О некоторых вопросах применения судами норм Общей части Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях

Нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 22 декабря 2016 года № 12.

В целях единообразного применения в судебной практике некоторых норм Общих положений и Общей части Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

1. Законодательство об административных правонарушениях состоит из Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях (далее – КоАП), который основывается на Конституции Республики Казахстан (далее – Конституция), общепризнанных принципах и нормах международного права, определяет условия и основания административной ответственности, виды административных взысканий, порядок производства по делам об административных правонарушениях, в том числе подведомственность и подсудность этих дел.

Судам при осуществлении правосудия надлежит исходить из того, что международные договорные и иные обязательства Республики Казахстан являются в соответствии с пунктом 1 статьи 4 Конституции составной частью ее действующего права. При рассмотрении дела суд не вправе применять нормы законодательства Республики Казахстан об административных правонарушениях, если иные правила установлены международным договором, решение о согласии на обязательность которого для Республики Казахстан было принято посредством ратификации или присоединения. В этих случаях применяются правила международного договора.

Не могут быть признаны в качестве обязательных для Казахстана решения международных организаций и их органов, нарушающие положения Конституции о суверенитете страны, недопустимости изменения установленных Конституцией унитарности и территориальной целостности государства, формы правления Республики, а также ущемляющие конституционные права и свободы человека и гражданина (пункт 4 нормативного постановления Конституционного Совета Республики Казахстан от 5 ноября 2009 года № 6 "Об официальном толковании норм статьи 4 Конституции Республики Казахстан применительно к порядку исполнения решений международных организаций и их органов").

2. Для осуществления задач охраны прав, свобод и законных интересов человека и гражданина, общественного порядка и безопасности и других, перечисленных в части первой статьи 6 КоАП, от административных правонарушений, а также предупреждения их совершения законодательство об административных правонарушениях устанавливает основания и принципы административной ответственности, нарушение которых в зависимости от характера и существенности влечет признание состоявшегося производства по делу недействительным, отмену вынесенных в ходе такого производства решений либо признание собранных при этом материалов, не имеющих силы доказательств.

При наличии пробелов в процессуальных положениях КоАП судам следует руководствоваться конституционными нормами о принципах правосудия и о правах человека и гражданина, принципами законодательства об административных правонарушениях.

3. При рассмотрении дел об административных правонарушениях должен неукоснительно соблюдаться закрепленный в статье 10 КоАП принцип презумпции невиновности.

Любые сомнения в виновности, включая сомнения, возникающие при применении законодательства об административных правонарушениях, должны толковаться и разрешаться в пользу лица, в отношении которого возбуждено дело об административном правонарушении.

Сноска. Пункт 3 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2019 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. Назначение нового взыскания после отмены или изменения незаконного постановления по делу об административном правонарушении, по которому взыскание уже исполнено, не является повторным привлечением к административной ответственности.

5. Судам следует создавать необходимые условия для обеспечения открытости и гласности производства по делу об административном правонарушении и реализации права граждан и организаций на получение информации о такой деятельности судов и органов (должностных лиц).

В соответствии с пунктом 1 статьи 14 Международного пакта о гражданских и политических правах (Нью-Йорк, 16 декабря 1966 года, ратифицирован Законом Республики Казахстан от 28 ноября 2005 года № 91-III, вступил в силу для Республики Казахстан 24 апреля 2006 года) ограничение публичности судебного разбирательства или части его допустимо "по соображениям морали, общественного порядка или государственной безопасности в демократическом обществе или когда того требуют интересы частной жизни сторон, или – в той мере, в какой это, по мнению суда, строго необходимо, – при особых обстоятельствах, когда публичность нарушала бы интересы правосудия".

Разбирательство дела в закрытом производстве в целях сохранения государственных секретов проводится только при наличии в материалах дела сведений, которые отнесены к государственным секретам. Ходатайства участвующих в деле лиц о необходимости обеспечения охраняемой законом тайны, сведений об интимных сторонах жизни физических лиц, в случае удовлетворения их судом также являются основанием для разбирательства дела в закрытом производстве.

О проведении разбирательства дела в закрытом производстве указывается в протоколе заседания, если он ведется, а также во вводной части принятого по делу постановления.

6. Предупреждение может применяться только в качестве основного административного взыскания (часть первая статьи 42 КоАП) и подлежит назначению самостоятельно без каких-либо дополнительных взысканий. По делам об административных правонарушениях, за совершение которых предусмотрено взыскание в виде предупреждения или штрафа с конфискацией предмета, явившегося орудием либо предметом совершения административного правонарушения, или с приостановлением деятельности, дополнительное административное взыскание назначается только вместе с административным штрафом.

6-1. В соответствии с частями первой, второй статьи 45 КоАП, конфискация орудия либо предмета совершения административного правонарушения, а также имущества, полученного вследствие совершения административного правонарушения, состоит в принудительном безвозмездном обращении их в собственность государства в установленном законодательством порядке. Конфискации подлежит лишь предмет, являющийся собственностью нарушителя, если иное не предусмотрено Особенной частью КоАП.

Судам следует иметь в виду, что конфискация может применяться только в тех случаях, когда санкция статьи КоАП, по которой лицо привлекается к административной ответственности, предусматривает ее в качестве дополнительной меры административного взыскания.

Сноска. Нормативное постановление предусмотрено дополнить пунктом 6-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

6-2. Необходимо учитывать, что относимость орудия либо предмета совершения административного правонарушения, а также имущества, полученного вследствие совершения административного правонарушения, к предметам конфискации на основании положений подпункта 7) статьи 766 КоАП означает его связь с обстоятельствами, входящими в предмет доказывания состава административного правонарушения. При решении вопроса о конфискации предмета, явившегося орудием либо предметом совершения административного правонарушения, а также имущества, полученного вследствие совершения административного правонарушения, суды в обязательном порядке должны проверять доказательства, которые обосновывают принадлежность этого имущества лицу, привлекаемому к административной ответственности, происхождение данных предметов, имущества и средств, на которые оно приобретено. Предметы контрабанды, вне зависимости от их принадлежности, подлежат конфискации. Если по делу не установлены орудия либо предметы совершения административного правонарушения, а также имущество, полученное вследствие совершения административного правонарушения, конфискация не применяется, в том числе по статьям Особенной части КоАП, предусматривающим обязательное наложение данного вида дополнительного взыскания.

При решении вопроса о конфискации предметов или имущества, не принадлежащих лицу, привлекаемому к административной ответственности, суд должен определить их принадлежность, осведомленность собственника об использовании его имущества в противоправных целях и, в зависимости от установленного, принять решение. Если собственник имущества не знал и не должен был знать о противоправных целях использования его имущества другими лицами, то такое имущество не подлежит конфискации.

Сноска. Нормативное постановление предусмотрено дополнить пунктом 6-2 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

7. Согласно части первой статьи 44 КоАП при определении размера штрафа в процентах от суммы операции, проведенной с нарушением норм финансового законодательства в иностранной валюте, пересчет суммы штрафа в тенге осуществляется по официальному курсу, установленному При рассмотрении дел о таких правонарушениях, совершенных до 2015 года, следует учитывать, что в соответствии с частью первой статьи 48 КоАП (в редакции 2001 года) для исчисления штрафа использовался официальный курс на момент наложения взыскания.

Частью второй статьи 44 КоАП предусмотрены предельные размеры штрафов, налагаемых на физических, должностных и иных лиц. Применительно к части второй статьи 58 КоАП под трехкратным максимальным пределом штрафа понимается трехкратный предел, установленный частью второй статьи 44 КоАП.

Сноска. Пункт 7 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2019 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

8. Лишение разрешения на определенный вид деятельности либо совершение определенных действий как вид административного взыскания применяется судьей за административное правонарушение, совершенное при осуществлении деятельности либо совершении действий, предусмотренных лицензией, специальным разрешением, квалификационным аттестатом (свидетельством).

