О концепции развития сети микрокредитных организаций для кредитования сельскохозяйственных товаропроизводителей Республики Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 апреля 2006 года N 337. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 апреля 2010 года N 302

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 14.04.2010 N 302.

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Одобрить прилагаемую Концепцию развития сети микрокредитных организаций для кредитования сельскохозяйственных товаропроизводителей Республики Казахстан (далее - Концепция).

2. Министерству сельского хозяйства Республики Казахстан в двух-месячный срок внести в Правительство Республики Казахстан согласованный в установленном порядке План мероприятий по реализации указанной Концепции.

3. Контроль за выполнением настоящего постановления возложить на Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан.

4. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Проект

Концепция развития сети микрокредитных организаций
для кредитования сельскохозяйственных
товаропроизводителей Республики Казахстан

Содержание

Введение
Раздел 1. Современное состояние кредитования сельскохозяйственных товаропроизводителей в Республике Казахстан

1. Анализ рынка микрокредитных организаций
2. Анализ рынка потребителей микрокредитов на селе,

Раздел 2. Цель и задачи Концепции
Раздел 3. Формирование эффективной системы микрокредитования в сельской местности

1. Развитие сети микрокредитных организаций в регионах
2. Финансирование микрокредитных организаций
3. Развитие программ обучения и консалтинга на селе

Раздел 4. Мониторинг системы развития микрокредитования на селе

Раздел 5. Основные меры совершенствования законодательства в области микрокредитования

Раздел 6. Основные результаты

Введение

Настоящая Концепция разработана в соответствии с Планом мероприятий по реализации Программы ускоренных мер по развитию малого и среднего предпринимательства в Республике Казахстан на 2005-2007 годы, утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 мая 2005 года N 450.
Разработка настоящей Концепции обусловлена необходимостью расширения доступа к финансово-кредитным ресурсам сельскохозяйственных товаропроизводителей (далее - сельхозтоваропроизводители), неохваченных в настоящее время финансовыми услугами банковского сектора.
Первоочередной задачей Концепции будет развитие микрокредитных организаций (далее - МКО) в сельской местности для поддержки сельскохозяйственных товаропроизводителей, начинающих собственный бизнес.
Развитие сети МКО в сельской местности позволит решить ряд задач, направленных на развитие предпринимательской инициативы, обеспечение занятости, повышение уровня жизни сельского населения, формирование кредитной истории и опыта пользования финансовыми услугами.

1. Современное состояние кредитования сельскохозяйственных
товаропроизводителей в Республике Казахстан § 1. Анализ рынка микрокредитных организаций

Основными участниками микрофинансового сектора в Казахстане являются:
государство (акционерное общество "Фонд развития малого предпринимательства", акционерное общество "Фонд финансовой поддержки сельского хозяйства" (далее - финансовые институты);
международные организации;
банки второго уровня;
неправительственные организации и кредитные товарищества;
Ассоциация микрофинансовых организаций Казахстана.
По данным Агентства Республики Казахстан по статистике, по состоянию на 1 января 2006 года, количество МКО составило 356 единиц.
Распределение МКО по регионам неравномерно, так в Южно-Казахстанской области зарегистрировано 89 МКО, г. Алматы - 62, Карагандинской - 47, г. Астане - 25, Костанайской - 19, Алматинской - 16, Восточно-Казахстанской - 15, Кызылординской, Павлодарской и Северо-Казахстанской - по 12, Западно-Казахстанской и Жамбылской - по 11, Актюбинской - 10, Акмолинской - 7, Мангистауской - 5, Атырауской области - 3.
Существующие МКО, находящиеся в крупных и малых городах, обслуживают в основном городское население. В среднем размер процентной ставки по выдаваемым действующими МКО микрокредитам составляет от 36 % до 60 % годовых. В настоящее время неразвита сеть МКО в сельской местности, количество действующих МКО на селе составляет 13 предприятий, что составляет 3,7 % от общего количества зарегистрированных МКО.
Основным фактором, сдерживающим развитие системы микрокредитования в сельской местности до настоящего времени было отсутствие концептуального подхода к развитию системы микрокредитования на селе, комплексной поддержки со стороны государства данного сектора для повышения в последующем привлекательности МКО для потенциальных инвесторов.

