге асыратын мемлекеттік медицина ұйымының жанында құрылатын тіндерді (тіннің бөлігін) және(немесе) ағзаларды (ағзаның бөлігін) иммунологиялық типтеудің жергілікті зертханасы (бұдан әрі – жергілікті зертхана).

4. HLA-зертханалары өз жұмысында Қазақстан Республикасының Конституциясын, "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының Кодексін, осы ережені, тіндерді (тіннің бөлігін) және(немесе) ағзаларды (ағзаның бөлігін) транспланттау кезінде донорлар мен реципиенттерді иммунологиялық тексеріп-қарау мәселелерін регламенттейтін бұйрықтарын басшылыққа алады.

5. HLA-зертханалары тіндерді (тіннің бөлігін) және(немесе) ағзаларды (ағзаның бөлігін) транспланттау кезінде донорлар мен реципиенттерді иммунологиялық тексеріп-қарау мәселелері бойынша қызметін жүзеге асырады.

2-тарау. HLA-зертханаларының міндеттері

6. Мыналар HLA-зертханаларының негізгі міндеттері болып табылады:

1) орталық зертхана:

жергілікті зертханаларды ұйымдастырушылық-әдістемелік басқару;

жергілікті зертханаларға консультациялық көмек көрсету;

адамның лейкоциттік антигендерін (бұдан әрі – HLA) зерттеу жөніндегі ғылыми қызмет;

тіндерді (тіннің бөлігін) және(немесе) ағзаларды (ағзаның бөлігін) транспланттау кезінде донорлар мен реципиенттерді иммунологиялық тексеріп-қарау мәселелері бойынша білім беру қызметі;

тіндерді (тіннің бөлігін) және(немесе) ағзаларды (ағзаның бөлігін) транспланттауды жүзеге асыратын ұйымдар үшін реципиенттер мен олардың донорларын иммунологиялық тексеріп-қараудың барлық түрімен қамтамасыз ету;

жетекшілік ететін өңірдегі Күту парағында тұратын реципиенттерге иммунологиялық тексеріп-қарауды жүргізу;

даулы және күрделі жағдайда жергілікті зертханалар үшін тіндерді (тіннің бөлігін) және(немесе) ағзаларды (ағзаның бөлігін) транспланттау кезінде донорлар мен реципиенттерді иммунологиялық тексеріп-қарау бойынша сараптамалық зертханалық зерттеуді жүргізу.

2) жергілікті зертхана:

тіндерді (тіннің бөлігін) және(немесе) ағзаларды (ағзаның бөлігін) транспланттауды жүзеге асыратын ұйымдар үшін реципиенттер мен олардың донорларын иммунологиялық тексеріп-қараудың барлық түрімен қамтамасыз ету;

жетекшілік ететін өңірдегі Күту парағында тұратын реципиенттерге иммунологиялық тексеріп-қарауды жүргізу;

тіндерді (тіннің бөлігін) және(немесе) ағзаларды (ағзаның бөлігін) транспланттау жүргізуді қажет ететін реципиенттердің (бұдан әрі – реципиенттер) сарысуын жинақтауды ұйымдастыру;

ауыстырылған ағзалар мен тіндердің бітуін иммунологиялық бақылау үшін HLA-зерттеулерін жүргізу.

3-тарау. HLA-зертханасының функциялары

7. Алдына қойылған міндеттерге сәйкес HLA-зертханалары мынадай функцияларды жүзеге асырады:

1) реципиенттер мен донорларға тірі кезіндегі және(немесе) қайтыс болғаннан кейінгі донордан бүйректер мен ұйқы безін транспланттау кезінде HLA-зерттеулерін жүргізу;

2) реципиенттер мен донорларға тірі кезіндегі және(немесе) қайтыс болғаннан кейінгі донордан басқа ағзаларды (бауырды, жүректі және басқасы) транспланттау кезінде HLA-зерттеулерін жүргізу;

3) гемопоэздік дің жасушаларын (сүйек кемігі) туыс донорлардан транспланттау кезінде реципиенттер мен донорларға HLA-типтеуді жүргізу;

4) жетекшілік ететін өңірде Күту парағына енгізілетін реципиенттерге HLA-зерттеулер жүргізу;

5) Гемопоэздік дің жасушалары донорларының тіркелімін қалыптастыру үшін әлеуетті донорларға және кіндік қан банкін қалыптастыру үшін кіндік қанға HLA-типтеу жүргізу;

6) ағзаларды транспланттау кезінде донор мен реципиенттің "кросс-матч" үйлесімділік сынамасын жасау;

7) гемопоэздік дің жасушаларын (сүйек кемігі) транспланттаудан кейін реципиенттердегі донорлық химеримизмді анықтау;

8) ағзаны (тінді) транспланттауды бастан өткерген реципиенттерге HLA-антиденелерін транспланттаудан кейінгі мониторингін жүргізу;

9) қажет болған жағдайда реципиенттерге HLA-фенотипі негізінде тромбоциттерді жеке іріктеуді жүзеге асыру.

