О судебной практике применения законодательства об административном надзоре

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 31 мая 2019 года № 1.

В связи с возникшими у судов вопросами при рассмотрении дел о применении законодательства Республики Казахстан об административном надзоре, в целях обеспечения единообразия судебной практики по указанным делам пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет дать следующие разъяснения.

1. Законодательство об административном надзоре основывается на Конституции Республики Казахстан и состоит из Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее - УК), Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - УПК), Уголовно-исполнительного кодекса Республики Казахстан (далее - УИК), Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях (далее - КоАП), Закона Республики Казахстан от 15 июля 1996 года № 28-I "Об административном надзоре за лицами, освобожденными из мест лишения свободы" (далее - Закон) и других нормативных правовых актов Республики Казахстан.

2. Административный надзор представляет собой меру, направленную на предотвращение повторного совершения преступлений лицами, освобожденными из мест лишения свободы, имеющими судимость за определенные виды преступлений, предусмотренные Законом, посредством установления судом временных ограничений их прав и свобод, возложения на них обязанностей (далее – административное ограничение) и осуществления органами внутренних дел наблюдения за соблюдением указанными лицами (поднадзорными) административных ограничений. Административный надзор не является наказанием за совершение уголовного правонарушения.

3. При решении вопроса об установлении административного надзора судам необходимо проверять, является ли лицо субъектом, в отношении которого в соответствии с Законом может быть установлен административный надзор.

Судам следует иметь в виду, что действие Закона распространяется только на лиц, отбывавших наказание в виде лишения свободы, при этом административный надзор может быть применен к иностранным гражданам или лицам без гражданства при условии их проживания (пребывания) на территории Республики Казахстан на законных основаниях.

Решая вопрос о том, относятся ли к террористическим или к экстремистским преступлениям либо к преступлениям против половой неприкосновенности несовершеннолетних деяния, за совершение которых лицо отбывало наказание, суды должны руководствоваться пунктами 30), 39) и 42) статьи 3 УК (подпункт а) статьи 2 Закона).

При установлении административного надзора в отношении лиц, отбывших наказание за совершение тяжких и (или) особо тяжких преступлений или судимых два и более раза к лишению свободы за умышленные преступления, следует иметь в виду, что за названными лицами административный надзор устанавливается только в случае признания их имеющими на момент окончания срока наказания третью отрицательную степень поведения (подпункт б) статьи 2 Закона).

4. Административный надзор за лицами, отбывшими наказание за тяжкие и (или) особо тяжкие преступления или судимыми два и более раза к лишению свободы за умышленные преступления, в соответствии с подпунктом в) статьи 2 Закона может быть установлен при совокупности следующих обстоятельств:

лицо отбыло наказание за преступления, относящиеся на момент установления надзора к тяжким и (или) особо тяжким преступлениям, или осуждалось два и более раза к лишению свободы за умышленные преступления;

в отношении него после отбывания наказания выносились предупреждения органами внутренних дел;

лицо систематически нарушает общественный порядок, права и законные интересы человека и гражданина, совершает иные правонарушения.

Предупреждение лица, отбывшего наказание за тяжкие и (или) особо тяжкие преступления или судимого два и более раза к лишению свободы за умышленные преступления, состоит в официальном предостережении его органом внутренних дел о недопустимости противоправного поведения, нарушения общественного порядка, прав и законных интересов человека и гражданина, совершения иных правонарушений. Предупреждение выносится в письменной форме.

Систематическим нарушением общественного порядка, прав и законных интересов человека и гражданина является совершение лицом после отбывания наказания двух и более административных правонарушений, посягающих на права личности, права несовершеннолетних, общественную безопасность и здоровье населения, а также на общественный порядок и нравственность (подпункт в) статьи 2 Закона, главы 10, 12, 24, 25 КоАП), в течение одного года, исчисляемого с момента совершения первого административного правонарушения.

Под совершением иных правонарушений следует понимать осуждение указанных лиц за уголовное правонарушение, за которое им назначена мера наказания, не связанная с лишением свободы и без установления контроля за их поведением, либо в отношении них производство по делу прекращено по нереабилитирующим основаниям.

5. Установленный статьей 2 Закона перечень лиц, за которыми может быть установлен административный надзор, является исчерпывающим и расширительному толкованию не подлежит.

В этой связи административный надзор не может быть установлен за лицами, имеющими судимость за уголовные правонарушения:

декриминализированные и не влекущие судимости в связи с изменением уголовного закона;

относящиеся к категории тяжких или особо тяжких преступлений, за совершение которых они не отбывали наказание в местах лишения свободы.

Лица, судимые два раза к лишению свободы за умышленные преступления и не отбывавшие наказание в местах лишения свободы, а также имеющие снятые или погашенные в установленном уголовным законом порядке судимости, не могут подвергаться административному надзору.

В соответствии с требованиями статьи 6 УК об обратной силе уголовного закона, смягчающего наказуемость деяния, административный надзор не может быть также установлен в отношении лица, судимого и отбывшего наказание за тяжкое преступление, которое в последующем в связи с изменением уголовного закона отнесено к преступлению меньшей тяжести.

Если административный надзор был установлен, но деяние, за которое лицо отбывало наказание, впоследствии декриминализировано, то суд по ходатайству самого поднадзорного или его защитника, либо по представлению органов внутренних дел или прокурора отменяет постановление об установлении административного надзора, о чем выносит постановление.

6. В отношении лиц, освобожденных из мест лишения свободы условно-досрочно, а также в отношении лиц, которым неотбытая часть наказания заменена более мягким видом наказания с установлением пробационного контроля, установление административного надзора недопустимо.

В случае систематического нарушения этими лицами общественного порядка, прав и законных интересов человека и гражданина, совершения иных правонарушений после истечения срока неотбытой части наказания и до погашения либо снятия судимости в соответствии со статьей 79 УК в отношении таких лиц может быть установлен административный надзор.

7. Административный надзор устанавливается только судом путем вынесения постановления, в котором суд должен указать предусмотренные статьей 3 Закона конкретные основания, по которым лицо подлежит административному надзору.

В соответствии со статьями 3, 4, 5 Закона в суд с представлением об установлении административного надзора вправе обратиться начальник органа внутренних дел; о продлении административного надзора и о дополнении ранее установленных административных ограничений - орган внутренних дел; о досрочном прекращении или частичной отмене, сокращении административных ограничений - орган внутренних дел и (или) поднадзорный, его защитник – с ходатайством.

Прокурор вправе обратиться в суд с представлением о досрочном прекращении административного надзора или о частичном сокращении административных ограничений для защиты прав и свобод поднадзорного при условии, что поднадзорный по состоянию здоровья, возраста либо по другим уважительным причинам не может сам обратиться в суд.

Начальник учреждения уголовно-исполнительной системы обязан мотивировать представление об установлении административного надзора в отношении осужденного, подлежащего освобождению из данного учреждения, и приложить к нему копии приговора, постановлений апелляционной, кассационной инстанций в отношении осужденного, другие материалы, имеющие значение для принятия законного решения и свидетельствующие о необходимости установления административного надзора, в том числе подробные данные, характеризующие поведение осужденного во время отбывания наказания, а также постановление об определении третьей отрицательной степени поведения осужденного.