§ 2. Анализ рынка потребителей микрокредитов на селе

Сложившаяся ситуация в социально-экономическом развитии страны характеризуется определенной диспропорцией уровня жизни между отдельными территориями: крупными и малыми городами, поселками и сельскими населенными пунктами.
Экономически активное население по республике по состоянию на 1 января 2006 года составило около 7 880 672 человек, из них сельское население 3 412 795 человек, что составляет 43,3 % от общего количества. Из числа экономически активного сельского населения, число занятых составило порядка 3 173 087 человек (93,0 %), численность безработного сельского населения - 239 708 человека (7,0 %).
При этом необходимо учесть, что 1 млн. 790 тыс. человек или 55 % от численности занятого сельского населения составляют самостоятельно занятые люди, в основном в своих личных подсобных хозяйствах.
Основными участниками рынка микрокредитования на селе являются сельскохозяйственные товаропроизводители и хозяйствующие субъекты по первичной переработке сырья, представленные так называемыми категориями хозяйств:
сельскохозяйственные предприятия;
хозяйства населения;
крестьянские (фермерские) хозяйства.
Необходимо отметить, что данные наименования приняты в действующей системе статистики и, по сути, охватывают весь спектр предпринимательства на селе и всех юридических форм его представления.
Следует отметить, что данная структура в целом стабильно сохраняется на протяжении длительного времени.
Более половины продукции сельского хозяйства производят хозяйства населения. Более того, в рассматриваемом периоде производство 86,7 % валовой продукции животноводства относится к хозяйствам населения. В то же время, занимая на рынке производства столь существенное, а по производству продукции животноводства внушительное положение, эта категория хозяйств, практически не имеет доступа к кредитным ресурсам действующих финансовых институтов, в первую очередь - коммерческих банков. Причины такого положения общеизвестны: отсутствие залогового имущества, высокие процентные ставки, высокие операционные расходы по обслуживанию кредита и прочие. Вместе с тем, эта категория хозяйств остро нуждается в финансовых ресурсах, необходимых для развития производства, совершенствования технологии, закупа более продуктивного скота и птиц и т.д.
В Республике Казахстан зарегистрировано более 170 тысяч крестьянских (фермерских) хозяйств и более 4 тысяч малых предприятий. Большинство действующих крестьянских (фермерских) хозяйств республики расположены в двух областях: Южно-Казахстанской и Алматинской, далее по убывающей в Восточно-Казахстанской и Жамбылской областях. Активное применение рычагов микрокредитования для развития крестьянских (фермерских) хозяйств является актуальным.
Таким образом, рынок микрокредитования на селе отличается многообразием, а основными его сегментами сегодня являются:
хозяйства населения (личные подсобные хозяйства);
крестьянские (фермерские) хозяйства.

2. Цели и задачи Концепции

Основной целью Концепции является определение основных мер, необходимых для формирования эффективной системы микрокредитования в сельской местности.
Для достижения данной цели предусматривается решение следующих задач:
1) создание сети сельских МКО;
2) определение мер государственной поддержки;
3) обеспечение МКО методической помощью (программы обучения кредитных специалистов, единое программное обеспечение МКО, программы обучения и консалтинга заемщиков);
4) мониторинг системы развития микрокредитования на селе;
5) совершенствование нормативно-правовой базы микрокредитования.

3. Формирование эффективной системы микрокредитования в сельской местности § 1. Развитие сети микрокредитных организаций в регионах

Традиционно, микрофинансирование направлено на оказание поддержки и стимулирование предпринимательства. По данным Агентства Республики Казахстан по статистике в республике доля сельского населения, имеющего ниже величины прожиточного минимума, составляет в среднем 24,8 %. Среднестатистическое количество домохозяйств, имеющих доходы ниже величины прожиточного минимума, составляет 371 тыс. ед.
Для обеспечения доступности микрокредитов сельскому заемщику необходимо создавать МКО в каждом регионе, исходя из количества потенциальных заемщиков, при этом учитывая месторасположение сельских населенных пунктов, возможности кредитных офицеров по обслуживанию: заемщиков и соответственно самоокупаемость МКО.
Кроме того, для развития конкурентной среды необходимо функционирование нескольких МКО в пределах отдельных районов сельской местности.
В настоящее время нормативных критериев, определяющих необходимое количество МКО, не существует. В этой связи, необходимо поэтапное создание МКО.
Первый этап - создание 160 МКО (по количеству административных сельских районов).
Второй этап - создание оптимального количества МКО в сельской из расчета количества потенциальных заемщиков и минимизации затрат МКО.
Предлагаются следующие схемы развития сети МКО:
долевое участие финансовых институтов (до 49 %) в уставном капитале МКО;
выдача кредита МКО под минимальную ставку вознаграждения, создавая тем самым условия для развития МКО.
Долевое участие финансовых институтов в уставном капитале создаваемых, в соответствии с законодательством Республики Казахстан, МКО не должно превышать 49 %. На создание МКО должно использоваться не более 50 % выделенных бюджетных средств на микрокредитование. Финансовые институты будут кредитовать как существующие МКО, так и МКО, создаваемые с долевым участием финансовых институтов, что позволит увеличить размер собственных средств МКО.
Необходимо обеспечить на первоначальном этапе дальнейшее кредитование финансовыми институтами созданных МКО.
Проблемы:
отсутствие или недостаточность стартового капитала для создания и рентабельной работы МКО;
низкие доходы сельских заемщиков и связанные с ними высокие риски по возврату выданных кредитов;
отсутствие кредитной истории заемщиков;
высокие операционные расходы при обслуживании микрокредитов в сельской местности.
Меры:
привлечение государственных финансовых институтов для создания МКО с долевым участием (до 49 %) в уставном капитале;
внедрение механизма обеспечения займа с уступкой прав требования;
применение методов беззалогового обеспечения, в том числе метода группового кредитования, который является базовым принципом микрокредитования в сельской местности и используется для снижения риска невозврата, а также выгоден и привлекателен для заемщиков;
увеличение количества МКО в сельской местности;
оказание содействия в регистрации недвижимого и движимого имущества сельских заемщиков.
Рассмотрение возможности использования филиальной сети АО "Казпочта".
Ожидаемые результаты:
создание разветвленной сети МКО в сельской местности;
обеспечение доступности кредитных средств МКО и для сельского заемщика;
увеличение количества конечных заемщиков.

