Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары және оларды жүзеге асыру кепілдіктері туралы

Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 16 маусымдағы N 565 Заңы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі N 193-IV Заңымен

Ескерту. Заңның күші жойылды - ҚР 2009.09.18. N 193-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 186-баптан қараңыз) Заңымен.


МАЗМҰНЫ

Осы Заң азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейдi, сондай-ақ азаматтардың ұрпақты болу құқықтары саласындағы мемлекеттің кепiлдiктерiн және мемлекеттiк саясаттың негізгi принциптерiн белгiлейдi.

1-тарау. Жалпы ережелер

1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар

Осы Заңда мынадай негізгi ұғымдар пайдаланылады:
1) ұрпақты болудың қосалқы әдістерi мен технологиялары - азаматтардың ұрпақты болу қызметiн түзетуге бағытталған диагностика, емдеу және оңалту жөнiндегi медициналық іс-шаралар кешенi;
2) эмбрионды имплантациялау - ұрықтанған аналық ұрық клеткасын жатыр қуысына салу;
3) инсеминация - ұрықтандыру мақсатында аталық жыныстық клеткаларды жатыр қуысына жасанды түрде енгiзу;
4) клондау - генетикалық өзiне тән түрлердi өсiрiп шығару;
5) контрацепция - қаламаған жүктілікті болдырмау әдiстерi мен құралдары;
6) отбасын жоспарлау - азаматтардың балалардың белгiлi бiр санын тууға және тәрбиелеуге, олардың туылуының аралық жиiлiгiн саналы түрде таңдауына, сондай-ақ азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтауға бағытталған қызмет;
7) жыныстық клеткалар - аталық жыныстық клеткалар (сперматозоидтар) және аналық жыныстық клеткалар (аналық ұрық клеткалары);
8) ұрпақты болу денсаулығы - адамның толымды ұрпақты өмiрге келтiру қабiлетiн көрсететін денсаулығы;
9) ұрпақты болу құқықтары - азаматтардың өздерiнiң ұрпақты болу денсаулығын сақтауға, азаматтардың некеде немесе некеден тыс балаларды тууға немесе туудан бас тартуға, бала бiтiру және туу әдістерiне, олардың санына, туу уақыты мен жерiне, туудың аралық жиiлiгiне қатысты шешiм қабылдауға және iске асыруға, сондай-ақ осы саладағы медициналық-әлеуметтiк, ақпараттық және консультациялық көмекке құқықтары;
10) құрсақ ана (суррогат ана) - донорлық эмбрион ендiрiлiп, нәресте көтеретiн әйел;
11) денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi орган (бұдан әрi - уәкiлеттi орган) - азаматтардың денсаулығын сақтау, медициналық және фармацевтикалық ғылым мен бiлiм, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы, дәрiлiк заттар айналымы, медициналық қызметтер көрсету сапасын бақылау саласындағы мемлекеттiк реттеудi жүзеге асыратын орталық атқарушы органы;
12) хирургиялық стерилизациялау - нәтижесiнде әйел немесе еркек ұрпақты болу қабiлетін жоғалтатын хирургиялық oпeрация.
Ескерту. 1-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының - 2006.07.07. N 171 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

2-бап. Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары және
оларды жүзеге асыру кепілдiктерi туралы
Қазақстан Республикасының заңдары

1. Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары және оларды жүзеге асыру кепiлдiктерi туралы Қазақстан Республикасының заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi, осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңда көзделгеннен өзгеше ережелер белгiленсе, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.

3-бап. Осы Заңның қолданылу аясы

Осы Заң Қазақстан Республикасының азаматтарына, Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты немесе уақытша тұратын шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қолданылады және қызметi адамның ұрпақты болу құқықтарын Қазақстан Республикасының аумағында iске асыруға байланысты барлық жеке және заңды тұлғаларға қатысты қолданылады.

4-бап. Азаматтардың ұрпақты болу құқықтарын жүзеге
асырудың мемлекеттiк кепiлдiктерi

Мемлекет азаматтарға:
1) ұрпақты болуды таңдау еркiндiгiне;
2) ұрпақты болу денсаулығын сақтауға және ұрпақты болу құқықтарының сақталуына;
3) кепiлдiк берiлген көлем шегiнде медициналық көмектiң қолжетiмдiлiгiне, оның сабақтастығына, тегiн болуына;
4) ұрпақты болу құқықтарын жүзеге асыру мәселелерiне араласпауға;
5) бала туу туралы шешiмдi кемсiтушіліксiз, қорқытусыз және зорлық-зомбылықсыз қабылдауына;
6) жеке өмiрiне, өз басының және отбасының құпиясына қол сұғылмауына, дәрiгерлiк құпияны құрайтын мәлiметтердiң сақталуына кепiлдiк бередi.

2-тарау. Азаматтардың ұрпақты болуы құқықтарын
қамтамасыз етудің ұйымдық негіздері

5-бап. Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары
саласындағы мемлекеттiк реттеу

1. Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары саласындағы мемлекеттiк реттеу азаматтардың ұрпақты болу құқықтарын жүзеге асырудың мемлекеттiк кепiлдiктерi принциптерiне негiзделедi.
2. Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары саласындағы мемлекеттiк реттеудiң негiзгi бағыттары:
1) азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау жүйесiн дамыту;
2) азаматтардың ұрпақты болу денсаулығы саласындағы Қазақстан Республикасының заңдарын қалыптастыру мен жетiлдiру;
3) азаматтардың жыныстық өмiр және бала туу, психоактивтi заттардың, қолайсыз экологиялық факторлардың олардың ұрпақты болу денсаулығының жай-күйiне керi әсерiн тигiзетiн мәселелер бойынша бiлiктiлiгiн қамтамасыз ету;
4) азаматтардың бала тууға деген саналы көзқарасын қалыптастыру;
5) жасанды ұрықтандыру және бала туудың өзге де мүмкiндiктерi бойынша көрсетiлетiн медициналық қызметтердi қоса алғанда, консультация беру, ағартушылық, отбасын жоспарлау, медициналық көмек көрсету жөнiнде көрсетiлетiн қызметтерге қолжетiмділіктi қамтамасыз ету;
6) азаматтардың ұрпақты болу денсаулығы саласындағы ғылыми зерттеулердi қолдау болып табылады.

