О применении судами законодательства об ответственности за некоторые экологические уголовные правонарушения

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 18 июня 2004 года N 1.

Сноска. Заголовок с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
Сноска. По всему тексту слова "преступлениях", "преступлений", "преступление" заменены соответственно словами "уголовных правонарушениях", "уголовных правонарушений", "уголовное правонарушение" в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

В целях правильного и единообразного применения судами законодательства об экологических уголовных правонарушениях, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет:

Сноска. Преамбула с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1. Для обеспечения правильного применения закона при рассмотрении дел об экологических уголовных правонарушениях судам в каждом конкретном случае следует выяснять, какие экологические требования и (или) правила должны были соблюдаться при осуществлении хозяйственной и иной деятельности, производстве, хранении и использовании экологически опасных веществ, совершении иных действий (водный, охотничий промысел, порубка деревьев и кустарников и др.), а также какими нормативными правовыми актами эти требования и правила установлены, имея в виду, что нормы уголовного закона, устанавливающие ответственность за совершение экологических уголовных правонарушений, являются бланкетными.

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

2. Субъектами экологических уголовных правонарушений могут быть любые физические лица, в том числе лица, уполномоченные на выполнение государственных функций и приравненные к ним лица, должностные лица, а также лица, занимающие ответственную государственную должность и лица, выполняющие управленческие функции в государственных и негосударственных, коммерческих или некоммерческих организациях.

В случаях, когда экологические уголовные правонарушения совершены лицом, уполномоченным на выполнение государственных функций и приравненными к ним лицами, должностным лицом, а также лицом, занимающим ответственную государственную должность или лицом, выполняющим управленческие функции в коммерческой или некоммерческой организации, при наличии в их действиях также признаков злоупотребления должностными полномочиями или полномочиями лица, выполняющего управленческие функции в коммерческой или некоммерческой организации, их действия надлежит квалифицировать по соответствующим статьям Уголовного Кодекса Республики Казахстан (далее - УК), предусматривающим ответственность, как за экологическое уголовное правонарушение, так и за коррупционные и иные уголовные правонарушения против интересов государственной службы и государственного управления или уголовное правонарушение против интересов службы в коммерческих и иных организациях.

Если в норме уголовного закона совершение виновным деяния с использованием своего служебного положения предусмотрено в качестве квалифицирующего признака экологического уголовного правонарушения, то ответственность наступает только по статье (части статьи) УК, предусматривающей ответственность за экологические уголовные правонарушения.

Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. В целях правильного разрешения вопросов, требующих специальных познаний в области экологии, судам необходимо в соответствии со статьями 270, 271, 272, 273 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - УПК), главой восьмой Экологического кодекса Республики Казахстан (далее – ЭК) привлекать к участию в деле специалистов либо назначать проведение соответствующих экологических экспертиз.

Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 22 (порядок введения в действие см. п. 2); от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. При выяснении вопроса о том, является ли территория, в пределах которой совершено уголовное правонарушение, связанное с нарушением экологического законодательства, особо охраняемой природной территорией или территорией с чрезвычайной экологической ситуацией (часть вторая статей 325, 326, 328, 332, пункт 6) части третьей статьи 335, пункт 1) части четвертой статьи 337, пункт 4) части третьей статьи 340 УК) следует исходить из положений ЭК и Закона Республики Казахстан от 7 июля 2006 года № 175 "Об особо охраняемых природных территориях", устанавливающих и определяющих правовые, экономические, социальные и организационные основы деятельности особо охраняемых природных территорий.

Сноска. Пункт 4 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 22 (порядок введения в действие см. п. 2); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. Под незаконной порубкой, уничтожением или повреждением деревьев и кустарников следует понимать рубку деревьев и кустарников в государственном лесном фонде Республики Казахстан, в том числе поврежденных и погибших в результате природных, антропогенных и техногенных факторов: без лесорубочного билета; по лесорубочному билету, произведенному с нарушением правил рубок леса на участках государственного лесного фонда; совершенную с нарушением сроков, установленных в лесорубочном билете; рубку в размерах, превышающих расчетную лесосеку, и иные нарушения правил, установленных подпунктом 9) пункта 1 статьи 113 Лесного кодекса Республики Казахстан и другими нормативными правовыми актами.

Сноска. Пункт 5 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. При определении размера экологического ущерба, причиненного незаконной порубкой, уничтожением или повреждением деревьев и кустарников, следует выяснять, сопряжено ли повреждение деревьев и кустарников, с прекращением их роста, была ли запрещена их порубка, и другие обстоятельства.

Сноска. Пункт 6 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. Следует отметить, что при определении экологического ущерба от незаконной порубки, уничтожения или повреждения деревьев и кустарников во внимание принимается не только стоимость срубленных или поврежденных деревьев и кустарников в денежном выражении. В случаях, если незаконная порубка, уничтожение или повреждение деревьев и кустарников повлекли иной экологический вред (высыхание водоемов, гибель трав и иной растительности, исчезновение в данной местности животных, птиц, полезных насекомых и т.д.), экологический ущерб определяется на основе оценки устранения экологического ущерба или восстановления потребительских свойств природных ресурсов.

Сноска. Пункт 7 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. Под неоднократной незаконной порубкой деревьев и кустарников следует понимать совершение таких действий два и более раза, если ни за одно из них лицо не было осуждено.

Не может признаваться неоднократной порубка нескольких деревьев и кустарников, если будет установлено, что порубка всех деревьев и кустарников охватывалась единым умыслом. Порубка единичных деревьев и кустарников, совершенная в разное время, когда действия виновного характеризовались самостоятельным умыслом, возникавшим при порубке каждого дерева и кустарника отдельно, квалифицируется как неоднократная.

Сноска. Пункт 8 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования).

