ИПС "Әділет"

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 06.11.2017 № 714.

В целях реализации пункта 4 Плана мероприятий Правительства Республики Казахстан по реализации Государственной программы по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010 - 2014 годы, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 апреля 2010 года № 302, Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемую Программу развития атомной отрасли в Республике Казахстан на 2011 - 2014 годы с перспективой развития до 2020 года.

2. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан - Министра индустрии и новых технологий Республики Казахстан Исекешева А.О.

3. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан	К. Масимов

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 29 июня 2011 года № 728

Программа
развития атомной отрасли в Республике Казахстан
на 2011 — 2014 годы с перспективой развития до 2020 года
1. Паспорт Программы

Сноска. Раздел 1 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

Наименование: Программа развития атомной отрасли

в Республике Казахстан на 2011 - 2014 годы

с перспективой развития до 2020 года

Основание для Указ Президента РК от 1 февраля 2010 года

разработки: № 922

"О Стратегическом плане развития

Республики Казахстан до 2020 года".

Указ Президента Республики Казахстан от 19

марта 2010 года № 958 "О Государственной

программе по форсированному

индустриально-инновационному развитию

Республики Казахстан на 2010 - 2014 годы",

признании утратившими силу некоторых

указов Президента Республики Казахстан".

Постановление Правительства Республики

Казахстан от 14 апреля 2010 года № 302 "Об

утверждении Плана мероприятий

Правительства Республики Казахстан по

реализации Государственной программы

форсированного индустриально-

инновационного развития Республики

Казахстан на 2010 - 2014 годы".

Разработчик: Министерство индустрии и новых технологий

Республики Казахстан

Цель программы: Развитие атомной промышленности и создание

атомной энергетики для обеспечения

ускоренного индустриально- инновационного развития страны

Основные задачи: 1. Развитие атомной промышленности.

2. Развитие атомной энергетики.

3. Развитие науки в атомной сфере.

4. Охрана здоровья населения и окружающей

среды.

Сроки реализации: 2011 - 2014 годы с перспективой развития

до 2020 года

Целевые индикаторы 1. Увеличение объема добычи урана в

соответствии с решениями Правительства

Республики Казахстан;

2. Создание новых производств

ядерно-топливного цикла;

3. Развитие инфраструктуры атомной

энергетики;

4. Развитие инфраструктуры атомной науки;

5. Защита здоровья населения в связи с

развитием атомной энергетики.

Источники и Финансирование Программы осуществляется за

объемы финансирования: счет собственных средств предприятий,

прямых иностранных инвестиций и в пределах

средств, предусматриваемых в

республиканском бюджете.

Объем финансирования предусмотренный из

республиканского бюджета, в том числе по

годам составляет:

1 этап 2011 – 2014 годы – 12 745,3 млн. тенге,

из них:

2011 год – 4 226,7 млн. тенге;

2012 год – 1 298,6 млн. тенге;

2013 год – 1 906,7 млн. тенге;

2014 год – 5 313, 3 млн. тенге;

2 этап 2015 – 2020 годы – объемы

финансирования на данный период будут

уточняться при утверждении

республиканского бюджета на

соответствующие финансовые годы в

соответствии с законодательством

Республики Казахстан.

Объем финансирования из внебюджетных

средств составляет 696 931,9 млн. тенге.

2. Введение

Динамичное развитие экономики и рост благосостояния населения страны делает все более актуальным вопрос обеспечения возрастающих потребностей различных отраслей экономики в электрической и тепловой энергии. В условиях ожидаемого существенного мирового роста численности населения и прогнозного мирового роста энергопотребления, основные на сегодняшний день энергоносители, такие как уголь, газ, нефть иссякают все более быстрыми темпами и по различным прогнозам могут исчерпать себя во второй половине XXI века, что делает актуальной своевременную подготовку новой энергетической технологии.

В ежегодных Посланиях Президента Республики Казахстан народу Казахстана сформулирована стратегическая задача значительного ускорения темпа развития экономики страны, в первую очередь за счет широкомасштабного внедрения высоких технологий и наукоемких производств, которые выступили бы надежным фундаментом для форсированного и устойчивого развития экономики в целом. В числе важнейших направлений внутренней и внешней политики отмечена необходимость развития электроэнергетических ресурсов и создания основ атомной энергетики, которая способна вовлечь в ускоренное развитие комплекс сложных высокотехнологичных производств, основанных:

на новейших технологиях и использующих последние достижения науки и техники;

на стандартах, гарантирующих высокое качество продукции и управления производством, что, в целом, существенно повышает их конкурентоспособность на мировом рынке;

на высоких требованиях к кадровому обеспечению атомной отрасли, что позволит существенно повысить профессиональные качества "человеческого капитала" страны.

Указанные выше обстоятельства обуславливают особую роль атомной энергетики в ускорении общего развития экономики Казахстана.

В послании Президента Республики Казахстан народу Казахстана "Новый Казахстан в новом мире" (2007 год) сказано, что "... Диверсификация источников энергии требует развития атомной энергетики с целью обеспечения ресурсов для устойчивого развития всей территории страны".

Государственная политика в атомной сфере должна быть направлена на:

создание основ развития атомных энергоисточников;

дальнейшее развитие уранодобывающих и перерабатывающих производств, ускоренное развитие смежных отраслей промышленности;

развитие атомной науки, в том числе для обеспечения научно-технической поддержки развития атомной энергетики и урановой промышленности и поддержания ядерной компетенции страны;

охрану здоровья населения, окружающей среды, реабилитацию радиационно-опасных территорий, вовлечение их в хозяйственный оборот и реализацию социальных проектов атомной отрасли;

совершенствование системы профессиональной подготовки и повышения квалификации кадров для атомной отрасли;

совершенствование нормативной правовой базы, регламентирующей деятельность в атомной отрасли;

обеспечение ядерной, радиационной, промышленной безопасности и физической защиты объектов атомной отрасли;

обеспечение режима нераспространения ядерного оружия;

развитие международного сотрудничества в области мирного использования атомной энергии.

Эффективное решение данного комплекса мер предусматривается в рамках настоящей "Программы развития атомной отрасли в Республике Казахстан на 2011 - 2014 годы с перспективой развития до 2020 года" (далее - Программа), которая обеспечит создание инфраструктуры для развития атомной энергетики, предприятий ядерно-топливного цикла, развитие атомной науки и техники, атомного строительного комплекса.

Реализация Программы позволит оптимально и сбалансированно использовать имеющиеся топливные и минеральные ресурсы, повысить экспортный потенциал страны, обеспечить экологическую чистоту и безопасность энергетических технологий, развивать ядерные технологии для использования в различных отраслях экономики, обеспечить социально-экономическое развитие территорий Казахстана в регионах предполагаемого строительства атомных электростанций (далее - АЭС), развить международную кооперацию в атомной отрасли, включая сооружение АЭС, создание систем замкнутого топливного цикла, проведение исследований в обоснование безопасности объектов атомной энергетики.

В целом реализация Программы позволит решить целый ряд актуальных проблем, таких как:

обеспечение энергетической безопасности страны в долговременной перспективе путем введения атомных энергетических мощностей;

повышение экспортного потенциала Казахстана за счет производства электроэнергии, ядерного топлива и высокотехнологичной урановой продукции, высвобождения углеводородного сырья, используемого для сжигания на тепловых электростанциях (далее - ТЭС);

создание условий ускоренного индустриального развития страны за счет развития и внедрения наукоемких ядерных технологий, развития смежных отраслей науки и производства;

выполнение международных обязательств по обеспечению ядерной безопасности;

повышение профессионального и кадрового потенциала в атомной отрасли;

снижение вредных выбросов в окружающую среду и повышение экологической чистоты энергетической отрасли в соответствии с требованиями Киотского протокола.

3. Анализ текущей ситуации
3.1 Современные тенденции развития мировой атомной энергетики

Мировая атомная энергетика накопила опыт эксплуатации ядерных энергоустановок около ~ 14 000 реакторо-лет. По данным Международного агентства по атомной энергии (далее - МАГАТЭ), по состоянию на 26 августа 2010 года в 29 странах мира эксплуатировались 441 ядерный реактор суммарной установленной мощностью свыше 375 ГВт эл. Кроме того, ведется строительство еще 60 энергоблоков суммарной мощностью 58,6 ГВт (эл.). За прошедшие два года доля ядерной энергии в мировом производстве электроэнергии снизилась с 15 % до менее 14 %, в значительной степени из-за увеличения общего объема мирового производства электроэнергии без увеличения производства электроэнергии на АЭС. (Доклад Генерального директора МАГАТЭ GOV/INF/2010/12-GC(54)/INF/5 от 7 сентября 2010 года).

Легководные реакторы (LWR), являются основным видом реакторов современного производства ядерной энергии. Их разработка начата в 50-х годах, и в настоящее время приобретен большой опыт в проектировании, строительстве и эксплуатации LWR. На сегодняшний день количество LWR достигает 359 (более 80 % действующих энергоблоков), включая реакторы с водой под давлением (PWR) и кипящие реакторы (BWR). АЭС с водоохлаждаемыми реакторами обеспечивают потребителя электроэнергией и теплом.

Прогнозируется, что к 2050 году доля атомной энергетики в мировом энергобалансе увеличится до 35 %.

За прошедшие 50 лет с начала развития мировой атомной энергетики сменилось несколько поколений коммерческих реакторов. Каждое поколение реакторов является очередной ступенью в повышении безопасности, надежности реакторов и снижении себестоимости вырабатываемой энергии. В настоящее время в мире эксплуатируются в основном коммерческие реакторы поколения II.

В период до 2030 года будут строиться новые коммерческие реакторы. В основном это будут реакторы поколения III и III+, последние из которых являются модификацией концепции реакторов поколения II. Реакторы поколения III и III+ справляются с последовательностью аварий с применением пассивных мер безопасности. Пассивные меры или средства безопасности исключают вмешательство человека в управлении аварийным процессом в начальной стадии его развития и обеспечивают в течение определенного времени охлаждение реактора в случае отказа активных средств безопасности, требующих источников электроэнергии. Первые реакторы поколения III эксплуатируются сейчас в Японии (реакторы ABWR).

Проекты реакторов поколения IV будут готовы для применения через 20 - 30 лет. Все реакторы поколения IV будут иметь наибольшую безопасность, надежность и экономичность, что позволит АЭС с такими реакторами быть конкурентоспособными с энергетическими установками с любыми источниками энергии.

Направления развития мировой атомной энергетики включают:

совершенствование легководных реакторов большой единичной мощности (1000 - 1600 МВт (эл.)) и их широкомасштабное внедрение в коммерческую эксплуатацию (внедрение реакторов поколения III);

разработку проектов легководных усовершенствованных реакторов малой и средней мощности (до ~ 600 МВт (эл.)) и их широкомасштабное внедрение в коммерческую эксплуатацию, в основном, в развивающихся странах, имеющих небольшие электрические сети или ограниченную инфраструктуру;

интенсификацию исследований и разработок элементов замкнутого топливного цикла (из-за ограниченности ресурсов урана-235), включая технологии переработки и вторичного использования отработанного ядерного топлива (переход к замкнутому ядерному топливному циклу позволит существенно уменьшить количество отходов и технологически обеспечить поддержание режима нераспространения ядерных материалов за счет использования ядерно-опасных материалов внутри топливного цикла);

разработку на основе международного сотрудничества и внедрение в коммерческое использование реакторов поколения IV, в том числе:

а) реакторов на быстрых нейтронах, позволяющих решить проблему исчерпания топлива (урана-235) для LWR;

b) высокотемпературных газоохлаждаемых реакторов (далее - ВТГР), позволяющих поднять термический КПД АЭС в газотурбинном цикле до 50 %, а также создавать широкомасштабные производства водорода;

организацию теоретических и экспериментальных научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ по созданию новых видов топлива и конструкционных материалов для реакторов поколения IV.

Перспективным направлением является применение атомной энергии в промышленности, где требуется высокотемпературное технологическое тепло (с температурой до 1000 С), в связи с чем, среди проектов реакторов поколения IV рассматриваются ВТГР, которые смогут обеспечить высокоэнтальпийной тепловой энергией и электричеством различные отрасли промышленного производства (предприятия производящие железо и сталь, нефтепродукты, осуществляющих газификацию угля, производство водорода и т.д.).

В настоящее же время высокотемпературные технологии реализуются с использованием органического топлива, что создает тяжелую экологическую нагрузку на окружающую среду. ВТГР - технология является достойной альтернативой энергетическим технологиям, использующим органическое топливо, и находится в русле разработок наукоемких технологий, обеспечивающих переход к атомно-водородной энергетике, неизбежность перехода к которой осознана промышленно развитыми странами. По оценке специалистов ВТГР являются более безопасными и экономически эффективными, чем реакторы других типов.

Реакторы поколения IV работающие на быстрых нейтронах, будут готовы для полномасштабного коммерческого применения ближе к середине настоящего столетия. Строительство реакторов на быстрых нейтронах, позволит уйти от ограниченности ресурсной базы по урану-235 и использовать в качестве топлива плутоний (в том числе из оружейных запасов) и уран-238, которые могут делиться от быстрых нейтронов, а также использовать отработанное топливо тепловых реакторов.

3.2. Обзор зарубежного опыта строительства АЭС

С начала 1990-х годов некоторые развитые энергонасыщенные страны, такие как, Бельгия, Германия и Швеция стали проводить политику свертывания выработки электроэнергии на АЭС. Австрия, Дания и Ирландия также заявили о принятии политики, направленной на отказ от использования атомной энергетики. Такое отношение к атомной энергетике в немалой степени было обусловлено крупными авариями на АЭС "Три-Майл-Айленд" (США) и в Чернобыле (СССР), которые продемонстрировали недостаточный уровень безопасности АЭС первых поколений. Однако атомная энергетика сохранила свои позиции как один из основных мировых источников энергии.

Во Франции после нефтяного кризиса 1970-х годов было решено сделать ставку на развитие атомной энергетики. В результате сегодня в стране 77 % электроэнергии вырабатывается с помощью 59 ядерных энергоблоков. Сократились и затраты на производство электроэнергии: в 1981 году они составляли 5 % ВВП, а сейчас — всего 1,8 %. Страна имеет самые высокие показатели потребления "атомного электричества" на душу населения в мире и планирует строительство в Фламанвилле французского демонстрационного блока "Фламанвиль 3" (1600 МВт (эл.)) с реактором EPR. В период 2005 - 2006 гг. проведены необходимые организационно-административные мероприятия, а само строительство блока начато в 2007 году. Реактор должен быть введен в эксплуатацию к 2012 году. Компания "Электрисите де Франс" (далее - EDF) объявила о планах замены, начиная с 2020 года, 59 своих действующих реакторов на реакторы EPR. Этот вариант стратегии развития был выбран EDF на основании экономических оценок и экологических показателей атомной энергетики. Предполагаемый темп замены - один энергоблок мощностью 1600 МВт (эл.) в год.

Согласно энергетической стратегии к 2030 году Российская Федерация (далее - РФ) намерена увеличить атомные энергетические мощности до 300 ГВт (эл.) с текущих 160 ГВт (эл.), введя в эксплуатацию дополнительные 44 блока.

Крупнейший в мире парк АЭС США, состоящий из 104 реакторов, и обеспечивающий 20 % энергопотребностей страны, также планируется увеличить на 32 новых реактора, не считая возведения новых реакторов на базе существующих площадок АЭС.

Две заявки на подготовку площадок были поданы в Канаде.

Энергетические предприятия Латвии, Литвы и Эстонии начали совместное технико-экономическое обоснование сооружения новой АЭС, которая будет эксплуатироваться в интересах всех трех стран.

Самые масштабные планы развития атомной энергетики приняты в Китае, где к 2030 году планируется увеличение атомных энергетических мощностей до 160 ГВт (эл.) (дополнительно около 149 новых реакторов к действующим 11), а к 2050 году атомный парк страны, согласно государственной программе, должен составить 240 реакторов.

Пятикратный прирост атомных энергетических мощностей ожидается также в Индии, где годовой рост атомной энергетики только до 2012 года составит 10 %, а в целом до 2020 года будет введен в эксплуатацию 31 новый реактор в дополнение к действующим на сегодня 17 реакторам.

Некоторые государства азиатско-тихоокеанского региона планируют включить атомную энергетику в структуру своей энергетики. Например, Индонезия недавно объявила о своем решении построить в центре острова Ява два реактора мощностью 1000 МВт (эл.), а Вьетнам заявил о своем намерении продолжить осуществление ядерно-энергетической программы.

В Японии до 11 марта 2011 года в эксплуатации находилось 53 реактора. Япония к 2017 году планировала дополнительно подключить к энергосети 15 новых энергоблоков, в результате чего доля атомной энергетики в производстве электроэнергии в Японии должна была превысить 40 %, а к 2050 году ожидалось удвоение ее атомных энергетических мощностей до 90 ГВт (эл.). Япония также реализует планы создания энергетических реакторов на быстрых нейтронах и планирует ввести их в коммерческую эксплуатацию в 2050 году.

11 марта 2011 года в Японии произошло мощное землетрясение магнитудой 9.0, вызвавшее разрушительное цунами высотой ~ 10 метров в районе АЭС "Фукусима-1" и последующую аварию на этой АЭС с плавлением топлива и выбросом радиоактивных веществ в окружающую среду.

В связи с событиями в Японии большинство стран мира, использующих АЭС для производства электроэнергии, заявили о своих планах провести проверки действующих АЭС и дополнительную экспертизу проектов строящихся и планируемых к строительству АЭС для подтверждения их безопасности, либо закрытия АЭС при отрицательных результатах стресс-тестов.

3.3. Предпосылки, основные проблемы и направления развития
атомной отрасли Республики Казахстан

Сноска. Подраздел 3.3. с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

В прогнозах Мирового энергетического агентства признается, что атомная энергетика по сравнению с другими источниками энергии не только помогает удовлетворить растущий спрос на энергию и повысить безопасность энергоснабжения, но и уменьшает выброс углерода в атмосферу, поскольку на предприятия, производящие энергию из органического топлива, приходится около половины антропогенных выбросов парниковых газов.

Рост энергетических потребностей во всем мире, нестабильность цен на нефть и природный газ, экологические ограничения в связи с использованием органического топлива, озабоченность в отношении надежности энергоснабжения в ряде стран делают необходимым внедрение новых энергетических технологий как часть портфеля энергоресурсов. Результаты исследований новых возобновляемых источников энергии и управляемого термоядерного синтеза в настоящее время не позволяют рассматривать их в качестве конкурентоспособных и крупномасштабных способов замещения традиционного топлива.

Ядерные технологии производства энергии обладают важными принципиальными особенностями по сравнению с другими энерготехнологиями:

ядерное топливо имеет в миллионы раз большую концентрацию энергии и практически неисчерпаемые ресурсы;

отходы атомной энергетики имеют относительно малые объемы и могут быть надежно локализованы, а наиболее опасные из них можно "дожигать" в ядерных реакторах;

ядерный топливный цикл (далее - ЯТЦ) может быть реализован таким образом, что радиоактивность и радиотоксичность отходов не превысят их значений для руды, из которой добывается уран.

Таким образом, атомная энергетика потенциально обладает всеми необходимыми качествами для постепенного замещения значительной части энергетики на ископаемом органическом топливе и становления в обозримом будущем в качестве доминирующей энерготехнологии.

Создание атомной энергетики является масштабной, дорогостоящей и очень сложной задачей для любого государства вне зависимости от имеющегося в стране научно-технического потенциала. В этой связи не вызывает сомнений целесообразность подхода, при котором странами, начинающими процесс создания атомной энергетики, в максимальной степени учитывается предшествующий международный опыт. Этот опыт обобщен в серии документов МАГАТЭ о порядке внедрения атомной энергетики в развивающихся странах, которые издаются с начала 1970-х годов.

В этом смысле нет причин и оснований для утверждения, что Казахстан может и должен изобрести свой собственный путь развития атомной энергетики. Рациональная постановка задачи состоит в том, чтобы при развитии атомной энергетики в Республике Казахстан использовать имеющийся международный опыт с максимальным учетом национальных факторов.

На сегодняшний день в Казахстане имеются все объективные предпосылки для создания и развития атомной отрасли, а именно:

наличие значительного количества разведанных запасов урана;

наличие развитой уранодобывающей и ураноперерабатывающей промышленности, предприятий производства топлива и конструкционных материалов для ядерных энергетических реакторов, с использованием современных технологий, представленной Национальной атомной компанией "Казатомпром" (далее - НАК "Казатомпром");

наличие атомной науки, представленной республиканским государственным предприятием "Национальный ядерный центр Республики Казахстан" (далее – РГП "НЯЦ РК") и республиканским государственным предприятием "Институт ядерной физики" (далее – РГП "ИЯФ") с базовыми экспериментальными установками, включая исследовательские реакторы, способной решать задачи мирового уровня по направлениям развития атомной энергетики и обеспечения условий ее безопасного применения, выполнять исследования в области ядерной физики, физики и техники ядерных реакторов;

наличие кадрового потенциала высококвалифицированных специалистов, как в атомной промышленности, так и в атомной науке, включая специалистов, принимавших участие в эксплуатации энергетического реактора БН-350 и принимающих участие в эксплуатации исследовательских реакторов ИВГ.1М, ИГР и ВВР-К;

существенный задел в области разработки и внедрения ядерных технологий для получения медицинских радиофармпрепаратов, радиоизотопов, трансмутации, стерилизации материалов и других, представленных РГП "ИЯФ" и АО "Парк ядерных технологий";

нормативная правовая база регулирования вопросов использования атомной энергии, соответствующая требованиям МАГАТЭ;

наличие опыта ликвидации, консервации и рекультивации объектов геологоразведочной, уранодобывающей и ураноперерабатывающей деятельности бывшего Министерства среднего машиностроения СССР, а также ликвидации последствий испытаний оружия массового поражения на испытательных ядерных полигонах;

наличие системы мониторинга сейсмических событий.

Основой рационального подхода к созданию атомной энергетики, является решение всех стоящих задач на основе объективных оценок и тщательного планирования, учитывающего долговременные перспективные потребности страны в энергии и текущее состояние и перспективы развития атомной энергетики в мире.

3.4. Текущее состояние атомной промышленности

Сноска. Подраздел 3.4. с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

По данным МАГАТЭ около 19 % от всех разведанных мировых запасов сосредоточено в недрах Республики Казахстан. Общие запасы страны оцениваются в 802 тыс. тонн урана.

В настоящее время в мире существует дисбаланс между потребностью в топливе для АЭС в пересчете на природный уран и количеством свежедобытого природного урана: при производстве топлива для АЭС используются и вторичные источники (складские запасы добытого ранее природного урана, регенерированный уран, смешанный оксид урана и плутония и др.).

По мере развития атомной энергетики и сокращения поставок за счет вторичных источников с 2014 года прогнозируется дефицит природного урана. В результате чего появляется ниша, которую будут стремиться занять страны, обладающие значительными ресурсами урана, такие как Австралия, Канада, Нигер, Центральноафриканская Республика. С целью занятия появившейся ниши, покрытия ожидаемого дефицита природного урана, удовлетворения возрастающих потребностей мировой атомной энергетики планируется увеличение добычи урана и в Республике Казахстан.

В 2009 году Казахстан вышел на первое место по добыче урана в мире. Добыча природного урана за 2009 год составила 14020 тонн. Объем добычи урана за 2010 год составил 17803 тонны.

При реализации мероприятий настоящей Программы необходимо обеспечить эффективное использование ресурсного потенциала страны для создания и сохранения стратегического запаса ядерного топлива в первую очередь для становления и развития в стране национальной атомной энергетики в долгосрочной перспективе.

Вопросы гарантированных поставок ядерного топлива, а также необходимость реализации масштабных программ по строительству новых АЭС привело к консолидации крупнейших компаний и фирм, вовлеченных в ЯТЦ. Такая консолидация повышает конкурентоспособность стран и компаний на мировых рынках. На сегодняшний день в мире существуют следующие альянсы: Toshiba-Westinghouse-Казатомпром, Areva-Mitsubishi, General Electric-Hitachi, а также Росатом, где консолидированы все российские ядерные активы. Для Казахстана, обладающего значительными запасами природного урана и производством компонентов ядерного топлива, сотрудничество в рамках вышеназванных альянсов позволит обеспечить не только самодостаточность во всех звеньях ЯТЦ, но и иметь свою долю на мировом рынке поставщиков ядерного топлива и высокотехнологичной урановой продукции. Ключевой задачей сотрудничества является эффективное использование ресурсного потенциала страны для укрепления позиций Казахстана на мировом ядерном рынке.

Для занятия Казахстаном стратегически важных позиций в мировом ЯТЦ необходимо построение вертикально-интегрированной компании ЯТЦ на базе НАК "Казатомпром" в альянсе с ведущими зарубежными компаниями. Реализация этой задачи важна для Казахстана как в плане роста экспортного потенциала экономики, развития инновационных отраслей и повышения престижа страны в мировом сообществе, так и в плане потенциального обеспечения производства электроэнергии в стране.

Существовавшая в Казахстане структура ЯТЦ образовалась в силу исторически сложившихся обстоятельств. Во времена Советского Союза урановая промышленность Казахстана была лишь одним из сегментов сложной единой структуры, которая представляла собой ядерный военно-промышленный комплекс, известный под названием "Министерство среднего машиностроения". После развала СССР Казахстану достался разорванный ЯТЦ: добыча природного урана и производство топливных таблеток.

Построение вертикально-интегрированной компании ЯТЦ на базе "НАК "Казатомпром" заключается в создании промышленных производств ЯТЦ, элементы которого в настоящее время отсутствуют в атомной промышленности Казахстана.

Введение отсутствующих элементов ЯТЦ позволит выпускать высокотехнологичную урановую продукцию и перейти от сырьевой составляющей в продукции предприятий урановой промышленности страны к выпуску урановой продукции с высокой добавленной стоимостью. Освоение выпуска высокотехнологичной урановой продукции позволит решить проблему снабжения отечественных АЭС топливом и обеспечить Республике Казахстан самостоятельную позицию на мировом рынке урановой продукции.

3.5. Текущее состояние атомной энергетики

Анализ динамики производства и потребления электроэнергии в различных регионах Казахстана показывает значительное увеличение темпов роста электропотребления, и эта тенденция сохранится в будущем. Значительное увеличение темпов роста электропотребления обусловлено развитием предприятий корпорации Евразийской промышленной ассоциации, ростом темпов жилищного строительства, восстановлением производства на предприятиях промышленности, созданием сельскохозяйственных и агропромышленных кластеров, ростом объемов добычи нефти и газа.

В связи с развитием всех отраслей экономики, ожидается тенденция роста электропотребления Республики Казахстан с 77,9 млрд. кВт.ч в 2009 году до 173 млрд. кВт.ч к 2030 году.

Преобладающее производство электроэнергии в Казахстане сконцентрировано на электростанциях, сжигающих органическое топливо - около 87 % установленных мощностей. При этом нынешнюю основу электроэнергетики Казахстана составляют угольные ТЭС, которые производят около 70 % электроэнергии.

Генерирующие мощности страны способны вырабатывать сегодня порядка 80 млрд. кВт.ч, но в последующие годы этого объема будет недостаточно.

Основные электрогенерирующие мощности, вырабатывающие почти 60 % всей производимой электроэнергии, сосредоточены в северной зоне Казахстана. Это обусловлено тем, что угольные месторождения, главным образом, расположены в Северном и Центральном Казахстане. Северная зона передает электроэнергию на юг, запад Казахстана по протяженным (более 1000 км) линиям электропередачи, что приводит к значительным потерям и не обеспечивает в полной мере энергетические потребности данных регионов. Западные области, являющиеся основной нефтегазовой провинцией страны, импортируют часть электроэнергии из РФ. Восточный Казахстан обеспечивается электроэнергией за счет расположенных в регионе гидроэлектростанций (далее - ГЭС). Дефицит электроэнергии на востоке Казахстана также покрывается за счет перетока электроэнергии из Северней зоны Казахстана.

В настоящее время более половины существующих электростанций выработали расчетный ресурс, и физический износ оборудования на них составляет более 70 %. Уже сегодня половина оснащения высоковольтных линий и диспетчерских пунктов отработала свой положенный срок.

Для решения проблем, связанных с необходимостью развития электрогенерирующих мощностей, предусматривается техническое перевооружение и реконструкция оборудования действующих электростанций, ввод новых мощностей на действующих электростанциях, строительство новых электростанций, а также вовлечение в баланс возобновляемых источников энергии, таких как гидро-, ветро- и солнечных электростанций.

По данным АО "Казахстанский научно-исследовательский и проектно-изыскательский институт топливно-энергетических систем "Энергия", начиная с 2013-2015 года прогнозируется дефицит в электроэнергии, как в целом по Казахстану, так и по регионам, который будет частично покрываться за счет намеченных объемов технического перевооружения и ввода новых мощностей на действующих и намечаемых к строительству электростанциях. Однако для полного покрытия дефицита в выработке электроэнергии необходим ввод до 2030 года новых станций базовой мощности, решение по строительству которых еще не принято.

Необходимая суммарная электрическая мощность новых станций базовой мощности для покрытия дефицита в выработке электроэнергии в Казахстане с учетом межгосударственных перетоков мощности в РФ в размере 1000 МВт (эл.) и при выполнении в полном объеме намеченных объемов технического перевооружения и ввода новых мощностей составляет на уровне 2030 года ~ 6,6 ГВт (Приложение 1). В качестве таких источников базовой мощности могут рассматриваться АЭС.

Опираясь на мировой опыт развития атомной энергетики, учитывая то обстоятельство, что мировая атомная энергетика базируется на легководных реакторах (80 % действующих энергоблоков) в Казахстане целесообразно на первом этапе развивать атомную энергетику на базе легководных реакторов на тепловых нейтронах поколения III или III+, которые справляются с последовательностью аварийных событий применением пассивных мер безопасности, т.е. исключается вмешательство человека (ошибки персонала) в управление аварийным процессом. Именно отсутствие пассивных средств безопасности и отказ активных средств охлаждения явились причиной тяжелой аварии реакторов с плавлением топлива на АЭС "Фукусима-1". Проект АЭС "Фукусима-1" был реализован в прошлом веке (1971 год) на базе реакторов BWR поколения II и обладает существенными недостатками с точки зрения современных представлений о безопасности атомной энергетики. Как результат, силовые конструкции АЭС выдержали мощнейшие землетрясение и цунами, а активные системы безопасности, нуждающиеся для своей работы в электроэнергии, вышли из строя.

Анализ современного состояния атомной энергетики в мире, состояния энергетической отрасли в Казахстане, прогноз энергопотребления в будущем показывают возможность создания в Казахстане АЭС поколения III или III+. Выбор реакторных установок требует взвешенных решений, прежде всего, с точки зрения обеспечения безопасности с целью исключения рисков возникновения запроектных аварий. Безопасное развитие атомной энергетики позволит создать основу для совершенствования технической базы развития ядерных технологий и повысит конкурентный статус Казахстана в мире.

