О применении судами некоторых норм законодательства о защите авторского права и смежных прав

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 25 декабря 2007 года № 11.

Сноска. По всему тексту: цифры "27", "65", "159", "249" заменены цифрами "26", "72", "156", "279", слова "пунктом первым" заменены словами "пунктом 1" в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

В целях единообразного понимания и правильного применения в судебной практике некоторых норм законодательства о защите авторского права и смежных прав, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

1. Отношения, возникающие в связи с созданием и использованием произведений науки, литературы и искусства (авторское право), постановок, исполнений, фонограмм, передач организаций эфирного и кабельного вещания регулируются Гражданским кодексом Республики Казахстан (далее – ГК), Законом Республики Казахстан "Об авторском праве и смежных правах" (далее – Закон) и иными нормативными правовыми актами.

Законодательные акты Республики Казахстан, усиливающие защиту авторских и смежных прав, применяются, если не противоречат правилам, установленным международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан.

В настоящее время Республика Казахстан является участницей следующих международных договоров, регулирующих данные правоотношения:

Бернской конвенции об охране литературных и художественных произведений (Берн, 9 сентября 1886 года, Закон Республики Казахстан от 10 ноября 1998 года № 297-1 "О присоединении к Бернской конвенции об охране литературных и художественных произведений");

Конвенции об охране интересов производителей фонограмм от незаконного воспроизводства их фонограмм (Женева, 29 октября 1971 года, Закон Республики Казахстан от 7 июня 2000 года № 54-ІІ "О присоединении Республики Казахстан к Конвенции об охране интересов производителей фонограмм от незаконного воспроизводства их фонограмм");

Всемирной конвенции об авторском праве (Женева, 6 сентября 1952 года, действует в Республике Казахстан в порядке правопреемства международных обязательств и договоров бывшего СССР, вступила в силу для СССР 27 мая 1973 года.);

Международной конвенции об охране прав исполнителей, производителей фонограмм и вещательных организаций (Рим, 26 октября 1961 года, Закон Республики Казахстан от 17 февраля 2012 года № 563-IV "О ратификации Международной конвенции об охране прав исполнителей, производителей фонограмм и вещательных организаций");

Договора Всемирной организации интеллектуальной собственности по авторскому праву в отношении охраны отдельных прав на некоторые виды произведений (Женева, 20 декабря 1996 г., Закон Республики Казахстан от 16 апреля 2004 года № 547-II "О присоединении Республики Казахстан к Договору Всемирной организации интеллектуальной собственности по авторскому праву");

Договора Всемирной организации интеллектуальной собственности по исполнениям и фонограммам (Женева, 20 декабря 1996 года, Закон Республики Казахстан от 16 апреля 2004 года № 546-ІІ "О присоединении Республики Казахстан к Договору Всемирной организации интеллектуальной собственности по исполнениям и фонограммам").

Сноска. Пункт 1 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 25.06.2015 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования).

2. Авторские права возникают в силу факта создания интеллектуальным творческим трудом автора (соавторов) в объективной форме произведений науки, литературы и искусства, виды которых перечислены в статье 972 ГК, статье 7 Закона, и действуют независимо от регистрации произведения в уполномоченном государственном органе.

Авторские права распространяются как на обнародованные, так и на необнародованные произведения, независимо от их содержания и достоинства, а также способа и формы выражения.

Авторские права распространяются не только на произведение в целом, но и на его часть (название, наименование персонажей), если эта часть произведения является результатом творческой деятельности и может быть использована самостоятельно.

Авторские права на произведение, выраженное в устной форме, распространяются только в том случае, если оно публично произнесено (исполнено).

3. Лица, оказывавшие автору техническую помощь (печать, корректировка и так далее), не могут признаваться соавторами произведения.

Перечисленные в статье 974 ГК и в статье 8 Закона объекты, а также собственно идеи, методы, процессы, способы, концепции, принципы, открытия, факты не относятся к объектам авторского права и правовой защитой не обеспечиваются.

4. Авторские права включают в себя:

личные неимущественные права автора, перечисленные в статье 977 ГК и в статье 15 Закона. Эти права (право авторства, право на авторское имя, право на обнародование, право на отзыв и право на неприкосновенность произведения) являются неотчуждаемыми. Наследники автора или лицо, на которое автор возложил охрану его личных неимущественных прав, а равно уполномоченный государственный орган при отсутствии наследников, вправе осуществлять защиту этих прав автора без ограничения каким-либо сроком исковой давности в соответствии с подпунктом 1) статьи 187 ГК;

имущественные (исключительные) права, перечисленные в статье 978 ГК и в статье 16 Закона. Эти права при их нарушении могут защищаться как автором, так и его наследниками, лицами, которым конкретные или все имущественные права автора переданы по авторскому договору, а равно уполномоченным государственным органом, способами, предусмотренными пунктом 1 статьи 49 Закона. К требованиям о защите имущественных прав автора применяется общий срок исковой давности, предусмотренный пунктом 1 статьи 178 ГК.

Сноска. Пункт 4 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2015 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. Имущественные (исключительные) права автора действуют в течение всей жизни автора и семидесяти лет после его смерти. Этот срок распространяется на каждое произведение автора, независимо от того, считается ли произведение оконченным, единым или состоящим из отдельных частей.

Имущественные (исключительные) права соавторов действуют в течение всей жизни каждого из соавторов и семидесяти лет после смерти автора, пережившего других соавторов.

В случае смерти автора (соавторов) исчисление срока действия имущественных (исключительных) прав автора (соавторов) производится, начиная с первого января года, следующего за годом смерти автора (последнего из соавторов).

Если ранее предусмотренный пунктом 1 статьи 982 ГК и пунктом 1 статьи 28 Закона пятидесятилетний срок охраны имущественных (исключительных) прав автора (соавторов) произведения истек до 26 ноября 2005 года - даты введения в действие Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам интеллектуальной собственности", то семидесятилетний срок охраны этих прав не применяется.

6. Имущественные (исключительные) права автора в отношении произведения, обнародованного анонимно или под псевдонимом, действуют в течение семидесяти лет после даты его правомерного обнародования.

Под правомерным обнародованием произведения следует понимать доведение его до всеобщего сведения с согласия автора или его наследников путем опубликования, публичного исполнения, публичного показа, сообщения в эфир, в том числе по кабелю.

Если в течение семидесяти лет после обнародованного анонимно или под псевдонимом произведения его автор раскроет свою личность или его личность не будет вызывать сомнений, то имущественные (исключительные) права автора будут действовать в течение его жизни и семидесяти лет после его смерти.

7. Имущественные (исключительные) права автора произведения, впервые выпущенного в свет (обнародованного) в течение тридцати лет после смерти автора, действуют в течение семидесяти лет после выпуска произведения в свет. Срок действия такого права автора исчисляется с первого января года, следующего за годом выпуска произведения.

Если автор произведения был репрессирован и реабилитирован посмертно, то срок охраны имущественных (исключительных) прав автора на созданные произведения действует в течение семидесяти лет, начиная с первого января года, следующего за годом реабилитации.

8. Истечение срока охраны имущественных (исключительных) прав автора означает, что произведение перешло в общественное достояние.

Произведение, перешедшее в общественное достояние, может быть использовано любым лицом без выплаты авторского вознаграждения при соблюдении права авторства, права на имя автора и права на защиту репутации автора произведения.

9. Имущественные (исключительные) права автора или исполнителя произведения, перешедшие к нескольким наследникам по закону или завещанию без конкретизации наследуемых объектов авторского права и (или) смежных прав, свидетельствует о возникновении прав на совместное использование всех произведений автора и (или) объектов смежных прав. При этом ни один из наследников не вправе без достаточных к тому оснований запрещать использование произведений. Вознаграждение за использование произведения распределяется между наследниками соответственно наследственным долям.

10. Авторское право не связано с правом собственности на материальный объект, в котором выражено произведение. Передача прав на материальный объект не влечет передачу имущественных прав на использование произведения.

11. Имущественные (исключительные) права автора, уступленные полностью или частично им или его наследниками по авторскому договору, в случае их нарушения другими физическими или юридическими лицами могут защищаться обладателями таких прав от своего имени путем предъявления иска о запрете использовать произведение нарушителем таким же способом, какой предусмотрен авторским договором.

