О внесении изменений в Методику оценки племенной ценности крупного рогатого скота молочного направления продуктивности

Решение Коллегии Евразийской экономической комиссии от 22 августа 2023 года № 125.

В соответствии с частью второй статьи 3 Соглашения о мерах, направленных на унификацию проведения селекционно-племенной работы с сельскохозяйственными животными в рамках Евразийского экономического союза, от 25 октября 2019 года Коллегия Евразийской экономической комиссии решила:

1. Внести в Методику оценки племенной ценности крупного рогатого скота молочного направления продуктивности, утвержденную Решением Коллегии Евразийской экономической комиссии от 24 ноября 2020 г. № 149, изменения согласно приложению.

2. Настоящее Решение вступает в силу по истечении 30 календарных дней с даты его официального опубликования.

Председатель Коллегии Евразийской экономической комиссии

М. Мясникович

ПРИЛОЖЕНИЕ к Решению Коллегии Евразийской экономической комиссии от 22 августа 2023 г. № 125

ИЗМЕНЕНИЯ,

вносимые в Методику оценки племенной ценности крупного рогатого скота молочного направления продуктивности

1. Пункт 1 дополнить словами ", за исключением малочисленных (генофондных) пород".

2. Пункт 3 после слова "подлежат" дополнить словами "ремонтный молодняк, нетели,".

3. Абзац шестой пункта 5 изложить в следующей редакции:

"малочисленная (генофондная) порода" – группа редко встречающихся животных определенной породы, отличающихся генетико-селекционными особенностями и находящихся под угрозой исчезновения;".

4. Дополнить разделом I¹ следующего содержания:

"I¹. Оценка племенной ценности ремонтного молодняка и нетелей молочного направления продуктивности

5¹. Племенная ценность (EBV) ремонтного молодняка и нетелей по конкретному селекционируемому признаку определяется на основании данных родителей с учетом всех родственных связей по формуле:

где:

EBVп – прогнозируемая племенная (генетическая) ценность потомка по селекционируемому признаку;

EBVо – племенная (генетическая) ценность отца по селекционируемому признаку;

EBVм – племенная (генетическая) ценность матери по селекционируемому признаку;

0,5 – весовой коэффициент.".

5. Абзац первый пункта 6 изложить в следующей редакции:

"6. Племенная ценность коров и быков молочного направления продуктивности определяется по селекционируемым признакам молочной продуктивности, оценка которых проводится согласно приложению № 1, по селекционируемым признакам экстерьера, оценка которых проводится согласно приложению № 1¹, по селекционируемым признакам воспроизводительной способности, оценка которых проводится согласно приложению № 1² и по селекционируемым признакам здоровья вымени, оценка которых проводится согласно приложению № 1³ и рассчитывается:".

6. В предложении первом пункта 7 слово "достоверности)" заменить текстом следующего содержания:

"достоверности (надежности оценки)). Сведения о степени достоверности (надежности оценки) публикуются по каждому признаку отдельно".

7. Пункт 8 исключить.

8. В пункте 10:

а) в абзаце первом слово "Комплексные" заменить словами "Комплексный селекционный индекс (определяемый согласно приложению № 3)";

б) в подпунктах "а" и "б" слова "удою, молочному жиру и молочному белку" заменить словами "селекционируемым признакам".

9. В Приложении № 1 к указанной Методике:

а) пункт 1 изложить в следующей редакции:

"1. При определении молочной продуктивности коров учитываются следующие селекционируемые признаки:

количество надоенного молока, кг;

количество молочного жира и белка, кг;

содержание массовой доли жира и белка в молоке, %.

Оценка уровня продуктивности коров и качества молока за лактацию или другой период производится путем обобщения результатов регулярно проводимых контрольных доек.";

б) пункт 9 после слова "количества" дополнить словами "соматических клеток,".

10. Дополнить приложениями № 1¹ – 1³ следующего содержания:

"ПРИЛОЖЕНИЕ № 11 к Методике оценки племенной ценности крупного рогатого скота молочного направления продуктивности

ОЦЕНКА

коров по признакам экстерьера

В систему оценки телосложения дочерей быков включены 18 селекционируемых признаков линейных промеров экстерьера коров. Для оценки линейных промеров экстерьера коров применяется 9-балльная шкала, которая должна охватывать биологический диапазон развития селекционируемых признаков в оцениваемой популяции животных.

Шкала оценки

селекционируемых признаков экстерьера коров (дочерей быков)

	1. Тип телосложения (оценивается угол наклона ребер и расстояние между ними)
	очень сухой тип, плоские кости	9
	молочный тип, выражен треугольник, ребра плоские, хорошо просматриваются, диагональные	8
	средние показатели выраженности признаков	5 – 7
	ребра плохо просматриваются, округлые, их угол наклона близок к прямому	3 – 4
	мясной тип, кости округлые, выражена обмускуленность, холка и ребра не просматриваются	1 – 2
	2. Ширина груди (оценивается расстояние между внутренними поверхностями верхней части передних ног)
	очень широкая и сильная	9
	широкая и сильная	7
	средняя	5
	узкая	3
	очень узкая и слабая	1
	3. Рост (измеряется от спины (между маклоками) до пола, результаты учитываются в баллах и сантиметрах)
	очень высокая	9
	высокая	7
	средняя	5
	низкая	3
	очень низкая	1
	4. Глубина туловища (оценивается в области последнего ребра по расстоянию от верхней части спины до самой низкой точки живота)
	очень глубокое	9
	глубокое	7
	среднее	5
	мелкое	3
	очень мелкое	1
	5. Положение таза (оценивается наклон воображаемой линии, соединяющей маклок и седалищный бугор, горизонтальное положение таза оценивается тремя баллами)
	свислый зад (10 см и более)	9
	скошенный крестец (7 – 8 см)	7
	средний и идеальный наклон (3 – 4 см)	5
	ровный, нет угла наклона (0 см)	3
	угол обратный, приподнятый зад	1
1 балл 5 баллов 9 баллов	6. Ширина таза (оценивается расстояние между наиболее выступающими назад точками седалищных бугров)
	очень широкий	9
	широкий	7
	средней ширины	5
	узкий	3
	очень узкий	1
	7. Постановка задних ног (вид сбоку) (оценивается степень изгиба задних конечностей в области скакательного сустава)
	очень саблистые, угол менее 134 º	9
	саблистые (серповидные)	7
	идеальный изгиб, угол 147 º	5
	малый изгиб	3
	слоновая постановка, угол более 160 º	1
	8. Постановка задних ног (вид сзади) (оценивается степень сближенности скакательных суставов)
	прямая	9
	имеется очень малый разворот	7
	имеется малый разворот	5
	имеется средний разворот	3
	большой разворот скакательного сустава внутрь	1
	9. Качество костяка (оценивается строение костей задних конечностей при осмотре сзади и сбоку)
	конечности плоские, скакательный сустав сухой	9
	сухой скакательный сустав	7
	скакательный сустав средней толщины	5
	утолщенный скакательный сустав	3
	конечности цилиндрические, сильно утолщенный скакательный сустав	1
	10. Угол копыта (определяется углом, образованным передней стенкой копыта задней конечности относительно плоскости пола. При наличии различий в постановке копыт оцениваются оба и принимается к оценке средний угол)
	торцовая (более 50 º)	9
	оптимальная (45 о), высота пятки более 2 см	6
	ниже оптимальной (40 о)	5
	плоская (35 о)	3
	острая (менее 30 º)	1
	11. Глубина вымени (оценивается расстояние между нижней точкой дна вымени и воображаемой горизонтальной линией, проведенной на уровне середины скакательного сустава)
	очень высокое (мелкое)	9
	высокое	7
	оптимальная глубина вымени	5
	на уровне скакательных суставов	3
	глубокое, ниже скакательного сустава	1
	12. Прикрепление передних долей вымени (оценивается угол соединения передних долей вымени с животом животного. В случае если оценка признака с левой и правой сторон отличаются, учитывается худшая оценка)
	оптимальное, угол более 170 º	9
	сильное, угол 150 º и более	7
	среднее, угол около 130 º	5
	слабое, угол 110 º	3
	очень слабое, угол 90 º и менее	1
	13. Центральная связка вымени (оценивается глубина борозды, образованной центральной поддерживающей связкой между задними четвертями вымени)
	очень сильная борозда, основание вымени вогнутое	9
	сильная борозда, основание вымени вогнуто	7
	средняя борозда – слабо выражена, основание вымени вогнуто	5
	слабая борозда, основание вымени выпуклое	3
	очень слабая борозда, основание вымени выпуклое	1
	14. Высота прикрепления задних долей вымени (оценивается расстояние между нижним краем вульвы и верхней секреторной частью вымени)
	очень высокое прикрепление	9
	высокое прикрепление	7
	прикрепление средней высоты	5
	низкое прикрепление	3
	очень низкое прикрепление	1
	15. Ширина задних долей вымени (оценивается по расстоянию между верхними точками прикрепления железистой ткани задних долей вымени к внутренней стороне бедер животного)
	очень широкие – в форме прямоугольника	9
	широкие	7
	средней ширины – форме трапеции	5
	малой ширины	3
	очень малой ширины – в форме треугольника	1
1 балл 5 баллов 9 баллов	16. Расположение передних сосков (оценивается расположение передних сосков по отношению к середине соответствующей четверти вымени)
	крайне близкое	9
	слегка сближенное	7
	сосок расположен по центру	5
	слегка расширенное	3
	очень широкое	1
	17. Расположение задних сосков (при осмотре коровы сзади определяется расположение задних сосков по отношению к середине соответствующей четверти вымени)
	узкое (внутрь)	9
	слегка сближенное	7
	по центру	5
	слегка расширенное	3
	очень широкое (наружу)	1
	18. Длина передних сосков (если длина передних сосков разная, учитывается среднее значение)
	очень длинный	9
	длинный	7
	оптимальный	5
	короткий	3
	очень короткий	1

ПРИЛОЖЕНИЕ № 12 к Методике оценки племенной ценности крупного рогатого скота молочного направления продуктивности

ОЦЕНКА

коров и телок по признакам воспроизводительной способности

1. К признакам, характеризующим воспроизводительную способность телок и коров, относятся следующие селекционируемые признаки:

а) количество осеменений, приходящихся на одно плодотворное осеменение;

б) количество дней между отелом и первым осеменением;

в) продолжительность сервис-периода (количество дней между отелом и плодотворным осеменением);

г) возраст первого плодотворного осеменения телок (в днях);

д) межотельный период для коров (в днях);

е) легкость отела.

