Геодинамикалық полигондардағы геодезиялық жұмыстар жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы

Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің м.а. 2024 жылғы 11 қаңтардағы № 13/НҚ бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2024 жылғы 15 қаңтарда № 33906 болып тіркелді

      Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 12 шілдедегі № 501 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі туралы ереженің 15-тармағының 213-25) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:

      1. Қоса беріліп отырған Геодинамикалық полигондардағы геодезиялық жұмыстар жөніндегі нұсқаулық бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің Геодезия және картография комитеті заңнамада белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

      2) осы бұйрық ресми жарияланғаннан кейін оны Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі вице-министріне жүктелсін.

      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi.

      Қазақстан Республикасының
Цифрлық даму, инновациялар және
аэроғарыш өнеркәсібі министрінің
міндетін атқарушы 		А. Турысов

  Қазақстан Республикасының
Цифрлық даму, инновациялар және
аэроғарыш өнеркәсібі министрінің
міндетін атқарушы
2024 жылғы 11 қаңтардағы
№ 13/НҚ Бұйрыққа
қосымша

Геодинамикалық полигондардағы геодезиялық жұмыстар жөніндегі нұсқаулықты бекіту

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Геодинамикалық полигондардағы геодезиялық жұмыстар жөніндегі нұсқаулық (бұдан әрі – Нұсқаулық) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 12 шілдедегі № 501 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі туралы ереженің (бұдан әрі – Министрліктің ережесі) 15-тармағының 213-25) тармақшасына сәйкес әзірленді.

      2. Бұл Нұсқаулық геодинамикалық полигондардағы геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру және орындау кезінде практикалық басшылыққа арналған.

      3. Бұл Нұсқаулықта келесі негізгі ұғымдар қолданылады:

      1) геодинамикалық полигон (бұдан әрі – ГДП) – геодезиялық, астрономиялық, гравиметриялық және геофизикалық бақылаулар орындалатын аумақ, олардың деректері жер бетіндегі пункттердің қозғалысын айқындау үшін пайдаланылады;

      2) дәлдігі жоғары геодезиялық желі (бұдан әрі – ДЖГЖ) – кеңістіктік координаттары іргелі астрономиялық-геодезиялық желі пункттеріне қатысты айқындалатын іргелес геодезиялық пункттер арасындағы орташа қашықтығы 150-300 шақырым болатын спутниктік геодезиялық желі;

      3) жаһандық навигациялық спутниктік жүйелер (бұдан әрі – ЖНСЖ) – жерүсті, су және әуе объектілерінің координаттық-уақыттық (географиялық координаттары мен биіктіктерінің, қозғалыс жылдамдығы мен бағытының, уақыттың) параметрлерін айқындауға арналған ғарыш жүйелері;

      4) мемлекеттік гравиметриялық желі (бұдан әрі – МГЖ) – бірыңғай гравиметриялық негізді белгілеу және (немесе) тарату мақсатында пайдаланылатын гравиметриялық желілер;

      5) іргелі астрономиялық-геодезиялық желі (бұдан әрі – ІАГЖ) – координаттары координаттардың геоорталық кеңістіктік жүйесінде айқындалатын іргелес геодезиялық пункттер арасындағы орташа қашықтығы 650-1000 шақырым болатын спутниктік геодезиялық желі.

      4. ГДП-дағы геодезиялық жұмыстар – бұл уақыт бойынша жер бетіндегі нүктелердің өзара орналасуының тұрақтылығының сандық сипаттамаларын алуға бағытталған ғылыми геодезиялық және геофизикалық зерттеулер кешенінің бөлігі, оларды өлшеу бірнеше дәйекті циклдармен жүзеге асырылады, сонымен қатар жоғары дәлдіктегі өлшеу мәселелері шешіледі, әр циклдің қорытындысы бойынша өлшеулер нәтижелерінің мүмкін болатын жүйелі және кездейсоқ қателіктерінің шамасын анықтауға мүмкіндік беретін бақылаулар орындалады.

      5. ГДП-да орындалатын геодезиялық жұмыстардың түрлері:

      1) жобалау жұмыстарын ұйымдастыру және жоспарлау;

      2) нивелирлеу;

      3) спутниктік өлшеулер;

      4) гравиметриялық өлшемдер;

      5) өлшеу нәтижелерін өңдеу.

2-тарау. Жобалау жұмыстарын ұйымдастыру және жоспарлау

      6. ГДП-дағы геодезиялық жұмыстардың техникалық жобасы осы полигондағы геофизикалық зерттеулер негізінде жасалады.

      7. ГДП-дағы геодезиялық жұмыстарға арналған техникалық жоба техникалық тапсырма негізінде жасалады және геофизикалық, геологиялық және геоморфологиялық зерттеулер негізінде анықталған полигонның қолданыстағы геодезиялық желілерін, геологиялық ерекшеліктерін ескере отырып әзірленеді. Техникалық жобаның негізі қалаларда геологтың, қаланың бас сәулетшісінің өкілінің, сондай-ақ полигондағы жұмыстарға жауапты ғылыми-зерттеу институты немесе ұйым өкілінің қатысуымен орындалатын далалық барлау нәтижелері болып табылады.

      8. Техникалық жобаны жасамас бұрын келесі материалдар жиналады:

      1) жобаланатын полигон ауданындағы геологиялық құрылым мен тектоникалық құбылыстардың сипаттамасын, белгіленетін геофизикалық байқаулар кешенін (гравиметриялық, сейсмикалық) және шешілетін міндеттерді, зерттеудің негізгі кезеңдерінің жоспар-кестесін және геофизикалық байқау пункттерінің сызбасын қамтитын аумақтық ғылыми – зерттеу институтының немесе ұйымның техникалық тапсырмасы;

      2) полигон ауданында бұрын орындалған барлық геодезиялық жұмыстардың олардың сапасы мен пункттерді бекіту тәсілінің сипаттамаларымен нәтижелері;

      3) полигон ауданындағы жер бетіндегі ықтимал деформациялардың сипаты мен шамасын және олардың тектоникалық процестермен байланысын анықтауға мүмкіндік беретін бақылаулардың барлық түрлерін талдау материалдары;

      4) қолданыстағы геодезиялық желілердің және геоморфологиялық жағдайлардың сақталуын далалық зерттеу нәтижелері.