3.6. Наука в атомной сфере

Сноска. Подраздел 3.6. с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

Устойчивое развитие атомной отрасли в долговременной перспективе обеспечивается эффективным функционированием научных организаций. Основная деятельность в области атомной науки и техники в Казахстане сосредоточена сегодня в таких организациях, как РГП "НЯЦ РК" (Институт атомной энергии, Институт радиационной безопасности и экологии), РГП "ИЯФ", РГП "Институт геофизических исследований", акционерное общество "Национальная атомная компания "Казатомпром" (далее – НАК "Казатомпром") (Институт высоких технологий, Казахстанский ядерный университет, Волковгеология), Научно-технический центр "Безопасность ядерных технологий" (далее – НТЦ "БЯТ"). Эти организации являются основой для эффективного развития и внедрения современных ядерно-физических технологий в энергетике, промышленности, медицине, сельском хозяйстве и обеспечивают исследования в области развития и безопасности атомной энергетики, ядерной физики, радиационной физики твердого тела, радиационного материаловедения, физики и техники ядерных реакторов, ядерных и радиационных технологий, в области создания перспективных промышленных технологий ядерно-топливного цикла, радиоэкологии, технологий контроля за сейсмическими событиями. Часть работ, выполняемых научными организациями, осуществляется по контрактам с зарубежными организациями, что подтверждает и позволяет сохранить высокую квалификацию их специалистов.

В целях научного сопровождения развития атомной отрасли и подготовки кадров необходимо использовать научно-технический потенциал отечественных университетов и научно-исследовательских институтов (Казахский национальный университет им. аль-Фараби, Казахский национальный технический университет имени К. Сатпаева, Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Восточно-Казахстанский государственный технический университет имени Д. Серикбаева, Институт геологических наук имени К. Сатпаева, Институт металлургии и обогащения, Физико-технический институт и др.).

Выполнение исследований, направленных на научно-техническую поддержку развития атомной отрасли осуществляется с использованием имеющейся научно-технической базы РГП "НЯЦ РК", где, в том числе, выполняются исследования в обоснование безопасности объектов атомной энергетики, в том числе экспериментальные исследования процессов, характерных для завершающей стадии тяжелой аварии энергетических реакторов АЭС с плавлением активной зоны, для прогнозирования развития тяжелой аварии и выработки мер по ограничению и локализации ее последствий.

Однако исследовательские ядерные реакторы РГП "НЯЦ РК" и РГП "ИЯФ" эксплуатируются длительное время и их системы нуждаются в модернизации под современные задачи исследований. Программой предусматривается совершенствование научной и экспериментальной базы атомной отрасли, проведение исследований в поддержку развития атомной энергетики и атомной промышленности.

Развитие атомной отрасли включает в себя не только развитие энерготехнологии, но и развитие других наукоемких ядерных технологий, применяемых в медицине и различных отраслях промышленности. В настоящее время во всем мире прогрессирует применение ядерных и радиоизотопных методов диагностики и лечения в медицине. Радионуклидная диагностика, благодаря ее высокой эффективности, стала незаменимой частью клинической практики в развитых странах. В некоторых случаях эти методы являются практически единственными для успешного лечения или правильной постановки диагноза заболеваний. Необходимость развития радионуклидной диагностики и терапии обусловлена серьезным отставанием республики в области применения ядерных методов для диагностики и лечения распространенных заболеваний не только от среднемировых показателей, но и от менее развитых в экономическом отношении стран. Другим важным направлением применения радионуклидных источников являются различные приборы и установки, широко используемые в промышленности для измерения плотности, расхода веществ, неразрушающего контроля и т.д.

3.7. Подготовка кадров в атомной отрасли

В Советском союзе подготовка кадров для атомной отрасли осуществлялась высшими учебными заведениями (далее - ВУЗами), расположенными в основном на территории РФ. После распада СССР в Казахстане не созданы ВУЗы, осуществлявшие целевую подготовку специалистов для атомной отрасли.

С 1997 года на базе РГП "НЯЦ РК" функционирует несколько филиалов кафедр технической физики и ядерно-энергетических установок. Филиалы осуществляют связь между университетскими кафедрами (общей физики, техники и физики низких температур, технологии машиностроения, прикладной математики и информатики, химии, биологии, экологии) и отделами реакторных исследований, реакторного материаловедения, автоматизации реакторных исследований, электрофизических, технологических установок, реакторными комплексами "Байкал" и ИГР, ВВР-К.

Созданы международные кафедры ядерного профиля при Евразийском национальном университете им. Л.Н. Гумилева, и Казахском национальном университете им. аль-Фараби, обучение на которых позволит студентам получать образование в ведущих международных научных центрах и университетах.

Для удовлетворения потребностей атомной отрасли в квалифицированных специалистах необходима организация отечественной системы подготовки и переподготовки инженерно-технических кадров, в том числе специалистов по проектированию, конструированию и строительству объектов атомной энергетики и промышленности, инженерно-технического персонала АЭС, специалистов для атомной промышленности, специалистов по радиоэкологии, дозиметрии, ядерной медицине. В рамках реализации мероприятий по совершенствованию системы подготовки и переподготовки кадров для атомной отрасли следует предусмотреть введение в учебные планы ВУЗов в рамках государственного заказа подготовку специалистов по базовым специальностям атомной отрасли.

3.8. Социально-экономические аспекты сооружения АЭС

Реализация мероприятий Программы позволит оптимально и сбалансировано использовать имеющиеся топливные и минеральные ресурсы, повысить экспортный потенциал страны, обеспечить экологическую чистоту энергетических технологий, развивать ядерные технологии для использования в различных отраслях экономики, обеспечить социально-экономическое развитие территорий страны в регионах предполагаемого строительства АЭС, включая следующие социально-экономические последствия сооружения АЭС:

покрытие дефицита мощностей, увеличение энергетического потенциала и устойчивое развитие региона строительства и страны в целом;

диверсификация энергетического производства;

создание объектов социальной сферы для населения, проживающего в районе строительства АЭС, строительство населенных пунктов для работников АЭС и т.д.;

увеличение доли высококвалифицированного инженерно-технического персонала в районе строительства и, следовательно, повышение культурного и образовательного уровня жителей региона;

рост производства в регионе за счет снижения тарифов на электроэнергию;

увеличение инвестиционной привлекательности региона и развитие бизнеса;

рост налоговых поступлений в республиканский и местный бюджеты;

дополнительный импульс к развитию атомной науки, наукоемких технологий и базы подготовки специалистов для атомной энергетики;

снижение социальной напряженности населения (новые рабочие места для энергетиков и работников смежных областей, получение льгот на оплату тепла и электроэнергии);

снижение экологической нагрузки на регион за счет сокращения выбросов вредных веществ в окружающую среду (при замещении традиционных энергоисточников).

3.9. Оценка воздействия на окружающую среду
3.9.1. Вопросы охраны окружающей среды, установленные на международном и национальном уровнях

В 2007 году Межправительственная группа по климатическим изменениям, созданная при МАГАТЭ завершила ряд научных и политических мероприятий, целью которых являлось улучшение понимания глобальных климатических изменений. В результате проведенных научных мероприятий подготовлен доклад, который подтверждает возрастающее антропогенное воздействие на климатическую систему, обусловленное выбросами парниковых газов. Известно, что основная масса парниковых газов образуется в результате сжигания органического топлива. В докладе представлены явные свидетельства этого воздействия на изменение климата, в особенности в чувствительных экологических системах, проанализирована уязвимость общества и экосистем от условий изменения климата. Определены варианты адаптации и их пределы; а также сделан вывод о том, что в случае превышения некоторых значений изменения климата, возможности адаптации становятся чрезвычайно дорогостоящими или вообще исчезают. Это требует решительного сокращения выбросов парниковых газов (приблизительно на 50 % в глобальных масштабах к 2050 году) и в значительной степени повышает важность низкоуглеродных энергетических технологий, таких, как ядерная энергетика. Сделан вывод, что в энергетическом секторе, во временной перспективе до 2030 года, ядерная энергетика имеет наибольший потенциал смягчения последствий с точки зрения сокращения выбросов при наименьших средних социальных затратах. В результате проведения всеобъемлющего обзора исследований технологических оценок был сделан вывод, что ядерная энергетика (наряду с гидроэнергетикой и ветроэнергетикой) дает самые низкие за все время выбросы парниковых газов на единицу вырабатываемой электроэнергии.

Производство электроэнергии в Казахстане осуществляется в основном на угольных электростанциях, которые производят около 70 % электроэнергии. При этом угольные электростанции загрязняют атмосферу большим количеством вредных газообразных выбросов, в которых содержатся тяжелые металлы и радиоактивные вещества. При сжигании угля образуются оксиды углерода, азота и серы, диоксиды серы и азота, а также неразрушающиеся канцерогены, такие как, соединения бериллия, кадмия, никеля и хрома. Оксиды серы и азота вызывают кислотные дожди и кислотные отравления. Кроме того, при сжигании угля в атмосферу выбрасываются естественные радионуклиды ²²²Rn, ²²⁰Rn, ²²⁶Rn, ²¹⁰Pb, ²²²Rn, ²¹⁰Po, ²³⁰Th, ²³²Th, ²²⁸Th, ⁴⁰K. Даже если реальную эффективность очистки дымовых выбросов от золы принять равной 98,5 %, как это делается на современных угольных ТЭС, то и в этом случае радиационное воздействие на население, обусловленное естественными радионуклидами в выбросах ТЭС, в 20 раз выше, чем у АЭС равной мощности (хотя в обоих случаях оно, разумеется, многократно меньше влияния естественного фона). Это иллюстрируется сравнительными данными по величине вредных выбросов на ТЭС и АЭС одинаковой мощности, принятой условно за 4000 МВт (эл.) (Приложение 4).

Таким образом, одним из наиболее важных результатов реализации Программы является улучшение экологической обстановки в связи со снижением доли электрогенерирующих предприятий, использующих органическое топливо.

3.9.2. Экологические аспекты строительства и эксплуатации АЭС

Развитие атомной энергетики неизбежно связано с образованием радиоактивных отходов (далее - РАО) и отработавшего ядерного топлива (далее - ОЯТ). Однако следует отметить, что количество образующихся отходов при работе АЭС намного меньше отходов угольной электростанции. Кроме того, в результате более чем 50-летнего опыта в мире достигнут высокий уровень технологической безопасности обращения с РАО и хранения отработавшего топлива.

В ходе эксплуатации любой АЭС будут образовываться следующие виды отходов:

твердые бытовые отходы (далее - ТБО);

газо-аэрозольные отходы (далее - выбросы);

твердые радиоактивные отходы (далее — ТРО);

жидкие радиоактивные отходы (далее - ЖРО).

В проекте АЭС должны быть рассмотрены все аспекты оценки влияния на окружающую среду, с целью исключения или минимизации негативного воздействия на природную среду и жизнедеятельность человека.

Основными видами воздействия на почвенный покров при строительстве АЭС является его механическое разрушение и возможное химическое загрязнение.

Основные виды механического воздействия на почвенный покров заключаются в уничтожении почвенного профиля при строительстве, нарушении верхних горизонтов почвенного профиля при обустройстве коммуникационных объектов, нарушении почвенного покрова при прокладке автодорог.

Химическое загрязнение почвенного покрова может происходить в следствии загрязнения почвенного покрова горюче-смазочными материалами на всех этапах проводимых работ, поверхностного загрязнения почвенного покрова промышленным и бытовым мусором.

Первый этап создания АЭС включает в себя рытье котлованов и строительство зданий и сооружений. Основным видом воздействия на почвенный покров будет являться механическое нарушение почвенного покрова.

После завершения строительных работ по созданию АЭС будут проведены рекультивационные мероприятия по устранению нарушений состояния почвенного покрова.

Обычно строительные работы по созданию АЭС и ее эксплуатация производятся на территориях освоенных земельных участков, на которых расположены промышленные зоны действующих предприятий. На прилегающих территориях растительность может испытывать незначительное воздействие через воздух выхлопными газами от строительной и транспортной техники. Однако это крайне незначительное воздействие будет происходить на ограниченной территории. Оно будет иметь узколокальный характер и не окажет негативного влияния на растительность сопредельных территорий.

Выбросы радиоактивных веществ действующих АЭС минимальные и не оказывают значительного негативного воздействия.

Оценки радиационного воздействия современной АЭС на персонал и население при нормальной эксплуатации и авариях разгерметизации первого контура позволяют сделать следующие выводы:

среднегодовая дозовая нагрузка на персонал составляет не более 2 мЗв, и определяется, в основном, работами по перезарядке топлива, ремонту и замене оборудования;

радиационное воздействие энергоблоков АЭС на население и окружающую среду при нормальной эксплуатации не вносит заметного вклада в естественный фон. Это обеспечивается благодаря полной локализации активности в пределах герметичной системы теплоносителя первого контура и интегральной компоновке реакторной установки, которая обуславливает низкие активирующие потоки нейтронов за корпусом реактора. Полная герметичность системы первого контура исключает утечку активности из реакторной установки.

Уровень безопасности, достигаемый на современных АЭС, позволяет гарантировать отсутствие аварийных радиоактивных выбросов.

При проектных и запроектных авариях с разгерметизацией первого контура облучение персонала станции не превышает 1 мЗв, что существенно ниже дозы 10 мЗв, регламентированной для данной категории лиц при нормальной эксплуатации.

3.9.3. Меры по предотвращению, уменьшению или смягчению любых
существенных вредных последствий для окружающей среды, которые
могут быть результатом осуществления программы

В рамках данной Программы предусмотрен комплекс мероприятий, связанных с созданием полномасштабной инфраструктуры, отвечающей международным нормам безопасного обращения и утилизации РАО и ОЯТ.

Для гарантированного обеспечения ядерной и радиационной безопасности, режима нераспространения в рамках Программы планируется:

создание комплексов по переработке и захоронению имеющихся и вновь образующихся РАО;

создание единой системы учета и контроля радиоактивных веществ, ядерных материалов и РАО;

разработка специализированных транспортных средств и упаковочных комплектов для транспортировки ОЯТ к местам длительного хранения и РАО к местам их утилизации;

совершенствование технологий и процедур обращения с РАО различного типа;

создание Республиканского центра комплексной дозиметрии;

создание системы радиационного контроля деятельности предприятий ядерно-энергетической отрасли.

Реализация этого комплекса мероприятий позволит значительно улучшить радиационную обстановку в регионах, исключить вредное воздействие утилизируемых радиоактивных веществ и отходов на здоровье людей и окружающую среду.

3.9.4. Меры, предусмотренные для мониторинга экологических
последствий осуществления программы

Программой предусматриваются мероприятия для постоянного мониторинга окружающей среды в регионах намечаемой деятельности. Система производственного мониторинга окружающей среды ориентирована на организацию наблюдений, сбора данных, проведение анализа и оценки воздействия объекта на состояние окружающей среды, с целью принятия своевременных мер по предотвращению, сокращению и ликвидации негативного воздействия техногенных процессов на окружающую среду.

Система мониторинга включает радиационный и дозиметрический контроль с указанием видов измерений и точек контроля, периодичности, мест отбора проб и видов лабораторных анализов, в том числе:

контроль газо-аэрозольного радиоактивного выброса;

контроль содержания радионуклидов, химических веществ в воздухе санитарно-защитной зоны и прилегающей территории;

контроль содержания радиоактивных веществ на рабочих местах, в производственных помещениях;

контроль выбросов котельной;

контроль наличия радиоактивных веществ в промышленных стоках;

контроль радиоактивного загрязнения почв санитарно-защитной зоны и прилегающей территории.

Таким образом, выполнение всех природоохранных мероприятий и соблюдение экологических нормативов обеспечит безопасное для окружающей среды и населения функционирование объектов атомной отрасли.

В рамках Программы предусмотрен комплекс мероприятий для обеспечения информированности населения и общественных организаций, проведения общественных слушаний по вопросам развития атомной отрасли в Республике Казахстан с целью достижения общественного согласия.

3.10. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз
для атомной отрасли Республики Казахстан

В результате SWOT анализа были определены сильные и слабые стороны существующей атомной отрасли в Казахстане, возможности, которые будут реализованы в стране в случае выполнения мероприятий настоящей Программы.

Сильные стороны

Наличие значительного количества разведанных запасов урана (~ 19 % от мировых запасов), доля которого составляет 46,3 % от общих запасов условного топлива.

Наличие развитой уранодобывающей промышленности (первое место в мире по добыче урана, ~ 17800 тонн урана) и высокотехнологичного производства ядерного топлива.

Наличие научных организаций, имеющих уникальные экспериментальные установки для проведения исследовательских опытно-конструкторских работ в области атомной науки.

Наличие нормативной правовой базы регулирования вопросов использования атомной энергии и ядерных материалов.

Наличие кадрового потенциала - высококвалифицированных специалистов, обладающих "ядерной компетенцией".

Слабые стороны

Отсутствие машиностроительных производств по изготовлению оборудования для атомной отрасли.

Отсутствие производств урановой продукции с высокой добавленной стоимостью.

Отсутствие специализированных проектно-конструкторских организаций в ядерной сфере.

Устаревшая научно-экспериментальная база, требующая модернизации.

Отсутствие производств по переработке радиоактивных отходов.

Недостаточность образовательных технологий в ядерной сфере.

Возможности

Обеспечение энергетической безопасности страны на долговременную перспективу за счет диверсификации энергетического производства путем использования АЭС (срок эксплуатации - 60 лет).

Повышение экспортного потенциала Казахстана (электроэнергия, урановая и металлургическая продукция, органическое топливо).

Обеспечение индустриально-инновационного развития экономики страны за счет разработки и внедрения наукоемких ядерно-энергетических технологий.

Повышение экологической чистоты энергетической отрасли за счет сокращения выбросов вредных веществ в окружающую среду при эксплуатации АЭС.

Вхождение Казахстана в число 50-ти конкурентоспособных стран мира, обладающих атомной энергетикой.

Угрозы

Сохранение сырьевой направленности экспорта урановой промышленности.

Истощение запасов углеводородного топлива.

Загрязнение окружающей среды выбросами, содержащими тяжелые металлы, радиоактивные вещества, оксиды углерода, азота и серы, соединения бериллия, кадмия, никеля и хрома при производстве электроэнергии на ТЭС.

Сохранение радиационно-опасных ситуаций в местах техногенной деятельности и бывших ядерных испытаний.

Утечка высококвалифицированных кадров и потеря знаний в ядерной сфере.

Результаты SWOT анализа для атомной промышленности Республики Казахстан

Сильные стороны:

Слабые стороны:

Казахстан занимает второе место в мире по

запасам и ресурсам урана.

При этом, 85 % мировых запасов урана,

пригодных для добычи методом подземного

выщелачивания находятся в Казахстане.

Возможности по обмену урановых активов в

Казахстане на более высокотехнологичные

активы ЯТЦ.

Наличие АО "Усть-Каменогорский

металлургический завод" (далее - АО "УМЗ"

- крупнейшего завода по производству

топливных порошков и таблеток.

Расположение вблизи с КНР и РФ - наиболее

динамично развивающимися рынками

гражданской атомной энергетики.

Отсутствие внутреннего рынка атомной

энергетики и строительства АЭС в

Казахстане.

Отсутствие собственных технологий в

области конверсии и обогащения урана,

строительства АЭС.

Стоимость урана незначительна по

сравнению со стоимостью строительства

АЭС.

В связи с развитием урановой

промышленности Казахстана за счет

иностранных инвестиций, Компания

контролирует только около 42 % урановых

запасов и ресурсов в Республике Казахстан

и около 50 % добычи.

В настоящее время и до 2015 года

предложение будет превышать

спрос на рынке ядерного топлива.

Возможности:

Мировой "ядерный ренессанс" представляет

возможности для вхождения в перспективные

сегменты производства ядерного топлива и

строительства АЭС.

Наибольшей конкурентоспособностью будут

обладать вертикально-интегрированные

ядерные корпорации.

Существуют возможности создания

вертикально-интегрированной ядерной

компании через проведение многовекторной

политики, реализацию совместных проектов и

участие в зарубежных активах ЯТЦ,

формирование альянсов с ведущими

игроками.

Находясь рядом с КНР, Казахстан обладает

возможностью занять прочное положение на

наиболее динамично развивающемся рынке

атомной энергетики.

Через наращивание добычи урана в

Республике Казахстан Компания обладает

возможностью занять лидирующее положение

на мировом урановом рынке.

Угрозы и риски:

Формирование технологической и

маркетинговой зависимости от партнеров по

проектам ядерно-топливного цикла.

Образование косвенных конфликтов между

партнерами Компании по различным проектам

ЯТЦ.

В случае, если "ядерного ренессанса" не

произойдет, отрасль производства ядерного

топлива столкнется с эффектом возросшей

конкуренции на фоне избыточных мощностей

по всему миру. В данном случае при

создании вертикально-интегрированной

компании возможно падение ее доходов и

чистой прибыли.

Риск излишней диверсификации, когда

слишком большие инвестиции в различные

сегменты за счет внешних займов могут

привести к разрушению стоимости.

3.11. Анализ действующей государственной политики в
атомной отрасли

Сноска. Подраздел 3.11. с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

За время развития независимого Казахстана создана и постоянно совершенствуется нормативная и правовая база, регулирующая основные аспекты деятельности по мирному использованию атомной энергии.

Приняты законы Республики Казахстан "Об использовании атомной энергии", "О радиационной безопасности населения", "О лицензировании", "Об экспортном контроле".

Контрольно-надзорные функции в области обеспечения безопасности при мирном использовании атомной энергии в Казахстане осуществляет Комитет атомной энергии Министерства индустрии и новых технологий Республики Казахстан (далее — Комитет). Основными задачами Комитета являются регулирование вопросов безопасности, надзор за ядерной, радиационной и физической безопасностью, а также обеспечение соблюдения режима нераспространения ядерного оружия при осуществлении деятельности, связанной с использованием атомной энергии.

На сегодняшний день Казахстаном ратифицирован ряд международных соглашений, которые позволяют стране наладить полноценное сотрудничество со странами, являющимися основными разработчиками и поставщиками ядерных технологий, включая технологии производства энергии на АЭС, в том числе:

Конвенция о ядерной безопасности;

Конвенция об оперативном оповещении о ядерной аварии;

Конвенция о помощи в случае ядерной аварии или радиационной аварийной ситуации;

Объединенная Конвенция о безопасности обращения с отработавшим топливом и о безопасности обращения с радиоактивными отходами;

Конвенция о физической защите ядерного материала.

Все это создает благоприятные условия для международной поддержки развития атомной отрасли Казахстана.

4. Цель, задачи, целевые индикаторы и показатели результатов
реализации Программы

Цель Программы

Цель Программы - Развитие атомной промышленности и создание атомной энергетики для обеспечения ускоренного индустриально-инновационного развития страны.

Задачи Программы

Для достижения указанной цели необходимо решение следующих задач:

1. Развитие атомной промышленности;

2. Развитие атомной энергетики;

3. Развитие науки в атомной сфере;

4. Охрана здоровья населения и окружающей среды.

Целевые индикаторы Программы

1. Увеличение объема добычи урана в соответствии с решениями

Правительства Республики Казахстан;

2. Создание новых производств ядерно-топливного цикла;

3. Развитие инфраструктуры развития атомной энергетики;

4. Развитие инфраструктуры атомной науки;

5. Защита здоровья населения в связи с развитием атомной энергетики.

Целевые индикаторы и показатели результатов,
устанавливаемые по каждой задаче, как количественно и
качественно измеримые значения

Сноска. Подраздел в редакции постановления Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

№	Ед. изм.	Источник информации	Ожидаемые результаты
№	Ед. изм.	Источник информации	2011	2012		2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	Ответственные исполнители
1	2	3	4	5		6	7	8	9	10	11	12	13	14
Целевые индикаторы
Увеличение объема добычи урана	тонн	ВС	19 449		21 240	22 320	23 469	По контрактам на недропользование с учетом конъюнктуры мирового рынка и при согласовании с компетентным органом Республики Казахстан						МИНТ АО НАК Казатомпром (по согласованию)
Создание новых производств ядерно-топливного цикла	кол-во	ВС				1			1				1	МИНТ АО НАК Казатомпром (по согласованию)
Развитие инфраструктуры атомной энергетики (обоснование строительства объектов)	кол-во	ВС									1	1		МИНТ
Развитие инфраструктуры атомной науки		ВС							1		1		2	МИНТ МОН
Защита здоровья населения	кол-во	ВС						1			1			МИНТ МЗ

Задача 1. Развитие атомной промышленности
Показатели результатов
Объем добычи урана	тонн	ВС	19449	21240	22320	23469	По контрактам на недропользование с учетом конъюнктуры мирового рынка и при согласовании с компетентным органом Республики Казахстан						МИНТ АО НАК Казатомпром (по согласованию)
Выпуск гексафторида урана (с долей АО "НАК "Казатомпром" в 6000 тонн урана в год)	тонн	ВС						12000	12000	12000	12000	12000	МИНТ АО НАК Казатомпром (по согласованию)
Обогащение урана на действующем предприятии по разделению изотопов на территории РФ	млн. ЕРР	ВС			0,3	2,5	2,5	2,5	2,5	2,5	2,5	2,5	МИНТ АО НАК Казатомпром (по согласованию)
Выпуск на АО "Ульбинский металлургический завод" тепловыделяющих сборок	тонн	ВС										400	МИНТ АО НАК Казатомпром (по согласованию)

Задача 2. Развитие атомной энергетики
Показатели результатов
Обоснование и подготовка решения Правительства Республики Казахстан о строительстве АЭС. Строительство и ввод в эксплуатацию АЭС в случае принятия положительного решения	Кол-во	ВС							1		МИНТ, АО "НАК "Казатомпром" (по согласованию)
Республиканский центр по переработке и длительному РАО и ИИИ на комплексе исследовательских реакторов "Байкал-1"	кол-во	ВС						1			МИНТ
Обеспеченность атомной отрасли профессиональными кадрами	Кол-во специалистов	ВС	100	100	100	100	100	100	100	100	МИНТ

Задача 3. Развитие атомной науки в атомной сфере

Показатели результатов

Модернизированный комплекс исследовательских ядерных реакторов ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР

кол-во

ВС

МИНТ

Казахстанский термоядерный материаловедческий реактора Токамак в г. Курчатов

кол-во

ВС

МИНТ

Задача 4. Охрана здоровья населения и окружающей среды

Показатели результатов

Республиканский центр комплексной дозиметрии

кол-во

ВС

МИНТ

Центр ядерной медицины и биофизики

кол-во

ВС

МИНТ

МЗ

Государственные и иные органы, ответственные за достижение
целей, целевых индикаторов, задач, показателей, результатов

Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан

Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан

Министерство здравоохранения Республики Казахстан

Министерство охраны окружающей среды Республики Казахстан

Министерство труда и социальной защиты населения Республики

Казахстан

Комитет атомной энергии Министерства индустрии и новых

технологий Республики Казахстан

АО "НАК Казатомпром" - Акционерное общество Национальная

атомная компания Казатомпром

5. Этапы реализации Программы

Сноска. Раздел 5 в редакции постановления Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

Реализация настоящей Программы рассчитана на десятилетний период и предполагает реализацию мероприятий в два этапа:

На первом этапе (2011 – 2014 годы), выполняются подготовительные работы, в основном, связанные с разработкой проектов и планов по реализации мероприятий.

На втором этапе с (2015 – 2020 годы) осуществляется реализация мероприятий по достижению целевых индикаторов Программы.

В рамках каждого этапа выполняются мероприятия в соответствии с задачами Программы

Задача 1. Развитие атомной промышленности

В рамках мероприятия "Создание вертикально-интегрированной компании ядерного топливного цикла" предусматривается построение вертикально-интегрированной компании ядерно-топливного цикла на базе АО НАК "Казатомпром". В результате деятельности вертикально-интегрированной компании ядерно-топливного цикла будет осуществляться:

1) реализация комплекса мероприятий по поиску, разведке новых месторождений на территории Казахстана (2011 – 2020 гг.);

2) в соответствии с решениями Правительства Республики Казахстан добыча природного урана с учетом складывающейся конъюнктуры рынка, потребностей мировой атомной энергетики, действующих контрактов на недропользование и обеспечения сохранения в стране стратегического запаса ядерного топлива в первую очередь для становления и развития национальной атомной энергетики в долгосрочной и отдаленной перспективе (2012 – 2020 гг.);

3) организация производства по конверсии урана производственной мощностью 12000 тонн гексафторида урана в год, с долей НАК "Казатомпром" в 6000 тонн урана в год (2016 г.);

4) вхождение в производства по разделению изотопов урана стран-лидеров в технологии разделения изотопов урана в рамках развития проектов по обогащению казахстанского урана, предусматривающее получение доли в обогатительных мощностях или гарантированных услуг по обогащению урана в 2.5 млн. ЕРР (2013 г.);

5) внедрение перспективных промышленных технологии ядерно-топливного цикла (далее – ЯТЦ) в акционерном обществе "Ульбинский металлургический завод" (далее – АО "УМЗ"), организация новых производств, в том числе производство материалов ядерной техники, топливных таблеток для перспективных видов топлива (2016 г.);

6) реализация на АО "УМЗ" совместно с французской компанией "AREVA" проекта создания производства топливных сборок мощностью 400 тонн урана в год, предназначенных в основном для рынков стран Юго-Восточной Азии и обеспечения потребностей в топливе атомной энергетики Республики Казахстан (2020 г.).

В 2010 году доля казахстанского содержания в закупаемых АО "НАК Казатомпром" товарах, основной частью которых является серная кислота, составляла 62 %, в планах на 2011 год и на последующие годы этот показатель составит 62 %, остальные показатели казахстанского содержания в работах, услугах и кадрах представлены в приложении 2 Программы.

В рамках мероприятия "Поэтапное участие предприятий Республики Казахстан в производстве атомных реакторов и оборудования для АЭС" предусматривается:

1) организация проектирования и производств комплектующих для изготовления тепловыделяющих элементов и тепловыделяющих сборок (2016 г.);

2) организация производств необходимых материалов и изделий для участия предприятий Республики Казахстан в строительстве атомных энергетических станций (далее – АЭС) (2020 г.).

Задача 2. Развитие атомной энергетики

В рамках мероприятия "Обоснование схемы размещения и выбора параметров атомных энергоблоков. Строительство АЭС на территории Казахстана" предусматриваются:

1) выполнение технико-экономических исследований в обоснование строительства АЭС в Республике Казахстан, обоснование и утверждение схемы размещения АЭС на территории Республики Казахстан, определение типа реактора и единичной мощности энергоблока для предполагаемых мест строительства, кандидатных проектов АЭС для реализации в Республики Казахстан, перспектив участия Республики Казахстан в реализации проектов в атомной сфере с иностранными компаниями (2014 г.);

2) принятие решения по строительству АЭС на площадках предполагаемого строительства (2014 г.);

3) обоснование и разработка проекта первой АЭС (2015 г.);

4) строительство и ввод в эксплуатацию первой АЭС (к 2020 г.), в случае принятия положительного решения Правительством Республики Казахстан.

Ядерная, радиационная и промышленная безопасность объектов атомной энергетики гарантирована выбором наиболее безопасных типов реакторных установок и технологий, соответствующих международным нормам безопасности.

Организация разработки и экспертизы проектов АЭС и других объектов атомной отрасли в Республике Казахстан" предусматривает создание специализированных проектно-конструкторских бюро. Организация разработки высокоточного и высокотехнологичного оборудования для атомной энергетики, проектирования зданий и сооружений АЭС потребует привлечения значительных интеллектуальных, материальных и человеческих ресурсов. Проектно-конструкторские бюро планируется создавать на базе действующих структур, выполняющих в настоящее время проектно-конструкторские работы в ядерной области. В настоящее время в РГП "НЯЦ РК" существует проектно-конструкторский отдел, выполняющий проектно-конструкторские работы в атомной сфере, на базе которого может быть организовано одно из таких специализированных бюро.

В рамках мероприятия "Организация разработки и проектирования АЭС и других объектов атомной отрасли в Республике Казахстан" предполагается создание специализированных проектно-конструкторских бюро (2016 г.).

Для полноформатного развития атомной отрасли необходимо создание совместно с организациями стран с развитой атомной инфраструктурой инжиниринговых компаний для конструирования, проектирования и строительства энергоблоков АЭС.