2. Количество осеменений, приходящихся на одно плодотворное осеменение, рассчитывается по методике, применяемой в селекционно-племенной работе в государстве – члене Евразийского экономического союза.

3. Оценка коров по легкости отела проводится по шкале по среднему значению (по всем отелам). Признак "легкость отела" является оценкой и коров, и дочерей быков.

Шкала оценки легкости отела коров

Балл (код)	Характеристика легкости отела	Описание
1	Самостоятельный отел	корова (первотелка) отелилась без посторонней помощи
2	Легкое родовспоможение	без применения специализированного инструмента
3	Тяжелый отел	с применением специализированного инструмента
4	Неправильное предлежание плода	требуется помощь при отеле
5	Хирургическое вмешательство	требуется хирургическое вмешательство

ПРИЛОЖЕНИЕ № 13 к Методике оценки племенной ценности крупного рогатого скота молочного направления продуктивности

ОЦЕНКА

коров по признакам здоровья вымени

1. Селекционируемым признаком здоровья вымени коров является содержание соматических клеток.

2. Для определения содержания соматических клеток применяется одна из следующих формул:

где:

ССК – содержание соматических клеток, выраженное в баллах;

КСК – количество соматических клеток в 1 мл молока, рассчитанное в лаборатории по определению качества молока, аккредитованной в порядке, установленном законодательством государства – члена Евразийского экономического союза;

log₂ – логарифм по основанию два;

100000 и 3 – коэффициенты уравнения;

КСК =

где:

КСК – количество соматических клеток за лактацию, тыс./см³;

Ум – ежемесячные удои коровы, кг;

КСКм – количество соматических клеток в индивидуальной пробе, измеряемой ежемесячно, на основании контрольных доек, тыс./см³.".

11. В приложении № 2 к указанной Методике:

а) пункт 4 изложить в следующей редакции:

"4. Для расчета прогнозных значений племенной ценности коров и быков молочного направления продуктивности по разработанным оптимальным статистическим моделям применяется метод BLUP АМ.

Векторная форма уравнения BLUP имеет вид:

y = Xb + Za + e,

где:

y = n × 1 – вектор наблюдений (оценок) (n – число записей);

b = p × 1 – вектор фиксированных эффектов (p – число уровней фиксированных эффектов);

a = q × 1 – вектор случайных эффектов пробандов (q – число уровней случайных эффектов);

e = n × 1 – вектор случайных эффектов;

X – матрица порядка n × p, которая связывает оценку животных
с фиксированными эффектами;

Z – матрица порядка n × q, которая связывает оценку животных
со случайными эффектами.

Матрицы X и Z называются матрицами случаев. Предполагается, что математическое ожидание (E) переменных:

E(y) = Xb,

E(a) = E(e) = 0.

Главная цель уравнения смешанной линейной модели − предсказать линейную функцию a и b (EBV) относительно y.

Необходимо решить уравнения смешанной линейной модели (MME) для вычисления значений b (фиксированных эффектов) и предсказать решения для значений a (случайных эффектов). Формула для биометрической модели животного (АМ) в матричном виде имеет вид:

Коэффициент a рассчитывается по формуле:

отсюда искомые коэффициенты равны:

Таким образом, b − лучшая линейная оценка фиксированных эффектов модели; a − лучший линейный несмещенный прогноз (BLUP) племенной ценности (EBV) животного.";

б) пункт 6 изложить в следующей редакции:

"6. Для прогнозирования племенной ценности используются обратная матрица родства А^-1, метод расчета А^-1 без применения матрицы А, без учета инбридинга.

При этом a_i представляет собой диагональный элемент матрицы D⁻¹ для i-го животного. Диагональные элементы D^-1 равны: 2 – если известны оба родителя, 4/3 – если известен один родитель, 1 – если ни один родитель не известен.

Первоначально элементы матрицы родства А^-1 задаются нулями
и применяются следующие правила.

Если известны оба родителя i-го животного, добавляются:

a_i – к элементу (i, i);

– a_i/2 – к элементам (s, i), (i, s), (d, i) и (i, d);

a_i/4 – к элементам (s, s), (s, d), (d, s) и (d, d).

Если известен один из родителей i-го животного, добавляются:

a_i – к элементу (i, i);

– a_i/2 – к элементам (s, i) и (i, s);

a_i/4 – к элементу (s, s).

Если неизвестны оба родителя, добавляется a_i к элементу (i, i).