§ 2. Финансирование микрокредитных организаций

Источниками финансирования МКО являются средства республиканского бюджета в пределах ассигнований, ежегодно предусматриваемых на указанные цели, прямые иностранные и отечественные инвестиции, гранты международных финансовых экономических организаций или стран-доноров. В настоящее время в области микрокредитования сельского заемщика функционирует акционерное общество "Фонд финансовой поддержки сельского хозяйства".
Привлечение инвестиций для развития системы микрокредитования позволит завоевать доверие инвесторов и вложения их капитала в МКО для дальнейшего кредитования сельхозтоваропроизводителей, что будет способствовать их финансовой устойчивости. Стабильная деятельность МКО дает уверенность в получении заемщиками микрокредита без жестких условий кредитования и предоставления залогового обеспечения.
Проблемы:
отсутствие отработанной схемы сотрудничества МКО обслуживающих сельхозтоваропроизводителей с государственными институтами развития;
отсутствие или недостаточность ликвидного залогового обеспечения у МКО для получения кредитных ресурсов;
высокие процентные ставки по кредитам банков второго уровня.
Меры:
разработка механизма взаимодействия МКО с государственными институтами;
привлечение бюджетных средств для кредитования МКО через государственные финансовые институты;
привлечение средств международных финансовых организаций, донорских организаций, коммерческих банков второго уровня и крупных отечественных предприятий.
Ожидаемые результаты: увеличение самоокупаемых МКО;
доступность кредитных ресурсов МКО и конечным заемщикам;
снижение процентной ставки и увеличение суммы микрокредитов.

§ 3. Развитие программ обучения и консалтинга на селе

Большое значение для создания благоприятного климата по развитию микрокредитования в сельской местности имеет предоставление консультационных услуг и тренингов организациями, практикующимися на обучении заемщиков основам предпринимательства.
Обучение порядку предоставления и возврата микрокредитов, подписанию контракта, мониторингу, кредитной дисциплине заемщиков должно проводиться по схемам и условиям микрокредитования.
Необходимо проведение тренингов и семинаров для обмена опытом между участниками системы микрокредитования, обобщение и дальнейшее распространение опыта организациям, занимающимся микрокредитованием с целью минимизации рисков и обеспечения высокого уровня возвратности микрокредитов.
Также обучение должно проводиться среди незанятого сельского населения, в том числе женщин, молодежи, граждан, уволенных с военной службы и других категорий граждан, нуждающихся в повышении квалификации, смене профессий с целью определения потенциального заемщика и выдачи кредитов по результатам обучения и дальнейшего их мониторинга.
При выборе потенциальных заемщиков должно отдаваться предпочтение заемщикам, прошедшим обучение.
Проблемы:
недостаток квалифицированных кадров, знакомых со спецификой микрокредитования сельских заемщиков;
недостаток консультационных услуг для потенциальных заемщиков по вопросам микрокредитования;
несовершенство методологий и программ обучения персонала МКО и конечных заемщиков.
Меры:
исследование и анализ рынка микрокредитования для выработки и внедрения методологии микрокредитования;
проведение обучения специалистов с целью эффективного управления процессом микрокредитования и его мониторинга;
проведение обучения специалистов для вновь создаваемых микрокредитных организаций;
проведение обучения конечных заемщиков основам предпринимательства;
пропаганда микрокредитования через средства массовой информации и информационные системы.
Ожидаемые результаты:
увеличение количества конечных заемщиков прошедших обучение;
увеличение количества квалифицированного персонала микрофинансовых организаций (далее - МФО);
доступность обучающих программ для широких масс населения в сельской местности.

4. Мониторинг системы развития микрокредитования на селе

В настоящее время для разработки стратегии по эффективному развитию микрофинансового сектора недостаточно достоверной и общедоступной информации. Для решения данной задачи необходимо создание эффективной системы мониторинга, которая позволит достичь успешного развития отечественных МКО и высокой "прозрачности" их деятельности.
На основании данных мониторинга, будет формироваться рейтинг отечественных МКО, применяемый при привлечении дополнительных источников достоверной информации для доноров и инвесторов (международные организации, банки, частные лица).
Мониторинг необходимо проводить в текущем, динамичном режиме, как для целей контроля, так и для проведения своевременных корректирующих мероприятий. Основой для организации такого контроля станут те положения и рекомендательные нормативы, которые будет разрабатывать методический центр. Такой центр, возможно, следует организовать при Ассоциации микрофинансовых организации Казахстана. Выработанные стандарты должны способствовать максимальному представлению информации о социально-экономическом эффекте проводимых государством мероприятий по развитию микрокредитования (число созданных рабочих мест, диверсификация продукции и услуг, увеличение объема производства и продаж, обновление основных средств).
Проблемы:
недостаток современных систем менеджмента и мониторинга, процедур внутреннего контроля, инструментов оценки воздействия и соответствующего программного обеспечения менеджмента;
отсутствие централизованного органа мониторинга эффективности использования выделяемых из республиканского бюджета средств;
отсутствие единого методического центра, уполномоченного анализировать, разрабатывать и предлагать стандарты микрокредитования.
Меры:
внедрение современных стандартов микрокредитования и современных методик менеджмента;
создание единого информационного центра, обеспечивающего сбор о состоянии микрофинансового сектора, включая деятельность МКО;
ведение управленческих информационных систем;
создание методического центра по разработке стратегии и методологии развития микрокредитования;
проведение внешнего аудита.
Ожидаемые результаты:
создание эффективной системы мониторинга;
привлечение дополнительных источников финансирования;
формирование рейтинга отечественных МКО для привлечения финансовых ресурсов доноров и инвесторов;
выработка стратегии развития микрофинансирования и инновационных методов предоставления услуг клиентам и привлечение ресурсов;
осуществление контроля качества обучения по микрокредитованию посредством тестирования.