9. Рубка деревьев и кустарников, произрастающих на землях сельскохозяйственного назначения, за исключением лесозащитных насаждений, на приусадебных дачных и садовых участках, ветровальных, буреломных деревьев, на землях, предоставленных в частную собственность физических и негосударственных юридических лиц для лесоразведения и т.п., не образует состава экологического уголовного правонарушения, если это специально не предусмотрено законом. Рубка на законных основаниях деревьев и кустарников, произрастающих на указанных землях с последующим их безвозмездным присвоением, а также завладение срубленными в лесных массивах на законных основаниях деревьями, приготовленными к складированию, сбыту или вывозу, следует квалифицировать как хищение чужого имущества.

Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

10. Предметом незаконной охоты являются виды животных, относящиеся к объектам охоты и перечисленные в пункте 2 статьи 582 Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс).

Незаконной охотой следует считать изъятие видов животных, являющихся объектом охоты, из среды обитания без соответствующего разрешения либо вопреки специальному запрету, либо лицом, не имеющим права на охоту или незаконно получившим разрешение на охоту, либо осуществление охоты вне отведенных мест, в запрещенные сроки, запрещенными орудиями и способами, либо с нарушением иных требований, установленных пунктом 5 статьи 38 Закона Республики Казахстан от 9 июля 2004 года № 593 "Об охране, воспроизводстве и использовании животного мира" (далее - Закон об охране животного мира).

Поиск, выслеживание и преследование с целью добывания, попытка добывания объектов животного мира, нахождение в охотничьих угодьях лиц с расчехленным охотничьим оружием и другими орудиями охоты или с добытой продукцией охоты, с охотничьими собаками, спущенными с поводка, и ловчими хищными птицами, совершенные с нарушением вышеуказанных требований, следует признавать незаконной охотой независимо от того, были ли фактически добыты объекты охотничьей продукции.

В случае незаконного добывания (отлова или отстрела) редких и находящихся под угрозой исчезновения видов животных, в том числе видов, обращение с которыми регулируется международными договорами Республики Казахстан, а также животных, на которых введен запрет на пользование, сайгаков, содеянное должно квалифицироваться по соответствующей части статьи 339 УК.

Сноска. Пункт 10 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 29.11.2024 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Под применением авиа-, авто-, мототранспортных средств, в том числе снегоходной техники, либо маломерных судов при незаконной охоте (часть первая статьи 337 УК) следует понимать использование таких средств в качестве орудия уголовного правонарушения.

Сноска. Пункт 11 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

11-1. При совершении незаконной охоты группой лиц, группой лиц по предварительному сговору (часть третья статьи 337 УК) исполнителями правонарушения признаются лица, осуществляющие поиск, выслеживание, преследование и добычу животных, производившие их первичную переработку и (или) транспортировку.

Лица, содействовавшие незаконной охоте советами, указаниями, предоставлением информации, орудий охоты, транспортных средств либо устранением препятствий к его совершению, а также лицо, заранее обещавшее скрыть исполнителя, орудия или иные средства совершения уголовного правонарушения, следы этого деяния либо предметы, добытые противоправным путем, а также приобретающие, хранящие или сбывающие продукцию незаконной охоты по заранее данному обещанию, привлекаются к уголовной ответственности в качестве пособников со ссылкой на часть пятую статьи 28 УК при условии, что им было достоверно известно о незаконности охоты.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 11-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

12. Если незаконная охота с применением взрывчатых устройств или иных средств массового уничтожения животных, добыча водных животных и растений были совершены с использованием незаконно приобретенного, изготовленного или хранившегося огнестрельного оружия (кроме гладкоствольного охотничьего), боевых припасов или взрывчатых веществ и взрывных устройств, действия виновного подлежат квалификации по совокупности статей, предусматривающих ответственность за экологические уголовные правонарушения и за незаконное приобретение, хранение, ношение огнестрельного оружия, боеприпасов (статья 287 УК).

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13. Незаконной добычей рыбных ресурсов, других водных животных или растений следует понимать такую добычу, которая совершалась без надлежащего разрешения или в запрещенное время или в недозволенных местах, либо запрещенным способом, либо с нарушением иных требований, установленных пунктом 5 статьи 39 Закона об охране животного мира.

Уголовная ответственность по статье 335 УК за такие действия наступает, если они совершены:

с причинением значительного ущерба;

с применением взрывчатых и химических веществ, электротока либо иных способов массового истребления рыбных ресурсов и других водных животных и растений.

Иные случаи незаконной добычи водных животных или растений влекут административную ответственность.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 22 (порядок введения в действие см. п. 2); от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. Действия лиц, виновных в незаконной добыче рыбы, водных животных, выращиваемых предприятиями и организациями в специально устроенных или приспособленных водоемах, либо завладение рыбой, водными животными, отловленными этими организациями или находящимися в питомниках, а также завладение дикими животными, птицей, находящимися в вольерах, подлежат квалификации как хищение чужого имущества.

15. Вопрос о наличии значительного, крупного или особо крупного экологического ущерба по делам о незаконных водных промыслах, охоте, порубке леса должен решаться с учетом количества, стоимости, экологической ценности незаконно выловленной рыбы, водных животных, добытой дичи, срубленных или поврежденных деревьев, а также другого экологического ущерба, причиненного животному и растительному миру.

При этом, надлежит исходить не только из количества и стоимости добытого, но и учитывать экологический вред, причиненный в целом животному и растительному миру, в частности, при уничтожении растений или животных, на которых введен запрет на пользование, при незаконной охоте, уничтожении мест нереста; гибели большого количества мальков; при незаконном занятии водным добывающим промыслом, отловом или уничтожением животных и растений, занесенных в Красную книгу Республики Казахстан.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. Уголовные правонарушения, предусмотренные статьями 335, 337 УК, считаются оконченными с момента начала выслеживания, преследования, добычи, ловли независимо от того, были ли фактически добыты рыба, водные или иные животные, растения. В тех случаях, когда обязательным признаком уголовного правонарушения является причинение значительного или крупного экологического ущерба, оконченный состав уголовного правонарушения может иметь место лишь при фактическом наступлении такого экологического ущерба.