      9. Әрбір бақылау циклі бойынша геодезиялық өлшеулер мен оларды өңдеу материалдары осы Нұсқаулықтың үшінші және төртінші тарауының талаптарына сәйкес жасалатын есеп түрінде ресімделеді.

3-тарау. Нивелирлеу

      10. ГДП нивелирлеу осы Нұсқаулықтың және Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2023 жылғы 16 наурыздағы № 94/НҚ бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 32090 болып тіркелген) бекітілген нивелирлеу жөніндегі нұсқаулықтың (бұдан әрі – Нивелирлеу жөніндегі нұсқаулық) талаптарына сәйкес орындалады.

      11. Жер қыртысының тік қозғалыстарын зерттеу үшін қайта нивелирлеу әдісі қолданылады. Қайта нивелирлеу кезінде тік қозғалыстардың жылдамдығы орнатылады.

      12. Жүріс жолын қайта нивелирлеу кезінде өтпелі нүктелердің конструкциясы, аспаптың орнатылатын орны және әрбір өлшеу цикліндегі өтпелі нүктелер алдыңғы көрсеткіштерге сәйкес келуі тиіс.

      13. I және II сыныптарды нивелирлеу кезінде көру сәулесінің ұзындығы 15 м-ден кем емес және 50 м-ден аспайды, станциядағы нивелирден тіректерге дейінгі 20-50 м аралықтағы арақашықтықтардың теңсіздігі 0,2 м-ден аспайды, 20 м-ге дейінгі арақашықтықтар 0,1 м-ден аспайды, секция бойынша бұл теңсіздіктердің жалпы жинақталуы 0,5 м-ден аспайды.

      Егер көру сәулесінің ұзындығы 15 м-ден асатын нивелирлік жүрісін салу мүмкін болмаса, жүріс "шыршамен" салынады.

      Жұмыстағы үзілістер кезінде нивелирлеу тек тұрақты белгілермен аяқталады.

      14. I-II сыныптарды ГДП-да нивелирлеу кезінде көру сәулесінің төменгі бетінен биіктігі 0,8 м-ден төмен және 2,7 м-ден жоғары болуына жол берілмейді, таулы аудандарда көру сәулесінің ұзындығы 15 м-ге дейін болса, көру сәулесінің биіктігі 0,3 м-ден кем емес болған кезде байқаулар жүргізуге рұқсат етіледі.

      15. Станцияны бөлу үшін нивелирлік бригадалар тіректер жиынтығымен немесе эклиметрлермен қарапайым нивелирлермен жабдықталуы керек. Қазықтардың бекіту жөніндегі жұмыстар басталғанға дейін тірек бойынша есептеулердің рұқсат етілуін тексеру үшін нивелирдің көру құбыры торының ортаңғы жібін проекциялау жүргізіледі.

      16. Нивелирлеу процесінде ауа температурасы көру сәулесінің биіктігінде өлшенеді. Өлшеу әр станцияда ашық ауа-райында, ал бұлтты жағдайда-станция арқылы жүзеге асырылады. Бұл үшін арнайы құрылғылармен жабдықталған тіректердің температурасын өлшеу әр станцияда орындалады.

      17. I сыныпты нивелирлеу үшін пайдаланылатын инварлық тіректер компьютерде үш рет эталондалады: далалық маусымның басында, ортасында және соңында, II сыныпты нивелирлеу үшін эталондау тек далалық маусымның басында және соңында жүзеге асырылады.

      18. Құралдар Нивелирлеу жөніндегі нұсқаулықта көрсетілген әдеттегі тәсілдермен дала жұмыстарын жүргізгенге дейін және жүргізу барысында тексеріледі және тураланады.

      Дала маусымының басында I деңгейдің бұрышын тексеру және түзету күн сайын, ал болашақта 5-10 күннен кейін жүзеге асырылады. I бұрыштың мәні 10"-нан аспайды.

      19. I сыныпты секция бойынша түзу және кері бағытта нивелирлеуді орындағаннан кейін тікелей және кері жүрістің артуының орташа мәндерін және сол және оң сызықтар бойынша алынған асып кетулерді салыстыру жүргізіледі. Артық айырмашылықтар сәйкесінше ±2 мм√L және ±1 мм √L аспайды.

      II сыныпты нивелирлеу үшін тікелей және кері соққылардан алынған асып кетулер айырмашылығы ±3 мм √L аспайды.

4-тарау. Спутниктік өлшемдер

      20. ГДП-дағы спутниктік өлшеулер осы Нұсқаулықтың және Министрлік ережесінің 15-тармағының 213-13) тармақшасына сәйкес уәкілетті орган бекітетін Жаһандық навигациялық спутниктік жүйелерді қолдана отырып, мемлекеттік геодезиялық желінің пассивті пункттерінің координаталарын спутниктік айқындауды жүргізу жөніндегі нұсқаулықтың талаптарына сәйкес орындалады.

      21. Спутниктік өлшеулер жер бетіндегі деформациялар туралы жоғары жиілікте ақпарат алуға мүмкіндік береді.

      Орын ауыстырулар мен деформациялардың шамаларын анықтау нүктелердің координаттарын немесе реперлер мен геометриялық элементтердің биіктіктерін – бұрыштарды, ұзындықтар мен асып кетулерді бірнеше рет қайта анықтау арқылы жүзеге асырылады.