8. Орталық зертхананың ұйымдастыру-әдістемелік жетекшілігі және ғылыми функциялары:

1) жергілікті зертханалардың алдағы антиденелерді анықтау мен "кросс-матч" үйлесімділік сынамасы үшін ағзаны транспланттауды қажет ететін реципиенттер сарысуын жинақтау жөніндегі қызметін үйлестіру;

2) популяциялық ғылыми зерттеулер кезінде түрлі аурулармен корреляцияларды анықтау үшін антилейкоциттік сарысуды жинау, скринингілеу, дайындау және қанды иммунологиялық типтеу бөлігінде жергілікті зертханаларды ұйымдастырушылық-әдістемелік жетекшілік етуді жүзеге асыру;

3) Жергілікті зертхана қызметінің мониторингі мен талдауы;

4) тіндік типтеуде пайдаланылатын әдістерді жетілдірудің негізгі бағыттарын қалыптастыру;

5) республикадағы тіндік типтеу зертханалары үшін кадрларды жоспарлау және үйлестіру, Жергілікті зертхананың мамандары үшін оқыту өткізуге қатысу;

6) қазақстандық популяциядағы HLA-фенотиптердің таралуын, зерделенетін HLA-фенотиптердің аурулардың түрлі түрлерімен өзара байланысын зерделеу, адам геномын зерттеу жөніндегі ғылыми жұмыстарын жүргізу;

7) республиканың иммунологиялық типтеу зертханаларының практикасына жаңа зерттеу әдістерін зерделеу мен трансферті;

8) медициналық ұйымдардың практикасына түрлі патологиялық жағдайларды диагностикалау, емдеу тиімділігін бағалау мен болжамдау, бірқатар аурулардың алдын алу, популяциялық зерттеулерді жүргізу, сот-медициналық сараптаманы жүргізу үшін профилактикалық іс-шараларды ұйымдастыру мақсатында халықтың арасында қауіп топтарын қалыптастыру кезінде иммуногенетикалық және геномдық зерттеулерді енгізу;

9) тіндік типтеу саласындағы халықаралық ынтымақтастық жоспары мен бағдарламасын әзірлеу, халықаралық жұмыс кеңестеріне қатысу, тест-реагенттерді, тіндік типтеу әдістерін жетілдіру үшін шетелдік зертханалармен анти-HLA сарысумен алмасу;

10) сапаны сыртқы бағалау бойынша зерттеулер жүргізу және зертханааралық салыстырмалы сынамаларды жүргізу.

9. Жергілікті зертхананың ұйымдастырушылық және консультациялық функциялары:

1) денсаулық сақтау ұйымдары қызметкерлерінің тіндерді иммунологиялық типтеу мәселелері бойынша біліктілігін арттыру жоспарларын құруға қатысу;

2) иммунологиялық зерттеулердің клиникалық маңыздылығы мәселелері бойынша түсіндіру жұмысын ұйымдастыру;

3) Орталық зертханаға атқарылған жұмыс туралы есеп беру.

10. Орталық зертхананың құрылымы мен штат нормативтері Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес айқындалады.

11. Жергілікті зертхананы Тіндерді (тіннің бөлігін) және(немесе) ағзаларды (ағзаның бөлігін) иммунологиялық типтеудің орталық зертханасында мамандырудан өткен, заңнамада бекітілген тәртіппен лауазымға тағайындалатын адам басқарады.

Об утверждении правил определения иммунологической совместимости тканей при трансплантации органов (части органа) и(или) тканей (части ткани) и положения о деятельности HLA-лаборатории

Приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 27 октября 2020 года № ҚР ДСМ-159/2020. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 29 октября 2020 года № 21528.

В соответствии с пунктом 2 статьи 211 Кодекса Республики Казахстан от 7 июля 2020 года "О здоровье народа и системе здравоохранения" ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить:

1) правила определения иммунологической совместимости тканей при трансплантации органов (части органа) и(или) тканей (части ткани) согласно приложению 1 к настоящему приказу;

2) положение о деятельности HLA-лаборатории согласно приложению 2 к настоящему приказу.

2. Признать утратившим силу Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 8 апреля 2019 года № ҚР ДСМ-21 "Об утверждении Положения об HLA-лаборатории" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 18479, опубликован 16 апреля 2019 в Эталонном контрольном банке нормативных правовых актов Республики Казахстан в электронном виде).

3. Департаменту организации медицинской помощи Министерства здравоохранения Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства здравоохранения Республики Казахстан;

3) в течение десяти рабочих дней со дня государственной регистрации настоящего приказа в Юридический департамент Министерства здравоохранения Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1) и 2) настоящего пункта.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на вице-министра здравоохранения Республики Казахстан Гиният А.

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Исполняющий обязанности Министра здравоохранения Республики Казахстан

М. Шоранов

Приложение 1 к приказу Исполняющего обязанности Министра здравоохранения Республики Казахстан от 27 октября 2020 года № ҚР ДСМ-159/2020

Правила определения иммунологической совместимости тканей при трансплантации органов (части органа) и(или) тканей (части ткани)

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила определения иммунологической совместимости тканей при трансплантации органов (части органа) и(или) тканей (части ткани) (далее – Правила) разработаны в соответствии с пунктом 2 статьи 211 Кодекса Республики Казахстан от 7 июля 2020 года "О здоровье народа и системе здравоохранения" (далее – Кодекс) и определяют порядок определения иммунологической совместимости тканей при трансплантации органов (части органа) и(или) тканей (части ткани).

2. В настоящих Правилах используются следующие понятия:

1) аллель – различные формы одного и того же гена, расположенные в одинаковых участках (локусах) парных хромосом;

2) антигены – молекулы гликопротеинов, расположенные на поверхности клеточной мембраны лейкоцитов, отвечающие за распознавание чужеродных агентов;

3) гемопоэтические стволовые клетки – кроветворные клетки костного мозга человека, обладающие полипотентностью и находящиеся в процессе жизни в костном мозге, периферической крови и пуповинной крови;

4) регистр доноров гемопоэтических стволовых клеток (костного мозга) – перечень лиц, согласных на безвозмездное донорство гемопоэтических стволовых клеток (костного мозга) и типированных по системе-НLА;

5) гены – участки хромосом, кодирующие структуру и функции антигенов;

6) тканевая совместимость – сходство тканей донора и потенциального реципиента по специфическим антигенам системы-HLA, определяющее совместимость донора и реципиента при трансплантации органов (части органа) и(или) тканей (части ткани);

7) локус – линейный участок хромосомы, занимаемый одним геном;

8) секвенирование нуклеиновых кислот — определение их первичной аминокислотной или нуклеотидной последовательности;