Представление начальника органа внутренних дел об установлении, продлении административного надзора в отношении осужденного, освобожденного из мест лишения свободы, наряду с данными о совершении тяжких и (или) особо тяжких преступлений или судимости два и более раза к лишению свободы за умышленные преступления, должно содержать сведения о его поведении (в частности, приобщается характеристика лица), о систематическом нарушении им общественного порядка, прав и законных интересов человека и гражданина, совершении иных правонарушений. К представлению прилагаются копии судебных актов, документы и материалы, свидетельствующие о систематическом нарушении осужденным, освобожденным из мест лишения свободы, общественного порядка, прав и законных интересов человека и гражданина, совершении иных правонарушений.

В случае неполноты собранного материала, недостаточной мотивировки в представлении доводов об установлении, продлении административного надзора, а также по иным основаниям, препятствующим рассмотрению представления об установлении, продлении административного надзора, суд постановлением возвращает представление об установлении, продлении административного надзора для устранения недостатков.

Если поднадзорный ходатайствует о досрочном прекращении административного надзора либо о частичной отмене установленных административных ограничений, однако представленных документов и материалов недостаточно для принятия законного и обоснованного решения, суд вправе истребовать необходимые доказательства по своей инициативе, не возвращая ходатайство.

8. Суд по месту исполнения наказания на основании мотивированного представления начальника учреждения уголовно-исполнительной системы об установлении административного надзора за лицом, освобождаемым из мест лишения свободы, выносит постановление лишь об установлении административного надзора без указания ограничений прав и свобод осужденного и без возложения на него обязанностей. Конкретные ограничения и обязанности в отношении поднадзорного устанавливаются судом по представлению органа внутренних дел по месту жительства при прибытии его после отбытия наказания.

9. Судам следует иметь в виду, что административный надзор, являясь принудительной мерой, устанавливается на определенный срок, предусмотренный Законом. В соответствии со статьей 6 Закона административный надзор устанавливается на срок от шести месяцев до трех лет, а в отношении лиц, отбывших наказание за уголовные правонарушения против половой неприкосновенности несовершеннолетних, - на срок от одного года до пяти лет. Поскольку исчисление срока в Законе определено периодом времени, то установление конкретного срока в пределах статьи 6 Закона должно быть мотивировано в постановлении суда (указывается конкретный период в днях, месяцах, годах либо срок до момента погашения судимости).

Срок действия административного надзора следует исчислять со дня вступления в законную силу постановления суда, а в случае установления административного надзора судом по местонахождению учреждения уголовно-исполнительной системы – с момента освобождения из учреждения уголовно-исполнительной системы.

При обсуждении вопроса об установлении срока административного надзора суду надлежит учитывать характеристику осужденного по месту отбывания наказания, поведение в быту, а также характер и степень общественной опасности совершенного преступления (преступлений) и иные значимые для дела обстоятельства, что должно быть отражено в мотивировочной части постановления суда. При этом суд не связан основаниями и доводами, изложенными в представлении учреждения уголовно-исполнительной системы или органа внутренних дел, и вправе по своему усмотрению определить срок в пределах, указанных в статье 6 Закона.

Сноска. Пункт 9 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

10. Срок действия административного надзора продлевается в случаях нарушения поднадзорным правил административного надзора или объявленных ему ограничений, а равно совершения им правонарушений каждый раз на срок шесть месяцев, но в совокупности на срок не свыше двух лет. В отношении лиц, совершивших уголовные правонарушения против половой неприкосновенности несовершеннолетних, срок действия административного надзора продлевается каждый раз на один год.

При этом продление срока действия административного надзора лицам, отбывшим наказание за тяжкие и (или) особо тяжкие преступления или судимым два и более раза к лишению свободы за умышленные преступления (подпункт в) статьи 2 Закона), возможно лишь в пределах срока погашения судимости.

К представлению органов внутренних дел о продлении срока административного надзора следует приобщить материалы, свидетельствующие о наличии оснований для их продления.

Перечень оснований для продления срока действия административного надзора является исчерпывающим и не подлежит расширительному толкованию.

Под правонарушением, являющимся необходимым условием продления административного надзора, следует понимать совершение поднадзорным хотя бы один раз административного правонарушения, посягающего на права личности, права несовершеннолетних, общественную безопасность и здоровье населения, а также на общественный порядок и нравственность (главы 10, 12, 24, 25 КоАП), либо осуждение указанного лица за уголовное правонарушение, за которое ему назначена мера наказания, не связанная с лишением свободы и без установления контроля за его поведением, либо в отношении него производство по делу прекращено по нереабилитирующим основаниям.

Срок административного надзора может быть продлен не позднее последнего дня срока его действия.

При наступлении условий прекращения административного надзора сотрудники органов внутренних дел, осуществляющие административный надзор, обязаны немедленно вынести постановление о прекращении административного надзора, которое утверждается начальником органа внутренних дел. Невынесение или несвоевременное вынесение постановления о прекращении административного надзора не влечет его продление.

Нарушение законодательства Республики Казахстан об административном надзоре, уклонение от административного надзора после истечения его срока, при отсутствии постановления о прекращении административного надзора, не является основанием для привлечения лица к административной ответственности по статье 480 КоАП и к уголовной ответственности по статье 431 УК.

11. Судом при рассмотрении материалов об установлении, продлении срока административного надзора должно быть обеспечено право на защиту лица, в отношении которого решаются указанные вопросы, при этом участие защитника обязательно в случаях, предусмотренных частью первой статьи 67 УПК.

Осужденному также должно быть разъяснено его право и порядок обжалования постановления суда об установлении административного надзора, продлении срока действия административного надзора.

Суд при назначении судебного заседания извещает орган или учреждение, начальник которого внес представление об установлении, продлении срока административного надзора, а также прокурора, защитника о месте и времени рассмотрения дела об установлении, продлении административного надзора.

12. Подготовительная часть судебного заседания по делам об установлении, продлении срока административного надзора проводится в соответствии с главой 43 УПК.

После проведения подготовительной части судебного заседания представитель органа внутренних дел излагает содержание представления и приложенных к нему материалов, затем суд исследует поступившие материалы и выслушивает объяснения и мнения явившихся в судебное заседание лиц.

Осужденный вправе до начала судебного заседания знакомиться с представленными в суд материалами и снимать с них копии, а в судебном заседании вправе участвовать в исследовании всех материалов, выступать в суде, заявлять ходатайства, представлять доказательства, высказывать свое мнение по рассматриваемому вопросу.

По результатам рассмотрения суд выносит мотивированное постановление.

13. Определенный статьей 7 Закона перечень ограничений, применяемых к лицам, в отношении которых устанавливается административный надзор, расширительному толкованию не подлежит.

Исходя из положений данной нормы Закона в постановлении суда об установлении, продлении срока административного надзора или о дополнении ранее установленных административных ограничений должны быть определены одно или несколько административных ограничений.

Суд вправе установить иные, не указанные в представлении органа внутренних дел административные ограничения, но в пределах перечня, предусмотренного статьей 7 Закона.