Сноска. Пункт 16 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменением, внесенным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. Эксплуатация промышленных, сельскохозяйственных, коммунальных и других объектов с неисправными очистными сооружениями и устройствами, отключение очистных сооружений и устройств, нарушение правил транспортировки, хранения, использования минеральных удобрений и препаратов, совершение иных действий по загрязнению, засорению и истощению вод влекут уголовную ответственность, если это повлекло или могло повлечь причинение значительного, крупного или особо крупного экологического ущерба окружающей среде либо иные последствия, указанные в статье 328 УК.

Сноска. Пункт 17 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18. Под значительным экологическим ущербом окружающей среде (часть первая статей 325, 326, 328, пункт 1) части первой статьи 335, часть третья статьи 337 и часть первая статьи 342 УК) следует понимать причинение вреда здоровью человека, существенное ухудшение качества окружающей среды, зон отдыха, возникновение массовых заболеваний животных, уменьшение или уничтожение в значительном объеме рыбных запасов, иных водных растений и организмов, заболевание и гибель растений и лесных массивов, значительное ухудшение плодородия земель, массовое заболевание людей, а также иные последствия, устранение которых требует затрат в размере, превышающем сто месячных расчетных показателей.

Под крупным экологическим ущербом окружающей среде (часть первая статьи 324, часть вторая статей 325, 326, 328, часть первая статей 329, 330, 332, 333, 334, часть четвертая статьи 335, пункт 4) части четвертой статьи 337, статья 338, пункт 3) части третьей статьи 340, часть первая статьи 341 и часть вторая статьи 343 УК) следует понимать причинение такого экологического вреда, при котором стоимостное выражение затрат, необходимых для устранения экологического ущерба или восстановления потребительских свойств природных ресурсов, установлено в размере, превышающем одну тысячу месячных расчетных показателей.

Под особо крупным экологическим ущербом окружающей среде (часть вторая статьи 324, часть третья статей 325, 326, 328, часть вторая статей 329, 330, 332, 333, 334, и часть третья статьи 343 УК) следует понимать причинение экологического вреда, при котором стоимостное выражение затрат, необходимых для устранения экологического ущерба или восстановления потребительских свойств природных ресурсов, установлено в размере, превышающем двадцать тысяч месячных расчетных показателей.

Сноска. Пункт 18 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
19. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

20. Под причинением вреда здоровью человека, как обязательного общественно-опасного последствия отдельных видов экологических уголовных правонарушений (статьи 324, 325, 326, 328, 329, 330, 332, 333, часть вторая статьи 343 УК), следует понимать причинение легкого вреда здоровью, независимо от того, повлекло ли оно утрату трудоспособности лица, либо причинение тяжкого или средней тяжести вреда здоровью.

Сноска. Пункт 20 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
21. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

22. Требование о возмещении материального ущерба, причиненного уголовным правонарушением, связанным с нарушением экологического законодательства, может быть предъявлено с момента начала досудебного расследования до окончания судебного следствия, если уголовным правонарушением или уголовно наказуемым деянием невменяемого лица непосредственно причинен экологический вред.

Отказ от иска в письменном виде либо в форме электронного документа может быть принят судом с вынесением постановления в любой момент судебного разбирательства, но до удаления суда в совещательную комнату для постановления приговора.

Если гражданский иск не был предъявлен в уголовном деле, заинтересованные лица вправе предъявить его в порядке гражданского судопроизводства (статьи 166, 167, 169 УПК).

Если причинителем экологического вреда является предприятие, учреждение, организация, деятельность которых связана с повышенной опасностью для окружающей природной среды, их ответственность по возмещению причиненного экологического ущерба наступает независимо от формы вины, если не будет установлено, что экологический вред возник вследствие непреодолимой силы или умысла потерпевшего.

Сноска. Пункт 22 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 22 (порядок введения в действие см. п. 2); от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

23. Причиненный нарушителем экологический вред исчисляется и подлежит возмещению виновным лицом в полном объеме, независимо от того, причинен ли вред в результате умышленных действий (бездействия) или по неосторожности, в соответствии с нормами Гражданского кодекса Республики Казахстан, Разделом пятым ЭК, Законом об охране животного мира, приказами Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 27 февраля 2015 года № 18-03/158 "Об утверждении размеров возмещения вреда, причиненного нарушением законодательства Республики Казахстан в области охраны, воспроизводства и использования животного мира", от 31 мая 2007 года № 441 "Об утверждении базовых ставок для исчисления размеров вреда, причиненного нарушением лесного законодательства Республики Казахстан" на основании такс и методик исчисления размера ущерба, указанных в нормативных правовых актах, действовавших на момент причинения вреда, а при их отсутствии - по фактическим затратам на устранение экологического ущерба или восстановление потребительских свойств природных ресурсов с учетом понесенных убытков.

Вред, причиненный здоровью или имуществу вследствие нарушения экологического законодательства, подлежит возмещению в полном объеме с учетом степени потери трудоспособности потерпевшего, его затрат на лечение и восстановление здоровья, по уходу за больным, иных расходов и потерь. Определение тяжести вреда здоровью производится на основании заключения соответствующих медицинских комиссий (экспертиз).

Сноска. Пункт 23 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 22 (порядок введения в действие см. п. 2); от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

24. Судам следует иметь в виду, что суммы в возмещение экологического ущерба, причиненного экологическими уголовными правонарушениями, взыскиваются в доход государства, а в случаях причинения экологического вреда непосредственно физическому либо юридическому лицу - в их пользу.

Сноска. Пункт 24 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

25. Незаконно добытая продукция (звери, птица, рыба, пушнина и другие продукты животного мира) подлежит изъятию. При невозможности изъятия (использована или реализована правонарушителем, пришла в негодность и т.п.) с ответчика должна быть взыскана ее стоимость, определенная по ставкам платежей за пользование животным миром. Суммы, вырученные от реализации продукции, добытой в результате совершения экологического уголовного правонарушения, зачету в счет возмещения экологического ущерба не подлежат, а передаются либо взыскиваются с правонарушителя в доход государства, как имущество, добытое преступным путем.