В рамках мероприятия "Разработка проектов технических регламентов и нормативно-правовых актов для проведения единой государственной политики в атомной отрасли" предполагается разработка проектов нормативной и технической документации для правового и технического регулирования (2014 г.).

Проектная документация на объекты использования атомной энергии должна содержать обоснование мер промышленной безопасности при конструировании, строительстве, реконструкции, эксплуатации, выводе из эксплуатации, а также в случае аварии.

Для обеспечения функционирования систем безопасности объектов атомной энергетики необходимо поддерживать постоянный контроль деятельности предприятий и совершенствовать системы учета и контроля ядерных и радиоактивных материалов и технологий.

Контроль за выполнением законодательства Республики Казахстан в области предупреждения чрезвычайных ситуаций, обеспечения ядерной, радиационной и промышленной безопасности создаваемых и действующих объектов атомной отрасли должен осуществляться соответствующими контролирующими органами в пределах своей компетенции, в том числе министерствами по чрезвычайным ситуациям, индустрии и новых технологий, здравоохранения, охраны окружающей среды.

При осуществлении работ в обоснование безопасности существующих объектов атомной отрасли и по выбору площадок строительства энергоблоков АЭС необходим геолого-геофизический и сейсмический мониторинг предполагаемых площадок строительства АЭС, а также мониторинг действующих и других объектов атомной отрасли. Имеющиеся станции Республиканского государственного предприятия "Институт геофизических исследований" (далее – РГП "ИГИ"), созданные для мониторинга ядерных испытаний во исполнение международных договоров Республики Казахстан, расположены в основном по периметру Казахстана и, тем самым, нацелены на регистрацию сейсмических событий на удаленных зарубежных испытательных полигонах. Необходимо улучшить регистрацию сейсмических событий внутри страны (по однородности, точности, энергетической представительности), для чего требуется дополнить сеть станций РГП ИГИ сейсмическими группами в Центральном Казахстане (в районе города Жезказган и в районе уникальной большебазовой системы группирования "Боровое"). Особо следует отметить вопрос о необходимости сохранения уникальных сейсмологических данных, накопленных Центром сбора и обработки. Центр сбора и обработки данных является структурным подразделением РГП ИГИ и расположен в городе Алматы. Учитывая неблагополучную сейсмическую обстановку, характерную для регионов Южного Казахстана, включая мегаполис Алматы, существует необходимость создания дублирующего центра данных в г. Курчатове, где располагаются основные подразделения РГП ИГИ. Предложения по расширению и модернизации наблюдательных сетей и по созданию дублирующего Центра сбора и обработки сейсмологических данных поддержано Президентом Республики Казахстан Н.А. Назарбаевым 7 ноября 2005 г. на рабочей встрече в Институте сейсмологии Министерства образования и науки Республики Казахстан, где были обсуждены вопросы сейсмической безопасности.

В рамках мероприятия "Обеспечение ядерной, радиационной и промышленной безопасности объектов атомной отрасли" предусматривается реализация проектов согласно приложению 6 Программы:

1) разработка и реализация программы по хранению и переработке радиоактивных отходов (далее – РАО) и источников ионизирующего излучения (далее – ИИИ) предприятий атомной отрасли и других отраслей промышленности, в том числе на комплексе исследовательских реакторов "Байкал-1" РГП "НЯЦ РК" будет реализован проект Республиканского центра по переработке и длительному хранению РАО и ИИИ, созданный на базе выполненного в 2006 году ТЭО проекта создания радиационно-защитной камеры и пункта по переработке и длительному хранению РАО и ИИИ предприятий атомной отрасли и других отраслей промышленности. Производственная мощность центра по количеству перерабатываемых РАО составит 1500 тонн в год, по количеству принимаемых на хранение отработавших ИИИ – 5000 шт. в год. Емкость хранилища РАО в составе центра составит 9000 тонн, суммарной активностью 8,4·10¹³ Бк. Емкость хранилищ ИИИ составит порядка 2,2·10¹⁶ Бк.;

2) обеспечение ядерной, радиационной и промышленной безопасности комплексов исследовательских ядерных реакторов "Байкал-1", ИГР, ВВР-К, ускорительных комплексов, сейсмических и инфразвуковых станций (2011 - 2020 гг.);

3) проработка вопроса по созданию специализированной инспекции, осуществляющей государственный контроль на объектах атомной отрасли за чрезвычайными ситуациями и промышленной безопасностью (2014 г.);

4) модернизация большебазовой сейсмической группы Боровое с выносными пунктами Чкалово, Зеренда, Восточное (2016 г.);

5) постоянный мониторинг экологической, радиационной, промышленной, геолого-геофизической и сейсмической обстановки на объектах атомной отрасли (2011 – 2020 гг.).

Физическая защита стратегических объектов атомной отрасли является сложным комплексом организационно-правовых и научно-технических задач, решаемых в государственных масштабах. Важной является проблема выработки единых подходов, создание единой нормативной и методической базы, современного технического оснащения систем физической защиты и охраны стратегических объектов атомной отрасли.

В рамках мероприятия "Разработка и реализация комплекса мероприятий по обеспечению физической защиты и охраны стратегических объектов атомной отрасли" предусматривается:

1) проведение комплексной модернизации систем физической защиты стратегических объектов атомной отрасли, включая ядерные объекты РГП "НЯЦ РК", РГП ИЯФ (2014 – 2020 гг.);

2) обеспечение функционирования систем физической защиты стратегических объектов атомной отрасли, включая ядерные объекты РГП "НЯЦ РК", РГП ИЯФ (2014 – 2020 гг.).

Обеспечение безопасного вывода из эксплуатации реактора на быстрых нейтронах 350 (далее – БН-350) предусматривает выполнение работ по перевозке и размещению на долговременное хранение ОЯТ реактора БН-350, радиоактивных и других техногенных отходов, консервации и переводу в режим долговременного хранения зданий, сооружений и инженерных систем реактора БН-350.

В рамках мероприятия "Обеспечение безопасного вывода из эксплуатации реактора БН-350" предусматривается:

1) обеспечение долговременного хранения на подготовленной площадке комплекса исследовательских реакторов "Байкал-1" 60 контейнеров с отработанным ядерным топливом реактора БН-350;

2) переработка и размещение на хранение радиоактивных и других техногенных отходов (2011 – 2020 гг.);

3) консервация и перевод в режим долговременного хранения здания, сооружения и инженерные системы реактора БН350 (2020 г.).

В рамках настоящей Программы предусмотрены мероприятия по развитию и укреплению международного сотрудничества в области мирного использования атомной энергии и ядерных технологий, по обеспечению режима нераспространения ядерного оружия.

В рамках мероприятия "Развитие международного сотрудничества в области мирного использования атомной энергии" предусмотрены:

1) подготовка и заключение международных договоров Республики Казахстан с иностранными государствами в области мирного использования атомной энергии;

2) участие Республики Казахстан в международных программах и проектах;

3) мониторинг ядерных испытаний, в том числе:

4) обеспечение функционирования инфраструктуры казахстанской системы ядерного мониторинга в поддержку международных договоров и соглашений (2011 – 2020 гг.);

5) модернизация системы сейсмического группирования "Курчатов-Крест" (2013 г.);

6) создание дублирующего центра данных в Курчатове для системы сейсмического мониторинга (2014 – 2017 гг.).

Для реализации планов развития атомной отрасли необходимо совершенствовать систему подготовки и переподготовки специалистов, инженерного и технического персонала. В ряде отечественных вузов ведется подготовка инженеров по специальности "5В060500 "Ядерная физика", а также по специальности "5В072300 "Техническая физика". Тем не менее, необходимо совершенствовать систему подготовки специалистов для атомной отрасли, на базе ведущих учебных заведений и научных центров, как в нашей стране, так и за рубежом.

В рамках мероприятия "Обеспечение атомной отрасли квалифицированными профессиональными кадрами" предусматривается внесение предложений:

1) по формированию системы переподготовки и профессиональной аттестации персонала по регламентируемым видам деятельности в атомной отрасли, в том числе по созданию тренажерного центра профессиональной подготовки, переподготовки и аттестации эксплуатационного персонала АЭС;

2) в рамках специальностей "5В060500 "Ядерная физика" и "5В072300 Техническая физика" предусмотреть следующие элективные дисциплины за счет компонента по выбору:

геология, поиск и разведка урана и редких металлов;

геохимия урана и трансурановых элементов;

химическая технология урана и редких элементов;

обогащение урана и разделение изотопов;

химия и технология фтора и его соединений;

геотехнология и методы геофизических исследований недр;

металлургические процессы урана и трансурановых элементов;

металлургические процессы редких и редкоземельных элементов;

технологии производства суперсплавов и функциональных материалов;

технологии производства и переработки ядерного топлива;

ядерные технологии;

физика пучков заряженных частиц и ускорительная техника;

атомная и термоядерная энергетика и технологии реакторостроения;

технологии переработки и утилизации РАО;

материалы и технологии очистки техногенных и природных вод;

по подготовке специалистов по проектированию, конструированию и строительству объектов атомной энергетики и промышленности, инженерно-технического персонала АЭС.

Для реализации планов развития атомной отрасли необходимо решение социальных вопросов развития атомной отрасли.

В рамках мероприятия "Социальные вопросы развития атомной отрасли" будут внесены предложения по созданию жилого фонда для персонала научных и проектных организаций и реализованы мероприятия по развитию социальной инфраструктуры в местах их размещения, включая г. Курчатов и пос. Алатау (г. Алматы) (2014 г.).

Задача 3. Развитие атомной науки

В рамках мероприятия "Совершенствование экспериментальной базы атомной отрасли для фундаментальных и прикладных исследований" предусматривается реализация следующих проектов представленных в приложении 6 Программы:

1) модернизация комплексов исследовательских ядерных реакторов ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР (2014-2020 гг.), в результате которой будет расширена экспериментальная возможность реакторных комплексов для испытаний топливных узлов энергетических реакторов инновационных проектов, обеспечена надежная и безопасная эксплуатация объектов использования атомной энергии;

2) создание в г. Курчатове Казахстанского термоядерного материаловедческого реактора (далее – КТМ), проведение его физического пуска и ввода в эксплуатацию (2016 г.), организация инженерно-технического обслуживания технологических систем токамака для обеспечения нормальной эксплуатации экспериментального комплекса КТМ;

3) разработка инвестиционного проекта реконструкции ускорительного комплекса У-150 (2014-2015).

В рамках мероприятия "Научные исследования в атомной сфере" проводятся исследования согласно приложению 7 Программы:

1) проведение комплекса исследований по научно-технической поддержке работ по развитию атомной энергетики в Казахстане (2011 - 2020 гг.);

2) осуществление научно-технической поддержки создания и эксплуатации КТМ, создание системы диагностики плазмы КТМ, получение экспериментальных данных о режимах запуска и омического нагрева плазмы токамака КТМ, создание имитационных стендов и методики, модели дивертора на основе жидкого лития, интегрированная с КТМ (2011 – 2020 гг.);

3) выполнение комплексных научных исследований в области физики, химии, биологии и передовых технологий на базе ускорителя тяжелых ионов ДЦ60, получение данных по взаимодействию тяжелых ионов с атомными ядрами и веществом, создание промышленных технологий на основе трековых мембран (2011 – 2020 гг.).

В настоящее время в Республике Казахстан существует большая категория людей, которая в процессе профессиональной и бытовой деятельности, подвержена воздействию повышенных доз радиации. К этой категории относится персонал предприятий ядерного топливного цикла, угольной, нефтегазовой, горнодобывающей промышленностей, медицинских учреждений и научно-исследовательских подразделений, а также местное население, проживающее как на радоноопасных территориях, так и вблизи радиационно-опасных объектов (территории мест проведения в прошлом ядерных испытаний, районы добычи урана, угля и нефти, предприятия топливно-энергетического цикла и другие места техногенной деятельности).

Ключевой характеристикой степени влияния радиации является суммарная дозовая нагрузка. В настоящее время в Казахстане существует государственная система учета и контроля доз для персонала предприятий атомной отрасли и других отраслей экономики, которую необходимо расширить и применить для всего населения (т.е. для каждого жителя страны), особенно контроль доз внутреннего облучения. Также необходимо улучшить материальную и методическую базу их достоверного определения. Существующие методы оценки, как правило, разработаны только для определенных механизмов воздействия радиации и от определенных источников. Отсутствуют методы экспериментального определения дозовой нагрузки от радона, составляющей для населения около 80 % от суммарной дозы облучения.

В большинстве развитых стран (Германия, Бельгия и др.) принята система обязательного контроля и учета доз населения. В США, Канаде проводится контроль внутреннего облучения на предприятиях атомной промышленности. Из стран СНГ в Белоруссии создан и ведется республиканский кадастр дозовых нагрузок на население.

Учитывая ожидаемое существенное увеличение персонала, подвергающегося повышенным дозам облучения, одним из приоритетных направлений данной Программы должно стать создание государственной системы учета дозовых нагрузок на персонал и население.

Семипалатинский испытательный ядерный полигон (далее – СИП) был закрыт 29 августа 1991 года Указом Президента Казахской ССР № 409. Полигон занимает площадь 18500 км², с 1949 по 1962 годы здесь было осуществлено 116 атмосферных и 340 подземных ядерных взрывов с общим энерговыделением 17,7 Мт тротилового эквивалента. Проведение 30 наземных взрывов обусловило основное радиоактивное загрязнение не только территории СИП, но и прилегающих к нему регионов. Кардинальное решение проблем бывшего СИП предусмотрено отраслевой программой "Жасыл даму" на 2010 – 2014 годы" в настоящей программе не рассматривается.

В СССР начало практической работы по использованию ядерных взрывов в мирных целях связано с целевой Программой № 7 "Ядерные взрывы для народного хозяйства", принятой в 1962 году. За период 1965 – 1988 годов на территории бывшего СССР было осуществлено 124 ядерных взрыва в мирных целях, в том числе 39 подземных ядерных взрывов на территории 7 областей Республики Казахстана. Обеспечение радиационной безопасности мест проведения ядерных испытаний, восстановление окружающей среды и передача земель в хозяйственный оборот является важным мероприятием настоящей Программы.

Условия работы персонала АЭС характеризуются дополнительным радиационным воздействием. В связи с этим обязательным условием для перспективного развития отрасли является проведение комплекса мероприятий, обеспечивающих защиту населения, окружающей среды и объектов хозяйствования от чрезвычайных ситуаций и их последствий, социальную защищенность, специальное медицинское обслуживание персонала атомной отрасли, а также проведение практических работ, направленных на снижение коллективной дозовой нагрузки, на персонал АЭС и население, проживающее в зоне повышенной радиации.

Задача 4. Охрана здоровья населения и окружающей среды

В рамках мероприятия "Обеспечение безопасности радиационно-опасных объектов различного типа, реабилитация зараженных территорий и вовлечение их в хозяйственный оборот" выполняются работы согласно приложению 7 Программы:

1) осуществление исследований и инвентаризация территорий и объектов с радиоактивным загрязнением, разработка и осуществление системы мер по снижению их негативного влияния (2014 – 2020 гг.);

2) проведение природоохранных мероприятий по локализации и устранению радиационно-опасных ситуаций в местах техногенной деятельности, в том числе завершение работ по ликвидации радиационно-опасной ситуации на территориях бывшего Иртышского химико-металлургического завода пунктах захоронения радиоактивных отходов и прилегающей к ним территориях (2011 – 2020 гг.);

3) обеспечение безопасности бывших мест проведения ядерных испытаний, осуществление передачи земель в хозяйственный оборот (2011 – 2020 гг.).

В рамках мероприятия "Защита здоровья населения в связи с развитием атомной энергетики" предполагается реализовать следующие задачи представленные в приложении 8 Программы:

1) создание Республиканского центра комплексной дозиметрии (2014 – 2018 гг.), на базе центра планируется проводить до 10000 комплексных измерений доз внутреннего облучения в год; до 10000 измерений внутренней дозы облучения за счет естественных альфа-излучающих радионуклидов в год; до 5000 измерений внутренней дозы облучения за счет гамма-излучающих радионуклидов в год; до 3000 ретроспективных оценок накопленной дозы внешнего облучения в год; до 1000 определений дозы облучения с использованием методов биодозиметрии в год;

2) обеспечение функционирования Государственной системы учета и контроля доз населения и персонала (2017 – 2020 гг.);

3) создание Центра ядерной медицины и биофизики (без лечебной части – 2015 г.).

Ключевым звеном государственной системы учета дозовых нагрузок на население должен стать Республиканский центр комплексной дозиметрии, в котором будут применены новые наукоемкие подходы к проблемам регистрации, учета и верификации индивидуальных доз облучения.

Создание Центра ядерной медицины и биофизики позволит внедрить в систему отечественного здравоохранения современные методы радионуклидной диагностики и терапии, создать научно-техническую базу для развития этих методов и подготовки квалифицированных медицинских кадров, организовать высокотехнологичное импортозамещающее производство радиофармпрепаратов и сервисное обслуживание сложной диагностической аппаратуры, создать новые рабочие места.

6. Необходимые ресурсы

Сноска. Раздел 6 в редакции постановления Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

Финансирование Программы осуществляется за счет собственных средств предприятий, прямых иностранных инвестиций и в пределах средств, предусматриваемых в республиканском бюджете.

Объем финансирования, предусмотренный из республиканского бюджета, в том числе по годам составляет:

1 этап 2011 – 2014 годы – 12 745,3 млн. тенге, из них:

2011 год – 4 226,7 млн. тенге;

2012 год – 1 298,6 млн. тенге;

2013 год – 1 906,7 млн. тенге;

2014 год – 5 313, 3 млн. тенге;

2 этап 2015 – 2020 годы – объемы финансирования на данный период будут уточняться при утверждении республиканского бюджета на соответствующие финансовые годы в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

Объем финансирования из внебюджетных средств составляет 696 931,9 млн. тенге.";

Реализация настоящей Программы представляет собой масштабную и очень сложную задачу, для решения которой будут привлечены ведущие компании, предприятия, как атомной отрасли, так и других отраслей экономики страны. Управление существующей атомной отраслью осуществляется в соответствии с представленной схемой (Рис.1).

НАК "Казатомпром" представляет собой холдинг по управлению семью основными направлениями деятельности: геологоразведка, добыча урана; производство продукции ядерного топливного цикла; реакторостроение, атомные электростанции; цветная металлургия и производство конструкционных материалов; энергетика; наука; социальное обеспечение и подготовка кадров. На сегодняшний день в НАК "Казатомпром" работает свыше 25000 человек.

Устойчивое развитие атомной отрасли в долговременной перспективе обеспечивается эффективным функционированием научных организаций Республики Казахстан. Основная деятельность в области атомной науки и техники сосредоточена сегодня в таких организациях Республики, как РГП "НЯЦ РК", РГП "ИЯФ", РГП "ИГИ", НАК "Казатомпром" (Институт высоких технологий, Казахстанский ядерный университет, Волковгеология).

По состоянию на 2013 год в РГП "НЯЦ РК", РГП "ИЯФ", РГП "ИГИ" работает свыше 2500 человек.

7. План мероприятий по реализации Программы "Развитие атомной
отрасли в Республике Казахстан на 2011 - 2014 года
с перспективой развития до 2020 года"

Сноска. Раздел 7 исключен постановлением Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

8. Основные инвестиционные проекты, реализуемые в рамках
программы

Сноска. Раздел 8 исключен постановлением Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

9. Краткая информация об отраслевой программе
"Развитие атомной отрасли в Республике Казахстан
на 2011 — 2014 годы с перспективой развития до 2020 года"

Сноска. Раздел 9 исключен постановлением Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

Приложение 1
к Программе развития атомной
отрасли в Республике Казахстан
на 2011 - 2014 годы
с перспективой развития до 2020 года

Необходимая электрическая мощность новых станций базовой
мощности для покрытия дефицита в выработке электроэнергии
в республике

	Максимальная базовая мощность, МВт (э)
	2015 г.	2020 г.	2025 г.	2030 г.
Сооружение новых источников базовой мощности по регионам РК	600	2200	4500	6600
Северный Казахстан	0	1000	1500	2000
Восточный Казахстан	0	600	600	900
Южный Казахстан*)	(1320)	(2640)	(2640)+1500	(2640)+2500
Западный Казахстан	600	600	900	1200

*) В таблице в скобках показаны темпы ввода базовых мощностей для Южного региона Казахстана за счет строительства двух модулей Балхашской ТЭС на угле общей мощностью 2640 МВт с вводом первого модуля мощностью 1320 МВт (2x660 МВт) на уровне 2015 года, второго модуля аналогичной мощности в 2018-2020 годах

Приложение 2
к Программе развития атомной
отрасли в Республике Казахстан
на 2011 - 2014 годы
с перспективой развития до 2020 года

Информация АО "НАК "Казатомпром" о фактических закупках ТРУ
за 2010 год и планируемого объема закупок до 2014 год

Целевой индикатор	Годы
Целевой индикатор	2010	2011	2012	2013	2014
Казахстанское содержание в товарах, %	62	62	62	62	62
Казахстанское содержание в работах, %	92	92	92	92	92
Казахстанское содержание в услугах, %	90	90	90	90	90
Казахстанское содержание в кадрах, %	90	92	94	96	97

Приложение 3
к Программе развития атомной
отрасли в Республике Казахстан
на 2011 - 2014 годы
с перспективой развития до 2020 года

Количественные показатели деятельности центра
ядерной медицины и биофизики

Объем и стоимость услуг Центра ядерной медицины и биофизики после выхода на проектную мощность	В натуральном выражении		млн. тенге в год
Производство радиоактивных изотопов и РФП на их основе	ГБк/год	42300	820
Радионуклидная диагностика: в том числе	процедур/год	30800	199
- диагностика in vivo (ПЭТ и ОФЭКТ) - диагностика in vitro	проц./год проц./год	6800 24000	175 24
Радионуклидная терапия	проц./год	1126	83
Лучевая диагностика	проц./год	18400	32
Клинико-диагностические и иммуноферментные исследования	анализов/год	3960	14
Стерилизация одноразовых медицинских изделий	млн. изд./год	137,1	205

Приложение 4
к Программе развития атомной
отрасли в Республике Казахстан
на 2011 - 2014 годы
с перспективой развития до 2020 года

Объемы выбросов ТЭС и АЭС при мощности 4000 МВт

Вещество	Количество (тонн в год)
Вещество	ТЭС	АЭС
Потребление топлива	9 500 000*)	108
Потребление кислорода из атмосферы	25 500 000	0
Отходы оксидов углерода	28 500 000	0
Отходы оксидов серы	650 000	0
Отходы оксидов азота	320 000	0
Твердые отходы	6 350 000	200
Выброс аэрозолей	320 000	0
Мощность тепловых сбросов в окружающую среду, МВт	4750	8000
Количество радиоактивных отходов	0	360

Приложение 5
к Программе развития атомной
отрасли в Республике Казахстан
на 2011 - 2014 годы
с перспективой развития до 2020 года

Структура запасов природных ресурсов

Республики Казахстан (извлекаемых)

Вид ресурсов	Млн. тонн усл. топлива	%
Нефть, включая газовый конденсат	4011,7	8,8
Уголь	15 507,2	34,2
Природный газ	2 956,8	6,5
Природные битумы и битумосодержащие породы	1 890,0	4,2
Уран	21 024,0	46,3
ВСЕГО:	45 389,7	100

Приложение 6
к Программе развития атомной
отрасли в Республике Казахстан
на 2011 - 2014 годы
с перспективой развития до 2020 года

Основные инвестиционные проекты, реализуемые в рамках Программы

Сноска. Приложение 6 в редакции постановления Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

	Наименование	Мероприятия	Цель	Наличие ФЭО и/или ТЭО проекта на какой стадии (разработка, доработка, утверждено)	Рекомендуемое региональное размещение	Начало реализации проекта	Окончание реализации проекта	Ответственный исполнитель	Объем финансирования млн. тенге.	Источники финансирования
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	Организация производства по конверсии урана мощностью 12000 тонн гексафторида урана в год с долей АО "НАК "Казатомпром" в 6000 тонн урана в год	ТЭО, ПСД, строительство	Участие в недостающем элементе ЯТЦ	Разработка ТЭО	ВКО, "Ульбинский металлургический завод"	2011	2020	АО "НАК "Казатомпром" (по согласованию)	Будет определен после проведения ТЭО проекта	Средства АО "НАК "Казатомпром"
2	Создание завода по выпуску тепловыделяющих сборок, мощностью 400 тонн ядерного топлива	ТЭО, ПСД, строительство	Создание производства изделий с высокой добавленной стоимостью	Разработка ТЭО	ВКО, "Ульбинский металлургический завод"	2011	2020	АО "НАК "Казатомпром" (по согласованию)	Будут определены после принятия решения по строительству завода	Средства АО "НАК "Казатомпром"
3	Участие РК в действующем предприятии по разделению изотопов, для получения гарантированных услуг по обогащению урана в 2,5 млн. ЕРР	ТЭО	Участие в недостающем элементе ЯТЦ	Разработка ТЭО	Территория РФ	2011	2013	АО "НАК "Казатомпром" (по согласованию)	13620,292	Средства АО "НАК "Казатомпром"
4	Создание республиканского центра по переработке и длительному хранению РАО и ИИИ на комплексе исследовательских реакторов "Байкал-1"	ПСД, строительство	Создание инфраструктуры по переработке и длительному хранению РАО и ИИИ	Утвержденное ТЭО	ВКО, г. Курчатов, КИР "Байкал-1"	2014	2018	РГП "НЯЦ РК" (по согласованию)	7 498, 67	Бюджет
5	Модернизация большебазовой сейсмической группы Боровое с выносными пунктами Чкалово, Зеренда, Восточное	строительство	Передислокация большебазовой сейсмической группы Боровое	Утвержденные ТЭО, ПСД	Акмолинская обл., Боровое	2010	2016	РГП ИГИ (по согласованию)	2032,47	Бюджет
6	Модернизация комплексов исследовательских ядерных реакторов ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР	ПСД, строительство	Повышение безопасности, расширение экспериментальных возможностей	Утвержденное ТЭО	ВКО, г. Курчатов	2014	2020	РГП "НЯЦ РК", РГП ИЯФ (по согласованию)	11 952,8	Бюджет
7	Создание Казахстанского термоядерного материаловедческого реактора токамака КТМ	строительство	Создание инструмента для исследований поведения кандидатных конструкционных материалов и отдельных узлов энергетического термоядерного реактора в условиях, близких к эксплуатационным	Утвержденные ТЭО, ПСД	ВКО, г. Курчатов	2003	2016	РГП "НЯЦ РК" (по согласованию)	7 773,86	Бюджет
8	Реконструкция ускорительного комплекса У-150	ТЭО, ПСД	Использование инфраструктуры ускорительного комплекса для развития научных исследований в области ядерной физики и технологий производства радиоизотопов	-	г. Алматы	2014	2015	РГП ИЯФ (по согласованию)	415	Бюджет
9	Создание республиканского центра комплексной дозиметрии	ТЭО, ПСД, строительство	Создание комплекса регистрации, учета и верификации индивидуальных доз облучения	Доработка ТЭО	ВКО, г. Курчатов	2012	2018	РГП "НЯЦ РК" (по согласованию)	2666,4	Бюджет
10	Создание центра ядерной медицины и биофизики	строительство	Создание научно-технологического комплекса для осуществления производственной деятельности в области радиохимии и радиофармацевтики, а также лечебно-диагностической и методической деятельности в области ядерной медицины	Утвержденные ТЭО, ПСД	г. Алматы	2009	2015	РГП ИЯФ (по согласованию)	9 493,1	Бюджет

Приложение 7
к Программе развития атомной
отрасли в Республике Казахстан
на 2011 - 2014 годы
с перспективой развития до 2020 года

План мероприятий
по реализации программы "Развитие атомной отрасли в
Республике Казахстан
на 2011 – 2014 года с перспективой развития до 2020 года"

Сноска. Программа дополнена приложением 7 в соответствии с постановлением Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

№	Мероприятия	Форма завершения	Ответственные исполнители	Срок исполнения	Предполагаемые расходы, млн. тг					Источники финансирования	№ бюджетной программы
					2011	2012	2013	2014	2015-2020
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
1 Развитие атомной промышленности
	Создание вертикально-интегрированной компании ядерного топливного цикла
1	Проведение комплекса поисковых и разведочных работ с целью расширения сырьевой базы урана в Казахстане	Информация в Правительство РК	МИНТ, АО НАК "Казатомпром" (по согласованию)	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020	Согласно контрактам на недропользование в соответствии с проектной документацией					Средства АО НАК "Казатомпром"
2	Развитие добычи природного урана	Информация в Правительство РК	МИНТ, АО НАК "Казатомпром" (по согласованию)	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020	77 848	77 579	67 657	68 404	386 602	Средства АО НАК "Казатомпром"
3	Организация производства по конверсии урана мощностью 12000 тонн гексафторида урана в год c долей АО "НАК "Казатомпром в 6000 тонн урана в год"	Информация в Правительство РК	МИНТ, АО НАК "Казатомпром" (по согласованию)	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2016			Будут определены после проведения ТЭО проекта			Средства АО НАК "Казатомпром"
4	Участие РК в действующем предприятии по разделению изотопов, для получения гарантированных услуг по обогащению урана в 2,5 млн. ЕРР	Информация в Правительство РК	МИНТ, АО НАК "Казатомпром" (по согласованию)	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020	123,397	101,895	13 395,6			Средства АО НАК "Казатомпром"
5	Создание совместных предприятий по производству тепловыделяющих сборок (далее ТВС) для реакторов АЭС западного дизайна, а также для обеспечения потребностей атомной энергетики в Казахстане	Информация в Правительство РК	МИНТ, АО НАК "Казатомпром" (по согласованию)	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020			Будут определены после принятия решения по строительству завода			Средства АО НАК "Казатомпром"

	Поэтапное участие предприятий РК в производстве атомных реакторов и оборудования для атомной отрасли
	Создание условий для участия предприятий Республики Казахстан в строительстве АЭС	Информация в Правительство РК	МИНТ	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020	Не требуется

2 Развитие атомной энергетики
	Обоснование схемы размещения и выбора параметров атомных энергоблоков. Строительство АЭС на территории Казахстана
1	Проработка вопроса по финансированию работ на проведение оценки ядерно-энергетической системы Республики Казахстан с использованием методологии ИНПРО (МАГАТЭ)	Информация в Правительство РК	МИНТ	2014-2016	Не требуется
2	Проработка вопроса по финансированию работ по выбору места размещения и мощности реакторной установки	Информация в Правительство РК	МИНТ	25 декабря 2014 года	будут определены после утверждения технического задания
3	Подготовка решения Правительства о создании управляющей компании для организации работ по строительству АЭС	Проект Постановления Правительства РК	МИНТ	1 квартал 2014 года	Не требуется

	Организация разработки и проектирования АЭС и других объектов атомной отрасли в Республике Казахстан
1	Внесение предложений по созданию специализированных проектно-конструкторских организаций для разработки и проектирования АЭС и других объектов атомной отрасли	Информация в Правительство РК	МИНТ, АО "НАК Казатомпром" (по согласованию)	25 декабря 2015 года	Не требуется
2	Внесение предложений по разработке проекта первой атомной электростанции	Информация в Правительство РК	МИНТ	25 декабря 2015 года	Не требуется

Разработка проектов нормативно-правовых документов для проведения единой государственной политики в атомной отрасли

Внесение предложений по разработке проектов нормативных документов для проведения единой государственной политики в атомной отрасли

Информация в Правительство РК

МИНТ

МЧС

МЗ

25 декабря 2014 года

Не требуется

	Обеспечение ядерной, радиационной и промышленной безопасности объектов атомной отрасли
1	Проработка вопроса по дальнейшему финансированию создания Республиканского центра по переработке и длительному хранению РАО и ИИИ	Информация в Правительство РК	МИНТ	2014-2015	Не требуется
2	Обеспечение ядерной, радиационной и промышленной безопасности объектов атомной отрасли	Информация в Правительство РК	МИНТ	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020	568,8	379,4	379,4	1852,1	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	038
3	Проработка вопроса по созданию специализированной инспекции, осуществляющей государственный контроль на объектах атомной отрасли за чрезвычайными ситуациями и промышленной безопасностью	Информация в Правительство РК	МЧС	25 декабря 2014 года	Не требуется
4	Проработка вопроса по финансированию создания и развития систем мониторинга геолого-геофизической и сейсмической безопасности объектов атомной энергетики	Информация в Правительство РК	МИНТ	2015-2017	Не требуется
5	Реализация проекта модернизации большебазовой сейсмической группы Боровое с выносными пунктами Чкалово, Зеренда, Восточное	Информация в Правительство РК	МИНТ	25 декабря 2016	1214,9	78,3	-	902,0	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	049

	Разработка и реализация комплекса мероприятий по обеспечению физической защиты и охраны стратегических объектов атомной отрасли
1	Обеспечение функционирования систем физической защиты стратегических объектов атомной отрасли	Информация в Правительство РК	МИНТ	ежегодно к 25 декабря 2014-2020	46,0	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	038
2	Модернизация систем физической защиты и охраны стратегических объектов атомной отрасли	Информация в Правительство РК	МИНТ	2014 -2015 г	5,0	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	038

Обеспечение безопасного вывода из эксплуатации реактора БН-350

Проработка вопроса по осуществлению комплекса мероприятий по обеспечению вывода из эксплуатации реактора БН-350

Информация в Правительство РК

АО "НАК "Казатомпром" (по согласованию)

2014-

2020

Будут определены после утверждения схемы финансирования мероприятий

Обеспечение долговременного хранения отработавшего ядерного топлива реактора БН-350 с выполнением требований безопасности и физической защиты

Информация в Правительство РК

МИНТ

ежегодно к 25 декабря 2014-2020

60,5

42,0

В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы

Средства РБ

034

	Развитие международного сотрудничества в области мирного использования атомной энергии
1	Подготовка и заключение международных договоров Республики Казахстан в области мирного использования атомной энергии	Международные договора	МИНТ	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2017	Не требуется
2	Мониторинг ядерных испытаний, в том числе
1)	обеспечение функционирования инфраструктуры казахстанской системы ядерного мониторинга в поддержку международных договоров и соглашений; модернизация системы сейсмического группирования "Курчатов-Крест"	Информация в Правительство РК	МИНТ	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020 гг.	125,3	63,9	88,6	63,7	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	044
2)	Создание дублирующего центра данных в Курчатове для системы сейсмического мониторинга	Информация в Правительство РК	МИНТ	ежегодно к 25 декабря 2014- 2017				9,49	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	044
	Обеспечение атомной отрасли квалифицированными профессиональными кадрами
	Внесение предложений по обеспечению профессиональными кадрами	Информация в Правительство РК	МИНТ, МОН, МЗ	25 декабря 2015 года	Не требуется

Социальные вопросы развития атомной отрасли

Внесение предложений по созданию жилого фонда для персонала научных и проектных организаций и реализации мероприятий по развитию социальной инфраструктуры в местах их размещения, включая г. Курчатов, пос. Алатау

(г. Алматы).