5. Основные меры совершенствования законодательства
в области микрокредитования

Одним из основных направлений государственной политики по развитию микрокредитования является совершенствование нормативных правовых актов, которые регламентируют деятельность МКО.
Нормативно-правовая база Республики Казахстан в области микрокредитования располагает всеми необходимыми предпосылками для дальнейшего успешного его развития. В то же время, она требует доработок в части устранения пробелов в законодательстве.
Проблема:
отсутствие единого понятийного аппарата по отношению к МФО.
Меры:
дать четкое определение микрофинансовым услугам и МФО;
исключить требование об обязательном представлении справки о размере заработной платы с места работы заемщика.
Ожидаемые результаты:
позволит расширить охват микрофинансированием, особенно, в сельской местности;
будет способствовать вовлечению предприятий малого бизнеса в данный сектор;
стимулировать развитие конкуренции на рынке;
создаст благоприятные условия для функционирования МФО.

6. Основные результаты

В рамках выполнения мероприятий Концепции ожидается создание системы микрокредитования, которая обеспечит доступ сельских заемщиков к необходимым кредитным ресурсам, поможет в решении социальных проблем путем создания дополнительных рабочих мест, снижения уровня бедности и увеличения доходов на селе.

Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлерге кредит беру үшiн шағын кредит ұйымдарының желiсiн дамыту тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 28 сәуірдегі N 337 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 Қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2010.04.14 № 302 Қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Yкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI :
1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлерге кредит беру үшiн шағын кредит ұйымдарының желiсiн дамыту тұжырымдамасы (бұдан әрi - Тұжырымдама) мақұлдансын.

2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлiгi екi ай мерзiмде белгiленген тәртiппен келiсiлген көрсетiлген Тұжырымдаманы iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарын Қазақстан Республикасының Үкiметiне енгiзсiн.

3. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлiгiне жүктелсiн.

4. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрi

Жоба

Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге кредит беру үшін шағын кредит ұйымдарының желісін дамыту тұжырымдамасы

Мазмұны

Кiрiспе
1-бөлiм. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлерге кредит берудiң қазiргi жай-күйi
Параграф 1. Шағын кредит ұйымдарының нарығын талдау
Параграф 2. Ауылдағы шағын кредит тұтынушыларының нарығын талдау
2-бөлiм. Тұжырымдаманың мақсаты мен мiндеттерi
3-бөлiм. Ауылдық жерлерде шағын кредит берудiң тиiмдi жүйесiн қалыптастыру
Параграф 1. Өңiрлерде шағын кредит ұйымдарының желiсiн дамыту
Параграф 2. Шағын кредит ұйымдарын қаржыландыру
Параграф 3. Ауылдық жерлерде оқыту және консалтинг бағдарламаларын дамыту
4-бөлiм. Ауылда шағын кредит берудi дамыту жүйесiнiң мониторингi
5-бөлiм. Шағын кредит беру саласындағы заңнаманы жетiлдiрудiң негiзгi шаралары
6-бөлiм. Негiзгi нәтижелер

Кіріспе

Осы Тұжырымдама Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2005 жылғы 12 мамырдағы N 450 қаулысымен бекiтілген Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсiпкерлiктi дамыту жөнiндегi жеделдетiлген шаралардың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарына сәйкес әзiрлендi.
Осы Тұжырымдаманы әзiрлеу қазiргi уақытта банк секторының қаржылық қызметтерiмен қамтылмаған ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлердiң (бұдан әрi - ауылшартауарын өндiрушілер) қаржы-кредит ресурстарына қол жеткiзуiн кеңейту қажеттiлiгiне негiзделген.
Өз бизнесiн жүргiзе бастаған ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлердi қолдау үшiн ауылдық жерлерде шағын кредит ұйымдарын (бұдан - ШКҰ) дамыту Тұжырымдаманың бiрiншi кезектегi мiндетi болады.
Ауылдық жерлерде шағын кредит ұйымдары желiсiн дамыту ауыл халқының кәсiпкерлiк бастамасын дамытуға, оны жұмыспен қамтамасыз етуге, тiршiлiк деңгейiн арттыруға, кредиттiк тарихты және қаржылық қызметтердi пайдалану тәжiрибесiн қалыптастыруға бағытталған бiрқатар мiндеттердi шешуге мүмкiндiк бередi.

1. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлерге кредит берудiң қазiргi жай-күйi

Параграф 1. Шағын кредит ұйымдарының нарығын талдау

Қазақстанда шағын қаржы секторының негiзгі қатысушылары мыналар болып табылады:
мемлекет ("Шағын кәсiпкерлікті дамыту қоры" акционерлiк қоғамы, "Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры" акционерлiк қоғамы (бұдан әрi - қаржы институттары);
халықаралық ұйымдар;
екiншi деңгейдегі банктер;
үкiметтiк емес ұйымдар және кредиттiк серiктестiктер;
Қазақстанның шағын қаржы ұйымдары қауымдастығы.
Қазақстан Республикасы Статистика агенттiгiнiң деректеріне қарағанда 2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша ШКҰ-лардың саны 356 бірлікті құрады.
Өңiрлер бойынша ШКҰ тең бөлiнбеген, мысалы Оңтүстік Қазақстан облысында 89 ШКҰ тіркелген, Алматы қаласында - 62, Қарағанды облысында - 47, Астана қаласында - 25, Қостанай облысында - 19, Алматы облысында - 16, Шығыс Қазақстан облысында - 15, Қызылорда, Павлодар және Солтүстiк Қазақстан облыстарында - 12-ден, Батыс Қазақстан және Жабыл облыстарында - 11-ден, Ақтөбе облысында - 10, Ақмола облысында - 7, Маңғыстау облысында - 5, Атырау облысында - 3.
Iрi және шағын қалаларда орналасқан қазiргi ШКҰ негiзiнен қала халқына қызмет көрсетедi. Жұмыс iстеп тұрған ШКҰ-лар беретiн шағын кредиттер бойынша пайыздық ставкаларының мөлшерi орташа есеппен жылдық 36 %-дан 60 %-ға дейiн құрайды. Қазiргi уақытта ауылдық жерлерде ШКҰ желiсi дамымаған, ауылда жұмыс iстеп тұрған ШКҰ саны 13 кәсiпорынды құрайды, бұл тiркелген ШКҰ-лардың жалпы санының 3,7 %-ын құрайды.
Ауылда шағын кредит беру жүйесiн дамытуға тұжырымдамалық көзқарастың, әлеуеттi инвесторлар үшiн кейiннен ШКҰ-лардың тартымдылығын арттыру үшiн мемлекет тарапынан осы секторға кешендi қолдаудың болмауы ауылдық жерлерде шағын кредит беру жүйесiн дамытуды қазiргi уақытқа дейiн тежейтiн негiзгi фактор болып келдi.