Древесина или продукция других видов лесопользований (живица, древесные соки, второстепенные древесные ресурсы), заготовленная незаконным путем, подлежит изъятию и передаче на баланс государственного учреждения либо учреждения особо охраняемой природной территории, имеющей статус юридического лица, действующего по месту расследования или по месту рассмотрения дела судом.

Сноска. Пункт 25 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

26. Устройства, средства, орудия и иные предметы, с помощью которых совершались незаконная охота, незаконная добыча рыбных ресурсов и другие экологические уголовные правонарушения, должны признаваться вещественными доказательствами - средствами либо орудиями уголовного правонарушения и подлежат конфискации судом в доход государства в соответствии с требованиями части третьей статьи 118 УПК на основании пункта 4) части второй статьи 48 УК.

Сноска. Пункт 26 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

27. При рассмотрении дел в отношении лиц, осужденных за нарушение экологического законодательства с использованием своего служебного положения, необходимо в соответствии со статьей 50 УК рассмотреть вопрос о лишении их права занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью. При этом если указанное дополнительное наказание не предусмотрено санкцией соответствующей статьи Особенной части УК, то при его назначении в приговоре необходимо делать ссылку на статью 50 УК.

Сноска. Пункт 27 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 22 (порядок введения в действие см. п. 2); от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

28. В целях разграничения уголовно-наказуемого деяния от административного проступка особое внимание следует уделять выяснению всех обстоятельств, характеризующих состав экологического правонарушения, в частности, способ его совершения, последствия противоправного деяния, размер нанесенного экологического вреда или причиненного экологического ущерба, иные обстоятельства, имея в виду, что если деяние виновного лица одновременно подпадает под действие как уголовного, так и административного законов, то в соответствии с частью третьей статьи 19 УПК, оно не может рассматриваться как уголовное правонарушение.

Сноска. Пункт 28 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

29. При рассмотрении уголовных дел суды должны тщательно исследовать обстоятельства, связанные с выяснением причин и условий, способствующих нарушению экологического законодательства , устанавливать конкретные недостатки и упущения в деятельности государственных органов, общественных организаций, хозяйствующих субъектов, факты неправомерных действий отдельных должностных лиц, из-за которых стали возможными нарушения экологического законодательства и в необходимых случаях выносить частные постановления.

Сноска. Пункт 29 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 22 (порядок введения в действие см. п. 2 ).

30. В связи с принятием настоящего постановления признать утратившим силу постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР N 12 от 28 марта 1986 года "О практике применения судами законодательства об охране природы" с изменениями и дополнениями, внесенными постановлением Пленума N 1 от 31 марта 1989 года.

31. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан
Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания

Соттардың кейбір экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жауаптылық жөніндегі заңнаманы қолдануы туралы

2004 жылғы 18 маусымдағы № 1 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы

Ескерту. Тақырыпқа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. Нормативтік қаулының деректемелері жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 29.11.2024 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "қылмыс", "қылмыстар", "қылмыстарды", "қылмыстардың" деген сөздер тиісінше "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылықтар", "қылмыстық құқық бұзушылықтарды", "қылмыстық құқық бұзушылықтардың" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Соттардың экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жауаптылық жөніндегі заңнаманы дұрыс және біркелкі қолдануы мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

Ескерту. Кіріспеге өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

1. Экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтар жөніндегі істерді қарау кезінде заңның дұрыс қолданылуын қамтамасыз ету үшін соттар әрбір нақты жағдайда шаруашылық және экологиялық қауіпті заттарды өндіру, сақтау мен пайдаланудағы өзге де қызметті жүзеге асыру, басқа да қызметтерді жасау кезінде (су, аңшылық кәсіпшілігі, ағаштар мен бұталарды кесу және тағы басқа) қандай экологиялық талаптардың және (немесе) ережелердің сақталуын, сондай-ақ экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін жауаптылық белгілейтін қылмыстық заң нормаларының бланкеттік болып табылатынын ескере отырып, осы талаптар мен қағидалардың қандай нормативтік құқықтық актілермен белгіленгенін анықтаулары қажет.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

2. Кез-келген жеке тұлға, оның ішінде мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілетті адамдар және соларға теңестірілген адамдар, лауазымды адамдар, сондай-ақ жауапты мемлекеттік қызмет атқаратын адамдар мен мемлекеттік және мемлекеттік емес, коммерциялық немесе коммерциялық емес ұйымдарда басқару функцияларын орындайтын адамдар экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтар субъектілері болуы мүмкін.

Мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілетті адамдар және соларға теңестірілген адамдар, лауазымды адамдар, сондай-ақ жауапты мемлекеттік қызмет атқаратын адамдар немесе коммерциялық не коммерциялық емес ұйымдарда басқару функцияларын орындайтын адамдар экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаған жағдайда, сондай-ақ олардың әрекеттерінде лауазымдық өкілеттіктерді немесе коммерциялық не коммерциялық емес ұйымдарда басқару функцияларын орындайтын адамның өкілеттіктерін асыра пайдалану белгілері болған кезде, олардың әрекеттері экологиялық қылмыстық құқық бұзушылық әрі сыбайлас жемқорлық және мемлекеттік қызмет мүдделері мен мемлекеттік басқаруға қарсы өзге де қылмыстық құқық бұзушылықтар немесе коммерциялық не өзге де ұйымдардың қызмет мүдделеріне қайшы келетін қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауаптылықты көздейтін Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі - ҚК) тиісті баптары бойынша саралануы тиіс.

Егер қылмыстық заң нормасында кінәлі адамның өзінің қызмет бабын пайдаланып әрекет жасауы экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтың саралаушы белгісі ретінде көзделсе, онда экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жауаптылықты көздейтін ҚК-нің бабы (баптың бөліктері) бойынша ғана жауаптылық туындайды.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

3. Экология саласындағы арнайы білімдерді талап ететін мәселелерді дұрыс шешу мақсатында соттардың Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі - ҚІЖК) 270, 271, 272, 273-баптарына, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің (бұдан әрі - ЭК) сегізінші тарауына сәйкес, іске қатысуға мамандарды тартуы не тиісті экологиялық сараптамалар өткізуді тағайындауы қажет.