Выбор конкретных административных ограничений не может носить произвольный характер, их применение должно быть направлено на обеспечение индивидуального профилактического воздействия. В частности, судам следует учитывать характер и степень общественной опасности совершенного поднадзорным преступления (преступлений), его поведение за весь период отбывания наказания и поведение после освобождения из мест лишения свободы, семейное положение указанного лица, место и график его работы и (или) учебы, состояние здоровья, а также иные заслуживающие внимания обстоятельства. Если лицо осуждалось за совершение преступления в состоянии алкогольного опьянения или в период отбывания наказания подвергалось взысканиям за употребление алкогольных напитков в учреждении уголовно-исполнительной системы, целесообразно рассмотреть вопрос о применении административных ограничений, запрещающих его пребывание в местах общественного питания, где осуществляется продажа или распитие спиртных напитков.

При установлении ограничений суды должны учитывать, что запрет покидать жилище может быть установлен поднадзорному только в пределах ночного времени, определяемого процессуальным законодательством в промежутке с 22 часов до 6 часов по местному времени, за исключением случаев исполнения трудовых обязанностей.

Орган, исполняющий постановление, не должен выходить за пределы ограничений, установленных судом, и не должен допускать иные ограничения прав граждан (трудовых, избирательных, общественных и других).

Поднадзорный при временном выезде в другой населенный пункт обязан получить письменное разрешение органа внутренних дел, осуществляющего надзор.

14. При рассмотрении представлений об установлении, продлении срока административного надзора, прекращении административного надзора и ходатайства о прекращении административного надзора ведется протокол судебного заседания. Согласно статье 347 УПК протокол изготавливается компьютерным, электронным (включая аудио-, видеофиксацию), машинописным либо рукописным способом.

Фиксирование хода судебного заседания осуществляется с помощью средств аудио-, видеозаписи в соответствии со статьей 347-1 УПК.

По ходатайству лиц, участвующих в деле, судом предоставляется копия аудио-, видеозаписи или протокол судебного заседания.

В протоколе, изготовленном на бумажном носителе, если не была применена аудио-видеозапись судебного разбирательства, помимо сведений, указанных в части третьей статьи 347 УПК, должны быть отражены объяснения и мнения явившихся в судебное заседание представителя органа внутренних дел, осужденного, в отношении которого решается вопрос об установлении административного надзора, других участников процесса, а также все действия суда, в том числе разъяснение права лица на защиту и обжалование судебного постановления.

Порядок ознакомления с протоколом судебного заседания, подачи на него замечаний и рассмотрения замечаний на аудио-, видеозапись, краткий протокол судебного заседания и протокол судебного заседания, изготовленного на бумажном носителе, осуществляется по правилам, предусмотренным статьями 348, 348-1, 349 УПК.

15. Суд в течение срока административного надзора на основании мотивированного представления органа внутренних дел или ходатайства поднадзорного, с учетом сведений об образе жизни и поведении поднадзорного, о соблюдении им административных ограничений может частично отменить, сократить административные ограничения или дополнить ранее установленные поднадзорному административные ограничения.

При этом суд с учетом конкретных обстоятельств дела по своему усмотрению вправе установить административные ограничения, не указанные в представлении органа внутренних дел, а также принять решение об отмене административных ограничений, о снятии которых заявитель не ходатайствует.

16. Разъяснение лицам, находящимся под административным надзором, их прав и обязанностей по соблюдению установленных ограничений, а также предупреждение об уголовной ответственности за уклонение от административного надзора, установленного судом за лицами, освобожденными из мест лишения свободы, возлагается на органы внутренних дел.

Административный надзор осуществляется органами внутренних дел, исчерпывающий перечень прав и обязанностей сотрудников которых установлен статьями 12 и 13 Закона.

17. Административный надзор прекращается в следующих случаях:

по истечении срока, на который установлен административный надзор, если он своевременно не продлен;

в случае погашения или снятия судимости с поднадзорного;

в связи с направлением поднадзорного на принудительное лечение в специализированные лечебно-профилактические учреждения;

в связи с осуждением поднадзорного к лишению свободы;

в связи со смертью поднадзорного.

Необходимо иметь в виду, что решение вопроса о прекращении административного надзора по указанным основаниям не отнесено к компетенции суда. В таких случаях решение о прекращении административного надзора принимается органом внутренних дел, на учете которого состоит поднадзорный.

Если обстоятельства, предусмотренные подпунктами а), в), г), д) и е) статьи 14 Закона, будут установлены в ходе рассмотрения дела о продлении административного надзора, суду надлежит прекратить производство.

В случае осуждения поднадзорного к наказанию, не связанному с лишением свободы, действие административного надзора не прекращается.

18. Постановлением суда административный надзор может быть досрочно прекращен на основании мотивированного представления начальника органа внутренних дел либо по ходатайству поднадзорного, если будет установлено, что поднадзорный добросовестно соблюдает административные ограничения, выполняет обязанности, возложенные на него судом, положительно характеризуется по месту трудовой деятельности и (или) месту жительства либо пребывания.

Лицо, в отношении которого установлен административный надзор, вправе заявлять суду ходатайство об отмене полностью или частично установленных в отношении него ограничений.

19. Лицо, в отношении которого административный надзор прекращен досрочно либо по истечении срока, может быть повторно взято под административный надзор в соответствии с подпунктом в) статьи 2 Закона, если с момента освобождения его из мест лишения свободы не истекли сроки погашения судимости либо не снята судимость.

При истечении срока погашения судимости либо снятии судимости к моменту вынесения судом постановления, представление об установлении в отношении него административного надзора, хотя и было внесено в срок, удовлетворению не подлежит.

Лицо, первый раз после продления срока административного надзора совершившее нарушение установленных ограничений, подлежит привлечению к ответственности по части первой статьи 480 КоАП.

20. Постановление судьи об установлении административного надзора может быть отменено или изменено вышестоящим судом по жалобе лица, в отношении которого установлен административный надзор, его защитника, а также по ходатайству прокурора.

Суд обязан не позднее пяти суток под расписку вручить лицу, в отношении которого установлен административный надзор, копию постановления суда.

21. При рассмотрении дел об административных правонарушениях, связанных с нарушением законодательства Республики Казахстан об административном надзоре, и уголовных дел об уклонении от административного надзора, судам, наряду с другими обстоятельствами, следует проверять законность установления и продления срока административного надзора.

К ответственности по статье 431 УК и статье 480 КоАП может быть привлечено лишь то лицо, в отношении которого имеется вступившее в законную силу постановление суда об установлении, продлении административного надзора, допустившее нарушение установленных судом ограничений или правил административного надзора.

Совершение иных нарушений, не относящихся к установленным ограничениям и правилам административного надзора, не является основанием для привлечения лица к административной ответственности по статье 480 КоАП.

При рассмотрении дела об административном правонарушении, связанного с нарушением законодательства об административном надзоре по статье 480 КоАП, суд обязан проверить, наряду с другими обстоятельствами дела, доводы поднадзорного о причинах и мотивах того или иного нарушения (внезапное тяжкое заболевание поднадзорного, смерть или болезнь его близкого родственника и другие причины), не позволивших соблюсти установленные ограничения.