Информация в Правительство РК

МИНТ

25 декабря 2014 года

Не требуется

3 Развитие науки в атомной сфере
	Совершенствование экспериментальной базы атомной отрасли для фундаментальных и прикладных исследований
1	Проработка вопроса по финансированию модернизации комплекса исследовательских ядерных реакторов ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР	Информация в Правительство РК	МИНТ	2014-2015 г.	Не требуется
2	Конверсия реактора ВВР-К на топливо с низкообогащенным ураном	Информация в Правительство РК	МИНТ	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2013 гг.	776	4020	58	-	367	Инвестиции США
3	Создание Казахстанского термоядерного материаловедческого реактора Токамака КТМ в г. Курчатов	Информация в Правительство РК	МИНТ	25 декабря 2016 г.	суммы будут уточнены в соответствии с утвержденным ПСД					Средства РБ
4	Внесение предложений по разработке инвестиционного проекта реконструкции ускорительного комплекса У-150	Информация в Правительство РК	МИНТ	2014-2015	Не требуется

	Научные исследования в атомной сфере
1	Реализация научно-технической программы "Развитие атомной энергетики в Казахстане"	Отчеты о НИР	МИНТ	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020	713	395,9	441,5	441,5	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	006
2	Научно-техническая поддержка создания и эксплуатации казахстанского термоядерного материаловедческого реактора токамака КТМ	Отчеты о НИР	МИНТ	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020	99	87,8	93,9	93,9	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	006
3	Комплексные научные исследования в области физики, химии, биологии и передовых технологий на базе ускорителя тяжелых ионов ДЦ-60	Отчеты о НИР	МИНТ	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020	53,0	54,0	57,7	57,7	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	006
4	Проработка вопроса по финансированию исследований в области обращения с радиоактивными отходами в Республике Казахстан	Информация в Правительство РК	МИНТ	2014-2015	Не требуется
5	Разработка научно-технологической программы развития ядерно-физических методов и технологий для индустриально- инновационного развития экономики	Отчеты о НИР	МИНТ	2015- 2017 г.	Не требуется
6	Внесение предложений по определению условий сейсмотектонического деформирования земной коры на основе параметров фокальных механизмов землетрясений в районах расположения ядерных объектов на территории Казахстана	Информация в Правительство РК	МИНТ	ежегодно 2015-2017	Не требуется
7	Внесение предложений по выявлению закономерностей многолетних вариаций параметров инфразвуковых сигналов на основе ретроспективного анализа записей казахстанских станций инфразвукового мониторинга ядерных испытаний	Информация в Правительство РК	МИНТ	ежегодно 2015 -2016	Не требуется

4 Охрана здоровья населения и окружающей среды
	Обеспечение безопасности радиационно-опасных объектов различного типа, реабилитация зараженных территорий и вовлечение их в хозяйственный оборот
1	Обеспечение радиационной безопасности на территориях, прилегающих к бывшему Семипалатинскому испытательному полигону	Информация в Правительство РК	МИНТ, МОСВР	ежегодно к 25 декабря 2014-2020				156,4	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	038
2	Выполнение природоохранных мероприятий по локализации и устранению радиационно-опасных ситуаций в местах техногенной деятельности	Информация в Правительство РК	МИНТ, МОСВР	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020	60,0	-	38,3	40,4	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	034
3	Обеспечение безопасности бывших мест проведения ядерных испытаний	Информация в Правительство РК	МИНТ, МОСВР, МЧС	ежегодно к 25 декабря 2011 – 2020	332,3	197,3	219	618,3	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	038

	Охрана здоровья населения в связи с развитием атомной энергетики
1	Проработка вопроса по финансированию проекта создания Республиканского центра комплексной дозиметрии	Информация в Правительство РК	МИНТ, МОСВР	2014-2015	Не требуется
2	Внесение предложений по обеспечению функционирования Государственной системы учета и контроля доз населения и персонала	Информация в Правительство РК	МИНТ	к 25 декабря 2016 г.	Не требуется
3	Создание Центра ядерной медицины и биофизики в п. Алатау (без лечебной части)	Информация в Правительство РК	МИНТ	25 декабря 2015 года	1000,0	-	546,2	984,7	В рамках республиканского бюджета утвержденного на соответствующие годы	Средства РБ	047

Примечание: расшифровка аббревиатур:

МИНТ – Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан

МЧС – Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан

МЗ – Министерство здравоохранения Республики Казахстан

МОСВР – Министерство окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан

АО "НАК "Казатомпром" – акционерное общество "Национальная атомная компания "Казатомпром"

ТЭО – технико-экономическое обоснование

ПСД – проектно-сметная документация

КТМ – казахстанский термоядерный материаловедческий реактор

РАО – радиоактивные отходы

ИИИ – источники ионизирующего излучения

Приложение 8
к Программе развития атомной
отрасли в Республике Казахстан
на 2011 - 2014 годы
с перспективой развития до 2020 года

Краткая информация
об отраслевой программе "Развитие атомной отрасли
в Республике Казахстан на 2011 – 2014 годы
с перспективой развития до 2020 года"

Сноска. Программа дополнена приложением 8 в соответствии с постановлением Правительства РК от 13.03.2014 № 236.

№

Развитие атомной отрасли в Республике Казахстан на 2011 – 2014 годы с перспективой развития до 2020 года

Межведомственное взаимодействие

Государственный орган, ответственный за разработку и реализацию отраслевой программы

Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан

Ответственный за реализацию отраслевой программы

Курирующий вице-министр

Список организаций и ведомств – соисполнителей

Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан,

Министерство здравоохранения Республики Казахстан,

Министерство окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан

Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан,

Комитет по атомной энергии Министерства индустрии и новых технологий Республики Казахстан,

АО "НАК Казатомпром" – акционерное общество Национальная атомная компания Казатомпром

№	Перечень ключевых задач
1.	Развитие атомной промышленности
2.	Развитие атомной энергетики
3.	Развитие науки в атомной сфере
4.	Охрана здоровья населения и окружающей среды

№

Цель

Целевые индикаторы

Развитие атомной промышленности и создание атомной энергетики для обеспечения ускоренного индустриально-инновационного развития страны

Увеличение объема добычи урана по контрактам на недропользование с учетом конъюнктуры мирового рынка и при согласовании с компетентным органом Республики Казахстан.

Создание новых производств ядерного топливного цикла;

Развитие инфраструктуры атомной энергетики;

Развитие инфраструктуры атомной науки;

Защита здоровья населения в связи с развитием атомной энергетики.

№	Ключевые мероприятия (по группам задач)	Показатели результатов выполнения задач
1.	Развитие атомной промышленности.
1.1	Развитие добычи природного урана	Объем добычи природного по контрактам на недропользование с учетом конъюнктуры мирового рынка и при согласовании с компетентным органом Республики Казахстан
1.2	Организация производства по конверсии урана через участие в зарубежных активах и трансферте технологий на АО "УМЗ"	Выпуск гексафторида урана 12000 тонн в год, с долей АО НАК Казатомпром в 6000 тонн урана в год (2016 г.);
1.3	Участие в разделительном производстве на территории РФ	Получение услуг по обогащению урана в действующем предприятии по разделению изотопов на территории РФ 2,5 млн. ЕРР, (2013 г.).
1.4	Создание совместных предприятий по производству тепловыделяющих сборок (далее ТВС) для реакторов АЭС западного дизайна, а также для обеспечения потребностей атомной энергетики в Казахстане	Выпуск на АО "Ульбинский металлургический завод" тепловыделяющих сборок мощностью 400 тонн урана (2020 г.);
2.	Развитие атомной энергетики
2.3	Внесение предложений по строительству первой АЭС	Строительство и ввод в эксплуатацию АЭС (к 2020 г.) в случае принятия решения Правительством Республики Казахстан
2.4	Внесение предложений по созданию специализированных проектно-конструкторских организаций (ПКО) для разработки и проектирования АЭС и других объектов атомной отрасли	ПКО на базе РГП НЯЦ РК (2015 г.) ПКО на базе АО НАК Казатомпром (2015 г.)
2.5	Создание Республиканского центра по переработке и длительному хранению РАО и ИИИ на комплексе исследовательских реакторов "Байкал-1"	Разработка и реализация проекта создания Республиканского центра по переработке и длительному хранению РАО и ИИИ (2014-2018 гг.) Производственная мощность центра по количеству перерабатываемых РАО - 1500 тонн/год
2.6	Внесение предложений по обеспечению атомной отрасли профессиональными кадрами	Обеспечение атомной отрасли профессиональными кадрами (2014 г.)
3.	Развитие науки в атомной сфере
3.1	Модернизация комплекса исследовательских ядерных реакторов ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР	Модернизация комплекса исследовательских ядерных реакторов ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР (2014-2020 гг.)
3.2	Создание Казахстанского термоядерного материаловедческого реактора токамака КТМ в г. Курчатов.	Создание Казахстанского термоядерного материаловедческого реактора Токамак КТМ в г. Курчатов (2016 г.)
3.3	Разработка инвестиционного проекта реконструкции ускорительного комплекса У-150М	Разработка инвестиционного проекта реконструкции ускорительного комплекса У-150М (2014-2015 г.)
4.	Охрана здоровья населения и окружающей среды
4.1	Создание Республиканского центра комплексной дозиметрии	Создание Республиканского центра комплексной дозиметрии (2014-2018 гг.)
4.2	Создание Центра ядерной медицины и биофизики	Создание Центра ядерной медицины и биофизики (2015 г.)

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 06.11.2017 № 714 қаулысымен.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасын үдемесі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі іс-шаралар жоспарының 4-тармағын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі Қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған 2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың 2011-2014 жылдарға арналған бағдарламасы бекітілсін.

2. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары-Қазақстан Республикасының Индустрия және жаңа технологиялар министрі Ә.Ө.Исекешевке жүктелсін.

3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізілсін.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі	К.Мәсімов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2011 жылғы 29 маусымдағы
№ 728 қаулысымен
бекітілген

2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған бағдарламасы
1. Бағдарламаның паспорты

Ескерту. 1-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

Атауы	2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған бағдарламасы
Әзірлеу үшін негіз	"Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары туралы" ҚР Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығы. "Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығы. "Қазақстан Республикасы Үкіметінің үдемелі индустриялық-инновациялық дамытудың 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі Іс-шаралар жоспарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 қаулысы.
Әзірлеуші	Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі
Бағдарлама-ның мақсаты	Елдің жедел индустриялық-инновациялық дамуын қамтамасыз ету үшін атом өнеркәсібін дамыту және атом энергетикасын құру
Негізгі міндеттер	1. Атом өнеркәсібін дамыту 2. Атом энергетикасын дамыту 3. Атом саласындағы ғылымды дамыту 4. Халық денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғау
Іске асыру мерзімдері	2020 жылға дейінгі даму перспективасымен 2011 – 2014 жылдар
Нысаналы индикатор-лар	1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімдеріне сәйкес уран өндіру көлемін ұлғайту; 2. Ядролық отын циклінің жаңа өндірістерін құру; 3. Атом энергетикасының инфрақұрылымын дамыту; 4. Атом ғылымының инфрақұрылымын дамыту; 5. Атом энергетикасын дамытуға байланысты халықтың денсаулығын қорғау.
Қаржыландыру көздері мен көлемі	Бағдарламаны қаржыландыру кәсіпорындардың меншікті қаражаты, тікелей шетелдік инвестициялар есебінен және республикалық бюджетте көзделген қаражат шегінде жүзеге асырылады. Республикалық бюджеттен көзделген қаржыландыру көлемі, оның ішінде жылдар бойынша: 1-кезең 2011 – 2014 жылдар – 12 745,3 млн. теңгені, оның ішінде: 2011 жыл – 4 226,7 млн. теңгені; 2012 жыл – 1 298,6 млн. теңгені; 2013 жыл – 1 906,7 млн.теңгені; 2014 жыл – 5 313,3 млн. теңгені құрайды; 2-кезең 2015 – 2020 жылдар – бұл кезеңге қаржыландыру көлемі Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тиісті қаржы жылдарына арналған республикалық бюджетті бекіту кезінде нақтыланатын болады. Бюджеттен тыс қаражаттан қаржыландыру көлемі 696 931,9 млн. теңгені құрайды;

2. Кіріспе

Елде экономиканың серпінді дамуы және халықтың әл-ауқатының артуы экономиканың әртүрлі салаларының электр және жылу энергиясына өсіп келе жатқан қажеттілігін қамтамасыз ету мәселесін барынша өзекті етіп отыр. Әлем бойынша күтіліп отырған халық санының айтарлықтай артуы мен бүгінгі таңда көмір, газ, мұнай сияқты негізгі энергия көздеріне негізделген энергия тұтынудың әлемдік болжамдық ұлғаюы жағдайында олар күннен-күнге қарқынды түрде азайып келеді және әртүрлі болжамдар бойынша XXI ғасырдың екінші жартысында таусылуы да мүмкін, бұл жаңа энергетикалық технологияны уақтылы дайындауды өзекті етіп отыр.

Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауларында бірінші кезекте экономиканың тұтастай үдемелі және тұрақты дамуына сенімді негіз бола алатын жоғары технологиялар мен ғылымды қажетсінетін өндірістерді кең ауқымда енгізу есебінен ел экономикасының даму қарқын, айтарлықтай жеделдетудің стратегиялық міндеті тұжырымдалған.

Оның ішінде, сыртқы және ішкі саясаттың маңызды бағыттарының ішінде:

ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерін пайдаланатын аса жаңа технологияларға;

өнімнің жоғары сапасына кепілдік беретін және өндірісті басқарудың стандарттарына, бұл тұтастай алғанда әлем нарығындағы олардың бәсекеге қабілеттілігін айтарлықтай арттырады;

елдегі "адами капиталының" кәсіби сапасын айтарлықтай арттыруға мүмкіндік беретін атом саласын кадрлық қамтамасыз етудің жоғары талаптарына негізделген жоғары технологиялық күрделі өндірістер кешенін жеделдете дамытуға тарта алатын электр энергиясы ресурстарын дамыту мен энергетика негіздерін құру қажеттігі аталады.

Жоғарыда аталған жағдайлар Қазақстан экономикасының жалпы дамуын жеделдетудегі атом энергетикасының ерекше рөлін негіздейді.

Қазақстан Республикасы Президентінің "Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан" атты Қазақстан халқына жолдауында (2007 жыл) "... Энергия көздерін әртараптандыру еліміздің бүкіл аумағында тұрақты даму үшін ресурстармен қамтамасыз ету мақсатында атом энергетикасын дамыту қажет болады" делінген.

Атом саласындағы мемлекет саясаты:

атом энергия көздерін дамытудың негізін құруға;

уран өндіруші және қайта өңдеуші өндірістерді одан әрі дамытуға, өнеркәсіптің жанама салаларын жеделдете дамытуға;

атом ғылымын, оның ішінде атом энергетикасы мен уран өнеркәсібін дамытуды ғылыми-техникалық қолдауды қамтамасыз ету және еліміздің ядролық құзіретін қолдау үшін дамытуға;

халықтың денсаулығын, қоршаған ортаны қорғауға, радиациялық қауіпті аумақтарды оңалтуға, оларды шаруашылық айналымға тартуға және атом саласының әлеуметтік жобаларын іске асыруға;

атом саласы үшін кадрлар даярлау мен олардың кәсіби біліктілігін арттыру жүйесін жетілдіруге;

атом саласындағы қызметті регламенттейтін нормативтік құқықтық базаны дамытуға;

ядролық, радиациялық, өнеркәсіптік қауіпсіздікті және атом саласының объектілерін физикалық қорғауды қамтамасыз етуге;

ядролық қаруды таратпау режимін қамтамасыз етуге;

атом энергиясын бейбіт пайдалану саласында халықаралық ынтымақтастықты дамытуға бағытталуы тиіс.

Бұл шаралар кешенін тиімді шешу атом энергетикасын дамыту үшін, ядролық отын циклі кәсіпорындарын, атом ғылымы мен техникасын, атом құрылысы кешенін дамытуды қамтамасыз ететін осы "2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған бағдарлама" (бұдан әрі – Бағдарлама) шеңберінде көзделеді.

Бағдарламаны іске асыру қолда бар отын және минералдық ресурстарды оңтайлы және теңдестіре пайдалануға, еліміздің экспорттық әлеуетін арттыруға, энергетикалық технологияларының экологиялық тазалығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, ядролық технологияларды экономиканың әртүрлі салаларында қолдану үшін дамытуға, Қазақстанның атом электр станциялары (бұдан әрі - АЭС) салу болжанған өңірлеріндегі аумақтарын әлеуметтік-экономикалық дамытуды қамтамасыз етуге, АЭС құрылысын, тұйық отын циклі жүйесін құруды, атом энергетикасы объектілерінің қауіпсіздігін негіздеуге зерттеулер жүргізуді қоса алғанда, атом саласындағы халықаралық кооперацияны дамытуға мүмкіндік береді.

Тұтастай алғанда Бағдарламаны іске асыру мынадай бірқатар өзекті проблемаларды шешуге мүмкіндік береді:

ұзақ мерзімді перспективада энергетикалық қуаттарды енгізу арқылы еліміздің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

электр энергиясын, ядролық отын мен жоғары технологиялық уран өнімін өндіру, жылу-электр станцияларында (бұдан әрі - ЖЭС) жағу үшін пайдаланылатын көмірсутегі шикізатын босату есебінен Қазақстанның экспорттық әлеуетін арттыру;

ғылымды қажетсінетін ядролық технологияларды дамыту және енгізу, ғылым мен өндірістің жанама салаларын дамыту есебінен еліміздің жедел индустриялық дамуына жағдайлар жасау;

ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындау;

еліміздің атом саласындағы кәсіби және кадрлық әлеуетін арттыру;

Киото хаттамасының талаптарын сәйкес қоршаған ортаға шығарылатын зиянды шығарындыларды төмендету және энергетикалық саланың экологиялық тазалығын арттыру.

3. Ағымдағы жағдайды талдау
3.1. Әлемдік атом энергетикасы дамуының қазіргі заманғы үрдістері

Әлемдік атом энергетикасы ядролық энергия қондырғыларын пайдаланудың ~14 000 реактор-жылға жуық тәжірибесін жинақтады. Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттіктің (бұдан әрі – МАГАТЭ) деректеріне сәйкес 2010 жылғы 26 тамыздағы жағдай бойынша әлемнің 29 елінде белгіленген жиынтық қуаты 375 ГВт эл. болатын 441 ядролық реактор пайдаланылады. Бұдан басқа, жиынтық қуаты 58,6 ГВт (эл) болатын 60 энергия блогы салынуда. Өткен екі жылда бүкіл әлемде өндірілетін электр энергиясындағы ядролық энергияның үлесі 15%-дан 14%-ға дейін төмендеді, бұл көбінесе АЭС-те өндірілетін электр энергиясын ұлғайтпай, әлемде өндірілетін электр энергиясының жалпы көлемінің ұлғаюынан болады (МАГАТЭ бас директорының 2010 жылғы 7 қыркүйектегі GOV/INF/2010/12-GC(54)/INF/5 баяндамасы).

Жеңіл сулы реакторлар (LWR) қазіргі заманғы ядролық энергия өндіру реакторларының негізгі түрі болып табылады. Оларды әзірлеу 50-ші жылдарда басталды және бүгінгі таңда LWR-лерді жобалау, салу мен пайдалануда зор тәжірибе жинақталды. Бүгінгі күні LWR-лердің саны қысымды сулы реакторларды (PWR) және қайнайтын реакторларды (BWR) қоса алғанда 359-ге (80%-дан көбі жұмыс істеп тұрған энергоблоктар) жетеді. Сумен салқындатылатын реакторы бар АЭС тұтынушыны электр энергиясымен және жылумен қамтамасыз етеді.

2050 жылға қарай әлемдік энергия теңгеріміндегі атом энергетикасының үлесі 35%-ға дейін ұлғаяды деген болжам бар.

Әлемдік атом энергетикасы дами бастағалы соңғы 50 жыл ішінде коммерциялық реакторлардың бірнеше буыны ауысты. Реакторлардың әр буыны реакторлардың қауіпсіздігін, сенімділігін арттыратын және өндірілетін энергияның өз құнын төмендететін кезекті сатысы болып табылады. Қазіргі уақытта әлемде негізінен ІІ буынды коммерциялық реакторлар пайдаланылады.

2030 жылға дейінгі кезеңде жаңа коммерциялық реакторлар салынатын болады. Негізінен бұл III және III+ буын реакторлары болмақ, бұлардың соңғысы буын реакторлары тұжырымдамасының түрлендірілген нұсқасы болып табылады. III және III+ буын реакторлары қауіпсіздіктің пассивті шараларын қолдана отырып, авария салдарына төтеп береді. Қауіпсіздіктің пассивті шаралары немесе құралдары авария үдерісін оның бастапқы даму сатысында басқаруға адамның араласуын болдырмайды және электр энергиясының көздерін қажет ететін белсенді қауіпсіздік құралдары істен шыққан жағдайда белгілі бір уақыт ішінде реакторды салқындатуды қамтамасыз етеді. Алғашқы ІІІ буын реакторлары қазір Жапонияда пайдаланылуда (ABWR реакторлары).

IV буын реакторларының жобасы 20 – 30 жылдан кейін пайдалануға дайын болады. IV буынның барлық реакторлары мұндай реакторлары бар АЭС-терге энергия көзінің кез келген энергетикалық қондырғылармен бәсекеге қабілетті болуға мүмкіндік беретін неғұрлым қауіпсіздікке, сенімділікке, үнемділікке ие.

Әлемдік атом энергетикасының даму бағыттары мыналарды қамтиды:

үлкен бірлікті электр қуатты (1000 – 1600 МВт (эл.)) жеңіл сулы реакторларды (LWR) жетілдіру және оларды коммерциялық пайдалануға кең ауқымды енгізу (ІІІ буын реакторларын енгізу);

шағын және орташа қуатты (~ 600 МВт дейін (эл.)) жеңіл сулы жетілдірілген реакторлардың жобаларын әзірлеу және оларды негізінен электр торабы кіші немесе инфрақұрылымы шектеулі дамушы елдерде коммерциялық пайдалануға кең ауқымды енгізу;

пайдаланылған ядролық отынды қайта өңдеу және қайталап пайдалану технологияларын қоса алғанда, тұйық отын циклінің зерттеулері мен әзірлемелерін (уран-235 ресурстарының шектеулілігі себебінен) қарқындату (тұйық ядролық отын цикліне көшу, бұл ұйымдастыру қалдықтар көлемін айтарлықтай азайтуға және ішкі отын циклінің ядролық қауіпті материалдарын пайдалану есебінен ядролық материалдарды таратпау режимін сақтауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді);

IV буын реакторларын, оның ішінде:

а) LWR үшін отынның (уран-235) таусылу проблемасын шешуге мүмкіндік беретін шапшаң нейтронды реакторларды;

b) АЭС-тің газ турбиналық цикліндегі термиялық ПӘК-ті 50%-ға дейін көтеруге, сондай-ақ сутегін кең ауқымды өндіруге мүмкіндік беретін жоғары температуралы газбен салқындатылатын реакторларды (бұдан әрі - ЖТГР) халықаралық ынтымақтастық негізінде әзірлеу және комерциялық пайдалануға енгізу;

IV буын реакторларына арналған отын мен конструкциялық материалдардың жаңа түрлерін жасау бойынша теориялық және эксперименттік ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды (бұдан әрі - ҒЗТКЖ) ұйымдастыру.

Атом энергиясын жоғары температуралы технологиялық жылуды (1000⁰С дейінгі температурада) талап ететін өнеркәсіпте қолдану перспективамен бағыт болып табылады, осыған байланысты IV буынды реактор жобаларының ішінде өнеркәсіп өндірісінің әртүрлі салаларын (темір және болат, мұнай өнімдерін өндіретін, көмірді газдандыруды жүзеге асыратын, сутегін және т.б. өндіретін кәсіпорындар) жоғары энтальпиялық жылу энергиясымен және электр энергиясымен қамтамасыз ете алатын ЖТГР қарастырылады.

Қазіргі уақытта жоғары температуралы технологиялар органикалық отындарды қолдану арқылы іске асырылады, олардың жану өнімдері атмосфераны ластай отырып, қоршаған ортаға ауыр экологиялық жүктеме туындатады. ЖТГР – технологиясы органикалық отынды пайдаланатын энергетикалық технологиялардың лайықты баламасы болып табылады және ол өнеркәсібі дамыған елдер мойындаған атом-сутегі энергетикасына ауысуды қамтамасыз ететін ғылымды қажетсінетін технологияларды әзірлеу шенінде тұр. Мамандардың бағалауынша ЖТГР реакторлардың салыстырғанда анағұрлым қауіпсіз және экономикалық тиімді болып табылады

Шапшаң нейтрондарда жұмыс істейтін ІV буын реакторлары осы жүзжылдықтың ортасына қарай толық ауқымды коммерциялық пайдалануға дайын болады. Шапшаң реакторларды жасау урану-235 бойынша ресурстық базаның шектеулілігінен және шапшаң нейтрондардан бөлінуі мүмкін плутоний мен уран-238-ді отын ретінде қолдануға (оның ішінде қару жасауға арналған қордан) мүмкіндік береді.

3.2. АЭС салудың шетелдік тәжірибесіне шолу

1990-шы жылдардың басынан бастап кейбір дамыған, энергиясы мол Бельгия, Германия және Швеция сияқты елдер АЭС-те электр энергиясын өндіруді қысқарту саясатын жүргізе бастады. Сол сияқты Австрия, Дания және Ирландия да ядролық энергетикасын пайдаланудан бас тартуға бағытталған саясатты қабылдайтындығы туралы мәлімдеді. Ядролық энергетикаға мұндай көзқарастың қалыптасуы бірінші буынды АЭС-тің қауіпсіздік деңгейінің жеткіліксіз болғандығын көрсеткен "Три-Майл-Айленд" (АҚШ) және Чернобыльдегі (КСРО) АЭС-те болған ірі аварияларға негізделген десе болады. Дегенмен, атом энергетикасы бірден-бір негізгі энергия көзі ретінде өз ұстанымын сақтап қалды.

Францияда 1970-ші жылдардағы мұнай дағдарысынан кейін ядролық энергетикаға баса назар аударуға шешім қабылданды. Соның нәтижесінде бүгінгі таңда бұл елдің электр энергиясының 77%-ы 59 ядролық энергия блоктың көмегімен өндіріледі. Электр энергиясының өндірістік шығындары да қысқарды: 1981 жылы ЖІӨ 5%-ды құраған болатын, қазір -небары 1,8%-ды құрайды. Бұл ел әлемдегі "атом электр қуатын" тұтынудың халықтың жан басына шаққандағы ең жоғары көрсеткіштеріне ие және Фламанвилльде француздық EPR реакторлы "Фламанвиль 3" (1600 МВт (эл.)) үлгілік көрсету блогы құрылысын жоспарлап отыр. 2005 және 2006 жылдары қажетті ұйымдық-әкімшілік іс-шаралар өткізіліп, ал блок салу құрылысы 2007 жылы басталды. Реактор пайдалануға 2012 жылы берілмек. "Электрисите де Франс" (бұдан әрі – EDF) компаниясы 2020 жылдан бастап өзінің қолданыстағы 59 реакторын EPR реакторларына ауыстыру жоспары туралы жариялады. Дамыту стратегиясының бұл нұсқасы EDF атом энергетикасының экологиялық көрсеткіштері мен экономикалық бағалаулары негізінде таңдап алынды. Ауыстырудың ұсынылып отырған қарқыны – жылына қуаттылығы 1600 МВт (эл.) болатын бір энергия блок.

Ресей Федерациясы (бұдан әрі – РФ ) өзінің энергетикалық стратегиясына сәйкес 2030 жылға қарай қосымша 44 блокты пайдалануға бере отырып, атом электр энергиясының қуатын ағымдағы 160 ГВт(эл.)-тан 300 ГВт(эл.)-қа дейін арттырмақ.