Ескерту. 3-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22. N 22; 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

4. Шегінде экологиялық заңнаманы бұзумен байланысты қылмыстық құқық бұзушылық жасалған аумақ ерекше қорғалатын табиғи аумақ немесе төтенше экологиялық жағдай аумағына (ҚК-нің 325, 326, 328, 332-баптарының екінші бөліктері, 335-бабы үшінші бөлігінің 6) тармағы, 337-бабы төртінші бөлігінің 1) тармағы, 340-бабы үшінші бөлігінің 4) тармағы жата ма деген мәселені анықтаған кезде ЭК-нің және "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" 2006 жылғы 7 шілдедегі № 175 Қазақстан Республикасы Заңының ерекше қорғалатын табиғи аймақтар қызметінің құқықтық, экономикалық, әлеуметтік және ұйымдық негіздерін белгілейтін және анықтайтын ережелерін негізге алған жөн.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22. N 22 Нормативтік қаулысымен; өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеттік орман қорында ағаштар мен бұталарды, оның ішінде табиғи, антропогендік және техногендік факторлардың салдарынан зақымданған және жойылған ағаштар мен бұталарды: ағаш кесу билетінсіз; ағаш кесу билеті бойынша мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ағаш кесу қағидаларын бұзып, ағаш кесу билетінде белгіленген мерзімдерді сақтамай кесуді; есепті кеспеағаш аймағынан асып түсетін мөлшерде кесуді және Қазақстан Республикасы Орман кодексінің 113-бабы 1-тармағының 9) тармақшасында және басқа да нормативтік құқықтық актілерде белгіленген қағидаларды өзгедей бұзуды ағашты заңсыз кесу деп түсінген жөн.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

6. Заңсыз кесу, ағаштар мен бұталардың жойылуы немесе зақымдануы салдарынан келтірілген экологиялық залалдың мөлшерін анықтау кезінде ағаштар мен бұталардың зақымдануы одан әрі өспей қалуына байланысты болды ма, оларды кесуге тыйым салынған ба және өзге мән-жайларды да анықтау қажет.

Ескерту. 6-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

7. Ағаштар мен бұталарды заңсыз кесуден, жоюдан немесе зақымдаудан болған экологиялық залалды анықтау кезінде кесілген немесе зақымданған ағаштар мен бұталардың тек ақшаға шаққандағы құны ғана назарға алынбайтындығын атап өткен жөн. Егер ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу, жою немесе зақымдау өзгедей экологиялық зиянға әкеп соққан жағдайларда (су қойнауларының құрғауы, шөптердің және өзге де өсімдіктердің шықпай қалуы, сол жерде жануарлардың, құстардың, пайдалы жәндіктердің және т.б. құрып кетуі) экологиялық залал экологиялық залалды жоюды немесе табиғи ресурстардың тұтынушылық қасиеттерін қалпына келтіруді бағалау негізінде анықталады.

Ескерту. 7-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

8. Ағаштар мен бұталарды бірнеше рет заңсыз кесу деп, егер адам олардың ешқайсысы үшін бұрын сотталмаған болса, осы әрекеттердің екі рет не одан да көп жасалуы түсінілуге тиіс.

Егер барлық ағаштар мен бұталарды кесу тек қасақана ниетке байланысты болғаны анықталса, бірнеше ағаштар мен бұталарды кесу бірнеше рет кесу деп танылмайды. Жекелеген ағаштар мен бұталарды түрлі уақытта кесу, кінәлінің әрбір ағаш пен бұтаны жеке-жеке кесу кезінде өз бетімен туындаған қасақана ниетімен сипатталса, бірнеше рет кесу ретінде сараланады.

Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

9. Орман қорғау үшін отырғызылған, үй маңындағы саяжай және бақ учаскелеріндегі, жел құлатқан, дауыл сындырған ағаштарды, орман өсіру үшін жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғалардың жеке меншігіне берілген жерлерді және т.с. қоспағанда, ауыл шаруашылығына арналған жерлерде өскен ағаштар мен бұталарды кесу, егер бұл заңмен арнайы қарастырылмаса экологиялық қылмыстық құқық бұзушылық құрамын құрамайды. Көрсетілген жерлерде өсіп тұрған ағаштар мен бұталарды оларды кейін өтеусіз иемдену үшін заңды негіздерде кесу сондай-ақ орман алқаптарында заңды негізде кесіліп жинауға, тұтынуға немесе тасуға арналған ағаштарға иелік етуді бөтеннің мүлкін ұрлау ретінде саралаған жөн.

Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

10. Аңшылық объектілеріне жататын және "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы кодексінің (Салық кодексі) 582-бабының 2-тармағында санамаланған жануарлардың түрлері заңсыз аңшылық нысанасы болып табылады.

Аңшылық объектісі болып табылатын жануарлардың түрлерін тиісті рұқсатсыз не арнайы тыйым салынғанына қарамастан өмір сүру ортасынан алуды не аңшылыққа құқығы жоқ немесе аңшылықты жүзеге асыру үшін заңсыз рұқсат алған адамның не белгіленген жерден тыс, тыйым салынған мерзімдерде, тыйым салынған қарулармен және әдістермен не "Жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану туралы" 2004 жылғы 9 шілдедегі № 593 Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі - Жануарлар дүниесін қорғау туралы заң) 38-бабының 5-тармағында белгіленген өзге де талаптарды бұза отырып, аңшылықты жүзеге асыруын заңсыз аңшылық деп есептеген жөн.