Параграф 2. Ауылдағы шағын кредиттi тұтынушылардың нарығын талдау

Елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуында қалыптасқан ахуал жекелеген аумақтар: iрi және шағын қалалар, кенттер мен ауылдық елдi мекендер арасындағы тiршiлiк деңгейiнiң белгiлi бiр үйлесiмсiздiгiмен сипатталады.
2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республика бойынша экономикалық белсендi халық шамамен 7 880 672 адамды, оның iшiнде ауыл халқы 3 412 795 адамды құрады, бұл жалпы санның 43,3 %-ын құрайды. Экономикалық белсендi ауыл халқының iшiнен жұмыспен қамтылғандар саны шамамен 3 173 087 адамды құрады (93,0 %), жұмыссыз ауыл халқының саны - 239 708 адам (7,0 %).
Бұл ретте, ауыл халқының жұмыспен қамтылған санынан 1 млн. 790 мың адам немесе 55 %-ы, негiзiнен өзiнің жеке қосалқы шаруашылығымен өз бетiмен айналысатын адамдарды құрайтынын ескеру қажет.
Ауылдағы шағын кредит беру нарығының негiзгi қатысушылары мынадай шаруашылықтар санаттары деп танылған ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлер мен шикiзатты бастапқы қайта өңдеу жөнiндегi шаруашылық жүргiзушi субъектiлер болып табылады:
ауыл шаруашылығы кәсiпорындары;
тұрғын халықтың шаруашылығы;
шаруа (фермерлiк) қожалықтары.
Осы атаулар қолданыстағы статистика жүйесiнде қабылданғанын және шын мәнiнде ауылдағы кәсiпкерлiктiң барлық өрiсiн және оны бiлдiрудiң барлық заңды нысандарын толық қамтитынын атап өту керек.
Тұтастай алғанда осы құрылым ұзақ уақыт бойы тұрақты сақталып келе жатқанын атап өткен жөн.
Ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң жартысынан астамын тұрғын халық шаруашылықтары өндiредi. Бұған қоса қаралатын кезеңде өндiрiлген мал шаруашылығы жалпы өнiмiнiң 86,7 %-ын өндiру тұрғын халық шаруашылықтарының үлесiнде. Сонымен бiрге, өндiрiс нарығында осындай елеулi, ал мал шаруашылығы өнiмдерiн өндiру бойынша сенiмдi орын ала отырып, шаруашылықтың бұл санаты жұмыс iстеп тұрған қаржы институттарының, бiрiншi кезекте, коммерциялық банктердiң кредит ресурстарына қол жеткiзе алмай отыр. Мұндай жағдайдың себептерi баршаға белгiлi: кепiлдiк мүлiктiң болмауы, жоғары пайыздық ставкалар, кредитке қызмет көрсету жөнiндегi жоғары операциялық шығыстар және тағы басқалары. Сонымен бiрге шаруашылықтардың осы санаты өндiрiстi дамыту, технологияны жетiлдiру, өнiмдiлiгi анағұрлым жоғары мал мен құсты және т.б. сатып алу үшiн қажеттi қаржы ресурстарына аса мұқтаж.
Қазақстан Республикасында 170 мыңнан астам шаруа (фермерлiк) қожалықтары және 4 мыңнан астам шағын кәсiпорындар тiркелген. Республиканың жұмыс iстеп тұрған шаруа (фермерлiк) қожалықтарының көпшiлiгі екi облыста орналасқан: Оңтүстiк Қазақстан және Алматы, бұдан әрi кемуi бойынша Шығыс Қазақстан және Жамбыл облыстарында. Шаруа (фермерлiк) қожалықтарын дамыту үшiн шағын кредит беру құралдарын белсенді қолдану өзекті мәселе болып табылады.
Осылайша, ауылдағы шағын кредит беру нарығы көн түрлiлiгiмен ерекшеленедi, ал бүгiнгі күні оның негізгі сегменттерi мыналар болып табылады:
тұрғын халықтың шаруашылықтары (жеке қосалқы шаруашылықтар);
шаруа (фермерлiк) қожалықтары.