При применении метода BLUP АМ смешанной модели (MME) вида

матрица коэффициентов имеет вид

При этом обобщенная обратная матрица коэффициентов имеет
вид

13. Дополнить приложением № 3 следующего содержания:

"ПРИЛОЖЕНИЕ № 3 к Методике оценки племенной ценности крупного рогатого скота молочного направления продуктивности

РАСЧЕТ

комплексного селекционного индекса

Комплексный селекционный индекс включает в себя информацию о племенной ценности (u) по нескольким селекционируемым признакам (i).

Племенная ценность (u) – это лучший линейный несмещенный прогноз (BLUP) племенной ценности (EBV) животного.

Рассчитанное числовое значение индекса (I_i) для каждого животного используется в селекции как основа для ранжирования животных. Конструирование селекционных индексов базируется на оценках племенной ценности (EBV).

Индекс (I_i) рассчитывается по следующим формулам:

где EBV₁, EBV₂, EBV_i – наилучший линейный несмещенный прогноз племенной ценности животного по селекционируемому признаку, входящему в индекс.

Значения k₁₁, k₁₂ k_1i k₂₂ k_2i k_ii определяются на основе следующей системы уравнений:

где:

– вариансы прогноза племенной ценности по признакам 1, 2 и i;

– коварианса между прогнозом племенной ценности по признакам 1 и 2;

– коварианса между генотипом животного по признаку 1 и прогнозом племенной ценности по признаку 2;

– коварианса между генотипом животного по признаку 2 и прогнозом племенной ценности по признаку 1;

– коварианса между генотипом животного по признаку 1 и прогнозом племенной ценности;

– коварианса между генотипом животного по признаку 2 и прогнозом племенной ценности;

– коварианса между прогнозом племенной ценности по признакам 1 и i;

– коварианса между генотипом животного по признаку 1 и прогнозом племенной ценности по признаку i;

– коварианса между прогнозом племенной ценности по признакам 2 и i;

– коварианса между генотипом животного по признаку 2 и прогнозом племенной ценности по признаку i;

– коварианса между генотипом животного по признаку i и прогнозом племенной ценности по признаку i.

В теоретическом аспекте построение комплексного индекса выглядит следующим образом:

где

весовой коэффициент h-го признака.

Весовые коэффициенты рассчитываются по формулам:

В указанных формулах матрица B составлена из векторов b(h):

которые находятся для каждого признака из решения уравнения:

где:

– оценка наилучшего линейного несмещенного прогноза для каждого h-го признака;

y – вектор значения признака, а

– матрица коварианс между h-м и p-м признаками.".

Сүт өндіру бағытындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне өзгерістер енгізу туралы

Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2023 жылғы 22 тамыздағы № 125 шешімі

Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде ауыл шаруашылығы жануарларымен селекциялық-асыл тұқымдық жұмыс жүргізуді біріздендіруге бағытталған шаралар туралы келісімнің 3-бабының екінші бөлігіне сәйкес Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасы шешті:

1.  Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2020 жылғы 24 қарашадағы № 149 шешімімен бекітілген Сүт өндіру бағытындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне қосымшаға сәйкес өзгерістер енгізілсін.

2.  Осы Шешім ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік 30 күн өткен соң күшіне енеді.

Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының Төрағасы

М. Мясникович

Еуразиялық Экономикалық комиссия Алқасының 2023 жылғы 22 тамыздағы № 125 шешіміне ҚОСЫМША

Сүт өндіру бағытындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне енгізілетін ӨЗГЕРІСТЕР

1.  1-тармақ "және" деген сөзден кейін "шағын (генофондты) тұқымдарды қоспағанда," деген сөздермен толықтырылсын.

2.  3-тармақ "бағытындағы" деген сөзден кейін "толықтыратын төл, бұзауламаған" деген сөздермен толықтырылсын.

3.  5-тармақтың алтыншы абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"шағын (генофондты) тұқым" – генетикалық-селекциялық ерекшеліктерімен ерекшеленетін және жойылып кету қаупі төнген белгілі бір тұқымды сирек кездесетін жануарлар тобы;".

4.  Мынадай мазмұндағы I¹ бөліммен толықтырылсын:

"I¹. Сүт өндіру бағытындағы толықтыратын төлдің және бұзауламаған сиырлардың асыл тұқымдық құндылығын бағалау

5¹.  Нақты селекциялық белгі бойынша толықтыратын төлдің және бұзауламаған сиырлардың асыл тұқымдық құндылығы (EBV) формула бойынша барлық туыстық байланыстарды ескере отырып, ата-аналардың деректері негізінде айқындалады:

мұнда:

– селекциялық белгі бойынша төлдің болжамды асыл тұқымдық (генетикалық) құндылығы;

– селекциялық белгі бойынша аталықтың асыл тұқымды (генетикалық) құндылығы;

– селекциялық белгі бойынша аналықтың асыл тұқымды (генетикалық) құндылығы;

0,5 – салмақ коэффициенті.".