Жоғарыда көрсетілген талаптарды бұза отырып жасалған, жануарлар дүниесi объектiлерiн аулау мақсатында iздеу, iзiн кесу және iзiне түсу, аулауға әрекет жасау, қабынан шығарылған аңшылық қаруы және басқа да аң аулау құралдары немесе аң аулаудан алған өнiмдерi бар, қарғыбауы алынған аң аулайтын иттерi және аңдарды ұстайтын жыртқыш құстары бар адамдардың аңшылық алқаптарда жүруiн аңшылық өнім объектісін аулаған-ауламағанына қарамастан заңсыз аңшылық деп таныған жөн.

Жануарлардың сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген түрлерін, оның ішінде оларға қарау Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында реттелетін түрлерін, сондай-ақ пайдалануға тыйым салынған жануарларды, киіктерді заңсыз аулау (аулау немесе ату) жағдайында жасалған әрекеттер ҚК-нің 339-бабының тиісті бөлігі бойынша саралануға тиіс.

Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 29.11.2024 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

11. Заңсыз аңшылық кезінде авиа-, авто-, мотокөлік құралдарын, оның ішінде қарда жүретін техниканы не көлемі шағын кемелерді қолдану (ҚК-нің 337-бабының бірінші бөлігі) деп осындай құралдарды қылмыстық құқық бұзушылық қаруы ретінде пайдалану түсінілуге тиіс.

Ескерту. 11-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

11-1. Адамдар тобы, алдын ала сөз байласу арқылы адамдар тобы (ҚК-нің 337-бабының үшінші бөлігі) жасаған заңсыз аң аулау кезінде жануарларды іздестіруді, аңдуды, қудалауды және аулауды жүзеге асыратын, оларды бастапқы қайта өңдеуді және (немесе) тасымалдауды жүргізген адамдар құқық бұзушылықты орындаушылар деп танылады.

Кеңестерімен, нұсқауларымен, ақпарат, аң аулау құралдарын, көлік құралдарын беруімен не оны жасауға кедергілерді жоюымен заңсыз аң аулауға жәрдемдескен адамдар, сондай-ақ орындаушыны, қылмыстық құқық бұзушылық жасау қаруын немесе өзге де құралдарды, осы іс-әрекеттің ізін не құқыққа қарсы жолмен қол жеткізілген заттарды жасыруға алдын ала уәде берген адам, сондай-ақ алдын ала берілген уәде бойынша заңсыз аң аулау өнімін сатып алатын, сақтайтын немесе өткізетін адамдар өздеріне аң аулаудың заңсыздығы туралы анық белгілі болған кезде ҚК-нің 28-бабының бесінші бөлігіне сілтемемен көмектесушілер ретінде қылмыстық жауаптылыққа тартылады.

Ескерту. Нормативтік қаулы 11-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

12. Егер жарылғыш құрылғылар немесе жануарларды жаппай қырып-жоятын өзге де құралдар қолданылған заңсыз аңшылық, су жануарлары мен өсімдіктерді олжалау заңсыз жолмен алынған, дайындалған немесе сақталған атылатын қаруды (тегіс ұңғылы аңшылық қарудан басқа), әскери қару-жарақтар немесе жарылғыш заттар мен жарылғыш құрылғылар пайдаланылып жасалса, онда кінәлінің әрекеті экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтар жасағаны және атылатын қаруды, әскери қару-жарақтарды заңсыз жолмен алғаны, сақтағаны, тасымалдағаны үшін жауаптылық көздейтін (ҚК-нің 287-бабы) баптар жиынтығы бойынша саралануға жатады.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

13. Балық ресурстарын, басқа да су жануарларын немесе өсімдіктерін заңсыз олжалау деп тиісті рұқсатсыз жасалған немесе тыйым салынған уақытта немесе рұқсат етілмеген орындарда не тыйым салынған әдіспен не Жануарлар дүниесін қорғау туралы Заңның 39-бабының 5-тармағында белгіленген өзге де талаптар бұзылып жасалған олжалау түсінілуге тиіс.

Егер әрекеттер:

елеулі залал келтіріле отырып;

жарылғыш және химиялық заттарды, электр тогын немесе балық ресурстары мен басқа да су жануарлары мен өсімдіктерін жаппай жоятын өзге де әдістер қолданыла отырып жасалса, мұндай әрекеттер үшін ҚК-нің 335-бабы бойынша қылмыстық жауаптылық туындайды.

Ескерту. 13-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22. N 22; 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

14. Кәсіпорындар мен ұйымдар арнайы құрылған немесе дайындаған тоғандарда өсіретін балықтарды, су жануарларын аулауға кінәлі тұлғалардың әрекеті немесе осы ұйымдар немесе питомниктер аулаған балықты, су жануарларын иемдену, сондай-ақ аңдарды ұстайтын орындағы жабайы аңдарды, құстарды иемдену бөтеннің мүлкін иемдену ретінде саралауға жатады.

15. Заңсыз су кәсіпшілігі, аңшылық, ағаш кесу туралы істер бойынша елеулі, ірі немесе аса ірі экологиялық залалдың бары туралы мәселе заңсыз ауланған балықтың, су жануарларының, олжаланған аңның, кесілген немесе зақымдалған ағаштардың саны, құны, экологиялық құндылығы, сондай-ақ жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне келтірілген басқа да экологиялық залал ескеріле отырып шешілуге тиіс.

Осы орайда олжаланған аң-құстардың саны мен құнын ғана емес, сонымен тұтастай алғанда жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне келтірілген экологиялық зиянды, оның ішінде пайдалануға тыйым салынған өсімдіктерді немесе жануарларды жойған кезде; заңсыз аңшылық кезінде уылдырық шашылатын орындардың, шабақтардың көп санының құрып кетуін; заңсыз су кәсіпшілігімен айналысу кезінде аулауды немесе Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген жануарлар мен өсімдіктердің жойылуын ескеру керек.