6-бап. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң азаматтардың
ұрпақты болу құқықтары саласындағы құзыретi

Қазақстан Республикасының Үкiметi:
1) азаматтардың ұрпақты болу құқықтарын сақтау саласындағы бiртұтас мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттарын және оларды жүзеге асыру кепiлдiктерiн әзiрлейдi;
2) азаматтардың ұрпақты болу құқықтары мен ұрпақты болу денсаулығын сақтау саласындағы мемлекеттiк бағдарламаларды әзiрлейдi, оларды Қазақстан Республикасы Президентiнiң бекiтуiне ұсынады;
3) Қазақстан Республикасының заңдарына және Қазақстан Республикасы Президентiнiң актiлерiне сәйкес азаматтардың ұрпақты болу құқықтарын қорғау саласындағы өзге де функцияларды жүзеге асырады.

7-бап. Уәкiлетті органның құзыреті

Уәкiлеттi орган :
1) азаматтардың ұрпақты болу құқықтарын қорғау саласындағы бiртұтас мемлекеттік саясатты жүргiзедi;
2) азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау жөнiндегi мемлекеттiк, мақсатты және кешендi бағдарламаларды iске асыру кезінде салааралық үйлестiрудi, сондай-ақ қоғамдық бірлестiктермен өзара iс-қимылды жүзеге асырады;
3) өз құзыретi шегінде азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау мәселелерi жөнiнде нормативтiк құқықтық актiлер шығарады;
4) азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау жүйесiн дамыту және отбасын жоспарлау бойынша көрсетілетiн қызметтер жөнiндегi шараларды айқындайды;
5) жергiлiктi атқарушы органдар арқылы аумақтық денсаулық сақтау органдары мен ұйымдарының азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау жөнiндегi қызметiн үйлестіруді және бақылауды жүзеге асырады;
6) азаматтарды хирургиялық стерилизациялауды жүргізу, жүктiлiктi жасанды түрде үзу , жыныстық клеткалар донорлығы және оларды сақтау, ұрпақты болудың қосалқы әдiстерi мен технологияларын қолдану тәртiбi мен шарттарын айқындайды;
7) ұрпақты болу денсаулығы саласындағы ақпараттық және ағартушылық қызметтi қамтамасыз етедi;
8) бiлiм беру саласындағы уәкілетті органмен бiрлесе отырып, кәмелетке толмағандарға имандылық және жыныстық бiлiм, тәрбиелеу мен ұрпақты болу денсаулығын сақтау жөнiндегi білім беру бағдарламаларын әзiрлейдi;
9) ұрпақты болу денсаулығы саласында жұмыс iстейтiн мамандардың бiлiктiлiгiн арттыруды ұйымдастырады;
10) Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңдарына сәйкес лицензиялауға жататын қызмет түрлерiне өз құзыретi шегiнде лицензиялар бередi;
11) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтардың ұрпақты болу құқықтары саласындағы өзге де функцияларды жүзеге асырады.
Ескерту. 7-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының - 2006.07.07. N 171 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2007.07.27. N 320 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

8-бап. Жергіліктi өкілді және атқарушы органдардың
азаматтардың ұрпақты болу құқықтары саласындағы
құзыреті

1. Жергiлiктi өкiлдi органдар:
1) азаматтардың ұрпақты болу құқықтары саласындағы өңiрлiк бағдарламаларды бекітеді;
2) азаматтардың ұрпақты болу құқықтары саласындағы бағдарламалардың орындалуын бақылауды жүзеге асырады.
2. Жергіліктi атқарушы органдар азаматтардың ұрпақты болу құқықтары және азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау саласында:
1) мемлекеттiк саясатты iске асырады;
2) жергiлiктi бюджеттердi әзiрлейдi және оның атқарылуы мен өңiрлiк бағдарламалардың iске асырылуын қамтамасыз етедi;
3) салааралық ынтымақтастықты дамытады;
4) халықтың мемлекеттiк бағдарламалардың iске асырылуына қатысуын ұйымдастырады;
5) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асырады.

3-тарау. Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары
және оларды қамтамасыз етудің кепілдіктері

9-бап. Ұрпақты болу құқықтарын қорғау саласындағы
азаматтардың құқықтары мен мiндеттерi

1. Азаматтардың:
1) ұрпақты болуды еркiн таңдауға;
2) ұрпақты болу денсаулығын сақтау және отбасын жоспарлау жөнiнде көрсетiлетiн қызметтердi алуға;
3) өзiнің ұрпақты болу денсаулығының жай-күйi туралы дұрыс және толық ақпарат алуға;
4) жүктілік кезеңiнде, босанғанда және босанғаннан кейiн денсаулығын сақтауға;
5) бедеулiктен емделуге, соның iшiнде Қазақстан Республикасында рұқсат етiлген ұрпақты болудың қазiргi заманғы қосалқы әдiстерi мен технологияларын қолдана отырып емделуге;
6) жыныстық клеткалар донорлығына;
7) контрацепция әдiстерiн пайдалануға және еркiн таңдауға;
8) хирургиялық стерилизациялауға;
9) жүктiлiктi жасанды түрде үзуге;
10) өзiнiң ұрпақты болу құқықтарын қорғауға құқығы бар.
2. Азаматтар өздерiнiң ұрпақты болу құқықтарын жүзеге асыру кезiнде басқа азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн сақтауға мiндеттi.
3. Қазақстан Республикасында адамды клондауға тыйым салынады.