9) сенсибилизация – приобретение организмом специфической повышенной чувствительности к чужеродным антигенам;

10) солидные органы – все плотные органы организма, такие как почки, сердце, легкие, печень, поджелудочная железа;

11) HLA-исследования – комплекс лабораторных исследований проводимые для определения иммунологической совместимости тканей при трансплантации органов (части органа) и(или) тканей (части ткани);

12) HLA-система – система антигенов, расположенная на лейкоцитах человека и определяющая тканевую совместимость донора и реципиента при трансплантации органов и тканей, а также гемопоэтических стволовых клеток;

13) HLA-фенотип – индивидуальные иммунологические параметры человека, кодируемые генетически;

14) фрагментный анализ – определение размера фрагментов ДНК и(или) интенсивности флуоресценции меченых фрагментов ДНК;

15) STR-локусы – молекулярные маркеры в генетических и геномных исследованиях, которые являются варьирующими участками в ядерной ДНК, состоящие из повторяющихся мономеров;

16) профильный специалист – медицинский работник с высшим медицинским образованием, имеющий сертификат по определенной специальности;

17) республиканский трансплантационный координатор – врач, обеспечивающий координацию работы региональных трансплантационных координаторов и эффективное межведомственное взаимодействие медицинских организаций по вопросам службы трансплантации в Республике Казахстан, являющийся штатным сотрудником Координационного центра;

18) региональный трансплантационный координатор – врач, обеспечивающий межведомственное взаимодействие медицинских организаций в области трансплантации органов (части органа) и (или) тканей (части ткани) в областных центрах, городах республиканского значения и столице, являющийся штатным сотрудником Координационного центра;

19) стационарный трансплантационный координатор – врач, являющийся штатным сотрудником донорской организации и находящийся в подчинении регионального трансплантационного координатора по вопросам координации службы трансплантации в соответствующей области, городе республиканского значения, столице;

20) регистр потенциальных реципиентов органов (части органа) и (или) тканей (части ткани) (далее – регистр) - база данных потенциальных реципиентов органов (части органа) и (или) тканей (части ткани);

21) медицинская информационная система – информационная система, обеспечивающая ведение процессов субъектов здравоохранения в электронном формате;

22) метод SSP – типирование методом полимеразно-цепной реакции с использованием сиквенс-специфических праймеров;

23) метод SBT – типирование методом секвенирования нуклеиновых кислот путем определения нуклеотидной последовательности дезоксирибонуклеиновой кислоты;

24) метод SSO – типирование методом полимеразно-цепной реакции, с использованием флуоресцентно-меченных микросфер, несущих на поверхности сиквенс-специфические олигонуклеидные зонды;

25) метод NGS – это секвенирование следующего (или) нового поколения для определения нуклеотидной последовательности ДНК и РНК с целью получения описания еҰ первичной структуры;

26) метод ИФА – определение лейкоцитарных антител постановкой иммуноферментного анализа;

27) метод флуоресцентной цитометрии – определение лейкоцитарных антител с использованием флуоресцентно-меченых микросфер, несущих на поверхности лейкоцитарные антигены.

Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными приказом Министра здравоохранения РК от 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 2. Порядок определения иммунологической совместимости тканей при трансплантации органов (части органа) и(или) тканей (части ткани)

3. Определение иммунологической совместимости тканей при трансплантации органов (части органа) и(или) тканей (части ткани) проводится:

1) для потенциальных реципиентов и их доноров при трансплантации органов (части органа) от прижизненного и (или) посмертного донора;

2) для потенциальных реципиентов, не имеющих прижизненного донора и включенных в регистр;

3) для реципиентов и доноров при трансплантации гемопоэтических стволовых клеток.

Сноска. Пункт 3 - в редакции приказа Министра здравоохранения РК от 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

4. Определение иммунологической совместимости реципиента и донора осуществляется на основании предоставленных в HLA-лабораторию:

1) гражданами Республики Казахстан, получающих услуги по трансплантации на территории Республики Казахстан в рамках гарантированного объема бесплатной медицинской помощи, направления из центра трансплантации Республики Казахстан, где планируется оказание услуг по трансплантации;

2) лицами, не являющимися гражданами Республики Казахстан и получающих услуги по трансплантации на территории Республики Казахстан в рамках договора, заключенного с центрами трансплантации, направления из данных центров трансплантации;

3) лицами, не являющимися гражданами Республики Казахстан, выступающих в качестве потенциального прижизненного донора для гражданина Республики Казахстан, получающего услуги по трансплантации на территории Республики Казахстан в рамках гарантированного объема бесплатной медицинской помощи, направления из центра трансплантации Республики Казахстан, где планируется оказание услуг по трансплантации;

4) лицами, не являющимися гражданами Республики Казахстан и не получающих услуги по трансплантации солидных органов на территории Республики Казахстан, в рамках возмездного договора с лабораторией, направления оформленного на официальном бланке уполномоченного органа в области здравоохранения страны, гражданином которой является потенциальный живой донор и(или) реципиент;

5) лицами, не являющимися гражданами Республики Казахстан и не получающих услуги по трансплантации гемопоэтических стволовых клеток на территории Республики Казахстан, в рамках возмездного договора с лабораторией, направления оформленного на официальном бланке уполномоченного органа в области здравоохранения страны, гражданином которой является пациент и(или) его потенциальный живой донор, и(или) зарубежного центра трансплантации;

6) лицами, являющимися гражданами Республики Казахстан, планирующих получение возмездной услуги по трансплантации солидного органа в зарубежной клинике, в рамках возмездного договора с лабораторией, направления оформленного на официальном бланке указанной клиники или центра трансплантации Республики Казахстан, заключенного с реципиентом и(или) донором;

7) лицами, являющимися гражданами Республики Казахстан, планирующих получение возмездной услуги по трансплантации гемопоэтических стволовых клеток в зарубежной клинике, в рамках возмездного договора с лабораторией на основании направления оформленного на официальном бланке указанной клиники или центра трансплантации Республики Казахстан;

8) лицами, являющимися гражданами Республики Казахстан, получающих услуги по трансплантации солидного органа или гемопоэтических стволовых клеток в зарубежной клинике в рамках программы "Лечение за рубежом", в рамках гарантированного объема бесплатной медицинской помощи, направления уполномоченного органа в области здравоохранения или центра трансплантации Республики Казахстан.