Если обладатель имущественных (исключительных) прав автора, уступленных ему по авторскому договору, не осуществляет защиту этих нарушенных прав, то такая защита может осуществляться автором или его наследниками самостоятельно.

12. Исходя из содержания и формы авторского договора, предусмотренных статьей 32 Закона, автор или его наследники, а равно работодатель - обладатель имущественных прав на служебное произведение, могут уступать имущественные (исключительные) права другим лицам.

По авторскому договору не могут передаваться исключительные (имущественные) права в отношении произведения, которое автор желает создать в будущем.

Условия авторского договора, ограничивающие права автора на создание в будущем произведений на конкретную тему или в конкретной области науки, литературы или искусства, а также противоречащие положениям Закона, являются недействительными.

13. Смежными неимущественными и имущественными правами, предусмотренными соответственно статьями 37 , 38 , 39 и 40 Закона, на постановки, исполнения, фонограммы, передачи организаций эфирного и кабельного вещания обладают исполнители, производители фонограмм и организации эфирного и кабельного вещания.

Смежные неимущественные права являются неотчуждаемыми.

Имущественные смежные права исполнителя (например, актера, певца, танцора, музыканта, исполнителя эстрадного, циркового или кукольного номера, дирижера, режиссера-постановщика) на исполнение путем воспроизведения; производителя фонограмм на воспроизведение и распространение фонограммы или права организации эфирного и кабельного вещания на использование передачи могут быть полностью или частично уступлены другим лицам на основании лицензионного договора.

В то же время осветители, звукооформители и другие лица, осуществляющие технические функции в процессе исполнения произведения, изготовления фонограмм или передач смежными имущественными правами не обладают.

Разъяснить, что в соответствии с подпунктами 18), 19) статьи 2 Закона под воспроизведением понимается изготовление одного или более постоянных или временных экземпляров произведений или объектов смежных прав любым способом и в любой форме, полностью или частично, непосредственно или косвенно. При этом видами воспроизведения является изготовление одного или более экземпляров двухмерного или трехмерного произведения, а также любое постоянное или временное хранение произведений или объектов смежных прав в любой материальной форме, в том числе в открытой информационно-коммуникационной сети.

Под репродуцированием или репрографическим воспроизведением понимается факсимильное воспроизведение в любом размере и форме одного или более экземпляров оригиналов или копий письменных и других графических произведений посредством фотокопирования или с помощью других технических средств, иных, чем издание, в том числе, таких как печать, сканирование, цифровое копирование.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 25.06.2015 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования).

13-1. Размещение объектов авторского права и (или) смежных прав в телекоммуникационных сетях, в частности, в сети Интернет, является использованием данных объектов в виде доведения до всеобщего сведения в соответствии с подпунктом 10-1) пункта 2 статьи 16 Закона. Так, запись произведения или объекта смежных прав в память электронно-вычислительной машины является использованием, если по инициативе лица, совершившего запись, неопределенный круг лиц получает доступ к этому произведению или объекту смежных прав. Созданные (полученные) в результате такого использования экземпляры произведений или объектов смежных прав с нарушением Закона являются контрафактными.

Лица, осуществившие подобные действия, признаются нарушителями авторского права и (или) смежных прав.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 13-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного суда РК от 25.06.2015 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования); с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. Авторский договор как двусторонняя сделка может быть зарегистрирован в уполномоченном государственном органе только в том случае, если такая регистрация предусмотрена сторонами договора.

Имущественные (исключительные) права, не уступленные по авторскому или лицензионному договору, считаются не переданными.

Имущественные (исключительные) права, уступленные на основании авторского или лицензионного договора, могут передаваться третьим лицам обладателем этих прав на срок и в объеме, не превышающих указанный срок и объем в названных договорах, и только в том случае, если такая уступка предусмотрена этими договорами.

Нарушение существенных условий авторского договора, предусмотренных пунктом 1 статьи 32 Закона, является нарушением авторского права, так как указанные действия осуществляются за пределами правомочий, предоставленных автором. Экземпляры произведений и фонограмм, изготовленные и (или) распространенные с нарушением существенных условий договора о передаче исключительных прав, являются контрафактными. В частности, если воспроизведение превышает тираж, предусмотренный в договоре, то превышение тиража следует рассматривать как нарушение авторского права и смежных прав.

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 25.06.2015 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования).

15. Если произведение создано в порядке выполнения работником трудовых обязанностей, по служебному заданию работодателя, то личные неимущественные права автора произведения принадлежат работнику. Если произведение создано в рабочее время или с использованием имущества работодателя, но не отвечает указанным в настоящем пункте признакам, оно не может относиться к категории служебного.

Размер и порядок выплаты авторского вознаграждения за использование служебного произведения устанавливается договором между автором и работодателем. Такой договор носит гражданско-правовой характер и на него распространяются положения, установленные главой 23 ГК.

Однако по истечении десяти лет с момента представления произведения, а при согласии работодателя - ранее, право на использование произведения и получение авторского вознаграждения переходит к работнику в полном объеме независимо от договора, заключенного с работодателем.

16. При отсутствии иных доказательств автором произведения считается лицо, указанное в качестве автора на оригинале или экземпляре произведения.

Созданное в соавторстве произведение считается образующим неразрывное целое, если составляющие его части не могут быть использованы самостоятельно. Если такое произведение образует неразрывное целое, то ни один из соавторов или наследник любого соавтора не вправе без достаточных к тому оснований запрещать использование такого произведения предусмотренными законодательными актами способами.

Споры о соавторстве на произведение, образующее неразрывное целое, разрешаются судом с учетом факта признания соавторства на момент обнародования такого произведения.

Произведение, созданное совместным творческим трудом соавторов и состоящее из частей, каждая из которых имеет самостоятельное значение, относится к произведениям с раздельным соавторством. Каждый из авторов может самостоятельно использовать созданную им часть произведения, имеющую самостоятельное значение, по своему усмотрению, если иное не предусмотрено соглашением между ними.

17. Составное произведение представляет собой сборник, состоящий из произведений разных авторов и других материалов, подобранных и (или) расположенных в определенном порядке творческим трудом составителя при соблюдении прав авторов каждого из произведений, включенных в сборник. Авторы включенных в сборник произведений вправе использовать свои произведения самостоятельно, независимо от составного произведения, если иное не предусмотрено авторским договором с составителем сборника.

Исключительные права на использование выпущенных в свет энциклопедий, сборников научных трудов и других периодических изданий принадлежит издателю, однако авторы, включенных в такие издания произведений, сохраняют исключительные права на использование своих произведений независимо от издания в целом.

18. Аудиовизуальное произведение (кинофильм, видеофильм, и иные произведения, указанные в пункте 4 статьи 2 Закона) считается публично исполненным, если оно показано в кинотеатрах или иных местах, открытых для свободного доступа, либо в местах, где присутствуют лица, не принадлежащие к обычному кругу семьи.

К обычному кругу семьи следует относить не только лиц, состоящих между собой в родственных отношениях, но и иных лиц, характер взаимоотношений которых с указанными родственниками свидетельствует о длительности общения, доверительном характере отношений, или о наличии других обстоятельств, позволяющих утверждать о существовании общих интересов.

Авторы музыкального произведения (с текстом или без текста), специально создавшие его для включения в кино-, видеофильмы, спектакли, диафильмы, слайдофильмы и подобные этим произведения, имеют право на получение авторского вознаграждения за использование этого музыкального произведения при каждом публичном показе, публичном исполнении и сообщении, сдаче в прокат (наем) этих аудиовизуальных произведений. Таким же правом обладают авторы ранее созданных музыкальных произведений, впоследствии включенных в аудиовизуальное произведение, спектакль.

Сноска. Пункт 18 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. Произведения, созданные в результате перевода, переделки, аранжировки или другой переработки существующих произведений, относятся к производным произведениям.

Введение в гражданский оборот производного произведения с нарушением авторских прав автора основного произведения либо имущественных прав наследников или обладателей имущественных прав автора влечет предусмотренную законодательными актами Республики Казахстан ответственность.

20. Под правомерным обнародованием произведения (введением в гражданско-правовой оборот) понимается осуществление с согласия автора произведения действий, которые впервые делают произведение доступным неопределенному кругу лиц посредством его опубликования, публичного показа, публичного исполнения, доведения до всеобщего сведения, совершения сделок купли-продажи экземпляров произведения и иными способами.