10-бап. Ұрпақты болуды еркiн таңдау құқығы

Азаматтардың балалардың санына және олардың некеде немесе некеден тыс тууының уақытына, туудың арасындағы ана мен баланың денсаулығын сақтау үшiн қажеттi аралық жиiлiкке қатысты еркiн шешiм қабылдауға құқығы бар.

11-бап. Кәмелетке толмағандардың ұрпақты болу
денсаулығын сақтау құқықтары

Кәмелетке толмағандардың ұрпақты болу денсаулығын сақтауға, сондай-ақ имандылық және жыныстық тәрбие мен бiлiм алуға құқықтары бар.
Кәмелетке толмағандарға жыныстық бiлiм берудi бiлiм беру ұйымдарында арнайы әзiрленген бағдарлама бойынша арнайы дайындықтан өткен адамдар кәмелетке толмағандардың жынысын, жасын, психофизикалық дамуының ерекшелiктерiн және ата-аналарының пiкiрiн ескере отырып, жүзеге асырады.
Кәмелетке толмағандарға имандылық және жыныстық бiлiм мен тәрбие беру, ұрпақты болу денсаулығын сақтау, оларды отбасылық өмiрге дайындау жөнiндегi білiм беру бағдарламаларын әзiрлеудi бiлiм беру саласындағы уәкілетті орган уәкiлеттi органмен бiрлесе отырып қамтамасыз етедi.
Ескерту. 11-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының - 2006.07.07. N 171 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2007.07.27. N 320 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

12-бап. Азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау

1. Азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтауға және отбасын жоспарлауға байланысты қызметтер көрсетудi денсаулық сақтау ұйымдары мен жеке медициналық практикамен айналысатын жеке тұлғалар қамтамасыз етедi.
2. Азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау жөнiндегi медициналық көмектi денсаулық сақтау ұйымдары мен жеке медициналық практикамен айналысатын жеке тұлғалар кепiлдiк берiлген көлем шегінде тегiн көрсетедi.
3. Ұрпақты болу денсаулығы саласында азаматтардың қатысуымен ғылыми зерттеулер уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiппен, ерiктi негiзде ғана жүргiзiледi.

13-бап. Әйелдердiң жүктілiк, босану және босанғаннан
кейiнгi кезеңiнде денсаулығын сақтау

1. Әйелдiң жүктiлiк кезеңiнде, босану кезiнде және босанғаннан кейiн Қазақстан Республикасының аумағында рұқсат етiлген әдiстердi қолдана отырып, денсаулығын сақтауға және көмек алуға құқығы бар.
2. Жүктi, босанатын және босанған әйелдерге денсаулық сақтау жүйесi ұйымдарында медициналық, консультациялық және дәрілік көмек кепiлдiк берiлген тегiн медициналық көмек көлемi шегiнде мемлекеттiк бюджет қаражаты есебiнен берiледi.
3. Жүктiлiк кезеңiнде тексеру, емдеу және медициналық араласу әйелдің немесе оның заңды өкілінiң келiсiмiмен ғана жүзеге асырылады.
Тексерудi, емдеудi және медициналық араласуды кешеуiлдету өз еркiн бiлдiруге мүмкiндiк бермейтiн жағдайдағы не айналасындағылар үшiн қауiптi аурудан (аурулардан) зардап шегетiн әйелдiң өмiрiне қатер төндiретiн жағдайларда тексерудi, емдеудi және медициналық араласуды жүзеге асыру туралы шешiмдi дәрiгер немесе дәрiгерлiк комиссия қабылдайды.

14-бап. Бедеулiктен емделу

1. Азаматтардың денсаулық сақтау ұйымдарында, жеке медициналық практикамен айналысатын жеке тұлғаларда қауiпсiз және тиiмдi әдiстермен, соның iшiнде Қазақстан Республикасының аумағында қолдануға уәкілетті орган Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес рұқсат еткен ұрпақты болудың қосалқы әдiстерi мен технологияларын пайдалана отырып, олардың тиiмдiлiгi, қолданудың оңтайлы мерзiмдерi, ықтимал асқынулар, медициналық және құқықтық салдарлар туралы толық әрi түбегейлi ақпаратты және олардың ағзаға әсер етуiне қатысты өзге де мәлiметтердi мiндеттi түрде ала отырып, бедеулiктен емделуге құқығы бар.
2. Тiркелген некеде тұрған азаматтардың ұрпақты болудың қосалқы әдiстерi мен технологияларын өзара келiсiм бойынша ғана пайдалануға құқығы бар.
3. Ұрпақты болудың қосалқы әдістері мен технологияларын пайдалануға келісім берген азаматтар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес ата-аналардың болашақ баланы тәрбиелеуге және асырауға қатысты тең құқықтары мен мiндеттерiне ие болады.

15-бап. Жасанды инсеминация, жасанды ұрықтандыру
және эмбрионды имплантациялау

1. Әйелдердiң жасанды инсеминацияға, жасанды ұрықтандыруға және эмбрионды имплантациялауға құқығы бар.
2. Ұрпақты болудың қосалқы әдiстерi мен технологияларын (жасанды инсеминацияны, жасанды ұрықтандыруды және эмбрионды имплантациялауды) жүргiзудiң тәртiбi мен шарттарын уәкiлеттi орган айқындайды .
3. Ұрпақты болудың қосалқы әдiстерi мен технологияларын пайдалану кезiнде, жыныспен байланысты аурулардың тұқым қуалау мүмкiндiгi жағдайларын қоспағанда, болашақ баланың жынысын таңдауға жол берiлмейдi.
4. Адамның эмбрионын коммерциялық (сатып алу-сату), әскери және өнеркәсiптiк мақсаттар үшiн алуға болмайды.

