ИПС "Әділет"

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 4 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

Судебный приговор - важнейший акт применения права, которым подводится итог всему предшествующему производству по уголовному делу. В силу конституционных положений приговор постановляется от имени Республики Казахстан, должен быть законным и обоснованным.

Изучение практики составления приговоров показало, что большинство из них постановляется с соблюдением требований закона. Вместе с тем, нередки случаи, когда суды при составлении приговоров не выполняют требования закона, предъявляемые к его форме и содержанию, что влечет их изменение и отмену.

Верховный Суд Республики Казахстан, обсудив результаты обобщения судебной практики, в целях устранения имеющихся недостатков и улучшения качества приговоров постановляет:

1. Согласно закону приговор - это решение по уголовному делу, вынесенное от имени Республики Казахстан в судебном заседании судом первой и апелляционной инстанции по вопросу виновности или невиновности подсудимого и о применении или неприменении к нему уголовного наказания с соблюдением принципов правосудия, указанных в пункте 3 статьи 77_ Конституции Республики Казахстан (далее - Конституции) и главе 2 Уголовно-процессуального Кодекса Республики Казахстан (далее - УПК).

При принятии решений, предусмотренных пунктами 4) - 6) части первой статьи 411 УПК апелляционной инстанцией выносится постановление об отмене приговора (постановления) суда первой инстанции и затем с соблюдением требований главы 44 УПК постановляется новый приговор.

Приговор обязателен для всех без исключения государственных органов, органов местного самоуправления, юридических лиц, должностных лиц, граждан и подлежит неукоснительному исполнению.

Постановление приговора от имени государства, его значимость требуют от судей осознания особой ответственности за его законность и обоснованность.

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 17 (порядок введения в действие см. п. 2).

2. Судам следует иметь в виду, что приговор является законным, если он постановлен законным составом суда с соблюдением правил о подсудности, в точном соответствии с требованиями уголовно-процессуального закона о процедуре судебного разбирательства на основе принципа состязательности и равноправия сторон с обеспечением их доступа к исследованию доказательств на равных основаниях, при условии правильного применения норм права.

Обоснованность приговора означает, что он основывается на доказательствах, которые собраны с соблюдением требований закона и непосредственно в судебном заседании полно, объективно и всесторонне исследованы, приведен их анализ и дана надлежащая оценка, а выводы суда мотивированы.

3. Обратить внимание судов на важность соблюдения процессуальной формы приговора, которая служит наиболее полному раскрытию содержания принятых судом решений. Он должен соответствовать как по форме, так и по содержанию требованиям статей 377 - 383 УПК. Приговор излагается на языке, на котором проводится судебное разбирательство, в ясных, понятных выражениях, должен состоять из вводной, описательно-мотивировочной и резолютивной частей. Приговор излагается последовательно с тем, чтобы каждое новое положение вытекало из предыдущего и было логически связано с ним. Недопустимо описание событий, не относящихся к рассматриваемому делу, употребление неточных формулировок, непринятых сокращений и слов, неприемлемых в официальных документах. Показания подсудимых, потерпевших, свидетелей приводятся от третьего лица. Подчистки в тексте приговора не допустимы. Исправления в приговор в соответствии с частью 5 статьи 377 УПК могут быть внесены только в совещательной комнате, оговорены и подписаны судьей. Внесение каких-либо исправлений после его провозглашения не допускается. Все вопросы решаются и излагаются в приговоре так, чтобы не возникало затруднений при его исполнении.

Сноска. Пункт 3 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 17 (порядок введения в действие см. п. 2).

4. Разъяснить судам, что по каждому делу в одном судебном разбирательстве независимо от количества подсудимых выносится только один приговор. Если подсудимому предъявлено обвинение в совершении нескольких преступлений, суд, при наличии к тому оснований, вправе в отношении него постановить один приговор, которым может по одним эпизодам обвинения оправдать, а по другим осудить.

При рассмотрении дела в отношении нескольких лиц суд в одном приговоре, в зависимости от установленного, может принять решение об оправдании одних и о признании виновными других.

5. Обвинительный приговор постановляется, если судом бесспорно установлено, что совершено преступление, это преступление совершено подсудимым, он виновен в его совершении, его вина подтверждена доказательствами, собранными с соблюдением требований закона. При этом должны отсутствовать основания для прекращения производства по делу и направления дела для производства дополнительного расследования. Виновность лица в совершении преступления признается доказанной лишь в тех случаях, когда суд, руководствуясь презумпцией невиновности, исследовав все доказательства непосредственно, толкуя все неустранимые сомнения в пользу подсудимого, в рамках надлежащей правовой процедуры, дал ответы на все вопросы, указанные в статье 371 УПК.

6. Обвинительный приговор с назначением уголовного-наказания, подлежащего отбыванию осужденным, постановляется в отношении лица, виновного в совершении преступления, при условии, что за совершенное преступление он подлежит наказанию и отсутствуют препятствия для его назначения и отбывания.

7. В соответствии с частью 6 статьи 375 УПК обвинительный приговор с назначением уголовного наказания и освобождением от его отбывания постановляется, если в судебном заседании установлены предусмотренные законом обстоятельства, а именно:

- если к моменту его вынесения издан акт амнистии, устраняющий применение наказания, назначенного осужденному за совершенное им преступление;

- когда время нахождения подсудимого под стражей по данному делу, с учетом правил зачета предварительного заключения, установленных статьей 62_ Уголовного Кодекса Республики Казахстан (далее - УК), поглощает назначенное судом наказание;

- если отбывание наказания лицом, совершившим преступление небольшой и средней тяжести, из-за чрезвычайных обстоятельств способно повлечь наступление особо тяжких последствий для членов семьи или для него самого (часть 1 статьи 74_ УК).

Психическое расстройство лица, лишающее его возможности осознавать фактический характер и общественную опасность своих действий (бездействия), наступившее после совершения преступления, но до вынесения приговора по делу, поступившему в суд с обвинительным заключением, в соответствии с ч. 1 ст. 73_ УК также является обстоятельством, в силу которого виновное в совершении преступления лицо не может отбывать наказание. В таких случаях суд постановляет обвинительный приговор с назначением наказания и освобождением от его отбывания. Одновременно суд решает вопрос о необходимости применения принудительных мер медицинского характера, предусмотренных статьей 90_ УК.

В случаях, когда деяние, запрещенное уголовным законом, совершено лицом в состоянии невменяемости или лицо после вынесения приговора заболело психическим расстройством, делающим невозможным исполнение наказания, суд выносит постановление на основании ст.

517 УПК.

8. Вопрос о прекращении судом уголовного дела на основании акта амнистии подлежит рассмотрению с проведением в соответствии с частью первой статьи 301 УПК предварительного слушания с участием подсудимого и потерпевшего. При этом постановление о прекращении дела выносится судом при отсутствии обстоятельств, препятствующих применению акта амнистии, в котором указываются основания прекращения дела и согласие подсудимого на применение акта амнистии. Под согласием подсудимого понимается полное признание им предъявленного обвинения. Постановление о прекращении дела должно соответствовать требованиям статьи 307 УПК и решать вопрос о вещественных доказательствах в порядке, установленном частью третьей статьи 121 УПК.

В случае, когда подсудимый считает себя невиновным, либо потерпевший указывает на обстоятельства, явно препятствующие применению акта амнистии (неправильная квалификация преступления, несоответствие действительности сведений о личности подсудимого и т.п.), и заявляет ходатайство о проверке судом его доводов, суд назначает и проводит главное судебное разбирательство, которое завершается, при наличии к тому оснований, постановлением обвинительного приговора с назначением виновному наказания и освобождением от него.

Если в ходе судебного следствия не будут установлены основания для удовлетворения ходатайства потерпевшего о направлении дела на дополнительное расследование для предъявления подсудимому более тяжкого обвинения или иные обстоятельства, препятствующие применению акта амнистии, то суд в соответствии со статьей 324 УПК прекращает дело вследствие акта амнистии.

Вопрос о применении акта амнистии по уголовным делам, где вещественными доказательствами признаны деньги и иные ценности, нажитые преступным путем, предметы незаконного предпринимательства и контрабанды, решается в главном судебном разбирательстве, так как в соответствии с пунктом 4 части третьей статьи 121 УПК эти вещи подлежат обращению в доход государства по приговору суда. <*>

Сноска. Пункт 8 в редакции - нормативным постановлением Верховного Суда РК от 9 марта 2006 года N 2 .

9. Разъяснить судам, что смерть подсудимого влечет прекращение производства по делу на любой стадии судопроизводства путем вынесения постановления на основании пункта 11) части 1 статьи 37_ и статей 307 , 324 УПК. При наличии ходатайства сторон для реабилитации умершего или для рассмотрения дела в отношении других лиц, совершивших преступление совместно с ним, производство по делу продолжается и завершается, при наличии к тому оснований, постановлением обвинительного приговора без назначения наказания в отношении умершего. При этом в резолютивной части приговора формулируется вывод о признании его виновным по соответствующей статье уголовного закона и о прекращении производства по делу в связи со смертью.

Обвинительный приговор без назначения уголовного наказания в соответствии со статьей 81_ УК постановляется в отношении несовершеннолетнего, совершившего впервые преступление небольшой или средней тяжести в случае установления, что его исправление возможно путем применения принудительных мер воспитательного воздействия.

10. Судам необходимо иметь в виду, что в случае истечения сроков давности привлечения к уголовной ответственности, установленных статьей 69_ УК, производство по делу подлежит прекращению путем вынесения постановления на основании пункта 4) части 1 статьи 37_ , статей 307 и 324 УПК на стадии предварительного слушания или в главном судебном разбирательстве.

Если против прекращения по указанному основанию возражает подсудимый, то производство по делу продолжается и завершается, при наличии к тому оснований, постановлением обвинительного приговора с освобождением от уголовной ответственности за совершенное преступление.

В случае обнаружения факта истечения срока давности в главном судебном разбирательстве суд постановляет обвинительный приговор с освобождением виновного лица от уголовной ответственности.

Вопрос о применении срока давности к лицу, совершившему преступление, за которое может быть назначена смертная казнь, разрешается судом только в главном судебном разбирательстве путем постановления приговора. При этом суд вправе применить сроки давности, постановить обвинительный приговор и освободить лицо от уголовной ответственности. Если суд не сочтет возможным освободить лицо от уголовной ответственности в связи с истечением срока давности, то он постановляет обвинительный приговор с назначением наказания в соответствии с частью 5 статьи 69_ УК.

11. В соответствии с частью 1 статьи 38_ УПК суд вправе постановлением прекратить производство по делу либо постановить обвинительный приговор с освобождением виновного лица от уголовной ответственности по нереабилитирующим основаниям в связи с его деятельным раскаянием, примирением с потерпевшим и заглаживанием причиненного ему вреда, изменением обстановки, когда совершенное им деяние перестает быть общественно опасным, при превышении пределов необходимой обороны вследствие страха, испуга или замешательства, вызванного общественно опасным посягательством, при отставании несовершеннолетнего в психическом развитии, не связанном с психическим расстройством, т.е. в случаях, предусмотренных статьями 65_- 68_ и частью 3 статьи 15_ УК.

К нереабилитирующим основаниям, влекущим постановление обвинительного приговора с освобождением от уголовной ответственности, относятся также обстоятельства, предусмотренные в примечаниях к статьям 125, 165, 231 (пункт 1), 233, 234, 236, 251, 252, 259, 297, 312 (пункт 2), 326, 352, 358, 373, 375-378, 381 УК.

Во всех этих случаях при отсутствии спора между сторонами о наличии обстоятельств, влекущих освобождение от уголовной ответственности, производство по делу прекращается постановлением на стадии предварительного слушания или в главном судебном разбирательстве на основании пункта 12) части 1 статьи 37_, части 1 статьи 38_, статей 307 и 324 УПК.

Обвинительный приговор с освобождением от уголовной ответственности по указанным основаниям постановляется лишь по завершению главного судебного разбирательства в соответствии с частью 5 статьи 375 УПК.

Сноска. Пункт 11 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 17 (порядок введения в действие см. п. 2).

12. В соответствии с частью 8 статьи 375 УПК обвинительный приговор с назначением наказания и отсрочкой отбывания наказания на основании ч. 1 ст. 72_ и ч. 2 ст. 74_ УК постановляется в отношении беременных женщин и женщин, имеющих малолетних детей, а также в отношении лиц, совершивших тяжкое или особо тяжкое преступление, при наличии угрозы наступления особо тяжких последствий для него самого или членов его семьи вследствие чрезвычайных обстоятельств. При этом судам следует иметь в виду, что наличие хотя бы одного из оснований, предусмотренных в части 1 статьи 72_ и части 2 статьи 74_ УК, обязывает их обсудить и решить вопрос об отсрочке отбывания наказания с приведением мотивов.

13. Вводная часть приговора должна соответствовать требованиям статьи 378 УПК и начинаться с указания на то, что он постановлен именем Республики Казахстан. Датой постановления приговора является день, месяц и год его провозглашения. Местом постановления является город или иной населенный пункт, где приговор был фактически вынесен и подписан составом суда.