      Осы мақсатта спутниктік навигациялық жүйелердің сигнал қабылдағыштары қолданылады.

      22. Координаттардың спутниктік анықтамаларын орындауға статикалық режимде дәлдікпен GPS, ГЛОНАСС, BeiDou, Galileo спутниктерінің сигналдарын қабылдайтын геодезиялық спутниктік көп жиілікті және көпжүйелі қабылдағыштар жіберіледі: жоспарда кемінде 3 мм + 0,5 мм/км, биіктігі бойынша кемінде 5 мм + 0,5 мм/км.

      "Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес метрологиялық тексеру туралы сертификаты бар ЖНСЖ-қабылдағыштарды пайдалануға жол беріледі.

      Өлшеулерді орындау кезінде пайдаланылатын қабылдағыштың антеннасы көкжиек жазықтығында орнату және онда бар белгі бойынша солтүстікке бағдарлау мүмкіндігін қамтамасыз етеді және 1 мм-ден аспайтын қателігі бар пункттің ортасынан жоғары орталықтандыруға арналған құрылғының болуы (егер орталықтар мәжбүрлеп орталықтандыру құрылғыларымен қамтамасыз етілмесе).

      Антеннаның биіктігі 1 мм-ден аспайтын қателікпен болат немесе лазерлік рулеткамен өлшенеді.

      23. Жұмыс технологиясы келесі процестерді қамтиды:

      1) жұмыс жобасын жасау;

      2) далалық жұмыстар;

      3) өлшеу нәтижелерін алдын ала өңдеу;

      4) қорытынды құжаттама жасау.

      24. Спутниктік өлшеулер бойынша жұмыстарды бастамас бұрын иерархиялық тәртіппен бекітуге ұсынылатын жұмыс жобасы жасалады (бөлім басшысы, бас инженер, кәсіпорын директоры).

      Жұмыс жобасы техникалық жоба, геодезиялық және нивелирлік пункттерді зерттеу және қалпына келтіру нәтижелері, геодинамикалық полигон орналасқан аумаққа кіретін ІӘГЖ және ДЖГЖ пункттерінің орналасу схемасы негізінде жасалады.

      Жұмыс жобасы жұмысты жоспарлау мен ұйымдастыруды егжей-тегжейлі сипаттайды, мұнда орындаушы жұмысты орындау үшін бастапқы деректерді, оларды орындау тәртібі мен реттілігін сипаттайды.

      Жұмыс жобасы қолжетімді қабылдағыштардың саны мен түрін, сондай-ақ өлшеуді өңдеуге арналған бағдарламалық қамтылымның мүмкіндіктерін ескереді.

      Жұмыс жобасының құрамына:

      1) геодинамикалық полигонның сақталған пункттерінің тізімі;

      2) мерзімдік айқындалатын базалық станциялар белгіленетін және орындаушылар үшін жұмыс учаскелері (блок) белгіленетін тірек пункттерінің орналасқан жері үйлестірілетін пункттерді көрсетумен схема. Мерзімді айқындалатын базалық станцияларды (бұдан әрі – тірек пункті) орнату үшін I және II сыныпты нивелирлеу желілері өткен пункттер, ІӘГЖ және ДЖГЖ бақылау пункттері, 1-сыныпты спутниктік геодезиялық желі және дәл геодезиялық желі басымдық болып табылады. Тығыздықты сақтау үшін мерзімді анықталатын базалық станциялардың саны 2500 шаршы км-ге бір станция есебінен таңдалады;

      3) пункттер арасындағы жоспарланған және бекітілген қозғалыс маршруттары;

      4) блоктар бойынша спутниктік өлшеулерді орындау кезектілігі.

      25. Спутниктік өлшеу деректері басқару блогының жадына барлық қабылдағыштар үшін бірыңғай параметрлермен жазылады:

      1) бір мезгілде бақыланатын спутниктердің ең аз саны-6;

      1) спутниктік сигналды қабылдау арасындағы өлшемдердің дискреттілігі (өлшемдерді бекіту уақыт аралығы) - 5с;

      2) спутниктердің көкжиектен жоғары көтерілуінің ең аз бұрышы - 10";

      3) әрбір бақылау сеансының ұзақтығы кемінде 4 сағат.

      26. Қабылдағыштың инициализациясының аяқталуының және бақылауларға дайындығының белгісі спутниктерден сигналдарды қабылдау және геометриялық дәлдік факторы (GDOP) көрсеткішінің рұқсат етілген мәні кемінде 4 болып табылады.

      27. Спутниктік қабылдағыштың антеннасын пункттің ортасынан жоғары орнату орталықтандыру құрылғысын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Антеннаның орталық маркасынан жоғары биіктігі 2 мм-ден аспайтын дәлдікпен екі рет (бақылау сеансы аяқталғанға дейін және кейін) өлшенеді.

      28. Спутниктік бақылау карточкасы келесі ақпаратты қамтиды:

      1) тармақтың атауы және оның бірегей идентификаторы;

      2) тармақтың ведомстволық тиесілігі;

      3) орындаушы (орындаушының ТАӘ);

      4) орталық түрі;

      5) тармақтың сыныбы;

      6) орталық қондырғысының негізі (топырақ, тас, шатыр);

      7) орнату әдісі (мәжбүрлеп орталықтандыру құрылғысы, штатив, кезең);

      8) сеанстың басталу және аяқталу уақыты (UTC бойынша);

      9) ұзақ мерзімді сақтау құрылғысына деректерді жазу форматы (шикі деректер және Rinex);

      10) технологиялық үзілістердің басталу және аяқталу уақыты (UTC бойынша);

      11) кедергілер схемасы және спутниктік сигналдарға жақын жиіліктердегі белсенді кедергілердің әсерін сипаттау;

      12) жақын елді мекеннен пунктке кіреберістің сызбасы мен сипаттамасы;

      13) бақылауларға дейін және кейін аспаптың биіктігін бекіту фотосуреті;

      14) ЖНСЖ-қабылдағышы орнатылған пункттің фотосуреті;

      15) байқаулар жүргізуге қатысты түсініктеме (орталықтандырудың бұзылуы, жабдықтың жұмысындағы ақаулық).