Елдің энергия қажеттілігінің 20%-ын қамтамасыз ететін әлемдегі ең ірі 104 реактордан тұратын АҚШ-тың АЭС паркі сонымен қатар АЭС-тің бар алаңының негізінде жаңа реакторларды құруды есептемегенде, 32 жаңа реакторға ұлғайтуды жоспарлап отыр.

Канадада алаңдар дайындауға екі өтінім берілді.

Латвияның, Литваның және Эстонияның энергия кәсіпорындары үш елдің мүддесіне пайдаланылатын жаңа АЭС құрылыстарына бірлескен техника-экономикалық негіздеме бастады.

Атом энергетикасының ең ауқымды даму жоспарлары Қытайда қабылданған, онда 2030 жылға қарай атом энергетикалық қуаттарды 160 ГВт (эл.) (жұмыс істеп тұрған 11-іне қосымша шамамен 149 жаңа реактор), ал 2050 жылға қарай мемлекеттік бағдарламаға сәйкес елдің атом паркі 240 реакторды құрамақ.

Атом энергетикасының қуатын бес есе өсіру Үндістанда да күтіліп отыр, онда ядролық энергетиканың жылдық өсуі 2012 жылы 10%-ды құрайды, ал толығымен алғанда 2020 жылғы дейін бүгінгі күні елде бар 17 реакторға қосымша 31 жаңа реактор пайдалануға берілмек.

Азия-Тынық мұхит өңірінің кейбір мемлекеттері ядролық энергетиканы өз энергетикасының құрамына кіргізуді жоспарлап отыр. Мысалы, Индонезия жуықта өзінің Ява аралында 1000 МВт (эл.) қуатты екі реактор салатыны туралы өз шешімін, ал Вьетнам өзінің ядролық-энергетикалық бағдарламасын жүзеге асыратыны туралы мәлімдеді.

2011 жылғы 11 наурызға дейін Жапонияда 53 реактор қолданыста болды. Жапония 2017 жылға қарай энергия желісіне қосымша 15 жаңа энергоблокты қосуды жоспарлады, нәтижесінде Жапонияда өндірілетін электр энергиясындағы атом энергетикасының үлесі 40%-дан артуы тиіс еді, ал 2050 жылға қарай оның атом энергетикалық қуаттарын 90 ГВт (эл.)-ға дейін екі есе ұлғайту көзделген болатын. Сондай-ақ Жапония шапшаң нейтрондардағы энергетикалық реакторлар құру жоспарын жүзеге асыруда және 2050 жылы оларды коммерциялық пайдалануға беруді жоспарлауда.

2011 жылғы 11 наурызда Жапонияда магнитудасы 9.0 болатын өте күшті жер сілкінісі болды, бұл "Фукусима-1" АЭС ауданында биіктігі ~ 10 метр болатын алапат цуанми тудырып, кейіннен отын балқуы және радиоактивті заттардың қоршаған ортаға шығуы орын алған осы АЭС-та авария болды.

Жапониядағы оқиғаларға байланысты электр энергиясын өндіру үшін АЭС пайдаланатын әлемнің көптеген елдері олардың қауіпсіздігін растау үшін жұмыс істеп тұрған АЭС-терге тексеру жүргізу және салынып жатқан әрі салуы жоспарланған АЭС-терге қосымша сараптама жүргізу, стресс-тест нәтижелері дұрыс болмаған жағдайда, АЭС-ті жабу жоспарлары туралы мәлімдеді.

3.3. Қазақстан Республикасының атом саласын дамытудың
алғышарттары, негізгі проблемалары мен бағыттары

Ескерту. 3.3-кіші бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

Әлемдік энергетика агенттігі өз болжамдарында ядролық энергетика басқа энергия көздерімен салыстырғанда ол күннен күнге артып келе жатқан энергия сұранысын қанағаттандырып және энергиямен жабдықтаудың қауіпсіздігін арттырып қана қоймай, көміртегінің атмосфераға шығарылуын төмендететіндігін мойындады, өйткені парниктік газдардың антропогенді төгінділерінің жартысына жуығын энергияны органикалық отынмен өндіретін кәсіпорындар шығарады.

Бүкіл әлемдегі энергетикаға деген қажеттіліктің өсуі, мұнай мен табиғи газ бағасының тұрақсыздығы; органикалық отынды пайдалануға байланысты экологиялық шектеулер, бірқатар елдердегі энергиямен жабдықтау сенімділігіне қатысты алаңдаушылықтар жаңа энергетикалық технологияны энергоресурстар портфелі ретінде енгізуді қажет етеді. Энергияның жаңартылатын көздері мен басқарылатын термоядролық синтез зерттеулерінің нәтижелері оларды қазіргі уақытта дәстүрлі отынды бәсекеге қабілетті және ірі ауқымда ауыстырудың тәсілдері ретінде қарастыруға мүмкіндік бермей отыр.

Энергия өндірудің ядролық технологияларының басқа энергиялық-технологиялармен салыстырғанда мынадай маңызды қағидатты ерекшеліктері бар:

ядролық отынның энергия концентрациясы миллион есе артық және іс жүзінде ресурстары шексіз;

ядролық энергетика қалдықтарының көлемі салыстырмалы түрде аз және сенімді оқшауландырылады, ал неғұрлым қауіптілерін ядролық реакторларда "жеткізе жандыруға" болады;

ядролық отын циклі (бұдан әрі – ЯОЦ) қалдықтардың радиоактивтілігі мен радиоуыттылығы уран өндірілетін кендер үшін олардың мәндерінен аспайтын түрде іске асырылуы мүмкін.

Осылайша, қазбалы органикалық отындағы энергетиканың айтарлықтай бөлігін кезең-кезеңмен ауыстыру үшін және таяу болашақта үстем энергиялық технологияның болуы үшін атом энергетикасы барлық қажетті сапаларға ие.

Атом энергетикасын құру кез келген мемлекет үшін елдегі ғылыми-техникалық әлеуетке қарамастан кең ауқымды, қымбат және өте күрделі міндет болып табылады. Осыған байланысты атом энергетикасын құру үдерісін бастаған елдердің бұған дейінгі халықаралық іс-тәжірибені барынша ескеруі деңгейіндегі әдісінің орынды екендігі күмән туғызбайды. Бұл тәжірибе өткен жүз жылдықтың 1970-ші жылдарынан бері шығатын МАГАТЭ-нің дамушы елдерде атом энергетикасын енгізу тәртібі туралы құжаттар топтамасында жинап, қорытылған.

Бұл ретте Қазақстан атом энергетикасын дамытудың жеке өз жолын ойлап табуы керек деудің себебі жоқ және негізсіз. Қазақстан Республикасындағы ұлттық атом энергетикасын құру үшін қолда бар халықаралық тәжірибені маңызды ұлттық факторларды барынша ескере отырып, пайдалану бұл міндет ұтымды шешу болып табылады.

Бүгінгі таңда Қазақстанда атом саласын құруға және дамытуға барлық объективті алғышарттар бар, атап айтқанда:

барланған уран қорының айтарлықтай көлемінің болуы;

дамыған уран өндіруші және уранды қайта өңдеуші өнеркәсіптің, "Қазатомөнеркәсіп" ұлттық атом компаниясы (бұдан әрі – "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК) ұсынылған қазіргі заманғы технологияларды қолдана отырып, ядролық энергетикалық реакторлар үшін отын мен конструкциялық материалдар жасайтын кәсіпорындардың болуы;

"Қазақстан Республикасы Ұлттық ядролық орталығы" (бұдан әрі – "ҚР ҰЯО" РМК") және "Ядролық физика институты" республикалық мемлекеттік кәсіпорны (бұдан әрі – "ЯФИ" РМК) ұсынған атом энергетикасын дамыту және оны қауіпсіз пайдалану жағдайларын қамтамасыз ету бағыттары бойынша әлемдік деңгейдегі міндеттерді шешуге, ядролық физика, ядролық реакторлардың физикасы мен техникасы саласында зерттеулер жүргізуге қабілетті зерттеу реакторларын қоса алғанда, эксперименттік базалық қондырғылары бар атом ғылымының болуы;

атом өнеркәсібінде, сол сияқты атом ғылымында БН-350 энергетикалық реакторын пайдалануға қатысқан және ИВГ.1М, ИГР, ВВР-К зерттеу реакторларын пайдалануға қатысып жүрген мамандарды қоса алғанда, жоғары білікті мамандардың кадрлық әлеуетінің болуы;

"ЯФИ" РМК мен "Ядролық технологиялар паркі" АҚ ұсынған медициналық радиофармпрепараттар, радиоизотоптар алу, материалдарды және т.б. трансмутациялау, зарарсыздандыру үшін ядролық технологияларды әзірлеу және енгізу саласындағы айтарлықтай негіздер;

МАГАТЭ талаптарына сәйкес келетін атом энергиясын пайдалану мәселелерін реттейтін, нормативтік құқықтық базаның болуы;

бұрынғы КСРО Орташа машина жасау министрлігінің геологиялық барлау, уран өндіру және уранды қайта өңдеу қызметтерінің объектілерін жою және қайта құнарландыру, сондай-ақ ядролық сынақ полигондарындағы жаппай қырып-жоятын қару-жарақ сынақтардың салдарын жою тәжірибесінің болуы;

сейсмикалық оқиғалар мониторингі жүйесінің болуы.

Атом энергетикасын құрудың ұтымды тәсілінің негізі елдің энергияны ұзақ мерзімді қажетсінуін және әлемдегі атом энергетикасының қазіргі жай-күйі мен келешегін ескеретін объективті бағалау мен жоспарлау негізінде қойылған барлық міндеттерді шешу болып табылады.

3.4. Атом өнеркәсібінің қазіргі жағдайы

Ескерту. 3.4-кіші бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

МАГАТЭ деректері бойынша барлық барланған әлемде қордың 19%-ға жуығы Қазақстан Республикасының жер қойнауында шоғырланған. Еліміздің жалпы қоры 802 мың тонна уранға бағаланады.

Қазіргі кезде әлемде табиғи уранды қайта есептегенде АЭС арналған отынға деген қажеттілік пен жаңа өндірілген табиғи уран мөлшерінің арасында теңгерімсіздік бар: АЭС үшін отын өндіру кезінде жаңа өндірілген уранның орнына басқалар – қосарлы көздер де (бұған дейін өндірілген табиғи уранның қойма қорлары, регенеррацияланған уран, уран мен плутонийдің аралас тотығы және т.б.) қолданылады.

Атом энергетикасының дамуынан қарай және көздер есебінен жеткізулер азайған сайын 2014 жылдан бастап табиғи уран тапшылығы болжалуда. Нәтижесінде уранның айтарлықтай ресурстары бар Австралия, Канада, Нигер және Орталық Африка Республикасы сияқты елдер иеленуге ұмтылатын тауаша пайда болады. Пайда болған тауашан иелену, күтіліп отырған табиғи уран тапшылығын жабу, әлемдік атом энергетикасының күннен-күнге артып келе жатқан қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында Қазақстан Республикасы да уран өндіруді ұлғайтуды жоспарлауда.

2009 жылы Қазақстан уран өндіру бойынша әлемде бірінші орынға шықты. 2009 жылы табиғи уран өндіру 14020 тоннаны құрады. 2010 жылы уран өндіру көлемі 17803 тоннаны құрады.

Осы Бағдарламаның іс-шараларын іске асыру кезінде ең алдымен еліміздің ұлттық атом энергетикасын ұзақ мерзімді перспективада ядролық отынның стратегиялық қорын жасау және сақтау үшін елдің ресурстық әлеуетін тиімді пайдалануды қамтамасыз ету қажет.

Ядролық отынды кепілді түрде жеткізу мәселесі, сондай-ақ жаңа АЭС салу жөніндегі ауқымды бағдарламаларды іске асыру қажеттігі ЯОЦ-ке тартылған ірі компаниялар мен фирмаларды топтастыруға алып келді. Мұндай топтастыру әлемдік нарықтағы елдер мен компаниялардың бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Бүгінгі күні әлемде төмендегідей одақтар бар: Toshiba-Westinghouse-Казатомөнеркәсіп, Areva-Mitsubishi, General Electric-Hitachi, сонымен қатар, барлық ресейлік ядролық активтер топтасқан Росатом. Табиғи уранның айтарлықтай қорына және ядролық отын компонентінің өндірісіне ие Қазақстан үшін жоғарыда аталған одақтар шеңберіндегі ынтымақтастық ЯОЦ барлық буындарындағы өзін-өзі қамтамсыз ете алатындықты ғана емес, сондай-ақ ядролық отын мен жоғары технологиялық уран өнімін жеткізушілердің әлемдік нарығында өз үлесі болуын қамтамасыз етеді. Ынтымақтастықтың негізгі міндеті елдің ресурстық әлеуетін Елде ұлттық атом энергетикасы ұзақ мерзімді және алыс болашақта қалыптастару мен дамыту үшін ядролық отының стратегиялық қорын сақтаған кезде Қазақстанның әлемдік ядролық нарықтағы ұстанымын нығайту үшін тиімді пайдалану болып табылады.

Қазақстанның әлемдік ЯОЦ-дағы стратегиялық маңызды ұстанымға ие болуы үшін шетелдік жетекші компаниялар одағында бірлесе отырып, "Казатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ базасында тігінен интеграцияланған ЯОЦ компаниясын құру қажет. Бұл міндетті іске асыру Қазақстан үшін экономиканың экспорттық әлеуетін арттыру, инновациялық салаларды дамыту және елдіңдік әлемдік қоғамдастықтағы беделін арттыру жағынанда, сондай-ақ елдегі электр энергиясы өндірісін әлеуетті қамтамасыз ету жағынан да маңызды.

Қазақстанда болған ЯОЦ-ның құрылымы тарихи қалыптасқан жағдайларға байланысты пайда болды. Кеңес Одағы кезінде Қазақстанның уран өнеркәсібі "Орташа машина жасау министрлігі" деген атаумен белгілі болған ядролық әскери-өнеркәсіптік кешенді білдірген күрделі бірыңғай құрылым сегменттерінің бірі ғана болды. КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстанға екіге бөлінген ЯОЦ: табиғи уран өндірісі және отын таблеткаларын өндіру қалды.

"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ базасында ЯОЦ-ның тігінен интеграцияланған компаниясын құру ЯОЦ-ның өнеркәсіптік өндірістерін құруды білдіреді, оның элементтері қазіргі кезде Қазақстанның уран, сирек кездесетін металдар, атом энергетикалық станцияларына арналған ядролық отын, арнайы жабдық, қосарлы мақсатты технологиялар мен материалдардың экспорты-импорты бойынша ұлттық операторы болып табылатын "Қазатомөнерәсіп" ҰАК ұсынып отырған Қазақстанның атом өнеркәсібінде жоқ.

ЯОЦ-да жоқ элементтерді енгізу жоғары технологиялы уран өнімін шығаруға және еліміздің уран өнеркәсібі кәсіпорындарының өніміндегі шикізаттық құрамдауыштан қосылған құны жоғары уран өнімін шығаруға өтуге мүмкіндік береді. Жоғарытехнологиялы уран өнімін шығаруды игеру отандық АЭС отынмен жабдықтау проблемасын шешуге және Қазақстан Республикасының уран өнімінің әлемдік нарығындағы дербес ұстанымын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

3.5. Атом энергетикасының ағымдағы жағдайы

Қазақстанның әртүрлі өңірлеріндегі электр энергиясын өндіру және тұтыну серпінін талдау энергия тұтынудың өсу қарқынының айтарлықтай ұлғайғандығын көрсетеді және бұл үрдіс алдағы уақытта сақталады. Электр тұтынудың өсу қарқынының айтарлықтай ұлғаюы Еуразиялық өнеркәсіптік қауымдастық корпорациясының кәсіпорнын дамытуға, тұрғын үй құрылысы қарқынының өсуімен, өнеркәсіп кәсіпорындарында өндірісті қалпына келтірумен, ауылшаруашылық және агроөнеркәсіптік кластерлер құрумен, мұнай және газ өндіру көлемінің өсуімен байланысты.

Экономиканың барлық салаларының дамуына байланысты Қазақстан Республикасының электр тұтынудың өсу үрдісі 2009 жылы 77,9 млрд. кВт.сағаттан 2030 жылға қарай 173 млрд. кВт.сағатқа дейін күтілуде.

Қазақстанда электр энергиясын басым өндіру белгіленген қуаты 87% жуық органикалық отын жағатын электр станцияларында шоғырланған. Бұл ретте Қазақстанның электр энергетикасының қазіргі негізін көмірмен жұмыс істейтін ЖЭС құрайды, болар электр энергиясының 70% жуығын өндіреді.

Еліміздің генерациялаушы қуаты бүгінде шамамен 80 миллиард квт.сағат өндіруге қабілетті, бірақ келесі жылдардың өзінде-ақ бұл көлем жеткіліксіз болады.

Барлық өндірілетін электр энергиясының 60% жуығын өндіретін негізгі электргенерациялаушы қуаттар Қазақстанның солтүстік аймағында шоғырланған. Бұл көмір кен орындарының негізінен Солтүстік және Орталық Қазақстанда орналасуымен байланысты. Солтүстік аймақ Қазақстанның оңтүстігі мен батысына электр энергиясын ұзындығы 1000 км асатын электр беру желілері арқылы береді экспорттайды, бұл айтарлықтай шығынға алып келеді және аталған өңірлердің энергетикалық қажеттіліктерін толық көлемде қамтамасыз етпейді. Еліміздің негізгі мұнай-газ провинциясы болып табылатын батыс облыстары электр энергиясының жартысын РФ-дан сатып алады. Шығыс Қазақстан өңірде орналасқан су электр станциялары (бұдан әрі – СЭС) есебінен электр энергиясымен қамтамасыз етіледі. Қазақстанның шығысындағы электр энергиясының тапшылығы Қазақстанның Солтүстік аймағынан электр энергиясының ағыны есебінен жабылады.

Қазіргі уақытта жұмыс істеп тұрған электр станцияларының жартысынан астамы есептелген ресурстарын өндіріп болды, ондағы жабдықтың табиғи тозуы 70%-дан астамды құрайды. Бүгінгі күннің өзінде жоғары вольтті желілер мен диспетчерлік пункттердің жарақтарының жартысы өзінің тиісті мерзімін өтеген, сондықтан жаппай қатардан шығу қаупін туғызуда.

Электр генерациялаушы қуаттарды дамыту қажеттілігімен байланысты проблемаларды шешу үшін жұмыс істеп тұрған электр станцияларын техникалық қайта жасақтау және жабдығын қайта жаңарту, жұмыс істеп тұрған электр станцияларында жаңа қуаттарды іске қосу, жаңа электр станцияларын салу, оның ішінде АЭС, сондай-ақ гидро-, гелио- және жел электр станциялары сияқты жаңартылатын энергия көздерін теңгерімге тарту қарастырылуда.

"Энергия" отын-энергетикалық жүйесінің Қазақстандық ғылыми-зерттеу және жобалау-зерттеу институты" АҚ-тың деректері бойынша 2013-2015 жылдардан бастап жалпы Қазақстан бойынша және өңірлер бойынша электр энергиясының тапшылығы болжанып отыр, бұл жұмыс істеп тұрған және салуы көзделіп отырған электр станцияларында техникалық қайта жарақтандырудың белгіленген көлемі және жаңа қуаттарды қосу есебінен ішінара жабылады. Алайда, электр энергиясын өндірудегі тапшылықты толық жабу үшін 2030 жылға дейін базалық қуатты жаңа электр станцияларды іске қосу қажет, оларды салу туралы шешім әлі қабылданған жоқ.

Қазақстандағы электр энергиясын өндірудегі тапшылықты жабу үшін РФ-дағы 1000 МВт (эл.) мөлшеріндегі мемлекетаралық қуат ағынын қоса есептегенде және техникалық қайта жарақтандырудың көзделген көлемдерін толық көлемде орындағанда, қолданыстағы және салуы көзделген (Балқаштағы көмір ЖЭС қоса алғанда) электр станцияларында жаңа қуаттар енгізілген жағдайда негізгі қуатты жаңа станциялардың қажетті жиынтық электр қуаты 2030 жыл шамасында ~6,6 ГВт құрайды (1-қосымша). Мұндай негізгі қуатты көздер ретінде АЭС қарастырылуы мүмкін.

Атом энергетикасын дамытудың әлемдік тәжірибесіне сүйене отырып, әлемдік атом энергетикасы жеңіл сулы реакторларға негізделетінін (қолданыстағы энергоблоктардың 80 %-ы) ескере келе, Қазақстанда атом энергетикасын бірінші кезеңде ІІІ және ІІІ+ буынды жеңілсулы реакторлар негізінде дамыту орынды, олар қауіпсіздіктің пассивті шараларын қолдану арқылы, яғни авария үдерісін басқаруға адамның араласуына (қызметкерлердің қателесуі) жол берілмейді, авариялық оқиғалар салдарын тоқтата алады. Қауіпсіздіктің пассивті шараларының болмауы және салқындатудың активті құралдарының істен шығуы "Фукусима-1" АЭС-індегі отынның балқуымен болған ауыр аварияның себептері болып табылады. "Фукусима-1" АЭС жобасы өткен ғасырда (1971 жылы) ІІ-буынды BWR реакторларының негізінде іске асырылды және атом энергетикасының қауіпсіздігі туралы қазіргі заманғы көзқарастар тұрғысынан алғанда айтарлықтай кемшіліктері болды. Нәтижесінде АЭС-тің қуат конструкциялары өте күшті жер сілкінісі мен цунамиге төтеп бергенімен, өз жұмысында электр энергиясын қажет ететін белсенді қауіпсіздік жүйелері істен шығып қалды.

Әлемдегі атом энергетикасының қазіргі жай-күйін, Қазақстандағы энергетика саласының жағдайын талдау, болашақтағы энергия тұтынуды болжауы Қазақстанда ІІІ және ІІІ+ буынды АЭС салу мүмкіндігін көрсетеді. Реакторлық қондырғыны таңдау таразыланған шешімдерді, ең алдымен, жобадан тыс апаттардың туындау қаупін жою мақсатында қауіпсіздікті қамтамасыз етуді талап етеді. Атом энергетикасының қауіпсіз дамуы ядролық технологияларды дамытудың техникалық базасын жетілдіру үшін негіз бола алады және Қазақстанның әлемдегі бәсекелестік мәртебесін арттырады.

3.6. Атом саласындағы ғылым

Ескерту. 3.6-кіші бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

Атом саласының орнықты дамуы ұзақ мерзімді келешекте ғылыми ұйымдардың тиімді жұмыс істеуімен қамтамасыз етіледі. Атом ғылымы мен техникасы саласындағы негізгі қызмет бүгінгі таңда Қазақстанда "ҚР ҰЯО" РМК (Атом энергиясы институты, Радиациялық қауіпсіздік және экология институты), "ЯФИ" РМК, "Геофизикалық зерттеулер институты" РМК, "Қазатомөнеркәсіп" ұлттық атом компаниясы" акционерлік қоғамы (бұдан әрі – "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК) (Жоғары технологиялар институты, Қазақстандық ядролық университет, Волковгеология), "Ядролық технологиялар қауіпсіздігі" ғылыми-техникалық орталығы (бұдан әрі – "ЯТҚ" ҒТО) сияқты ұйымдарда шоғырланған. Бұл ұйымдар қазіргі заманғы ядролық-физикалық технологияларды энергетикада, өнеркәсіпте, медицинада, ауыл шаруашылығында тиімді дамыту және енгізу үшін негіз болып табылады және атом энергетикасын, ядролық физиканы, қатты дененің радиациялық физикасын, радиациялық материалтануды, ядролық реакторлар физикасы мен техникасын, ядролық және радиациялық технологияларды дамыту және олардың қауіпсіздігі саласындағы, ЯОЦ, радиоэкологияның, сейсмикалық оқиғаларды бақылау технологияларының перспективті өнеркәсіптік технологияларын құру саласындағы зерттеулерді қамтамасыз етеді. Ғылыми ұйымдар орындайтын жұмыстардың бір бөлігін шетелдік ұйымдар келісімшарттар бойынша жүзеге асырады, бұл олардың мамандарының жоғары біліктілігін растайды және сақтап қалуға мүмкіндік береді.

Атом саласын дамыту және кадрлар даярлауды ғылыми сүйемелдеу мақсатында отандық университеттер мен ғылыми-зерттеу институттарының ғылыми-техникалық әлеуетін пайдалану қажет (әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қ.Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразиялық ұлттық университеті, Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті, Қ.Сәтпаев атындағы Геологиялық ғылымдар инситуты, Металлургия және байыту институты, Физикалық-техникалық институт және т.б.).

Атом саласын дамытуды ғылыми-техникалық қолдауға бағытталған зерттеулердің орындалуы ҚР ҰЯО РМК-ның қолда бар ғылыми-техникалық базасын пайдаланумен жүзеге асырылады, бұл жерде атом энергетикасы объектілерінің қауіпсіздігін негіздеудегі зерттеулер, оның ішінде АЭС энергетикалық реакторларында активті аймақтың балқуымен болатын ауыр апаттың соңғы сатысына тән процестерді эксперименттік зерттеу, ауыр апаттың дамуын болжау және оның салдарын шектеу және жою жөніндегі шараларды әзірлеу үшін зерттеулер орындалады.

Алайда, "ҚР ҰЯО" РМК мен "ЯФИ" РМК ядролық зерттеулер реакторлары ұзақ уақыттан бері пайдаланылып келеді және олардың жүйелері зерттеулердің қазіргі заманғы міндеттері бойынша жаңғыртуды қажет етеді. Бағдарлама атом саласының ғылыми және эксперименталды базасын жетілдіруді, атом энергетикасы мен атом өнеркәсібін дамытуды қолдау үшін зерттеулер жүргізуді көздейді.

Атом саласын дамыту өзіне тек электротехнологияларды дамыту ғана емес, сондай-ақ медицинада және өнеркәсіптің басқа да әртүрлі салаларында қолданылатын басқа ғылымды көп қажет ететін ядролық технологияларды дамытуды қамтиды. Қазіргі кезде бүкіл дүние жүзінде медицинада диагностиканың және емдеудің ядролық және радиоизотоптық әдістерін қолдану қарқынды дамып келеді. Радионуклидтік диагностика өзінің жоғары тиімділігінің арқасында дамыған елдерде клиникалық тәжірибенің ажырамас бөлігіне айналды. Кейбір жағдайларда бұл әдістер ойдағыдай емдеу және сырқаттың диагнозын дұрыс қою үшін іс жүзіндегі жалғыз ғана әдіс түрі болып табылады. Радионуклидтік диагностика мен терапияны дамыту қажеттігі республиканың орташа әлемдік көрсеткіштерден ғана емес, сондай-ақ экономикасы жағынан аз дамыған елдердің өзінен әлеуметтік-маңызды сырқат түрлерін диагностикалау және емдеу үшін ядролық әдістерді пайдалану саласында анағұрлым артта қалғандығымен байланысты. Радионуклидтік көздерді қолданудың тағы бір маңызды бағыты өнеркәсіпте тығыздықты, заттардың шығындалуын, әртүрлі конструкциялардың бүтіндігін тексеру және т.б. үшін кеңінен қолданылып жүрген әртүрлі аспаптар мен қондырғылар болып табылады.

3.7. Атом саласында кадрлар даярлау

Кеңес Одағында атом саласы үшін кадрлар даярлау РФ-ның аумағында орналасқан жоғары оқу орындарында (бұдан әрі – ЖОО) жүзеге асырылды. КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстанда атом саласына мақсатты түрде мамандар даярлайтын ЖОО құрылған жоқ.

"ҚР "ҰЯО" РМК базасында 1997 жылдан бастап техникалық физика және ядролық-энергетикалық қондырғылар кафедраларының бірнеше филиалдары жұмыс істейді. Филиал университет кафедраларымен байланыс жасайды (жалпы физика, төмен температуралар техникасы мен физикасы, машина жасау технологиясы, қолданбалы математика және информатика, химия, биология, экология) және реакторлық зерттеу, реакторлық материалтану, реакторлық зерттеулерді, электр физикалық, технологиялық қондырғыларды автоматтандыру, "Байкал" және ИГР, ВВР-К реакторлық кешендерін зерттеу бөлімдерімен байланыс жасайды.

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті мен әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті жанынан ядролық бейіндегі халықаралық кафедралар құрылған, оларда оқу студенттердің жетекші халықаралық ғылыми орталықтар мен университеттерде білім алуына мүмкіндік береді.

Атом саласының білікті мамандарға деген қажеттілікті қанағаттандыру үшін бағдарлама жобасында инженерлік-техникалық кадрларды, оның ішінде атом энергетикасы және өнеркәсібі объектілерін жобалау, құрастыру және салу бойынша мамандарды, АЭС инженерлік-техникалық персоналын, атом өнеркәсібі үшін мамандар, радиоэкология, дозиметрия, ядролық медицина мамандарын даярлау және қайта даярлаудың отандық жүйесін құру және ұйымдастыру көзделген. Атом саласы үшін кадрлар даярлау, қайта даярлау жүйесін жетілдіру жөніндегі іс-шараларды іске асыру шеңберінде атом саласының негізгі мамандықтары бойынша мамандарды даярлауды мемлекеттік тапсырыс шеңберінде ЖОО-ның оқу жоспарларына енгізуді қарастыру қажет.

3.8. АЭС құрылысының әлеуметтік-экономикалық аспектілері

Бағдарламаның іс-шараларын іске асыру қолда бар отын және минералдық ресурстарды оңтайлы және теңгерімді пайдалануға, елдің экспорттық әлеуетін арттыруға, энергетикалық технологиялардың экологиялық тазалығын қамтамасыз етуге, ядролық технологияларды экономиканың әртүрлі салаларында қолдану үшін дамытуға, АЭС салу болжанған елдің аумақтарын әлеуметтік-экономикалық дамытуды қамтамасыз етуге, АЭС салудың келесі әлеуметтік-экономикалық салдарын қоса алғанда, қамтамасыз етуге мүмкіндік береді:

қуаттар тапшылығын жабу, энергетикалық әлеуетті арттыру және құрылыс аймағын және елді бүтіндей алғанда тұрақты дамыту;

энергетикалық өндірісті әртараптандыру;

АЭС салынатын ауданда тұратын халыққа арналған әлеуметтік сала объектілерін құру, АЭС қызметкерлері үшін елді мекендер салу және т.б.;

құрылыс ауданында жоғары білікті инженерлік-техникалық персоналдың үлесі санын ұлғайту және өңір тұрғындарының мәдени және білім деңгейін арттыру;

электр энергиясы тарифтерін төмендету есебінен өңірде өндірісті арттыру;

өңірдің инвестициялық тартымдылығын арттыру және бизнесті дамыту;

республикалық және жергілікті бюджетке салық түсімдерінің артуы;

атом ғылымының, ғылымды көп қажет ететін технологиялардың және атом энергетикасына қажетті мамандар даярлау базасының дамуына қосымша импульс;

халықтың әлеуметтік шиеленісін төмендету (энергетиктер мен сабақтас салалар қызметкерлері үшін жаңа жұмыс орындары, жылу және электр энергиясын төлеуге жеңілдіктер алу);

өңірге түсетін экологиялық жүктемені зиянды заттардың қоршаған ортаға шығарындыларын қысқарту (дәстүрлі энергия көздерін алмастыру кезінде) есебінен төмендету.