При обнародовании произведения анонимно или под псевдонимом издатель произведения считается представителем автора и осуществляет защиту законных прав и интересов автора. При подаче издателем иска в защиту прав и законных интересов автора к заявлению приобщается экземпляр произведения, на котором указано наименование издателя. Подлинное имя автора произведения указывается в авторском договоре, которым устанавливаются отношения между автором и издателем. Указанный договор в судебном заседании не исследуется. Если до окончания судебного заседания автор не раскроет свою личность, то, при обоснованности заявленного требования, суд принимает решение об удовлетворении иска в пользу издателя.

21. В случаях, предусмотренных пунктом 1 статьи 18, статьями 19 , 20 , 21 , 22 , 23 , 24 и 25 Закона, правомерно обнародованное произведение, может использоваться без согласия автора и без выплаты авторского вознаграждения.

22. Без согласия производителя фонограммы и исполнителя, исполнение которого записано на фонограмме, допускается публичное исполнение произведения с использованием технических средств в барах, кафе, ресторанах и других публичных местах обслуживания граждан, но с выплатой авторского вознаграждения, если такое исполнение производится в присутствии лиц, не относящихся к обычному кругу семьи. При решении вопроса о том, относятся ли присутствующие при таком исполнении произведения лица, к обычному кругу семьи, следует принимать во внимание не только наличие родственных отношений, но и личные связи, период общения и характер взаимоотношений, а также иные обстоятельства (свадьба, юбилейное или иное торжественное мероприятие и другое).

За указанный вид публичного исполнения авторское вознаграждение выплачивается в размере, предусмотренном постановлением Правительства Республики Казахстан от 20 октября 2004 года N 1083 "Об утверждении минимальных ставок авторского вознаграждения за некоторые виды использования произведений". В этом случае исполнитель или производитель фонограмм не обладает правом на взыскание компенсации, предусмотренной статьей 49 Закона.

23. Под контрафактными экземплярами произведения, фонограммы аудиовизуального произведения, передачи организации эфирного и кабельного вещания понимаются экземпляры объекта авторского права и смежных прав, которые изготовлены, распространяются или иным образом используются с нарушением личных неимущественных или имущественных (исключительных) прав автора, исполнителя, производителя фонограмм, организации эфирного и кабельного вещания, либо экземпляры правомерно обнародованных объектов авторского права и смежных прав, с которых удалена или неправомерно нанесена информация об авторе или обладателе смежных прав. К контрафактным экземплярам также относятся экземпляры произведения или фонограммы, превышающие количество экземпляров (тираж), предусмотренные авторским или лицензионным договором, распространяемые на территории не предусмотренной договором, изготовленные на материальном носителе, не предусмотренном указанными договорами, а равно произведения или фонограммы, в которые неправомерно включены другие объекты авторского права и смежных прав.

При определении значительности ущерба, значительности размера, наличии крупного ущерба или крупного размера при установлении факта нарушения авторских и смежных прав, влекущих уголовную ответственность, надлежит учитывать разъяснения, содержащиеся в пунктах 2) и 38) статьи 3 Уголовного кодекса Республики Казахстан.

Понятие контрафактности экземпляров произведений и (или) фонограмм является правовым, поэтому вопрос о контрафактности экземпляров произведений или фонограмм не может ставиться перед экспертом. При назначении экспертизы в связи с необходимостью исследования объектов авторского права и (или) смежных прав суды должны соблюдать требования о недопустимости привлечения в качестве экспертов или специалистов лиц, связанных трудовыми или договорными отношениями с правообладателями. В случае необходимости получения информации о специальных формах защиты объектов авторского и смежного права (специальные метки на дисках, художественных произведениях и т. д.), которые известны только правообладателю, его сотрудники и иные связанные с ним лица могут быть вызваны в суд только в качестве свидетелей.

Сноска. Пункт 23 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.06.2015 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования).

24. По делам о защите авторских и смежных прав истцами являются автор (соавтор) произведения, исполнитель, производитель фонограмм, организация эфирного и кабельного вещания, наследники имущественных прав автора и исполнителя, издатели анонимных произведений, лица, которым конкретные имущественные права уступлены на основании

авторского или лицензионного договора.

Иные лица могут предъявлять иск в интересах автора или обладателя смежных прав только при наличии доверенности. Организации, управляющие имущественными правами на коллективной основе, уполномоченный государственный орган, если наследники автора или исполнителя отсутствуют либо произведение перешло в общественное достояние, являются представителями истца в соответствии с уставной деятельностью или законом. Предъявление иска в соответствии с уставной деятельностью может иметь место в том случае, если между названной организацией и автором или исполнителем заключен договор на управление их имущественными (исключительными) правами на коллективной основе.

Организация, управляющая имущественными правами на коллективной основе вправе предъявить иск о защите нарушенных в Республике Казахстан прав иностранного автора или исполнителя, если между этой организацией и иностранной организацией по управлению аналогичными правами заключен договор об управлении в Республике Казахстан такими правами иностранного автора или исполнителя.

Организация, управляющая имущественными правами на коллективной основе по своей инициативе не вправе отказаться от иска, заявленного в интересах автора или исполнителя - членов организации, или заключить мировое соглашение, условием которого является отказ от возмещения убытков, причиненных ответчиком, отказ от взыскания дохода, полученного ответчиком, или отказ от выплаты компенсации взамен убытков или дохода, если совершение такого процессуального действия не предусмотрено доверенностью, выданной организации автором или исполнителем произведения.

Документами, подтверждающими право организации на обращение в суд с заявлением о защите авторского и (или) смежных прав, являются устав организации, управляющей имущественными правами на коллективной основе, договор с обладателем авторских и (или) смежных прав на управление имущественными правами на коллективной основе и (или) договор с иностранной организацией, управляющей аналогичными правами.

Сноска. Пункт 24 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 25.06.2015 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования).

25. Надлежащим ответчиком по делу о защите авторских или смежных прав является лицо, которое своими действиями нарушило личные неимущественные или имущественные права автора (его наследников) или обладателя смежных прав либо права обладателей имущественных прав, уступленных им на основании авторского или лицензионного договора.

Типография, осуществляющая печатание тиража экземпляров произведения в соответствии с договором и издателем, выполняет технические функции и надлежащим ответчиком не является. Если же типография по своей инициативе увеличивает тираж издания, то она считается изготовителем контрафактных экземпляров произведения и несет предусмотренную законодательными актами Республики Казахстан ответственность.

В качестве ответчиков могут выступать несколько лиц, которые, в зависимости от нарушения имущественных прав автора или исполнителя, несут солидарную либо долевую ответственность.

26. В соответствии со статьей 26 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – ГПК) дела о защите нарушенных авторских или смежных прав, в том числе в связи с созданием и использованием служебного произведения, подсудны районным (городским) судам.

Если сторонами в споре, вытекающем из нарушения авторских или смежных прав, являются юридические лица или граждане, осуществляющие предпринимательскую деятельность без образования юридического лица, то такой спор подсуден специализированному межрайонному экономическому суду. При этом не имеет значения, осуществил ли гражданин явочную регистрацию в налоговом органе в качестве лица, осуществляющего предпринимательскую деятельность без образования юридического лица.

Исковые заявления, подаваемые организациями, управляющими имущественными правами на коллективной основе в интересах авторов, по фактам нарушения имущественных прав авторов, членов указанных организаций или представителей, рассматриваются в судах общей юрисдикции.

Иски о защите нарушенных авторских или смежных прав подаются в суд по месту нахождения ответчика. Иски, вытекающие из авторского или лицензионного договора, в которых определено место исполнения, могут быть предъявлены в суд по месту исполнения названных договоров.

Сноска. Пункт 26 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.06.2015 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования).

27. В соответствии с подпунктом 2) статьи 616 Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)" истцы освобождаются от уплаты государственной пошлины при подаче исков по делам, связанным с защитой нарушенных неимущественных и (или) имущественных авторских или смежных прав.

Сноска. Пункт 27 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 25.06.2015 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 20.04.2018 № 7 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

28. Поскольку статьей 9 ГК и статьей 49 Закона предусмотрено, что защита нарушенных авторских или смежных прав в гражданском судопроизводстве может осуществляться перечисленными в законе способами, то при рассмотрении заявления истца об обеспечении иска суд в порядке статьи 156 ГПК вправе применить такую обеспечительную меру, которая соответствует заявленному иску.