5.  6-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"6.  Сүт өндіру бағытындағы сиырлар мен бұқалардың асыл тұқымдық құндылығы бағалау № 1 қосымшаға сәйкес жүргізілетін сүт өнімділігінің селекциялық белгілері бойынша, бағалау № 1¹ қосымшаға сәйкес жүргізілетін селекциялық сыртқы белгілері бойынша, бағалау № 1² қосымшаға сәйкес жүргізілетін селекциялық ұдайы өндіру қабілетінің белгілері бойынша және бағалау № 1³ қосымшаға сәйкес жүргізілетін желін саулығының селекциялық белгілері бойынша айқындалады және былайша есептеледі:".

6.  7-тармақтың бірінші сөйлеміндегі "дұрыстық дәрежесі көрсетіледі)" деген сөздер мынадай мазмұндағы мәтінмен ауыстырылсын:

"дұрыстық дәрежесі (бағалау сенімділігі). Дұрыстық дәрежесі (бағалау сенімділігі) туралы мәліметтер әрбір белгі бойынша жеке жарияланады.".

7.  8-тармақ алып тасталсын.

8. 10-тармақта:

а) бірінші абзацта "Кешенді" деген сөз "Кешенді селекциялық индекс (№3 қосымшаға сәйкес айқындалатын)" деген сөздермен ауыстырылсын;

б) "а" және "б" тармақшаларындағы "сауылатын сүті, сүт майы және сүт ақуызы" деген сөздер "селекцияланатын белгілері" деген сөздермен ауыстырылсын;

9. Көрсетілген Әдістемеге № 1 қосымшада:

а) 1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"1.  Сиырлардың сүт өнімділігін анықтау кезінде келесі селекцияланатын белгілер ескеріледі:

сауылған сүт мөлшері, кг;

сүт майы мен ақуыздың мөлшері, кг;

сүттегі май мен ақуыздың массалық үлесінің мөлшері, %.

Лактация немесе басқа кезеңдегі сиырлардың өнімділігі мен сүт сапасының деңгейін бағалау үнемі жүргізілетін бақылау сауындарының нәтижелерін жалпылау арқылы жүзеге асырылады.";

б) 1-тармақ "Лактациядағы сүттің" деген сөздерден кейін "соматикалық жасушыларының" деген сөздермен толықтырылсын;

10.  Мынадай мазмұндағы № 1¹ – 1³ қосымшалармен толықтырылсын:

"Сүт өндіру бағытындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне № 11 ҚОСЫМША

Сиырларды сыртқы белгілері бойынша БАҒАЛАУ

Бұқаның ұрғашы төлдерінің дене бітімін бағалау жүйесіне сиырлардың сыртқы түрін сызықтық өлшеудің 18 таңдамалы белгілері енгізілген. Сиырлардың сыртқы түрін сызықтық өлшеуді бағалау үшін 9 балдық шкала қолданылады, ол бағаланатын жануарлар популяциясында селекцияланатын белгілердің дамуының биологиялық ауқымын қамтуы тиіс.

Сиырлардың (бұқалардың ұрғашы төлдерінің) селекцияланатын сыртқы белгілерін бағалау шкаласы