3.9. Қоршаған ортаға әсер етуді бағалау
3.9.1. Халықаралық және ұлттық деңгейде белгіленген қоршаған ортаны қорғау мәселелері

2007 жылы МАГАТЭ жанынан құрылған климаттық өзгерістер жөніндегі Үкіметаралық топ мақсаты жаһандық климаттық өзгерістерді тануды жақсарту болып табылатын ғылыми және саяси шаралардың бірқатарын аяқтады. Өткізілген ғылыми шаралардың нәтижесінде газ буларының шығарындыларға шартты артып келе жатқан климаттық жүйелерге антропогенді әсер етуді растайтын баяндама жасалды. Газ буларының негізгі бөлігі органикалық отынды жағу нәтижесінде пайда болатыны белгілі. Баяндамада бұл әсер етудің климаттың өзгеруіне, әсіресе сезімтал экологиялық жүйелерге ықпалы нақты көрсетілген, қоғам мен экожүйенің климат өзгеруіне осалдығы талданды. Бейімделу нұсқалары мен олардың шектері анықталды; сонымен қатар климат өзгеруінің кейбір шамалары артқан жағдайда бейімделу мүмкіндігі төтенше қымбатқа соғады немесе мүлде жойылып кетеді. Бұл булы газдардың шығарындыларын (2050 жылға қарсы ауқымды есептегенде шамамен 50%-ға) дереу қысқартуды талап етеді және ядролық энергетика сияқты төмен көміртекті энергетикалық технологиялардың маңыздылығын айтарлықтай арттырады. Энергетикалық секторда, 2030 жылға дейінгі уақытша келешекте ядролық энергетика орта әлеуметтік шығындар барысында тастандыларды қысқарту тұрғысынан зардаптарды азайту әлеуеті бар деген тұжырым жасалды. Технологиялық бағалауды зерттеуге бәрін қамтитын шолу жүргізу нәтижесінде, ядролық энергетика (гидроэнергетика және жел энергетикасымен қатар) өндірілген электр энергия бірлігіне парниктік газдардың шығарындысы соңғы уақытта аз орын алған деген тұжырым жасалды.

Қазақстанда электр энергиясын өндіру негізінен көмір электр станцияларында жүзеге асырылады, олар электр энергиясының шамамен 70% шығарады. Бұл ретте көмір жағатын электр станциялары атмосфераны газ тәріздес шығарындылар көп мөлшерде ластайды, олардың құрамында ауыр металдар мен радиоактивті заттектер бар. Көмірді жаққан кезде көміртек, азот және күкірт тотықтары, күкірт және азот қостотықтары, сонымен қатар ыдырамайтын канцерогендер, оның ішінде бериллий, кадмий, никель және хром қосындылары түзіледі. Күкірт және азот тотықтары қышқылды жауындар мен қышқылды уланулар туындатады. Бұдан басқа, көмірді жаққан кезде атмосфераға табиғи радионуклидтер: ²²²Rn, ²²⁰Rn, ²²⁶Rn, ²¹⁰Pb, ²²²Rn, ²¹⁰Po, ²³⁰Th, ²³²Th, ²²⁸Th, ⁴⁰K шығарылады. Қазіргі заманғы көмір жағатын ЖЭС-тегідей түтін шығарындыларын күлден тазартудың шынайы тиімділігін 98,5% тең деп қабылданған, және бұл жағдайда халыққа ЖЭС шығарындыларындағы табиғи радионуклидтермен байланысты радиациялық әсер АЭС-тегі бірдей қуатқа қарағанда 20 есе жоғары (екі жағдайда да бұл табиғи ая әсерінен бірнеше есе аз). Бұл 4000 МВт деп шартты түрде алынған, қуаты бірдей ЖЭС мен АЭС-тегі зиянды шығарындылар көлемі бойынша салыстырмалы деректермен көрсетіледі (4-қосымша).

Осылайша, Бағдарламаны іске асырудың анағұрлым маңызды нәтижелерінің бірі органикалық отынды қолданатын электр генерациялайтын кәсіпорындардың үлесін төмендетумен байланысты экологиялық ахуалды жақсарту болып табылады.

3.9.2. АЭС салу мен пайдаланудың экологиялық аспектілері

Атом энергетикасын дамыту радиоактивті қалдықтар (бұдан әрі ? РАҚ) және пайдаланылған ядролық отын (бұдан әрі - ПЯО) қалыптасуымен тікелей байланысты. Дегенмен, АЭС жұмысы кезінде қалыптасатын қалдықтардың мөлшері көмір электр станциясының қалдығынан анағұрлым аз екендігін атап өткен жөн. Оның үстіне 50 жылдан астам тәжірибенің нәтижесінде дүние жүзінде РАҚ жұмыс істеу мен пайдаланылған отынды сақтаудың технологиялық қауіпсіздігінің жоғары деңгейіне қол жеткізілді.

Кез келген АЭС-ті пайдалану барысында қалдықтардың келесі түрлері қалыптасады:

қатты тұрмыстық қалдықтар (бұдан әрі – ҚТҚ);

газды-аэрозольді қалдықтар (бұдан әрі – шығарындылар);

қатты радиоактивтік қалдықтар (бұдан әрі – ҚРҚ);

сұйық радиоактивтік қалдықтар (бұдан әрі – СРҚ).

АЭС жобасында табиғи орта мен адамның тіршілік әрекетіне жағымсыз әсерді жою немесе барынша төмендету мақсатында қоршаған ортаға әсер етуді бағалаудың барлық аспектілері қаралуы тиіс.

АЭС салу кезіндегі топырақ бетіне негізгі әсер ету түрі оның механикалық бұзылуы мен ықтимал химиялық ластануы болып табылады.

Топырақ бетіне механикалық әсер етудің негізгі түрлеріне құрылыс кезінде топырақтық бейінінің жойылуы, коммуникациялық объектілерді жайластыру кезінде топырақ бейінінің жоғарғы жиегінің бұзылуы, автожолдарды салу кезінде топырақ бетінің бұзылуы жатады.

Топырақ бетінің химиялық ластануы жүргізілетін жұмыстардың барлық кезеңдерінде топырақ бетінің жанар-жағар маймен ластануы, топырақ бетінің өндірістік және тұрмыстық қоқыспен ластануы салдарынан болады.

АЭС құрудың бірінші кезеңі қазаншұңқырлар қазу және ғимараттар мен құрылыстар салу болып табылады. Топырақ бетіне әсер етудің негізгі түрі топырақ бетінің механикалық бүлінуі болып табылады.

АЭС құру жөніндегі құрылыс жұмыстары аяқталғаннан кейін топырақ бетінің бүлінуін жою бойынша қайта өңдеу шаралары жүргізіледі.

Әдетте АЭС құру бойынша жүргізілетін құрылыс жұмыстары және оны пайдалану қолданыстағы кәсіпорындардың өндірістік аймақтары орналасқан игерілген жер учаскелері аумағында жүргізіледі. Іргелес аумақтардағы өсімдіктерге құрылыс және тасымалдау техникаларынан шығатын газдармен ауа арқылы болмашы ғана әсер болуы мүмкін. Дегенмен бұл мейлінше болмашы әсер шектеулі аумақта жүреді. Ол жеке-дара сипатта болады және шектес аумақтардағы өсімдіктерге теріс әсер етпейді.

Қолданыстағы АЭС-тердің радиоактивтік заттар шығарындысы өте аз болады, сондай-ақ айтарлықтай теріс әсер етпейді.

Қазіргі заманғы АЭС-тердің персоналы мен елді мекендерге бірқалыпты пайдалану және бірінші контурдың герметикасының ашылуы апаты кезіндегі радиациялық әсерін бағалау мынадай қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді:

персоналдың жылдық орташа дозалық жүктемесі бар болғаны 2 мЗв құрайды және негізінен отынды қайта зарядтау, жабдықтарды жөндеу және ауыстыру жұмыстары бойынша анықталады;

АЭС энергия блогының халыққа және қоршаған ортаға қалыпты пайдалану кезіндегі радиациялық әсері табиғи аяға елеулі үлес қоспайды. Бұл реактор корпусы нейтрондарының төменгі белсенділіктегі ағындарымен негізделген шартты реакторлық қондырғының интегралды жинағы және бірінші контурдың жылу тасымалдаушысының тұмшаланған жүйесінің аумағындағы белсенділікті толығымен оқшаулауға байланысты қамтамасыз етіледі. Бірінші контур жүйесінің толық тұмшаланған реактор қондырғыларынан белсенділіктердің жылыстауын жоққа шығарады.

Қазіргі заманғы АЭС қол жеткізген қауіпсіздік деңгейі, апаттық реактивтік шығарындылардың болмауына кепілдік беруге мүмкіндік береді.

Жоба жанындағы және жобадан тыс бірінші контурдың тұмшалануының бұзылу апаттары кезінде станция персоналының сәулеленуі 1 мЗв аспайды, іс жүзінде бір қалыпты пайдалану кезіндегі осы тұлғалар санаты үшін регламенттелгені 10 мЗв дозадан төмен.

3.9.3. Бағдарламаны жүзеге асыру нәтижесінен болуы мүмкін қоршаған орта үшін кез келген айтарлықтай зиянды зардаптарды алдын алу, азайту немесе жеңілдету шаралары

Аталған Бағдарлама шеңберінде РАҚ мен ЯТҚ қауіпсіз айналысу және іске жаратудың халықаралық нормасына жауап беретін, толық ауқымды инфрақұрылымды құрумен байланысты іс-шаралардың тұтастай кешені көзделген.

Бағдарлама шеңберінде ядролық және радиациялық қауіпсіздіктің, таратпау режимінің кепілді қамтамасыз етілуі үшін төмендегілер жоспарлануда:

қолда бар және жаңадан пайда болған РАҚ қайта өңдеу және көму кешендерін құру;

радиоактивтік заттарды, ядролық материалдарды және РАҚ есепке алу мен бақылаудың бірегей жүйесін құру;

ПЯО-шы ұзақ сақтау орындарына мен РАҚ-ты кәдеге жарату орындарына тасымалдауға арналған арнайы көлік құралдарын және орау жинақтарын әзірлеу;

Алуан түрлі РАҚ айналысу технологиясын және рәсімдерін жетілдіру;

Республикалық кешенді дозиметрия орталығын құру;

ядролық-энергетика саласы кәсіпорындарының қызметіне радиациялық бақылау жүйесін құру.

Іс-шаралардың осы кешенін іске асыру өңірлердегі радиациялық жағдайды елеулі жақсартуға мүмкіндік береді, кәдеге жаратылатын радиоактивті заттар мен қалдықтардың адамдардың денсаулығына және қоршаған ортаға зиянды әсерін болдырмайды.

3.9.4. Бағдарламаны жүзеге асырудағы экологиялық салдарларды мониторингілеу үшін көзделген шаралар

Бағдарламада белгіленетін қызметтер өңірлерінде қоршаған ортаның тұрақты мониторингі үшін іс-шаралар көзделген. Қоршаған ортаның өндірістік мониторингі жүйесі қоршаған ортаға техногендік процестердің жағымсыз әсерін алдын алу, жою мен қысқарту бойынша қазіргі заманғы шараларды қабылдау мақсатында объектінің қоршаған орта жағдайына әсерін мәліметтер жинақтауға, қадағалауды бағалау және талдау жүргізуді ұйымдастыруға бағытталған.

Мониторингі жүйесі өлшеу түрлерін және бақылау нүктелерін, мерземділікті, сынақтарды сараптау орындарын және зертханалық талдаулар түрін көрсете отырып, радиациялық және дозиметриялық бақылаудан тұрады:

газды-аэрозольді радиоактивтік шығарындыларды бақылау

санитарлық-қорғаныс аймақтары мен іргелес аумақтар ауасындағы радионуклидтердің, химиялық заттардың болуын бақылау;

жұмыс орындарында, өндірістік үй-жайларда радиоактивтік заттардың болуын бақылау;

қазандықтардың шығарындыларын бақылау;

өнеркәсіптік ағындылардағы радиоактивтік заттардың болуын бақылау;

санитарлық-қорғаныс аймақтар мен іргелес аумақтардың топырағының радиоактивті ластануын бақылау.

Осылайша, табиғатты қорғаудың барлық шараларын орындау және экологиялық нормативтерді сақтау атом саласы объектілерінің қоршаған орта мен халық үшін қауіпсіз қызмет етуін қамтамасыз етеді.

Бұдан басқа, Бағдарлама шеңберінде халық пен қоғамдық ұйымдардың ақпаратқа барынша қанық болуын қамтамасыз етуге, Қазақстан Республикасында атом энергетикасын дамыту мәселелеріндегі қоғамдық келісімге қол жеткізу мақсатында көзделген қызметтің барлық мәселелері бойынша қоғамдық тыңдаулар жүргізуге арналған іс-шаралар кешені көзделген.

3.10. Қазақстан Республикасы атом саласының күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қауіп-қатерлерін талдау

SWOT талдаудың нәтижесінде Қазақстанның қазіргі атом саласының күшті және әлсіз жақтары, осы Бағдарламасының іс-шараларын орындаған жағдайда елде іске асырылатын мүмкіндіктері анықталды.

Күшті жақтары

Уранның барланған қорының маңызды санының бар болуы (әлем қорының ~19%-ы), мұның сандық үлесі шартты отынның жалпы қорынан 46,3% құрайды.

Дамыған уран өндіруші өнеркәсібінің және жоғары технологиялы ядролық отын өндірісінің болуы (уран өндірісі бойынша әлемдегі бірінші орны, ~17800 тонна уран).

Атом ғылымы саласында зерттеу тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарын жүргізуге арналған бірегей эксперименттік қондырғылары бар ғылыми ұйымдардың болуы.

Атом энергиясы мен ядролық материалдарды пайдалану мәселелерін реттейтін нормативтік-құқықтық базаның болуы.

"Ядролық құзыретке" ие кадрлық әлеуеттің – жоғары білікті мамандардың болуы.

Әлсіз жақтары

Атом саласы үшін жабдық дайындайтын машина жасау өндірістерінің болмауы.

Жоғары қосымша құны бар уран өнімін өндіретін өндірістердің болмауы.

Ядролық саладағы мамандандырылған жобалық-конструкторлық ұйымдардың болмауы.

Жаңғыртуды талап ететін, ескірген ғылыми-эксперименттік база.

Радиоактивті қалдықтарды қайта өңдейтін өндірістердің болмауы.

Ядролық саладағы білім беру технологияларының жетіспеушілігі.

Мүмкіндіктері

Елдің энергетикалық қауіпсіздігін ұзақ мерзімді перспективалық энергетикалық өндірісті әртараптандыру есебінен АЭС пайдалану жолымен қамтамасыз ету (пайдалану мерзімі – 60 жыл).

Қазақстанның экспорттық әлеуетін арттыру (электр энергиясы, уран және металлургия өнімдері, органикалық отын).

Елдің экономикасын индустриялық-инновациялық дамытуды ғылымды қажетсінетін ядролық-энергетикалық технологиялар әзірлеу және енгізу есебінен қамтамасыз ету.

Энергетика саласының экологиялық тазалығын АЭС-терді пайдалану кезінде зиянды заттардың қоршаған ортаға шығарылуының қысқаруы есебінен арттыру.

Қазақстанның атом энергетикасына ие әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіруі.

Қауiп-қатерлер

Уран өнеркәсібі экспортының шикізаттық бағытының сақталуы.

Көмірсутегілік отын қорының азаюы.

Электр энергиясын ЖЭС-те өндірген кезде қоршаған ортаның құрамында ауыр металлдар, радиоактивті заттар, көміртегі, азот, күкірт тотығы, бериллий, кадмий, никель және хром қосындылары бар шығарындылармен ластануы.

Техногенді қызмет және бұрынғы ядролық сынаулар жүргізілген орындарда радиациялық қауіпті жағдайдың сақталуы.

Жоғары білікті кадрлардың тоқтамауы және ядролық саладағы білімді жоғалту.

Қазақстан Республикасының атом өнеркәсібіне арналған SWOT талдаудың нәтижелері

Күшті жақтары:

Қазақстан уран қоры мен ресурстары бойынша әлемде екінші орында.

Бұл ретте жер астында сілтісіздендіру әдісімен өндіруге жарамды әлемдік уран қорының 85%-ы Қазақстанда.

Қазақстанда уран активтерін ЯТО неғұрлым жоғары технологиялық активтеріне алмастыру бойынша мүмкіндіктер.

"Үлбі металлургия зауыты" АҚ (бұдан әрі – "ҮМЗ" АҚ) – отын ұнтақтары мен таблеткаларын өндіретін ірі зауыттың болуы.

Неғұрлым серпінді дамып келе жатқан азаматтық ядролық энергетикасы нарықтары ҚХР мен РФ жақын орналасуы.

Әлсіз жақтары:

Қазақстанда АЭС салу және атом энергетикасы ішкі нарығының болмауы.

АЭС салу, уранды конверсиялау және байыту саласындағы өз технологияларының болмауы.

Уран құнының АЭС салу құнымен салыстырғанда болмашы.

Қазақстанда уран өнеркәсібінің шетелдік инвестициялар есебінен дамуына байланысты Компания Қазақстан Республикасындағы уран қоры мен ресурстарының шамамен 42% және өндірудің шамамен 50% ғана бақылайды.

Қазіргі кезде және 2015 жылға дейін ядролық отын нарығындағы ұсыныс сұраныстан артық болады.

Мүмкіндіктері:

Әлемдік "ядролық ренессанс" АЭС салу мен ядролық отын өндірісінің перспективкалы сегменттеріне кіруге мүмкіндік береді.

Бәсекеге неғұрлым қабілеттілікке тігінен интеграцияланған ядролық корпорациялар ие болады.

Көп векторлы саясат жүргізу арқылы тігінен ықпалдасқан ядролық компания құру мүмкіндіктері бар, бірлескен жобаларды іске асыру және ЯОЦ шетелдік активтеріне қатысу, жетекші ойыншылармен одақтар құру арқылы ие.

ҚХР-дың жанында орналаса отырып, Қазақстан атом энергетикасының неғұрлым серпінді дамып келе жатқан нарығына берік орналасу мүмкіндігіне ие.

Қазақстан Республикасында уран өндіруді арттыру арқылы отырып компания әлемдік уран нарығында көшбасшылық ету мүмкіндігіне ие.

Қауіп-қатерлер мен тәуекелдер:

Ядролық отын циклі жобалары бойынша әріптестерге технологиялық және маркетингтік тәуелділіктің қалыптасуы.

Компания әріптестері арасында ЯОЦ-ның әртүрлі жобалары бойынша жанама жанжалдар туындауы.

Егер "Ядролық ренессанс" болмаған жағдайда, ядролық отын өндіру саласы бүкіл әлем бойынша асқын қуаттар аясында өсіп кеткен бәсекелестік әсеріне тап болады. Бұл жағдайда тігінен ықпалдасқан компания құрылатын болса оның кірісі мен таза пайдасы төмендеуі мүмкін.

Артық әртараптандыру қаупі, әртүрлі сегменттерге сыртқы қарыздар есебінен жасалған тым үлкен инвестициялар құнының құлдырауына әкеп соғуы мүмкін.

3.11. Қазақстан Республикасының Атом саласындағы қолданыстағы
мемлекеттік саясатты талдау

Ескерту. 3.11-кіші бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

Тәуелсіз Қазақстанның даму кезінде атом энергиясын бейбіт пайдалану жөніндегі қызметтің негізгі аспектілерін реттейтін заңнамалық және нормативтік база тұрақты дамып келеді.

Қазақстан Республикасының "Атом энергиясын пайдалану туралы", "Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы", "Лицензиялау туралы", "Экспорттық бақылау туралы" заңдары қабылданды.

Қазақстан Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылды және МАГАТЭ-мен Республиканың аумағындағы барлық ядролық қызметтерге кепілдіктер қолдану туралы келісімге қол қойды, бұл республиканың ядролық қарудан өз еркімен бас тартқан және атом энергиясын бейбіт пайдалануға бет бұрған ел ретіндегі имиджін нығайтуға мүмкіндік берді

Қазақстанда атомды бейбіт пайдаланудағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы бақылау-қадағалау функцияларын Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің Атом энергиясы комитеті (бұдан әрі – Комитет) жүзеге асырады. Комитеттің негізгі мақсаттары қауіпсіздік мәселелерін реттеу, ядролық, радиациялық және физикалық қауіпсіздікті қадағалау, сондай-ақ атом энергиясын пайдалануға байланысты қызметті жүзеге асыру кезінде ядролық қаруды таратпау режимін сақтауды қамтамасыз ету болып табылады.

Бүгінгі таңда Қазақстан халықаралық келісімдердің бірқатарын ратификациялады, бұлар елімізге ядролық технологиялардың, АЭС-терде энергия өндіру технологияларын қоса алғанда, әзірлеушілері және жеткізушілері болып табылатын елдермен толыққанды ынтымақтастықты қалыптастыруға мүмкіндік береді, атап айтқанда:

Ядролық қауіпсіздік туралы конвенция;

Ядролық апат туралы жедел құлақтандыру конвенциясы;

Ядролық апат немесе радиациялық апатты оқиға болған жағдайдағы көмек туралы конвенция;

Пайдаланылған отынмен жұмыс істеу қауіпсіздігі туралы және радиоактивті қалдықтармен айналысу қауіпсіздігі туралы біріккен конвенция;

Мұның барлығы тұтастай алғанда, Қазақстанның атом саласын дамытуды халықаралық қолдауға қолайлы жағдай туғызады.

4. Бағдарламаның мақсаты, міндеттері, нысаналы индикаторлары және іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштері
Бағдарламаның мақсаты

Бағдарламаның мақсаты – елдің жедел индустриялық-инновациялық дамуын қамтамасыз ету үшін атом өнеркәсібін дамыту және атом энергетикасын құру.

Бағдарламаның міндеттері

Көрсетілген мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:

1. Атом өнеркәсібін дамыту

2. Атом энергетикасын дамыту

3. Атом саласындағы ғылымды дамыту

4. Халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғау

Бағдарламаның нысаналы индикаторлары

1.Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімдеріне сәйкес уран өндіру көлемін ұлғайту;

2.Ядролық отын циклінің жаңа өндірістерін құру;

3.Атом энергетикасының инфрақұрылымын дамыту;

4.Атом ғылымының инфрақұрылымын дамыту;

5.Атом энергетикасын дамытуға байланысты халықтың денсаулығын қорғау.

Нысаналы индикаторлар және санды және сапалы өлшемді мәндер ретінде әрбір міндет бойынша белгіленетін нәтижелерінің көрсеткіштері

Ескерту. Кіші бөлім жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

№	Өлш. бірл.	Ақпарат көзі		Күтілетін нәтижелер
№	Өлш. бірл.	Ақпарат көзі		2011	2012		2013		2014	2015		2016	2017	2018	2019	2020	Жауапты орындаушылар
1	2	3		4	5		6		7	8		9	10	11	12	13	14
Нысаналы индикаторлар
Уран өндіру көлемін ұлғайту	тонн	ВС		19 449		21 240	22 320	23 469			Әлемдік нарық конъюнктурасын ескере отырып және Қазақстан Республикасының құзыретті органымен келісу кезінде жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттар бойынша						ИЖТМ "Қазатомөнер-кәсіп" ҰАК" АҚ (келісім бойынша)
Ядролық отын циклының жаңа өндірістерін құру	саны	ВС					1					1				1	ИЖТМ "Қазатомөнер-кәсіп" ҰАК" АҚ (келісім бойынша)
Атом энергетикасының инфрақұрылымын дамыту (объектілер салу негіздемесі)	саны	ВС												1	1		ИЖТМ
Атом ғылымының инфрақұрылымын дамыту	саны	ВС										1		1		2	ИЖТМ БҒМ
Халықтың денсаулығын қорғау	саны	ВС									1					1	ИЖТМ ДСМ
1-міндет. Атом өнеркәсібін дамыту
Нәтижелер көрсеткіштері
Уран өндіру көлемі	тонна	ВС	19449			212240	22320	23469			Әлемдік нарық конъюнктурасын ескере отырып және Қазақстан Республикасының құзыретті органымен келісу кезінде жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттар бойынша
Уран гексафторидін шығару("Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ-ның жылына 6000 тонна уран өндіру үлесімен)	тонна	ВС										12000	12000	12000	12000	12000	ИЖТМ "Қазатомөнеркәсіп"ҰАК" АҚ (келісім бойынша)
РФ аумағында изотоптар бөлу бойынша жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарда уранды байыту	млн. ЕРР	ВС					0,3	2,5			2,5	2,5	2,5	2,5	2,5	2,5	ИЖТМ "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ (келісім бойынша)
"Үлбі металлургия зауыты" АҚ-тажылу бөлетін құрастырмалар шығару	тонна	ВС														400	ИЖТМ "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ (келісім бойынша)
2-міндет. Атом энергетикасын дамыту
Нәтижелер көрсеткіштері
АЭС салу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімін негіздеу және даярлау. Оң шешім қабылданған жағдайда АЭС салу және пайдалануға беру	саны	ВС													1		ИЖТМ "Қазатомөнеркәсіп"ҰАК" АҚ (келісім бойынша)
"Байкал-1" зерттеу реакторлары кешенінде РАҚ және ИСК қайта өңдейтін және ұзақ уақыт сақтайтын республикалық орталық	саны	ВС												1			ИЖТМ
Атом саласының кәсіби кадрлармен қамтамасыз етілуі	Мамандар саны	ВС					100	100			100	100	100	100	100	100	ИЖТМ
3-міндет. Атом саласындағы атом ғылымын дамыту
Нәтижелер көрсеткіштері
ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР ядролық зерттеу реакторларының жаңғыртылған кешені	саны	ВС												1		2	ИЖТМ
Курчатов қаласындағы қазақстандық Токамак термоядролық материалтану реакторы	саны	ВС										1					ИЖТМ
4-міндет. Халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғау
Нәтижелер көрсеткіштері
Республикалық кешенді дозиметрия орталығы	саны	ВС												1			ИЖТМ
Ядролық медицина және биофизика орталығы	саны	ВС								1							ИЖТМ ДСМ

5. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері

Ескерту. 5-бөлім жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

Осы Бағдарламаны іске асыру он жылдық кезеңге есептелген және іс-шараларды екі кезеңде іске асыруды көздейді:

Бірінші кезеңде (2010 – 2014 жылдар), негізінен, іс-шараларды іске асыру жөніндегі жобалар мен жоспарларды әзірлеуге байланысты дайындық жұмыстары орындалады.

Екінші кезеңде (2015 – 2020 жылдар) Бағдарламаның нысаналы индикаторларына қол жеткізу жөніндегі іс-шаралар жүзеге асырылады.

Әрбір кезең шеңберінде Бағдарламаның міндеттеріне сәйкес іс-шаралар орындалады.

1-міндет. Атом өнеркәсібін дамыту

"Ядролық отын циклының тігінен интеграцияланған компаниясын құру" іс-шарасының шеңберінде "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ базасында ядролық-отын циклының тігінен интеграцияланған компаниясын құру көзделген. Ядролық-отын циклының тігінен интеграцияланған компаниясы қызметінің нәтижесінде:

1) Қазақстан аумағында жаңа кен орындарын іздеу, барлау жөніндегі іс-шаралар кешенін іске асыру (2011 – 2020 ж.ж.);

2) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімдеріне сәйкес қалыптасып жатқан нарық конъюнктурасын, әлемдік атом энергетикасының қажеттілігін, жер қойнауын пайдалануға арналған қолданыстағы келісімшарттарды және елімізде ядролық отынның стратегиялық қорының сақталуын қамтамасыз етуді ескере отырып, бірінші кезекте ұлттық атом энергетикасының ұзақ мерзімді және алыс перспективаларының қалыптасуы мен дамуы үшін табиғи уран өндірісі (2012 – 2020 ж.ж.);

3) "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ-ның жылына 6000 тонна уран болатын үлесімен жылына өндірістік қуаты 12000 тонна уран гексафториді болатын уранды конверсиялау бойынша өндірісті ұйымдастыру (2016 ж.);

4) байыту қуаттарынан үлес алуды немесе 2.5 млн. ЕРР уранды байыту бойынша кепілді көрсетілетін қызметтерді алуды көздейтін, қазақстандық уранды байыту бойынша жобаларды дамыту шеңберінде уран изотоптарын бөлу технологиясында көшбасшы елдердің уран изотоптарын бөлу жөніндегі өндіріске енгізу (2013 ж.);

5) "Үлбі металлургия зауыты" акционерлік қоғамы (бұдан әрі – "ҮМЗ" АҚ) ядролық отын циклының (бұдан әрі – ЯОЦ) перспективалық өнеркәсіптік технологияларды енгізу, жаңа өндірістерді ұйымдастыру, оның ішінде ядролық техника материалдарын, отынның перспективалық түрлері үшін отын таблеткаларын өндіру (2016 ж.);

6) "ҮМЗ" АҚ-та "AREVA" француз компаниясымен бірлесіп, негізінен Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің нарықтарына және Қазақстан Республикасы атом энергетикасының отын қажеттілігін қамтамасыз етуге арналған жылына қуаты 400 тонна уран болатын отын құрастырмаларын өндіру жобасын іске асыру (2020 ж.) жүзеге асырылатын болады.

2010 жылы "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ сатып алатын негізгі бөлігі күкірт қышқылы болып табылатын тауарлардың қазақстандық қамту үлесі 62 %-ды құрады, 2011 жылға және алдағы жылдарға арналған жоспарларда осы көрсеткіш 62 %-ды құрайды, жұмыстардағы, көрсетілетін қызметтердегі және кадрлардағы қазақстандық қамтудың қалған көрсеткіштері 2-қосымшада көрсетілген.

"Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының АЭС үшін атом реакторлары мен жабдықтар өндіруге кезең-кезеңмен қатысуы" іс-шарасының шеңберінде мыналар:

1) жылу бөлу элементтерін және жылу бөлу құрастырмаларын жасап шығаруға арналған жиынтықтаушылар жобалауды және өндіруді ұйымдастыру (2016 ж.);

2) Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының атом электр станциясы құрылысына қатысуына қажетті материалдар мен бұйымдар өндірістерін ұйымдастыру (2020 ж.) көзделген.

2-міндет. Атом энергетикасын дамыту

"Атом энергия блоктарының параметрлерін орналастыру және таңдау схемасының негіздемесі. Қазақстан аумағында АЭС салу" іс-шарасының шеңберінде мыналар көзделеді:

1) Қазақстан Республикасында АЭС салуды негіздеу үшін техникалық-экономикалық зерттеулерді орындау, Қазақстан Республикасының аумағында АЭС орналастыру схемасын негіздеу және бекіту, құрылысқа болжанатын орындар үшін реактор типін және энергия блоктың бірлік қуатын, Қазақстан Республикасында іске асыруға арналған АЭС кандидаттық жобаларды, Қазақстан Республикасының шетелдік компаниялармен атом саласындағы жобаларды іске асыруға қатысу перспективаларын айқындау (2014 ж.);

2) болжанып отырған құрылыс алаңдарында АЭС салу жөнінде шешім қабылдау (2014 ж.);

3) бірінші АЭС жобасын негіздеу және әзірлеу (2015 ж.);

4) Қазақстан Республикасының Үкіметі оң шешім қабылдаған жағдайда бірінші АЭС салу және пайдалануға беру (2020 жылға қарай).

Атом энергетикасы объектілерінің ядролық, радиациялық және өнеркәсіптік қауіпсіздігі халықаралық қауіпсіздік нормаларына сәйкес келетін реакторлық қондырғылар мен технологиялардың неғұрлым қауіпсіз түрлерін таңдап алумен кепілдендірілген.