5. В официальном бланке медицинской организации указываются:

Ф.И.О (при наличии), дата рождения, гражданство, национальность, группа крови и резус-принадлежность, адрес проживания реципиента и его потенциального прижизненного донора (доноров);

информация о диагнозе реципиента;

гемотрансфузионный, акушерский и трансплантационный анамнезы реципиента;

планируемый вид оперативного вмешательства;

информация о лечащем враче и его контакты для передачи результатов.

6. После подтверждения направления осуществляется забор образцов крови для проведения HLA-исследований по определению иммунологической совместимости тканей при трансплантации органов (части органа) и(или) тканей (части ткани).

7. Перед забором крови на пробирке указываются Ф.И.О (при наличии) и дата рождения реципиента и(или) донора, группа крови и резус-принадлежность, дата и время забора.

Забор образца крови у реципиента и(или) донора производится из вены в соответствующую вакуумную пробирку согласно приложению 1 к настоящим Правилам. Для HLA-типирования молекулярно-генетическим методом забор крови не проводится из фистульной вены, а также у реципиентов, получающих гепаринсодержащие препараты и после процедуры гемодиализа.

После заполнения пробирки с кровью аккуратно перемешиваются путем 8-10-кратного переворачивания пробирки.

Образцы крови сопровождаются направлением с обязательным заполнением всех граф согласно документу, удостоверяющему личность реципиента и(или) донора и заверенного печатью или штампом направляющей организации (врача). В случае, если реципиент и(или) донор не достиг 18-ти лет, то прилагается копия свидетельства о рождении.

8. Транспортировка образцов крови осуществляется при температуре от +2 °С до +8 °С в защищенных от света термоконтейнерах (сумка-холодильник) с теплоизолирующими свойствами и плотно прилегающей крышкой. Пробы транспортируются в вертикальном положении в штативах для пробирок. Срок доставки проб составляет 24 часа с момента забора образца крови для серологических анализов и 72 часа для других видов анализов.

9. При наличии гемолиза, перегрева, замораживания или по истечении срока с момента забора образец крови не принимается для исследования.

10. Результаты исследований по определению гистосовместимости, проведенные в зарубежных лабораториях, не признаются действительными для принятия решения о возможности проведения трансплантации в Республике Казахстан.

Результаты HLA-исследований передаются в организацию здравоохранения (лечащему врачу или курьеру, имеющему доверенность или доверенному лицу, указанному в официальном письме) направившую материал для исследований. При передачи результатов исследований используются защищенные интернет-каналы и дополнительная защита файла паролем с соблюдением норм конфиденциальности.

Не допускается передача результатов потенциальному донору или реципиенту, а также их родственникам.

Параграф 1. Порядок определения иммунологической совместимости у реципиентов и доноров при трансплантации органов (части органа) от прижизненного донора и(или) посмертного донора

11. Для определения иммунологической совместимости у реципиентов и доноров при трансплантации почки и поджелудочной железы от прижизненного и(или) посмертного донора сотрудниками HLA-лаборатории проводится первичное определение гистосовместимости по локусам А, В и Сw I класса и локусу DRB1 II класса HLA-системы. Для определения гистосовместимости проводится типирование прижизненного донора и реципиента по указанным локусам.

Первичное типирование осуществляется серологическим методом на низкоразрешающем уровне локусов А, В и Сw I класса. Проводится подтверждающее типирование А, В и DRB1 локусов реципиента и подобранного донора молекулярно-генетическим методом на низкоразрешающем уровне методом SSP или SSO из нового образца крови.

Дважды определенный результат типирования, полученный с использованием двух разных образцов крови в лабораториях иммунологического типирования, определенных в соответствии с законодательством Республики Казахстан, является окончательным.

12. Реципиенты, нуждающиеся в трансплантации органа (ткани), проверяются на наличие HLA-антител по направлению врача-трансплантолога стационара и(или) республиканского координатора. При установлении наличия антител определяется их уровень и специфичность. Уровень антител выражается в процентах. Установление наличия в крови реципиента HLA-антител и определение их специфичности осуществляется с целью эффективного подбора донора.

Если реципиенту проводились переливания компонентов крови, то скрининг антител проводится после 14 дней от момента сенсибилизации организма (переливания компонентов крови). Определение уровня (процента) сенсибилизации проводится с сывороткой реципиента, отобранной не ранее чем за 48 часов до операции.

Определение наличия HLA-антител проводится методом ИФА (Elisa test) или флуоресцентной цитометрии. При сложных случаях оценка сенсибилизации лейкоцитарными антителами оценивается в совокупности указанных методов.

При наличии HLA-антител у реципиента для диагностики донор-специфических антител, типирование прижизненного и(или) посмертного донора проводится по локусам HLA-A, B, C, DRB1, DQB1, DQA, DPВ, DPА. Типирование проводится молекулярно-генетическим методом на низкоразрешающем уровне SSP или SSO.

13. Для окончательного решения вопроса о совместимости донора и реципиента при органной трансплантации для всех пар потенциальных реципиентов и доноров проводится проба на совместимость "кросс-матч".

Проба на совместимость "кросс-матч" выполняется серологическим методом на основе лимфоцитотоксического теста. Для подтверждения результатов, полученных серологическим методом, проводится проба на совместимость методом проточной цитометрии.