Если заявлено требование о признании права или о восстановлении положения, существовавшего до нарушения права, то судья может, например, запретить ответчику совершать какие-либо действия по воспроизведению или распространению спорного объекта авторского права или смежных прав, наложить арест на экземпляры произведения, фонограммы, программу организации эфирного и кабельного вещания.

Если заявлено требование о пресечении действий, нарушающих право или создающих угрозу его нарушения, то судья может, например, наложить арест на изготовленные экземпляры произведения, на материалы, предназначенные для использования в изготовлении контрафактных экземпляров, запретить ответчику совершать конкретные действия, которые совершаются ответчиком с нарушением авторских или смежных прав, либо запретить ответчику совершать действия, по своему содержанию свидетельствующие о подготовке к нарушению законных прав и интересов обладателя авторского или смежных прав, о передаче закупленного оборудования на ответственное хранение.

Если заявлено требование о возмещении убытков, в том числе упущенной выгоды, о взыскании дохода либо о взыскании компенсации вместо возмещения убытков или дохода, то судья вправе наложить арест на имущество должника, находящееся у него или у других лиц.

Определение суда об обеспечении иска не должно содержать выводы по существу возникшего спора и предопределять решение по делу.

Сноска. Пункт 28 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 25.06.2015 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования).

29. Поскольку в соответствии со статьей 9 Закона действует презумпция авторства, то при отсутствии иного, автором произведения считается лицо, указанное в качестве автора на оригинале или экземпляре произведения.

При рассмотрении дел о защите нарушенных авторских или смежных прав истец в соответствии со статьей 72 ГПК обязан доказать факт неправомерного использования ответчиком принадлежащих ему прав, а ответчик обязан доказать, что совершенные им в отношении объекта авторского права или смежных прав действия соответствуют требованиям Закона и не нарушают прав автора, исполнителя, производителя фонограмм или организации эфирного и кабельного вещания. В противном случае ответчик должен признаваться нарушителем авторского или смежных прав с привлечением к гражданско-правовой ответственности.

30. В случае нарушения личных неимущественных прав автора или исполнителя произведения, автор или исполнитель вправе требовать возмещения морального вреда.

Поскольку личные неимущественные права автора или исполнителя произведения не переходят к наследникам ни по закону, ни по завещанию, наследники не вправе заявлять иск о возмещении морального вреда в свою пользу, а нарушенные личные неимущественные права таких авторов и исполнителей подлежат защите иными предусмотренными законом способами.

31. Предусмотренные статьей 279 ГПК основания оставления заявления без рассмотрения являются исчерпывающими, в связи с чем представитель истца не вправе по своей инициативе, если такое полномочие не предоставлено ему надлежащим образом оформленной доверенностью, ходатайствовать перед судом об оставлении заявления о защите нарушенных авторского или смежных прав без рассмотрения.

32. При удовлетворении иска о защите нарушенных авторских или смежных прав суд вправе вынести решение о конфискации контрафактных экземпляров произведения или фонограммы, а также материалов и оборудования, непосредственно использованных для воспроизведения таких контрафактных экземпляров, независимо от того, заявлялось ли истцом такое требование.

Контрафактные экземпляры произведения или фонограммы, с учетом мнения истца, судом могут быть переданы истцу, если такие экземпляры соответствуют требованиям качества. Если контрафактные экземпляры не были реализованы, то заявленное истцом требование о взыскании дохода или возмещении убытков, удовлетворению не подлежит.

Если контрафактные экземпляры не отвечают требованиям качества, то они по решению суда подлежат уничтожению.

Сноска. Пункт 32 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования).

33. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан
Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания

Авторлық құқық және сабақтас құқықтарды қорғау жөніндегі заңнаманың кейбір нормаларын соттардың қолдануы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 25 желтоқсандағы N 11 Нормативтік қаулысы.

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 25.06.2015 № 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "АІЖК" деген сөз "АПК-нің" деген сөзбен; "27", "65", "159", "249" деген цифрлар тиісінше "26", "72", "156", "279" деген цифрлармен; "бірінші тармағында" деген сөздер "1-тармағында" деген сөздермен ауыстырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Сот тәжірибесінде авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы кейбір заң нормаларын біркелкі түсіну және дұрыс қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

1. Ғылым, әдебиет және өнер (авторлық құқық) туындыларын, қойылымдар, орындаулар, фонограммалар, эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдарының хабарларын жасауға және пайдалануға байланысты туындаған қатынастар Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексімен (бұдан әрі — АК), "Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен (бұдан әрі — Заң) және өзге де нормативтік құқықтық актілермен реттеледі.

Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда белгіленген ережелерге қайшы келмесе, Қазақстан Республикасының авторлық және сабақтас құқықтарды қорғауды күшейтетін заң актілері қолданылады.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы осы құқықтық қатынастарды реттейтін мына халықаралық шарттардың қатысушысы болып табылады:

Әдеби және көркем туындыларды қорғау жөніндегі Берн конвенциясы (Берн, 1886 жылғы 9 қыркүйек, "Қазақстан Республикасының Әдеби және көркем туындыларды қорғау жөніндегі Берн конвенциясына қосылуы туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 10 қарашадағы № 297-1 Заңы);

Фонограмма жасаушылардың мүдделерін олардың фонограммаларын заңсыз көшіріп көбейтуден қорғау жөніндегі конвенция (Женева, 1971 жылғы 29 қазан, "Қазақстан Республикасының Фонограмма жасаушылардың мүдделерін олардың фонограммаларын заңсыз көшіріп көбейтуден қорғау жөніндегі конвенцияға қосылуы туралы" Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 7 маусымдағы № 54-II Заңы);

Дүниежүзілік авторлық құқық туралы конвенциясы (Женева, 1952 жылғы 6 қыркүйек, Қазақстан Республикасында бұрынғы КСРО-ның халықаралық міндеттемелері мен шарттарын құқықтық иелену тәртібімен қолданылады, КСРО үшін 1973 жылғы 27 мамырда күшіне енді.);

Фонограмма орындаушылардың, өндірушілердің және хабар тарату ұйымдарының құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенция (Рим, 1961 жылғы 26 қазан, "Орындаушылардың, фонограмма жасаушылардың және хабар тарату ұйымдарының құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияны ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 17 ақпандағы № 563-IV Заңы);

Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының шығармалардың кейбір түрлеріне жекелеген құқықтарды қорғауға қатысты авторлық құқық жөніндегі шарты (Женева, 1996 жылғы 20 желтоқсан, "Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының авторлық құқық жөніндегі шартына қосылуы туралы" Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 16 сәуірдегі № 547-II Заңы);

Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының орындаушылықтар мен фонограммалар жөніндегі шарты (Женева, 1996 жылғы 20 желтоқсан, "Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының орындаушылықтар мен фонограммалар жөніндегі шартына қосылуы туралы" Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 16 сәуірдегі № 546-II Заңы).

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 25.06.2015 № 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

2. Авторлық құқықтар АК 972-бабында, Заңның 7-бабында көрсетілген ғылым, әдебиет және өнер туындылары түрлерінің автордың (тең авторлардың) санаткерлік шығармашылық еңбегімен объективтік нысанда жасалу фактісіне қарай туындайды және туындының уәкілетті мемлекеттік органда тіркелген-тіркелмегеніне қарамастан қолданылады.

Авторлық құқықтар туындының мазмұны мен маңызына, берілу әдісі мен нысанына, сондай-ақ, халыққа жария етілген-етілмегеніне қарамастан қолданылады.

Егер туындының бөлігі (атауы, кейіпкерлердің аттары) шығармашылық жұмыстың нәтижесі болып табылса және оны дербес пайдалану мүмкін болса, онда авторлық құқықтар тұтастай туындыға ғана емес, оның осы бөлігіне де жүреді.

Ауызша нысандағы туындыға авторлық құқық ол көпшілік алдында айтылған (орындалған) жағдайда ғана қолданылады.

3. Авторға техникалық көмек көрсеткен (басу, түзету және т.б.) тұлғалар туындының тең авторлары болып таныла алмайды.