Лицо, в отношении которого возбуждено дело о нарушении законодательства Республики Казахстан об административном надзоре, считается невиновным до тех пор, пока его виновность не будет доказана в предусмотренном КоАП порядке и установлена вступившим в законную силу постановлением судьи.

22. Уголовная ответственность по статье 431 УК за неприбытие поднадзорного в течение пяти суток без учета выходных и праздничных дней к избранному месту жительства после освобождения из мест лишения свободы, а также за самовольное оставление поднадзорным, освобожденным из мест лишения свободы, места жительства наступает только в том случае, когда эти деяния совершены в целях уклонения от административного надзора.

Деяние не является уголовно наказуемым, если поднадзорный, не имея умысла избежать контроля со стороны органов внутренних дел, не мог прибыть в установленный срок к избранному месту жительства после освобождения из мест лишения свободы ввиду чрезвычайной ситуации природного или техногенного характера, временного отсутствия транспортного сообщения, тяжелой болезни этого лица и по другим уважительным причинам.

Также не образует состава уголовного правонарушения, предусмотренного статьей 431 УК, и влечет лишь административную ответственность по статье 480 КоАП деяние, выразившееся в самовольном оставлении поднадзорным лицом места жительства без цели уклонения от административного надзора.

Цель уклонения поднадзорным от административного надзора как обязательный признак субъективной стороны состава уголовного правонарушения, предусмотренного статьей 431 УК, должна быть надлежащим образом доказана по делу. О наличии у поднадзорного лица такой цели могут свидетельствовать самовольное оставление им места жительства на длительное время без уважительных причин, умышленное сокрытие от надзирающего органа места своего нахождения вне места проживания, выезд за пределы региона и страны и тому подобное.

23. Судам при назначении наказания за уклонение от административного надзора, установленного за лицом, освобожденными из мест лишения свободы, следует учитывать наличие у подсудимого работы, состояние его здоровья, семейное положение, другие обстоятельства, характеризующие его личность и позволяющие применить к нему иные, помимо лишения свободы, меры уголовного наказания, предусмотренные санкцией уголовного закона.

24. Признать утратившим силу нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 20 июня 2005 года № 3 "О судебной практике применения законодательства об административном надзоре".

25. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня первого официального опубликования.

Председатель Верховного Суда Республики Казахстан	Ж. Асанов
Судья Верховного Суда Республики Казахстан, секретарь пленарного заседания	Г. Альмагамбетова

Әкімшілік қадағалау жөніндегі заңнаманы қолданудың сот практикасы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2019 жылғы 31 мамырдағы № 1 Нормативтік қаулысы.

Соттарда істерді қарау кезінде Қазақстан Республикасының әкімшілік қадағалау туралы заңнамасын қолдану жөнінде сұрақтардың туындауына байланысты, аталған істер бойынша біркелкі сот практикасын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы мынадай түсіндірмелер беруге қаулы етеді.

1. Әкімшілік қадағалау туралы заңнама Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінен (бұдан әрі - ҚК), Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінен (бұдан әрі - ҚПК), Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексінен (бұдан әрі - ҚАК), Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінен (бұдан әрі - ӘҚБтК), "Бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды әкiмшiлiк қадағалау туралы" Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 15 шiлдедегi № 28-І Заңынан (бұдан әрі - Заң) және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.

2. Әкімшілік қадағалау Заңда көзделген қылмыстың белгілі бір түрлері үшін соттылығы бар, бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдардың құқықтары мен бостандықтарына соттың уақытша шектеулер белгілеуі, оларға міндеттер жүктеуі (бұдан әрі – әкімшілік шектеу) және аталған адамдардың (қадағалаудағы адамдардың) әкімшілік шектеулерді сақтауын ішкі істер органдарының бақылауы арқылы қайта қылмыс жасауының жолын кесуге бағытталған шара болып табылады. Әкімшілік қадағалау қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін жазалау болып табылмайды.

3. Әкімшілік қадағалауды белгілеу туралы мәселені шешу кезінде соттар адамның Заңға сәйкес әкімшілік қадағалау белгіленуі мүмкін субъектісі болатын-болмайтынын тексеруі қажет.

Заң жазаларын бас бостандығынан айыру түрінде өтеп жатқан адамдарға ғана қолданылатынын соттардың ескергендері жөн, бұл ретте әкімшілік қадағалау шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдарға олар Қазақстан Республикасының аумағында заңды түрде тұрып жатқан (болған) жағдайда қолданылуы мүмкін.

Жасаған әрекеті үшін жазасын өтеген адамның әрекетінің қылмыстың қай түрі террористік немесе экстремистік қылмыстарға не кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстарға жататынын анықтау кезінде соттар ҚК-нің 3-бабының 30), 39) және 42) тармақтарын (Заңның 2-бабының а) тармақшасы) басшылыққа алуы тиіс.

Ауыр және (немесе) аса ауыр қылмыстары үшін немесе қасақана қылмыстары үшін бас бостандығынан айыруға екі және одан да көп рет сотты болғандарға қатысты әкімшілік қадағалауды белгілеу кезінде осы аталған адамдарға әкімшілік қадағалау олардың жаза мерзімі аяқталған кезде дәрежесі үшінші теріс мінез-құлқы танылған жағдайда белгіленетінін ескеру қажет (Заңның 2-бабының б) тармақшасы).

4. Әкімшілік қадағалау ауыр және (немесе) аса ауыр қылмыстары немесе қасақана қылмыстары үшін бас бостандығынан айыруға екі және одан да көп рет сотты болған адамдарға Заңның 2-бабының в) тармақшасына сәйкес мынадай мән-жайлардың жиынтығы:

адам ауыр және (немесе) аса ауыр қылмыстары үшін жазасын өтеген немесе қасақана қылмыстары үшін бас бостандығынан айыруға екі және одан да көп рет сотталған;

жазасын өтегеннен кейін оған қатысты ішкі істер органдары ескерту шығарған;

адам қоғамдық тәртіпті, адамның және азаматтың құқықтары мен заңды мүдделерін үнемі бұзған, өзге де құқық бұзушылықтарды жасаған кезде белгіленуі мүмкін.

Ауыр және (немесе) аса ауыр қылмыстары үшін жазасын өтеген немесе қасақана қылмыстары үшін бас бостандығынан айыруға екі және одан да көп рет сотты болған адамды ескерту оны ішкі істер органдарының құқыққа қарсы мінез-құлыққа, қоғамдық тәртіпті, адамның және азаматтың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзуға, өзге де құқық бұзушылық жасауға жол беруге болмайтындығы туралы ресми түрдегі ескертуінен тұрады. Ескерту жазбаша нысанда шығарылады.

Адам жазасын өтегеннен кейін алғашқы әкімшілік құқық бұзушылық жасаған кезден бастап есептелетін бір жыл ішінде оның жеке адамның құқықтарына, кәмелетке толмағандардың құқықтарына, қоғамдық қауіпсіздікке және халықтың денсаулығына, сондай-ақ қоғамдық тәртіп пен имандылыққа қол сұғатын екі және одан да көп әкімшілік құқық бұзушылық жасауы қоғамдық тәртіпті, адамның және азаматтың құқықтары мен заңды мүдделерін үнемі бұзу болып табылады (Заңның 2-бабының в) тармақшасы, ӘҚБтК-нің 10, 12, 24, 25-тараулары).