Лишение лицензии, специального разрешения, квалификационного аттестата (свидетельства) за совершение правонарушения, не связанного с деятельностью, определенной лицензией, специальным разрешением, квалификационным аттестатом (свидетельством) на определенный вид деятельности, не допускается.

Если лицо привлечено к административной ответственности за осуществление лицензируемого вида деятельности с нарушением требований к такой деятельности, то суд вправе принять решение о приостановлении или запрещении такой деятельности. Если лицо привлечено к административной ответственности за осуществление без соответствующей лицензии лицензируемого вида деятельности либо за осуществление деятельности, требующей иного специального разрешения, без наличия такого специального разрешения, то суд вправе назначить дополнительное административное взыскание в виде запрещения такой деятельности на срок, указанный в санкции статьи Особенной части КоАП. Такое решение суда не позволяет лицу в период срока запрета получить соответствующую лицензию или иное специальное разрешение.

9. Сроки лишения специального права, предоставленного конкретному физическому или юридическому лицу, либо лишения разрешения или приостановления его действия в санкции большинства статей Особенной части КоАП указаны в месяцах или годах, однако в соответствии со статьей 60 КоАП могут исчисляться также календарными днями.

10. Приостановление либо запрещение деятельности индивидуального предпринимателя или юридического лица могут применяться как в качестве основных, так и дополнительных мер административного взыскания (часть вторая статьи 42 КоАП).

Приостановление деятельности применяется в качестве меры административного взыскания, когда нарушение устранимо проведением необходимых действий (мероприятий) в срок, установленный судом для их устранения.

Приостановлению либо запрещению подлежит эксплуатация только тех объектов (зданий и сооружений, агрегатов), использование которых осуществляется с нарушением норм законодательства. Аналогично приостановлению либо запрещению подлежит деятельность только тех филиалов, представительств, структурных подразделений юридического лица, производственных участков, в которых обнаружены такие нарушения, за совершение которых предусмотрена административная ответственность в виде такого взыскания (часть первая статьи 48 КоАП).

Указание конкретного срока приостановления деятельности индивидуального предпринимателя или юридического лица является обязательным и не может превышать трех месяцев (часть третья статьи 48 КоАП).

В случаях, когда санкция статьи Особенной части КоАП предусматривает такую меру взыскания, дело подлежит рассмотрению судом в порядке административного судопроизводства в течение десяти суток.

Если санкция статьи Особенной части КоАП не предусматривает указанную меру взыскания, уполномоченный орган (должностное лицо) при наличии соответствующих полномочий вправе обратиться в суд с соответствующим иском в порядке гражданского судопроизводства.

К особо важным или категорированным организациям по гражданской обороне (пункт 3 статьи 20 Закона Республики Казахстан от 11 апреля 2014 года № 188-V "О гражданской защите"), включая стратегические объекты (войсковая часть, международный аэропорт и другие), приостановление деятельности не применяется, если нарушение функционирования такой организации создает угрозу национальной безопасности, опасность возникновения чрезвычайных ситуаций или может привести к значительным социально-экономическим последствиям.

Сноска. Пункт 10 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

11. В соответствии с частью третьей статьи 33 КоАП структурные подразделения юридического лица, совершившие административные правонарушения и являющиеся самостоятельными налогоплательщиками (за исключением финансовых организаций), несут административную ответственность на общих основаниях как юридические лица за совершение правонарушений по соответствующим статьям Особенной части КоАП, где предусмотрена ответственность юридических лиц.

Судам следует иметь в виду, что Налоговым кодексом по отдельным видам налогов предусмотрено право юридического лица своим решением признать самостоятельным плательщиком налога структурное подразделение при соблюдении условий и процедуры, предусмотренной налоговым законодательством.

В соответствии с пунктом 1 статьи 490 Налогового Кодекса плательщиками налога на транспортные средства являются физические лица, имеющие объекты налогообложения на праве собственности, и юридические лица, имеющие объекты налогообложения на праве собственности, хозяйственного ведения или оперативного управления, если иное не установлено статьей 490 Налогового кодекса. Юридическое лицо своим решением вправе признать самостоятельным плательщиком налога на транспортные средства свое структурное подразделение по транспортным средствам, зарегистрированным за таким структурным подразделением в соответствии с законодательством Республики Казахстан о транспорте.

С учетом изложенной нормы, структурное подразделение юридического лица подлежит административной ответственности за совершение административного правонарушения по налогу на транспортные средства при условии, что юридическое лицо своим решением признало это структурное подразделение плательщиком налога на транспортные средства, зарегистрированные за структурным подразделением в установленном законодательством порядке. Правовое значение имеет и вступление такого решения в силу в соответствии с требованиями налогового законодательства.

Вместе с тем, по отдельным видам налогов административную ответственность несет только юридическое лицо в силу действия норм Налогового кодекса, определяющих плательщика налога, так согласно пункту 1 статьи 222 Налогового кодекса плательщиками корпоративного подоходного налога являются юридические лица.

Совершение противоправного деяния структурным подразделением юридического лица, не являющимся самостоятельным налогоплательщиком, следует считать повторным, если ранее в течение срока, предусмотренного статьей 61 КоАП, юридическое лицо привлекалось к ответственности за совершение такого же противоправного деяния другим своим структурным подразделением.

Сноска. Пункт 11 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

12. Административный арест в соответствии со статьей 50 КоАП назначается судьей в исключительных случаях в пределах, предусмотренных в статьях Особенной части КоАП. При рассмотрении дел об административных правонарушениях, за совершение которых предусматривается административное взыскание в виде административного ареста, судьям следует тщательно выяснять наличие или отсутствие обстоятельств, предусмотренных в частях вторых статей 32 и 50 КоАП, исключающих применение административного ареста.

12-1. Военнослужащие и находящиеся на воинских сборах военнообязанные несут ответственность за совершение административных правонарушений при исполнении служебных обязанностей по дисциплинарному уставу, за исключением случаев, предусмотренных частью первой статьи 32 КоАП. При совершении указанными лицами правонарушения не при исполнении служебных обязанностей (нахождении в отпуске, в увольнении из расположения воинской части и т.д.), такие лица подлежат привлечению к административной ответственности на общих основаниях, с ограничениями в наложении административного взыскания, предусмотренными частями второй и третьей статьи 32 КоАП.

Ответственность сотрудников специальных государственных и правоохранительных органов за административные правонарушения, совершенные при исполнении служебных обязанностей, определяется в соответствии с нормативными правовыми актами, регламентирующими порядок прохождения службы в соответствующих органах.

При наличии обстоятельств, предусмотренных частью второй статьи 32 КоАП, а также при совершении правонарушения вне службы, вышеуказанные лица несут ответственность на общих основаниях, с соблюдением запрета наложения на них административных взысканий в виде лишения права ношения и хранения огнестрельного и холодного оружия и административного ареста.

Следует иметь в виду, что при рассмотрении дела об административном правонарушении, если санкцией статьи Особенной части КоАП предусмотрено применение только безальтернативного взыскания в виде административного ареста (за исключением статьи 652 КоАП), то суд прекращает производство по делу в отношении лица, указанного в части первой статьи 32 КоАП.

Материалы о правонарушении в отношении данного лица направляются соответствующим органам для решения вопроса о привлечении его к дисциплинарной ответственности, о чем указывается в резолютивной части постановления суда.

Сноска. Нормативное постановление предусмотрено дополнить пунктом 12-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

13. За одно административное правонарушение может быть наложено одно основное либо основное и дополнительное административные взыскания (часть шестая статьи 55 КоАП).

Санкции некоторых статей КоАП предусматривают несколько дополнительных административных взысканий. Судам следует учитывать приоритет норм Общей части над положениями Особенной части КоАП и мотивировать в постановлении выбор одного дополнительного административного взыскания с учетом положений частей третьей, четвертой статьи 55 КоАП.