Первичный "кросс-матч" проводится для определения совместимых родственных доноров на этапе подбора из числа живых доноров, а также с архивированной сывороткой реципиентов при трансплантации от посмертного донора.

Перед проведением операции ставится актуальный "кросс-матч" с сывороткой, отобранной в течение 48 часов до операции, и является обязательным для подбора среди прижизненных и(или) посмертных доноров.

Для определения прогнозируемой совместимости донора и реципиента врачом-трансплантологом проводится сопоставление результатов типирования донора и реципиента с учетом результатов определения HLA-антител и пробы на совместимость "кросс-матч".

Трансплантация органа осуществляется на основании отрицательного результата актуального "кросс-матча".

Сноска. Пункт 13 - в редакции приказа Министра здравоохранения РК от 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

14. Для определения иммунологической совместимости у реципиентов и доноров при трансплантации печени от прижизненного донора и при трансплантации печени, сердца и органокомплекса "сердце-легкие" от посмертного донора, реципиенты проверяются на наличие HLA-антител по направлению врача-трансплантолога стационара и(или) республиканского координатора.

При наличии HLA-антител определяется их уровень и специфичность согласно порядку и методами указанные в пункте 12 настоящих Правил.

При отсутствии лейкоцитарных антител HLA-типирование реципиента и донора, а также проведение пробы на совместимость "кросс-матч" не обязательно.

При наличии лейкоцитарных антител реципиентам и их донорам HLA-типирование и проба на совместимость "кросс-матч" проводится согласно порядку, указанному в пунктах 11 и 13 настоящих Правил.

15. Реципиенты, перенесшие трансплантацию органа (части органа) от посмертного или прижизненного донора, по направлению профильного специалиста или специалиста ПМСП проверяются на наличие HLA-антител методом флуоресцентной цитометрии со следующей кратностью:

на 14 день после трансплантации;

через месяц после трансплантации;

в первый год каждые 3 месяца после трансплантации;

при отрицательном статусе 1 раз в год;

при положительном статусе каждые 3 месяца.

Для установления донор-специфических антител проводится дополнительное типирование донора по локусам HLA-A, B, C, DRB1, DQB1, DQA, DPВ, DPА для диагностики донор-специфических антител по направлению врача-трансплантолога центра трансплантации, профильного специалиста или специалиста ПМСП. Типирование проводится на низкоразрешающем уровне молекулярно-генетическим методом SSP или SSO. При необходимости подтверждения результатов, полученных на низкоразрешающем уровне, проводится типирование на высоком уровне (SBT).

Наличие донор-специфических антител является ранним маркером отторжения трансплантата. При наличии в полученных результатах донор-специфических антител проводится коррекция уровня иммуносупрессивными препаратами.

Сноска. Пункт 15 - в редакции приказа Министра здравоохранения РК от 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Параграф 2. Порядок определения иммунологической совместимости у потенциальных реципиентов, включенных в регистр

Сноска. Заголовок параграфа 2 - в редакции приказа Министра здравоохранения РК от 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

16. Для определения иммунологической совместимости у потенциальных реципиентов, включенных в регистр, забор крови для HLA-исследования проводится на основании направления от профильного специалиста или специалиста ПМСП.

Забор крови проводится по графику в региональных центрах крови и(или) поликлиниках по месту жительства, за исключением реципиентов, находящихся на диализе. Реципиентам, получающим диализ, забор крови проводится в диализных центрах.

Обеспечение расходными материалами для забора крови и доставка образцов крови в HLA-лабораторий осуществляется региональным центром крови.

Сноска. Пункт 16 с изменением, внесенным приказом Министра здравоохранения РК от 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

17. Для потенциальных реципиентов, включенных в регистр, определяется HLA-фенотип. Типирование реципиентов проводится по локусам А и В I класса и локусу DRB1 II класса, молекулярно-генетическим методом на низко разрешающем уровне (SSP или SSO). При появлении прижизненного донора, потенциальному реципиенту, находящемуся в регистре, проводится подтверждающее типирование из нового образца крови.

Для посмертного донора проводится типирование по локусам HLA- А, В и DRB1 молекулярно-генетическим методом на низко разрешающем уровне (SSP или SSO) по направлению республиканского трансплантационного координатора.

Информация об HLA-фенотипе реципиента включается в медицинскую информационную систему.

Сноска. Пункт 17 - в редакции приказа Министра здравоохранения РК от 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

18. При включении в регистр или подготовке к родственной трансплантации потенциальным реципиентам, нуждающимся в трансплантации органа (части органа), проводится определение наличия лейкоцитарных антител по направлению врача-трансплантолога или профильного специалиста (при его отсутствии, участкового терапевта или врача общей практики).

В дальнейшем для лиц, включенных в регистр, наличие HLA-антител определяется с кратностью один раз в три месяца. При наличии антител определяется их уровень и специфичность. Уровень HLA-антител выражается в процентах. Определение наличия HLA-антител проводится методом ИФА (Elisa test) или флуоресцентной цитометрии. При сложных случаях оценка сенсибилизации лейкоцитарными антителами оценивается в совокупности указанных методов.

Информация об уровне сенсибилизации, выраженной в процентах, включается в медицинскую информационную систему.

Сноска. Пункт 18 - в редакции приказа Министра здравоохранения РК от 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

19. При выявлении посмертного донора проводится первичная проба на совместимость "кросс-матч" с образцом крови потенциальных реципиентов, отобранных медицинской информационной системой, по направлению республиканского координатора.

Актуальная проба на совместимость "кросс-матч" проводится по направлению врача трансплантолога центра трансплантации. Трансплантация органа осуществляется на основании отрицательного результата актуального "кросс-матча".