Қазақстан Республикасында АЭС және атом саласының басқа да объектілерінің жобаларын әзірлеуді және сараптауды ұйымдастыру мамандандырылған жобалау-конструкторлық бюролар құруды көздейді. Атом энергетикасы үшін жоғары дәлдікті және жоғары технологиялық жабдықтар әзірлеуді, АЭС ғимараттары мен құрылыстарын жобалауды ұйымдастыру елеулі зияткерлік, материалдық және адам ресурстарын тартуды талап етеді. Жобалау-конструкторлық бюроны қазіргі уақытта ядролық салада жобалау-конструкторлық жұмыстарды орындайтын жұмыс істеп жатқан құрылымдар базасында құру жоспарлануда. Қазіргі уақытта "ҚР ҰЯО" РМК-да атом саласында жобалық-конструкторлық жұмыстарды орындайтын жобалық-конструкторлық бөлім бар, оның базасында осындай мамандандырылған бюролардың бірі ұйымдастырылуы мүмкін.

"Қазақстан Республикасында АЭС және атом саласының басқа да объектілерін әзірлеуді және жобалауды ұйымдастыру" іс-шарасы шеңберінде мамандандырылған жобалау-конструкторлық бюро құру көзделеді (2016 ж.).

Атом саласын толық көлемде дамыту үшін атом инфрақұрылымы дамыған елдердің ұйымдарымен бірлесіп, АЭС энергия блоктарын құрастыру, жобалау және салу үшін инжинирингтік компаниялар құру қажет.

"Атом саласында бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізуге арналған техникалық регламенттер мен нормативтік-құқықтық актілердің жобаларын әзірлеу" іс-шарасы шеңберінде құқықтық және техникалық реттеуге арналған нормативтік және техникалық құжаттама жобаларын әзірлеу болжанады (2014 ж.).

Атом энергиясын пайдалану объектілеріне арналған жобалау құжаттамасы құрастыру, салу, реконструкциялау, пайдалану, пайдаланудан шығару кезіндегі, сондай-ақ авария жағдайындағы өнеркәсіптік қауіпсіздік шараларының негіздемесін қамтуы тиіс.

Атом энергетикасы объектілерінің қауіпсіздік жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін кәсіпорындардың қызметіне тұрақты бақылауды қолдау және ядролық және радиоактивті материалдар мен технологияларды есепке алу және бақылау жүйелерін жетілдіру қажет.

Төтенше жағдайлардың алдын алу, атом саласының құрылып жатқан және жұмыс істеп тұрған объектілерінің ядролық, радиациялық және өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы Қазақстан Республикасы заңнамасының орындалуын бақылауды өз құзыреті шегінде тиісті бақылау органдары, оның ішінде Төтенше жағдайлар, Индустрия және жаңа технологиялар, Денсаулық сақтау, Қоршаған ортаны қорғау министрліктері жүзеге асыруы тиіс.

Атом саласының қолданыстағы объектілерінің қауіпсіздігін негіздеу және АЭС энергия блоктарының құрылыс алаңдарын таңдау бойынша жұмыстарды жүзеге асыру кезінде АЭС құрылысы болжанатын алаңдардың геологиялық-геофизикалық және сейсмикалық мониторингі, сондай-ақ атом саласының қолданыстағы және басқа да объектілерінің мониторингі қажет. Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын орындау үшін ядролық сынақтардың мониторингі үшін құрылған "Геофизикалық зерттеулер институты" республикалық мемлекеттік кәсіпорнының (бұдан әрі – "ГЗИ" РМК) қолда бар станциялары Қазақстанның негізгі периметрі бойынша орналасқан және сол арқылы алыстағы шетелдік сынақ полигондарындағы сейсмикалық оқиғаларды тіркеуге бағытталған. Ел ішіндегі сейсмикалық оқиғаларды тіркеуді жақсарту қажет (біртектілігі, дәлдігі, энергетикалық өкілеттілігі бойынша), ол үшін "ГЗИ" РМК станцияларының желісін Орталық Қазақстандағы сейсмикалық топтармен толықтыру қажет (Жезқазған қаласы ауданында және "Бурабай" топтамасының бірегей үлкен базалық жүйесі ауданында). Жинақтау және өңдеу орталығының жинаған бірегей сейсмологиялық деректерін сақтау қажеттілігі туралы мәселені ерекше атап өткен жөн. Орталық "ГЗИ" РМК-ның құрылымдық бөлімшесі болып табылады және Алматы қаласында орналасқан. Ірі қала Алматыны қоса алғанда, Оңтүстік Қазақстан өңірлеріне тән жағымсыз сейсмикалық ахуалды ескере отырып, "ГЗИ" РМК-ның негізгі бөлімшелері орналасқан Курчатов қаласында қайталаушыдеректер орталығын құру қажеттілігі бар. Бақылау желілерін кеңейту және жаңғырту және қайталаушы Сейсмологиялық деректерді жинау және өңдеу орталығын құру жөніндегі ұсыныстарды Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев сейсмикалық қауіпсіздік мәселелері талқыланған 2005 жылғы 7 қарашада Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Сейсмология институтындағы жұмыс кездесуінде қолдады.

"Атом саласы объектілерінің ядролық, радиациялық және өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз ету" іс-шарасы шеңберінде мынадай жобаларды іске асыру көзделуде (6-қосымша):

1) атом саласы кәсіпорындары мен басқа да өнеркәсіп салаларының радиоактивті қалдықтарын (бұдан әрі – РАҚ) және иондаушы сәуле шығару көздерін (бұдан әрі – ИСК) сақтау және қайта өңдеу жөніндегі бағдарламаларды әзірлеу және іске асыру, оның ішінде "ҚР ҰЯО" РМК "Байкал-1" зерттеу реакторлары кешенінде 2006 жылы орындалған атом саласы кәсіпорындарының және өнеркәсіптің басқа да салаларының РАҚ және ИСК қайта өңдеу және ұзақ мерзімді сақтау пункті мен радиациялық қорғау камерасын құру жобасының ТЭН-і базасында құрылған РАҚ пен ИСК қайта өңдеу ұзақ және сақтау бойынша республикалық орталықтың жобасы іске асырылады.Орталықтың қайта өңделген РАҚ мөлшері бойынша өндірістік қуаты жылына 1500 тоннаны, сақтауға қабылданатын өңделген ИСК мөлшері бойынша жылына 5000 дананы құрайды. Орталық құрамындағы РАҚ сақтау орнының сыйымдылығы 9000 тоннаны, жиынтықты белсенділігі 8,4·10¹³Бк құрайды. ИСК сақтау қоймаларының сыйымдылығы шамамен 2,2·10¹⁶ Бк құрайды;

2) "Байкал-1", ИГР, ВВР-К ядролық зерттеу реакторларының, үдеткіш кешендердің, сейсмикалық және инфрадыбыстық станциялардың ядролық, радиациялық және өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз ету (2011 – 2020 ж.ж.);

3) атом саласының объектілерінде төтенше жағдайлар мен өнеркәсіптік қауіпсіздікті мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын мамандандырылған инспекция құру мәселелерін пысықтау (2014 ж.);

4) Чкалов, Зеренді, Восточное шығару пункттері бар Бурабай үлкен базалық сейсмикалық тобын жаңғырту (2016 ж.);

5) атом саласы объектілеріндегі экологиялық, радиациялық, өнеркәсіптік, геологиялық-геофизикалық және сейсмикалық жағдайдың тұрақты мониторингі (2011 – 2020 ж.ж.).

Атом саласының стратегиялық объектілерін физикалық қорғау мемлекеттік ауқымда шешілетін ұйымдық-құқықтық және ғылыми-техникалық міндеттердің күрделі кешенінен тұрады. Бірыңғай тәсілдерді әзірлеу, бірыңғай нормативтік және әдістемелік базаны құру, атом саласының стратегиялық объектілерін күзету және физикалық қорғау жүйелерін қазіргі заманғы техникалық жарақтандыру маңызды болып табылады.

"Атом саласының стратегиялық объектілерін физикалық қорғау және күзетуді қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар кешенін әзірлеу және іске асыру" іс-шарасы шеңберінде мыналар көзделеді:

1) "ҚР ҰЯО" РМК, "ЯФИ" РМК ядролық объектілерін қоса алғанда, атом саласының стратегиялық объектілерін физикалық қорғау жүйелерін кешенді жаңғыртуды жүргізу (2014 – 2020 ж.ж.);

2) "ҚР ҰЯО" РМК, "ЯФИ" РМК ядролық объектілерін қоса алғанда, атом саласының стратегиялық объектілерін физикалық қорғау жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету (2014 – 2020 ж.ж.).

Шапшаң нейтрондағы 350 (бұдан әрі – БН-350) реакторын пайдаланудан қауіпсіз шығаруды қамтамасыз ету БН-350 реакторының ПЯО, радиоактивті және басқа да техногенді қалдықтарды тасымалдау және ұзақ мерзімді сақтауға орналастыру, БН-350 реакторының ғимараттарын, құрылыстарын және инженерлік жүйелерін консервациялауға және ұзақ мерзімді сақтау режиміне ауыстыру бойынша жұмыстарды орындауды көздейді.

"БН-350 реакторын пайдаланудан қауіпсіз шығаруды қамтамасыз ету" іс-шарасы шеңберінде мыналар көзделеді:

1) "Байкал-1" зерттеу реакторлары кешенінің дайындалған алаңында БН-350 реакторының пайдаланылған ядролық отыны бар 60 контейнерді ұзақ мерзімді сақтауды қамтамасыз ету;

2) радиоактивті және басқа да техногендік қалдықтарды қайта өңдеу және сақтауға орналастыру (2011 – 2020 ж.ж.);

3) БН-350 реакторының ғимаратын, құрылыстарын және инженерлік жүйелерін консервациялау және ұзақ мерзімді сақтау режиміне көшіру (2020 ж.).

Осы Бағдарлама шеңберінде атом энергиясы мен ядролық технологияларды бейбіт мақсатта пайдалану саласындағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту және нығайту жөніндегі, ядролық қаруды таратпау режимін қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар көзделген.

"Атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану саласындағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту" іс-шарасы шеңберінде мыналар көзделеді:

1) атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасының шетелдік мемлекеттермен халықаралық шарттарын дайындау және жасасу;

2) Қазақстан Республикасының халықаралық бағдарламалар мен жобаларға қатысуы;

3) ядролық сынақтар мониторингі, оның ішінде:

4) халықаралық шарттар мен келісімдерді қолдау үшін ядролық мониторингтің қазақстандық жүйесі инфрақұрылымының жұмыс істеуін қамтамасыз ету (2011 – 2020 ж.ж.);

5) "Курчатов-Крест" сейсмикалық тобының жүйесін жаңғырту (2013 ж.);

6) Курчатов қаласында сейсмикалық мониторинг жүйесіне арналған қайталаушы деректер орталығын құру (2014 – 2017 ж.ж.).

Атом саласын дамыту жоспарларын іске асыру үшін мамандарды, инженерлік және техникалық персоналды даярлау және қайта даярлау жүйесін жетілдіру қажет. Бірқатар отандық жоғары оқу орындарында "5В060500 "Ядролық физика" мамандығы бойынша, сондай-ақ "5В072300 "Техникалық физика" мамандығы бойынша инженерлер даярлау жүргізілуде. Дегенмен елімізде, сол сияқты шет елдерде жетекші оқу орындары мен ғылыми орталықтар базасында атом саласы үшін мамандар даярлау жүйесін жетілдіру қажет.

"Атом саласын білікті кәсіби кадрлармен қамтамасыз ету" іс-шарасы шеңберінде мынадай ұсыныстар енгізу көзделеді:

1) персоналды атом саласындағы регламенттелетін қызмет түрлері бойынша, оның ішінде АЭС пайдаланушы персоналын кәсіби даярлаудың, қайта даярлаудың және аттестаттаудың тренажерлік орталығын құру бойынша қайта даярлау және кәсіби аттестаттау жүйесін қалыптастыру бойынша;

2) "5В060500 "Ядролық физика" және "5В072300 "Техникалық физика" мамандықтары шеңберінде таңдау құрауыштары есебінен мынадай элективті пәндерді көздеу керек:

геология, уран және сирек кездесетін металдарды іздеу және барлау;

уранның және трансурандық элементтердің геохимиясы;

уран және сирек кездесетін элементтердің химиялық технологиясы;

уран байыту және изотоптарды бөлу;

фтор және оның қосындыларының химиясы мен технологиясы;

жер қойнауын геофизикалық зерттеу әдістері мен геотехнологиясы;

уран және трансурандық элементтердің металлургиялық процестері;

сирек кездесетін және жерде сирек кездесетін элементтердің металлургиялық процестері;

супер балқымалар және функционалдық материалдарды өндіру технологиясы;

ядролық отынды өндіру және қайта өңдеу технологиясы;

ядролық технологиялар;

зарядталған бөлшектер шоғырларының физикасы және үдеткіш техника;

атом және термоядролық энергетика және реактор жасау технологиялары;

РАҚ қайта өңдеу және кәдеге жарату технологиясы;

техногендік және табиғи суларды тазалау материалдары мен технологиялары;

атом энергетикасы мен өнеркәсібі объектілерін жобалау, құрастыру және салу жөніндегі мамандар, АЭС инженерлік-техникалық персоналын даярлау бойынша.

Атом саласын дамыту жоспарларын іске асыру үшін атом саласын дамытудың әлеуметтік мәселелерін шешу қажет.

"Атом саласын дамытудың әлеуметтік мәселелері" іс-шарасы шеңберінде ғылыми және жобалау ұйымдарының қызметкерлері үшін тұрғын үй қорын құру жөнінде ұсыныстар енгізілетін және Курчатов қаласы мен Алатау кентін (Алматы қаласы) қоса алғанда, олар орналасатын жерлерде әлеуметтік инфрақұрылымдарды дамыту жөніндегі іс-шаралар іске асырылатын болады (2014 ж.).

3-міндет. Атом ғылымын дамыту

"Іргелі және қолданбалы зерттеулер үшін атом саласының эксперименттік базасын жетілдіру" іс-шарасының шеңберінде мынадай жобаларды іске асыру көзделуде (6-қосымша):

1) ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР ядролық зерттеу реакторлары кешенін жаңғырту (2014 – 2020 ж.ж.), оның нәтижесінде инновациялықжобалардың, энергетикалық ректорлардың отын тораптарын сынау үшін реакторлық кешендердің эксперименттік мүмкіндіктері кеңейтіледі, атом энергиясын қолданатын объектілерді сенімді және қауіпсіз пайдалану қамтамасыз етіледі.

2) Қурчатов қаласында Қазақстандық термоядролық материалтану (бұдан әрі – ҚТМ) реакторын құру, оны нақты іске қосуды және пайдалануға беруді жүргізу (2016 ж.), ҚТМ эксперименттік кешенін қалыпты пайдалануды қамтамасыз ету үшін токамак технологиялық жүйелеріне инженерлік-техникалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру;

3) У-150 үдеткіш кешенін реконструкциялаудың инвестициялық жобасын әзірлеу (2014 – 2015 ж.ж).

"Атом саласындағы ғылыми зерттеулер" іс-шарасы шеңберінде мынадай зерттеулер жүргізіледі (7-қосымша):

1) Қазақстанда атом энергетикасын дамыту жөніндегі жұмыстарды ғылыми-техникалық қолдау бойынша зерттеулер кешенін жүргізу (2011 – 2020 ж.ж.);

2) ҚТМ-ны құру мен пайдалануды ғылыми-техникалық қолдауды жүзеге асыру, ҚТМ плазмасын диагностикалау жүйесін құру, ҚТМ токамагы плазмасын іске қосу және омды қыздыру режимдері туралы эксперименттік деректер алу, имитациялық стенділер мен әдістемелер, сұйық литий негізінде ҚТМ-мен ықпалдасқан дивертордың модельдерін жасау (2011 – 2020 ж.ж.)

3) ДЦ-60 ауыр иондар үдеткіші негізінде физика, химия, биология және озық технологиялар саласындағы кешенді ғылыми зерттеулерді орындау, ауыр иондардың атом ядроларымен және затпен іс-қимыл жасауы бойынша деректер алу, тректік мембраналар негізінде өнеркәсіптік технологиялар жасау (2011 – 2020 ж.ж.).

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында кәсіптік және тұрмыстық қызмет барысында радиацияның жоғары дозаларына шалдыққан адамдардың үлкен санаты бар. Бұл санатқа ядролық отын циклы кәсіпорындарының, көмір, мұнай-газ, тау-кен өндіру өнеркәсібі, медициналық мекемелер мен ғылыми-зерттеу бөлімшелерінің персоналы, сондай-ақ радонқауіпті аумақтарда және радиациялық қауіпті объектілерге (бұрын ядролық сынақтар жүргізілген аумақтар, уран, көмір және мұнай өндіру аудандары, отын-энергетикалық циклы кәсіпорындары және басқа да техногенді қызмет орындары) жақын тұратын жергілікті халық жатады.

Радиацияның әсер ету деңгейінің негізі сипаттамасы жиынтық дозалық жүктеме болып табылады. Қазіргі уақытта Қазақстанда атом саласы мен экономиканың басқа да салалары кәсіпорындарының персоналы үшін (яғни, елдің әрбір тұрғыны үшін) дозаны, әсіресе ішкі сәулелену дозаларын есепке алудың және бақылаудың мемлекеттік жүйесі бар, бұл жүйені кеңейту және бүкіл халыққа қолдану қажет. Сондай-ақ оларды дұрыс айқындаудың материалдық және әдістемелік базасын жақсарту қажет. Баға берудің қолда бар әдістері радиацияның белгілі бір көзден шығуы және белгілі бір әсер ету тетіктері үшін ғана әзірленген. Халықтың сәулеленуінің жиынтық дозасының 80 %-ға жуығын құрайтын радонның дозалық жүктемесін эксперименттік айқындау әдістері жоқ.

Дамыған елдердің көбінде (Германия, Бельгия және т.б.) халықтың дозаларын міндетті түрде бақылау және есепке алу жүйесі қабылданған. АҚШ-та, Канадада атом өнеркәсібі кәсіпорындарында ішкі сәулеленуді бақылау жүргізіледі. ТМД елдерінің ішінде Белоруссияда халықтың дозалық жүктемесінің республикалық кадастры құрылған және жүргізіледі.

Алдағы уақытта күтіліп отырған сәулеленудің жоғары дозаларына шалдығатын персоналдың айтарлықтай ұлғаюын ескере отырып, осы Бағдарламаның басым бағыттарының бірі персонал мен халыққа түсетін дозалық жүктемені есепке алудың мемлекеттік жүйесін құру болуға тиіс.

Семей ядролық сынақ полигоны (бұдан әрі – ССП) Қазақ КСР Президентінің 1991 жылғы 29 тамыздағы № 409 Жарлығымен жабылды. Полигон 18500 км² алаңды алып жатыр, 1949 жылдан 1962 жылға дейін мұнда тротил баламасында жалпы энергия шығару қуаты 17,7 Мт болған 116 атмосфералық және 340 жерасты ядролық жарылыс жүргізілген. Жер бетінде жүргізілген 30 жарылыс ССП аумағын ғана емес, сонымен қатар оған іргелес аумақтардың да негізгі радиоактивті ластануына негіз болады. "2010 – 2014 жылдарға арналған "Жасыл даму" салалық бағдарламасында көзделген бұрынғы ССП проблемаларын түбегейлі шешу мәселесі осы бағдарламада қарастырылмайды.

КСРО-да ядролық жарылыстарды бейбіт мақсатта пайдалану бойынша практикалық жұмыстың басталуы 1962 жылы қабылданған "Халық шаруашылығы үшін ядролық жарылыстар" № 7 мақсатты бағдарламасына байланысты. 1965 – 1988 жылдар аралығындағы кезеңде бұрынғы КСРО аумағында бейбіт мақсаттағы 124 ядролық жарылыс, оның ішінде Қазақстан Республикасының 7 облысының аумағында 39 жерасты ядролық жарылыс жүзеге асырылған. Ядролық жарылыстар жүргізілген жерлердің радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қалпына келтіру және жерлерді шаруашылық айналымға беру осы Бағдарламаның маңызды іс-шарасы болып табылады.

АЭС персоналының жұмыс жағдайлары қосымша радиациялық әсермен сипатталады. Осыған байланысты, саланы перспективалық дамыту үшін халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық жүргізуші объектілерді төтенше жағдайлардан және олардың салдарларынан қорғау, әлеуметтік қорғалу, атом саласының персоналына арнайы медициналық қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін іс-шаралар кешенін жүргізу, сондай-ақ АЭС персоналы мен жоғары радиация аймағында тұратын халыққа ұжымдық дозалық жүктемені төмендетуге бағытталған практикалық жұмыстар жүргізу міндетті шарт болып табылады.

4-міндет. Халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғау

"Әртүрлі үлгідегі радиациялық қауіпті объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, ластанған аумақтарды оңалту және оларды шаруашылық айналымға тарту" іс-шарасы шеңберінде мынадай жұмыстар орындалуда (7-қосымша):

1) радиоактивті заттармен ластанған аумақтар мен объектілерді зерттеу мен түгендеуді жүзеге асыру, олардың жағымсыз әсерін төмендету жөніндегі шаралар жүйесін әзірлеу және жүзеге асыру (2014 – 2020 ж.ж.);

2) техногендік қызмет орындарындағы радиациялық қауіпті жағдайларды оқшаулау және жою жөнінде табиғат қорғау іс-шараларын жүргізу, оның ішінде бұрынғы Ертіс химия-металлургия зауытының аумағындағы радиоактивті қалдықтарды көму пункттеріндегі және оған іргелес аумақтардағы радиациялық-қауіпті жағдайды жою жөніндегі жұмыстарды аяқтау (2011 – 2020 ж.ж.);

3) бұрынғы ядролық сынаулар жүргізілген орындардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, жерлерді шаруашылық айналымға беруді жүзеге асыру (2011 – 2020 ж.ж.).

"Атом энергетикасын дамытуға байланысты халықтың денсаулығын қорғау" іс-шарасы шеңберінде мынадай міндеттерді іске асыру болжануда (8-қосымша):

1) Республикалық кешенді дозиметрия орталығын құру (2014 – 2018 ж.ж.), орталық негізінде ішкі сәулелену мөлшерінің жылына 10000 дейінгі кешенді өлшемін жүргізу; табиғи альфа-сәулелену радионуклидтері есебінен сәулеленудің ішкі мөлшерінің жылына 10000 дейінгі кешенді өлшемін жүргізу; гамма-сәулелену радионуклидтері есебінен сәулеленудің ішкі мөлшерінің жылына 5000 дейінгі кешенді өлшемін жүргізу; 3000 дейінгі ішкі сәулеленудің жылына жиналған мөлшерін ретроспективті бағалау; сәулелену дозасын биодозиметрия әдістерін пайдалану арқылы жылына 1000 дейін анықтау жоспарлануда;

2) халықтың және персоналдың дозасын есепке алу мен бақылаудың мемлекеттік жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету (2017 – 2020 ж.ж.);

3) Ядролық медицина және биофизика орталығын құру (емдеу бөлімінсіз – 2015 ж.).

Халықтың дозалық жүктемесін мемлекеттік есепке алу жүйесінің негізгі буыны сәулеленудің жеке дозаларын тіркеу, есепке алу және анықтау проблемаларына ғылымды көп қажетсінетін жаңа тәсілдер қолданылатын Республикалық кешенді дозиметрия орталығы болуы тиіс.

Ядролық медицина және биофизика орталығын құру отандық денсаулық сақтау жүйесіне радионуклидтік диагностика мен терапияның заманауи әдістерін енгізуге, бұл әдістерді дамыту және білікті медицина кадрларын даярлау үшін ғылыми-техникалық база құруға, жоғары технологиялық импортты алмастыратын радиофармпрепараттар өндірісін ұйымдастыруға және күрделі диагностикалық аппаратураның сервистік қызмет көрсетуіне, жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді.

6. Қажетті ресурстар

Ескерту. 6-бөлім жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

Бағдарламаны қаржыландыру кәсіпорындардың меншікті қаражаты, тікелей шетелдік инвестициялар есебінен және республикалық бюджетте көзделген қаражат шегінде жүзеге асырылады.

Республикалық бюджеттен көзделген қаржыландыру көлемі, оның ішінде жылдар бойынша:

1-кезең 2011 – 2014 жылдар – 12 745,3 млн. теңгені, оның ішінде:

2011 жыл – 4 226,7 млн. теңгені;

2012 жыл – 1 298,6 млн. теңгені;

2013 жыл – 1 906,7 млн.теңгені;

2014 жыл – 5 313,3 млн. теңгені құрайды;

2-кезең 2015 – 2020 жылдар – бұл кезеңге арналған қаржыландыру көлемі Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тиісті қаржы жылдарына арналған республикалық бюджетті бекіту кезінде нақтыланатын болады.

Бюджеттен тыс қаражаттан қаржыландыру көлемі 696 931, 9 млн. теңгені құрайды.";

Осы Бағдарламаны іске асыру ауқымды және өте күрделі міндет болып табылады, оны шешу үшін атом саласының да, ел экономикасының басқа салаларының да жетекші компаниялары, кәсіпорындары тартылатын болады. Жұмыс істеп тұрған атом саласын басқару берілген схемаға сәйкес жүзеге асырылады (1-сурет).

"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК мынадай жеті негізгі қызмет бағытын: геологиялық барлау, уран өндіру; ядролық отын циклының өнімін өндіру; реактор жасау, атом электр станциялары; түсті металлургия және конструкциялық материалдар өндіру; энергетика; ғылым; әлеуметтік қамтамасыз ету және кадрлар даярлауды басқаратын холдинг болып табылады. Бүгінгі күні "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК-та 25000-нан астам адам жұмыс істейді.

Атом саласын ұзақ мерзімді келешекте орнықты дамыту Қазақстан Республикасының ғылыми ұйымдарының тиімді жұмыс істеуімен қамтамасыз етіледі. Атом ғылымы мен техникасы саласындағы негізгі қызмет бүгінгі күні республиканың "ҚР ҰЯО" РМК, "ЯФИ" РМК, "ГЗИ" РМК, "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК (Жоғары технологиялар институты, Қазақстандық ядролық университет, Волковгеология) сияқты ұйымдарында шоғырланған.

2013 жылғы жағдай бойынша "ҚР ҰЯО" РМК, "ЯФИ" РМК, "ГЗИ" РМК-да 2500-ден астам адам жұмыс істейді.

7. "2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған" Бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

Ескерту. 7-бөлім алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

8. Бағдарлама шеңберінде іске асырылатын негізгі инвестициялық жобалар

Ескерту. 8-бөлім алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

9.Салалық бағдарлама туралы қысқаша ақпарат

Ескерту. 9-бөлім алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

"2020 жылға дейінгі даму перспективасымен
Қазақстан Республикасында атом саласын
дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған"
бағдарламасына 1-қосымша

Базалық қуатты жаңа станциялардың Республикадағы электр энергиясын өндірудегі тапшылықты өтеуге қажетті электр қуаты

	Ең жоғарғы (max) базалық қуат, МВт (э)
	2015 ж.	2020 ж.	2025 ж.	2030 ж.
ҚР өңірлері бойынша базалық қуаттың жаңа көздерін салу	600	2200	4500	6600
Солтүстік Қазақстан	0	1000	1500	2000
Шығыс Қазақстан	0	600	600	900
Оңтүстік Қазақстан *)	(1320)	(2640)	(2640)+1500	(2640)+2500
Батыс Қазақстан	600	600	900	1200

*) Кестеде жақша ішінде Қазақстанның оңтүстік өңіріне көмірмен жанатын, жалпы қуаты 2640 МВт Балқаш ЖЭС-нің екі модулін салу есебінен, 1320 МВт (2Ч660 МВт) қуатты бірінші модульді 2015 жыл деңгейінде, ұқсас қуатты екінші модульді 2018-2020 жылдарда енгізе отырып, базалық қуаттарды енгізу қарқыны көрсетілген.