Если санкцией статьи Особенной части КоАП предусмотрен арест с дополнительным взысканием (например, выдворение или лишение права управления транспортными средствами), то судам следует освобождать лиц, к которым не может применяться административный арест, от взыскания в виде ареста со ссылкой на статью 50 КоАП и назначать второе взыскание, предусмотренное санкцией статьи Особенной части КоАП, если частью второй статьи 42 КоАП допускается применение такой меры взыскания в качестве основного административного взыскания.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2019 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

14. Административное взыскание за совершение административного правонарушения налагается в пределах, предусмотренных в статье Особенной части КоАП за данное административное правонарушение, в точном соответствии с положениями КоАП (часть первая статьи 55 КоАП). Наложение взыскания ниже низшего предела санкции, предусмотренной соответствующей статьей Особенной части КоАП, не допускается. С учетом установления обстоятельств, указанных в части первой статьи 829-11 КоАП, суд вправе сократить размер административного штрафа, наложенного на лицо, в отношении которого возбуждено дело об административном правонарушении, и исчисляемого согласно абзацу первому части первой статьи 44 КоАП, но не более чем на тридцать процентов от общей суммы штрафа (часть вторая статьи 829-11 КоАП).

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2019 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14-1. При наложении административного взыскания на индивидуальных предпринимателей и юридических лиц, осуществляющих производство и (или) оптовую реализацию подакцизной продукции, либо иные виды деятельности, перечисленные в пункте 4 статьи 24 Предпринимательского кодекса Республики Казахстан (далее ПК), судам при оценке сведений уполномоченного органа о категории субъекта предпринимательства следует учитывать, что данной нормой запрещается признание таких лиц субъектами малого предпринимательства и микропредпринимательства.

При наложении административного взыскания на некоммерческие организации сведения уполномоченного органа о категории субъекта предпринимательства в соответствии со статьей 24 ПК не учитываются.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 14-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2019 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

15. Сроки давности наложения административного взыскания за совершение административных правонарушений в области налогообложения предусмотрены частью второй статьи 62 КоАП. Не допускается исчисление срока давности наложения административного взыскания за такие правонарушения в соответствии с частью третьей статьи 62 КоАП.

16. Течение срока наложения административного взыскания за административное правонарушение в соответствии с частью пятой статьи 62 КоАП приостанавливается с момента направления дела в суд или должностному лицу государственного органа, уполномоченному рассматривать дела об административных правонарушениях. Данное положение относится также и к случаям, когда дело об административном правонарушении не передается для рассмотрения в другой государственный орган по подведомственности. Начало приостановления срока давности определяется датой фактического направления дела в суд или должностному лицу для рассмотрения по существу (дата сдачи на почту, получение курьером, посредством электронного документооборота, дата регистрации в реестре соответствующей корреспонденции и тому подобное).

При назначении экспертизы органом, в производстве которого находится дело об административном правонарушении, течение срока наложения административного взыскания приостанавливается с даты фактического назначения экспертизы. При назначении экспертизы или вынесении судом определения о приводе лица, в отношении которого ведется производство по делу, судом приостанавливается течение срока судопроизводства.

Течение срока наложения административного взыскания за административное правонарушение приостанавливается с момента вынесения определения о приводе лица, в отношении которого ведется производство по делу. Исчисление этого срока возобновляется с момента фактического доставления лица, привлекаемого к административной ответственности, в орган (к должностному лицу), исполняющий определение о приводе.

Орган (должностное лицо), осуществляющее производство по делу об административном правонарушении, в силу части первой статьи 785 КоАП, до направления дела в суд, в целях обеспечения своевременного и правильного рассмотрения дела выносит определение о приводе уклоняющихся от явки лиц, указанных в части 3 статьи 744 КоАП (за исключением несовершеннолетних), в отношении которых возбуждено дело об административном правонарушении в случае, если орган (должностное лицо) вправе выносить определение о приводе. По делу, находящемуся в производстве органа (должностного лица), течение срока наложения административного взыскания за административное правонарушение приостанавливается с момента вынесения определения о приводе данных лиц. С момента фактического доставления лиц, указанных в части третьей статьи 744 КоАП, в орган (к должностному лицу) исчисление этого срока возобновляется и дело направляется в суд.

Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2019 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

17. Неправильная квалификация административного правонарушения, как уголовного правонарушения, не означает, что событие административного правонарушения не имело место. В этой связи при решении вопроса о привлечении лица к административной ответственности после вынесения в отношении него постановления о прекращении уголовного дела суды должны применять положения об исчислении сроков давности привлечения к административной ответственности.

Согласно части шестой статьи 62 КоАП в случае прекращения уголовного дела при наличии в действиях нарушителя признаков административного правонарушения лицо может быть привлечено к административной ответственности не позднее трех месяцев со дня поступления решения о его прекращении.

Исчисление этого срока начинается с момента получения постановления о прекращении уголовного дела органом (должностным лицом), имеющим право составлять протокол об административном правонарушении (дата регистрации в реестре соответствующей корреспонденции органа).

Сноска. Пункт 17 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

18. При прекращении производства по делу об административном правонарушении в связи с истечением срока давности привлечения к административной ответственности (подпункт 5) части первой статьи 741 КоАП) судам в силу подпункта 6) части первой статьи 822 КоАП следует указывать в постановлении все обстоятельства, установленные при рассмотрении дела, а также выводы о виновности или невиновности лица в совершении правонарушения. Выводы о виновности имеют значение при разрешении вопроса о возмещении вреда, причиненного правонарушением, и в силу части пятой статьи 76 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан не доказываются вновь при рассмотрении дела о гражданско-правовых последствиях совершенного этим лицом этого же правонарушения.

Проверка соблюдения установленных статьей 62 КоАП сроков давности привлечения к административной ответственности производится на момент разрешения вопроса о наложении административного взыскания. При пересмотре постановлений о наложении административного взыскания соблюдение данных сроков подлежит проверке на момент вынесения постановления о наложении взыскания.

Сноска. Пункт 18 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2019 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18-1. В соответствии с примечанием к статье 62 КоАП длящимся признается правонарушение, которое характеризуется непрерывным осуществлением единого состава определенного деяния, предусмотренного статьей Особенной части КоАП, и не завершено к моменту его обнаружения. При этом моментом обнаружения следует считать обнаружение правонарушения должностным лицом уполномоченного государственного органа, имеющим право составлять протоколы об административных правонарушениях в соответствии со статьей 804 КоАП.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 18-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2019 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18-2. Одним из институтов освобождения от административной ответственности, помимо обстоятельств, предусмотренных статьями 741, 742 КоАП, является малозначительность административного правонарушения.

Применение данного основания для освобождения от административной ответственности не ограничивается только материальными составами административных правонарушений и возможно не только в отношении физических лиц, но и в отношении юридических лиц.

При освобождении лица от административной ответственности при малозначительности правонарушения следует исходить из критериев, определенных законодателем в примечании к статье 64-1 КоАП, а именно: учитывать обстоятельства совершения административного правонарушения, в том числе личность правонарушителя, объект посягательства, при наличии вреда - его размер.

Сноска. Нормативное постановление предусмотрено дополнить пунктом 18-2 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
19. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2019 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

20. Вовлечение несовершеннолетнего в совершение административного правонарушения согласно подпункту 3) статьи 57 КоАП следует учитывать в качестве обстоятельства, отягчающего ответственность, если виновное лицо не привлекается к административной ответственности по статье 128 КоАП.

20-1. Если обстоятельство, указанное в статье 57 КоАП, предусмотрено соответствующей статьей Особенной части КоАП в качестве квалифицирующего признака состава административного правонарушения, оно не может повторно учитываться как обстоятельство, отягчающее ответственность.