В этой части приговора кроме того должны быть указаны полное и точное наименование суда, постановившего приговор, состав суда с указанием должностей, государственный обвинитель, защитник, секретарь судебного заседания, переводчик, другие участники процесса, их представители, если они принимали участие. В отношении каждого лица, которое упоминается во вводной части приговора, необходимо указывать не только фамилию, но и инициалы. Отражаются все данные о подсудимом, перечисленные в пункте 4) статьи 378 УПК, при этом сведения о фамилии, имени, отчестве, годе, месяце, дне и месте рождения должны соответствовать документу, удостоверяющему его личность.

Здесь же указывается в открытом или закрытом судебном заседании рассматривалось дело.

14. Разъяснить, что к иным сведениям о личности подсудимого, имеющим значение для дела, могут относиться данные, которые учитываются при назначении наказания, при определении вида исправительно-трудового учреждения, установлении вида рецидива, квалификации действий. В частности, это - данные о непогашенных и неснятых судимостях, о применении акта амнистии, об имеющейся у подсудимого инвалидности и другие.

При приведении сведений о непогашенных судимостях указывается дата осуждения, уголовный закон, мера наказания, отбывание наказания в местах лишения свободы, основание и дата освобождения от наказания. Наименование суда, которым подсудимый осуждался ранее, указывается только в том случае, если назначенное наказание не отбыто, и новое наказание может быть назначено по совокупности преступлений или совокупности приговоров.

Погашенные и снятые судимости во вводной части приговора не указываются за исключением случаев, когда к подсудимому ранее применялся акт амнистии и это обстоятельство имеет значение для решения вопроса о применении к нему вновь изданного акта амнистии.

Во вводной части приговора надлежит указывать уголовный закон, предусматривающий преступление, в совершении которого обвиняется подсудимый и по которому он предан суду (статья, часть, пункт). В случае изменения обвинения в ходе предварительного слушания или в главном судебном разбирательстве указывается в совершении каких преступлений подсудимому предъявлено окончательное обвинение.

15. Одним из условий постановления законного приговора является соответствие описательно-мотивировочной части материалам дела, исследованным в судебном заседании. При ее составлении суд обязан выполнить требования статьи 379 УПК и разрешить все вопросы, указанные в статье 371 УПК, в той же последовательности.

Описательная часть приговора должна содержать описание преступного деяния, признанного судом доказанным, с указанием места, времени, способа его совершения, формы вины, мотивов и последствий преступления. Если преступление совершено группой лиц, группой лиц по предварительному сговору или организованной группой, должны быть описаны конкретные преступные действия, совершенные каждым из подсудимых.

В мотивировочной части приводятся доказательства, их анализ, выводы суда о доказанности обвинения, о квалификации действий, о наказании и виде рецидива, о гражданском иске. Она является обоснованием решений, излагаемых в резолютивной части, не должна входить с нею в противоречие.

16. В описательно-мотивировочной части обвинительного приговора должны найти отражение отношение подсудимого к предъявленному обвинению и оценка доводам, приведенным им в свою защиту. В случае изменения подсудимым своих показаний, данных им во время досудебного производства по делу, суд должен тщательно исследовать все его показания, выяснить причины их изменения, в совокупности с другими доказательствами дать им объективную оценку.

При этом следует иметь в виду, что отказ подсудимого от дачи показаний не является доказательством его виновности. Непризнание вины и отказ от дачи показаний подсудимым следует расценивать как способ защиты от предъявленного обвинения, и они не должны учитываться в качестве обстоятельств, отрицательно характеризующих его личность.

В соответствии с подпунктом 9) пункта 3 статьи 77_ Конституции никто не может быть осужден лишь на основе собственного признания. В этой связи судам следует иметь в виду, что признание подсудимым своей вины может быть положено в основу обвинительного приговора лишь при подтверждении виновности совокупностью других доказательств, собранных по делу.

17. В силу презумпции невиновности и в соответствии со статьей 19_ УПК обвинительный приговор не может быть основан на предположениях и должен быть подтвержден достаточной совокупностью достоверных доказательств. По делу должны исследоваться все возникшие версии. Имеющиеся противоречия между доказательствами подлежат выяснению и оценке. Неустранимые сомнения в виновности подсудимого, а также сомнения, возникающие при применении уголовного и уголовно-процессуального законов, толкуются в его пользу.

18. Приводя доказательства в мотивировочной части приговора, суд не должен ограничиваться перечислением и приведением их содержания, он обязан сделать их всесторонний анализ, дать оценку всем доказательствам как уличающим, так и оправдывающим подсудимого, как подтверждающим выводы суда, так и противоречащим этим выводам.

При рассмотрении дела в отношении нескольких подсудимых либо, когда подсудимый обвиняется в совершении нескольких преступлений, суду надлежит дать анализ доказательств в отношении каждого подсудимого и по каждому обвинению. Приводя доказательства, необходимо указывать, какие обстоятельства они подтверждают, какие - опровергают, почему одни доказательства признаны достоверными, а другие отвергнуты.

При оценке доказательств судам следует руководствоваться положениями, закрепленными в подпункте 9) пункта 3 статьи 77_ Конституции, статьях 116 и 128 УПК и иметь в виду, что доказательства, полученные с нарушением закона, не имеют юридической силы, а потому они не могут быть положены в основу обвинительного приговора, а также использованы при доказывании любого обстоятельства, указанного в статье 117 УПК. В случае признания доказательства, полученным с нарушением закона, суд должен мотивировать в приговоре свое решение об исключении его из совокупности доказательств по делу, указав, в чем выразилось нарушение закона.

19. При рассмотрении уголовных дел судам необходимо соблюдать принцип непосредственности судопроизводства. В соответствии со статьей 311 УПК приговор должен быть основан только на тех доказательствах, которые были исследованы непосредственно в главном судебном разбирательстве. Суд не вправе ссылаться в приговоре в подтверждение своих выводов на доказательства, если они не были предметом исследования в судебном заседании с участием сторон.

Оглашение показаний подсудимого, потерпевшего, свидетелей, полученных в ходе досудебного производства по делу, а также воспроизведение приложенных к протоколу допроса звукозаписи, видеозаписи или киносъемки их показаний и ссылка на них в приговоре возможны только в случаях, предусмотренных статьями 349 и 353 УПК. Фактические данные, содержащиеся в этих показаниях, могут быть положены в основу выводов суда только после их проверки, всестороннего исследования и подтверждения в главном судебном разбирательстве.

При сокращенном порядке судебного следствия приговор может основываться на доказательствах, полученных при производстве дознания и не оспоренных в суде сторонами. При наличии спора о доказательствах, полученных при производстве дознания, они должны быть проверены и исследованы непосредственно в судебном заседании.

20. При отказе от дачи показаний потерпевшего, свидетеля, являющегося супругом или близким родственником подсудимого, а равно при отказе от дачи показаний самого подсудимого или священнослужителя, суд вправе сослаться в приговоре на показания, данные этими лицами ранее, лишь в том случае, если в ходе досудебного производства по делу, перед допросом, им были разъяснены положения, содержащиеся в подпункте 7) пункта 3 статьи 77_ Конституции, ст.ст. 27_ и 82_ УПК, согласно которым никто не обязан давать показания против самого себя, супруга (супруги) и близких родственников, а также против лиц, доверившихся священнослужителю на исповеди.

21. Исходя из того, что разбирательство дела в суде производится только в отношении подсудимых, суд не должен допускать в приговоре формулировок, свидетельствующих о виновности в совершении преступления других лиц, не преданных суду.

Если отдельные участники преступления по предусмотренным в законе основаниям освобождены от уголовной ответственности, суд для установления степени участия подсудимого в преступлении, квалификации его действий и других существенных обстоятельств дела, может привести в приговоре сведения об участии таких лиц в совершении преступления с обязательным указанием оснований прекращения производства по делу.

Если в отношении некоторых обвиняемых дело выделено в отдельное производство, в приговоре указывается, что преступление подсудимым совершено совместно с другими лицами, без упоминания их фамилий.

22. Если подсудимый обвиняется в совершении нескольких преступлений, квалифицированных разными статьями уголовного закона (частями статей) и обвинение в совершении некоторых из них не подтвердилось, суд обязан в мотивировочной части приговора привести мотивы признания подсудимого виновным в одних преступлениях и оправдания по обвинению в других, а в резолютивной части приговора сформулировать соответствующее решение о признании подсудимого виновным по одним статьям и об оправдании по другим статьям уголовного закона.

23. В случае, когда подсудимый обвиняется в совершении нескольких преступлений, которые квалифицированы одной статьей уголовного закона (например, несколько краж или несколько эпизодов продолжаемой преступной деятельности) и его виновность в некоторых из них не подтвердилась, суду в мотивировочной части следует сформулировать вывод о признании обвинения в этой части необоснованным с приведением доказательств, а в резолютивной части указать об оправдании подсудимого по отдельным эпизодам.

24. В случае неподтверждения обвинения в части (при недоказанности или отсутствии квалифицирующих обстоятельств), если это влечет изменение квалификации содеянного, суд в мотивировочной части приговора формулирует вывод о признании обвинения в этой части необоснованным, а в резолютивной указывает окончательное решение о признании подсудимого виновным в совершении доказанного преступления.

В тех же случаях, когда недоказанность обвинения в части не влечет изменение квалификации содеянного (статья и часть статьи остаются прежними), то суду достаточно в мотивировочной части приговора с приведением мотивов сформулировать вывод о признании обвинения в этой части необоснованным.

25. Если подсудимый совершил одно преступление, которое ошибочно квалифицировано несколькими статьями уголовного закона, суду достаточно в мотивировочной части приговора указать об исключении ошибочно вмененной статьи (или статей), приведя соответствующие мотивы.

26. В случае необходимости квалифицировать преступление по статье закона, по которой подсудимому не было предъявлено обвинение, суд должен исходить из того, что такое изменение квалификации преступления допустимо лишь при условии, что действия подсудимого, квалифицируемые по новой статье закона, вменены ему, не содержат признаков более тяжкого преступления и существенно не отличаются по фактическим обстоятельствам от окончательного обвинения, поддержанного государственным обвинителем в главном судебном разбирательстве, а изменение обвинения не ухудшит положение подсудимого и не нарушит его право на защиту.

При этом судам следует исходить из того, что более тяжким считается обвинение, когда: применяется другая норма уголовного закона (статья, часть статьи), санкция которой предусматривает более строгое наказание; в обвинение включаются дополнительные, не вмененные подсудимому факты и эпизоды, квалифицирующие признаки, отягчающие обстоятельства, влекущие изменение квалификации преступления на закон, предусматривающий более строгое наказание, либо увеличивающие объем обвинения, хотя и не изменяющие юридической оценки содеянного.

Существенно отличающимся обвинением от первоначального по фактическим обстоятельствам следует считать всякое иное изменение формулировки обвинения (вменение других деяний вместо ранее предъявленных, вменение преступления, отличающегося от предъявленного по объекту посягательства, форме вины и т.д.), влекущее нарушение права подсудимого на защиту.

27. Если ранее предъявленное обвинение подлежит переквалификации на статьи уголовного закона, предусматривающие ответственность за преступления, дела по которым возбуждаются не иначе, как по жалобе потерпевшего (перечисленные в части 1 статьи 33_ , части 1 статьи 34_ УПК), суд при наличии в деле заявления потерпевшего или же его устного обращения в судебном заседании о привлечении подсудимого к уголовной ответственности, может квалифицировать действия подсудимого по указанным статьям уголовного закона и постановить обвинительный приговор.

В случае отсутствия в деле заявления (жалобы) потерпевшего о привлечении подсудимого к уголовной ответственности, либо, когда он в судебном заседании отказался от обвинения, либо заявил о своем примирении с подсудимым, суд обосновывает вывод о необходимости квалификации действий подсудимого по вышеуказанным статьям уголовного закона и прекращает производство по делу постановлением на основании пунктов 5) и 6) части 1 статьи 37_ и статьи 324 УПК.

При отсутствии в деле жалобы потерпевшего либо при его отказе от уголовного преследования подсудимого обвинение в совершении преступления, преследуемого в частном или частно-публичном порядке, в судебном заседании может быть поддержано прокурором лишь при наличии обстоятельств, указанных в части 2 статьи 33_ и части 2 статьи 34_ УПК. Рассмотрение дела при таких обстоятельствах, при наличии оснований, завершается постановлением обвинительного приговора.

28. Признавая подсудимого виновным в совершении преступления по признакам, подлежащим оценке (например, особая жестокость, явное неуважение к обществу, существенное нарушение прав, тяжкие последствия и др.), суд обязан привести в мотивировочной части приговора обстоятельства, послужившие основанием для вывода о наличии в содеянном того или иного квалифицирующего признака.

29. Установление зависимости размера наказания от степени опасности рецидива обязывает суды правильно определять вид рецидива. Вывод суда об этом с приведением мотивов указывается в мотивировочной части, а соответствующее решение формулируется в резолютивной части приговора.

30. При составлении приговора по многоэпизодному делу допустимо изложение установленных обстоятельств преступления с учетом хронологии событий и доказательств, подтверждающих выводы суда о виновности и юридической оценке деяния, по каждому эпизоду или преступлению отдельно. При этом после анализа доказательств и квалификации действий виновных по эпизодам суду следует в мотивировочной части обосновать обобщающий вывод об объеме доказанного обвинения в целом в отношении каждого подсудимого и об окончательной квалификации его действий.

31. Пределы главного судебного разбирательства указаны в статье 320 УПК, оно производится только в отношении подсудимого и в объеме того обвинения, по которому он предан суду, если оно не было изменено в ходе предварительного слушания или в главном судебном разбирательстве.

Если государственный обвинитель изменил обвинение и на прежнем не настаивает потерпевший, то суд при вынесении решения исходит из нового обвинения, которое окончательно формулируется в ходе судебного следствия или судебных прений.

В случае полного отказа государственного обвинителя и потерпевшего от обвинения производство по делу прекращается вынесением мотивированного постановления.

Если государственный обвинитель отказался от обвинения, а потерпевший настаивает на прежнем обвинении, то суд освобождает прокурора от дальнейшего участия в процессе и продолжает рассмотрение дела с участием частного обвинителя или его представителя, в зависимости от установленного постановляет обвинительный или оправдательный приговор, исходя из обвинения, по которому подсудимый предан суду.

В случае частичного отказа государственного обвинителя и потерпевшего от обвинения суд прекращает производство по делу в этой части отдельным постановлением, которое выносится судом одновременно с приговором, постановляемым по обвинению в остальной части.

В случае изменения обвинения суд должен иметь новую мотивированную формулировку обвинения в письменном виде, представленную государственным обвинителем. Отказ государственного обвинителя от обвинения полностью или в части представляется в суд также в письменном виде с приведением мотивов.

32. Если подсудимому предъявлено обвинение по нескольким статьям уголовного закона и суд в ходе главного судебного разбирательства придет к выводу о необходимости по некоторым из них прекратить дело или направить на дополнительное расследование, то решение об этом излагается в отдельном постановлении, а в приговоре указывается, что дело по обвинению подсудимого в совершении других преступлений прекращено или направлено на дополнительное расследование. В случаях необходимости направления дела на дополнительное расследование по части обвинения, суд предварительно принимает постановление о выделении дела с соблюдением требований статьи 49_ УПК, если это не препятствует разрешению дела и не отразится на всесторонности, полноте рассмотрения дела.

33. Решив вопросы квалификации действий подсудимого, суд в мотивировочной части приговора с соблюдением правил, указанных в статьях 52_ - 64_ , 79_ - 81_ УК, обосновывает свой вывод о наказании виновного. В случае осуждения нескольких лиц вывод о назначении наказания формулируется в отношении каждого в отдельности.

34. При постановлении обвинительного приговора суд обязан рассмотреть гражданский иск, заявленный в уголовном деле, предоставить по нему слово сторонам, привести в приговоре их мнение и со ссылкой на материальный закон принять одно из решений, предусмотренных в статье 169 УПК. В случае удовлетворения иска полностью или частично в приговоре устанавливается срок для добровольного исполнения.

Если суд рассматривает дело в отношении нескольких подсудимых, действиями которых причинен имущественный вред, в приговоре с приведением мотивов указывается, в солидарной или долевой форме гражданско-правовой ответственности производится взыскание.

Когда невозможно произвести подробный расчет по гражданскому иску и это обстоятельство не влияет на квалификацию преступления, суд признает за гражданским истцом право на удовлетворение иска с приведением мотивов и передает вопрос о его размерах на рассмотрение в порядке гражданского судопроизводства.

Решая вопрос о принятии отказа от иска, суд проверяет, не противоречат ли эти действия закону, не нарушаются ли чьи-либо права и охраняемые законом интересы. При этом следует иметь в виду, что в соответствии со статьей 168 УПК отказ от иска принимается судом с вынесением постановления о прекращении производства по делу в этой части в любой момент судебного разбирательства, но до удаления в совещательную комнату для постановления приговора.

35. Исходя из того, что при предъявлении гражданского иска в уголовном деле от уплаты государственной пошлины освобождается только истец, в случаях удовлетворения иска полностью или частично суд решает в приговоре вопросы о взыскании государственной пошлины с ответчика (ответчиков) в доход государства полностью или пропорционально удовлетворенной части иска на основании части 1 статьи 116 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан.

Затем приводятся мотивы решений о судьбе вещественных доказательств и процессуальных издержках, при этом суд исходит из требований части 3 статьи 121 , статей 175 - 176 УПК.

36. В связи с тем, что все части приговора вместе составляют логически связный документ, резолютивная часть обвинительного приговора должна соответствовать требованиям статьи 380 УПК и вытекать из вводной и описательно-мотивировочной частей. Вопросы, подлежащие разрешению в резолютивной части, излагаются в том порядке, в каком они перечислены в законе. Решение о признании подсудимого виновным в резолютивной части с указанием уголовного закона (статья, часть, пункт) вытекает из формулировки обвинения, указанной в описательно-мотивировочной части.

Кроме этого в резолютивной части обвинительного приговора указываются: вид и размер основного и дополнительного наказания, назначенного осужденному за каждое преступление, в совершении которого он признан виновным; а в соответствующих случаях - по совокупности преступлений и совокупности приговоров; решение об отмене или сохранении условного осуждения, условно-досрочного освобождения; о лишении осужденного государственных наград, званий, классного чина, дипломатического ранга, квалификационного класса; о мере пресечения, о начале исчисления наказания; о зачете предварительного заключения под стражей; о назначении принудительного лечения и установления над осужденным попечительства; о виде рецидива.

В случае осуждения нескольких лиц по нескольким статьям уголовного закона наказание каждому из них назначается сначала за каждое преступление, в совершении которого он признан виновным, затем каждому - по совокупности преступлений, при наличии оснований - по совокупности приговоров.

При назначении в качестве наказания лишения свободы суд указывает в резолютивной части приговора его срок (количество лет прописью), вид и режим учреждения, в котором надлежит отбывать его осужденному, начало его исчисления, о зачете времени ареста. Порядок отбывания лишения свободы (в тюрьме, исправительной колонии с определенным режимом) указывается только после назначения окончательной меры наказания.

37. При назначении более мягкого наказания, чем предусмотрено законом за данное преступление либо неприменении дополнительного наказания, предусмотренного санкцией статьи в качестве обязательного, в резолютивной части указывается, что наказание назначено на основании статьи 55_ УК. Лицу, виновному в совершении нескольких преступлений, наказание назначается: сначала с применением статьи 55 УК за одно или за каждое из совершенных преступлений, а затем по правилам статьи 58_ УК.

38. Применяя условное осуждение, суд в резолютивной части приговора ссылается на статью 63_ УК, указывает срок назначенного вида наказания, а также длительность испытательного срока и возложенные на осужденного обязанности. При совершении лицом нескольких преступлений решение о том, что наказание назначается условно с применением ст. 63_ УК, указывается после назначения окончательной меры наказания.

39. Придя к выводу о необходимости освобождения осужденного от наказания в предусмотренных законом случаях, суд в резолютивной части обвинительного приговора признает его виновным в совершении преступления, назначает наказание, а затем указывает об освобождении от отбывания наказания со ссылкой на закон.

При постановлении обвинительного приговора без назначения наказания в резолютивной части суд указывает решение о признании виновным, о том, что наказание не назначается со ссылкой на закон, а в отношении несовершеннолетнего - о назначении принудительных мер воспитательного воздействия.

Резолютивная часть обвинительного приговора с освобождением лица от уголовной ответственности содержит решение о признании подсудимого виновным в совершении преступления и об освобождении его от уголовной ответственности со ссылкой на закон.

При постановлении обвинительного приговора с назначением наказания и отсрочкой его отбывания в резолютивной части суд признает подсудимого виновным в совершении преступления, назначает наказание и формулирует решение об отсрочке отбывания наказания со ссылкой на закон и указанием времени отсрочки.

Признавая обвинение доказанным неполностью, суд в резолютивной части обвинительного приговора кроме решения об осуждении за совершение доказанных преступлений, формулирует решение об оправдании по отдельным эпизодам преступления и статьям уголовного закона с указанием оснований.

40. Резолютивная часть обвинительного приговора всегда должна содержать решение суда о мере пресечения в отношении подсудимого до вступления приговора в законную силу. При этом следует иметь в виду, что при постановлении обвинительного приговора с освобождением от уголовной ответственности, без назначения наказания, с освобождением от наказания, при осуждении к наказанию, не связанному с лишением свободы, или к лишению свободы и другим наказаниям условно, в резолютивной части приговора должно содержаться решение о немедленном освобождении подсудимого из-под стражи.

41. Назначая дополнительное наказание в виде конфискации имущества, суд в резолютивной части указывает объем имущества, подлежащего конфискации: все имущество, лично принадлежащее осужденному, или какая-то его часть, либо конкретно перечисляет предметы, подлежащие конфискации.

42. Принимая решение по гражданскому иску, суд указывает в резолютивной части приговора решение об удовлетворении гражданского иска полностью или частично с указанием суммы, подлежащей взысканию, либо о признании за гражданским истцом права на удовлетворение иска и передаче вопроса о его размере на рассмотрение в порядке гражданского судопроизводства, либо об отказе в удовлетворении гражданского иска, либо об оставлении гражданского иска без рассмотрения, о размере государственной пошлины, подлежащей взысканию с ответчика (ответчиков) в доход государства, об установлении срока для добровольного исполнения приговора в части гражданского иска.

При удовлетворении гражданского иска, предъявленного к нескольким подсудимым, суд в резолютивной части указывает, какие конкретно суммы, и с кого подлежат взысканию, в солидарном или в долевом порядке.

43. В резолютивной части обвинительного приговора отражаются решения суда о судьбе вещественных доказательств и о распределении процессуальных издержек. Формулируя решение о вещественных доказательствах, суд конкретно указывает какие предметы подлежат уничтожению, какие из них передаются законным владельцам или заинтересованным лицам и учреждениям по их ходатайствам, какие обращаются в доход государства, какие остаются при деле. По вопросу о процессуальных издержках в резолютивной части указывается, в каком размере и на кого они возлагаются или принимаются на счет государства.

Здесь же разъясняется порядок и сроки апелляционного обжалования либо опротестования приговора.

44. Вопросы устройства оставшихся без присмотра несовершеннолетних детей, престарелых родителей, других иждивенцев как осужденного к лишению свободы, так и потерпевшего, а также вопросы по охране их имущества и жилища разрешаются не в приговоре, а в отдельном постановлении, вынесенном одновременно с приговором.

Вопросы о размере вознаграждения, подлежащего выплате за оказание юридической помощи защитнику по назначению, суд решает в отдельном постановлении, вынесенном одновременно с приговором или после его провозглашения по заявлениям заинтересованных лиц.

45. Судам следует иметь в виду, что частью 2 статьи 376 УПК установлен исчерпывающий перечень оснований постановления оправдательного приговора, которым суд признает и провозглашает невиновность подсудимого в совершении преступления по обвинению, по которому он был предан суду или по обвинению, измененному стороной обвинения во время предварительного слушания или в главном судебном разбирательстве.

Оправдательный приговор за отсутствием события преступления постановляется в тех случаях, когда вмененное подсудимому деяние не совершалось подсудимым либо, когда указанные последствия наступили вследствие действий лица, которому причинен вред, или независимо от чьей-либо воли, например, в результате действия сил природы.

Оправдательный приговор за отсутствием в действиях состава преступления постановляется, если: деяние хотя и совершено подсудимым, но уголовным законом не признается преступным; содеянное им лишь формально содержит признаки какого-либо преступления, но в силу малозначительности не представляет общественной опасности; отсутствуют предусмотренные законом условия для признания наличия состава преступления (неоднократность деяния, ненаступление определенных в законе последствий и др.); деяние совершено в состоянии необходимой обороны или крайней необходимости; лицо добровольно отказалось от совершения преступления и т.д.

Если же факт общественно опасного деяния и его последствий установлен, но представленными и исследованными в судебном заседании доказательствами исключается или не подтверждается совершение его подсудимым, суд постановляет оправдательный приговор за недоказанностью совершения им преступления.

46. В случае обнаружения обстоятельств, указанных в пунктах 1) и 2) части 1 статьи 37_ УПК (отсутствие события преступления, отсутствие в действиях состава преступления) во время предварительного слушания при отсутствии спора суд выносит постановление о прекращении производства по делу на основании статьи 307 УПК. В случае обнаружения тех же обстоятельств в главном судебном разбирательстве суд доводит разбирательство до конца и постановляет оправдательный приговор.

47. Описательно-мотивировочная часть оправдательного приговора должна соответствовать требованиям статьи 381 УПК и содержать формулировку обвинения, поддержанного стороной обвинения в судебных прениях, описание обстоятельств дела, как они установлены судом, доказательства и их анализ, мотивы, по которым суд отверг доказательства, положенные в основу обвинения, и обобщающий вывод суда о том, что обвинение не нашло своего подтверждения.

Использование в оправдательном приговоре формулировок, ставящих под сомнение невиновность оправданного, не допускается.

В случае постановления оправдательного приговора в отношении лица, обвинявшегося в совершении нескольких преступлений, квалифицированных одной или несколькими статьями уголовного закона, суд должен в описательно-мотивировочной части с приведением мотивов сформулировать вывод о признании обвинения необоснованным по каждой статье или эпизоду обвинения с указанием соответствующего основания оправдания.

В случае постановления оправдательного приговора в отношении нескольких лиц суд должен в описательно-мотивировочной части обосновать вывод об оправдании с указанием оснований в отношении каждого с приведением анализа доказательств.

48. Постановляя оправдательный приговор, в зависимости от оснований оправдания суд принимает решение по гражданскому иску с приведением мотивов:

- отказывает в удовлетворении гражданского иска, если отсутствует событие преступления или не доказано совершение его подсудимым;

- оставляет гражданский иск без рассмотрения, если в действиях подсудимого отсутствует состав преступления.

49. Разъяснить судам, что не являются преступлением и не могут влечь уголовную ответственность деяния, указанные в части 2 статьи 9_, части 4 статьи 19_, статье 23_, части 2 и части 4 статьи 24_, части 1 статьи 26_, части 1 статьи 32_, части 1 статьи 33_, части 1 статьи 34_, 34-1, части 1 статьи 35_, статье 36_, статье 37_, в примечаниях к статьям 231 (пункт 2), 311 (пункт 2), 312 (пункт 1), 318, 319, 320 (пункт 2), 353, 363, 364 УК, а также деяния, совершенные лицами, указанными в части 1 статьи 16_ УК или не достигшими возраста, с которого в соответствии со статьей 15_ УК наступает уголовная ответственность.

При обнаружении указанных обстоятельств, устраняющих уголовную ответственность, суд постановляет оправдательный приговор за отсутствием в деянии состава преступления, за исключением случаев, предусмотренных частью 2 статьи 372 УПК.

Сноска. Пункт 49 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 17 (порядок введения в действие см. п. 2).

50. Вопросы, разрешаемые в резолютивной части оправдательного приговора, излагаются в последовательности, предусмотренной статьями 382 и 383 УПК.

Излагая резолютивную часть оправдательного приговора, суд после слова "приговорил" указывает фамилию, имя, отчество подсудимого, уголовный закон (статья, часть, пункт), по которому он привлекался к уголовной ответственности, решение о признании его невиновным и об его оправдании с указанием оснований.

При постановлении оправдательного приговора в отношении лица, обвинявшегося в совершении нескольких преступлений, квалифицированных одной статьей уголовного закона (например, несколько краж или эпизодов продолжаемого преступления), когда основания оправдания по ним различны, в резолютивной части указывается, по какому из предусмотренных законом оснований и в совершении каких преступлений он оправдан.

51. Резолютивная часть оправдательного приговора кроме того должна содержать решения: о признании за оправданным права на возмещение вреда, причиненного незаконными действиями органов, ведущих уголовный процесс, в соответствии со статьей 42_ УПК; по гражданскому иску; об отмене меры пресечения, мер по обеспечению конфискации имущества, а также мер по обеспечению возмещения ущерба, если такие меры были приняты; о судьбе вещественных доказательств на основании части 3 статьи 121 УПК; о распределении процессуальных издержек согласно требованиям статьи 176 УПК. В случае оставления гражданского иска без рассмотрения меры по его обеспечению не отменяются.

При постановлении оправдательного приговора за недоказанностью совершения преступления суду надлежит в резолютивной части указывать свое решение о направлении дела прокурору для принятия мер к установлению лица, совершившего преступление.

51-1. Приговор по делам, рассмотренным с участием присяжных заседателей, постановляется председательствующим в порядке, установленном главой 60 УПК. При этом содержание приговора должно соответствовать требованиям статьи 571 УПК.

Сноска. Постановление дополнено пунктом 51-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 17 (порядок введения в действие см. п. 2).

52. Признать утратившим силу Постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 12 апреля 1985 г. N 2 с изменением, внесенным постановлением Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 20 декабря 1996 г. N 11, "О выполнении судами Республики Постановления Пленума Верховного Суда СССР от 30 июня 1969 г. N 4 "О судебном приговоре".

53. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня его официального опубликования.

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан

Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 4 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Сот үкімі - қылмыстық іс жөніндегі бүкіл өндірістің қорытындысы шығарылатын құқықты қолданудың аса маңызды кесімі болып табылады. Конституциялық қағидаларға сәйкес үкім Қазақстан Республикасының атынан шығарылады әрі заңды және негізді болуға тиіс.

Үкімдерді дайындау практикасын зерделеу олардың көбінің заң талаптарына сәйкес қабылданатынын көрсетті. Сонымен қатар, кейбір соттар үкімдерді дайындаған кезде олардың нысаны мен мазмұны жөнінде қойылатын заң талаптарын әрдайым сақтай бермейді. Мұның өзі үкімдердің өзгертілуіне және бұзылуына әкеп соғуда.

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты сот практикасын жинақтаудың нәтижелерін талқылай келе, орын алған кемшіліктерді жою және үкімдердің сапасын жақсарту мақсатында қаулы етеді:

1. Заң бойынша үкім - Қазақстан Республикасы Конституциясының (бұдан әрі Конституция) 77-бабының 3-тармағында және Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі - ҚІЖК) 2-тарауында көрсетілген әділ сот принциптерін сақтай отырып, сотталушыға қатысты оның кінәлілігі немесе кінәлі еместігі, қылмыстық жазаны оған қолдану немесе қолданбау туралы бірінші және апелляциялық сатыдағы соттың сот мәжілісінде Қазақстан Республикасының атынан шығарған қылмыстық іс бойынша шешімі болып табылады.

ҚІЖК-нің 411-бабы бірінші бөлігінің 4)-6) тармақтарында қарастырылған шешімдерді қабылдаған кезде, апелляциялық саты бірінші сатыдағы сот үкімінің (қаулысының) күшін жою туралы қаулы шығарады, содан кейін ҚІЖК-нің 44-тарауының талаптарын сақтай отырып, жаңа үкім шығарады.

Үкімді бұлжытпай орындау ешқандай ерекшеліксіз барлық мемлекеттік органдарға, жергілікті өзін өзі басқару органдарына, заңды тұлғаларға, лауазымды адамдар мен азаматтарға міндетті болып табылады.

Үкімнің мемлекет атынан шығарылуы, оның маңыздылығы судьялардан оның заңдылығы мен негізділігі үшін ерекше жауапкершілік сезінуді талап етеді.

Ескерту. 1-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 17 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

2. Үкім, егер ол оның сотқа қарастылығы ережелері сақталып, тараптарға дәлелдемелерді тең негізде зерттеуге мүмкіндік беру қамтамасыз етіле отырып, тараптардың бәсекелестігі және тең құқықтылығы принциптерінің негізінде сот талқылауын жүргізу туралы қылмыстық іс жүргізу заңының талаптарына сәйкес, құқық нормалары дұрыс қолданыла отырып соттың заңды құрамымен шығарылса заңды болып табылатынын соттардың ескергені жөн.

Заң талаптары сақтала отырып жиналған және тікелей сот отырысында толық, жан-жақты және объективті тексеріліп, талданған, тиісті баға берілген дәлелдемелерге негізделген, тұжырымдары дәлелденген үкім негізді болып табылады.

3. Сот қабылдаған шешімдердің мазмұнын неғұрлым толық ашуға әсер ететін үкімнің процессуалдық нысанын сақтау маңыздылығына соттардың назары аударылсын. Ол нысаны мен мазмұны бойынша ҚІЖК-нің 377-383-баптарына сәйкес келуі тиіс. Үкім сот отырысы жүргізілген тілде, анық, түсінікті сөзбен жазылуға тиіс әрі кіріспеден, сипаттау-дәлелдеу және қорытынды бөліктерден тұруы қажет. Үкім дәйекті баяндалады, оның әрбір жаңа қағидасы бастапқы қағидадан туындап, онымен үйлесімді болуға тиіс. Қаралып жатқан іске қатысы жоқ оқиғаларды сипаттауға, анық емес тұжырымдарды, ресми құжаттарда қолданылмайтын қысқартулар мен сөздерді пайдалануға болмайды. Айыпталушылардың, жәбірленушілердің, куәлардың жауаптары үшінші жақта келтіріледі. Үкім мәтініндегі қателерді өңдеуге болмайды. ҚІЖК-нің 377-бабының 5-бөлігіне сәйкес, үкімге түзетулерді кеңесу бөлмесінде енгізуге болады, судья оған келісіп, қол қоюға тиіс. Үкім жарияланғаннан кейін оған қандай да болмасын түзетулер енгізуге жол берілмейді. Үкімдегі барлық мәселелер оны орындаған кезде қиындық тудырмайтындай болып шешілуге және жазылуға тиіс.

Ескерту. 3-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 17 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

4. Бір сот талқылауында іс бойынша сотталғандардың санына қарамастан бір үкім шығарылатыны соттарға түсіндірілсін. Егер айыпталушыға бірнеше қылмыс жасаған деп айып тағылса, сот негіз болған жағдайда оған қатысты бір үкім шығаруға құқылы. Осы үкіммен айыптаудың кейбір эпизодтары бойынша ақтауы, басқа эпизодтары бойынша соттауы мүмкін.

Бірнеше адамға қатысты істі қараған кезде сот анықталған мән-жайларға сәйкес бір үкімде біреулерін ақтау, енді біреулерін айыпты деп тану туралы шешім шығара алады.

5. Егер сот қылмыстың орын алғанын, оны сотталушының жасағандығын, оның қылмыс жасаудағы кінәсін, кінәсі заң талаптарын сақтай отырып жиналған дәлелдемелермен расталғандығын даусыз анықтаса, сонымен қатар іс өндірісін қысқарту және істі қосымша тергеуге жолдауға негіздер болмаған жағдайда ғана айыптау үкімін шығарады. Егер сот кінәсіздік презумпциясын басшылыққа ала отырып, дәлелдерді тікелей зерттеп, барлық сейілмеген күдіктерді тиісті құқықтық процедура шеңберінде сотталушының пайдасына түсіндіре отырып, ҚІЖК-нің 371-бабында көрсетілген барлық сұрақтарға жауап берген жағдайда ғана адамның қылмыс жасаудағы кінәсі дәлелденген деп танылады.

6. Сотталушының өтеуге тиіс қылмыстық жазасын тағайындау жөніндегі айыптау үкімі қылмыстың жасалуына кінәлі адамға қатысты, егер ол жасалған қылмыс үшін жазалануға жатса және жазаны тағайындау мен өтеуге кедергі болмаған жағдайда шығарылады.

7. Егер сот отырысында заңда көрсетілген жағдайлар, атап айтқанда:

- егер үкімді шығарған кезде жасаған қылмысы үшін сотталушыға тағайындалған жазаны қолдануды жоятын рақымшылық жасау кесімі шығарылса;

- Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (әрі қарай - ҚК) 62-бабында белгіленген алдын ала қамауға алуды есепке алу ережелерін ескере отырып, іс бойынша сотталушының қамауда болған уақыты сот тағайындаған жазаны қамтыса;

- егер онша ауыр емес және орташа ауырлықтағы қылмыс жасаған адамның жазаны өтеуі төтенше жағдайларға байланысты оның отбасы мүшелері үшін немесе оның өзіне аса ауыр салдарға әкеп соқтыруы мүмкін жағдайлар (ҚК-нің 74-бабының 1-бөлігі) анықталса, ҚІЖК-нің 375-бабының 6-бөлігіне сәйкес айыптау үкімдері қылмыстық жаза тағайындап және оны өтеуден босата отырып шығарылады.

Қылмыс жасағаннан кейін, бірақ ҚК-нің 73-бабының 1-бөлігіне сәйкес айыптау қорытындысымен бірге келіп түскен іс бойынша үкім шығарылғанға дейін, өзінің іс-әрекеттерінің (әрекетсіздігінің) іс жүзіндегі сипатын және қоғамдық қауіптілігін ұғыну мүмкіндігінен айыратындай психикасы бұзылған жағдайлар да қылмыс жасаған кінәлі адам жазаны өтей алмайтын жағдайларға жатады. Мұндай жағдайларда сот айыптау үкімін жаза тағайындап, оны өтеуден босата отырып шығарады. Сонымен бірге сот ҚК-нің 90-бабында көрсетілген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану қажеттілігі туралы мәселені шешеді.

Қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті есі кіресілі-шығасылы күйде болған адам немесе үкім шығарылғаннан кейін жазаның орындалуына мүмкіндік бермейтіндей психикасы бұзылып ауырған адам жасаған болса, онда сот ҚІЖК-нің 517-бабының негізінде қаулы шығарады.

8. Соттың қылмыстық iстi рақымшылық актiсiнiң негiзiнде қысқартуы туралы мәселе, ҚIЖК-нiң 301-бабының бiрiншi бөлiгiне сәйкес, сотталушы мен жәбiрленушiнiң қатысуымен алдын ала тыңдау өткiзiлiп қаралуға жатады. Осы ретте рақымшылық актiсiн қолдануға кедергi келтiретiн мән-жайлар болмаған жағдайда, сот iстi қысқарту туралы қаулы шығарады, онда iстi қысқартудың негiздемесi және сотталушының рақымшылық актiсiн қолданумен келiсуi көрсетiледi. Келiсу - сотталушының тағылған айыпты толық мойындауы деп есептеледi. Iстi қысқарту туралы қаулы ҚIЖК-нiң 307-бабының талаптарына сәйкес келуi тиiс және заттай дәлелдемелер туралы мәселенi ҚIЖК-нiң 121-бабының үшiншi бөлiгiмен белгiленген тәртiпте шешуi керек.

Сотталушы өзiн кiнәлi емеспiн деп есептеген жағдайда не жәбiрленушi рақымшылық актiсiн қолдануға көпе-көрiнеу кедергi келтiретiн мән-жайларды (қылмысты дұрыс сараламау, сотталушының жеке басы туралы мәлiметтердiң шындыққа сәйкес келмеуi және т.б.) көрсетсе және соттың осы уәждердi тексеруiне өтiнiш бiлдiрсе, сот басты сот талқылауын тағайындайды және өткiзедi, бұл талқылау, негiз болған жағдайда кiнәлiге жаза тағайындаумен және осы жазаны өтеуден босату туралы айыптау үкiмiн шығарумен аяқталады.

Егер сот тергеуi барысында сотталушыға әлдеқайда ауыр айып тағу үшiн iстi қосымша тергеуге жiберу туралы жәбiрленушiнiң өтiнiшiн қанағаттандыруға негiздер немесе рақымшылық актiсiн қолдану үшiн кедергi келтiретiн өзге де мән-жайлар анықтамаса, онда сот iстi рақымшылық актiсiне байланысты ҚIЖК-нiң 324-бабына сәйкес қысқартады.

Қылмыстық жолмен жиналған ақшалар мен өзге де құндылықтар, заңсыз кәсiпкерлiкпен алынған және контрабандалық заттар - заттай дәлелдемелер ретiнде танылған қылмыстық iстер бойынша рақымшылық актiсiн қолдану туралы мәселе басты сот талқылауында шешiледi, себебi бұл заттар ҚIЖК-нiң 121-бабы үшiншi бөлiгiнiң 4-тармағына сәйкес соттың үкiмi бойынша мемлекеттiң кiрiсiне алынуға жатады.

Ескерту. 8-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2006.03.09. N 2 нормативтік қаулысымен.

9. Сотталушының қайтыс болуы ҚІЖК-нің 37-бабы 1-бөлігінің 11) тармағының және 307, 324-баптарының негізінде қаулы шығару жолымен іс жөніндегі сот өндірісінің кез келген сатыда қысқартылуына әкеп соғатыны соттарға түсіндірілсін. Қайтыс болған адамды ақтау немесе онымен бірге қылмыс жасаған басқа адамдарға қатысты істі қарау туралы тараптардың өтініштері болған жағдайда іс жөніндегі өндіріс жалғасады және оған негіздер болған жағдайда қайтыс болған адамға қатысты айыптау үкімін жаза тағайындамай шығарумен аяқталады. Мұндайда үкімнің қорытынды бөлігінде оны қылмыстық заңның тиісті бабы бойынша айыпты деп тану және қайтыс болуына байланысты іс жөніндегі өндірісті қысқарту туралы тұжырым жасалады.

ҚК-нің 81-бабына сәйкес тәрбиелік мәні бар мәжбүрлеу шараларын қолдану жолымен оның түзелуі мүмкін болатыны анықталған жағдайда кәмелетке толмаған, онша ауыр емес немесе орташа ауырлықтағы қылмысты алғаш рет жасаған адамға қатысты айыптау үкімі қылмыстық жазаны тағайындаусыз шығарылады.

10. ҚК-тің 69-бабында белгіленген қылмыстық жауапкершілікке тартудың ескіру мерзімдері өтіп кеткен жағдайда, іс жөніндегі өндіріс ҚІЖК-нің 37-бабы 1-бөлігінің 4) тармағының, 307 және 324-баптарының негізінде қаулы шығару жолымен алдын ала тыңдау немесе басты сот талқылауы кезінде қысқартылады.

Егер айыпталушы істі аталған негіз бойынша қысқартуға қарсы болса, онда іс жөніндегі өндіріс жалғасады және негіздер болған жағдайда сот айыптау үкімін жасалған қылмыс үшін қылмыстық жауапкершіліктен босата отырып шығарады.

Ескіру мерзімінің өтіп кеткені басты сот талқылауы кезінде анықталса, сот айыптау үкімін айыпты адамды қылмыстық жауапкершіліктен босата отырып шығарады.

Өлім жазасы тағайындалуы мүмкін қылмыс жасаған адамға ескіру мерзімін қолдану туралы мәселені сот тек басты сот отырысында үкім қабылдау жолымен шешеді. Мұндайда сот ескіру мерзімін қолдануға, айыптау үкімін шығаруға және адамды қылмыстық жауапкершіліктен босатуға құқылы. Егер сот ескіру мерзімінің өтіп кетуіне байланысты адамды қылмыстық жауапкершіліктен босатуға мүмкіндік жоқ деп тапса, онда ол ҚК-нің 69-бабының 5-бөлігіне сәйкес айыптау үкімін жаза тағайындай отырып шығарады.

11. ҚІЖК-нің 38-бабының 1-бөлігіне сәйкес сот шын өкінуіне, жәбірленушімен татуласуына және оған келтірілген зиянды өтеуіне, жағдайлардың өзгеріп, жасалған әрекеттің қоғамға қауіптілігінің жойылуына байланысты, қоғамдық-қауіпті қылмыстан туындаған үрейлену, қорқу немесе сасқалақтау салдарынан қажетті қорғаныс шегінен асқан кезінде, ҚК-нің 65-68-баптарында және 15-бабының 3-бөлігінде көрсетілген, яғни кәмелетке толмағанның психикасының бұзылуына байланысты емес психикасының дамуы артта қалуы салдарынан іс жөніндегі өндірісті қаулысымен қысқартуға немесе ақтамайтын негіздер бойынша айыптау үкімін айыпты адамды қылмыстық жауапкершіліктен босата отырып шығаруға құқылы.

Сондай-ақ ҚК-нің 125, 165, 231 (1-тармағы), 233, 234, 236, 251, 252, 259, 297, 312 (2-тармағы), 326, 352, 358, 373, 375-378, 381-баптарының ескертулерінде көрсетілген мән-жайлар да айыптау үкімін қылмыстық жауаптылықтан босата отырып шығаруға әкеп соқтыратын, ақтамайтын негіздерге жатады.

Осы барлық жағдайларда, егер тараптардың арасында қылмыстық жауапкершіліктен босатуға әкеп соқтыратын мән-жайлардың болуы туралы дау орын алмаса, іс жөніндегі өндіріс алдын ала тыңдау немесе басты сот талқылауы сатысында ҚІЖК-нің 37-бабы 1-бөлігінің 12) тармағы, 38-бабы 1-бөлігі, 307 және 324-бабының негізінде қаулымен қысқартылады.

Аталған негіздер бойынша ҚІЖК-нің 375-бабының 5-бөлігіне сәйкес сот айыптау үкімін қылмыстық жауапкершіліктен босата отырып, басты сот талқылауы аяқталғаннан кейін ғана шығарады.

Ескерту. 11-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 17 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

12. ҚК-нің 72-бабы 1-бөлігінің және 74-бабы 2-бөлігінің негізінде ҚІЖК-нің 375-бабының 8-бөлігіне сәйкес жаза тағайындау және жазаны өтеуді кейінге қалдыру жөніндегі айыптау үкімі жүкті әйелдерге және жас балалары бар әйелдерге қатысты, сондай-ақ төтенше жағдайлар салдарынан оның өзіне немесе отбасы мүшелеріне аса ауыр салдар төнген жағдайда ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған адамдарға қатысты шығарылады. Мұндайда ҚК-нің 72-бабының 1-бөлігінде, 74-бабының 2-бөлігінде көрсетілген негіздердің ең болмаса біреуі болса, бұл соттарды жазаны өтеуді кейінге қалдыру туралы мәселені дәлелдерді келтіре отырып талқылауға және шешуге міндеттейтінін соттардың ескергені жөн.

13. Үкімнің кіріспе бөлігі ҚІЖК-нің 378-бабының талаптарына сәйкес келуі және онда Қазақстан Республикасының атынан шығарылғаны көрсетілуі тиіс. Үкім жарияланған күн, ай және жыл оның шығарылған датасы болып табылады. Үкімнің нақты шығарылған және сот құрамының қолы қойылған қала немесе өзге елді мекен үкім шығарылған жер болып табылады.

Сонымен бірге үкімнің осы бөлігінде үкім шығарған соттың толық және нақты атауы, лауазымдары көрсетілген сот құрамы, мемлекеттік айыптаушы, қорғаушы, сот отырысының хатшысы, аудармашы, процеске қатысушы өзге де адамдар, егер қатысқан болса, олардың өкілдері көрсетілуі қажет. Үкімнің кіріспе бөлігінде аталған әр адамның тек тегі ғана емес, сонымен бірге аты-жөнінің бас әріптері де көрсетілуі тиіс. ҚІЖК-нің 378-бабының 4)-тармағында көрсетілген сотталушы жөніндегі барлық мәліметтер көрсетіледі. Мұндайда тегі, аты, әкесінің аты, туған жері, жылы, айы, күні оның жеке басын куәландыратын құжатқа сәйкес келуі тиіс.

Істің ашық немесе жабық отырыста қаралғаны да осында көрсетіледі.

14. Соттарға сотталушының жеке басы туралы іс үшін маңызы бар өзге мәліметтерге жаза тағайындалған кезде, еңбекпен түзеу мекемесінің түрі белгіленген кезде, қылмыстың қайталану түрі анықталғанда, әрекеттері дәрежеленгенде ескерілетін мәліметтер жататыны түсіндірілсін. Атап айтқанда, бұлар жойылмаған және алынып тасталмаған соттылықтары, рақымшылық жасау кесімін қолдану, сотталушының мүгедектігі туралы және басқа да мәліметтер.

Жойылмаған соттылығы туралы мәліметтер келтірілген кезде сотталған күні, қылмыстық заң, жазалау шарасы, жазаны бас бостандығынан айыру мекемелерінде өтеуі, жазадан босатудың негіздері мен күні көрсетіледі. Егер тағайындалған жаза өтелмесе және жаңа жаза қылмыстардың жиынтығы немесе үкімдердің жиынтығы бойынша тағайындалуы мүмкін болған жағдайда ғана сотталушыны бұрын соттаған соттың атауы көрсетіледі.

Жойылған және алынып тасталған соттылықтар үкімнің кіріспе бөлігінде көрсетілмейді. Сотталушыға бұрын рақымшылық кесімі қолданылған жағдайда және бұл жай жаңадан қабылданған рақымшылық кесімін қолдану туралы мәселені шешу үшін маңызды болған жағдайда осы мәліметтер көрсетіледі.

Үкімнің кіріспе бөлігінде айыпталушы айыпталып отырған және сотқа тапсырылған қылмыстық заң (бабы, бөлігі, тармағы) міндетті түрде көрсетіледі. Алдын ала тыңдау немесе басты сот талқылауы барысында айыптау өзгертілген жағдайда, сотталушыға түпкілікті қай қылмыстар жасағаны үшін айыптың тағылғаны көрсетілуі тиіс.

15. Үкімнің сипаттау бөлігінің сот отырысында зерттелген іс материалдарына сәйкес келуі заңды үкім шығарудың бірден бір шарты болып табылады. Оны әзірлеген кезде сот ҚІЖК-нің 379-бабының талаптарын орындауға және ҚІЖК-нің 371-бабында көрсетілген барлық мәселелерді рет-ретімен шешуге міндетті. Үкімнің сипаттау-дәлелдеу бөлігінде соттың дәлелденді деп тапқан қылмыстық әрекеттің сипаттамасын, ол жасалған жерді, уақытты, оны жасау тәсілін, айып нысандарын, қылмыстың себептері мен салдарын қамтуы тиіс. Егер қылмысты адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы немесе ұйымдасқан топ жасаса, онда әр айыпталушының нақты қылмыстық әрекеттері сипатталуға тиіс.