2. Тұжырымдаманың мақсаты мен мiндеттерi

Тұжырымдаманың негізгі мақсаты ауылдық жерлерде шағын кредит берудің тиімді жүйесін қалыптастыру үшiн қажеттi негiзгi шараларды анықтау болып табылады.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай мiндеттердi шешу көзделедi:
1) ауылдық шағын кредит ұйымдарының ШКҰ желiсiн құру;
2) мемлекеттік қолдау шараларын айқындау;
3) ШКҰ-ларды әдiстемелiк көмекпен қамтамасыз ету (кредиттiк мамандарды оқыту бағдарламасы, ШКҰ-ларды бiрыңғай бағдарламалық қамтамасыз ету, қарыз алушыларды оқыту және консалтинг бағдарламалары);
4) ауыл халқына шағын кредит беруді дамыту жүйесінің мониторингі;
5) шағын кредит берудiң нормативтiк құқықтық базасын жетілдіру.

3. Ауылдық жерлерде шағын кредит берудiң тиiмдi жүйесiн қалыптастыру

Параграф 1. Өңiрлерде шағын кредит ұйымдарының желiсiн дамыту

Шағын қаржыландыру, дәстүрлi түрде, кәсiпкерлiкке қолдау көрсетуге және оны ынталандыруға бағытталған. Қазақстан Республикасы Статистика агенттiгiнiң деректерi бойынша, республикада табысы күнкөрiс деңгейiнiң мәнiнен төмен ауыл халқының үлесi орта есеппен 24,8 %-ды құрайды. Ең төмен күнкөрiс деңгейiнен төмен табысы бар үй шаруашылықтарының орташа статистикалық саны 371 мың бiрлiктi құрайды.
Ауылдық қарыз алушылардың шағын кредитке қол жеткiзуiн қамтамасыз ету үшiн әлеуеттi қарыз алушылардың санын негiзге ала отырып, бұл ретте ауылдық елдi мекендердiң орналасқан жерлерiн, қарыз алушыларға қызмет көрсету жөнiндегi кредиттiк офицерлердiң мүмкiндiктерiн және тиiсiнше ШКҰ-ның өзiн-өзi өтеуiн есепке ала отырып, әр өңiрде ШКҰ құру қажет.
Бұдан басқа, бәсекелi ортаны дамыту үшiн ауылдық жерлердегi жекелеген аудандар шегiнде бiрнеше ШКҰ жұмыс iстеуi қажет.
Қазiргi уақытта ШКҰ-ның қажеттi санын айқындайтын нормативтiк өлшемдер жоқ. Осыған байланысты, шағын кредит ұйымдарының желiсiн кезең-кезеңмен құру қажет.
Бiрiншi кезең - 160 ШКҰ құру (әкiмшiлiк ауылдық аудандардың саны бойынша).
Екiншi кезең - әлеуеттi қарыз алушылар саны және ШКҰ шығындарын барынша азайту есебiнен ауылдық жерлерде ШКҰ-ның оңтайлы санын құру.
ШКҰ желiсiн дамытудың мынадай схемалары ұсынылады:
ШКҰ-ның жарғылық капиталына қаржы институттарының (49 %-ға дейiн) үлестiк қатысуы;
ШКҰ кредитiн ең төмен сыйақы ставкасымен беру арқылы шағын кредит ұйымдарын дамыту үшiн жағдай жасау.
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылатын ШКҰ-лардың жарғылық капиталындағы қаржы институттарының үлестiк қатысуы 49%-дан аспауы тиiс. ШКҰ-ны құруға шағын кредит беруге бөлiнген бюджет қаражатын пайдалану 50%-дан аспауы керек. Қаржы институттары жұмыс iстеп тұрған ШКҰ-лар сияқты, қаржы институттарының үлестiк қатысуымен құрылған ШКҰ-ларға да кредит беретiн болады, бұл ШКҰ меншiктi қаражатының мөлшерiн ұлғайтуға мүмкiндiк бередi.
Бiрiншi кезеңде қаржы институттарының құрылған ШКҰ-ларға одан әрi кредит беруiн қамтамасыз ету қажет.
Проблемалар:
ШКҰ-ны құру және рентабельдi жұмыс iстеуi үшiн бастапқы капиталдың болмауы немесе жеткiлiксiздiгi;
ауылдық қарыз алушылар табысының төмендiгi және осыған байланысты берiлген кредиттердi қайтару бойынша тәуекелдiң жоғары болуы;
қарыз алушылардың кредиттiк тарихының болмауы;
ауылдық жерлерде шағын кредиттерге қызмет көрсету кезiндегi жоғары операциялық шығыстар.
Шаралар:
жарғылық капиталына үлестiк қатысумен (49 %-ға дейiн) ШКҰ құру үшiн мемлекеттік қаржы институттарын тарту;
талап ету құқықтарын бере отырып, қарызды қамтамасыз ету тетiгiн енгiзу;
кепiлдiксiз қамтамасыз ету әдiстерiн, оның iшiнде ауылдық жерлерде шағын кредит берудiң базалық қағидаты болып табылатын және қайтармау тәуекелiн төмендету үшiн пайдаланылатын, сондай-ақ қарыз алушылар үшiн тиiмдi және тартымды топтық кредит беру әдiсiн қолдану;
ауылдық жерлерде ШКҰ санын ұлғайту;
ауылдық қарыз алушылардың жылжымалы және жылжымайтын мүлiктерiн тiркеуге жәрдем көрсету.
"Қазпочта" АҚ-ның филиалдық желiсiн пайдалану мүмкiндiгiн қарау.
Күтiлетiн нәтижелер:
ауылдық жерлерде ШКҰ-ның тармақталған желiсiн құру;
ШКҰ-ның кредиттiк қаражатына ауылдық қарыз алушылардың қол жеткiзуiн қамтамасыз ету;
түпкi қарыз алушылар санын ұлғайту.