Аталған адамдардың қылмыстық құқық бұзушылығы үшін бас бостандығынан айырумен байланысты емес және олардың мінез-құлқына бақылау белгіленбей жазалау шарасы тағайындалып, не оларға қатысты оңалтпайтын негіздер бойынша іс тоқтатылып сотталуын өзге де құқық бұзушылықтар жасау деп түсінген жөн.

5. Әкімшілік қадағалау белгіленуі мүмкін Заңның 2-бабында көрсетілген адамдар тізбесі толық болып табылады және кеңінен түсіндіруге жатпайды.

Осыған байланысты соттылығы бар адамдарға әкімшілік қадағалау:

қылмыс деп танылмаған және қылмыстық заңның өзгеруіне байланысты соттауға әкелмейтін;

қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтемеген ауыр немесе аса ауыр қылмыстар санатына жататын қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін белгіленбейді.

Қасақана қылмыс жасағаны үшін екі рет бас бостандығынан айыруға сотталған және бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтемеген, сондай-ақ қылмыстық заңда белгіленген тәртіппен соттылығы алынған немесе өтелген адамдар әкімшілік қадағалауға алынуы мүмкін емес.

Әрекеттің жазалануын жеңілдететін қылмыстық заңның кері күші туралы ҚК-нің 6-бабының талаптарына сәйкес әкімшілік қадағалау бұрын ауыр қылмысы үшін сотталған және жазасын өтеген, бірақ өзгертілген қылмыстық заң бойынша ауырлығы жеңілдеу қылмысқа ауысқан қылмысы үшін сотталған адамға да қатысты белгіленуі мүмкін емес.

Егер әкімшілік қадағалау белгіленген, бірақ адам жазасын өтеген соң әрекеті кейіннен қылмыс деп танылмаған болса, онда сот қадағалауда жүрген адамның немесе оның қорғаушысының өтінішхаты бойынша немесе ішкі істер органдарының не прокурордың ұсынуымен әкімшілік қадағалауды белгілеу туралы қаулының күшін жойып, ол туралы қаулы шығарады.

6. Бас бостандығынан айыру орындарынан жазасын өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамдарға, сондай-ақ өтелмеген жазасының бір бөлігі пробациялық бақылау белгілене отырып жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстырылған адамдарға қатысты әкімшілік қадағалауды белгілеуге болмайды.

Осы адамдар ҚК-нің 79-бабына сәйкес жазаның өтелмеген бөлігінің мерзімі аяқталғаннан кейін және сотталғандығы өтелгенге немесе алынғанға дейін үнемі қоғамдық тәртіпті, адам мен азаматтың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзған, өзге де құқық бұзушылықтарды жасаған жағдайда осы адамдарға қатысты әкімшілік қадағалау белгіленуі мүмкін.

7. Әкімшілік қадағалауды қаулы шығару арқылы сот қана белгілейді, онда сот Заңның 3-бабында көзделген қандай нақты негіздер бойынша адамның әкімшілік қадағалауға жататынын көрсетуге тиіс.

Заңның 3, 4, 5-баптарына сәйкес сотқа әкімшілік қадағалауды белгілеу туралы ұсынумен ішкі істер органының бастығы; әкімшілік қадағалауды ұзарту және бұрын белгіленген әкімшілік шектеулерді толықтыру туралы – ішкі істер органы; мерзімінен бұрын тоқтату немесе ішінара күшін жою, әкімшілік шектеулерді қысқарту туралы – ішкі істер және (немесе) қадағалайтын орган, оның қорғаушысы өтінішхатпен жүгіне алады.

Қадағалаудағы адамның денсаулығына, жасына байланысты не басқа да дәлелді себептер бойынша өзі сотқа жүгіне алмаған жағдайда қадағалауға алынған адамның құқықтары мен бостандығын қорғау үшін әкімшілік қадағалауды мерзімінен бұрын тоқтату немесе әкімшілік шектеулерді ішінара қысқарту туралы ұсынумен прокурордың сотқа жүгіну құқығы бар.

Қылмыстық атқару жүйесі мекемесінің бастығы осы мекемеден босатылуға тиіс сотталған адамға қатысты әкімшілік қадағалауды белгілеу туралы ұсынуды уәждеуге және сотталған адамға қатысты апелляциялық, кассациялық сатылар үкімінің, қаулыларының көшірмесін, заңды шешім қабылдау үшін және әкімшілік қадағалауды белгілеу қажеттігін куәландыратын маңызы бар басқа да материалдарды, оның ішінде сотталған адамның жазасын өтеу кезінде мінез-құлқын сипаттайтын жан-жақты деректерді, сондай-ақ сотталған адамның мінез-құлқының үшінші теріс дәрежесін белгілеу туралы қаулыны қоса беруге міндетті.

Ішкі істер органы бастығының сотталған, бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамға қатысты әкімшілік қадағалауды белгілеу, ұзарту туралы ұсынуында ауыр және (немесе) аса ауыр қылмыстар жасағаны туралы немесе қасақана қылмыстар жасағаны үшін екі және одан да көп рет бас бостандығынан айыруға сотталғаны туралы деректермен қатар оның мінез-құлқы туралы (атап айтқанда, адамның мінездемесі қоса беріледі), оның қоғамдық тәртіпті, адам мен азаматтың құқықтары мен заңды мүдделерін үнемі бұзғаны, өзге құқық бұзушылықтар жасағаны туралы мәліметтер қамтылуға тиіс. Ұсынуға сот актілерінің, бас бостандығынан айыру орындарынан босаған сотталған адамның қоғамдық тәртіпті, адам мен азаматтың құқықтары мен заңды мүдделерін үнемі бұзғаны, өзге де құқық бұзушылықтарды жасағаны туралы сот актілерінің көшірмелері қоса беріледі.

Сот жиналған материал толық болмаған, әкімшілік қадағалауды белгілеу, ұзарту туралы ұсынудағы дәлелдер жеткілікті уәжделмеген жағдайда, сондай-ақ әкімшілік қадағалауды белгілеу, ұзарту туралы ұсынуды қарауға кедергі келтіретін өзге негіздер бойынша кемшіліктерді жою үшін әкімшілік қадағалауды белгілеу, ұзарту туралы ұсынуды қаулы арқылы кері қайтарады.

Егер қадағалаудағы адам әкімшілік қадағалауды мерзімінен бұрын тоқтату немесе белгіленген әкімшілік шектеулерді ішінара жою туралы өтінішхат берсе, алайда берілген құжаттар мен материалдар заңды және негізді шешім қабылдау үшін жеткіліксіз болса, сот өз бастамасымен қажетті дәлелдерді өтінішхатты қайтармастан талап етуге құқылы.

8. Сот бас бостандығынан айыру орындарынан босатылатын адамға әкімшілік қадағалауды белгілеу туралы қылмыстық-атқару жүйесі мекемесі бастығының уәжді ұсынуымен сотталған адамның құқықтары мен бостандықтарына шектеулерді көрсетпей және оған міндеттерді жүктемей тек әкімшілік қадағалауды белгілеу туралы қаулыны жазаны орындау орны бойынша шығарады. Сот қадағалаудағы адамға қатысты нақты шектеулерді және міндеттерді ол жазасын өтеп келген кезде ішкі істер органының ұсынуымен тұрғылықты жері бойынша белгілейді.