Дәлелдеу бөлігінде дәлелдер, оларға жасалған талдау, айыптың дәлелденгені, әрекеттердің дәрежеленуі, жаза және қылмыстың қайталану түрі, азаматтық талап арыз туралы соттың тұжырымдары келтіріледі. Ол қорытынды бөлікте баяндалатын шешімдердің негіздемесі болып табылады әрі оған қайшы келмеуге тиіс.

16. Айыптау үкімінің сипаттау-дәлелдеу бөлігінде сотталушының тағылған айыпқа көзқарасы және өзін қорғап келтірген дәлелдерге берген соттың бағасы көрсетіледі. Сотталушы іс жөніндегі сотқа дейінгі өндіріс кезінде берген жауаптарын өзгерткен жағдайда, сот оның барлық жауаптарын жан-жақты тексеріп, оларды өзгерту себебін анықтауы, оларға басқа дәлелдермен бірге шынайы баға беруі қажет.

Мұндайда сотталушының жауап беруден бас тартуы оның кінәлілігінің дәлелі болып табылмайтынын ескерген жөн. Сотталушының кінәні мойындамауын және жауап беруден бас тартуын өзіне тағылған айыптан қорғану тәсілі деп бағалаған жөн және бұл оның жеке басын жағымсыз тұрғыда сипаттайтын мән-жай ретінде қарастырылмауға тиіс.

Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 9)-тармақшасына сәйкес ешкімді өз мойындауы негізінде ғана соттауға болмайды. Осыған байланысты сотталушының өз кінәсін мойындауы кінәлілігі іс бойынша жиналған өзге дәлелдердің жиынтығымен расталған жағдайда ғана айыптау үкімінің негізіне алынады.

17. Кінәсіздік презумпциясына орай және ҚІЖК-нің 19-бабына сәйкес айыптау үкімін болжамдарға негіздеуге болмайды және ол анық дәлелдердің жеткілікті жиынтығымен расталуы тиіс. Іс бойынша туындаған барлық болжамдар зерттелуге тиіс. Дәлелдердің арасындағы қайшылықтар анықталуға әрі бағалануға жатады. Сотталушының кінәлілігі жөнінде сейілмеген күдік, сондай-ақ қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңдарын қолданған кезде туындайтын күмәндер оның пайдасына шешілуге тиіс.

18. Үкімнің дәлелдеу бөлігінде дәлелдерді келтіре отырып, сот тек оларды атаумен және мазмұнын келтірумен шектелмей, сонымен бірге оларды жан-жақты талдауға, сотталушыны кінәлайтын және ақтайтын, соттың тұжырымдарын растайтын және осы тұжырымдарға қайшы келетін барлық дәлелдерге баға беруге міндетті.

Бірнеше сотталушыға қатысты істі қараған кезде не сотталушы бірнеше қылмысты жасаған деп айыпталса, онда сот әр сотталушыға және әрбір айыптауға қатысты дәлелдерді талдауы қажет. Дәлелдерді келтіре отырып, олардың қандай мән-жайларды растайтынын, қайсысын жоққа шығаратынын, қандай себеппен бір дәлелдер дұрыс деп танылып, екіншілері қабылданбайтынын көрсету қажет.

Дәлелдерді бағалаған кезде Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 9)-тармақшасында, ҚІЖК-нің 116 және 128-баптарында бекітілген қағидаларды басшылыққа алғаны және олардың заңды бұза отырып алынған дәлелдердің заңды күшінің болмайтынын, сол себептен оларды айыптау үкімінің негізіне алуға, сондай-ақ ҚІЖК-нің 117-бабында көрсетілген кез-келген мән-жайларды дәлелдеу кезінде қолдануға болмайтынын ескергендері жөн. Дәлелдер заңды бұзушылықпен алынған деп танылған жағдайда сот қандай заң бұзушылығы орын алғанын көрсетіп, оны іс жөніндегі дәлелдемелер жиынтығынан алып тастау туралы өз шешімін үкімде негіздеуге тиіс.

19. Қылмыстық істерді қараған кезде соттар сот өндірісінің тікелей болу принципін сақтаулары қажет. ҚІЖК-нің 311-бабына сәйкес, үкім тікелей басты сот талқылауында зерттелген дәлелдерге негізделуге тиіс. Егер іс бойынша жиналған дәлелдер тараптардың қатысуымен зерттелмеген болса, сот өз тұжырымдарын растау үшін үкімде оларға сілтеме жасауға құқылы емес. Сотталушының, жәбірленушінің, куәлардың сотқа дейінгі өндіріс барысында іс жөнінде алынған жауаптарын жария етуге, сондай-ақ жауап алу хаттамасына қоса тіркелген олардың жауаптарының дыбыстық жазбасын, бейне жазбасын немесе киноға түсірілімдерді жаңғыртуға және үкімде оларға сілтеме жасауға ҚІЖК-нің 349 және 353-баптарында көрсетілген жағдайларда ғана жол беріледі. Бұл жауаптардағы нақты мәліметтер басты сот талқылауында тексеріліп, жан-жақты зерттеліп және расталғаннан кейін ғана сот тұжырымдарының негізіне алынуы мүмкін.

Сот тергеуі қысқартылған тәртіпте жүргізілсе, үкім анықтау өндірісі барысында алынған және тараптар сотта дауламаған дәлелдемелерге негізделуі мүмкін. Анықтау өндірісі кезінде алынған дәлелдемелер туралы дау туындаған жағдайда, олар тікелей сот отырысында тексерілуі және зерттелуі қажет.

20. Сотталушының жұбайы немесе жақын туысқаны болып табылатын жәбірленуші, куә жауап беруден бас тартса, сондай-ақ сотталушының өзі немесе діни қызметші жауап беруден бас тартса, сот, егер іс жөніндегі сотқа дейінгі өндіріс барысында, жауап алар алдында оларға Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 7)-тармақшасындағы, ҚІЖК-нің 27 және 82-баптарындағы ешкімнің өзіне, жұбайына (зайыбына) және жақын туыстарына, сондай-ақ діни қызметші өзіне сеніп сырын ашқан адамдарға қарсы жауап беруге міндетті емес екені туралы қағидалар түсіндірілген жағдайда ғана өз үкімінде осы адамдардың бұрын берген жауаптарына сілтеме жасауына болады.

21. Сотта істі талқылау сотталушыларға ғана қатысты жүргізілетінін ескере отырып, сот үкімде сотқа тартылмаған басқа адамдардың қылмыс жасаудағы кінәсін дәлелдейтін тұжырымдардың келтірілуіне жол бермеуге тиіс.

Егер қылмысқа қатысушылардың кейбіреулері заңда көрсетілген негіздер бойынша қылмыстық жауапкершіліктен босатылса, сот сотталушының қылмысқа қатысу дәрежесін, оның әрекеттерін дәрежелеу және істің өзге де маңызды мән-жайларын белгілеу үшін үкімде іс жөніндегі өндірісті қысқартудың негіздерін міндетті түрде көрсете отырып, сол адамдардың қылмыс жасауға қатысуы туралы мәліметтерді келтіре алады.

Егер айыпталушылардың кейбіреулеріне қатысты іс жеке өндіріске бөлініп шығарылса, сотталушының қылмысты басқа адамдармен бірігіп жасағаны туралы, олардың тегін ескертпей, үкімде көрсетіледі.

22. Егер сотталушы қылмыстық заңның әр түрлі баптарымен (баптардың бөліктерімен) дәрежеленетін бірнеше қылмыс жасаған деп айыпталса және осы қылмыстардың кейбіреулерін жасағаны жөніндегі айып расталмаса, онда сот үкімнің дәлелдеу бөлігінде сотталушыны кейбір қылмыстарды жасағаны үшін айыпты деп танудың және басқалары бойынша айыптан ақтаудың себептерін келтіруге, ал үкімнің қорытынды бөлігінде сотталушыны қылмыстық заңның кейбір баптары бойынша айыпты деп тану және кейбір баптары бойынша ақтау туралы тиісті шешімді тұжырымдауға міндетті.

23. Сотталушы қылмыстық заңның бір бабымен дәрежеленетін бірнеше қылмыс (мысалы, бірнеше ұрлық немесе жалғасқан қылмыстық әрекеттің бірнеше эпизодтары) жасаған деп айыпталған жағдайда және кейбіреулері бойынша оның кінәсі расталмаса, сот үкімнің дәлелдеу бөлігінде дәлелдерді келтіре отырып, айыптаудың осы бөлігін негізсіз деп тану туралы тұжырым келтіргені жөн, ал қорытынды бөлігінде сотталушыны жеке эпизодтар бойынша ақтау туралы көрсетуі тиіс.

24. Тағылған айыптаудың бөлігі дәлелденбеген жағдайда (дәрежелеуші мән-жайлар дәлелденбесе немесе болмаса), егер бұл жасалған әрекеттің дәрежеленуін өзгертуге әкеліп соқтырса, сот үкімнің дәлелдеу бөлігінде айыптаудың осы бөлігін негізсіз деп тану туралы тұжырым жасап, қорытынды бөлікте айыпталушыны дәлелденген қылмысты жасағаны үшін айыпты деп тану туралы түпкілікті шешімді көрсетеді.

Тағылған айып бөлігінің дәлелденбеуі жасалған әрекеттің дәрежеленуін өзгертпесе (бап және баптың бөлігі бұрынғыдай қалса), онда соттың үкімнің дәлелдеу бөлігінде дәлелдерді келтіре отырып, айыптаудың сол бөлігін негізсіз деп тану туралы тұжырым жасауы жеткілікті.

25. Егер сотталушы бір қылмысты жасаса, ол қылмыстық заңның бірнеше баптарымен қате дәрежеленсе, соттың үкімнің дәлелдеу бөлігінде тиісті себептерді келтіре отырып, қате тағайындалған бапты (баптарды) алып тастау туралы көрсетуі жеткілікті.

26. Қылмысты сотталушыға айып тағылмаған заңның бабы бойынша дәрежелеу, тек қажет болған жағдайда, заңның жаңа бабы бойынша дәрежеленген әрекеттер сотталушыға бұрын тағылып, неғұрлым ауыр қылмыстың белгілерін қамтымаған және нақты мән-жайлар бойынша басты сот талқылауында мемлекеттік айыптаушы қолдаған түпкілікті айыптан елеулі айырмашылықтары болмаған, ал айыптың өзгертілуі сотталушының жағдайын нашарлатпаған және оның қорғану құқын бұзбаған жағдайда ғана қылмыстың дәрежеленуін осылай өзгертуге жол берілетінін соттың ескергені жөн.

Бұл орайда соттардың, санкциясы неғұрлым қатаң жазаны көздейтін қылмыстық заңның басқа нормасы (бабы, баптың бөлігі) қолданылған; айыпқа сотталушыға тағылмаған қосымша фактілер мен эпизодтар, оның жағдайын ауырлататын, қылмыс дәрежесі басқа неғұрлым ауыр жазаны көздейтін немесе жасалған әрекеттің заңдық бағасын өзгертпесе де айып көлемін ұлғайтатын, заңға дәрежелеу белгілерін өзгертуге әкеп соқтыратын, ауырлататын мән-жайлар енгізілген жағдайлар, айыптауды әлдеқайда ауырлататын жағдайлар екенін ескерулері қажет.

Айыпталушының қорғалу құқының бұзылуына әкеп соқтыратын айыптау тұжырымын нақты мән-жайлар бойынша қандай да болмасын өзге өзгертуді (бұрын тағылған әрекеттердің орнына басқа әрекеттерді тағу, бұрын тағылған айыптан қол сұғушылық объектісі бойынша, айып нысаны және т.б. бойынша ерекшеленетін қылмысты тану) алғашқыдан елеулі түрде ерекшеленетін айыптау деп есептеген жөн.

27. Егер бұрын тағылған айып істері жәбірленушінің шағымы бойынша ғана қозғалатын (ҚІЖК-нің 33-бабының 1-бөлігінде, 34-бабының 1-бөлігінде көрсетілген) қылмыстар үшін жауапкершілікті көздейтін қылмыстық заңның бабына қайта дәрежеленуге жататын болса, сот істе айыпталушыны қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы жәбірленушінің шағымы немесе сот отырысында ауызша өтініші болған жағдайда, айыпталушының әрекеттерін қылмыстық заңның аталған баптары бойынша дәрежелеп, айыптау үкімін шығара алады.

Істе жәбірленушінің сотталушыны қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы шағымы (арызы) болмаған жағдайда немесе ол сот отырысында айыптаудан бас тартса, немесе өзінің сотталушымен татуласқаны туралы мәлімдесе, онда сот сотталушының әрекеттерін қылмыстық заңның жоғарыда аталған баптары бойынша дәрежелеу қажеттілігі туралы тұжырымды негіздеп, ҚІЖК-нің 37-бабы 1-бөлігінің 5) және 6)-тармақтарының және 324-бабының негізінде әзірленген қаулымен іс жөніндегі өндірісті қысқартады.