	1. Дене бітімі (қабырғалардың көлбеу бұрышы және олардың арасындағы қашықтық бағаланады)
	өте құрғақ түрі, жалпақ сүйектер	9
	сүтті түрі, үшбұрыш анық, қабырғалары тегіс, жақсы көрінеді, қиғаш	8
	белгілері көрінімінің орташа көрсеткіштері	5 – 7
	қабырғалар нашар көрінеді, дөңгелектенеді, олардың бұрышы түзуге жақын	3 – 4
	етті түрі, сүйектері дөңгелектенеді, бұлшық еттері айқын, желке мен қабырғалары көрінбейді	1 – 2
	2. Кеуде ені (алдыңғы аяқтың жоғарғы бөлігінің ішкі беттері арасындағы қашықтық бағаланады)
	өте кең және күшті	9
	кең және күшті	7
	орташа	5
	тар	3
	өте тар және әлсіз	1
	3. Бойы (арқадан (сербектер арасында) еденге дейін өлшенеді, нәтижелер ұпайлар мен сантиметрмен есептеледі)
	өте жоғары	9
	жоғары	7
	орташа	5
	төмен	3
	өте төмен	1
	4. Кеуденің тереңдігі (соңғы қабырға аймағында жоғарғы арқадан іштің ең төменгі нүктесіне дейінгі қашықтық бойынша бағаланады)
	өте терең	9
	терең	7
	орташа	5
	ұсақ	3
	өте ұсақ	1
	5. Жамбастың орналасуы (сербек пен құйымшақты байланыстыратын елестетілетін сызықтың көлбеуі бағаланады, жамбастың көлденең орналасуы үш балмен бағаланады)
	салбыраған бөксе (10 см және одан жоғары)	9
	Қиғаш сегізкөз (7 – 8 см)	7
	орташа және мінсіз көлбеу (3 – 4 см)	5
	тегіс, көлбеу бұрышы жоқ (0 см)	3
	бұрыш кері, көтерілген бөксе	1
	6. Жамбас ені (сегізкөз төмпесінің ең көрнекті нүктелері арасындағы қашықтық бағаланады)
	өте кең	9
	кең	7
	орташа кең	5
	тар	3
	өте тар	1
	7. Артқы аяқтың орналасуы (бүйірлік көрініс) (артқы аяқтың иілу дәрежесі секіру бұлшық еті аймағында бағаланады)
	өте салмақты, бұрышы 134º-тан төмен	9
	салмақты (орақ тәрізді)	7
	мінсіз иілу, бұрышы 147 º	5
	шағын иілу	3
	піл сияқты тұру, бұрышы 160 º-тан асады	1
	8. Артқы аяқтарды қою (артқы көрініс) (секіру бұлшық еттерінің жақындасу дәрежесі бағаланады)
	тікелей	9
	өте аз бұрылыс бар	7
	шағын бұрылыс бар	5
	орташа бұрылыс бар	3
	секіру бұлшық етінің үлкен ішке қарай бұрылуы	1
	9. Сүйектің сапасы (артқы және бүйірлік тексеру кезінде артқы аяқтың сүйектерінің құрылымы бағаланады)
	аяқ-қолдар тегіс, секіру бұлшық еті құрғақ	9
	құрғақ секіру бұлшық еті	7
	қалыңдығы орташа секіру бұлшық еті	5
	қалыңдатылған секіру бұлшық еті	3
	аяқтар цилиндр тәрізді, қатты қалыңдатылған секіру бұлшық еті	1
	10. Тұяқ бұрышы (еден жазықтығына қатысты артқы тұяқтың алдыңғы қабырғасынан пайда болған бұрышпен анықталады. Тұяқтардың орналасуында айырмашылықтар болған кезде екеуі де бағаланады және орташа бұрыш бағалауға қабылданады)
	бүйірлі (50 º астам)	9
	оңтайлы (45 о), өкшенің биіктігі 2 см-ден асады	6
	оңтайлыдан төмен (40 о)	5
	тегіс (35 о)	3
	өткір (30 º-тан аз)	1
	11. Желіннің тереңдігі (желін түбінің төменгі нүктесі мен секіру бұлшық етінің ортаңғы деңгейінде сызылған ойдан шығарылған көлденең сызық арасындағы қашықтық бағаланады)
	өте жоғары (ұсақ)	9
	жоғары	7
	желіннің оңтайлы тереңдігі	5
	секіру бұлшық еттерінің деңгейінде	3
	терең, секіру бұлшық етінің астында	1
	12. Желіннің алдыңғы жақтарын бекіту (желіннің алдыңғы бөліктерінің жануардың асқазанына қосылу бұрышы бағаланады. Егер белгіні сол және оң жақтан бағалау өзгеше болса, ең нашар баға ескеріледі)
	оңтайлы, бұрышы 170 º-тан асады	9
	күшті, бұрышы 150 º және одан жоғары	7
	орташа, бұрышы шамамен 130 º	5
	әлсіз, бұрышы 110 º	3
	өте әлсіз, бұрышы 90 º және одан төмен	1
	13. Орталық желін байламы (желіннің артқы ширектері арасындағы орталық тірек байламынан пайда болған бороздың тереңдігі бағаланады)
	өте күшті ойық, желіннің негізі ойыс	9
	күшті ойық, желіннің негізі ойыс	7
	ортаңғы бороз-әлсіз, желіннің негізі ойыс	5
	әлсіз борозда, желіннің негізі дөңес	3
	өте әлсіз бороз, желіннің негізі дөңес	1
	14. Желіннің артқы бөліктерінің беку биіктігі (сарпайдың төменгі жиегі мен желіннің жоғарғы секреторлық бөлігі арасындағы қашықтық бағаланады)
	өте жоғары беку	9
	жоғары беку	7
	орташа биіктікті беку	5
	төмен беку	3
	өте төмен беку	1
	15. Желіннің артқы бөліктерінің ені (желіннің артқы бөліктерінің безді тінінің жануардың ішкі жамбасына жоғарғы беку нүктелері арасындағы қашықтық бойынша бағаланады)
	өте кең – тіктөртбұрыш түрінде	9
	кең	7
	ені орташа – трапеция пішіні	5
	ені шағын	3
	ені өте кішкентай – үшбұрыш түрінде	1
	16. Алдыңғы емізіктердің орналасуы (алдыңғы емізіктердің орналасуы желіннің тиісті ширегінің ортасына қатысты бағаланады)
	өте жақын	9
	сәл жақын	7
	емізік ортасында орналасқан	5
	сәл кеңейтілген	3
	өте кең	1
	17. Артқы емізіктердің орналасуы (сиырды артқы жағынан қараған кезде артқы емізіктердің тиісті желін ширегінің ортасына қатысты орналасуы анықталады)
	тар (ішке)	9
	сәл жақын	7
	ортасында	5
	сәл кеңейтілген	3
	өте кең (сыртқа)	1
	18. Алдыңғы емізіктердің ұзындығы (егер алдыңғы емізіктердің ұзындығы әртүрлі болса, орташа мән ескеріледі)
	өте ұзын	9
	ұзын	7
	оңтайлы	5
	қысқа	3
	өте қысқа	1

Сүт өндіру бағытындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне № 12 ҚОСЫМША

Сиырлар мен тайыншаларды көбею қабілеті бойынша БАҒАЛАУ

1.  Тайыншалар мен сиырлардың көбею қабілетін сипаттайтын белгілерге мынадай селекцияланатын белгілер жатады:

а) бір жемісті ұрықтандыруға жататын ұрықтандыру саны;

б) төлдеу мен алғашқы ұрықтандыру арасындағы күндер саны;

в) қызмет көрсету кезеңінің ұзақтығы (төлдеу мен ойдағыдай ұрықтандыру арасындағы күндер саны);

г) тайыншалардың алғашқы ойдағыдай ұрықтану жасы (күндермен);

д) сиырлар үшін бұзаулау арасындағы кезең (күндермен);

е) бұзаулау жеңілдігі.

2.  Бір жемісті ұрықтандыруға келетін ұрықтандыру саны Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекетте селекциялық-асыл тұқымдық жұмыста қолданылатын әдістеме бойынша есептеледі.

3.  Сиырларды бұзаулау жеңілдігі бойынша бағалау орташа шкала бойынша (барлық бұзаулау бойынша) жүргізіледі. "Бұзаулау жеңілдігі" белгісі сиырларды да, бұқалардың ұрғашы бұзауларын да бағалау болып табылады.

Сиырлардың бұзаулау жеңілдігін бағалау шкаласы

Балл (код)	Бұзаулау жеңілдігінің сипаттамасы	Сипатта
1	Дербес бұзаулау	сиыр (алғаш туған тайынша) біреудің көмегісіз төлдеді
2	Жеңіл бұзаулау	мамандандырылған құралды қолданбай
3	Ауыр бұзаулау	мамандандырылған құралды қолдану
4	Төлдің дұрыс жатпауы	төлдеу кезінде көмек қажет
5	Хирургиялық араласу	Хирургиялық араласу талап етіледі

	Сүт өндіру бағытындағы ірі қара
	малдың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне № 13 ҚОСЫМША

Сиырлардың желінінің саулығы бойынша БАҒАЛАУ

1.  Сиырлардың желінінің саулығының селекцияланатын белгісі соматикалық жасушалардың болуы болып табылады.

2.  Соматикалық жасушалардың құрамын анықтау үшін мынадай формулалардың бірі қолданылады:

мұнда:

СЖҚ – соматикалық жасушалардың балмен көрсетілген құрамы;

СЖС – Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттің заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген сүттің сапасын айқындау жөніндегі зертханада есептелген 1 мл сүттегі соматикалық жасушалардың саны;

log₂ – екі негіз бойынша логарифм;

100000 и 3 – теңдеу коэффициенттері;

мұнда:

СЖС – лактация кезіндегі соматикалық жасушалардың саны, мың/см³;

СС – ай сайынғы сиыр сүті, кг;

СЖСм – бақылау сауындарының негізінде ай сайын өлшенетін жеке сынамадағы соматикалық жасушалардың саны, мың / см3.".

11.  Көрсетілген Әдістемеге № 2 қосымшада:

а)  4-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"4.  Сүт өндіру бағытындағы сиырлар мен бұқалардың асыл тұқымдық құндылығының болжамды мәндерін есептеу үшін әзірленген оңтайлы статистикалық модельдер бойынша BLUP АМ әдісі қолданылады.

BLUP теңдеуінің векторлық формасы мынадай:

y = Xb + Za + e,

мұнда:

y = n × 1 – бақылау (бағалау) векторы (n – жазбалар саны);

b = p × 1 – тұрақты әсер векторы (p – тұрақты әсер деңгейлерінің саны);

a = q × 1 – кездейсоқ пробанд әсерлерінің векторы (q – кездейсоқ әсер деңгейлерінің саны);

e = n × 1 – кездейсоқ әсер векторы;

X – жануарларды бағалауды тұрақты әсерлермен байланыстыратын n × p реттік матрица;

Z – жануарларды бағалауды кездейсоқ әсерлермен байланыстыратын n × q реттік матрица.

X және Z матрицалары жағдай матрицалары деп аталады. Айнымалыларды математикалық күту (E) деп болжанады:

E(y) = Xb,

E(a) = E(e) = 0.

Аралас сызықтық модель теңдеуінің негізгі мақсаты – y-ге қатысты a және b (EBV) сызықтық функциясын болжау.

В (тұрақты әсерлер) мәндерін есептеу және А (кездейсоқ әсерлер) мәндерінің шешімдерін болжау үшін аралас сызықтық модель (MME) теңдеулерін шешу қажет. Матрицалық түрдегі жануардың биометриялық моделінің формуласы (АМ) мынадай:

коэффициенті мынадай формула бойынша есептеледі:

демек, қажетті коэффициенттер мыналарға тең:

Осылайша,

− модельдің тұрақты әсерлерін ең жақсы сызықтық бағалау;

− жануардың асыл тұқымды құндылығының (EBV) ең жақсы сызықтық сәйкес келмейтін болжамы (BLUP) ";

б)  6-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"6. Асыл тұқымдық құндылықты болжау үшін А^-1 кері туыстық матрицасы, А^-1 есептеу әдісі А матрицасын қолданбай, инбридингті есепке алмай қолданылады.