Сноска. Нормативное постановление предусмотрено дополнить пунктом 20-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

21. Протокол об административном правонарушении, совершенном несовершеннолетним в возрасте от 16 до 18 лет, составляется в отношении такого лица с указанием данных о его родителях или лиц, их заменяющих, которые подлежат привлечению к участию в рассмотрении дела в качестве законных представителей.

Протокол об административном правонарушении, совершенном лицом в возрасте от 14 до 16 лет, в случаях, когда нормами КоАП предусмотрена ответственность родителей или лиц, их заменяющих, составляется в отношении этих лиц. В постановлении, вынесенном по делу об административном правонарушении в отношении таких лиц, должно быть указано, в чем выражается их вина в совершенном правонарушении.

Мера административного взыскания в виде штрафа может применяться к несовершеннолетним, достигшим ко времени совершения административного правонарушения возраста 16 лет, при наличии у них самостоятельного заработка или имущества, на которое может быть обращено взыскание. Размер штрафа, назначенного несовершеннолетнему, не может превышать десяти месячных расчетных показателей. При отсутствии у несовершеннолетнего такого заработка или имущества штраф налагается на родителей или лиц, их заменяющих, с соблюдением требований статьи 66 КоАП, о чем должно быть указано в постановлении.

Сведения о наличии или отсутствии у несовершеннолетнего самостоятельного заработка или имущества, за счет которого может быть уплачен штраф, представляются вместе с делом об административном правонарушении должностным лицом, составившим протокол об административном правонарушении.

22. Меры воспитательного воздействия в соответствии со статьей 68 КоАП могут быть назначены несовершеннолетнему, впервые совершившему административное правонарушение, судом, органом (должностным лицом), уполномоченным рассматривать дела об административных правонарушениях, при освобождении от административной ответственности или от исполнения назначенного административного взыскания. При этом ограничение досуга и установление особых требований к поведению несовершеннолетнего согласно части третьей статьи 69 КоАП устанавливается продолжительностью от трех до шести месяцев.

Предусмотренный подпунктом 3) части первой статьи 54 КоАП запрет несовершеннолетним посещать определенные места, выезжать в другие местности без разрешения комиссии по защите прав несовершеннолетних может быть назначен судом на срок от трех месяцев до одного года лишь по ходатайству участников производства по делу об административном правонарушении или органов внутренних дел при рассмотрении дела. Такой запрет устанавливается в качестве особого требования к поведению лица, совершившего административное правонарушение, предусмотренное статьями 73, 73-1, 73-2, 127, 128, 131, 434, 435, 436, 440 (частью третьей), 442 (частью третьей), 448, 461, 482, 485 (частью второй) КоАП, применяется независимо от назначения взыскания.

Сноска. Пункт 22 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2019 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 5 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

23. Предусмотренное статьей 71 КоАП сокращение наполовину сроков давности, установленных статьей 62 КоАП, подлежит применению при освобождении от административной ответственности или исполнения административного взыскания только несовершеннолетних.

По делам об административных правонарушениях, за совершение которых подлежат привлечению к ответственности родители несовершеннолетних правонарушителей или лица, их заменяющие, при разрешении вопроса о применении предусмотренных статьей 62 КоАП сроков наложения административного взыскания положения статьи 71 КоАП не подлежат применению.

24. Согласно статье 4 Конституции настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня первого официального опубликования.

Председатель
Верховного Суда
Республики Казахстан
Судья
Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания	К. МАМИ

Соттардың Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің Жалпы бөлігінің нормаларын қолдануының кейбір мәселелері туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 22 желтоқсандағы № 12 Нормативтік қаулысы.

Сот практикасында Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің Жалпы ережелерінің және Жалпы бөлігінің кейбір нормаларын біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

1. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнама Қазақстан Республикасының Конституциясына (бұдан әрі – Конституция), халықаралық құқықтың жалпы танылған қағидаттары мен нормаларына негізделетін Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінен (бұдан әрі – ӘҚБтК) тұрады, әкімшілік жауаптылықтың шарттары мен негіздерін, әкімшілік жазалардың түрлерін, әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істер бойынша іс жүргізу тәртібін, оның ішінде осы істердің ведомстволығы мен соттылығын анықтайды.

Соттар сот төрелігін жүзеге асыру кезінде Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары мен өзге де міндеттемелері Конституцияның 4-бабының 1-тармағына сәйкес оның қолданыстағы құқығының құрамдас бөлігі болып табылатынын негізге алуға тиіс. Істі қарау кезінде сот Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасының нормаларын, егер халықаралық шартпен өзге қағидалар белгіленсе, Қазақстан Республикасы үшін оның міндеттілігін келісу туралы шешім ратификациялау немесе қосылу арқылы қабылданған болса, қолдануға құқылы емес. Мұндай жағдайларда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.

Елдің егемендігі, Конституциямен белгіленген мемлекеттің біртұтастығын және аумақтық тұтастығын, Республиканы басқару нысандарын өзгертуге жол берілмейтіні туралы Конституцияның ережелерін бұзатын, сондай-ақ адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандығына нұқсан келтіретін халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының шешімдері Қазақстан үшін міндетті деп танылуы мүмкін емес ("Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының нормаларын халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының шешімдерін орындау тәртібіне қатысты қолданыста ресми түсіндіру туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2009 жылғы 5 қарашадағы № 6 нормативтік қаулысының 4-тармағы).

2. Әкімшілік құқық бұзушылықтан адамның және азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық тәртiп пен қауiпсiздiктi қорғауды және ӘҚБтК-нің 6-бабының бірінші бөлігінде санамаланған басқа да міндеттерді жүзеге асыру, сондай-ақ оларды жасаудың алдын алу үшін әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнама әкімшілік жауаптылықтың негіздері мен қағидаттарын белгілейді, оларды бұзу сипаты мен маңыздылығына қарай iс бойынша болған iс жүргізуді жарамсыз деп тануға, осындай iс жүргiзудiң барысында шығарылған шешiмдердiң күшiн жоюға не осы тұрғыда жиналған материалдарды дәлелдеу күшi жоқ деп тануға әкеп соғады.

ӘҚБтК-нің процестік ережелерінде олқылықтар болған кезде соттар сот төрелігінің қағидаттары және адам мен азаматтың құқықтары туралы конституциялық нормаларды, әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнаманың қағидаттарын басшылыққа алуға тиіс.

3. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қараған кезде ӘҚБтК-нің 10-бабында бекітілген кінәсіздік презумпциясы қағидаты бұлжытпай сақталуға тиіс.

Кiнәлiлiкке келтiрiлген кез келген күмәндар, әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңнаманы қолдану кезiнде туындайтын күмәндарды қоса алғанда, өзiне қатысты әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iс қозғалған тұлғаның пайдасына түсiндiрiлуге және шешiлуге тиіс.

Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.05.2019 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

4. Жаза орындалған әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы іс бойынша заңсыз қаулының күші жойылғаннан немесе өзгертілгеннен кейін жаңа жаза тағайындау әкімшілік жауаптылыққа қайта тарту болып табылмайды.

5. Соттардың әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізу бойынша ашықтық пен жариялылықты қамтамасыз ету және соттар мен органдардың (лауазымды адамдардың) мұндай қызметі туралы ақпаратты азаматтар мен ұйымдардың алу құқықтарын іске асыру үшін қажетті жағдайларды жасағаны жөн.

Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің (Нью-Йорк, 1966 жылғы 16 желтоқсан, Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 28 қарашадағы № 91-ІІІ Заңымен ратификацияланған, Қазақстан Республикасы үшін 2006 жылғы 24 сәуірде күшіне енген) 14-бабының 1-тармағына сәйкес сот талқылауының немесе оның бөлігінің жариялылығын шектеуге "демократиялық қоғамда адамгершiлiк, қоғамдық тәртiп немесе мемлекет қауiпсіздiгiнiң пайымдаулары ескерiлген жағдайда ғана немесе азаматтардың жеке өмiрiнiң мүдделерi талап етсе немесе соттың пiкiрi бойынша, жариялылық әдiл соттың мүдделерiн бұзатын ерекше жағдай тудыратын болса" жол беріледі.