9. Әкімшілік қадағалау мәжбүрлі шара бола тұра, Заңда көзделген белгілі бір мерзімге белгіленетінін соттардың назарға алғандары жөн. Заңның 6-бабына сәйкес әкімшілік қадағалау алты айдан үш жылға дейінгі мерзімге, ал кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жазасын өтеген адамдарға қатысты бір жылдан бес жылға дейінгі мерзімге белгіленеді. Заңда мерзімді есептеу уақыт кезеңімен айқындалатындықтан, Заңның 6-бабының шегінде нақты мерзімді белгілеу соттың қаулысында уәжделуі тиіс (нақты кезең күндермен, айлармен, жылдармен не соттылығы өтелген сәтке дейінгі мерзім көрсетіледі).

Әкімшілік қадағалаудың қолданылу мерзімін сот қаулысы заңды күшіне енген күнінен бастап, ал сот әкімшілік қадағалауды белгілеген жағдайда қылмыстық-атқару жүйесі мекемесенің орны бойынша - қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінен босаған сәттен бастап санаған жөн.

Сот әкімшілік қадағалау мерзімін белгілеу туралы мәселені талқылаған кезде сотталған адамның жазасын өтеп жатқан орны бойынша мінездемесін, тұрмыстағы мінез-құлқын, сондай-ақ жасаған қылмысының (қылмыстарының) қоғамға қауіптілік сипаттамасы мен дәрежесін және іс үшін маңызды өзге де мән-жайларды ескергені жөн, олар сот қаулысының уәжді бөлігінде көрсетілуі тиіс. Бұл ретте сот қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің немесе ішкі істер органының ұсынуында баяндалған негіздермен және уәждермен байланысты болмайды және өзінің қалауы бойынша мерзімді Заңның 6-бабында көрсетілген шектерде белгілеуге құқылы.

Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

10. Әкімшілік қадағалауды қолдану мерзімі қадағалаудағы адам әкімшілік қадағалау қағидаларын немесе өзіне жарияланған шектеулерді бұзған, сол сияқты ол құқық бұзушылықтар жасаған жағдайларда, әрбір кезде алты айға, бірақ жиынтығында екі жылдан аспайтын мерзімге ұзартылады. Кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамдарға қатысты әкімшілік қадағалауды қолдану мерзімі әр кезде бір жылға ұзартылады.

Бұл ретте ауыр және (немесе) аса ауыр қылмыстары үшін жазасын өтеген немесе қасақана қылмыстары үшін бас бостандығынан айыруға екі және одан да көп рет сотты болған адамдарға әкімшілік қадағалауды қолдану мерзімін ұзарту (Заңның 2-бабының в) тармақшасы) соттылықты өтеу мерзімі шеңберінде ғана мүмкін.

Ішкі істер органдарының әкімшілік қадағалау мерзімін ұзарту туралы ұсынуына оларды ұзарту үшін негіздердің бар екенін куәландыратын материалдар қоса тіркелуге жатады.

Әкімшілік қадағалауды қолдану мерзімін ұзарту үшін негіздердің тізбесі толық болып табылады және кеңейтіп түсіндіруге жатпайды.

Әкімшілік қадағалауды ұзартудың қажетті шарты болып табылатын құқық бұзушылықтар деп қадағалаудағы адамның бір рет болса да жеке бастың құқықтарына, кәмелетке толмағандардың құқықтарына, қоғамдық қауіпсіздікке және халықтың денсаулығына, сондай-ақ қоғамдық тәртіпке және имандылыққа (ӘҚБтК-нің 10, 12, 24, 25-тараулары) қол сұғатын әкімшілік құқық бұзушылықтар жасауын, не аталған адамды қылмыстық құқық бұзушылығы үшін оған бас бостандығынан айырумен байланысты емес жаза түрі белгіленіп және оның мінез-құлқына бақылау белгіленбестен сотталғандығын, не оған қатысты іс бойынша іс жүргізу ақтамайтын негіздер бойынша тоқтатылғанын түсінген жөн.

Әкімшілік қадағалау мерзімі оны қолдану мерзімінің соңғы күнінен кешіктірмей ұзартылуы мүмкін.

Әкімшілік қадағалауды тоқтату шарттары басталған кезде ішкі істер органдарының әкімшілік қадағалауды жүзеге асыратын қызметкерлері әкімшілік қадағалауды тоқтату туралы қаулыны дереу шығаруға міндетті, оны ішкі істер органының бастығы бекітеді. Әкімшілік қадағалауды тоқтату туралы қаулыны шығармау немесе уақтылы шығармау оны ұзартуға алып келмейді.

Қазақстан Республикасының әкімшілік қадағалау туралы заңнамасын бұзу әкімшілік қадағалауды тоқтату туралы қаулы болмаған кезде әкімшілік қадағалаудың мерзімі өткеннен кейін одан жалтару, адамды ӘҚБтК-нің 480-бабы бойынша әкімшілік жауаптылыққа және ҚК-нің 431-бабы бойынша қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін негіз болып табылмайды.

11. Сот әкімшілік қадағалауды белгілеу, мерзімін ұзарту туралы материалдарды қараған кезде өзіне қатысты әкімшілік қадағалауды белгілеу туралы мәселе шешілетін адамның қорғану құқығын қамтамасыз етуге тиіс, бұл ретте ҚПК-нің 67-бабының бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда қорғаушының қатысуы міндетті.

Сотталған адамға да әкімшілік қадағалауды белгілеу, әкімшілік қадағалауды қолдану мерзімін ұзарту туралы қаулыға шағым жасау құқығы мен тәртібі түсіндірілуі тиіс.

Сот әкімшілік қадағалауды белгілеу, ұзарту туралы ұсынуды енгізген органға немесе мекемеге, сонымен қатар прокурорға, қорғаушыға әкімшілік қадағалауды белгілеу, ұзарту туралы істің қаралатын орны мен уақыты туралы хабарлайды.

12. Әкімшілік қадағалау мерзімін белгілеу, ұзарту туралы істер бойынша сот отырысының дайындық бөлігі ҚПК-нің 43-тарауына сәйкес өткізіледі.

Сот отырысының дайындық бөлігі жүргізілгеннен кейін ішкі істер органының өкілі ұсыну мен оған қоса берілген материалдардың мазмұнын баяндайды, одан кейін сот келіп түскен материалдарды зерттейді және сот отырысына келген адамдардың түсініктемелері мен пікірлерін тыңдайды.

Сотталған адам сот отырысы басталғанға дейін сотқа ұсынылған материалдармен танысуға және олардың көшірмесін жасауға құқылы, ал сот отырысында барлық материалдарды зерттеуге қатысуға, сотта сөз сөйлеуге, өтінішхаттар мәлімдеуге, дәлелдемелер ұсынуға, қаралып отырған мәселе бойынша өз пікірін білдіруге құқылы.

Сот қарау нәтижелері бойынша уәжді қаулы шығарады.