АК 974-бабында және Заңның 8-бабында көрсетілген объектілер, сондай-ақ идеялар, әдістер, процестер, тәсілдер, тұжырымдамалар, принциптер, жаңалықтар, фактілер авторлық құқықтың объектілеріне жатпайды және құқықтық қорғалумен қамтамасыз етілмейді.

4. Авторлық құқықтар құрамына:

автордың АК 977-бабында және Заңның 15-бабында көрсетілген жеке мүліктік емес құқықтары кіреді. Бұл құқықтар (авторлық құқық, авторлық есімге құқық, халыққа жария ету құқығы, туындыны кері қайтарып алу және оған қол сұқпаушылық құқығы) иеліктен шығарылмайды. Автордың мұрагерлері немесе автор өзінің мүліктік емес құқықтарын қорғауды жүктеген тұлға, сондай-ақ мұрагерлер болмаған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган, автордың осы құқықтарын АК-нің 187-бабының 1) тармақшасына сәйкес қандай да бір талап беру мерзімінің ескіруімен шектелусіз қорғауды жүзеге асыруға құқылы.

АК 978-бабында және Заңның 16-бабында көрсетілген мүліктік (айрықша) құқықтар кіреді. Бұл құқықтар бұзылған жағдайда оны автор, сондай-ақ оның мұрагерлері, автордың нақты немесе барлық мүліктік құқықтары авторлық шарт бойынша берілген тұлғалар, сондай-ақ уәкілетті мемлекеттік орган Заңның 49-бабының 1-тармағында қарастырылған тәсілдермен қорғай алады. Автордың мүліктік құқықтарын қорғау туралы талаптарға АК 178-бабының 1-тармағында қарастырылған жалпы талап қою мерзімінің ескіруі қолданылады.

Ескерту. 4-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.06.2015 № 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

5. Автордың мүліктік (айрықша) құқықтары оның бүкіл өмірі бойы және қайтыс болғаннан кейін жетпіс жыл бойы күшін сақтайды. Бұл мерзім туындының аяқталған-аяқталмағанына, біртұтас немесе жеке бөліктерден тұратындығына қарамастан автордың кез келген шығармасына қолданылады.

Тең авторлардың мүліктік (айрықша) құқықтары әр тең автордың бүкіл өмірі бойы және басқа тең авторлардан ұзақ өмір сүрген автор қайтыс болғаннан кейін жетпіс жыл бойы күшін сақтайды.

Автор (тең авторлар) қайтыс болған жағдайда автордың (тең авторлардың) мүліктік (айрықша) құқықтарының күшіне ену мерзімі автор (соңғы тең автор) қайтыс болған жылдан кейінгі жылдың бірінші қаңтарынан бастап саналады.

Егер туынды авторының (тең авторлардың) бұрын АК 982-бабының 1-тармағында және Заңның 28-бабының 1-тармағында қарастырылған мүліктік (айрықша) құқықтарын қорғаудың елу жылдық мерзімі 2005 жылғы 26 қарашаға дейін ("Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне зияткерлік меншік құқықтары мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 22 қарашадағы N 90-ІІІ Заңының ресми жарияланған күні) өтіп кетсе, онда бұл құқықтарды қорғаудың жетпіс жылдық мерзімі қолданылмайды.

6. Жасырын немесе бүркеншік атпен жария етілген туындыға автордың мүліктік (айрықша) құқықтары ол заңды түрде халыққа жария етілген күннен кейін жетпіс жыл бойы күшін сақтайды.

Автордың немесе оның мұрагерлерінің келісімімен туындыны жариялау, көпшілік алдында орындау, көпшілікке көрсету, эфир, оның ішінде кабель бойынша хабарлау туындыны заңды түрде халыққа жария ету деп танылады.

Егер жасырын немесе бүркеншік атпен халыққа жария етілген туындының авторы жетпіс жылдың ішінде өзінің шын есімін ашса немесе оның кім екені күмән тудырмаса, онда автордың мүліктік (айрықша) құқықтары оның өмірі бойы және қайтыс болғаннан кейін жетпіс жыл бойы күшінде болады.

7. Автор қайтыс болғаннан кейін отыз жыл ішінде бірінші рет жарыққа шығарылған (жария етілген) туындыға автордың мүліктік (айрықша) құқығы туынды жарыққа шығарылғаннан кейін жетпіс жыл бойы күшінде болады. Автордың мұндай құқығының күшіне ену мерзімі туынды жарыққа шыққаннан кейінгі жылдың бірінші қаңтарынан бастап есептеледі.

Егер туындының авторы қуғын-сүргінге ұшырап, қайтыс болғаннан кейін ақталса, онда жасалған туындыларға автордың мүліктік (айрықша) құқықтарын қорғау мерзімі ақталған жылдан кейінгі жылдың бірінші қаңтарынан бастап жетпіс жыл бойы күшінде болады.

8. Автордың мүліктік (айрықша) құқығын қорғау мерзімінің өтуі туындының қоғамдық игілікке айналғанын білдіреді.

Туынды қоғамдық игілікке айналған кезде оны кез келген адам авторлық сыйақы төлемей, авторлық құқық, автор есімінің құқығы мен оның беделін қорғау құқығын сақтай отырып пайдалана алады.

9. Авторлық құқықтың және (немесе) сабақтас құқықтардың объектілері нақтыланбай, автордың немесе туындыны орындаушының мүліктік (айрықша) құқықтарының заң бойынша немесе өсиетпен бірнеше мұрагерге ауысуы автордың барлық туындыларына және (немесе) сабақтас құқықтардың объектілеріне бірлесіп қолдану құқығы пайда болғанын көрсетеді. Бұл ретте жеткілікті негізі болмаса мұрагерлердің бірде біреуі туындыны пайдалануға тыйым салуға құқылы емес. Туындыны пайдаланғаны үшін төленетін сыйақы мұрагерлерге мұрадағы үлесіне сәйкес бөлінеді.

10. Авторлық құқық туынды түсірілген материалдық объектіге меншік құқығымен байланысты емес. Материалдық объектіге құқықтың берілуі туындыны пайдалануға мүліктік құқықтың берілуіне әкеп соқпайды.

11. Автордың өзі немесе оның мұрагерлері авторлық шарт бойынша толық немесе ішінара берген мүліктік (айрықша) құқықтарды басқа жеке немесе заңды тұлғалар бұзған жағдайда, осы құқықты иеленушілер авторлық шартта қарастырылған тәсілмен, құқық бұзушының туындыны пайдалануына тыйым салу туралы өз атынан талап қою арқылы оны қорғай алады.

Егер автордың мүліктік (айрықша) құқықтарын авторлық шарт бойынша иеленген адам бұзылған құқықтарды қорғауды жүзеге асырмаса, онда мұны автор немесе оның мұрагерлері өз бетімен жүзеге асыра алады.

12. Автор немесе оның мұрагерлері, сондай-ақ қызметтік туындыға мүліктік құқықты иеленуші - жұмыс беруші авторлық шарт бойынша басқа тұлғаларға мүліктік (айрықша) құқықтарын бере алады, мұндай авторлық шарттың мазмұны мен нысаны Заңның 32-бабында қарастырылған.

Автордың болашақта жасалуы мүмкін туындыларына қатысты мүліктік (айрықша) құқықтар авторлық шарт бойынша беріле алмайды.

Автордың болашақта нақты тақырыпқа немесе ғылым, әдебиет немесе өнердің нақты салаларында туындылар жасау құқықтарын шектейтін, сондай-ақ Заңның ережелеріне қайшы келетін авторлық шарт талаптары жарамсыз болып табылады.

13. Орындаушылар, фонограмма жасаушылар, эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдары қойылымдарға, орындауларға, фонограммаларға, эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдарының хабарларына тиісінше Заңның 37, 38, 39 және 40-баптарында көзделген мүліктік емес және мүліктік сабақтас құқықтарды иеленеді.

Мүліктік емес сабақтас құқықтар иеліктен шығарылмайды.

Орындаушының (мысалы, актер, әнші, биші, музыкант, эстрадалық, цирк немесе қуыршақ қойылымдарының орындаушысы, дирижер, қоюшы-режиссер) туындыны қайта орындауға, фонограмма жасаушының фонограмманы қайта жасауға және таратуға немесе эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдарының хабарларды пайдалануға мүліктік сабақтас құқықтары лицензиялық шарттың негізінде басқа тұлғаларға толық немесе ішінара берілуі мүмкін.