"2020 жылға дейінгі даму перспективасымен
Қазақстан Республикасында атом саласын
дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған"
бағдарламасына 2-қосымша

Қазатомөнеркәсіп ҰАК АҚ 2010 жылғы ТРУ нақты сатып алуы және 2014 жылға дейінгі жоспарланған сатып алу көлемі туралы ақпараты

Нысаналы индикатор	Жылдар
Нысаналы индикатор	2010	2011	2012	2013	2014
Тауарлардағы қазақстандық қамту, %	62	62	62	62	62
Жұмыстардағы қазақстандық қамту, %	92	92	92	92	92
Қызметтердегі қазақстандық қамту, %	90	90	90	90	90
Кадрлардағы қазақстандық қамту, %	90	92	94	96	97

"2020 жылға дейінгі даму перспективасымен
Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың
2011 – 2014 жылдарға арналған"
бағдарламасына 3-қосымша

Ядролық медицина және биофизика орталығы қызметінің сандық көрсеткіштері

Ядролық медицина және биофизика орталығының жобалық қуатқа шыққаннан кейінгі қызмет көрсетулерінің көлемі мен құны	Заттай көріністегі		жылына млн. теңге
Радиоактивті изотоптар және олардың негізінде РФП өндіру	ГБк/жыл	42300	820
Радионуклидтік диагностика: соның ішінде - диагностика in vivo (ПЭТ, ОФЭКТ) - диагностика in vitro	рәсім/ жыл рәсім/жыл рәсім/жыл	30800 6800 24000	199 175 24
Радионуклидтік терапия	рәсім/жыл	1126	83
Сәулелік диагностика	рәсім/жыл	18400	32
Клиникалық-диагностикалық және иммуноферменттік зерттеулер	талдама/жыл	3960	14
Бір мәрте пайдаланылатын медициналық бұйымдарды стерилдеу	млн. бұйым/жыл	137,1	205

"2020 жылға дейінгі даму перспективасымен
Қазақстан Республикасында атом саласын
дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған"
бағдарламасына 4-қосымша

ЖЭС мен АЭС 4000 МВт қуат кезіндегі шығарындыларының көлемі

Заттек	Саны (жылына тонна)
Заттек	ЖЭС	АЭС
Отын тұтыну	9 500 000*)	108
Атмосферадан оттегін тұтыну	25 500 000	0
Көміртегі оксидтерінің қалдықтары	28 500 000	0
Күкірт оксидтерінің қалдықтары	650 000	0
Азот оксидтерінің қалдықтары	320 000	0
Қатты қалдықтар	6 350 000	200
Аэрозоль шығарындылары	320 000	0
Қоршаған ортаға төгілген жылу төгінділерінің қуаты, МВт	4750	8000
Радиоактивті қалдықтар саны	0	360

*) шартты отын тоннасында

"2020 жылға дейінгі даму перспективасымен
Қазақстан Республикасында атом саласын
дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған"
бағдарламасына 5-қосымша

Қазақстан Республикасының табиғи ресурс қорларының құрылымы (алынатын)

Ресурс түрлері	Млн. тонна шартты отын	%
Мұнай, газ конденсатын қоса алғанда	4 011,7	8,8
Көмір	15 507,2	34,2
Табиғи газ	2 956,8	6,5
Табиғи битумдар және құрамында битум бар жыныстар	1 890,0	4,2
Уран	21 024,0	46,3
БАРЛЫҒЫ:	45 389,7	100

2020 жылға дейінгі даму
перспективасымен Қазақстан
Республикасында атом саласын
дамытудың 2011 – 2014 жылдарға
арналған бағдарламасына
6-қосымша

Бағдарлама шеңберінде іске асырылатын негізгі инвестициялық жобалар

Ескерту. 6-қосымша жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

Р/с №	Атауы	Іс-шаралар	Мақсаты	Жобаның ҚЭН және/немесе ТЭН болуы, қай сатыда (әзірлеу, пысықтау, бекітілген)	Ұсынылған өңірлік орналасу	Жобаны іске асырудың басталуы	Жобаны іске асырудың аяқталуы	Жауапты орындаушы	Қаржыландыру көлемі, млн. теңге.	Қаржыландыру көздері
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ жылына 6000 тонна уран өндіру үлесі бар жылына қуаты 12000 тонна уран гексафторидін конверсиялау жөніндегі өндіріс ұйымдастыру	ТЭН, ЖСҚ, салу	ЯОЦ-ға жетіспейтін элементке қатысу	ТЭН әзірлеу	ШҚО, "Үлбі металлургия зауыты"	2011	2020	"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ (келісім бойынша)	Жобаның ТЭН-ін өткізгеннен кейін анықтала-тын болады	"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ қаражаты
2	Қуаты 400 тонна ядролық отын болатын жылу бөлгіш құрастырмалар шығаратын зауыт құру	ТЭН, ЖСҚ, салу	Қосылған құны жоғары өнімдер шығаратын өндірістер құру	ТЭН әзірлеу	ШҚО, "Үлбі металлургия зауыты"	2011	2020	"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ (келісім бойынша)	Зауыт салу жөнінде шешім қабылдағаннан кейін айқындалатын болады	"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ қаражаты
3	ҚР-ның 2,5 млн. ЕРР уран байыту бойынша кепілдендірілген қызмет алуы үшін изотоптар бөлу жөніндегі қолданыстағы кәсіпорынға қатысуы	ТЭН	ЯОЦ-ға жетіспейтін элементке қатысу	ТЭН әзірлеу	РФ аумағы	2011	2013	"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ (келісім бойынша)	13620,29	"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ қаражаты
4	"Байкал-1" зерттеу реактор-лары кешенінде РАҚ пен ИСК қайта өңдеу және ұзақ сақтау жөніндегі республикалық орталық құру	ЖСҚ, салу	РАҚ пен ИСК қайта өңдеу және ұзақ сақтау инфрақұрылымын құру	Бекітіл-ген ТЭН	ШҚО, Курчатов қ, КИР "Байкал-1"	2014	2018	"ҚР ҰЯО" РМК (келісім бойынша)	7 498, 67	Бюджет
5	Чкалов, Зеренді, Восточное шығару пункттері бар Бурабай үлкен базалы сейсмикалық тобын жаңғырту	салу	Бурабай үлкен базалы сейсмикалық тобын көшіру	Бекітілген ТЭН, ЖСҚ	Ақмола облысы, Бурабай	2010	2016	"ГЗИ" РМК (келісім бойынша)	2032,47	Бюджет
6	ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР ядролық зерттеу реакторлары кешенін жаңғырту	ЖСҚ, салу	Қауіпсіздікті арттыру, эксперименттік мүмкіндіктерді кеңейту	Бекітілген ТЭН	ШҚО, Курчатов қ.	2014	2020	"ҚР ҰЯО" РМК, "ЯФИ" РМК (келісім бойынша)	11 952,8	Бюджет
7	Қазақстандық ҚТМ токамак термоядролық материалтану реакторын құру	салу	Конструкциялық кандидат материалдардың және энергетикалық термоядролық реактордың жекелеген түйіндерінің пайдаланғандағыға жақын жағдайдағы құбылысын зерттеуге арналған құрал жасау	Бекітілген ТЭН, ЖСҚ	ШҚО, Курчатов қ.	2003	2016	"ҚР ҰЯО" РМК (келісім бойынша)	7 773,86	Бюджет
8	У-150 үдеткіш кешенін реконструкциялау	ТЭН, ЖСҚ,	Ядролық физика және радиоизотоптар өндіру технологиясы саласындағы ғылыми зерттеулерді дамыту үшін үдеткіш кешеннің инфрақұрылымын пайдалану	-	Алматы қ.	2014	2015	"ЯФИ" РМК (келісім бойынша)	415	Бюджет
9	Республикалық кешенді дозиметрия орталығын құру	ТЭН, ЖСҚ, салу	Сәулеленудің жеке дозаларын тіркеу, есепке алу және верификациялау кешенін құру	ТЭН-ді пысықтау	ШҚО, Курчатов қ.	2012	2018	"ҚР ҰЯО" РМК (келісім бойынша)	2666,4	Бюджет
10	Ядролық медицина және биофизика орталығын құру	салу	Радиохимия және радиофармацевтика саласында өндірістік қызметті, сондай-ақ ядролық медицина саласында емдеу диагностикалық және әдістемелік қызметті жүзеге асыруға арналған ғылыми-технологиялық кешен құру	Бекітілген ТЭН, ЖСҚ	Алматы қ.	2009	2015	"ЯФИ" РМК (келісім бойынша)	9 493,1	Бюджет

2020 жылға дейінгі даму
перспективасымен Қазақстан
Республикасында атом саласын
дамытудың 2011 – 2014 жылдарға
арналған бағдарламасына
7-қосымша

2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

Ескерту. Бағдарлама 7-қосымшамен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

№

Іс-шаралар

Аяқталу нысаны

Жауапты орындаушылар

Орындалу мерзімі

Болжанатын шығыстар, млн. тг

Қаржыландыру көздері

Бюджеттік бағдарламаның № (егер болса)

2011

2012

2013

2014

2015-2020

1. Атом өнеркәсібін дамыту

Ядролық отын циклының тік ықпалдасқан компаниясын құру

Қазақстандағы уранның шикізат базасын кеңейту мақсатында іздеу және барлау жұмыстары кешенін жүргізу

ҚР Үкіметіне

ақпарат

ИЖТМ,"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ (келісім бойынша)

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011-2020

Жобалау құжаттамасына сәйкес жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттарға сәйкес

"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ қаражаты

Табиғи уран өндірісін дамыту

ҚР Үкіметіне

ақпарат

ИЖТМ, "Қазатом-өнеркәсіп" ҰАК" АҚ (келісім бойынша)

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011-2020

77 848

77 579

67 657

68 404

386 602

"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ қаражаты

"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ жылына 6000 тонна уран өндіру үлесі бар жылына 12000 тонна гексафторид болатын уранды конверсиялау жөніндегі өндірісті ұйымдастыру

ҚР Үкіметіне

ақпарат

ИЖТМ, "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ

(келісім бойынша)

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011 – 2016

Жобаның ТЭН-ін өткізгеннен кейін айқындалатын болады

"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ қаражаты

ҚР-ның 2,5 млн. ЕРР уран байыту бойынша кепілдендірілген қызмет алу үшін изотоптар бөлу жөніндегі қолданыстағы кәсіпорынға қатысуы

ҚР Үкіметіне

ақпарат

ИЖТМ, "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ (келісім бойынша)

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011-2020

123,397

101,895

13 395,6

"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ қаражаты

Батыс дизайнындағы АЭС ракторларына арналған, сондай-ақ Қазақстандағы атом энергетикасының қажеттіліктерін қамтамасыз етуге қажетті жылу бөлгіш құрастырмалар (бұдан әрі –ЖБҚ) өндіру жөніндегі бірлескен кәсіпорындар құру

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ, "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ

(келісім бойынша)

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011-2020

Зауыт салу жөнінде шешім қабылдағаннан кейін айқындалатын болады

"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ қаражаты

Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының атом реакторлары мен атом саласына арналған жабдықтарды өндіруге кезең-кезеңмен қатысуы

Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының АЭС салуға қатысуы үшін жағдайлар жасау

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011-2020

Талап етілмейді

2 Атом энергетикасын дамыту

Атом энергия блоктарының параметрлерін орналастыру және таңдау схемасын негіздеу. Қазақстан аумағында АЭС салу

ИНПРО (МАГАТЭ) әдіснамасын пайдалана отырып, Қазақстан Республикасының ядролық-энергетикалық жүйесіне бағалау жүргізуге жұмыстарды қаржыландыру мәселесін пысықтау

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

2014-2016

Талап етілмейді

Реактор қондырғысын орналастыратын орын мен қуатын таңдау бойынша жұмыстарды қаржыландыру мәселесін пысықтау

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

2014 жылғы 25 желтоқсан

Техникалық тапсырма бекітілгеннен кейін айқындалатын болады

Үкіметтің АЭС салу жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру үшін басқарушы компания құру туралы шешімін дайындау

ҚР Үкіметі қаулысының жобасы

ИЖТМ

2014 жылғы 1-тоқсан

Талап етілмейді

Қазақстан Республикасында АЭС және атом саласының басқа да объектілерін әзірлеуді және жобалауды ұйымдастыру

АЭС және атом саласының басқа да объектілерін әзірлеуге және жобалауға арналған мамандандырылған жобалау-конструкторлық ұйымдарын құру бойынша ұсыныстар енгізу

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ, "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ

(келісім бойынша)

2015 жылғы 25 желтоқсан

Талап етілмейді

Бірінші атом электр станциясының жобасын әзірлеу бойынша ұсыныстар енгізу

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

2015 жылғы 25 желтоқсан

Талап етілмейді

Атом саласында бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізуге арналған нормативтік-құқықтық құжаттардың жобаларын әзірлеу

Атом саласында бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізуге арналған нормативтік құжаттардың жобаларын әзірлеу бойынша ұсыныстар енгізу

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

ТЖМ ДСМ

2014 жылғы 25 желтоқсан

Талап етілмейді

Атом саласы объектілерінің ядролық, радиациялық және өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз ету

РАҚ және ИСК қайта өңдеу және ұзақ сақтау жөніндегі Республикалық орталық құруды одан әрі қаржыландыру мәселесін пысықтау

ҚР Үкіметіне

ақпарат

ИЖТМ

2014-2015

Талап етілмейді

Атом саласы объектілерінің ядролық, радиациялық және өнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз ету

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011-2020

568,8

379,4

1852,1

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

038

Атом саласының объектілерінде төтенше жағдайлар мен өнеркәсіп қауіпсіздігі үшін мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын мамандандырылған инспекция құру мәселесін пысықтау.

ҚР Үкіметіне ақпарат

ТЖМ

2014 жылғы

25 желтоқсан

Талап етілмейді

Атом энергетикасы объектілерінің геологиялық-геофизикалық және сейсмикалық қауіпсіздігінің мониторинг жүйелерін құруды және дамытуды қаржыландыру мәселесін пысықтау

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

2015-2017

Талап етілмейді

Чкалов, Зеренді, Восточное шығару пункттері бар Бурабай үлкен базалы сейсмикалық тобын жаңғырту жобасын іске асыру

ҚР Үкіметіне

ақпарат

ИЖТМ

2016 жылғы

25 желтоқсан

1214,9

78,3

902,0

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

049

Атом саласының стратегиялық объектілерін физикалық қорғауды және күзетуді қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар кешенін әзірлеу және іске асыру

Атом саласының стратегиялық объектілерін физикалық қорғау және күзету жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2014-2020

46,0

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

038

Атом саласының стратегиялық объектілерін физикалық қорғау және күзету жүйесін кешенді жаңғырту

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

2014-2015

5,0

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

038

БН-350 реакторын пайдаланудан қауіпсіз шығаруды қамтамасыз ету

БН-350 реакторын пайдаланудан қауіпсіз шығаруды қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар кешенін жүзеге асыру мәселесін пысықтау

ҚР Үкіметіне

ақпарат

"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ" (келісім бойынша)

2014-2020

Іс-шараны қаржыландыру схемасын бекіткеннен кейін айқындалатын болады

БН-350 реакторының пайдаланылған ядролық отынын қауіпсіздік және физикалық қорғау талаптарын орындай отырып, ұзақ уақыт сақтауды қамтамасыз ету

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2014-2020

60,5

42,0

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

034

Атом энергиясын бейбіт пайдалану саласындағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту

Қазақстан Республикасының атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану саласындағы халықаралық шарттарын дайындау және жасасу

Халықаралық шарттар

ИЖТМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011 – 2017

Талап етілмейді

Ядролық сынақтар мониторингі, оның ішінде

- Халықаралық шарттар мен келісімдерді қолдау үшін қазақстандық ядролық мониторинг жүйесі инфрақұрылымының жұмыс істеуін қамтамасыз ету;

- "Курчатов-Крест" сейсмикалық топтастыру жүйесін жаңғырту"

ҚР Үкіметіне

ақпарат

ИЖТМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011-2020

125,3

63,9

88,6

63,7

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

044

Курчатов қаласында Сейсмикалық мониторинг жүйесіне арналған деректер қайталаушы орталығын құру

ҚР Үкіметіне

ақпарат

ИЖТМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2014- 2017

9,49

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

044

Атом саласын кәсіби білікті кадрлармен қамтамасыз ету

Кәсіби білікті кадрлармен қамтамасыз ету бойынша ұсыныстар енгізу

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ, БҒМ, ДСМ

2015 жылғы 25 желтоқсан

Талап етілмейді

Атом саласын дамытудың әлеуметтік мәселелері

Ғылыми және жобалау ұйымдарының қызметкерлері үшін тұрғын үй қорын құру бойынша және Курчатов қаласын, Алатау кентін (Алматы қ.) қоса алғанда, олардың орналасқан жерлерінде әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту жөніндегі іс-шараларды іске асыру бойынша ұсыныстар енгізу

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

2014 жылғы

25 желтоқсан

Талап етілмейді

3. Атом саласындағы ғылымды дамыту

Іргелі және қолданбалы зерттеулер үшін атом саласының эксперименттік базасын жетілдіру

ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР ядролық зерттеу реакторлары кешенін жаңғыртуды қаржыландыру мәселесін пысықтау

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

2014-2015

Талап етілмейді

ВВР-К реакторын төмен байытылған уранды отынға конверсиялау

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011 – 2013

776

4020

367

АҚШ инвестициялары

Курчатов қаласында Қазақстандық КТМ токамак термоядролық материалтану реакторын құру

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

2016 жылғы 25 желтоқсан

Сомасы бекітілген ЖСҚ сәйкес нақтыланатын болады

РБ қаражаты

У-150 үдеткіш кешенін реконструкциялаудың инвестициялық жобасын әзірлеу бойынша ұсыныстар енгізу

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

2014-2015

Талап етілмейді

Атом саласындағы ғылыми зерттеулер

"Қазақстанда атом энергетикасын дамыту" ғылыми-техникалық бағдарламасын іске асыру

ҒЗЖ туралы есептер

ИЖТМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011-2020

713

395,9

441,5

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

006

Қазақстандық термоядролық токамак КТМ материалтану реакторын құру мен пайдалануды ғылыми-техникалық қолдау

ҒЗЖ туралы есептер

ИЖТМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011-2020

87,8

93,9

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

006

ДЦ-60 ауыр иондар үдеткіші негізінде физика, химия, биология және озық технологиялар саласындағы кешенді ғылыми зерттеулер

ҒЗЖ туралы есептер

ИЖТМ

жыл сайын

25 желтоқсанға 2011-2020

53,0

54,0

57,7

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

006

Қазақстан Республикасында радиоактивті қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы зерттеулерді қаржыландыру мәселесін пысықтау

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

2014-2015

Талап етілмейді

Экономиканы индустриялық-инновациялық дамыту үшін ядролық-физикалық әдістер мен технологияларды дамыту бойынша ғылыми-технологиялық бағдарламаны әзірлеу

ҒЗЖ туралы есептер

ИЖТМ

2015-2017

Талап етілмейді

Қазақстанның аумағында ядролық объектілердің орналасу аудандарында жер сілкінісінің фокальды тетіктерінің параметрлері негізінде жер қыртысының сейсмотектоникалық өзгеру жағдайларын анықтау жөнінде ұсыныстар енгізу

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

жыл сайын, 2015-2017

Талап етілмейді

Қазақстандық ядролық сынақтардың инфрадыбыстық мониторингі станцияларының жазбаларын ретроспективті талдау негізінде инфрадыбыс сигналдары параметрлерінің көп жылдық өзгеруінің заңдылығын анықтау бойынша ұсыныстар енгізу

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ

жыл сайын,

2015 -2016

Талап етілмейді

4. Халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғау

Әртүрлі үлгідегі радиациялық қауіпті объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, зақымданған аумақтарды оңалту және оларды шаруашылық айналымға тарту

Бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонына іргелес аумақтарда радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ, ҚОСРМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2014-2020

156,4

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

038

Техногенді қызмет орындарындағы радиациялық қауіпті оқиғаларды оқшаулау және жою бойынша табиғатты қорғау іс-шараларын орындау

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ,

ҚОСРМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011-2020

38,3

40,4

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

034

Бұрынғы ядролық сынаулар өткізу орындарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ,

ҚОСРМ,

ТЖМ

жыл сайын

25 желтоқсанға, 2011-2020

332,3

197,3

219

618,3

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

038

Атом энергетикасының дамуына байланысты халықтың денсаулығын қорғау

Республикалық кешенді дозиметрия орталығын құру жобасын қаржыландыру мәселесін пысықтау

ҚР Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ,

ҚОСРМ

2014-2015

Талап етілмейді

Халық пен қызметкерлердің дозаларын мемлекеттік есепке алу және бақылау жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету бойынша ұсыныстар енгізу

ҚР Үкіметіне

ақпарат

ИЖТМ

2016 жылғы

25 желтоқсан

Талап етілмейді

Алатау кентінде Ядролық медицина және биофизика орталығын (емдеу бөлімінсіз) құру

ҚР Үкіметіне

ақпарат

ИЖТМ

2015 жылғы

25 желтоқсан

1 000,0

546,2

984,7

Тиісті жылдарға бекітілген республикалық бюджет шеңберінде

РБ қаражаты

047

Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:

ИЖТМ – Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа

технологиялар министрлігі

ТЖМ – Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар

министрлігі

ДСМ – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі

ҚОСРМ – Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су

ресурстары министрлігі

"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ – "Қазатомөнеркәсіп" ұлттық атом

компаниясы" акционерлік қоғамы

ТЭН – техникалық-экономикалық негіздеме

ЖСҚ – жобалау-сметалық құжаттама

ҚТМ – қазақстандық термоядролық материалтану реакторы

РАҚ - радиоактивті қалдықтар

ИСК – иондаушы сәулелер көздері

2020 жылға дейінгі даму
перспективасымен Қазақстан
Республикасында атом саласын
дамытудың 2011 – 2014 жылдарға
арналған бағдарламасына
8-қосымша

"2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған" салалық бағдарлама туралы қысқаша ақпарат

Ескерту. Бағдарлама 8-қосымшамен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 13.03.2014 № 236 қаулысымен.

2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында 2011 – 2014 жылдарға арналған атом саласын дамыту

Ведомствоаралық өзара іс-қимыл

№

Салалық бағдарламаны әзірлеуге және іске асыруға жауапты мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі

Салалық бағдарламаны іске асыруға жауапты

Жетекшілік ететін вице-министр

Бірлесіп орындаушы ұйымдар мен ведомстволар тізімі

Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі,

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі,

Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі,

Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі,

Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің Атом энергиясы комитеті,

"Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ – "Қазатомөнеркәсіп" ұлттық атом компаниясы" акционерлік қоғамы.

№	Негізгі міндеттер тізбесі
1.	Атом өнеркәсібін дамыту
2.	Атом энергетикасын дамыту
3.	Атом саласындағы ғылымды дамыту
4.	Халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғау

№

Мақсат

Нысаналы индикаторлар

Елді жедел индустриялық-инновациялық дамытуды қамтамасыз ету үшін атом өнеркәсібін дамыту және атом энергетикасын құру

Әлемдік нарық конъюнктурасын ескере отырып және Қазақстан Республикасының құзыретті органымен келісу кезінде жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттар бойынша уран өндіру көлемдерін арттыру

Ядролық отын циклының жаңа өндірістерін құру;

Атом энергетикасы инфрақұрылымын дамыту;

Атом ғылымы инфрақұрылымын дамыту;

Атом энергетикасын дамытуға байланысты халықтың денсаулығын қорғау.

№	Негізгі іс-шаралар (міндеттер топтары бойынша)	Міндеттерді орындау нәтижелерінің көрсеткіштері
1.	Атом өнеркәсібін дамыту
1.1	Табиғи уран өндіруді дамыту	Әлемдік нарық конъюнктурасын ескере отырып және Қазақстан Республикасының құзыретті органымен келісу кезінде жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттар бойынша табиғи уран өндіру көлемі
1.2	"ҮМЗ" АҚ-дағы технологиялар трансферті мен шетелдік активтерге қатысу арқылы уран конверсиялау өндірісін ұйымдастыру	"Қазатомөнеркәсіп ҰАК" АҚ жылына 6000 тонна уран өндіру үлесімен жылына 12000 тонна уран гексафторидін шығару (2016 ж).
1.3	РФ аумағындағы бөлгіш өндіріске қатысу	РФ аумағындағы жұмыс істеп тұрған изотоптар бөлетін кәсіпорында уран байыту бойынша көрсетілетін қызметтер алу 2,5 млн. ЕРР (2013 ж.)
1.4	Батыс дизайнындағы АЭС реакторлары үшін, сондай-ақ Қазақстандағы атом энергетикасының қажеттіліктерін қамтамасыз етуге арналған жылу бөлгіш құрастырмалар (бұдан әрі – ЖБҚ) өндіретін бірлескен кәсіпорындар құру	"Үлбі металлургия зауыты" АҚ-да қуаты 400 тонна уран жылу бөлгіш құрастырмаларын шығару (2020 ж.)
2.	Атом энергетикасын дамыту
2.3	Бірінші АЭС салу бойынша ұсыныстар енгізу	Қазақстан Республикасының Үкіметі шешім қабылдаған жағдайда АЭС салу және пайдалануға беру (2020 жылға қарай)
2.4	АЭС және атом саласының басқа да объектілерін әзірлеуге және жобалауға арналған мамандандырылған жобалық-конструкторлық ұйымдар (ЖКҰ) құру бойынша ұсыныстар енгізу	"ҚР ҰЯО" РМК негізінде ЖКҰ (2015 ж.) "Қазатомөнеркәсіп" ҰАК" АҚ негізінде ЖКҰ (2015 ж.)
2.5	"Байкал-1" зерттеу реакторлары кешенінде РАҚ және ИСК қайта өңдеу және ұзақ сақтау жөніндегі республикалық орталық құру	РАҚ және ИСК қайта өңдеу және ұзақ сақтау жөніндегі республикалық орталық құру жобасын әзірлеу және іске асыру (2014-2018 ж.ж.) Орталықтың өңделетін РАҚ көлемі бойынша өндірістік қуаты - жылына 1500 тонна
2.6	Атом саласын кәсіби кадрлармен қамтамасыз ету бойынша ұсыныстар енгізу	Атом саласын кәсіби кадрлармен қамтамасыз ету (2014 ж.)
3.	Атом саласындағы ғылымды дамыту
3.1	ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР ядролық зерттеу реакторлары кешенін жаңғырту	ВВР-К, ИВГ.1М, ИГР ядролық зерттеу реакторлары кешенін жаңғырту (2014-2020 ж.ж.)
3.2	Курчатов қаласында Қазақстандық ҚТМ токамак термоядролық материалтану реакторын құру	Курчатов қаласында Қазақстандық ҚТМ токамак термоядролық материалтану реакторын құру (2016 ж.)
3.3	У-150М үдеткіш кешенін реконструкциялаудың инвестициялық жобасын әзірлеу	У-150М үдеткіш кешенін реконструкциялаудың инвестициялық жобасын әзірлеу (2014-2015 ж.ж.)
4.	Халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғау
4.1	Республикалық кешенді дозиметрия орталығын құру	Республикалық кешенді дозиметрия орталығын құру (2014-2018 ж.ж.)
4.2	Ядролық медицина және биофизика орталығын құру	Ядролық медицина және биофизика орталығын құру (2015 ж.)

Об утверждении Программы развития атомной отрасли в Республике Казахстан на 2011 - 2014 годы с перспективой развития до 2020 года

Программаразвития атомной отрасли в Республике Казахстанна 2011 — 2014 годы с перспективой развития до 2020 года1. Паспорт Программы

2. Введение

3. Анализ текущей ситуации3.1 Современные тенденции развития мировой атомной энергетики

3.2. Обзор зарубежного опыта строительства АЭС

3.3. Предпосылки, основные проблемы и направления развитияатомной отрасли Республики Казахстан

3.4. Текущее состояние атомной промышленности

3.5. Текущее состояние атомной энергетики

3.6. Наука в атомной сфере

3.7. Подготовка кадров в атомной отрасли

3.8. Социально-экономические аспекты сооружения АЭС

3.9. Оценка воздействия на окружающую среду3.9.1. Вопросы охраны окружающей среды, установленные на международном и национальном уровнях

3.9.2. Экологические аспекты строительства и эксплуатации АЭС

3.9.4. Меры, предусмотренные для мониторинга экологическихпоследствий осуществления программы

3.10. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроздля атомной отрасли Республики Казахстан

3.11. Анализ действующей государственной политики ватомной отрасли

4. Цель, задачи, целевые индикаторы и показатели результатовреализации Программы

Целевые индикаторы и показатели результатов,устанавливаемые по каждой задаче, как количественно икачественно измеримые значения

Государственные и иные органы, ответственные за достижениецелей, целевых индикаторов, задач, показателей, результатов

5. Этапы реализации Программы

Задача 1. Развитие атомной промышленности

Задача 2. Развитие атомной энергетики

Задача 3. Развитие атомной науки

Задача 4. Охрана здоровья населения и окружающей среды

6. Необходимые ресурсы

7. План мероприятий по реализации Программы "Развитие атомнойотрасли в Республике Казахстан на 2011 - 2014 годас перспективой развития до 2020 года"

8. Основные инвестиционные проекты, реализуемые в рамкахпрограммы

9. Краткая информация об отраслевой программе"Развитие атомной отрасли в Республике Казахстанна 2011 — 2014 годы с перспективой развития до 2020 года"

Необходимая электрическая мощность новых станций базовоймощности для покрытия дефицита в выработке электроэнергиив республике

Информация АО "НАК "Казатомпром" о фактических закупках ТРУза 2010 год и планируемого объема закупок до 2014 год

Количественные показатели деятельности центраядерной медицины и биофизики

Объемы выбросов ТЭС и АЭС при мощности 4000 МВт

Основные инвестиционные проекты, реализуемые в рамках Программы

План мероприятийпо реализации программы "Развитие атомной отрасли вРеспублике Казахстанна 2011 – 2014 года с перспективой развития до 2020 года"

Краткая информацияоб отраслевой программе "Развитие атомной отраслив Республике Казахстан на 2011 – 2014 годыс перспективой развития до 2020 года"

2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың 2011 - 2014 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы

2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған бағдарламасы1. Бағдарламаның паспорты

2. Кіріспе

3. Ағымдағы жағдайды талдау3.1. Әлемдік атом энергетикасы дамуының қазіргі заманғы үрдістері

3.2. АЭС салудың шетелдік тәжірибесіне шолу

3.3. Қазақстан Республикасының атом саласын дамытудыңалғышарттары, негізгі проблемалары мен бағыттары

3.4. Атом өнеркәсібінің қазіргі жағдайы

3.5. Атом энергетикасының ағымдағы жағдайы

3.6. Атом саласындағы ғылым

3.7. Атом саласында кадрлар даярлау

3.8. АЭС құрылысының әлеуметтік-экономикалық аспектілері

3.9. Қоршаған ортаға әсер етуді бағалау3.9.1. Халықаралық және ұлттық деңгейде белгіленген қоршаған ортаны қорғау мәселелері

3.9.2. АЭС салу мен пайдаланудың экологиялық аспектілері

3.9.3. Бағдарламаны жүзеге асыру нәтижесінен болуы мүмкін қоршаған орта үшін кез келген айтарлықтай зиянды зардаптарды алдын алу, азайту немесе жеңілдету шаралары

3.9.4. Бағдарламаны жүзеге асырудағы экологиялық салдарларды мониторингілеу үшін көзделген шаралар

3.10. Қазақстан Республикасы атом саласының күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қауіп-қатерлерін талдау

3.11. Қазақстан Республикасының Атом саласындағы қолданыстағымемлекеттік саясатты талдау

4. Бағдарламаның мақсаты, міндеттері, нысаналы индикаторлары және іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштеріБағдарламаның мақсаты

Бағдарламаның нысаналы индикаторлары

Нысаналы индикаторлар және санды және сапалы өлшемді мәндер ретінде әрбір міндет бойынша белгіленетін нәтижелерінің көрсеткіштері

5. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері

1-міндет. Атом өнеркәсібін дамыту

2-міндет. Атом энергетикасын дамыту

3-міндет. Атом ғылымын дамыту

4-міндет. Халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғау

6. Қажетті ресурстар

8. Бағдарлама шеңберінде іске асырылатын негізгі инвестициялық жобалар

9.Салалық бағдарлама туралы қысқаша ақпарат

Бағдарлама шеңберінде іске асырылатын негізгі инвестициялық жобалар

"2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған" салалық бағдарлама туралы қысқаша ақпарат

Программа
развития атомной отрасли в Республике Казахстан
на 2011 — 2014 годы с перспективой развития до 2020 года
1. Паспорт Программы

3. Анализ текущей ситуации
3.1 Современные тенденции развития мировой атомной энергетики

3.3. Предпосылки, основные проблемы и направления развития
атомной отрасли Республики Казахстан

3.9. Оценка воздействия на окружающую среду
3.9.1. Вопросы охраны окружающей среды, установленные на международном и национальном уровнях

3.9.4. Меры, предусмотренные для мониторинга экологических
последствий осуществления программы

3.10. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз
для атомной отрасли Республики Казахстан

3.11. Анализ действующей государственной политики в
атомной отрасли

4. Цель, задачи, целевые индикаторы и показатели результатов
реализации Программы

Целевые индикаторы и показатели результатов,
устанавливаемые по каждой задаче, как количественно и
качественно измеримые значения

Государственные и иные органы, ответственные за достижение
целей, целевых индикаторов, задач, показателей, результатов

7. План мероприятий по реализации Программы "Развитие атомной
отрасли в Республике Казахстан на 2011 - 2014 года
с перспективой развития до 2020 года"

8. Основные инвестиционные проекты, реализуемые в рамках
программы

9. Краткая информация об отраслевой программе
"Развитие атомной отрасли в Республике Казахстан
на 2011 — 2014 годы с перспективой развития до 2020 года"

Необходимая электрическая мощность новых станций базовой
мощности для покрытия дефицита в выработке электроэнергии
в республике

Информация АО "НАК "Казатомпром" о фактических закупках ТРУ
за 2010 год и планируемого объема закупок до 2014 год

Количественные показатели деятельности центра
ядерной медицины и биофизики

План мероприятий
по реализации программы "Развитие атомной отрасли в
Республике Казахстан
на 2011 – 2014 года с перспективой развития до 2020 года"

Краткая информация
об отраслевой программе "Развитие атомной отрасли
в Республике Казахстан на 2011 – 2014 годы
с перспективой развития до 2020 года"

2020 жылға дейінгі даму перспективасымен Қазақстан Республикасында атом саласын дамытудың 2011 – 2014 жылдарға арналған бағдарламасы
1. Бағдарламаның паспорты

3. Ағымдағы жағдайды талдау
3.1. Әлемдік атом энергетикасы дамуының қазіргі заманғы үрдістері

3.3. Қазақстан Республикасының атом саласын дамытудың
алғышарттары, негізгі проблемалары мен бағыттары

3.9. Қоршаған ортаға әсер етуді бағалау
3.9.1. Халықаралық және ұлттық деңгейде белгіленген қоршаған ортаны қорғау мәселелері

3.11. Қазақстан Республикасының Атом саласындағы қолданыстағы
мемлекеттік саясатты талдау

4. Бағдарламаның мақсаты, міндеттері, нысаналы индикаторлары және іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштері
Бағдарламаның мақсаты