16-бап. Жыныстық клеткаларды сақтау

Неке жасына жеткен еркектер мен әйелдердiң жыныстық клеткаларын сақтауға құқығы бар.
Жыныстық клеткаларды сақтаудың тәртiбi мен шарттарын уәкiлеттi орган белгiлейдi .
Ескерту. 16-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының - 2006.07.07. N 171 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

17-бап. Құрсақ ана (суррогат ана) болу

1. Құрсақ ана (суррогат ана) болу құрсақ ана (суррогат ана) мен ықтимал ата-ана арасындағы шарт бойынша, сыйақы төлеп не онсыз бала көтерудi және уақытынан бұрын босану жағдайларын қоса алғанда, бала тууды бiлдiредi.
2. Құрсақ ана (суррогат ана) болғысы келетiн әйел шарт жасасуға дейiн құрсақ ана (суррогат ана) болу әдiсiн қолдануға шешiм қабылдаған тұлғаларға өзiнiң дене, психикалық және ұрпақты болу денсаулығы, сондай-ақ медициналық-генетикалық тексеру нәтижелерi туралы толық ақпаратты беруге мiндеттi. Құрсақ ананың (суррогат ананың) медициналық, соның iшiнде медициналық-генетикалық тексеруден өтуiне байланысты материалдық шығыстарды онымен шарт жасасатын тұлғалар көтередi.
3. Балалы болғысы келетiн тұлғалар мен эмбрионды имплантациялау әдiсiн қолдануға өз келiсiмiн берген әйел арасындағы келiсiм құрсақ ана (суррогат ана) болу шарты болып табылады.
Құрсақ ана (суррогат ана) болу шартында:
1) балалы болғысы келетiн тұлғалардың және құрсақ ана (суррогат ана) болуға тiлек білдiрген әйелдiң деректерi;
2) құрсақ ананы (суррогат ананы) бағып-күтуге арналған материалдық шығыстарды төлеудiң тәртібi мен шарттары;
3) тараптардың құқықтары, мiндеттерi және жауапкершiлігі;
4) құрсақ ана (суррогат ана) өзi туған баланы өзiмен шарт жасасқан тұлғаларға беруден бас тартқан жағдайда оған қатысты, сондай-ақ осы тұлғалар баланы алудан бас тартқан жағдайда оларға қатысты шарттар мен шаралар;
5) тараптардың келiсiмi бойынша айқындалатын өзге де шарттар қамтылуға тиiс.
Құрсақ ана (суррогат ана) болу шарты жазбаша нысанда жасалады және нотариаттық куәландыруға жатады, құрсақ ана (суррогат ана) болу туралы шарт құрсақ ана (cуppoгат ана) жүктілік режимiн әдейi бұзған жағдайда бұзылуы мүмкiн.
4. Құрсақ ана (суррогат ана):
1) жүктіліктiң ерте мерзiмiнде (он екi аптаға дейiн) медициналық есепке тұруға;
2) үнемi дәрiгердiң байқауында болуға және оның ұсынымдарын қатаң орындауға;
3) өз денсаулығының жай-күйiн үнемi қадағалауға;
4) өзiмен шарт жасасқан тұлғаларды жүктiлiктiң өтуi туралы хабардар етуге мiндеттi.
Құрсақ ананың (суррогат ананың) өзi туған баланы өзiмен шарт жасасқан тұлғаларға беруден бас тартуға, сол сияқты баланы өзге тұлғаларға беруге құқығы жоқ.
5. Құрсақ ана (суррогат ана) болу әдiсiн қолдануға шешiм қабылдаған тұлғалар оның қолданылуына, сондай-ақ құрсақ ананың (суррогат ананың) жүктiлiк, босану кезеңiнде және босанғаннан кейiн елу алты күн (асқынған босану немесе екi және одан көп бала туу жағдайында - күнтiзбелiк жетпiс күн) iшiнде сауығуына байланысты материалдық шығыстарды көтередi.
6. Құрсақ анамен (суррогат анамен) шарт жасасқан тұлғалар баладан бас тартқан жағдайда өздерi құрсақ ананы (суррогат ананы) медициналық тексеруге, ұрпақты болудың қосалқы технологияларын қолдануға, сауықтыруға жұмсаған материалдық шығыстарды, өзге де шығындарды, сондай-ақ сыйақы болған жағдайда, оның сомасын құрсақ анадан (суррогат анадан) талап етуге құқығы жоқ.
Құрсақ анамен (cуppoгат анамен) шарт жасасқан тұлғалар баладан бас тартқан кезде және құрсақ ана (суррогат ана) баланы қабылдаған кезде бұл тұлғалар құрсақ анаға (суррогат анаға) шартта белгiленетiн мөлшерде және тәртiппен өтемақы төлеуге мiндеттi.
7. Құрсақ анамен (суррогат анамен) шарт жасасқан тұлғалар баладан бас тартқан жағдайда аналық құқық құрсақ анада (суррогат анада) қалады.
8. Құрсақ ана (суррогат ана) баланы оның ата-анасына бергеннен кейiн бұл балаға деген барлық құқықтарынан айырылады.

18-бап. Жыныстық клеткалар донорлығы

Он сегiз жастан отыз бес жасқа дейiнгi, тәнi мен психикасы сау, медициналық-генетикалық тексеруден өткен азаматтардың жыныстық клеткалардың доноры болуға құқығы бар.
Донорлардың өздерiнiң донорлық жыныстық клеткаларының кейiнгi тағдыры туралы ақпаратқа құқығы жоқ.

19-бап. Контрацепцияны пайдалану

1. Азаматтардың контрацепция әдiстерi мен құралдарын, соның iшiнде медициналық контрацепция әдiстерi мен құралдарын таңдауға, сондай-ақ олардан бас тартуға құқығы бар.
2. Азаматтарға денсаулық жағдайын, жасын және жеке ерекшелiктерiн ескере отырып, контрацепцияның қолайлы әдiстерi мен құралдарын жеке iрiктеу жөнiндегi медициналық-әлеуметтiк, консультациялық көмек көрсетіледі.