Бұл жағдайда a_i i-ші жануар үшін D⁻¹ матрицасының диагональды элементі болып табылады. D^-1 диагональды элементтері: 2-Егер екі ата-ене де белгілі болса, 4/3-егер бір ата-ене белгілі болса, 1-егер бірде-бір ата-ене белгілі болмаса.

Бастапқыда А^-1 туыстық матрицасының элементтері нөлдермен белгіленеді және мынадай ережелер қолданылады.

Егер i-ші жануардың ата-енесінің екеуі де белгілі болса, қосылады:

a_i-элементке (i, i);

a_i / 2 – (S, i), (i, s), (d, i) және (і, d)элементтеріне;

a_i / 4 – (s, s), (s, d), (d, s) және (d, d) элементтеріне.

Егер i-ші жануардың ата-енесінің бірі белгілі болса, мыналар қосылады:

аi – (i, i) элементіне;

– a_i / 2 – (s, i) және (i, s) элементтеріне;

ai / 4 –(s, s) элементіне.

Егер ата-енелерінің екеуі де белгісіз болса, (i, i) элементіне a_i қосылады.

Аралас модель (MME) түрінің BLUP АМ әдісін қолданған кезде

коэффициент матрицасы мынадай

Бұл жағдайда коэффициенттердің жалпыланған кері матрицасы мынадай болады

13.  Мынадай мазмұндағы № 3 қосымшамен толықтырылсын:

"Сүт өндіру бағытындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне № 3 ҚОСЫМША

Кешенді селекциялық индекс ЕСЕБІ

Кешенді селекциялық индекс бірнеше селекцияланатын белгілер (i) бойынша асыл тұқымдық құндылығы (u) туралы ақпаратты қамтиды.

Асыл тұқымды құндылық (u) – бұл жануардың асыл тұқымды құндылығының (EBV) ең жақсы сызықтық сәйкес келмейтін болжамы (BLUP).

Әрбір жануар үшін есептелген сандық индекс мәні (I_i) селекцияда жануарларды бағалау үшін негіз ретінде қолданылады. Селекциялық индекстерді жобалау асыл тұқымды құндылықты бағалауға (EBV) негізделген.

Индекс (I_i) мынадай формулалар бойынша есептеледі:

мұнда EBV₁, EBV₂, EBV_i – индекске кіретін селекцияланатын белгі бойынша жануардың асыл тұқымдық құндылығының ең жақсы сызықтық қиылыспаған болжамы.

k₁₁, k₁₂ k₁i k ₂₂ k₂ kiі мәндері мынадай теңдеулер жүйесі негізінде анықталады:

мұнда:

,

и

– 1, 2 және i белгілері бойынша асыл тұқымдық құндылықты болжау нұсқалары;

– 1 және 2 белгілері бойынша асыл тұқымдық құндылық болжамы арасындағы коварианс;

– 1 белгісі бойынша жануардың генотипі мен 2 белгісі бойынша асыл тұқымдық құндылық болжамы арасындағы коварианс;

– 2 белгісі бойынша жануардың генотипі мен 1 белгісі бойынша асыл тұқымдық құндылық болжамы арасындағы коварианс;

– 1 белгісі бойынша жануардың генотипі мен асыл тұқымдық құндылық болжамы арасындағы коварианс;

– 2 белгісі бойынша жануардың генотипі мен асыл тұқымдық құндылық болжамы арасындағы коварианс;

– 1 және i белгілері бойынша асыл тұқымдық құндылық болжамы арасындағы коварианс;

– 1 белгісі бойынша жануардың генотипі мен I белгісі бойынша асыл тұқымдық құндылық болжамы арасындағы коварианс;

– 2 және i белгілері бойынша асыл тұқымдық құндылық болжамы арасындағы коварианс;

– 2 белгісі бойынша жануардың генотипі мен I белгісі бойынша асыл тұқымдық құндылық болжамы арасындағы коварианс;

– I белгісі бойынша жануардың генотипі мен I белгісі бойынша асыл тұқымдық құндылық болжамы арасындағы коварианс.

Теориялық тұрғыдан алғанда кешенді индекстің құрылысы мынадай:

мұнда белгісінің салмақ коэффициенті.

Салмақ коэффициенттері мынадай формулалар бойынша есептеледі:

Көрсетілген формулаларда B матрицасы b^^(h) векторларынан тұрады:

бұл теңдеудің шешімінен әрбір белгі үшін:

мұнда:

– әрбір h белгісі үшін ең жақсы сызықтық сәйкес келмейтін болжамды бағалау;

y – белгі мәнінің векторы, ал

–h-м мен p-м белгілері арасындағы матрица коварианс.".