Істі мемлекеттік құпияларды сақтау мақсатында жабық іс жүргізуде талқылау істің материалдарында мемлекеттік құпияларға жататын мәліметтер болған жағдайда ғана жүргізіледі. Іске қатысатын адамдардың заңмен қорғалатын құпияны, жеке тұлғалар өмiрiнiң ішкі сырлары туралы мәлiметтердi сақтау қажеттілігі туралы өтінішхаттары да, оларды сот қанағаттандырған жағдайда, жабық іс жүргізуде тақылау үшін негіз болып табылады.

Істі талқылау жабық іс жүргізуде өткізілетіні туралы отырыстың хаттамасында, егер ол жүргізілетін болса, сондай-ақ іс бойынша қабылданған қаулының кіріспе бөлігінде көрсетіледі.

6. Ескерту жасау негiзгi әкiмшiлiк жаза ретiнде ғана қолданылуы мүмкiн (ӘҚБтК-нің 42-бабының бірінші бөлігі) және қандай да бір қосымша жазаларсыз дербес қолданылуға жатады. Әкiмшiлiк құқық бұзушылықты жасау құралы не нысанасы болып табылған зат тәркiлене отырып, ескерту немесе айыппұл салу түріндегі немесе қызметті тоқтата тұрумен жаза көзделген әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша, оларды жасағаны үшін қосымша әкімшілік жаза тек әкімшілік айыппұлмен бірге тағайындалады.

6-1. ӘҚБтК-нің 45-бабының бірінші, екінші бөліктеріне сәйкес әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасау құралын не нысанасын, сондай-ақ әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасау салдарынан алынған мүлiктi тәркiлеу оларды заңнамада белгiленген тәртiппен мемлекет меншiгiне мәжбүрлеп өтеусiз айналдырудан тұрады. Егер ӘҚБтК-нің Ерекше бөлiгiнде өзгеше көзделмесе, құқық бұзушының меншiгi болып табылатын зат қана тәркiлеуге жатады.

Тәркілеу адам әкімшілік жауаптылыққа тартылатын ӘҚБтК бабының санкциясы әкімшілік жазаның қосымша шарасы ретінде көздеген жағдайларда ғана қолданылатынын соттардың ескергені жөн.

Ескерту. Нормативтік қаулы 6-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

6-2. Әкімшілік құқық бұзушылық жасау құралының не нысанасының, сондай-ақ әкімшілік құқық бұзушылық жасау салдарынан алынған мүліктің ӘҚБтК-нің 766-бабы 7) тармақшасы ережелерінің негізінде тәркілеу нысанасына қатыстылығы оның әкімшілік құқық бұзушылық құрамын дәлелдеу нысанасына кіретін мән-жайлармен байланысын білдіретінін ескеру қажет. Әкімшілік құқық бұзушылық жасау құралы не нысанасы болып табылған затты, сондай-ақ әкімшілік құқық бұзушылық жасау салдарынан алынған мүлікті тәркілеу туралы мәселені шешкен кезде соттар міндетті түрде осы мүліктің тиесілігін негіздейтін дәлелдемелерді, әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамға осы заттар мен мүліктің және мүлік сатылып алынған қаражаттың шығу тегін тексеруге тиіс. Контрабанда заттары тиістілігіне қарамастан тәркіленуге жатады. Егер іс бойынша әкімшілік құқық бұзушылық жасау құралы не заттары, сондай-ақ әкімшілік құқық бұзушылық жасау салдарынан алынған мүлік белгіленбесе, тәркілеу, оның ішінде ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінің осы қосымша жаза түрін міндетті түрде қолдануды көздейтін баптарына қолданылмайды.

Әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамға тиесілі емес заттарды немесе мүлікті тәркілеу туралы мәселені шешкен кезде сот олардың тиесілігін, меншік иесінің оның мүлкін құқыққа қайшы мақсаттарда пайдалану туралы хабардар болуын айқындауға және олардың анықталуына қарай шешім қабылдауға тиіс. Егер мүліктің меншік иесі өзінің мүлкін басқа адамдардың пайдалануының құқыққа қайшы мақсаттары туралы білмесе және біле алмаса, онда мұндай мүлік тәркіленуге жатпайды.

Ескерту. Нормативтік қаулы 6-2-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

7. ӘҚБтК-нің 44-бабының бірінші бөлігіне сәйкес қаржы заңнамасының нормаларын бұза отырып сомасының пайызымен айыппұл мөлшерін айқындау кезінде, мұндай операция шетел валютасымен жүргiзiлсе, айыппұл сомасын теңгемен қайта есептеу әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы хаттаманы жасау кезінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi белгiлеген ресми бағам бойынша жүзеге асырылады.

ӘҚБтК-нің 44-бабының екінші бөлігінде жеке, лауазымды және өзге де тұлғаларға салынатын айыппұлдардың шекті мөлшерлері көзделген. ӘҚБтК-нің 58-бабының екінші бөлігіне қатысты айыппұлдың үш еселік ең жоғары шегі деп ӘҚБтК-нің 44-бабының екінші бөлігінде белгіленген үш еселік шек түсініледі.

Ескерту. 7-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.05.2019 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

8. Судья лицензияда, арнаулы рұқсатта, бiлiктiлiк аттестатында (куәлiкте) көзделген қызметтi жүзеге асырған не әрекеттердi жасаған кезде жасалған әкiмшiлiк құқық бұзушылық үшiн әкімшілік жаза түрінде белгiлi бiр қызмет түрiне рұқсаттан айыруды не белгiлi бiр әрекеттерді жасауды қолданады.

Лицензияда, арнаулы рұқсатта, бiлiктiлiк аттестатында (куәлiкте) белгіленген қызмет түрiмен байланысты емес құқық бұзушылықты жасағаны үшiн белгілі бір қызмет түріне лицензиядан, арнаулы рұқсаттан, бiлiктiлiк аттестатынан (куәлiктен) айыруға жол берілмейді.

Егер тұлға лицензияланатын қызмет түрін мұндай қызметке қойылатын талаптарды бұзып жүзеге асырғаны үшін әкімшілік жауаптылыққа тартылса, онда сот аталған қызметті тоқтата тұру немесе оған тыйым салу туралы шешім қабылдауға құқылы. Егер тұлға лицензияланатын қызмет түрін тиісті лицензиясыз жүзеге асырғаны үшін не өзге де арнаулы рұқсатты талап ететін қызметті осындай арнаулы рұқсатсыз жүзеге асырғаны үшін әкімшілік жауаптылыққа тартылса, онда сот ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігі бабының санкциясында көрсетілген мерзімге осындай қызметке тыйым салу түрінде қосымша әкімшілік жаза тағайындауға құқылы. Соттың мұндай шешімі тұлғаға тыйым салу мерзімі кезеңінде тиісті лицензия немесе өзге де арнаулы рұқсат алуға мүмкіндік бермейді.

9. Нақты жеке немесе заңды тұлғаға берілген арнайы құқықтан айыру не рұқсаттан айыру немесе оның қолданысын тоқтата тұру мерзімдері ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінің көптеген баптарының санкциясында айлармен немесе жылдармен көрсетілген, бірақ ӘҚБтК-нің 60-бабына сәйкес күнтізбелік күндермен де есептелуі мүмкін.

10. Дара кәсіпкердің немесе заңды тұлғаның қызметін тоқтата тұру не оған тыйым салу әкімшілік жазаның негізгі, сол сияқты қосымша шаралары (ӘҚБтК-нің 42-бабының екінші бөлігі) ретінде қолданылуы мүмкін.