Параграф 2. Шағын кредит ұйымдарын қаржыландыру

Көрсетiлген мақсаттарға жыл сайын көзделетiн қаржы шегiнде республикалық бюджет қаражаты, тiкелей шетелдiк және отандық инвестициялар, халықаралық қаржы экономикалық ұйымдардың немесе донор-елдердiң гранттары ШКҰ-ларды қаржыландыру көздерi болып табылады. Қазiргi уақытта ауылдық қарыз алушыларға шағын кредит беру саласында "Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры" акционерлiк қоғамы" жұмыс iстейдi.
Шағын кредит беру жүйесiн дамыту үшін инвестициялар тарту инвесторлардың сенiмiне кiруге және олардың капиталдарын одан әрі ауылдық шаруашылығы тауарын өндiрушiлерге кредит беру үшін ШКҰ-ға салуға мүмкiндiк бередi, бұл олардың қаржылық тұрақтылығына ықпал етедi. ШКҰ-ның тұрақты қызметi қарыз алушылардың кредит берудің және кепілдік қамтамасыз етудi ұсынудың қатаң талаптарынсыз шағын кредит алуға сенiмдiлiгiн тудырады.
Проблемалар:
Ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлерге қызмет көрсететiн ШКҰ-лардың мемлекеттiк даму институттарымен ынтымақтастығының пысықталған схемаларының болмауы;
ШКҰ-да кредит ресурстарын алу үшiн өтiмдi кепiлдiктi қамтамасыз етудiң болмауы немесе жеткiлiксiздiгi;
екiншi деңгейдегi банктердiң кредиттер бойынша жоғары пайыздық ставкалары.
Шаралар:
ШКҰ-ның мемлекеттiк институттармен өзара iс-әрекет жасау тетiгiн әзiрлеу;
мемлекеттiк қаржы институттары арқылы ШКҰ-ға кредит беру үшiн бюджет қаражатын тарту;
халықаралық қаржы ұйымдарының, донорлық ұйымдардың, екiншi деңгейдегi коммерциялық банктердiң және iрi отандық кәсiпорындардың қаражатын тарту.
Күтiлетiн нәтижелер:
өзiн өзi өтей алатын ШКҰ-ны ұлғайту;
ШКҰ-ның және түпкi қарыз алушылардың кредит ресурстарына қол жеткiзуi;
шағын кредиттердiң пайыздық ставкаларын төмендету және сомаларын ұлғайту.

Параграф 3. Ауылда оқыту және консалтинг бағдарламаларын дамыту

Қарыз алушыларды кәсiпкерлiктiң негiздерiне оқытумен шұғылданатын ұйымдардың консультациялық қызметтер мен тренингтердi ұсынуы ауылдық жерлерде шағын кредит берудi дамыту бойынша қолайлы ахуал туғызу үшiн маңызды болып табылады.
Шағын кредиттердi беру мен қайтару тәртiбiне, қарыз алушылардың келiсiм-шарттарға қол қоюына, мониторингiлеуге, кредиттiк тәртiпке оқыту шағын кредит беру схемалары мен шарттары бойынша жүргiзiлуi тиiс.
Шағын кредит беру жүйесiне қатысушылардың арасында тәжiрибе алмасу үшiн тренингтер мен семинарлар өткiзу, тәуекелдi азайту және шағын кредиттердi қайтарудың жоғары деңгейiн қамтамасыз ету мақсатында шағын кредиттер берумен айналысатын ұйымдардың тәжiрибесiн қорытындылау және одан әрi тарату қажет.
Сондай-ақ оқыту жұмыспен қамтылмаған ауыл халқы арасында, оның iшiнде әйелдер, жастар, әскери қызметтен босатылған азаматтар және білiктiлiгiн арттыруды, әлеуеттi қарыз алушыны айқындау және оқыту нәтижелерi мен олардың одан әрi мониторингi бойынша кредит беру мақсатында кәсiптерiн ауыстыруды қажет ететiн азаматтардың басқа да санаттарының арасында өткiзiлуi тиiс.
Әлеуеттi қарыз алушыларды таңдау кезiнде оқудан өткен қарыз алушыларға артықшылық берiлуi тиiс.
Проблемалар:
ауылдық қарыз алушыларды шағын кредит беру ерекшелiктерiмен таныс бiлiктi кадрлардың жеткiлiксiздiгi;
шағын кредит беру мәселелерi бойынша әлеуеттi қарыз алушыларға консультациялық қызмет көрсетудiң жеткiлiксiздiгi;
ШКҰ персоналын және түпкi қарыз алушыларды оқыту әдiснамалары мен бағдарламаларының жетiлмегендiгi.
Шаралар:
шағын кредит беру әдiснамасын әзiрлеу мен енгiзу үшiн шағын кредит беру нарығын зерттеу және талдау;
шағын кредит беру процесiн және оның мониторингiн тиiмдi басқару мақсатында мамандарды оқытуды жүргiзу;
қайта құрылған шағын кредит ұйымдары үшiн мамандарды оқытуды жүргiзу;
түпкi қарыз алушыларды кәсiпкерлiктiң негiздерiне оқытуды жүргiзу;
бұқаралық ақпарат құралдары мен ақпараттық жүйелер арқылы шағын кредит берудi насихаттау.
Күтiлетін нәтижелер:
оқудан өткен түпкi қарыз алушылардың санын ұлғайту;
шағын қаржы ұйымдарының (бұдан әрi - ШКҰ) бiлiктi персоналының санын ұлғайту;
ауылдық жерлердегi бұқара халық үшiн оқыту бағдарламаларының қол жетiмдiлiгi.