Сноска. Пункт 19 - в редакции приказа Министра здравоохранения РК от 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Параграф 3. Порядок определения иммунологической совместимости у реципиентов и доноров при трансплантации гемопоэтических стволовых клеток (костного мозга)

20. Для определения иммунологической совместимости у реципиентов и доноров при трансплантации гемопоэтических стволовых клеток (костного мозга) сотрудниками HLA-лаборатории проводится первичное определение гистосовместимости реципиента и его потенциальных доноров по локусам А, В и С I класса и локусам DRB1, DQB1 II класса на низкоразрешающем уровне молекулярно-генетическим методом (SSP или SSO) по направлению врача-гематолога.

Для определения окончательной гистосовместимости по указанным локусам проводится подтверждающее типирование реципиента и подобранного донора молекулярно-генетическим методом на высоком уровне разрешения (SBT/NGS) из нового образца крови по направлению врача-гематолога.

Определение прогнозируемой совместимости донора и реципиента проводится врачом-гематологом путем сопоставления результатов типирования донора и реципиента.

21. Для диагностики донорспецифических антител реципиенту проводится определение процента сенсибилизации и(или) специфичности HLA-антител методом флуоресцентной цитометрии.

22. Для реципиентов, не имеющих родственных доноров, формируется Национальный Регистр доноров гемопоэтических стволовых клеток (далее – Регистр).

У лиц, изъявивших желание войти в Регистр, проводится определение HLA-фенотипа по локусам А, В и С I класса и локусам DRB1, DQB1 II класса молекулярно-генетическим методом на высоком уровне разрешения (SBT/NGS) по направлению специалистов Национального Регистра.

Если в результате поиска в Регистре будет найден донор, соответствующий по генотипу потенциальному реципиенту, после получения согласия донора на донацию гемопоэтических стволовых клеток проводится подтверждающее типирование молекулярно-генетическим методом на высоком уровне разрешения (SBT/NGS) из нового образца крови.

Информация об HLA-фенотипе потенциальных доноров включается в электронную базу данных Регистра.

Ведение Регистра доноров гемопоэтических стволовых клеток (костного мозга) осуществляется в соответствии с подпунктом 1) статьи 215 Кодекса.

23. Для реципиентов, нуждающихся в трансплантации стволовых клеток, формируется банк пуповинной крови и по запросу врача-гематолога подбираются совместимые по HLA-фенотипу дозы пуповинной крови.

HLA-типирование пуповинной крови проводится по локусам А, В и DRB1 молекулярно-генетическим методом на низком уровне разрешения (SSP/SSO) по направлению специалистов банка пуповинной крови.

Информация об HLA-фенотипе пуповинной крови передается специалистам банка пуповинной крови.

24. Для реципиентов, перенесших трансплантацию гемопоэтических стволовых клеток, по направлению врача-гематолога определяется донорский химеризм с целью определения степени приживления трансплантата и предсказания рецидива основного заболевания.

Определение донорского химеризма проводится молекулярно-генетическим методом путем проведения фрагментного анализа STR-локусов и (или) ПЦР в режиме реального времени.

Для определения донорского химеризма у реципиентов после трансплантации гемопоэтических стволовых клеток используются образцы крови реципиента, взятые до и после проведения трансплантации, и образец крови донора.

Результат выражается в процентном соотношении наличия донорских генов в образце крови реципиента.

25. Для реципиентов с иммунологической рефрактерностью и наличием лейкоцитарных антител сотрудниками HLA-лаборатории проводится индивидуальный подбор тромбоцитов.

При высоких процентах сенсибилизации лейкоцитарных антител в крови реципиента проводится типирование реципиента по локусам А, В и С I класса и локусам DRB1, DQB1 II класса на низкоразрешающем уровне молекулярно-генетическим методом (SSP или SSO) для поиска подходящего донора крови по HLA-фенотипу.

База HLA-типированных доноров крови создается по локусам А, В и С I класса HLA-системы на низкоразрешающем уровне серологическим методом.

Индивидуальный подбор компонентов крови проводится на основе лимфоцитотоксического теста "кросс-матч" c сывороткой реципиента и образцом крови донора имеющим совпадение по антигенам локуса А, В и С I класса системы HLA. При отсутствии донора крови с совпадением HLA-фенотипа индивидуальный подбор тромбоцитов проводится на основании лимфоцитотоксического теста "кросс-матч" без учета HLA-фенотипа донора.

К переливанию выдаются тромбоциты с отрицательным результатом индивидуального подбора компонентов крови на основе лимфоцитотоксического теста "кросс-матч".

При высокой сенсибилизации реципиента лейкоцитарными антителами (выше 50%) переливаются дозы тромбоцитов, имеющих самый низкий уровень цитотоксичности лимфоцитотоксического теста (2+ или 4+).

При отсутствии донора с отрицательным и низким уровнем цитотоксичности лимфоцитотоксического теста, переливание тромбоцитов проводится от доноров, имеющих большое количество совпадений по антигенам локусов А, В и С I класса системы HLA.

Приложение к правилам определения иммунологической совместимости тканей при трансплантации органов (части органа) и (или) тканей (части ткани)

Перечень исследований для проведения иммунологической совместимости тканей
при трансплантации органов (части органа) и(или) тканей (части ткани)