Бұл ретте туындыны орындау, фонограмма жасау немесе қойылымдар әзірлеу барысында техникалық жұмыстарды жүзеге асыратын жарық берушілер, дыбыс өңдеушілер және басқа да тұлғалар мүліктік сабақтас құқықтарды иеленбейді.

Заңның 2-бабының 18), 19) тармақшаларына сәйкес, қайта шығару деп туындылардың немесе сабақтас құқықтар объектiлерiнiң бiр немесе одан да көп тұрақты немесе уақытша даналарын кез келген тәсілмен және кез келген түрде, толық немесе iшiнара, тiкелей немесе жанама түрде дайындау түсіндірілсін. Осы ретте екi өлшемдiк немесе үш өлшемдiк туындының бiр немесе одан да көп даналарын дайындау, сондай-ақ туындыларды немесе сабақтас құқықтар объектiлерiн кез келген материалдық нысанда, оның ішінде ашық ақпараттық-коммуникациялық желіде кез келген тұрақты немесе уақытша сақтау қайта шығару түрлері болып табылады.

Көшірмелеу немесе репрографиялық қайта шығару деп жазбаша және басқа да графикалық туындылар түпнұсқаларының немесе көшірмелерінің фотокөшірме жолымен немесе басып шығарудан өзге басқа да техникалық құралдар, соның ішінде басып шығару, сканерлеу, цифрлық көшіру арқылы кез келген мөлшерде және нысанда бір немесе одан да көп данасын факсимильдік қайта шығару түсініледі.

Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.06.2015 № 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

13-1. Авторлық құқық және (немесе) сабақтас құқықтар нысандарын телекоммуникация желілерінде, атап айтқанда, Интернет желісінде орналастыру, осы нысандарды Заңның 16-бабы 2-тармағының 10-1) тармақшасына сәйкес, туындыны жалпы жұрттың назарына жеткізу түрінде пайдалану болып табылады. Мәселен, егер белгiсiз адамдар тобы жазбаны жасаған адамның бастамасы бойынша осы туындыға немесе сабақтас құқықтар объектісіне қол жеткiзсе, туындыны немесе сабақтас құқықтар объектісін электрондық-есептеу машинасының жадына жазу пайдалану болып табылады. Осындай пайдаланудың нәтижесінде Заңды бұзып жасалған (алынған) туындылардың даналары немесе сабақтас құқықтар объектілері контрафактілік болып табылады. Осындай әрекеттерді жасаған адамдар авторлық және (немесе) сабақтас құқықтарды бұзушылар деп танылады.

Ескерту. 13-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 25.06.2015 № 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

14. Егер шарттың тараптары осындай тіркеуді қарастырған жағдайда ғана авторлық шарт екіжақты мәміле ретінде уәкілетті мемлекеттік органда тіркелуі мүмкін.

Авторлық немесе лицензиялық шарт бойынша ауыспаған мүліктік (айрықша) құқықтар берілген болып саналмайды.

Авторлық немесе лицензиялық шарттың негізінде берілген мүліктік (айрықша) құқықтарды иеленушілер аталған шарттарда осындай жол берушілік қарастырылған жағдайда ғана және шарттарда көрсетілгеннен аспайтын мерзім мен көлемде осы құқықтарды үшінші тұлғаларға беруі мүмкін.

Заңның 32-бабының 1-тармағында көзделген авторлық шарттың елеулі талаптарын бұзу, аталған әрекеттер автор берген өкілеттіктер шегінен тыс жүзеге асырылатындықтан авторлық құқықты бұзу болып табылады. Ерекше құқықтарды беру туралы шарттың елеулі талаптары бұзылып дайындалған және (немесе) таратылған туындылар мен фонограммалардың даналары контрафактілік болып табылады. Атап айтқанда, егер қайта шығару шартта көрсетілген тираждан асып кетсе, онда тираждың асып кетуін авторлық құқықты немесе сабақтас құқықтарды бұзу деп қарастырған жөн.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.06.2015 № 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

15. Егер туынды қызметкердің қызмет бабындағы міндеттерін орындау, жұмыс берушінің қызметтік тапсырмасын орындау тәртібі бойынша жасалса, онда автордың мүліктік емес жеке құқығын қызметкер иеленеді. Егер туынды жұмыс уақытында жасалса немесе жұмыс берушінің мүлкі қолданылып жасалса, бірақ осы тармақта көрсетілген белгілерге сәйкес келмесе, онда ол қызметтік болып саналмайды.

Қызметтік туындыны пайдаланғаны үшін авторлық сыйақы төлеудің көлемі мен тәртібі автор мен жұмыс берушінің арасындағы шартпен белгіленеді. Мұндай шарт азаматтық-құқықтық сипатта болады және оған АК 23-тарауында белгіленген ережелер қолданылады.

Алайда жұмыс берушімен жасалған шартқа қарамастан, туындыны пайдалану және авторлық сыйақы алу құқығы туынды ұсынылғаннан кейін он жыл өткен соң, ал жұмыс берушінің келісімімен одан да ерте қызметкерге толық көлемде көшеді.

16. Өзге дәлелдер болмаған жағдайда түпнұсқада немесе туындының данасында автор ретінде көрсетілген адам туындының авторы болып саналады.

Егер оның құрамдас бөліктерін дербес пайдалануға болмаса, онда тең авторлықпен жасалған туынды бөлінбейтін біртұтас болып саналады. Егер туынды осындай бөлінбейтін біртұтас болса, онда тең авторлардың бірде бірі немесе кез келген тең автордың мұрагері жеткілікті негіз болмаса осындай біртұтас туындыны заң актілерінде қарастырылған тәсілдермен пайдалануға тыйым салуға құқылы емес.

Бөлінбейтін біртұтас туындыға тең авторлық туралы дауларды сот, осындай туынды жария етілген сәттегі тең авторлықты тану фактісін ескере отырып шешеді.

Тең авторлардың бірлескен шығармашылық еңбегімен жасалған және әрқайсысы өз алдына жеке мәнге ие бөліктерден тұратын туынды тең авторлығы бөлек туындыларға жатады. Авторлардың арасындағы келісімде өзгеше қарастырылмаса, олардың әрқайсысы туындының өзі жасаған дербес мәні бар бөлігін қалауы бойынша дербес пайдалана алады.

17. Әртүрлі авторлардың туындыларынан және басқа да материалдардан тұратын, құрастырушының шығармашылық еңбегінің нәтижесінде әр туынды авторының құқығы сақтала отырып іріктелген және (немесе) белгілі бір тәртіппен орналастырылған жинақ құрама туынды болады. Егер жинақты құрастырушымен жасалған авторлық шартта өзгеше қарастырылмаса, жинаққа енгізілген туындылардың авторлары өз туындыларын құрама туындыға қарамастан дербес пайдалануға құқылы.

Жарыққа шыққан энциклопедияларды, ғылыми еңбектер жинақтарын және басқа да мерзімді басылымдарды пайдалануға айрықша құқық баспагерге беріледі, алайда мұндай басылымдарға енгізілген туындылардың авторлары өз туындыларын тұтас басылымға қарамастан пайдалануға айрықша құқықтарын сақтап қалады.

18. Егер дыбыс-бейнежазу туындысы (кинофильм, бейнефильм және Заңның 2-бабының 4-тармағында көрсетілген өзге де туындылар) кинотеатрларда немесе өзге де еркін кіруге ашық орындарда, не отбасының дағдылы ортасына жатпайтын адамдар болған жерлерде көрсетілсе, жария орындалған болып саналады.

Отбасының дағдылы ортасына өзара туысқандық қарым-қатынастағы адамдарды ғана емес, аталған туысқандармен қарым-қатынастарының сипаты оның ұзақтығын, сенімге құралғанын көрсететін немесе басқа да ортақ мүдделері бар екенін айғақтайтын адамдарды жатқызу қажет.

Кино, бейнефильмдерге, спектакльдерге, диафильмдерге, слайдфильмдерге және осыған ұқсас туындыларға арнайы жазылған музыкалық туындылардың авторлары (мәтінмен немесе мәтінсіз) әрбір жария көрсетулер сайын өздерінің музыкалық туындыларының жария орындалғаны үшін сыйақы алуға құқылы. Бұрын жазылған, кейіннен дыбыс-бейнежазу туындысына, спектакльге енгізілген музыкалық туындылардың авторлары да осындай құқыққа ие болады.