4. Ауылда шағын кредит берудi дамыту
жүйесiнiң мониторингi

Қазiргi уақытта шағын қаржы секторын тиiмдi дамыту бойынша стратегиялар әзiрлеу үшiн шынайы және көпшiлiкке қол жетiмдi ақпарат жеткiлiксiз. Аталған мiндеттi шешу үшiн отандық ШКҰ-ның табысты дамуына және олардың қызметiнiң жоғары "ашықтығына" қол жеткiзуге мүмкiндiк беретiн мониторингтiң тиiмдi жүйесiн құру қажет.
Мониторинг деректерiнiң негiзiнде донорлар мен инвесторлар (халықаралық ұйымдар, банктер, жеке тұлғалар) үшiн шынайы ақпараттың қосымша көздерiн тарту кезiнде қолданылатын отандық ШКҰ-ның рейтингiсi қалыптасатын болады.
Мониторингтi ағымдағы, серпiндi режимде бақылау мақсаты үшiн де, уақтылы түзету iс-шараларын өткiзу үшiн де жүргiзу қажет. Әдiстемелiк орталық әзiрлейтiн ережелер мен ұсынымдық нормативтер осындай бақылауды ұйымдастыру үшiн негiз болады. Осындай орталықты Қазақстанның шағын қаржы ұйымдарының қауымдастығы жанынан ұйымдастыру қажет. Әзiрленген стандарттар шағын кредит берудi дамыту бойынша (құрылған жұмыс орындарының саны, өнiмдер мен қызметтердi әртараптандыру, өндiрiс пен сату көлемiн ұлғайту, негiзгi қаражатты жаңарту) мемлекет өткiзетiн iс-шаралардың әлеуметтiк-экономикалық әсерi туралы ақпараттың кең түрде берiлуiне жәрдем етуi тиiс.
Проблемалар:
менеджмент пен мониторингтiң қазiргi заманғы жүйелерiнiң, iшкi бақылау рәсiмдерiнiң, әсер етудi бағалау құралдарының және менеджменттi тиiстi бағдарламалық қамтамасыз етудiң жетiспеушiлiгi;
республикалық бюджеттен бөлiнетiн қаражатты тиiмдi пайдалану мониторингiнiң орталықтандырылған органының болмауы;
шағын кредит беру стандарттарын талдауға, әзiрлеуге және ұсынуға өкiлеттiк берiлген бiрыңғай әдiстемелiк орталықтың болмауы.
Шаралар:
қазiргi заманғы шағын кредит беру стандарттарын және менеджменттiң қазiргi әдiстемесiн енгiзу;
ШКҰ-лардың қызметiн қоса алғанда, шағын қаржы секторының жай-күйi туралы ақпаратты жинауды қамтамасыз ететiн бiрыңғай ақпараттық орталық құру;
басқару ақпараттық жүйелерiн енгiзу;
шағын кредит берудi дамытудың стратегиясы мен әдiснамасын әзiрлеу жөнiндегi әдiстемелiк орталықты құру;
сыртқы аудиттi жүргiзу.
Күтiлетiн нәтижелер:
мониторингтiң тиiмдi жүйесiн құру;
қосымша қаржыландыру көздерiн тарту;
донорлар мен инвесторлардың қаржы ресурстарын тарту үшiн отандық ШКҰ-ның рейтингiсiн қалыптастыру;
шағын қаржыландыруды дамыту стратегиясын және клиенттерге қызметтер ұсынудың инновациялық әдiстерiн әзiрлеу және ресурстар тарту;
тестiлеу арқылы шағын кредит беру бойынша оқыту сапасына бақылауды жүзеге асыру.

5. Шағын кредит беру саласындағы заңнаманы жетiлдiрудiң негiзгi шаралары

Шағын кредит берудi дамыту жөнiндегi мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттарының бiрi ШКҰ қызметiн регламенттейтiн нормативтiк құқықтық кесiмдердi жетiлдiру болып табылады.
Шағын кредит беру саласындағы Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық базасында оны одан әрi табысты дамыту үшiн қажеттi барлық алғышарттар бар. Сонымен қатар, ол заңнамадағы ақтандақтарды жою бөлiгiнде пысықтауды талап етедi.
Проблемалар:
ШҚҰ-ларға қатысты бiрыңғай түсiнiк аппаратының болмауы.
Шаралар:
шағын қаржылық қызметтерге және ШҚҰ-ларға нақты анықтама беру;
қарыз алушының жұмыс орнынан еңбекақы төлемiнiң мөлшерi туралы анықтаманы мiндеттi түрде тапсыру талабын алып тастау.
Күтiлетiн нәтижелер:
шағын қаржыландырумен қамтуды, әсiресе ауылдық жерлерде кеңейтуге мүмкiндiк беру;
шағын бизнес кәсiпорындарын осы секторға тартуға ықпал етедi;
нарықта бәсекелестiктiң дамуын ынталандыру;
ШҚҰ-ның жұмыс iстеуi үшiн қолайлы жағдай жасау.

6. Негiзгi нәтижелер

Тұжырымдама iс-шараларын орындау шеңберiнде ауыл қарыз алушыларының қажеттi кредит ресурстарына қол жеткiзуiн қамтамасыз ететiн қосымша жұмыс орындарын құру, кедейлiк деңгейiн төмендету және ауыл халқының табысын ұлғайту жолымен әлеуметтiк мәселелердi шешуге көмектесетiн шағын кредит беру жүйесiн құру күтiлуде.