Істе жәбірленушінің шағымы болмаған жағдайда не ол сотталушыны қылмыстық қудалаудан бас тартса, онда прокурор жеке немесе жеке-жариялы тәртіппен қудаланатын қылмысты жасағаны үшін айыптауды тек ҚІЖК-нің 33-бабының 2-бөлігінде және 34-бабының 2-бөлігінде көрсетілген мән-жайлар болған жағдайда ғана сот отырысында қолдауы мүмкін. Істерді осындай мән-жайлар бойынша қарау, негіздер болған жағдайда айыптау үкімін шығарумен аяқталады.

28. Айыпталушыны бағалауға жататын белгілер бойынша (мысалы, аса қатыгездік, қоғамды көрінеу сыйламау, елеулі түрде құқықтарды бұзу, туындаған ауыр салдар және т.б.) қылмыс жасағаны үшін кінәлі деп тани отырып, сот үкімнің дәлелдеу бөлігінде жасалған әрекетте сол немесе өзге дәрежелеу белгісінің болуы туралы қорытынды жасау үшін негіз болып табылатын мән-жайларды келтіруге міндетті.

29. Жаза мөлшері қылмыстың қайталану қауіптілігінің дәрежесіне байланысты болғандықтан соттар қылмыстың қайталану түрін дұрыс белгілеуге міндетті. Соттың бұл туралы тұжырымы дәлелдер келтіріле отырып, үкімнің дәлелдеу бөлігінде, ал тиісті шешім үкімнің қорытынды бөлігінде көрсетіледі.

30. Бірнеше эпизодтан тұратын іс бойынша үкім шығарған кезде сот қылмыстың белгіленген мән-жайларын әр эпизод немесе қылмыс бойынша жеке кінәлілік және әрекеттің заңдық бағасы туралы соттың тұжырымдарын растайтын оқиғалар мен дәлелдердің ретін ескере отырып баяндауына болады. Мұндайда соттың дәлелдерді талдағаннан кейін және эпизодтар бойынша айыптылардың әрекеттерін дәрежелегеннен кейін үкімнің дәлелдеу бөлігінде әр сотталушыға қатысты жалпы дәлелденген айыптың көлемі туралы және оның әрекеттерін түпкілікті дәрежелеу туралы жинақталған тұжырымды негіздегені жөн.

31. ҚІЖК-нің 320-бабында көрсетілген басты сот талқылауының шегі тек айыпкерге қатысты және егер ол алдын ала тыңдау немесе басты сот талқылауы барысында өзгертілмесе, сотқа берілген айыптаудың көлемінде ғана жүргізіледі.

Егер мемлекеттік айыптаушы айыптауды өзгертсе және жәбірленуші бұрынғы айыптауды талап етпесе, онда сот шешім шығарған кезде сот тергеуі немесе сот жарыссөздері барысында түпкілікті тұжырымдалған жаңа айыптауды басшылыққа алады.

Мемлекеттік айыптаушы және жәбірленуші айыптаудан толық бас тартқан жағдайда дәлелді қаулы шығарылып, іс жөніндегі өндіріс қысқартылады.

Егер мемлекеттік айыптаушы айыптаудан бас тартып, жәбірленуші бұрынғы айыптауды талап етсе, онда сот прокурорды бұдан әрі процеске қатысудан босатып, жеке айыптаушының немесе оның өкілінің қатысуымен істі қарауды жалғастырады, сотталушы сотқа тапсырылған айыптауды негізге ала отырып, анықталған жағдайларға орай айыптау немесе ақтау үкімін шығарады.

Мемлекеттік айыптаушы және жәбірленуші айыптаудан ішінара бас тартқан жағдайда сот бөлек қаулы шығару арқылы істің сол бөлігінде сот өндірісін қысқартады. Бұл қаулы айыптаудың қалған бөлігі бойынша шығарылатын үкіммен бірге шығарылады.

Айыптау өзгертілген жағдайда мемлекеттік айыптаушы жазбаша түрде ұсынған айыптаудың жаңа дәлелді тұжырымдамасы сотта болуға тиіс. Мемлекеттік айыптаушының айыптаудан толық не ішінара бас тартуы да дәлелдері келтіріліп, сотқа жазбаша түрде ұсынылуы қажет.

32. Егер айыпкерге қылмыстық заңның бірнеше баптары бойынша айып тағылса және сот басты сот талқылауы кезінде олардың кейбіреулері бойынша істі қысқарту немесе қосымша тергеуге жіберу қажеттілігі туралы тұжырымға келсе, онда бұл туралы шешім бөлек қаулыда баяндалады, ал үкімде айыпкерді басқа қылмыстар бойынша айыптаудың қысқартылғаны немесе қосымша тергеуге жіберілгені көрсетіледі. Айыптаудың бір бөлігі бойынша істі қосымша тергеуге жіберу қажет болған жағдайда сот ҚІЖК-нің 49-бабының талаптарын сақтай отырып, егер ол істің шешілуіне кедергі жасамаса және істің жан-жақты, толық қаралуына әсер етпесе, істі бөліп шығару туралы қаулыны алдын ала қабылдайды.

33. Айыпталушының әрекеттерін дәрежелеу мәселесін шешкеннен кейін сот үкімнің дәлелдеу бөлігінде ҚК-нің 52-64, 79-81-баптарында көрсетілген қағидаларды сақтай отырып, айыпталушыны жазалау жөніндегі тұжырымын негіздейді. Бірнеше адам айыпталған жағдайда жаза тағайындау туралы тұжырым әрқайсысына қатысты жеке келтіріледі.

34. Айыптау үкімін шығарған кезде сот қылмыстық істе мәлімделген азаматтық талап арызды қарауға, ол бойынша тараптарға сөз беруге, үкімде олардың пікірін келтіруге және материалдық заңға сілтеме жасай отырып, ҚІЖК-нің 169-бабында көрсетілген шешімдердің бірін қабылдауға міндетті. Талап арыз толық не ішінара қанағаттандырылған жағдайда үкімде оны өз еркімен орындау үшін мерзім белгіленеді.

Егер сот өз әрекеттерімен мүліктік зиян келтірген бірнеше айыпталушыға қатысты істі қараса, онда үкімде дәлелдерін келтіре отырып, өндіріп алу азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің ортақ немесе үлестік нысанында жүзеге асырылатынын көрсетеді.

Азаматтық талап арыз бойынша жан-жақты есеп-қисап жасау мүмкін болмаған жағдайда және ол қылмысты дәрежелеуге әсер етпесе, сот себептерін көрсете отырып, азаматтық талапкердің талап арызды қанағаттандыруға құқын танып, оның мөлшері жөніндегі мәселені азаматтық сот өндірісі тәртібімен шешуге тапсырады.

Талап арыздан бас тартуды қабылдау туралы мәселені шешкен кезде сот бұл әрекеттердің заңға қайшы келмейтінін, басқа адамдардың құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін бұзбайтынын тексереді. Мұндайда ҚІЖК-нің 168-бабына сәйкес соттың талап арыздан бас тартуды іс жөніндегі өндірісті қысқарту туралы қаулыны шығарып, сот талқылауының кез келген уақытында, бірақ үкім шығару үшін кеңесу бөлмесіне кеткенге дейін қабылдайтынын ескерген жөн.

35. Қылмыстық іс бойынша азаматтық талап арыз берілген кезде мемлекеттік салықтан тек талапкер босатылатынын ескере отырып, сот талап арыз толық не ішінара қанағаттандырылған жағдайда, ҚІЖК-нің 116-бабының 1-бөлігінің негізінде жауапкерден (жауапкерлерден) мемлекет кірісіне толық не талап арыздың қанағаттандырылған бөлігіне қарай мемлекеттік салық өндіру туралы мәселені шешеді.

Осыдан кейін заттай дәлелдердің мәселесі және іс жүргізу шығындары туралы шешімдердің негіздері келтіріледі, мұндайда сот ҚІЖК-нің 121-бабының 3-бөлігінің, 175-176-баптарының талаптарын басшылыққа алады.

36. Үкімнің барлық бөліктері қисынды, байланысты құжатты құрайтын болғандықтан, айыптау үкімінің қорытынды бөлігі ҚІЖК-нің 380-бабының талаптарына сәйкес келіп, кіріспеден және сипаттау-дәлелдеу бөліктерінен туындауы тиіс. Қорытынды бөлікте шешілуге тиіс мәселелер заңда көрсетілгендей тәртіпте баяндалады. Қорытынды бөліктегі қылмыстық заңды (бапты, бөлікті, тармақты) көрсетумен, айыпталушыны кінәлі деп тану туралы шешім сипаттау-дәлелдеу бөлігінде көрсетілген айыптау тұжырымдамасынан туындайды.

Сонымен бірге, айыптау үкімінің қорытынды бөлігінде: айыпталушы кінәлі деп танылған әр қылмыс үшін, ал тиісті жағдайларда қылмыстардың жиынтығы және үкімдердің жиынтығы бойынша тағайындалған негізгі және қосымша жазаның түрі мен мөлшері; шартты түрде соттау, шартты түрде-мерзімнен бұрын босатуды бұзу немесе күшінде қалдыру туралы шешім; айыпталушыны мемлекеттік наградаларынан, атақтарынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен, біліктілік сыныбынан айыру туралы, бұлтартпау шарасы туралы; жазаны есептеудің басы туралы; алдын ала қамауда болуын есепке алу туралы; мәжбүрлеп емдеуді тағайындау және айыпталушыға қамқоршылық белгілеу туралы; қылмыстың қайталану түрі туралы көрсетілуі тиіс.

Қылмыстық заңның бірнеше баптары бойынша бірнеше адам сотталған жағдайда олардың әрқайсысына әуелі кінәлі болып танылған әр қылмыс үшін, содан кейін әрқайсысына қылмыстардың жиынтығы бойынша, негіз болған жағдайда үкімдердің жиынтығы бойынша жаза тағайындалады.

Жаза ретінде бас бостандығынан айыру тағайындалған кезде сот үкімнің қорытынды бөлігінде оның мерзімі (жылдар санын әріппен жазып), сотталушы жазасын өтеуге тиіс мекеменің түрі мен режимі, оны есептеудің басы, қамауда болған уақытын есепке алу туралы көрсетуі тиіс. Бас бостандығынан айыруды өтеудің тәртібі (белгілі бір режимдегі абақтыда, түзеу колониясында) түпкілікті жаза тағайындалғаннан кейін көрсетіледі.

37. Осы қылмыс үшін заңда көзделген жазадан гөрі жеңіл жаза тағайындаған жағдайда немесе баптың санкциясында міндетті түрде қолданылатын жаза ретінде көзделген қосымша жазаны қолданбаған жағдайда қорытынды бөлікте жазаның ҚК-нің 55-бабының негізінде тағайындалғаны туралы көрсетіледі. Бірнеше қылмыс жасағаны үшін кінәлі адамға жаза әуелі ҚК-тің 55-бабын қолданумен бір немесе жасаған әрбір қылмысы үшін, ал одан кейін ҚК-тің 58-бабының ережелері бойынша тағайындалады.

38. Шартты соттауды қолданғанда сот үкімнің қорытынды бөлігінде ҚК-нің 63-бабына сілтеме жасап, тағайындалған жаза түрінің мерзімін, сондай-ақ сынақ мерзімінің ұзақтығын және сотталушыға жүктелген міндеттерді көрсетеді. Егер адам бірнеше қылмыс жасаған жағдайда ҚК-нің 63-бабын қолданып, шартты жаза тағайындау туралы шешім түпкілікті жаза тағайындалғаннан кейін көрсетіледі.

39. Сотталушыны заңда көрсетілген жағдайларда жазадан босату қажеттілігі туралы тұжырымға келе отырып, сот айыптау үкімінің қорытынды бөлігінде оны қылмыс жасағаны үшін кінәлі деп танып, жаза тағайындап, содан кейін заңға сілтеме жасай отырып, жазаны өтеуден босату туралы көрсетеді.

Айыптау үкімін жаза тағайындаусыз шығарған кезде сот қорытынды бөлікте кінәлі деп тану туралы, заңға сілтеме жасап, жазаның тағайындалмайтыны туралы, ал кәмелетке толмағандарға қатысты тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын тағайындау туралы шешімдерді көрсетеді.

Адамды қылмыстық жауапкершіліктен босату жөніндегі айыптау үкімінің қорытынды бөлігінде айыпталушыны кінәлі деп тану туралы және заңға сілтеме жасап, оны қылмыстық жауапкершіліктен босату туралы шешім келтіріледі.

Айыптау үкімін жазаны тағайындау және оның орындалуын кейінге қалдыра отырып шығарған кезде сот айыпталушыны қылмыс жасағаны үшін кінәлі деп таниды, жаза тағайындайды және заңға сілтеме жасап, үкімнің орындалуын кейінге қалдыру туралы шешімді тұжырымдайды және кейінге қалдырудың уақытын көрсетеді.