Әкімшілік жаза ретінде қызметті тоқтата тұру бұзушылықты жою үшін сот белгілеген мерзімде қажетті әрекеттерді (іс-шараларды) жүргізу арқылы ол жойылатын кезде қолданылады.

Пайдаланылуы заңнама нормалары бұзылып жүзеге асырылатын объектілерді (агрегаттарды, ғимараттар мен құрылыстарды) ғана пайдалану уақытша тоқтатылуы не оған тыйым салынуы тиіс. Мұндай тоқтата тұруға немесе тыйым салуға жасағаны үшін көрсетілген жаза түрінде әкімшілік жауаптылық филиалдарының, өкілеттіліктерінің, құрылымдық бөлімшелерінің, өндірістік учаскелердің ғана қызметі жатады (ӘҚБтК-нің 48-бабының бірінші бөлігі).

Дара кәсіпкердің немесе заңды тұлғаның қызметін тоқтата тұрудың нақты мерзімін көрсету міндетті болып табылады және ол үш айдан аспауға тиіс (ӘҚБтК-нің 48-бабының үшінші бөлігі).

ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігі бабының санкциясы жазаның аталған шарасын көздеген жағдайларда, сот істі әкімшілік іс жүргізу тәртібімен он тәулік ішінде қарауға тиіс.

Егер ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінің санкциясы жазаның көрсетілген шарасын көздемесе, уәкілетті орган (лауазымды адам) тиісті өкілеттіктері болған жағдайда азаматтық іс жүргізу тәртібімен тиісті талап қою арқылы сотқа жүгінуге құқылы.

Стратегиялық объектілерді (әскери бөлім, халықаралық әуежай және басқалар) қоса алғанда, азаматтық қорғаныс бойынша аса маңызды және санаттандырылған ұйымдарға ("Азаматтық қорғау туралы" Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V Заңының 20-бабының 3-тармағы), егер мұндай ұйымның жұмыс істеуінің бұзылуы ұлттық қауіпсіздікке қатер, төтенше жағдайлардың туындау қауіпін төндірсе немесе едәуір әлеуметтік-экономикалық салдарларға алып келсе, қызметті тоқтата тұру қолданылмайды.

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыcымен.

11. ӘҚБтК-нің 33-бабының үшінші бөлігіне сәйкес заңды тұлғаның әкімшілік құқық бұзушылықтар жасаған және дербес салық төлеушiлер болып табылатын құрылымдық бөлiмшелерi (қаржы ұйымдарын қоспағанда) заңды тұлғалардың жауапкершілігі көзделген ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінің тиісті баптары бойынша құқық бұзушылықтар жасағаны үшін заңды тұлғалар ретінде жалпы негіздерде әкімшілік жауаптылықта болады.

Соттар салықтың жекелеген түрлері бойынша Салық кодексінде заңды тұлғаның салық заңнамасында көзделген шарттар мен рәсімдерді сақтай отырып, құрылымдық бөлімшені өз шешімімен дербес салық төлеуші деп тану құқығы көзделгенін есте ұстағандары жөн.

Салық кодексінің 490-бабының 1-тармағына сәйкес, егер Салық кодексінің 490-бабында өзгеше белгіленбесе, меншік құқығында салық салу объектілері бар жеке тұлғалар және меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығында салық салу объектілері бар заңды тұлғалар көлік құралдары салығын төлеушілер болып табылады. Заңды тұлға өз шешімімен өзінің құрылымдық бөлімшесін Қазақстан Республикасының көлік туралы заңнамасына сәйкес осындай құрылымдық бөлімшеге тіркелген көлік құралдары бойынша көлік құралдары салығын өз бетінше төлеуші деп тануға құқылы.

Баяндалған норманы ескере отырып, заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшесі заңды тұлға өзінің шешімімен заңнамада белгіленген тәртіппен құрылымдық бөлімшеге тіркелген көлік құралдарына салық төлеуші деп таныған жағдайда, көлік құралдарына салынатын салық бойынша әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін әкімшілік жауаптылыққа жатады. Мұндай шешімнің салық заңнамасының талаптарына сәйкес күшіне енуі де құқықтық маңызға ие.

Сонымен қатар салықтың жекелеген түрлері бойынша салық төлеушіні айқындайтын Салық кодексі нормаларының қолданылуына байланысты тек заңды тұлға ғана әкімшілік жауаптылықта болады, осылайша Салық кодексінің 222-бабының 1-тармағына сәйкес заңды тұлғалар корпоративтік табыс салығын төлеушілер болып табылады.

Дербес салық төлеуші болып табылмайтын заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшесінің құқыққа қарсы іс-әрекет жасауы, егер бұрын ӘҚБтК-нің 61-бабында көзделген мерзім ішінде заңды тұлға өзінің басқа құрылымдық бөлімшесі осындай құқыққа қарсы іс-әрекет жасағаны үшін жауапқа тартылса, қайталама деп есептелуі тиіс.

Ескерту. 11-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыcымен.

12. ӘҚБтК-нің 50-бабына сәйкес әкімшілік қамаққа алуды судья айрықша жағдайларда ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінде көзделген шектерде тағайындайды. Жасағаны үшін әкімшілік қамаққа алу түрінде әкімшілік жаза көзделетін әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қараған кезде судьялардың әкімшілік қамаққа алуды қолдануды болдырмайтын ӘҚБтК-нің 32 және 50-баптарының екінші бөліктерінде көзделген мән-жайлардың болғанын немесе болмағанын мұқият анықтағаны жөн.

12-1. Әскери қызметшілер мен әскери жиында жүрген әскери міндеттілер ӘҚБтК-нің 32-бабының бірінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, қызметтік міндеттерін атқару кезінде жасаған әкімшілік құқық бұзушылықтары үшін тәртіптік жарғы бойынша жауаптылықта болады. Осы адамдар құқық бұзушылықты қызметтік міндеттерін атқармаған (демалыста болған, әскери бөлім орналасқан жерден сейілдемеге шыққан және т.б.) кезде жасағанда жоғарыда аталған адамдар ӘҚБтК-нің 32-бабының екінші және үшінші бөліктерінде көзделген әкімшілік жаза қолданудағы шектеулермен жалпы негіздерде әкімшілік жауаптылыққа тартылуға жатады.

Арнаулы мемлекеттік және құқық қорғау органдары қызметкерлерінің қызметтік міндеттерін атқару кезінде жасалған әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін жауаптылығы тиісті органдарда қызмет өткеру тәртібін регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерге сәйкес айқындалады.

ӘҚБтК-нің 32-бабының екінші бөлігінде көзделген мән-жайлар болған кезде, сондай-ақ құқық бұзушылықты қызметтен тыс жерде жасаған кезде, жоғарыда аталған адамдар оларға атыс және суық қаруды алып жүру мен сақтау құқығынан айыру және әкімшілік қамаққа алу түрінде әкімшілік жазалар қолдануға тыйым салуды сақтай отырып, жалпы негіздерде жауапты болады.

Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарау кезінде, егер ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігі бабының санкциясымен әкімшілік қамаққа алу түріндегі баламасыз жазаны ғана қолдану көзделсе (ӘҚБтК-нің 652-бабын қоспағанда), соттың ӘҚБтК-нің 32-бабының бірінші бөлігінде аталған адамға қатысты іс бойынша іс жүргізуді тоқтататынын ескергені жөн.

Осы адамға қатысты құқық бұзушылық туралы материалдар оны тәртіптік жауаптылыққа тарту туралы мәселені шешу үшін тиісті органдарға жолданады, бұл туралы сот қаулысының қарар бөлігінде көрсетіледі.

Ескерту. Нормативтік қаулы 12-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

13. Бiр әкiмшiлiк құқық бұзушылық үшiн бiр негiзгi не негiзгi және қосымша әкiмшiлiк жазалар қолданылуы мүмкiн (ӘҚБтК-нің 55-бабының алтыншы бөлігі).