19. Аударма, қайта жасау, музыкалық әуендеу немесе басқадай қайта өңдеу нәтижесінде жасалған туындылар туындатылған шығармаларға жатады.

Туындатылған шығарманы негізгі туынды авторының авторлық құқығын не мұрагерлердің немесе автордың мүліктік құқықтарын иеленушілердің мүліктік құқықтарын бұза отырып азаматтық айналымға енгізу Қазақстан Республикасының заң актілерінде қарастырылған жауапкершілікке әкеп соғады.

20. Туынды авторының келісімімен жариялау, көпшілікке көрсету, көпшілік алдында орындау, баршаның назарына жеткізу, туындының даналарын сатып алу-сату мәмілелерін жасау және өзге де тәсілдер арқылы туындыны тұңғыш рет белгісіз адамдардың ортасына шығаруды туындыны заңды жария ету (азаматтық айналымға енгізу) деп түсіну керек.

Туындыны жасырын немесе бүркеншік атпен жариялағанда баспагер автордың өкілі болып саналады және автордың заңды құқықтары мен мүдделерін қорғауды жүзеге асырады. Баспагер автордың заңды құқықтары мен мүдделерін қорғауға талап келтіргенде арызға баспагердің атауы көрсетілген туынды данасын тіркейді. Автор мен баспагердің қарым-қатынастарын белгілейтін авторлық шартта туынды авторының шын есімі көрсетіледі. Аталған шарт сот отырысында зерттелмейді. Егер қойылған талап негізді болып, автор сот отырысы аяқталғанға дейін өзінің есімін аян етпесе, сот баспагердің талабын қанағаттандыру жөнінде шешім қабылдайды.

21. Заңның 18-бабының 1-тармағында, 19, 20, 21, 22, 23, 24 және 25-баптарында қарастырылған жағдайларда, заңды түрде халыққа жария етілген туынды автордың келісімінсіз және авторлық сыйақы төленбей пайдаланылуы мүмкін.

22. Фонограмма жасаушының және орындауы фонограммаға жазылған орындаушының келісімінсіз туындыны техникалық құралдарды қолдану арқылы бар, дәмхана, мейрамхана және басқа да көпшілік орындарында жария орындауға жол беріледі, егер туынды отбасының дағдылы ортасына жатпайтын адамдардың қатысуымен және табыс түсірілмей орындалса, онда авторлық сыйақы төленеді. Туынды орындалған кезде қатысқан адамдар отбасының дағдылы ортасына жататын-жатпайтыны туралы мәселені шешкен кезде тек туысқандық қарым-қатынастардың бар-жоғы ғана емес, жеке байланыстар, қарым-қатынастардың мерзімі және сипаты, сондай-ақ өзге де мән-жайлар (үйлену тойы, мерейтой немесе өзге салтанатты шара екені және тағы басқа) назарға алынуы қажет.

Көрсетілген көпшілік алдында орындау түрі үшін "Туындыларды пайдаланудың кейбір түрлері үшін төленетін авторлық сыйақының ең төменгі ставкаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 20 қазандағы N 1083 қаулысында қарастырылған мөлшерде авторлық сыйақы төленеді. Бұл жағдайда орындаушы немесе фонограмма жасаушы Заңның 49-бабында қарастырылған өтемақыны өндіру құқығын иеленбейді.

23. Автордың, орындаушының, фонограмма жасаушының, эфирлік және кабельдік хабарлар ұйымдастырушыларының жеке мүліктік емес немесе мүліктік (айрықша) құқықтары бұзыла отырып әзірленген, таратылған немесе басқаша жолмен пайдаланылған авторлық құқық және сабақтас құқықтар объектілерінің даналарын, не авторлық құқық және сабақтас құқықтардың заңды түрде жарияланған объектілерінің автор немесе сабақтас құқық иесі туралы ақпарат алынып тасталған немесе заңсыз енгізілген даналарын туындының, дыбыс-бейнежазу туындылары фонограммаларының, эфирлік және кабельдік ұйымдардың хабарларының контрафактілік даналары деп түсіну қажет. Контрафактілік даналарға, сондай-ақ туынды немесе фонограмманың авторлық немесе лицензиялық шартта қарастырылған данадан (тираждан) артық шығарылған, шартта қарастырылған аумақтан тыс жерде таратылған, аталған шарттарда қарастырылмаған материалдық заттарда дайындалған даналары, сондай-ақ авторлық және сабақтас құқықтардың басқа объектілері оларға заңсыз енгізілген туындылар немесе фонограммалар жатады.

Қылмыстық жауапкершілікке әкеліп соғатын авторлық және сабақтас құқықтардың бұзылу фактісі анықталып, келтірілген зиянның көлемін, ірі мөлшердегі зиянның бар-жоғын анықтаған кезде Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодесінің 3-бабының 2) және 38) тармақтарында түсіндірулерді ескеру қажет.

Туындылардың және (немесе) фонограммалар даналарының контрафактілігі құқықтық ұғым болып табылады, сондықтан туындылардың немесе фонограммалар даналарының контрафактілігі туралы мәселе сарапшының алдына қойылуы мүмкін емес. Авторлық құқықтың және (немесе) сабақтас құқықтардың объектілерін зерттеу қажеттілігіне байланысты сараптаманы тағайындаған кезде соттар құқық иеленушілермен еңбек немесе шарттық қатынастардағы адамдарды сарапшылар немесе мамандар ретінде тартуға жол бермеу туралы талапты сақтауға тиіс. Тек құқық иеленушіге ғана белгілі авторлық және сабақтас құқықтың объектілерін қорғаудың арнайы түрлері (дискілердегі, көркем туындылардағы арнайы белгілер және т.б.) туралы ақпарат алу қажет болған жағдайда оның қызметкерлері және онымен байланыстағы өзге де адамдар сотқа тек куә ретінде ғана шақырылуы мүмкін.

Ескерту. 23-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 25.06.2015 № 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

24. Авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау туралы істер бойынша туындының авторы (тең автор), орындаушылар, фонограмма жасаушы, эфирлік және кабельді хабарлардың ұйымы, автор мен орындаушының мүліктік құқықтарының мұрагерлері, жасырын туындылардың баспагерлері, авторлық немесе лицензиялық шарттың негізінде нақты мүліктік құқықтар берілген тұлғалар талапкерлер болып табылады.

Өзге тұлғалар тек сенімхаты болған жағдайда ғана автор немесе сабақтас құқықтарды иеленушінің мүддесі үшін талап бере алады. Егер автор немесе орындаушының мұрагерлері болмаса не туынды қоғамдық игілікке айналса, мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдар, уәкілетті мемлекеттік орган жарғылық қызмет немесе заңға сәйкес талапкердің өкілдері болып табылады. Егер аталған ұйым мен автордың немесе орындаушының арасында олардың мүліктік (айрықша) құқықтарын ұжымдық негізде басқару туралы шарт жасалған болса, онда жарғылық қызметке сәйкес талап келтіру орын алуы мүмкін.

Егер мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйым мен осындай құқықтарды басқаратын шетелдік ұйымның арасында шетелдік автор немесе орындаушының Қазақстан Республикасындағы осындай құқықтарын басқару жөнінде шарт жасалған болса, онда осы ұйым шетелдік автор немесе орындаушының Қазақстан Республикасында бұзылған құқықтарын қорғау туралы талап келтіруге құқылы.

Егер мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымға туындының авторы немесе орындаушысы берген сенімхатта осындай іс жүргізу әрекеттері қарастырылмаған болса, онда ұйым ұйымның мүшелері - автор немесе орындаушының мүддесі үшін келтірілген талаптан өз бастамасымен бас тартуға немесе жауапкер келтірген зиянның орнын толтырту, жауапкер тапқан табыстан өндірту, зиян немесе табыстың орнына өтемақы төлетуден бас тартқызатын бітім келісімін жасауға құқылы емес.

Ұжымдық негізде мүліктік құқықтарды басқаратын ұйымның жарғысы, ұжымдық негізде мүліктік құқықтарды басқаруға авторлық және (немесе) сабақтас құқықтарды иеленушімен келісім және (немесе) осындай құқықтарды іске асыратын шетелдік ұйыммен келісім авторлық және (немесе) сабақтас құқықтарды қорғау туралы арызбен сотқа жүгінуге ұйымның құқығын растайтын құжаттар болып табылады.