20-бап. Хирургиялық стерилизациялау

1. Қаламаған жүктiлiктi болдырмау әдiсi ретiнде хирургиялық стерилизациялау отыз бес жастан асқан немесе кемiнде екi баласы бар азаматтарға қатысты, ал медициналық айғақтамалар мен азаматтың келiсiмi болған жағдайда - жасына және балаларының бар-жоғына қарамастан жасалуы мүмкiн.
2. Хирургиялық стерилизациялауды денсаулық сақтау ұйымдары, жеке медициналық практикамен айналысатын, осы қызметтi жүзеге асыруға лицензиясы бар жеке тұлғалар осы операцияның қайтымсыздығы туралы мiндеттi түрде алдын ала хабардар ете отырып, азаматтың жазбаша келiсiмi бойынша ғана жүргiзедi .

21-бап. Жүктiлiктi жасанды түрде үзу

1. Әйелдiң жүктiлiктi жасанды түрде үзуге құқығы бар.
Жүктіліктi жасанды түрде үзудiң алдын алу мақсатында дәрiгерлер моральдық-этикалық, психологиялық және келеңсiз физиологиялық салдарларды, ықтимал асқынуларды түсiндiруге бағытталған әңгiмелер өткiзуге мiндетті.
2. Жүктiлiктi жасанды түрде үзу - әйелдiң қалауы бойынша жүктiлiктiң он екi аптаға дейiнгi мерзiмiнде, әлеуметтiк айғақтамалар бойынша - жүктіліктiң жиырма екi аптаға дейiнгi мерзiмiнде, ал жүктi әйелдiң өмiрiне қатер төндiретiн медициналық айғақтамалар және оның келiсiмi болған жағдайда - жүктілiктiң мерзiмiне қарамастан жасалады.
3. Кәмелетке толмағандардың жүктіліктi жасанды түрде үзуi олардың ата-аналарының немесе өзге де заңды өкiлдерiнің келiсiмiмен жүргiзiледi.
4. Емдеу-профилактикалық ұйымдарда әйелдiң қалауы бойынша жүктілiктi жасанды түрде үзуге дейiн және одан кейiн, контрацепция әдiстерi мен құралдарын жеке ipiктеудi қоса алғанда, медициналық-әлеуметтiк консультация өткiзiледi.
5. Абортты заңсыз жасау Қазақстан Республикасының қылмыстық заңдарына сәйкес жауаптылыққа әкеп соқтырады.

4-тарау. Қорытынды ережелер

22-бап. Азаматтардың өздерiнің ұрпақты болу
құқықтарын қорғау құқығы

Азаматтардың органдардың, ұйымдар мен лауазымды адамдардың азаматтардың ұрпақты болу құқықтарын iске асыруға байланысты iс-әрекеттерiне (немесе әрекетсiздiгіне) және шешiмдеріне Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жоғары тұрған мемлекеттiк органдарға немесе сотқа шағым жасау арқылы өздерiнiң ұрпақты болу құқықтарын қорғауға құқығы бар.

23-бап. Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары туралы
Қазақстан Республикасының заңдарын бұзғаны
үшiн жауаптылық

Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары туралы Қазақстан Республикасының заңдарын бұзған тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.

24-бап. Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары
саласындағы халықаралық ынтымақтастық

Денсаулық сақтауды мемлекеттiк басқару органдарының, денсаулық сақтау ұйымдарының Қазақстан Республикасының заңдарына және халықаралық шарттарға сәйкес азаматтардың ұрпақты болу құқықтарын қорғау саласындағы халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыруға құқығы бар.

Қазақстан Республикасының
Президентi

О репродуктивных правах граждан и гарантиях их осуществления

Закон Республики Казахстан от 16 июня 2004 года N 565. Утратил силу Кодексом Республики Казахстан от 18 сентября 2009 года N 193-IV

Сноска. Утратил силу Кодексом РК от 18.09.2009 N 193-IV.

ОГЛАВЛЕНИЕ

Настоящий Закон регулирует общественные отношения в области охраны репродуктивного здоровья граждан, а также устанавливает гарантии государства и основные принципы государственной политики в области репродуктивных прав граждан.

Глава 1. Общие положения

Статья 1. Основные понятия, используемые в настоящем
Законе

В настоящем Законе используются следующие основные понятия:

1) вспомогательные репродуктивные методы и технологии - комплекс медицинских мероприятий по диагностике, лечению и реабилитации, направленных на коррекцию репродуктивной деятельности граждан;

2) имплантация эмбриона - введение в полость матки оплодотворенной яйцеклетки;

3) инсеминация - искусственное введение мужских половых клеток в полость матки с целью оплодотворения;

4) клонирование - воспроизведение генетически идентичных особей;

5) контрацепция - методы и средства предупреждения нежелательной беременности;

6) планирование семьи - деятельность, направленная на осознанный выбор гражданами рождения и воспитания определенного количества детей, интервалов между их рождением, а также сохранение репродуктивного здоровья граждан;

7) половые клетки - мужские половые клетки (сперматозоиды) и женские половые клетки (яйцеклетки);

8) репродуктивное здоровье - здоровье человека, отражающее его способность к воспроизводству полноценного потомства;

9) репродуктивные права - права граждан на охрану их репродуктивного здоровья, принятие и реализация гражданами решения относительно рождения или отказа от рождения детей в браке или вне брака, методов зачатия и рождения детей, их числа, времени и места рождения, интервалов между рождениями, а также на медико-социальную, информационную и консультативную помощь в этой сфере;

10) суррогатная мать - женщина, вынашивающая плод после введения донорского эмбриона;

11) уполномоченный орган в области здравоохранения (далее - уполномоченный орган) - центральный исполнительный орган, осуществляющий государственное регулирование в области охраны здоровья граждан, медицинской и фармацевтической науки, медицинского и фармацевтического образования, санитарно-эпидемиологического благополучия населения, обращения лекарственных средств, контроля за качеством медицинских услуг;

12) хирургическая стерилизация - хирургическая операция, в результате которой женщина или мужчина утрачивают репродуктивную способность.
Сноска. В статью 1 внесены изменения Законом РК от 7 июля 2006 года N 171 (порядок введения в действие см. ст.2 ).