ӘҚБтК-нің кейбір баптарының санкциялары бірнеше қосымша әкімшілік жазаны көздейді. Соттар ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінің ережелерінен Жалпы бөлім нормаларының басымдығын ескеруі және ӘҚБтК-нің 55-бабының үшінші, төртінші бөліктерінің ережелерін ескере отырып, бір қосымша әкімшілік жазаны таңдауды қаулыда уәждеуі тиіс.

Егер ӘҚБтК-нің Ерекше бөлiгі бабының санкциясымен қосымша жаза (мысалы, шығарып жіберу немесе көлік құралдарын басқару құқығынан айыру) таға отырып қамаққа алу көзделсе, онда соттардың ӘҚБтК-нің 50-бабына сілтеме жасай отырып, әкімшілік қамақ қолданылуы мүмкін емес адамдарды қамаққа алу түріндегі жазадан босатқаны және ӘҚБтК-нің Ерекше бөлiгі бабының санкциясымен көзделген екінші жазаны, егер ӘҚБтК-нің 42-бабының екінші бөлігімен негізгі әкімшілік жаза ретінде көрсетілген жазаны қолдануға жол берілсе, тағайындағаны жөн.

Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.05.2019 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

14. Әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасағаны үшiн әкімшілік жаза осы әкiмшiлiк құқық бұзушылық үшін ӘҚБтК-нің Ерекше бөлiгiнiң бабында көзделген шекте ӘҚБтК-нің ережелерiне дәл сәйкестiкте қолданылады (ӘҚБтК-нің 55-бабының бірінші бөлігі). ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінің тиісті бабында көзделген санкцияның ең төменгі шегінен төмендетіп жаза қолдануға жол берілмейді. Сот ӘҚБтК-нің 829-11-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген мән-жайлардың анықталғанын ескере отырып, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғалған адамға қатысты салынған және ӘҚБтК-нің 44-бабы бірінші бөлігінің бірінші абзацына сәйкес есептелетін әкімшілік айыппұлдың мөлшерін, бірақ айыппұлдың жалпы сомасының отыз пайызынан асырмай қысқартуға құқылы (ӘҚБтК-нің 829-11-бабының екінші бөлігі).

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.05.2019 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

14-1. Акцизделетін өнімді өндіруді және (немесе) көтерме саудада өткізуді не Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексінің (бұдан әрі КК) 24-бабының 4-тармағында көрсетілген өзге де қызмет түрлерін жүзеге асыратын дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғаларға әкімшілік жазаны қолдану кезінде соттар кәсіпкерлік субъектісінің санаты туралы уәкілетті органның мәліметтерін бағалау барысында бұл норманың мұндай адамдарды шағын кәсіпкерлік және микрокәсіпкерлік субъектілері деп тануға тыйым салатынын ескеруі тиіс.

Коммерциялық емес ұйымдарға әкімшілік жазаны қолдану кезінде кәсіпкерлік субъектісінің санаты туралы уәкілетті органның мәліметтері КК-нің 24-бабына сәйкес ескерілмейді.

Ескерту. Нормативтік қаулы 14-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.05.2019 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

15. Салық салу саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін әкімшілік жаза қолданудың ескіру мерзімі ӘҚБтК-нің 62-бабының екінші бөлігінде көзделген. ӘҚБтК-нің 62-бабының үшінші бөлігіне сәйкес мұндай құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жазаны қолданудың ескіру мерзімін есептеуге жол берілмейді.

16. ӘҚБтК-нің 62-бабының бесінші бөлігіне сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жазаны қолдану мерзімінің өтуі iстi сотқа немесе әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстердi қарауға уәкiлеттiк берілген мемлекеттiк органның лауазымды адамына жiберген кезден бастап тоқтатыла тұрады. Бұл ереже әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарау үшін ведомстволығы бойынша басқа мемлекеттік органға берілмейтін жағдайларға да қатысты. Ескіру мерзімін тоқтата тұрудың басталғаны істің сотқа немесе лауазымды адамға мәні бойынша қарауға іс жүзінде жіберілген күнінен айқындалады (поштаға тапсыру, электрондық құжат айналымы арқылы алған күні, тиісті хат-хабарды тізілімде тіркеу күні және тағы басқалары).

Іс жүргізуінде әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бар орган сараптаманы тағайындаған кезде әкімшілік жазаны қолдану мерзімінің өтуі сараптаманың нақты тағайындалған күнінен тоқтатыла тұрады. Сот сараптаманы тағайындау немесе өзіне қатысты іс бойынша іс жүргізіліп жатқан адамды күштеп әкелу туралы ұйғарымды шығарған кезде сот ісін жүргізу мерзімінің өтуін тоқтата тұрады.

Әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жаза қолдану мерзімінің өтуі өзіне қатысты іс бойынша іс жүргізіліп жатқан адамды күштеп әкелу туралы ұйғарым шығарылған кезден бастап тоқтатыла тұрады. Бұл мерзімді есептеу әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамды күштеп әкелу туралы ұйғарымды орындайтын органға (лауазымды адамға) іс жүзінде жеткізген кезден бастап қайта басталады.

Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асыратын орган (лауазымды адам) ӘҚБтК-нің 785-бабының бірінші бөлігіне сәйкес істі уақытылы және дұрыс қарауды қамтамасыз ету мақсатында істі сотқа жібергенге дейін, егер орган (лауазымды адам) күштеп әкелу туралы ұйғарым шығаруға құқылы болған жағдайда, келуден жалтарған, оларға қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғалған ӘҚБтК-нің 744-бабының үшінші бөлігінде аталған адамдарды (кәмелетке толмағандарды қоспағанда) күштеп әкелу туралы ұйғарым шығарады. Органның (лауазымды адамның) іс жүргізуіндегі іс бойынша әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жаза қолдану мерзімінің өтуі осы адамдарды күштеп әкелу туралы ұйғарым шығарылған кезден бастап тоқтатыла тұрады. ӘҚБтК-нің 744-бабының үшінші бөлігінде аталған адамдар органға (лауазымды адамға) іс жүзінде жеткізілген кезден бастап осы мерзімді есептеу қайта басталады және іс сотқа жіберіледі.

Ескерту. 16-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.05.2019 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

17. Әкімшілік құқық бұзушылықты қылмыстық құқық бұзушылық ретінде дұрыс сараламау әкімшілік құқық бұзушылық оқиғасының орын алмағанын білдірмейді. Осыған орай адамға қатысты қылмыстық істі тоқтату туралы қаулы шығарылғаннан кейін, адамды әкімшілік жауаптылыққа тарту мәселесін шешу кезінде соттар әкімшілік жауаптылыққа тартудың ескіру мерзімдерін есептеу туралы ережелерді қолдануы тиіс.

ӘҚБтК-нің 62-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес құқық бұзушының әрекеттерiнде әкiмшiлiк құқық бұзушылық белгiлерi болған кезде қылмыстық iс тоқтатылған жағдайда, тұлға оны тоқтату туралы шешiм келіп түскен күннен бастап үш айдан кешiктiрiлмей әкiмшiлiк жауаптылыққа тартылуы мүмкiн.

Бұл мерзімді есептеу әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасауға құқығы бар органның (лауазымды адамның) қылмыстық істі тоқтату туралы қаулысын алған кезден басталады (органның тиісті хат-хабарларының тізілімінде тіркелген күні).