Ескерту. 15-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

16. ҚК-нің 335, 337-баптарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар, шын мәнінде балықты, су жануарларын немесе өзге де жануарларды, өсімдіктерді олжалап алған-алмағанына қарамастан аңдыған, ізіне түскен, олжалаған, аулаған сәттен бастап аяқталған құқық бұзушылықтар болып есептеледі. Елеулі немесе ірі экологиялық залал келтіру қылмыстық құқық бұзушылықтың міндетті белгісі болып табылған жағдайларда, аяқталған қылмыстық құқық бұзушылық құрамы осындай экологиялық залал тек шын мәнінде болған кезде орын алуы мүмкін.

Ескерту. 16-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

17. Бұзылған тазалау құрылғылары мен құралдары бар өндірістік, ауыл шаруашылық, коммуналдық және басқа да объектілерді пайдалану, тазалау құрылғылары мен құралдарын тоқтату, минералдық тыңайтқыштар мен препараттарды тасымалдау, сақтау, пайдалану ережесін бұзу, суларды ластау, бітеу және сарқу бойынша өзге де әрекеттер жасау, егер бұл қоршаған ортаға елеулі, ірі немесе аса ірі экологиялық залал келтіруге не ҚК-нің 328-бабында көрсетілген өзге де салдарға әкеп соққан немесе әкеп соғуы мүмкін жағдайларда қылмыстық жауаптылық жүктейді.

Ескерту. 17-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

18. Қоршаған ортаға елеулі экологиялық залал келтіру деп (ҚК-нің 325, 326, 328-баптарының бірінші бөлігі, 335-бабы бірінші бөлігінің 1-тармағы, 337-бабының үшінші бөлігі және 342-бабының бірінші бөлігі) адамның денсаулығына зиян келтіруді, қоршаған орта, демалыс орындары сапасының айтарлықтай нашарлауын, жануарлардың жаппай ауыруының туындауын, балық қорларының, өзге де су өсімдіктері мен организмдерінің елеулі көлемде азаюын және құрып кетуін, өсімдіктер мен орман алқаптарының ауыруын және жойылуын, жердің құнарлылығының анағұрлым төмендеуін, адамдардың жаппай ауыруын, сондай-ақ орнына келтіру үшін жүз айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен асатын мөлшерде шығынды талап ететін өзге де салдарды түсінген жөн.

Қоршаған ортаға ірі экологиялық залал келтіру деп (ҚК-нің 324-бабының бірінші бөлігі, 325, 326, 328-баптарының екінші бөлігі, 329, 330, 332, 333, 334-баптарының бірінші бөлігі, 335-бабының төртінші бөлігі, 337-бабы төртінші бөлігінің 4-тармағы, 338-бабы, 340-бабы үшінші бөлігінің 3-тармағы, 341-бабының бірінші бөлігі және 343-бабының екінші бөлігі) экологиялық залалды жою немесе табиғи ресурстардың тұтынушылық қасиеттерін қалпына келтіру үшін қажетті шығындардың бір мың айлық есептік көрсеткіштен асатын мөлшердегі құндық көрінісі белгіленген осындай экологиялық залал келтіруді түсінген жөн.

Қоршаған ортаға аса ірі экологиялық залал келтіру деп (ҚК-нің 324-бабының екінші бөлігі, 325, 326, 328-баптарының үшінші бөлігі, 329, 330, 332, 333, 334-баптарының екінші бөлігі және 343-бабының үшінші бөлігі) экологиялық залалды жою немесе табиғи ресурстардың тұтынушылық қасиеттерін қалпына келтіру үшін қажетті шығындардың жиырма мың айлық есептік көрсеткіштен асатын мөлшердегі құндық көрінісі белгіленген экологиялық залал келтіруді түсінген жөн.

Ескерту. 18-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.
19. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

20. Экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтардың жекелеген түрлерінің (ҚК-нің 324, 325, 326, 328, 329, 330, 332, 333-баптары, 343-бабының екінші бөлігі) орын алатын қоғамға қауіпті салдары ретінде адамның еңбек қабілетін жоғалтуға әкеп соққанына не ауыр немесе орташа ауыр зиян келтіргеніне қарамастан, адамның денсаулығына жеңіл зиян келтіру деп түсіну қажет.

Ескерту. 20-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
21. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

22. Экологиялық заңнаманы бұзуға байланысты қылмыстық құқық бұзушылықпен келтірілген материалдық залалды өтеу туралы талап, егер қылмыстық құқық бұзушылықпен немесе есі кіресілі-шығасылы адамның қылмыстық жазаланатын әрекетімен зиян тікелей келтірілсе, сотқа дейінгі тергеп-тексеру басталған сәттен бастап сот тергеуі аяқталғанға дейін қойылуы мүмкін.

Сот талап арыздан жазбаша түрде не электрондық құжат нысанында бас тартуды сот талқылауының кез келген сәтінде, бірақ сот үкім шығару үшін кеңесу бөлмесіне кеткенге дейін қаулы шығара отырып қабылдай алады.

Егер қылмыстық істе азаматтық талап қойылмаса мүдделі адамдар талапты азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қоюға құқылы (ҚПК-нің 166, 167, 169-баптары).

Егер экологиялық зиян келтіруші қоршаған табиғи орта үшін аса қауіпті қызметпен байланысты кәсіпорын, мекеме, ұйым болып табылса, егер экологиялық зиян еңсерілмейтін күштің немесе жәбірленушінің қасақана ниетінің нәтижесінде туындағанын анықтаған болса, олардың келтірілген экологиялық залалдың орнын толтыру жөніндегі жауапкершілігі кінәнің нысанына қарамастан туындайды.

Ескерту. 22-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22. N 22; 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

23. Заң бұзушы келтірген экологиялық зиян әдейі жасалған әрекеттің (әрекетсіздіктің) немесе абайсызда жасаудың нәтижесінде келтірілгендігіне қарамастан Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің нормаларына, ЭК-нің бесінші бөліміне, Жануарлар дүниесін қорғау туралы заңға, "Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласындағы заңнамасын бұзумен келтірілген зиянның орнын толтыру мөлшерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2015 жылғы 27 ақпандағы № 18-03/158 бұйрығына, "Қазақстан Республикасының орман заңнамасын бұзудан келтірілген залалдың мөлшерін есептеуге арналған базалық ставкаларды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 31 мамырдағы № 441 қаулысына сәйкес зиян келтірілген сәттегі қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерде көрсетілген шығынның мөлшерін есептеу таксасы мен әдістері негізінде, ал олар болмаған жағдайда - келтірілген залалдарды ескере отырып, экологиялық залалды жоюға немесе табиғи ресурстардың тұтынушылық қасиеттерін қалпына келтіруге жұмсалған нақты шығындар бойынша есептеледі және кінәлі адамның оның орнын толық көлемде өтеуіне жатады.