      29. Геодинамикалық полигонның пункттерінде спутниктік бақылау әрқайсысы кемінде 4 сағат үздіксіз өлшеу жүргізе отырып, статикалық режимде екі және одан да көп пункттерде жүзеге асырылады (есепке тек толық сағат қабылданады. Мысалы-бақылау уақыты 14.50 - ден 19.10-ға дейін, яғни тек сағат 15.00-ден 19.00-ге дейінгі уақыт ескеріледі).

      30. Учаскедегі (блоктағы) жұмыс тірек пунктінде жылжымалы базалық станцияны орнатудан, басқа пункттерде спутниктік бақылауларды орындаудан, мерзімді анықталатын базалық станцияны іске қосқаннан кейін ғана басталады.

      31. Спутниктік өлшеулер кезінде континенттік геодинамикалық процестердің әсерін болдырмау үшін мерзімді анықталатын базалық станциялар белгіленетін тірек пункттерінде ұзақ бақылау сеанстары (кемінде 3 тәулік) жүзеге асырылады.

      32. Бақылаулар аяқталғаннан кейін деректер ақпаратты ұзақ мерзімді сақтау құрылғыларына көшіріледі - сыртқы диск, компьютер және сервер.

5-тарау. Гравиметриялық өлшемдер

      33. Геодинамикалық полигондардағы гравиметриялық өлшеулер осы Нұсқаулықтың және министрлік ережесінің 15-тармағының 213-14) тармақшасына сәйкес уәкілетті орган бекітетін Қазақстан Республикасының Мемлекеттік гравиметриялық желісінің пункттерінде гравиметриялық жұмыстарды орындау жөніндегі нұсқаулықтың (бұдан әрі – гравиметриялық жұмыстарды орындау жөніндегі нұсқаулық) талаптарына сәйкес орындалады.

      34. Гравиметриялық өлшемдер – жердің гравитациялық өрісін және оның полярлық қысылуын анықтау үшін жер бетінің әртүрлі нүктелеріндегі ауырлық күшінің үдеуін өлшеу.

      35. Геодинамикалық процестерді зерттеудің бірінші циклінде ГДП геологиялық-тектоникалық құрылымын нақтылау үшін жоғары дәлдіктегі гравиметриялық түсірілім жүргізу қажет. Өңдеу әдістемесін таңдау аумаққа сейсмометрия мен морфометрия деректерін тарта отырып, қойылған міндетке сүйене отырып жүзеге асырылады.

      36. ГДП гравиметриялық желісінің құрамына 30 километрге дейінгі қашықтықта орналасқан мемлекеттік іргелі гравиметриялық желінің (бұдан әрі – МІГЖ) және 1 – сыныпты мемлекеттік гравиметриялық желінің (бұдан әрі-МГЖ-1) жақын маңдағы пункттері кіреді, олар полигон аумағында болмаған жағдайда дәлдік сыныбы бойынша МІГЖ тармағына сәйкес келетін геодинамикалық полигонның негізгі пункті бекітіледі және айқындалады.

      Геодинамикалық полигонның негізгі пунктін бекіту үшін қуат коммуникациялары және байланыс мүмкіндігі бар жертөле немесе жартылай жертөле бөлмелері таңдалады. Геодинамикалық полигонның негізгі пункттерінде топырақ асты және жер асты суларының деңгейі, сондай-ақ топырақтың ылғалмен қанықтылығы анықталады. Гидрологиялық режим туралы ақпаратты жер қойнауын зерттеу жөніндегі уәкілетті органнан алады.

      37. Гравиметриялық өлшеулерге түзетулерді есепке алу үшін геодинамикалық полигонның негізгі пункті толқындық гравиметрмен немесе абсолютті кванттық гравиметрмен жабдықталады.

      38. Геодинамикалық полигонның негізгі пунктінің айналасында 50 км-ге дейінгі радиуста оған қатысты 0-10 км, 11-30 км және 31-50 км радиуста орналасқан кемінде 12 бақылау пункті орналастырылады, қажет болған жағдайда бақылау пункттерінің саны 20-ға дейін, ал оларды орналастыру радиусы – 150 км-ге дейін ұлғайтылуы мүмкін.

      39. Геодинамикалық полигонның негізгі пунктінде және бақылау пункттерінде ауырлық күшінің үдеуін абсолютті өлшеу, ауырлық күшінің үдеуінің тік градиентін айқындау, сондай-ақ осы Нұсқаулықтың 3 және 4-тарауларына сәйкес пункттердің координаттары мен биіктіктерін айқындау орындалады.

      Гравиметриялық анықтамалар координаттар мен биіктіктерді анықтаумен бір мезгілде орындалады.

      40. Геодинамикалық полигонның негізгі пунктерінде және бақылау пункттеріндегі гравиметриялық анықтамалар үшін абсолютті және салыстырмалы гравиметрлер қолданылады.

      41. Геодинамикалық полигонның негізгі пункттерінде және бақылау пункттерінде ауырлық күшін жеделдету анықтамаларының конвергенциясына 5 мкГал-ден төмен жол берілмейді.

      42. Геодинамикалық полигонның негізгі пункттері мен бақылау пункттеріндегі ауырлық күшінің үдеуінің абсолютті мәні еркін құлау траекториясындағы тиімді биіктікке жатады. Тиімді биіктік 1 мм дәлдікпен анықталады.

      Геодинамикалық полигонның негізгі пункттерінде және бақылау пункттерінде тұғырдың бес нүктесінің үстінен ауырлық күшінің үдеуінің тік градиенті 3 мкГал/м-ден төмен емес дәлдікпен кемінде 3 деңгейде айқындалады.

      43. Ауырлық күшінің үдеуін анықтаудың салыстырмалы әдісін қолданған кезде кем дегенде 3 аспап қолданылады, ал аспап байланыстарының саны анықтаманың нақты орташа квадраттық қателігіне байланысты таңдалады.

      44. Геодинамикалық полигонның негізгі пункті гравиметриялық өлшеулер екі қайталанатын кезеңнен тұратын бір циклмен орындалады. Гравиметриялық өлшеудің бірінші кезеңі жылдың көктемгі-жазғы кезеңінде, ал екінші кезеңі жылдың күзгі-қысқы кезеңінде орындалады.

      45. Гравиметриялық бақылауларды өңдеу гравиметриялық жұмыстарды орындау жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес орындалады.

6-тарау. Өлшеу нәтижелерін өңдеу

      46. Полигондағы геодезиялық бақылаулардың нәтижелері бірыңғай стандарт бойынша жүйеленеді және ғылыми-техникалық есеп түрінде ресімделеді.

      47. Өлшеу нәтижелеріне түзетулер енгізіледі, олар берілген өлшеу дәлдігіне қарағанда дәлдікпен белгіленеді. Бұл ретте дәйекті қайталама өлшеулердің нәтижелеріне (кемінде үш – төрт) бірдей формулалар бойынша есептелген бірдей түзетулер енгізіледі.

      48. Қайталанатын өлшемдердің әрқайсысының соңғы нәтижелерін іргелес циклдардың нәтижелерімен де, екі немесе одан да көп циклдарда орындалған өлшемдермен де салыстыру керек. Бұл әсіресе бақылаулардың қателіктеріне сәйкес келетін жер бетінің төмен жылдамдығында өте маңызды. Бұл орын ауыстырулар қайталанулар арасындағы үлкен аралықтарда көрінеді.

      49. Ауырлық күшінің координатасының, биіктігінің, асып кетуінің және үдеуінің жаңадан өлшенген мәндерін бұрын өлшенген мәндермен салыстыру жүргізіледі.

      50. Түпкілікті деректерді алу мақсатында өлшенген элементтердің барлық жиынтығын өңдеу жоспарлы координаттар мен биіктіктердің шартты жүйесінде орындалады. Ол үшін шартты салыстырмалылық беті таңдалады, бұл оған өлшенген элементтерді азайтудың ең қарапайымдылығын қамтамасыз етеді. Бастапқы ретінде ең тұрақты нүктелер таңдалады. Егер бірнеше рет өлшеу кезінде таңдалған бастапқы нүктелердің тұрақсыздығы анықталса, онда барлық циклдар бойынша координаттар мен биіктіктерді есептеу жаңа бастапқы нүктелерден қайта орындалады.

      Ескертпе:

      аббревиатуралардың толық жазылуы:

      ГЛОНАСС – Ресей Федерациясының жаһандық навигациялық спутниктік жүйесі;

      км – километр;

      мкГал – микрогал;

      м – метр;

      мм – миллиметр;

      мм/км – миллиметр километрге;

      с – секунд;

      шаршы км. – шаршы километр;

      " – секунд, жазық бұрыштардың ортақ өлшем бірлігі;

      BeiDou – ҚХР-ның жаһандық навигациялық спутниктік жүйесі;

      Galileo – Еуро одақтың жаһандық навигациялық спутниктік жүйесі;

      GDOP – жалпы геометриялық дәлдік көрсеткіші (Geometric dilution of precision);

      GPS – АҚШ-тың жаһандық позициялау жүйесі;

      i бұрыш – деңгей осі мен құбырдың көру осі арасындағы бұрыштың мөлдір жазықтығына проекция;

      L — полигинның периметрі немесе сызық ұзындығы, км;

      UTC – дүниежүзілік үйлестірілген уақыт.

Об утверждении инструкции по геодезическим работам на геодинамических полигонах

Приказ и.о. Министра цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан от 11 января 2024 года № 13/НҚ. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 15 января 2024 года № 33906

      В соответствии с подпунктом 213-25) пункта 15 Положения о Министерстве цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 июля 2019 года № 501, ПРИКАЗЫВАЮ:

      1. Утвердить прилагаемую Инструкцию по геодезическим работам на геодинамических полигонах.

      2. Комитету геодезии и картографии Министерства цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:

      1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

      2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан, после его официального опубликования.

      3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан.

      4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

      исполняющий обязанности
Министра цифрового развития, инноваций
и аэрокосмической промышленности
Республики Казахстан 		А. Турысов

  Приложение к приказу
исполняющий обязанности
Министра цифрового развития,
инноваций
и аэрокосмической промышленности
Республики Казахстан
от 11 января 2024 года № 13/НҚ

Инструкция по геодезическим работам на геодинамических полигонах

Глава 1. Общие положения

      1. Настоящая Инструкция по геодезическим работам на геодинамических полигонах (далее – Инструкция) разработана в соответствии с подпунктом 213-25) пункта 15 Положения о Министерстве цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 июля 2019 года № 501 (далее – Положение Министерства).

      2. Настоящая Инструкция предназначена для практического руководства при организации и выполнении геодезических работ на геодинамических полигонах.

      3. В настоящей Инструкции используются следующие основные понятия:

      1) геодинамический полигон (далее – ГДП) – территория, на которой выполняются геодезические, астрономические, гравиметрические и геофизические наблюдения, данные, которых используются для определения движения пунктов земной поверхности;

      2) высокоточная геодезическая сеть (далее – ВГС) – спутниковая геодезическая сеть со средним расстоянием между смежными геодезическими пунктами 150-300 километров, пространственные координаты которых определяются относительно пунктов фундаментальной астрономо-геодезической сети;

      3) глобальные навигационные спутниковые системы (далее – ГНСС) –космические системы, предназначенные для определения координатно-временных параметров (географических координат и высот, скорости и направления движения, времени) наземных, водных и воздушных объектов;

      4) государственная гравиметрическая сеть (далее – ГГрС) – гравиметрические сети, используемые в целях установления и (или) распространения единой гравиметрической основы;

      5) фундаментальная астрономо-геодезическая сеть (далее – ФАГС) – спутниковая геодезическая сеть со средним расстоянием между смежными геодезическими пунктами 650-1000 километров, координаты которых определяются в геоцентрической пространственной системе координат.

      4. Геодезические работы на ГДП – это часть комплекса научных геодезических и геофизических исследований, направленных на получение количественных характеристик стабильности взаимного положения точек земной поверхности во времени, измерения которых выполняются несколькими последовательными циклами, также решаются вопросы высокоточных измерений, по итогам в каждом цикле выполняются наблюдения, которые позволяют определить величину возможных систематических и случайных ошибок результатов измерений.

      5. Виды геодезических работ, выполняемые на ГДП:

      1) организация и планирование проектных работ;

      2) нивелирование;

      3) спутниковые измерения;

      4) гравиметрические измерения;

      5) обработка результатов измерений.

Глава 2. Организация и планирование проектных работ

      6. Технический проект геодезических работ на ГДП составляется на основании геофизических исследований на данном полигоне.

      7. Технический проект на геодезические работы на ГДП составляется на основе технического задания и разрабатывается с учетом существующих геодезических сетей, геологических особенностей полигона, выявленных на основе геофизических, геологических и геоморфологических исследований. Основой технического проекта является результаты полевой рекогносцировки, выполняемой с участием геолога, в городах представителя главного архитектора города, а также представителя научно-исследовательского института или организации, ответственных за работы на полигоне.

      8. До составления технического проекта собираются следующие материалы:

      1) техническое задание от территориального научно - исследовательского института или организации, содержащее характеристику геологического строения и тектонических явлений в районе проектируемого полигона, комплекса намечаемых геофизических наблюдений (гравиметрических, сейсмических) и решаемых задач, план – график основных этапов исследований и схему пунктов геофизических наблюдений;

      2) результаты всех ранее выполненных в районе полигона геодезических работ с характеристиками их качества и способа закрепления пунктов;

      3) материалы анализа всех видов наблюдений, позволяющих выявить характер и величину возможных деформаций земной поверхности в районе полигона и связь их с тектоническими процессами;

      4) результаты полевого обследования сохранности существующих геодезических сетей и геоморфологических условий.

      9. Материалы геодезических измерений и их обработки по каждому циклу наблюдений оформляются в виде отчета, составляемого в соответствии с требованиями третьей и четвертой главы настоящей Инструкции.

Глава 3. Нивелирование

      10. Нивелирование на ГДП выполняется в соответствии с требованиями настоящей Инструкции и Инструкции по нивелированию, утвержденной приказом Министра цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан от 16 марта 2023 года № 94/НҚ (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 32090) (далее – Инструкция по нивелированию).

      11. Для изучения вертикальных движений земной коры используется метод повторного нивелирования. При выполнении повторного нивелирования определяется скорость вертикальных движений.

      12. При выполнении повторного нивелирования трассы ходов, конструкция переходных точек, места установки инструмента и переходных точек в каждом цикле измерения должны совпадать с предыдущими показателями.

      13. Длина визирного луча при нивелировании I и II классов, не менее 15 м и не более 50 м. Неравенство расстояний в интервале 20-50 м от нивелира до реек на станции допускается не выше 0,2 м, при расстояниях до 20 м оно не выше 0,1 м, общее накопление этих неравенств по секции не выше 0,5 м.

      При невозможности прокладывания нивелирного хода с длиной визирного луча выше 15 м, ход прокладывается "елочкой".

      При перерывах в работе нивелирование заканчивается только на постоянных знаках.

      14. При нивелировании I-II классов на ГДП высота луча визирования над подстилающей поверхностью не допускается ниже 0,8 м, и выше 2,7 м, в горных районах при длине визирного луча до 15 м разрешается выполнять наблюдения при высоте луча визирования не менее 0,3 м.

      15. Для разбивки станции нивелирные бригады следует снабжать простейшими нивелирами с комплектами реек или эклиметрами. До начала работ по закреплению костылей, проводится проецирование средней нити сетки зрительной трубы нивелира для проверки допустимости отсчетов по рейке.

      16. Температуру воздуха в процессе нивелирования измеряют на высоте визирного луча. Измерение проводят при ясной погоде на каждой станции, а при пасмурной – через станцию. Измерение температур реек, снабженных для этого специальными устройствами, выполняется на каждой станции.

      17. Инварные рейки, используемые для нивелирования I класса, эталонируются на компьютере трижды: в начале, середине и конце полевого сезона, для нивелирования II класса эталонирование производится только в начале и в конце полевого сезона.

      18. Инструменты проверяются и юстируются до и в процессе проведения полевых работ обычными способами, указанными в Инструкции по нивелированию.

      Поверку и исправление угла

нивелира в начале полевого сезона выполняют ежедневно, а в дальнейшем, через 5-10 дней. Значение угла

не превосходит 10".

      19. После выполнения нивелирования I класса по секции в прямом и обратном направлениях производятся сравнения средних значений превышений прямого и обратного хода и превышений, полученных по левой и правой линиям. Расхождения превышений составляет не более ±2 мм

и 1 мм

соответственно.

      Для нивелирования II класса расхождения превышений, полученных из прямых и обратных ходов, составляет не более ±3 мм

.

Глава 4. Спутниковые измерения

      20. Спутниковые измерения на ГДП выполняются в соответствии с требованиями настоящей Инструкции и Инструкции по проведению спутниковых определений координат пассивных пунктов государственной геодезической сети с применением глобальных навигационных спутниковых систем, утверждаемой уполномоченным органом в соответствии с подпунктом 213-13) пункта 15 Положения Министерства.

      21. Спутниковые измерения позволяют с высокой периодичностью получать информацию о деформациях земной поверхности.

      Определения величин смещений и деформаций производится путем многократных переопределений координат пунктов или высот реперов и геометирических элементов – углов, длин и превышений.

      В этих целях используются приемники сигналов спутниковых навигационных систем.

      22. К выполнению спутниковых определений координат допускаются геодезические спутниковые многочастотные и мультисистемные приемники, принимающие сигналы спутников GPS, ГЛОНАСС, BeiDou, Galileo, с точностью в режиме статика: в плане не менее 3 мм + 0,5 мм/км, по высоте не менее 5 мм + 0,5 мм/км.

      Допускается использование ГНСС-приемников, имеющие сертификат о метрологической поверке в соответствии с Законом Республики Казахстан "Об обеспечении единства измерений".

      Антенна приемника, используемая при выполнении измерений, обеспечивает возможность установки в плоскости горизонта и ориентировки на север по имеющейся на ней метке и иметь устройство для центрирования над центром пункта с погрешностью не более 1 мм (если центры не обеспечены устройствами принудительного центрирования).

      Высота антенны измеряется стальной или лазерной рулеткой погрешностью не более 1 мм.

      23. Технология проведения работ включает следующие процессы:

      1) составление рабочего проекта;

      2) полевые работы;

      3) предварительная обработка результатов измерений;

      4) составление итоговой документации.

      24. Перед началом работ по спутниковым измерениям составляется рабочий проект, который предоставляется на утверждение в установленном порядке (руководитель отдела, главный инженер, директор предприятия).

      Рабочий проект составляется на основании технического проекта, результатов обследования и восстановления геодезических и нивелирных пунктов, схемы расположения пунктов ФАГС и ВГС в входящих на территорию расположения геодинамического полигона.

      В рабочем проекте подробно освещаются планирование и организация работ, где исполнитель описывает исходные данные для выполнения работ, порядок и последовательность их выполнения.

      В рабочем проекте учитывается количество и тип имеющихся приемников, а также возможности программного обеспечения для обработки измерений.

      В составе рабочего проекта включается:

      1) список сохранившихся пунктов геодинамического полигона;

      2) схема c отображением координируемых пунктов, места расположения опорных пунктов на которых будут установлены периодический определяемые базовые станции и намечаются участки работ (блок) для исполнителей. Приоритетом для установки периодический определяемых базовых станций (далее – опорный пункт) являются пункты, контрольные пункты ФАГС и ВГС, спутниковой геодезической сети 1 класса и точной геодезической сети, через которые прошли линии нивелирования I и II классов. Для соблюдения плотности количество периодический определяемых базовых станций выбирается из расчета одна станция на 2500 кв. км;

      3) спланированные и утвержденные маршруты движения между пунктами;

      4) последовательность выполнения спутниковых измерений по блокам.

      25. Данные спутниковых измерений записываются в память блока управления в единых для всех приемников параметрами:

      1) минимальное число одновременно наблюдаемых спутников - 6;

      2) дискретность измерений (интервал времени фиксации измерений) между приемами спутникового сигнала - 5с;

      3) минимальный угол возвышения спутников над горизонтом - 10";

      4) продолжительность каждого сеанса наблюдений не менее 4 часов.

      26. Признаком завершения инициализации и готовности приемника к наблюдениям являются прием сигналов от спутников и допустимое значение показателя геометрического фактора точности (GDOP) не менее 4-х.

      27. Установка антенны спутникового приемника над центром пункта осуществляется с применением центрировочного устройства. Высота антенны над маркой центра измеряется дважды (до и после завершения сеанса наблюдений) с точностью не более 2 мм. Значения промеров и абрис установки антенны заносятся в карточку спутниковых наблюдений.

      28. Карточка спутниковых наблюдений включает следующую информацию:

      1) название пункта и его уникальный идентификатор;

      2) ведомственная принадлежность пункта;

      3) исполнитель (ФИО исполнителя);

      4) тип центра;

      5) класс пункта;

      6) основание установки центра (грунт, скала, крыша);

      7) метод установки (устройство принудительного центрирования, штатив, веха);

      8) время начала и завершения сеанса (по UTC);

      9) формат записи данных на устройство длительного хранения (сырые данные и Rinex);

      10) время начала и окончания технологических перерывов (по UTC);

      11) схема препятствий и описание влияния активных помех на частотах, близких к спутниковым сигналам;

      12) схема и описание подъезда к пункту от ближайшего населенного пункта;

      13) фотография фиксации высоты инструмента до и после наблюдений;

      14) фотография пункта с установленным на нем ГНСС-приемника;

      15) комментарий, касающиеся проведения наблюдений (нарушение центрировки, сбой в работе оборудования).

      29. Спутниковое наблюдения на пунктах геодинамического полигона осуществляется на двух и более пунктах в статическом режиме с проведением непрерывных измерении, продолжительностью не менее 4-х часов каждый (в учет принимаются только полные часы. Например - время наблюдений с 14.50 до 19.10, то есть учитывается только время с 15.00 до 19.00 часов).

      30. Работа на участке (блоке) начинается с установки передвижной базовой станции на опорном пункте, выполнении спутниковых наблюдений на остальных пунктах, только после запуска периодический определяемой базовой станции.

      31. Для исключения влияния континентальных геодинамических процессов при спутниковых измерениях на опорных пунктах, на которых будут установлены периодический определяемые базовые станции осуществляются длительные сеансов наблюдений (не менее 3 суток).

      32. По окончании наблюдений данные копируются на устройства длительного хранения информации - внешний накопитель, компьютер и сервер.

Глава 5. Гравиметрические измерения

      33. Гравиметрические измерения на геодинамических полигонах выполняются в соответствии с требованиями настоящей Инструкции и Инструкции по выполнению гравиметрических работ на пунктах государственной гравиметрической сети Республики Казахстан, утверждаемой уполномоченным органом в соответствии с подпунктом 213-14) пункта 15 Положения Министерства (далее – Инструкция по выполнению гравиметрических работ).

      34. Гравиметрические измерения – это измерения ускорения силы тяжести в различных точках земной поверхности для определения гравитационного поля Земли и ее полярного сжатия.

      35. Для уточнения геолого-тектонической структуры ГДП в первом цикле изучения геодинамических процессов необходимо выполнить площадную высокоточную гравиметрическую съемку. Выбор методики обработки осуществляется, исходя из поставленной задачи с привлечением данных сейсмометрии и морфометрии на территорию.

      36. В состав гравиметрической сети ГДП входят близлежащие пункты государственной фундаментальной гравиметрической сети (далее – ГФГС) и государственной гравиметрической сети 1 класса (далее – ГГрС-1) расположенные на расстоянии до 30 километров, в случае их отсутствия на территории полигона закрепляется и определяется основной пункт геодинамического полигона соответствующий по классу точности пункту ГФГС.

      Местом для закрепления основного пункта геодинамического полигона выбирается подвальные или полуподвальные помещения с возможностью подведения коммуникации питания и связи. На основных пунктах геодинамического полигона определяется уровень грунтовых и подземных вод, а также влагонасыщенность почвы. Информацию о гидрологическом режиме получают от уполномоченного органа по изучению недр.

      37. Для учета поправок в гравиметрические измерения основного пункта геодинамического полигона оборудуется приливным гравиметром или абсолютным квантовым гравиметром.

      38. Вокруг основного пункта геодинамического полигона в радиусе до 50 км размещают не менее 12 контрольных пунктов, расположенными относительно него в радиусе 0-10 км, 11-30 км и 31-50 км, в случае необходимости число контрольных пунктов может быть увеличено до 20, а радиус их размещения – до 150 км.

      39. На основных пунктах геодинамического полигона и контрольных пунктах выполняются абсолютные измерения ускорения силы тяжести, определения вертикального градиента ускорения силы тяжести, а также определения координат и высот пунктов в соответствии с главами 3 и 4 настоящей Инструкции.

      Гравиметрические определения выполняются одновременно с определением координат и высот.

      40. Для гравиметрических определений на основных пунктах геодинамического полигона и контрольных пунктах применяются абсолютные и относительные гравиметры.

      41. Сходимость определений ускорения силы тяжести на основных пунктах геодинамического полигона и контрольных пунктах не допускается ниже 5 мкГал.

      42. Абсолютное значение ускорения силы тяжести на основных пунктах геодинамического полигона и контрольных пунктах относится к эффективной высоте на траектории свободного падения. Эффективная высота определяется с точностью до 1 мм.

      На основных пунктах геодинамического полигона и контрольных пунктах определяется вертикальный градиент ускорения силы тяжести над пятью точками постамента не менее чем на 3-х уровнях с точностью не ниже 3 мкГал/м.

      43. При применении относительного метода определения ускорения силы тяжести используется не менее 3-х приборов, а число приборо-связей выбирается в зависимости от фактической средней квадратической ошибки определения.

      44. Гравиметрические измерения на ГДП выполняются одним циклом, состоящим из двух повторяемых этапов. Первый этап гравиметрических измерении выполняется в весенне-летний период года, а повторный второй этап в осенне-зимний период года.

      45. Обработка гравиметрических наблюдений выполняются согласно Инструкции по выполнению гравиметрических работ.

Глава 6. Обработка результатов измерений

      46. Результаты геодезических наблюдений на полигоне систематизируются по единому стандарту и оформляются в виде научно-технического отчета.

      47. В результаты измерений вводятся поправки, которые устанавливаются с точностью большей, чем заданная точность измерений. При этом в результаты (как минимум трех – четырех) последовательных повторных измерений вводятся одинаковые поправки, вычисленные по одним и тем же формулам.

      48. Окончательные результаты каждого из повторных измерений следует сопоставлять как с результатами смежных циклов, так и с измерениями, выполненными через два и более циклов. Это особенно важно при малых скоростях смещения земной поверхности, соизмеримых с ошибками наблюдений. Эти смещения проявляются при больших интервалах между повторениями.

      49. Производится сравнение вновь измеренных значений координаты, высоты, превышения и ускорения силы тяжести с теми же значениями ранее измеренными.

      50. Обработка всей совокупности измеренных элементов с целью получения окончательных данных выполняются в условной системе плановых координат и высот. Для этого выбирается условная поверхность относимости, обеспечивающая наибольшую простоту редуцирования на нее измеренных элементов. В качестве исходных выбираются наиболее стабильные пункты. Если при повторных измерениях обнаружится нестабильность выбранных исходных пунктов, то вычисления координат и высот по всем циклам выполняют заново от новых исходных пунктов.

      Примечание:
расшифровка аббревиатур:
ГЛОНАСС – глобальная навигационная спутниковая система Росссийской Федерации;
км – километр;
мкГал – микрогал;
м – метр;
мм – миллиметр;
мм/км – миллиметр на километр;
с – секунда;
кв.км – квадратный километр;
" – секунда, общепринятая единица измерения плоских углов;
BeiDou – глобальная навигационная спутниковая система КНР;
Galileo – глобальная навигационная спутниковая система Европейского союза;
GDOP – суммарный геометрический показатель точности (Geometric dilution of precision);
GPS – глобальная система позиционирования США;
Угол i – проекция на отвесную плоскость угла между осью уровня и визирной осью трубы;
L — периметр полигона или длина линии, км;
UTC – всемирное координированное время.