Статья 2. Законодательство Республики Казахстан о
репродуктивных правах граждан и гарантиях их
осуществления

1. Законодательство Республики Казахстан о репродуктивных правах граждан и гарантиях их осуществления основывается на Конституции Республики Казахстан, состоит из настоящего Закона и иных нормативных правовых актов Республики Казахстан.
2. Если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые предусмотрены настоящим Законом, то применяются правила международного договора.

Статья 3. Сфера применения настоящего Закона

Настоящий Закон распространяется на граждан Республики Казахстан, иностранцев и лиц без гражданства, постоянно или временно проживающих на территории Республики Казахстан, и применяется в отношении всех физических и юридических лиц, деятельность которых связана с реализацией человеком его репродуктивных прав на территории Республики Казахстан.

Статья 4. Государственные гарантии осуществления
репродуктивных прав граждан

Государство гарантирует гражданам:
1) свободу репродуктивного выбора;
2) охрану репродуктивного здоровья и соблюдение репродуктивных прав;
3) доступность, преемственность, бесплатность медицинской помощи в пределах гарантированного объема ;
4) невмешательство в вопросах осуществления репродуктивных прав;
5) принятие решения о деторождении без дискриминации, угроз и насилия;
6) неприкосновенность частной жизни, личную и семейную тайну, сохранение сведений, составляющих врачебную тайну .

Глава 2. Организационные основы обеспечения
репродуктивных прав граждан

Статья 5. Государственное регулирование в области
репродуктивных прав граждан

1. Государственное регулирование в области репродуктивных прав граждан основывается на принципах государственных гарантий осуществления репродуктивных прав граждан.
2. Основными направлениями государственного регулирования в области репродуктивных прав граждан являются:
1) развитие системы охраны репродуктивного здоровья граждан;
2) формирование и совершенствование законодательства Республики Казахстан в области репродуктивного здоровья граждан;
3) обеспечение просвещения граждан по вопросам половой жизни и деторождения, отрицательного влияния психоактивных веществ, неблагоприятных экологических факторов на состояние их репродуктивного здоровья;
4) формирование сознательного отношения граждан к рождению детей;
5) обеспечение доступности услуг по консультированию, просвещению, планированию семьи, оказанию медицинской помощи, включая медицинские услуги по искусственному оплодотворению и иным возможностям родить ребенка;
6) поддержка научных исследований в области охраны репродуктивного здоровья граждан.

Статья 6. Компетенция Правительства Республики
Казахстан в области репродуктивных прав
граждан

Правительство Республики Казахстан:
1) разрабатывает основные направления единой государственной политики в области охраны репродуктивных прав граждан и гарантии их осуществления;
2) разрабатывает государственные программы в области репродуктивных прав и охраны репродуктивного здоровья граждан, представляет их на утверждение Президенту Республики Казахстан;
3) осуществляет иные функции в области охраны репродуктивных прав граждан в соответствии с законами Республики Казахстан и актами Президента Республики Казахстан.

Статья 7. Компетенция уполномоченного органа

Уполномоченный орган :
1) проводит единую государственную политику в области охраны репродуктивных прав граждан;
2) осуществляет межотраслевую координацию, а также взаимодействие с общественными объединениями при реализации государственных, целевых и комплексных программ по охране репродуктивного здоровья граждан;
3) в пределах своей компетенции издает нормативные правовые акты по вопросам охраны репродуктивного здоровья граждан;
4) определяет меры по развитию системы охраны репродуктивного здоровья граждан и оказанию услуг по планированию семьи;
5) осуществляет через местные исполнительные органы координацию и контроль за деятельностью территориальных органов и организаций здравоохранения по охране репродуктивного здоровья граждан;
6) определяет порядок и условия проведения хирургической стерилизации граждан, искусственного прерывания беременности , донорства и хранения половых клеток, применения вспомогательных репродуктивных методов и технологий;
7) обеспечивает информационную и просветительскую деятельность в области репродуктивного здоровья;
8) совместно с уполномоченным органом в области образования разрабатывает образовательные программы по нравственно-половому образованию, воспитанию и охране репродуктивного здоровья несовершеннолетних;
9) организует повышение квалификации специалистов, работающих в сфере репродуктивного здоровья;
10) в пределах своей компетенции выдает лицензии на виды деятельности, подлежащие лицензированию, в соответствии с законодательством Республики Казахстан о лицензировании;
11) осуществляет иные функции в области репродуктивных прав граждан в соответствии с законодательством Республики Казахстан.
Сноска. В статью 7 внесены изменения Законом РК от 7 июля 2006 года N 171 (порядок введения в действие см. ст.2 ); Законом РК от 27 июля 2007 года N 320 (порядок введения в действие см. ст.2 ).