Ескерту. 17-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

18. Әкімшілік жауаптылыққа тартудың ескіру мерзiмiнiң өтуiне байланысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді тоқтатқан кезде (ӘҚБтК-нің 741-бабы бірінші бөлігінің 5) тармақшасы) соттарға ӘҚБтК-нің 822-бабының бірінші бөлігінің 6) тармақшасына сәйкес қаулыда істі қарау кезінде анықталған барлық мән-жайларды, сондай-ақ құқық бұзушылық жасауда тұлғаның кінәсі немесе кінәсіздігі туралы тұжырымдарды көрсету қажет. Кінәлілігі туралы түйіндер құқық бұзушылық жасаумен келтірілген зиянды өтеу мәселесін шешу кезінде маңызды болады және Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің 76-бабының бесінші бөлігіне сәйкес осы тұлға жасаған нақ осы құқық бұзушылықтың азаматтық-құқықтық салдары туралы істі қарау кезінде қайта дәлелденбейді.

ӘҚБтК-нің 62-бабында белгіленген әкімшілік жауаптылыққа тарту үшін ескіру мерзiмдерiнiң сақталуын тексеру әкімшілік жазаны қолдану туралы мәселені шешу кезінде жүргізіледі. Әкімшілік жазаны қолдану туралы қаулыларды қайта қарау барысында осы мерзімдердің сақталуы жазаны қолдану туралы қаулы шығарылған сәтте тексерілуі тиіс.

Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.05.2019 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

18-1. ӘҚБтК-нің 62-бабына ескертпеге сәйкес ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінің бабында көзделген белгілі бір әрекеттің бірыңғай құрамының үздіксіз жүзеге асырылуымен сипатталатын және оны анықтаған кезде аяқталмаған құқық бұзушылық созылып кеткен құқық бұзушылық деп танылады. Бұл ретте ӘҚБтК-нің 804-бабына сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттамалар жасауға құқығы бар уәкілетті мемлекеттік органның лауазымды адамының құқық бұзушылықты анықтағанын анықтау сәті деп есептеген жөн.

Ескерту. Нормативтік қаулы 18-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.05.2019 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

18-2. ӘҚБтК-нің 741, 742-баптарында көзделген мән-жайлардан басқа, әкімшілік жауаптылықтан босату институттарының бірі маңызы аз әкімшілік құқық бұзушылық болып табылады.

Әкімшілік жауаптылықтан босату үшін осы негізді қолдану тек әкімшілік құқық бұзушылықтардың материалдық құрамдарымен ғана шектелмейді және тек жеке тұлғаларға ғана емес, заңды тұлғаларға да қатысты болуы мүмкін.

Құқық бұзушылықтың маңызы болмашы болған жағдайда адамды әкімшілік жауаптылықтан босату кезінде заң шығарушы ӘҚБтК-нің 64-1-бабына ескертпеде айқындаған өлшемшарттарды негізге алу, атап айтқанда: әкімшілік құқық бұзушылық жасаудың мән-жайларын, оның ішінде құқық бұзушының жеке басын, қолсұғушылық объектісін, ал келтірілген зиян болған кезде оның мөлшерін ескеру қажет.

Ескерту Нормативтік қаулы 18-2-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
19. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.05.2019 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

20. Егер кінәлі адам ӘҚБтК-нің 128-бабы бойынша әкімшілік жауаптылыққа тартылмаса, кәмелетке толмаған адамды әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасауға тартуды ӘҚБтК-нің 57-бабының 3) тармақшасына сәйкес жауаптылықты ауырлататын мән-жайлар деп ескерген жөн.

20-1. Егер ӘҚБтК-нің 57-бабында көрсетілген мән-жай ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінің тиісті бабында әкімшілік құқық бұзушылық құрамының біліктілік белгісі ретінде көзделсе, ол жауаптылықты ауырлататын мән-жай ретінде қайта ескерілмейді.

Ескерту Нормативтік қаулы 20-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

21. 16 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмаған адам жасаған әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама істі қарауға заңды өкілдері ретінде қатыстырылуға жататын оның ата-аналары немесе оларды алмастыратын адамдар туралы мәліметтер көрсетіліп оған қатысты жасалады.

14 жастан 16 жасқа дейінгі кәмелетке толмаған адам жасаған әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама ӘҚБтК-нің нормаларында ата-аналарының немесе оларды алмастыратын адамдардың жауаптылығы көзделген жағдайларда, осы адамдарға қатысты жасалады. Аталған адамдарға қатысты әкімшілік іс бойынша шығарылған қаулыда жасалған құқық бұзушылықтағы олардың кінәсі неде екені көрсетілуге тиіс.

Әкімшілік құқық бұзушылық жасалған уақытта 16 жасқа келген кәмелетке толмағандарға, олардан өндіріп алу үшін дербес табысы немесе мүлкі болған жағдайда, айыппұл түріндегі әкімшілік жаза шарасы қолданылуы мүмкін. Кәмелетке толмаған адамға тағайындалған айыппұлдың мөлшері он айлық есептік көрсеткіштен астам бола алмайды. Кәмелетке толмаған адамның мұндай табысы немесе мүлкі болмаған жағдайда, айыппұл ӘҚБтК-нің 66-бабының талаптары сақтала отырып, ата-аналарына немесе оларды алмастыратын адамдарға салынады, ол туралы қаулыда көрсетілуге тиіс.

Кәмелетке толмаған адамда соның есебінен айыппұл төленуі мүмкін дербес табыстың немесе мүлктің болуы немесе жоқтығы туралы мәліметтерді әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттаманы жасаған лауазымды адам әкімшілік құқық бұзушылық туралы іспен бірге ұсынады.

22. ӘҚБтК-нің 68-бабына сәйкес әкiмшiлiк құқық бұзушылықты алғаш рет жасаған кәмелетке толмаған адамға тәрбиелік ықпал ету шараларын сот, әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстердi қарауға уәкiлеттiк берілген орган (лауазымды адам) әкiмшiлiк жауаптылықтан немесе тағайындалған әкiмшiлiк жазаны орындаудан босату кезінде тағайындауы мүмкін. Бұл ретте ӘҚБтК-нің 69-бабының үшінші бөлігіне сәйкес кәмелетке толмаған адамның бос уақытын шектеу және мiнез-құлқына ерекше талаптар белгiлеу мерзiмi үш айдан алты айға дейiнгi ұзақтыққа белгiленедi.

ӘҚБтК-нің 54-бабының бірінші бөлігінің 3) тармақшасында көзделген кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияның рұқсатынсыз кәмелетке толмаған адамға белгілі бір жерлерге баруына, басқа да жерлерге шығуына тыйым салуды сот істі қарау кезінде әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iс бойынша iс жүргiзуге қатысушылардың немесе iшкi iстер органдарының өтiнiшхаты бойынша ғана үш айдан бір жылға дейiнгi мерзімге тағайындауы мүмкін. Мұндай тыйым салу ӘҚБтК-нің 73, 73-1, 73-2, 127, 128, 131, 434, 435, 436, 440 (үшінші бөлігінде), 442 (үшінші бөлігінде), 448, 461, 482, 485 (екінші бөлігінде)-баптарында көзделген әкімшілік құқық бұзушылықты жасаған адамның мінез-құлқына ерекше талаптар ретінде белгіленеді, жаза тағайындалуына қарамастан қолданылады.

Ескерту. 22-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.05.2019 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

23. ӘҚБтК-нің 62-бабында белгіленген ӘҚБтК-нің 71-бабында көзделген ескіру мерзімдерінің жартысын қысқарту әкiмшiлiк жауаптылықтан немесе әкiмшiлiк жазаны орындаудан босату кезiнде кәмелетке толмағандарға ғана қолданылуға жатады.

Әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін кәмелетке толмаған құқық бұзушылардың ата-аналары немесе оларды алмастыратын адамдар жауаптылықққа тартылуға жататын әкімшілік құқық бұзушылық істер бойынша ӘҚБтК-нің 62-бабында көзделген әкімшілік жазаның мерзімін қолдану туралы мәселені шешу кезінде ӘҚБтК-нің 71-бабының ережелері қолданылуға жатпайды.

24. Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғаш ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы	Қ.МӘМИ
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы	Қ.ШАУХАРОВ