Сноска. Перечень - в редакции приказа Министра здравоохранения РК от 30.09.2021 № КР ДСМ -101 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Наименование исследования	Реципиент и(или) донор	Количество пробы (мл)	Наименование пробы, наличие наполнителя	Вид исследования
Проведение иммунологической совместимости у реципиентов и доноров при трансплантации органов от прижизненного и(или) посмертного донора
Фенотипирование крови по HLA-системе серологическим методом (антигены класса I-Локусы А,В,С) низкое разрешение	Реципиент	5-9	Кровь, антикоагулянт литии-гепарин	Серологический
	Донор органа	5-9		Серологический
Постановка пробы на совместимость "кросс матч"	Реципиент	5-9	Кровь, гель и активатор свертывания	Серологический
	Донор органа	5-9	Кровь, антикоагулянт литии-гепарин	Серологический
Генотипирование крови по HLA-системе методом SSP антигены класс I и II, локусы А, В, DRB1 среднее разрешение	Реципиент	5-9	Кровь, антикоагулянт К2ЭДТА	Молекулярно-генетический
	Донор органа	5-9	Кровь, антикоагулянт К2ЭДТА	Молекулярно-генетический
Определение уровня сенсибилизации-процента HLA-антител в образце сыворотки методом ИФА (Elisa test)	Реципиент	5-9	Кровь, гель и активатор свертывания	ИФА
Определение наличия HLA-антител в образце сыворотки методом проточной флуорометрии	Реципиент	5-9	Кровь, гель и активатор свертывания	Проточная цитометрия
Определение специфичности HLA-антител 1 и 2 класса в образце сыворотки методом проточной флуорометрии	Реципиент	5-9	Кровь, гель и активатор свертывания	Проточная цитометрия
Определение процента сенсибилизации сыворотки HLA-антителами методом проточной цитометрии	Реципиент	5-9	Кровь, гель и активатор свертывания	Проточная цитометрия
Генотипирование крови по генам HLA-А, В, С, DRB1, DQB1/DQА1, DPB1/DPA1 методом ПЦР-SSP	Реципиент и(или) донор	5-9	Кровь, антикоагулянт К2ЭДТА	Молекулярно-генетический
Индивидуальный подбор тромбоцитов по лейкоцитарным антигенам реципиентам с рефрактерностью к тромбоцитам
Индивидуальный подбор компонентов крови на основе лимфоцитотоксического теста "кросс -матч"	Реципиент	5-9	Кровь, гель и активатор свертывания	Серологический
	Донор крови и ее компонентов	8-9	Кровь, антикоагулянт литии-гепарин	Серологический
Определение иммунологической совместимости у реципиентов и доноров при трансплантации гемопоэтических стволовых клеток от родственных доноров
Генотипирование крови по HLA-системе методом SSP класс I и II, локусы А, В, С, DRB1, DQB1 среднее разрешение	Реципиент	5-9	Кровь, антикоагулянт К2ЭДТА	Молекулярно-генетический
	Донор ГСК	5-9		Молекулярно-генетический
Определение генов главного комплекса гистосовместимости по локусам А,В,С,DRB1, DRQB1 с разделением на гаплотипы методом SBT (High resolution)	Реципиент	5-9	Кровь, антикоагулянт К2ЭДТА	Молекулярно-генетический
	Донор ГСК	5-9		Молекулярно-генетический
Определение генов HLA - А, В, С, DRB1, DQA1/DQB1, DPB1/DPA1 на высоком разрешении методом NGS	Донор ГСК	5-9	Кровь, антикоагулянт К2ЭДТА	Молекулярно-генетический
Определение иммунологической совместимости у потенциальных доноров гемопоэтических стволовых клеток включенных в Национальный Регистр доноров гемопоэтических стволовых клеток и банки пуповинной крови
Типирование генов HLA-А, В, С, DRB1, DQB1 без разделения на гаплотипы (высокое разрешение) молекулярно-генетическим методом	Донор ГСК для вступления в Регистр ГСК	8-9	Кровь, антикоагулянт К2ЭДТА	Молекулярно-генетический
Определение генов HLA - А, В, С, DRB1, DQA1/DQB1, DPB1/DPA1 на высоком разрешении методом NGS	Донор ГСК	8-9	Кровь, антикоагулянт К2ЭДТА	Молекулярно-генетический
Генотипирование крови по HLA-системе методом SSP антигены класс I и II, локусы А, В, DRB1 среднее разрешение	Образцы пуповинной крови	1-2	-	Молекулярно-генетический
Проведение иммунологической совместимости у реципиентов, включенных в регистр
Определение антигенов HLA-А, В, DR локусов методом проточной цитофлуориметрии	Реципиент и(или) донор	8-9	Кровь, антикоагулянт К2ЭДТА	Молекулярно-генетический
Определение наличия HLA-антител в образце сыворотки методом проточной флуорометрии	Реципиент	8-9	Кровь, гель и активатор свертывания	Проточная цитометрия
Определение процента сенсибилизации сыворотки HLA-антителами методом проточной цитометрии	Реципиент	8-9	Кровь, гель и активатор свертывания	Проточная цитометрия
Определение донорского химеризма у реципиентов после трансплантации гемопоэтических стволовых клеток (костного мозга)
Определение химеризма у пациента после трансплантации гемопоэтических стволовых клеток методом капиллярного секвенирования	Реципиент (образец крови до трансплантации и после трансплантации)	5-9	Кровь, антикоагулянт К2ЭДТА	Молекулярно-генетический
	Донор ГСК	5-9	Кровь, антикоагулянт К2ЭДТА	Молекулярно-генетический

Приложение 2 к приказу

Положение о деятельности HLA-лаборатории

Глава 1. Общие положения

1. Настоящее Положение о деятельности HLA-лаборатории разработано в соответствии с пунктом 2 статьи 211 Кодекса Республики Казахстан от 7 июля 2020 года "О здоровье народа и системе здравоохранения" (далее – Кодекс) и определяют положение о деятельности HLA-лаборатории.

2. HLA - лаборатории функционируют как структурное подразделение при организациях, осуществляющих деятельность в сфере донорства, заготовки крови, ее компонентов и препаратов.

3. К HLA - лабораториям относятся:

1) центральная лаборатория иммунологического типирования тканей (части тканей) и(или) органов (части органов) (далее – Центральная лаборатория), которая создается при республиканской государственной медицинской организации, осуществляющей научную деятельность и деятельность в сфере донорства, заготовки крови, ее компонентов и препаратов;

2) локальная лаборатория иммунологического типирования тканей (части тканей) и(или) органов (части органов) (далее – локальная лаборатория), которая создается при государственных медицинских организациях, осуществляющих деятельность в сфере донорства, заготовки крови, ее компонентов и препаратов в областях и городах республиканского значения.