Статья 8. Компетенция местных представительных и
исполнительных органов в области
репродуктивных прав граждан

1. Местные представительные органы:
1) утверждают региональные программы в области репродуктивных прав граждан;
2) осуществляют контроль за исполнением программ в области репродуктивных прав граждан.
2. В области репродуктивных прав и охраны репродуктивного здоровья граждан местные исполнительные органы:
1) реализуют государственную политику;
2) разрабатывают и обеспечивают исполнение местных бюджетов и реализацию региональных программ;
3) развивают межотраслевое сотрудничество;
4) организуют участие населения в реализации государственных программ;
5) осуществляют иные полномочия в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

Глава 3. Репродуктивные права граждан и гарантии их
обеспечения

Статья 9. Права и обязанности граждан в области охраны
репродуктивных прав

1. Граждане имеют право на:
1) свободный репродуктивный выбор;
2) получение услуг по охране репродуктивного здоровья и планированию семьи;
3) получение достоверной и полной информации о состоянии своего репродуктивного здоровья;
4) охрану здоровья в период беременности, при родах и после родов;
5) лечение бесплодия, в том числе с применением современных вспомогательных репродуктивных методов и технологий, разрешенных в Республике Казахстан;
6) донорство половых клеток;
7) использование и свободный выбор методов контрацепции;
8) хирургическую стерилизацию;
9) искусственное прерывание беременности;
10) защиту своих репродуктивных прав.
2. Граждане обязаны соблюдать права, свободы и законные интересы других граждан при осуществлении своих репродуктивных прав.
3. В Республике Казахстан клонирование человека запрещается.

Статья 10. Право на свободный репродуктивный выбор

Граждане имеют право на свободное принятие решения относительно количества детей и времени их рождения в браке или вне брака, интервалов между рождениями, необходимых для сохранения здоровья матери и ребенка.

Статья 11. Право несовершеннолетних на охрану
репродуктивного здоровья

Несовершеннолетние имеют право на охрану репродуктивного здоровья, а также нравственно-половое воспитание и образование.
Половое образование несовершеннолетних осуществляется лицами, имеющими специальную подготовку, в организациях образования по специально разработанным программам с учетом пола, возраста, особенностей психофизического развития несовершеннолетних и мнения родителей.
Разработка образовательных программ по нравственно-половому образованию и воспитанию, охране репродуктивного здоровья несовершеннолетних, подготовка их к семейной жизни обеспечиваются уполномоченным органом в области образования совместно с уполномоченным органом .
Сноска. В статью 11 внесены изменения Законом РК от 7 июля 2006 года N 171 (порядок введения в действие см. ст.2 ); Законом РК от 27 июля 2007 года N 320 (порядок введения в действие см. ст.2 ).

Статья 12. Охрана репродуктивного здоровья граждан

1. Оказание услуг, связанных с охраной репродуктивного здоровья граждан и планированием семьи, обеспечивается организациями здравоохранения и физическими лицами, занимающимися частной медицинской практикой.
2. Медицинская помощь по охране репродуктивного здоровья граждан оказывается организациями здравоохранения и физическими лицами, занимающимися частной медицинской практикой, бесплатно в пределах гарантированного объема.
3. Научные исследования в области репродуктивного здоровья с участием граждан проводятся только на добровольной основе в порядке, установленном уполномоченным органом.

Статья 13. Охрана здоровья женщин в период
беременности, родов и после родов

1. Женщина имеет право на охрану здоровья и помощь в период беременности, при родах и после родов с применением методов, разрешенных на территории Республики Казахстан.
2. Медицинская, консультативная и лекарственная помощь беременным, роженицам и родильницам в организациях системы здравоохранения предоставляется за счет средств государственного бюджета в пределах гарантированного объема бесплатной медицинской помощи.
3. В период беременности обследование, лечение и медицинское вмешательство могут быть осуществлены только с согласия женщины или ее законного представителя.
В случаях, когда промедление обследования, лечения и медицинского вмешательства угрожает жизни женщины, находящейся в состоянии, не позволяющем выразить свою волю, либо страдающей заболеванием (заболеваниями), представляющим опасность для окружающих, решение об осуществлении обследования, лечения и медицинского вмешательства принимает врач или врачебная комиссия.

Статья 14. Лечение бесплодия

1. Граждане имеют право на лечение бесплодия в организациях здравоохранения, у физических лиц, занимающихся частной медицинской практикой, безопасными и эффективными методами, в том числе с использованием вспомогательных репродуктивных методов и технологий, применение которых на территории Республики Казахстан разрешено уполномоченным органом в соответствии с законодательством Республики Казахстан, с обязательным получением полной и исчерпывающей информации об их эффективности, оптимальных сроках применения, возможных осложнениях, медицинских и правовых последствиях и иных сведений, касающихся их воздействия на организм.
2. Граждане, состоящие в зарегистрированном браке, имеют право на использование вспомогательных репродуктивных методов и технологий только по взаимному согласию.
3. Граждане, давшие согласие на использование вспомогательных репродуктивных методов и технологий, имеют равные права и обязанности родителей в отношении будущего ребенка по его воспитанию и содержанию в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

Статья 15. Искусственная инсеминация, искусственное
оплодотворение и имплантация эмбриона

1. Женщины имеют право на искусственную инсеминацию, искусственное оплодотворение и имплантацию эмбриона.
2. Порядок и условия проведения вспомогательных репродуктивных методов и технологий (искусственной инсеминации, искусственного оплодотворения и имплантации эмбриона) определяются уполномоченным органом.
3. При использовании вспомогательных репродуктивных методов и технологий выбор пола будущего ребенка не допускается, за исключением случаев возможности наследования заболеваний, связанных с полом.
4. Человеческий эмбрион не может быть получен для коммерческих (купли-продажи), военных и промышленных целей.

Статья 16. Право на хранение половых клеток

Мужчины и женщины, достигшие брачного возраста, имеют право на хранение половых клеток.
Порядок и условия хранения половых клеток устанавливаются уполномоченным органом.
Сноска. В статью 16 внесены изменения Законом РК от 7 июля 2006 года N 171 (порядок введения в действие см. ст.2 ).