13. Әкімшілік қадағалау белгіленетін адамдарға қатысты қолданылатын шектеулердің Заңның 7-бабында айқындалған тізбесі кеңейтіп түсіндіруге жатпайды.

Заңның осы нормасы ережелерінің негізінде әкімшілік қадағалауды белгілеу, ұзарту туралы немесе бұрын белгіленген әкімшілік шектеулерді толықтыру туралы соттың қаулысында бір немесе бірнеше әкімшілік шектеулер айқындалуы тиіс.

Сот ішкі істер органының ұсынуында көрсетілмеген, бірақ Заңның 7-бабында көзделген тізбе шеңберінде өзге де әкімшілік шектеулерді анықтауға құқылы.

Нақты әкімшілік шектеулерді таңдау еркін сипатта болмайды, олардың қолданылуы жеке профилактикалық әсерді қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс. Атап айтқанда соттардың қадағалаудағы адам жасаған қылмыстың (қылмыстардың) қоғамдық қауіптілігі сипаты мен дәрежесін, жазаны өтеудің бүкіл кезеңі ішіндегі оның мінез-құлқын және бас бостандығынан айыру орындарынан босатылғаннан кейінгі мінез-құлқын, аталған адамның отбасы жағдайын, оның жұмыс және (немесе) оқу орны мен кестесін, денсаулық жағдайын, сондай-ақ назар аударуға тұрарлық өзге де мән-жайларды ескергендері жөн. Егер адам алкогольдік масаң күйде қылмыс жасағаны үшін сотталған болса немесе жазаны өтеу кезеңінде қылмыстық-атқару жүйесінің мекемесінде алкогольдік ішімдіктерді қолданғаны үшін жазаға тартылса, оның спирттік ішімдіктерді сату немесе ішу жүзеге асырылатын қоғамдық тамақтану орындарында болуына тыйым салатын әкімшілік шектеулерді қолдану мәселесін қарау орынды болады.

Шектеулерді белгілеу кезінде тұрғынжайдан кетуге тыйым салу, қадағалаудағы адамның еңбек міндеттерін орындауы жағдайларын қоспағанда, процестік заңнамада жергілікті уақыт бойынша сағат 22-ден сағат 6-ға дейінгі аралықта айқындалатын түнгі уақыт шегінде ғана белгіленуі мүмкін екенін соттар ескеруге тиіс.

Қаулыны орындайтын орган сот белгілеген шектеулердің шегінен шықпауға тиіс және азаматтардың құқықтарына (еңбек, сайлау, қоғамдық және тағы да басқа) қатысты өзге шектеулерге жол бермеуге тиіс.

Қадағалаудағы адам басқа елді мекенге уақытша барған кезде қадағалауды жүзеге асыратын ішкі істер органының жазбаша рұқсатын алуға міндетті.

14. Әкімшілік қадағалауды белгілеу, мерзімін ұзарту, әкімшілік қадағалауды тоқтату туралы ұсынуларды және әкімшілік қадағалауды тоқтату туралы өтінішхатты қарау кезінде сот отырысының хаттамасы жүргізіледі. Хаттама ҚПК-нің 347-бабына сәйкес компьютерлік, электрондық (аудио-, бейнетіркеуді қоса алғанда), машинада жазу не қолмен жазу тәсілімен жасалады.

Сот отырысы барысын тіркеу ҚПК-нің 347-1-бабына сәйкес аудио-, бейнежазба құралдарының көмегімен жүзеге асырылады.

Іске қатысатын адамдардың өтінішхаты бойынша сот аудио-, бейнежазбаның көшірмесін немесе сот отырысының хаттамасын ұсынады.

Қағаз жеткізгіште жасалған хаттамада, егер ҚПК-нің 347-бабы үшінші бөлігінде көрсетілген мәліметтерден бөлек сот талқылауының аудио-бейне жазбасы қолданылмаса, сот отырысына келген ішкі істер органы өкілінің, өзіне қатысты әкімшілік қадағалауды белгілеу туралы мәселе шешілетін сотталған адамның, процеске басқа да қатысушылардың түсініктемелері мен пікірлері, сондай-ақ соттың барлық әрекеттері, оның ішінде адамның қорғану және сот қаулысына шағым жасау құқығын түсіндіру туралы әрекеттері көрсетілуі тиіс.

Сот отырысының хаттамасымен танысу, оған ескертулер беру және сот отырысының аудио-, бейнежазбасына, сот отырысының қысқаша хаттамасына және қағаз жеткізгіште дайындалған сот отырысының хаттамасына ескертулерді қарау тәртібі ҚПК-нің 348, 348-1, 349-баптарында көзделген қағидалар бойынша жүзеге асырылады.

15. Сот әкімшілік қадағалаудың мерзімі ішінде ішкі істер органының уәжді ұсынуы немесе қадағалаудағы адамның өтінішхаты негізінде, қадағалаудағы адамның өмір салты мен мінез-құлқы туралы, оның әкімшілік шектеулерді сақтауы туралы мәліметтерді ескере отырып, әкімшілік шектеулердің күшін ішінара жоюы, оларды қысқартуы немесе қадағалаудағы адамға бұрын белгіленген әкімшілік шектеулерді толықтыруы мүмкін.

Бұл ретте сот істің нақты мән-жайларын ескере отырып, өз қарауы бойынша ішкі істер органының ұсынуында көрсетілмеген әкімшілік шектеулерді белгілеуге, сондай-ақ алып тастау туралы өтініш беруші өтінішхат бермеген әкімшілік шектеулердің күшін жою туралы шешім қабылдауға құқылы.

16. Әкімшілік қадағалаудағы адамдарға олардың құқықтарын және белгіленген шектеулерді сақтау жөніндегі міндеттерін түсіндіру, сондай-ақ бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарға сот белгілеген әкімшілік қадағалаудан жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескерту ішкі істер органдарына жүктеледі.

Әкімшілік қадағалауды ішкі істер органдары жүзеге асырады, олардың қызеткерлерінің құқықтары мен міндеттерінің толық тізбесі Заңның 12 және 13-баптарында белгіленген.

17. Әкімшілік қадағалау мынадай жағдайларда:

егер әкімшілік қадағалау уақтылы ұзартылмаса, оның белгіленген мерзімі өткен соң;

қадағалаудағы адам сотталғандығын өтеген немесе одан сотталғандығы алып тасталған жағдайда;

қадағалаудағы адамның мамандандырылған емдеу-профилактикалық мекемелерге мәжбүрлеп емдеуге жіберілуіне байланысты;

қадағалаудағы адамның бас бостандығынан айыруға сотталуына байланысты;

қадағалаудағы адамның қайтыс болуына байланысты тоқтатылады.

Көрсетілген негіздер бойынша әкімшілік қадағалауды тоқтату туралы мәселені шешу соттың құзыретіне кірмейтіндігін назарға алған жөн. Мұндай жағдайларда әкімшілік қадағалауды тоқтату туралы шешімді қадағалаудағы адам есепте тұрған ішкі істер органы қабылдайды.

Егер Заңның 14-бабының а), в), г), д) және е) тармақшаларында көзделген мән-жайлар әкімшілік қадағалауды ұзарту туралы істі қарау барысында анықталса, сот іс жүргізуді тоқтатуға тиіс.