Ескерту. 24-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.06.2015 № 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

25. Өзінің әрекеттерімен автордың (оның мұрагерлерінің) немесе сабақтас құқықтарды иеленушілердің не авторлық немесе лицензиялық шарт негізінде мүліктік құқықтарды иеленушілердің жеке мүліктік емес немесе мүліктік құқықтарын бұзған тұлға авторлық немесе сабақтас құқықтарды қорғау туралы істің тиісті жауапкері болып табылады.

Баспагермен жасалған шартқа сәйкес, туынды даналарының тиражын басып шығарған баспахана техникалық қызметтерді атқарады және тиісті жауапкер болып табылмайды. Егер баспахана өз бастамасымен басылымның тиражын көбейтсе, онда ол контрафактілік даналарды дайындаушы болып саналады және Қазақстан Республикасының заң актілерімен қарастырылған жауапкершілікте болады.

Автордың немесе орындаушының мүліктік құқықтарының бұзылуына байланысты бірнеше тұлға жауапкер ретінде танылып, бірдей немесе үлестік жауапкершілікте болуы мүмкін.

26. Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі - АПК) 27-бабына сәйкес, авторлық немесе сабақтас құқықтарды, оның ішінде қызметтік туындыны жасауға және пайдалануға байланысты бұзылған құқықтарды қорғау туралы істер аудандық (қалалық) соттардың соттылығына жатады.

Егер заңды тұлғалар немесе заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын азаматтар авторлық немесе сабақтас құқықтардың бұзылуынан туындаған даудың тараптары болып табылса, онда мұндай дау мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттың соттылығына жатады. Бұл ретте азаматтың заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын тұлға ретінде салық органында тіркелуден өткен-өтпегені маңызды емес.

Ұжымдық негізде мүліктік құқықтарды басқаратын ұйымдар авторлардың, аталған ұйым мүшелерінің немесе өкілдердің мүліктік құқықтарының бұзылу фактілері бойынша авторлардың мүддесі үшін берген талап арыздар жалпы юрисдикция соттарында қаралады.

Бұзылған авторлық немесе сабақтас құқықтарды қорғау туралы талаптар сотқа жауапкердің тұрғылықты орны бойынша беріледі. Орындалу орны белгіленген, авторлық немесе лицензиялық шарттан туындаған талаптар аталған шарттардың орындалу орны бойынша берілуі мүмкін.

Ескерту. 26-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 25.06.2015 № 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

27. "Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы кодексінің (Салық кодексі) 616-бабының 2) тармақшасына сәйкес, бұзылған мүліктік емес және (немесе) мүліктік авторлық немесе сабақтас құқықтарды қорғауға қатысты істер бойынша талаптар берген кезде талапкерлер мемлекеттік баж төлеуден босатылады.

Ескерту. 27-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.06.2015 № 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 20.04.2018 № 7 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

28. АК 9-бабы және Заңның 49-бабында бұзылған авторлық немесе сабақтас құқықтарды азаматтық сот ісін жүргізуде заңда көрсетілген тәсілдермен қорғауды жүзеге асыру көзделгендіктен, талапкердің талабын қамтамасыз ету туралы арызын қараған кезде сот АПК-нің 156-бабының тәртібімен берілген талапқа сәйкес келетін қамтамасыз ету шарасын қолдануға құқылы.

Егер құқықтарды тану немесе құқық бұзылғанға дейінгі жағдайды қалпына келтіру туралы талап берілсе, онда судья, мысалы, жауапкердің авторлық немесе сабақтас құқықтардың даулы объектісін көшірмелеу немесе тарату бойынша қандай да бір әрекеттер жасауына жол бермей, туындының, фонограмманың даналарына, эфирлік және кабельдік хабарлар ұйымы бағдарламасына тыйым сала алады.

Егер құқықтарды бұзатын немесе оның бұзылуына қауіп төндіретін әрекеттерді тыю туралы талап берілсе, онда судья, мысалы, туындының дайындалған даналарына, контрафактілік даналарды дайындауға пайдаланылатын материалдарға тыйым салып, жауапкердің авторлық немесе сабақтас құқықтарды бұзатын нақтылы әрекеттер жасауына не жауапкердің авторлық немесе сабақтас құқықтарды иеленушінің заңды құқықтары мен мүдделерін бұзуға дайындалғанын, сатылып алынған жабдықтарды жауапты сақтауға бергенін айғақтайтын әрекеттер жасауына жол бермейді.

Егер шығындардың орнын толтыру, оның ішінде айырылып қалған пайданы өтеу туралы, зиян немесе табысты өтеу орнына табыс не өтемақы өндіру туралы талап берілсе, онда судья, борышкердің өзіндегі немесе өзге тұлғалардағы мүлкіне тыйым салуға құқылы.

Талап қоюды қамтамасыз ету туралы соттың ұйғарымы туындаған даудың мәні бойынша қорытындыларды қамтуға және іс бойынша шешімді алдын ала болжауға тиіс емес.

Ескерту. 28-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.06.2015 № 3 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

29. Заңның 9-бабына сәйкес, авторлық презумпциясы қолданылатындықтан, басқадай жоқ болса туындының түпнұсқасында немесе туындының данасында автор ретінде көрсетілген адам туынды авторы болып саналады.

Бұзылған авторлық немесе сабақтас құқықтарды қорғау туралы істер қаралғанда, АПК-нің 72-бабына сәйкес, талапкер өзіне тиесілі құқықтарды жауапкердің заңсыз пайдалану фактісін, ал жауапкер авторлық құқық немесе сабақтас құқықтар объектісіне қатысты жасаған әрекеттерінің Заң талаптарына сәйкестігін және автордың, орындаушының, фонограмма жасаушының немесе эфирлік және кабельдік хабарлар ұйымының құқықтарын бұзбағанын дәлелдеуге міндетті. Олай болмаған жағдайда жауапкер авторлық немесе сабақтас құқықтарды бұзушы болып танылып, азаматтық-құқықтық жауапкершілікке тартылуы тиіс.

30. Туынды авторының немесе орындаушының жеке мүліктік емес құқықтары бұзылған жағдайда, автор немесе орындаушы моральдық зиян өндіру жөнінде талап қоюға құқылы.

Туынды авторының немесе орындаушының мүліктік емес құқықтары мұрагерлерге заң не өсиет бойынша ауыспайтындықтан мұрагерлер өз пайдасына моральдық зиян өндіру туралы талап қоюға құқылы емес, ал мұндай авторлар мен орындаушылардың бұзылған жеке мүліктік емес құқықтары заңмен қарастырылған өзге тәсілдермен қорғалуға жатады.

31. АПК-нің 279-бабымен қарастырылған арызды қараусыз қалдыру негіздері түбегейлі болып табылады, осыған байланысты егер ондай өкілеттілік тиісті түрде ресімделген сенімхатпен берілмесе, талапкердің өкілі бұзылған авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау туралы арызды қараусыз қалдыру жөнінде өз бастамасымен сотқа ұсыныс жасауға құқылы емес.

32. Бұзылған авторлық немесе сабақтас құқықтарды қорғау туралы талапты қанағаттандырғанда сот, туындының, фонограмманың, эфирлік және кабельдік хабарлар ұйымы бағдарламасының контрафактілік даналарын, сондай-ақ талапкердің ондай талап қойған-қоймағанына қарамастан контрафактілік даналарды көшірмелеуге тікелей пайдаланылған материалдар мен жабдықтарды тәркілеуге құқылы.

Егер туындының немесе фонограмманың, эфирлік және кабельдік хабарлар ұйымы бағдарламаларының контрафактілік даналары сапалық талаптарға сай болса, сот талапкердің пікірін ескере отырып осы даналарды талапкерге беруі мүмкін. Егер контрафактілік даналар сатылмаған болса, онда талапкердің табысты өндіру немесе шығынның орнын толтыру талаптары қанағаттандыруға жатпайды.

Егер контрафактілік даналар сапалық талаптарға сай болмаса, онда олар соттың шешімі бойынша жойылуға жатады.

Ескерту. 32-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 3 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

33. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күннен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының Төрағасы

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының судьясы,

жалпы отырыс хатшысы