4. В своей работе HLA - лаборатории руководствуются Конституцией Республики Казахстан, Кодексом Республики Казахстан "О здоровье народа и системе здравоохранения", настоящим положением, приказами Министерства здравоохранения Республики Казахстан, регламентирующими вопросы иммунологического обследования доноров и реципиентов при трансплантации тканей (части тканей) и(или) органов (части органов).

5. HLA - лаборатории осуществляют деятельность по вопросам иммунологического обследования доноров и реципиентов при трансплантации тканей (части тканей) и(или) органов (части органов) в круглосуточном режиме.

Глава 2. Задачи HLA-лабораторий

6. Основными задачами HLA-лаборатории являются:

1) центральная лаборатория:

организационно-методическое руководство локальными лабораториями;

консультативная помощь локальным лабораториям;

научная деятельность по исследованию лейкоцитарных антигенов человека (далее – HLA);

образовательная деятельность по вопросам иммунологического обследования доноров и реципиентов при трансплантации тканей (части тканей) и(или) органов (части органов);

обеспечение всеми видами иммунологического исследования реципиентов и их доноров для организаций, осуществляющих трансплантацию органов (части органа) и(или) тканей (части ткани);

проведение иммунологического обследования реципиентов, состоящих в Листе ожидания курируемого региона;

проведение экспертных лабораторных исследований по иммунологическому обследованию доноров и реципиентов при трансплантации тканей (части тканей) и(или) органов (части органов) для локальных лабораторий при спорных и сложных случаях;

2) локальная лаборатория:

обеспечение всеми видами иммунологического исследования реципиентов и их доноров для организаций, осуществляющих трансплантацию органов (части органа) и(или) тканей (части ткани);

проведение иммунологического обследования реципиентов, состоящих в Листе ожидания курируемого региона;

организация сбора сывороток реципиентов, нуждающихся в проведении трансплантации тканей (части тканей) и(или) органов (части органов) (далее – реципиентов);

проведение HLA-исследований для иммунологического контроля за приживлением пересаженных органов и тканей.

Глава 3. Функции HLA- лабораторий

7. В соответствии с поставленными задачами HLA-лаборатории осуществляют следующие функции:

1) проведение HLA-исследований у реципиентов и доноров при трансплантации почек и поджелудочной железы от прижизненного и(или) посмертного донора;

2) проведение HLA-исследований у реципиентов и доноров при трансплантации других органов (печень, сердце и другие) прижизненного и(или) посмертного донора;

3) проведение HLA-типирования реципиентов и доноров при трансплантации гемопоэтических стволовых клеток (костного мозга) от родственных доноров;

4) проведение HLA-исследований у реципиентов, включаемых Лист ожидания курируемого региона;

5) проведение HLA-типирования потенциальных доноров для формирования Регистра доноров гемопоэтических стволовых клеток и пуповинной крови для формирования банка пуповинной крови;

6) постановка пробы на совместимость "кросс-матч" донора и реципиента при трансплантации органов;

7) определение донорского химеризма у реципиентов после трансплантации гемопоэтических стволовых клеток (костного мозга);

8) проведение посттрансплантационного мониторинга HLA-антител у реципиентов, перенесших трансплантацию органа (ткани);

9) осуществление индивидуального подбора тромбоцитов реципиентам на основе HLA-фенотипа при необходимости.

8. Организационно-методическое руководство и научные функции Центральной лаборатории:

1) координация деятельности Локальных лабораторий по сбору сывороток реципиентов, нуждающихся в трансплантации органа, для определения предсуществующих антител и пробы на совместимость "кросс-матч";

2) осуществление организационно-методического руководства Локальными лабораториями в части сбора, скрининга, заготовки антилейкоцитарных сывороток и иммунологического типирования крови для выявления корреляций с различными заболеваниями, при популяционных научных исследованиях;

3) мониторинг и анализ деятельности Локальных лабораторий;

4) формирование основных направлений по совершенствованию методов, используемых в тканевом типировании;

5) планирование и координация подготовки кадров для лабораторий тканевого типирования республики, участие в проведении обучения для специалистов Локальных лабораторий;

6) проведение научных работ по изучению распространенности HLA-фенотипов в казахстанской популяции, взаимосвязей изучаемых HLA-фенотипов с различными видами заболеваний, исследований генома человека;

7) изучение и трансферт в практику лабораторий иммунологического типирования республики новых методов исследований;

8) внедрение в практику медицинских организаций иммуногенетических и геномных исследований при диагностике различных патологических состояний, оценке и прогнозировании эффективности лечения, формировании групп риска среди населения с целью организации профилактических мероприятий для предупреждения ряда заболеваний, проведение популяционных исследований;

9) разработка плана и программы международного сотрудничества в области тканевого типирования, участие в международных рабочих совещаниях, обмен анти-HLA сыворотками с зарубежными лабораториями для совершенствования тест-реагентов, методов тканевого типирования;

10) проведение исследований, по внешней оценке, качества и проведение межлабораторных сравнительных испытаний.

9. Организационные и консультативные функции Локальной лаборатории:

1) участие в составлении планов по повышению квалификации сотрудников организации здравоохранения по вопросам иммунологического типирования тканей;

2) организация разъяснительной работы по вопросам клинического значения иммунологических исследований;

3) представление отчетов о проделанной работе в Центральную лабораторию.

10. Структура и штатные нормативы Центральной лаборатории определяются в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

11. Локальную лабораторию возглавляет лицо, прошедшее специализацию в Центральной лаборатории иммунологического типирования тканей (части тканей) и(или) органов (части органов), назначаемое на должность в установленном законодательством порядке.