Қадағалаудағы адам бас бостандығынан айырумен байланысты емес жазаға сотталған жағдайда әкімшілік қадағалауды қолдану тоқтатылмайды.

18. Егер қадағалаудағы адамның әкімшілік шектеулерді адал сақтайтыны, оған сот жүктеген міндеттерді орындайтыны анықталса, еңбек қызметінің орны және (немесе) тұрғылықты не тұратын жері бойынша оған жақсы мінездеме берілсе, ішкі істер органы бастығының уәжді ұсынуы негізінде не қадағалаудағы адамның өтінішхаты бойынша әкімшілік қадағалау соттың қаулысымен мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.

Өзіне қатысты әкімшілік қадағалау белгіленген адам сотқа өзіне қатысты белгіленген шектеулердің күшін толық немесе ішінара жою туралы өтінішхат мәлімдеуге құқылы.

19. Өзіне қатысты әкімшілік қадағалау мерзімінен бұрын не мерзімі өткен соң тоқтатылған адам, егер бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған кезден бастап сотталғандығын өтеу мерзімдері өтпесе не сотталғандығы алып тасталмаса, Заңның 2-бабының "в)" тармақшасына сәйкес қайтадан әкімшілік қадағалауға алынуы мүмкін.

Сотталғандығын өтеу мерзімі өткен не сотталғандығы алып тасталған кезде, оған қатысты әкімшілік қадағалауды белгілеу туралы ұсыну уақтылы енгізілгеніне қарамастан, соттың қаулы шығару сәтіне ол қанағаттандыруға жатпайды.

Әкімшілік қадағалау мерзімі ұзартылғаннан кейін белгіленген шектеулерді алғаш рет бұзған адам ӘҚБтК-нің 480-бабының бірінші бөлігі бойынша жауаптылыққа тартылуға жатады.

20. Әкімшілік қадағалау белгіленген адамның, оның қорғаушысының шағымы, сондай-ақ прокурордың өтінішхаты бойынша судьяның әкiмшiлiк қадағалауды белгілеу туралы қаулысының күшін жоғары тұрған сот жоюы немесе өзгертуi мүмкiн.

Сот әкімшілік қадағалау белгіленген адамға сот қаулысының көшірмесін қолхат ала отырып, бес тәуліктен кешіктірмей табыс етуге міндетті.

21. Қазақстан Республикасының әкімшілік қадағалау туралы заңнамасын бұзумен байланысты әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді және әкімшілік қадағалаудан жалтару туралы қылмыстық істерді қарау кезінде соттар басқа мән-жайлармен қатар әкімшілік қадағалауды белгілеу мен мерзімін ұзартудың заңдылығын тексеруі тиіс.

Сот белгілеген шектеулерді немесе әкімшілік қадағалау қағидаларын бұзуға жол берген, өзіне қатысты соттың әкімшілік қадағалауды белгілеу, ұзарту туралы заңды күшіне енген қаулысы бар адам ғана ҚК-нің 431-бабы және ӘҚБтК-нің 480-бабы бойынша жауаптылыққа тартылуы мүмкін.

Әкімшілік қадағалаудың белгіленген шектеулеріне және қағидаларына қатысты емес өзге бұзушылықтарды жасау адамды ӘҚБтК-нің 480-бабы бойынша әкімшілік жауаптылыққа тарту үшін негіз болып табылмайды.

Әкімшілік қадағалау туралы заңнаманы бұзумен байланысты ӘҚБтК-нің 480-бабы бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қараған кезде сот істің басқа мән-жайларымен қатар қадағалаудағы адамның белгіленген шектеулерді сақтамауына әсер еткен сол немесе өзге бұзушылықтың себептері мен уәждері (қадағалаудағы адамның кенеттен қатты науқастануы, оның жақын туысының қайтыс болуы немесе ауруы және басқа да себептер) туралы дәлелдерін тексеруге міндетті.

Қазақстан Республикасының әкімшілік қадағалау туралы заңнамасын бұзу туралы іс қозғалған адам оның кінәсі ӘҚБтК-де көзделген тәртіппен дәлелденге және соттың заңды күшіне енген қаулысымен белгіленге дейін кінәсіз деп есептеледі.

22. Қадағалаудағы адамның бас бостандығынан айыру орындарынан босатылғаннан кейін таңдап алған тұрғылықты жеріне демалыс және мереке күндерін есептемегенде, бес тәулік ішінде бармағаны үшін, сондай-ақ бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған қадағалаудағы адамның тұрғылықты жерін өз еркімен тастап кеткені үшін ҚК-нің 431-бабы бойынша қылмыстық жауаптылық осы әрекеттер әкімшілік қадағалаудан жалтару мақсатында жасалған жағдайда ғана болады.

Егер қадағалаудағы адам ішкі істер органдарының бақылауынан шығу ниеті болмай, бас бостандығынан айыру орындарынан босатылғаннан кейін табиғи немесе техногендік сипаттағы төтенше жағдайға, көлік қатынасының уақытша болмауына, осы адамның ауыр науқасына және басқа да белгілі себептерге байланысты, таңдап алған тұрғылықты жеріне белгіленген мерзімде бара алмаса, іс-әрекет қылмыстық жазаланатын әрекет болып табылмайды.

Сонымен қатар қадағалаудағы адамның әкімшілік қадағалаудан жалтару мақсатынсыз тұрғылықты жерінен өз бетiмен кетіп қалу әрекетінде ҚК-нің 431-бабында көзделген қылмыстық құқық бұзушылық құрамы болмайды және ол ӘҚБтК-нің 480-бабы бойынша әкімшілік жауаптылыққа ғана әкеп соғады.

Қадағалаудағы адамның әкімшілік қадағалаудан жалтару мақсаты ҚК-нің 431-бабында көзделген қылмыстық құқық бұзушылық құрамының субъективтік жағының міндетті белгісі ретінде іс бойынша тиісінше дәлелденуі тиіс. Қадағалаудағы адамның осындай мақсатының болуы туралы оның тұрғылықты жерінен өз бетімен белгілі бір себептерсіз ұзақ мерзімге кетіп қалуы, қадағалаушы органнан тұрғылықты жерінен тыс өзінің болған жерін қасақана жасыруы, өңір мен елдің шегінен шығуы және т.б. куәландыруы мүмкін.

23. Соттар бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамға белгіленген әкімшілік қадағалаудан жалтарғаны үшін жазаны тағайындаған кезде сотталушыда жұмысының бар-жоғын, оның денсаулығының жағдайын, отбасы жағдайын, оның жеке басын сипаттайтын және оған бас бостандығынан айырудан басқа қылмыстық заңның санкциясында көзделген қылмыстық жазаның өзге шараларын қолдануға мүмкіндік беретін басқа да мән-жайларды ескеруі керек.

24. "Әкімшілік қадағалау жөніндегі заңнаманы қолданудың сот тәжірибесі туралы" Қазақтан Республикасы Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 20 маусымдағы № 3 нормативтік қаулысының күші жойылды деп танылсын.

25. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы	Ж. Асанов
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы, жалпы отырыс хатшысы	Г. Әлмағамбетова