Статья 17. Суррогатное материнство

1. Суррогатное материнство предполагает вынашивание и рождение ребенка, включая случаи преждевременных родов, по договору между суррогатной матерью и потенциальными родителями с выплатой вознаграждения либо без такового.
2. До заключения договора женщина, желающая стать суррогатной матерью, обязана предоставить лицам, решившим применить метод суррогатного материнства, полную информацию о своем физическом, психическом и репродуктивном здоровье, а также результаты медико-генетического обследования. Материальные расходы, связанные с прохождением суррогатной матерью медицинского обследования, в том числе медико-генетического, несут лица, заключающие с ней договор.
3. Договором суррогатного материнства является соглашение между лицами, желающими иметь ребенка, и женщиной, давшей свое согласие на применение метода имплантации эмбриона.
Договор суррогатного материнства должен содержать:
1) данные лиц, желающих иметь ребенка, и женщины, изъявившей желание стать суррогатной матерью;
2) порядок и условия оплаты материальных расходов на содержание суррогатной матери;
3) права, обязанности и ответственность сторон;
4) условия и меры в отношении суррогатной матери в случае отказа от передачи рожденного ею ребенка лицам, заключившим с ней договор, а также к этим лицам в случае их отказа от принятия ребенка;
5) иные условия, определяемые по соглашению сторон.
Договор суррогатного материнства заключается в письменной форме и подлежит нотариальному удостоверению, расторжение договора о суррогатном материнстве возможно в случае намеренного нарушения суррогатной матерью режима вынашивания беременности.
4. Суррогатная мать обязана:
1) встать на медицинский учет на раннем сроке беременности (до двенадцати недель);
2) регулярно наблюдаться у врача и строго выполнять его рекомендации;
3) постоянно следить за состоянием своего здоровья;
4) информировать лиц, заключивших с ней договор, о течении беременности.
Суррогатная мать не вправе отказаться от передачи рожденного ею ребенка лицам, заключившим с ней договор, а равно передавать ребенка иным лицам.
5. Лица, решившие применить метод суррогатного материнства, несут материальные расходы, связанные с его применением, а также оздоровлением суррогатной матери в период беременности, родов и в течение пятидесяти шести дней (в случае осложненных родов или рождения двух и более детей - семидесяти календарных дней) после родов.
6. В случае отказа от ребенка лица, заключившие договор с суррогатной матерью, не вправе требовать от суррогатной матери возмещение материальных расходов, затраченных ими на медицинское обследование суррогатной матери, применение вспомогательных репродуктивных технологий, оздоровление, иных затрат, а также сумму вознаграждения при наличии такового.
При отказе лиц, заключивших договор с суррогатной матерью, от ребенка и при принятии ребенка суррогатной матерью эти лица обязаны выплатить суррогатной матери компенсацию в размере и порядке, устанавливаемых договором.
7. В случае отказа лиц, заключивших договор с суррогатной матерью, от ребенка право материнства остается за суррогатной матерью.
8. Суррогатная мать после передачи ребенка его родителям теряет все права на данного ребенка.

Статья 18. Донорство половых клеток

Граждане в возрасте от восемнадцати до тридцати пяти лет, физически и психически здоровые, прошедшие медико-генетическое обследование, имеют право быть донорами половых клеток.
Доноры не имеют права на информацию о дальнейшей судьбе своих донорских половых клеток.

Статья 19. Использование контрацепции

1. Граждане имеют право на выбор методов и средств контрацепции, в том числе медицинской, а также на отказ от них.
2. Гражданам оказывается медико-социальная, консультативная помощь по индивидуальному подбору приемлемых методов и средств контрацепции с учетом состояния здоровья, возраста и индивидуальных особенностей.

Статья 20. Хирургическая стерилизация

1. Хирургическая стерилизация как метод предупреждения нежелательной беременности может быть проведена в отношении граждан не моложе тридцати пяти лет или имеющих не менее двух детей, а при наличии медицинских показаний и согласия гражданина - независимо от возраста и наличия детей.
2. Хирургическая стерилизация проводится только по письменному согласию гражданина организациями здравоохранения, физическими лицами, занимающимися частной медицинской практикой, имеющими лицензию на осуществление данной деятельности, с обязательным предварительным уведомлением о необратимости данной операции.

Статья 21. Искусственное прерывание беременности

1. Женщина имеет право на искусственное прерывание беременности.
В целях предупреждения искусственного прерывания беременности врачи обязаны проводить беседы, направленные на разъяснение морально-этических, психологических и негативных физиологических последствий, возможных осложнений.
2. Искусственное прерывание беременности проводится по желанию женщины при сроках беременности до двенадцати недель, по социальным показаниям - при сроке беременности до двадцати двух недель, а при наличии медицинских показаний, угрожающих жизни беременной, и ее согласия - независимо от срока беременности.
3. Искусственное прерывание беременности несовершеннолетними производится с согласия их родителей или иных законных представителей.
4. В лечебно-профилактических организациях по желанию женщины проводится медико-социальное консультирование до и после искусственного прерывания беременности, включая индивидуальный подбор методов и средств контрацепции.
5. Незаконное производство аборта влечет за собой ответственность в соответствии с уголовным законодательством Республики Казахстан.

Глава 4. Заключительные положения

Статья 22. Право граждан на защиту своих репродуктивных
прав

Граждане имеют право на защиту своих репродуктивных прав путем обжалования действий (или бездействия) и решений органов, организаций и должностных лиц, связанных с реализацией гражданами репродуктивных прав, в вышестоящие государственные органы или суд в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

Статья 23. Ответственность за нарушение
законодательства Республики Казахстан о
репродуктивных правах граждан

Лица, нарушившие законодательство Республики Казахстан о репродуктивных правах граждан, несут ответственность в соответствии с законами Республики Казахстан.

Статья 24. Международное сотрудничество в области
репродуктивных прав граждан

Органы государственного управления здравоохранением, организации здравоохранения имеют право осуществлять международное сотрудничество в области охраны репродуктивных прав граждан в соответствии с законодательством Республики Казахстан и международными договорами.

Президент
Республики Kaзахстан