Айыптаудың толық дәлелденбегенін тани отырып, сот айыптау үкімінің қорытынды бөлігінде дәлелденген қылмыстарды жасағаны үшін соттау туралы шешімнен басқа, негіздерін көрсете отырып, қылмыстың кейбір эпизодтары және қылмыстық заңның баптары бойынша ақтау туралы шешімді тұжырымдайды.

40. Айыптау үкімінің қорытынды бөлігінде үкім заңды күшіне енгенше айыпталушыға қатысты бұлтартпау шарасы туралы соттың шешімі әрдайым қамтылуы тиіс. Сонымен бірге қылмыстық жазадан босатумен, жаза тағайындамаумен, жазадан босатумен, бас бостандығынан айырумен байланысты емес жаза тағайындау жөнінде немесе бас бостандығынан айыру және өзге де шартты жазалар тағайындау жөніндегі айыптау үкімін шығарған кезде үкімнің қорытынды бөлігінде айыпталушыны қамаудан дереу босату туралы шешім көрсетілуі тиіс екенін ескерген жөн.

41. Мүлікті тәркілеу ретіндегі қосымша жазаны тағайындай отырып, сот үкімнің қорытынды бөлігінде тәркілеуге жататын мүліктің көлемін: сотталушыға тиесілі мүліктің барлығын, немесе оның бір бөлігін, немесе тәркіленуге жататын нақты заттардың тізімін көрсетеді.

42. Азаматтық талап арыз бойынша шешім қабылдай отырып, сот үкімнің қорытынды бөлігінде өндірілуге жататын соманы көрсетіп, азаматтық талап арызды толық не ішінара қанағаттандыру не азаматтық талапкердің талап арызды қанағаттандыруға құқын тану және оның мөлшері туралы мәселені азаматтық сот өндірісінің тәртібінде қарауға тапсыру туралы не азаматтық талап арызды қанағаттандырудан бас тарту не азаматтық талап арызды қарамай қалдыру туралы, жауапкерден (жауапкерлерден) мемлекет кірісіне өндірілуге жататын мемлекеттік салықтың мөлшері туралы, үкімді азаматтық талап арыз бөлігінде өз еркімен орындау үшін мерзім белгілеу туралы шешімді көрсетеді.

Бірнеше айыпталушыларға қойылған азаматтық талап арызды қанағаттандырған кезде, сот қорытынды бөлікте қандай нақты сомалар және кімнен, ортақ немесе үлестік тәртіпте өндірілуге жататынын көрсетеді.

43. Айыптау үкімінің қорытынды бөлігінде соттың заттай дәлелдердің мәселесі және іс жүргізу шығындарын үлестіру туралы қабылдаған шешімдері көрсетіледі. Заттай дәлелдер туралы шешімді тұжырымдай отырып, сот нақты заттардың қайсысы жойылуға, қайсысы заңды иелеріне немесе өтініштер бойынша мүдделі адамдар мен мекемелерге тапсырылуға, қайсысы мемлекет кірісіне алынуға, қайсысы істе қалуға жататынын көрсетеді. Процессуалдық шығындар туралы мәселе бойынша қорытынды бөлікте олардың қандай мөлшерде және кімге жүктелетіні немесе мемлекет есебіне қабылданатыны көрсетіледі.

Апелляциялық шағымданудың немесе үкімге наразылық келтірудің тәртібі мен мерзімдері де осында көрсетіледі.

44. Бас бостандығынан айыруға сотталғанның, сондай-ақ жәбірленушінің қараусыз қалған кәмелетке толмаған балаларына, қарт ата-аналарына, асырауындағы өзге адамдарға жағдай жасау мәселелері, сондай-ақ олардың мүлкі мен үйлерін қорғау мәселелері үкімде емес, үкіммен бірге шығарылатын жеке қаулыда шешіледі.

Заңдық көмек көрсету үшін бөлінген қорғаушыларға төленетін ақының мөлшері туралы мәселені сот мүдделі адамдардың өтініші бойынша бөлек қаулымен шешіп, оны үкіммен бірге немесе үкімді жариялағаннан кейін шығарады.

45. ҚІЖК-нің 376-бабының 2-бөлігінде айыптау үкімін шығару негіздерінің түпкілікті тізімі белгіленгенін соттардың ескергені жөн. Ол бойынша сот сотқа тапсырылған айыптауға немесе айыптау тарапынан алдын ала тыңдау немесе басты сот отырысы барысында өзгертілген айыптауға сәйкес айыпталушыны қылмыс жасағаны үшін айыпты деп таниды немесе кінәсіздігін мәлімдейді.

Егер айыпталушы өзіне тағылған әрекетті жасамаса не егер аталған зардаптар зиян келтірілген адамның әрекеттері нәтижесінде туындаса не ешкімнің еркіне байланысты емес, мысалы, табиғат күштерінің әрекеті салдарынан туындаған жағдайда, қылмыс оқиғасының болмауына байланысты ақтау үкімі шығарылады.

Егер әрекетті айыпталушы жасаса, бірақ ол қылмыстық заңмен қылмыстық әрекет болып танылмаса; ол жасаған әрекетте қылмыс белгілері тек формальды түрде орын алып, өзінің маңызы болмауына байланысты қоғамға қауіп төндірмейтін болса; қылмыс құрамын тану үшін заңда көзделген шарттар болмаса (әрекет бірнеше рет қайталанса, заңда көрсетілген зардаптардың белгілері орын алмаса және т.б.); әрекет қажетті қорғану немесе аса қажеттілік күйінде жасалса; адам қылмыс жасаудан өз еркімен бас тартса және т.б. жағдайларда қылмыс құрамының болмауына байланысты ақтау үкімі шығарылады.

Егер қоғамдық қауіпті әрекет және оның зардаптары фактісі белгіленсе, бірақ сот отырысында ұсынылған және зерделенген дәлелдер оларды айыпталушының жасағанын жоққа шығарса немесе растамаса, сот қылмыс жасаудың дәлелденбеуі салдарынан ақтау үкімін шығарады.

46. ҚІЖК-нің 37-бабы 1-бөлігінің 1) және 2)-тармақтарында көрсетілген мән-жайлар (қылмыс оқиғасының болмауы, әрекетте қылмыс құрамының болмауы) алдын ала тыңдау барысында анықталған жағдайда, ол туралы дау орын алмаса, сот ҚІЖК-нің 307-бабының негізінде іс жөніндегі өндірісті тоқтату туралы қаулы шығарады. Осы мән-жайлар басты сот талқылауы барысында анықталса, сот талқылауды аяғына дейін өткізіп, ақтау үкімін шығарады.

47. Ақтау үкімінің сипаттау-дәлелдеу бөлігі ҚІЖК-нің 381-бабының талаптарына сәйкес келуі қажет және сот жарыссөздері кезінде айыптау тарапынан қолдау тапқан айыптаудың тұжырымдамасын, істің сот белгілеген мән-жайларының сипаттамасын, дәлелдемелер мен олардың талдамасын, айыптау негізіне алынған дәлелдерді соттың қабылдамауының негіздерін және айыптаудың қолдау таппауы туралы соттың тұжырымын қамтуы тиіс.

Айыптау үкімінде ақталған адамның кінәсіздігіне күмән тудыратын тұжырымдамаларды қолдануға жол берілмейді.

Қылмыстық заңның бір немесе бірнеше баптарымен дәрежеленетін бірнеше қылмыс жасағаны үшін айыпталған адамға қатысты ақтау үкімі шығарылған жағдайда сот сипаттау-дәлелдеу бөлігінде негіздерді келтіре отырып, айыптаудың әр бабы немесе эпизоды бойынша тиісті ақтау негізін келтіре отырып, айыптауды негізсіз деп тану туралы қорытындыны тұжырымдайды.

Бірнеше адамға қатысты ақтау үкімі шығарылған жағдайда сот сипаттау-дәлелдеу бөлігінде дәлелдердің талдамасын келтіре отырып, әрқайсысына қатысты негіздерді көрсетіп, ақтау туралы қорытындыларын негіздеуі тиіс.

48. Ақтау үкімін шығара отырып, сот ақтаудың негіздеріне қарай сот азаматтық талап арыз бойынша дәлелдерін келтіріп:

- қылмыс оқиғасы болмаса немесе оны айыпталушының жасағаны дәлелденбесе, азаматтық талап арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы;

- айыпталушының әрекетінде қылмыс құрамы болмаса, азаматтық талап арызды қарамай қалдыру туралы шешімді қабылдайды.

49. ҚК-нің 9-бабының 2-бөлігінде, 19-бабының 4-бөлігінде, 23-бапта, 24-бабының 2 және 4 бөліктерінде, 26-бабының 1-бөлігінде, 32-баптың 1-бөлігінде, 33-баптың 1-бөлігінде, 34-баптың 1-бөлігінде, 34-1-бабында, 35-баптың 1-бөлігінде, 36-бапта, 37-бапта, ҚК-нің 231 (2-тармақ), 311, 312 (1-тармақ), 318, 319, 320 (2-тармақ), 353, 363, 364-баптарының ескертпелерінде көрсетілген әрекеттер, сондай-ақ ҚК-нің 16-бабының 1-бөлігінде көрсетілген адамдар немесе ҚК-нің 15-бабына сәйкес қылмыстық жауапкершілік басталатын жасқа толмаған адамдар жасаған әрекеттер қылмыс болып табылмайтыны және қылмыстық жауапкершілікке әкеліп соқтырмайтыны туралы соттарға түсіндірілсін.

Қылмыстық жауапкершілікті жоятын аталған мән-жайлар айқындалған жағдайда сот ҚІЖК-нің 372-бабының 2-бөлігінде көрсетілген жағдайларды қоспағанда, әрекетте қылмыс құрамының болмауына байланысты ақтау үкімін шығарады.

Ескерту. 49-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 17 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

50. Ақтау үкімінің қорытынды бөлігінде шешілетін мәселелер ҚІЖК-нің 382 және 383-баптарында көрсетілген тәртіп бойынша баяндалады. Ақтау үкімінің қорытынды бөлігін баяндай отырып, сот "соттады" сөзінің алдынан айыпталушының тегін, атын, әкесінің атын, қылмыстық жауапкершілікке тартылған қылмыстық заңды (бабын, бөлігін, тармағын), оны кінәсіз деп тану туралы және негіздерін көрсету мен оны ақтау туралы шешімдерін көрсетеді. Қылмыстық заңның бір бабымен дәрежеленген бірнеше қылмыс жасағаны (мысалы, бірнеше ұрлық немесе жалғасып жатқан қылмыстың эпизодтары) үшін кінәлі деп танылған адамға қатысты ақтау үкімі шығарылып, олар бойынша ақтау негіздері әртүрлі болған жағдайда қорытынды бөлікте заңда көрсетілген негіздердің және жасалған қылмыстардың қайсысы бойынша ақталғаны көрсетіледі.

51. Сонымен бірге, ақтау үкімінің қорытынды бөлігінде: ақталғанның ҚІЖК-нің 42-бабына сәйкес қылмыстық процесті жүргізуші органдардың заңсыз әрекеттерімен келтірілген зиянды өтеу құқығын тану туралы; азаматтық талап арыз бойынша; бұлтартпау шараларын бұзу туралы; егер ондайлар қолданылған болса, мүлікті тәркілеуді қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ зиянды өтеуді қамтамасыз ету жөніндегі шараларды бұзу туралы; ҚІЖК-нің 121-бабының 3-бөлігінің негізінде заттай дәлелдемелердің мәселесі туралы; ҚІЖК-нің 176-бабының талаптарына сәйкес сот шығындарын бөлу туралы шешімдер қамтылуы тиіс. Азаматтық талап арыз қаралмай қалған жағдайда оны қамтамасыз ету шаралары жойылмайды.

Ақтау үкімі қылмыстың жасалғаны дәлелденбегендіктен шығарылған жағдайда сот қорытынды бөлікте қылмыс жасаған адамды анықтауға шара қолдану үшін істі прокурорға жіберу туралы шешімін көрсетуі тиіс.

51-1. Алқабилердің қатысуымен қаралған істер бойынша үкімді ҚІЖК-нің 60-тарауында белгіленген тәртіпте төрағалық етуші шығарады. Бұл ретте, үкімнің мазмұны ҚІЖК-нің 571-бабының талаптарына сәйкес болуға тиіс.

Ескерту. 51-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 17 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

52. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1996 жылғы 20 желтоқсандағы N 11 қаулысымен енгізілген өзгерістермен бірге, Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумының 1985 жылғы 12 сәуірдегі "Республика соттарының КСРО Жоғарғы Соты Пленумының 1969 жылғы 30 маусымдағы "Сот үкімі туралы" N 4 қаулысын орындауы туралы" N 2 қаулысының күші жойылды деп танылсын.

53. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына енгізіліп, жалпыға бірдей міндетті болып табылады әрі ол ресми түрде жарияланған күннен бастап күшіне енгізіледі.

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының Төрағасы

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының судьясы,

жалпы отырыс хатшысы