Экологиялық заңнаманы бұзу нәтижесінде денсаулыққа немесе мүлікке келтірілген зиян жәбірленушінің еңбек қабілеттілігінің жойылу дәрежесі, оның денсаулығын қалпына келтіруге және емделуге жұмсалатын шығын, ауруды күту үшін жұмсалатын шығын, өзге де шығыстар мен шығындар ескеріле отырып толық көлемде өтелуге жатады. Денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлығын анықтау тиісті дәрігерлік комиссия (сараптама) қорытындысының негізінде жүргізіледі.

Ескерту. 23-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22. N 22; 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

24. Экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтармен келтірілген экологиялық залалдың орнын толтыру сомасы мемлекет кірісіне, ал экологиялық зиян тікелей жеке не заңды тұлғаға келтірілген жағдайда - олардың пайдасына өндірілетінін соттардың назарда ұстауы қажет.

Ескерту. 24-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

25. Заңсыз олжаланған өнімдер (аңдар, құстар, балықтар, ағаштар, бағалы аң терілері және жануарлар дүниесінің басқа да өнімдері) алынуға жатады. Алып қою мүмкін болмаған жағдайда (құқық бұзушы пайдаланып қойған немесе сатып жіберген, жарамсыз болып қалған және т.б.) оның құны жануарлар дүниесін пайдалану үшін төлем ставкалары бойынша жауапкерден өндірілуге тиіс. Экологиялық қылмыстық құқық бұзушылық жасау нәтижесінде олжаланған өнімді сатудан түскен сома экологиялық залалды өтеу есебіне жатқызылмайды, ол қылмыстық жолмен олжаланған мүлік ретінде құқық бұзушыдан өндіріледі не мемлекет кірісіне алынады.

Заңсыз жолмен дайындалған сүректер немесе орман пайдалану өнімдерінің басқа да түрлері (шайыр, сүрек шырындары, екінші дәрежелі сүрек ресурстары) алуға және мемлекеттік мекеменің не тергеу орны немесе соттың істі қарау орны бойынша әрекет ететін заңды тұлғаның мәртебесі бар ерекше қорғалатын табиғат аумағы мекемесінің балансына берілуге жатады.

Ескерту. 25-тармаққа орыс тіліндегі мәтінге өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) ; 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

26. Заңсыз аң аулау, балық ресурстарын заңсыз аулау және басқа да экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтар жасалған құрылғылар, құралдар, қарулар және өзге де заттар заттай дәлелдемелер – қылмыстық құқық бұзушылық құралдары не қарулары деп танылуға тиіс және ҚК-нің 48-бабы екінші бөлігінің 4) тармағы негізінде ҚПК-нің 118-бабы үшінші бөлігінің талаптарына сәйкес сот мемлекет кірісіне тәркіленуге жатады.

Ескерту. 26-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

27. Өзінің қызмет бабын пайдалана отырып экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін сотталған адамдарға қатысты істерді қарау кезінде оларды белгілі бір қызметті атқару немесе белгілі бір қызмет түрімен айналысу құқығынан айыру туралы мәселені ҚК-нің 50-бабына сәйкес қарауы қажет. Бұл ретте, егер көрсетілген қосымша жаза ҚК-нің Ерекше бөлімінің тиісті баптарындағы санкциялармен көзделмесе, онда үкімде оны тағайындау кезінде ҚК-нің 50-бабына сілтеме жасау қажет.

Ескерту. 27-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22 N 22, 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

28. Қылмыстық-жазаланатын әрекеттерді әкімшілік теріс қылықтан ажырату мақсатында экологиялық құқық бұзушылық құрамын сипаттайтын барлық мән-жайларды анықтауға, атап айтқанда, оның жасалу әдісіне, құқыққа қайшы жасалған әрекеттің салдарларына, келтірілген экологиялық зиянның немесе экологиялық залалдың мөлшеріне, өзге де мән-жайларға, егер кінәлі адамның әрекеті бір мезгілде қылмыстық, сондай-ақ әкімшілік заңдардың күшін қолдануға жататындығын ескере отырып Қазақстан Республикасы ҚІЖК-нің 19-бабының үшінші бөлігіне сәйкес қылмыстық құқық бұзушылық ретінде қарастырыла алмайтынына ерекше назар аударған жөн.

Ескерту. 28-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

29. Соттар қылмыстық істерді қарау кезінде экологиялық заңнаманың бұзылуына әсер ететін себептер мен жағдайларына байланысты мән-жайларды мұқият зерттеп, мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың, шаруашылық субъектілерінің қызметіндегі нақты кемшіліктер мен қателіктерді, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі заңнаманы бұзған жекелеген лауазымды тұлғалардың заңға қайшы әрекеттерінің фактілерін анықтап, қажет болған жағдайларда жеке қаулы шығаруға тиіс.

Ескерту. 29-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22. N 22 Нормативтік қаулысымен.

30. Осы қаулының қабылдануына байланысты Қазақ ССР Жоғарғы Соты Пленумының "Соттардың табиғат қорғау заңдарын қолдану тәжірибесі туралы" 1986 жылғы 28 наурыздағы N 12 қаулысының , Пленумның 1989 жылғы 31 наурыздағы N 1 қаулысымен енгізілген өзгерістерімен және толықтыруларымен бірге, күші жойылды деп танылсын.

31. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға міндетті болып табылады әрі ресми жарияланған күннен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы