О некоторых вопросах санкционирования мер пресечения

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 24 января 2020 года № 1.

В целях обеспечения единообразия судебной практики санкционирования мер пресечения пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет дать следующие разъяснения.

1. При производстве по уголовным делам санкционированию судом подлежат меры пресечения в виде содержания под стражей, домашнего ареста, залога.

Рассмотрение ходатайств о санкционировании меры пресечения относится на стадии досудебного производства к компетенции следственных судей. В случае подачи сторонами жалобы и (или) ходатайства пересмотр постановлений следственного судьи о санкционировании меры пресечения осуществляется судьей соответствующего областного или приравненного к нему суда.

Вопросы избрания, отмены, изменения, продления меры пресечения на судебных стадиях относятся к компетенции суда, рассматривающего уголовное дело.

2. При принятии решения о санкционировании меры пресечения, а также продлении ее срока следственному судье необходимо обеспечивать соблюдение прав подозреваемого, обвиняемого, гарантированных статьей 16 Конституции Республики Казахстан (далее - Конституция), провозглашенных статьей 9 Международного пакта о гражданских и политических правах (Нью-Йорк, 16 декабря 1966 года, ратифицирован Законом Республики Казахстан от 28 ноября 2005 года № 91, вступил в силу для Республики Казахстан 24 апреля 2006 года) и предусмотренных нормами Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - УПК).

3. Решение о санкционировании меры пресечения в виде содержания под стражей принимает следственный судья по месту производства досудебного расследования или по месту задержания подозреваемого, а в случаях, предусмотренных главой 57 УПК, по месту нахождения органа, направившего ходатайство в суд.

Дальнейшее продление срока содержания под стражей подлежит рассмотрению следственным судьей по месту проведения досудебного расследования.

4. По итогам рассмотрения ходатайства о санкционировании меры пресечения в виде содержания под стражей подозреваемого, обвиняемого следственный судья выносит одно из постановлений, предусмотренных частью седьмой статьи 148 УПК.

Согласно пункту 3) части седьмой статьи 148 УПК в случае отказа в санкционировании содержания под стражей следственный судья вправе избрать иную меру пресечения, предусмотренную частью первой статьи 137 УПК. При отсутствии оснований для избрания иной меры пресечения следственный судья выносит постановление об отказе в санкционировании содержания под стражей.

5. Основаниями для применения меры пресечения являются такие фактические обстоятельства, которые свидетельствуют о реальной возможности совершения подозреваемым, обвиняемым действий, перечисленных в части первой статьи 136 УПК. При отсутствии таких оснований мера пресечения не может быть избрана.

Кроме того, мера пресечения избирается с учетом обстоятельств, предусмотренных частью первой статьи 138 УПК.

Судам следует учитывать, что в соответствии с частью второй статьи 138 УПК тяжесть совершенного преступления не может являться единственным основанием для избрания меры пресечения в виде содержания под стражей, за исключением преступлений, перечень которых приведен в части второй статьи 136 УПК.

6. Не допускается применение меры пресечения в виде содержания под стражей в отношении лица, подозреваемого, обвиняемого в совершении уголовных правонарушений, перечисленных в части третьей статьи 136 УПК, за исключением случаев, когда это лицо подозревается в совершении преступления в составе организованной группы или преступного сообщества (преступной организации) либо пыталось скрыться или скрылось от органов уголовного преследования или суда.

Если лицо подозревается, обвиняется в совершении не только преступления в сфере экономической деятельности, но и другого преступления, предусмотренного Особенной частью Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее - УК), не исключающего применение содержания под стражу, судья вправе при наличии к тому оснований избрать этот вид меры пресечения.

Сноска. Пункт 6 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. В соответствии с частью первой статьи 147 УПК содержание под стражей подозреваемого, обвиняемого, подсудимого в совершении преступлений небольшой и средней тяжести, за которое законом предусмотрено наказание в виде лишения свободы на срок менее пяти лет, может быть применено в исключительных случаях при наличии обстоятельств, указанных в пунктах с 1) по 7) части первой статьи 147 УПК.

При этом необходимо учитывать следующее:

наличие постоянного места жительства в иной административно-территориальной единице, отличной от места совершения преступления, нельзя расценивать как отсутствие постоянного места жительства на территории Республики Казахстан;

под не установлением личности понимается отсутствие документов, перечень которых приведен в Примечании к статье 300 УПК;

о нарушении ранее избранной меры пресечения или меры процессуального принуждения органом досудебного расследования должны быть предоставлены сведения, свидетельствующие об этом, например, находясь под подпиской о невыезде и надлежащем поведении, подозреваемый, обвиняемый без уважительных причин не явился по вызову органа, ведущего уголовный процесс, изменил место жительства без уведомления органа досудебного расследования и т.п.;

о том, что лицо может скрыться от органа уголовного преследования или суда могут свидетельствовать, например, подтвержденные факты продажи принадлежащего ему на праве собственности имущества, приобретения проездных билетов с целью выезда за пределы места жительства и страны, снятие с регистрационного учета по месту жительства, снятие с воинского учета, наличие гражданства иностранного государства, отсутствие на территории Республики Казахстан постоянного места жительства, работы, семьи, наличие за рубежом источника дохода, финансовых (имущественных) ресурсов и т.п.;

подозрение (обвинение) лица в совершении преступления в составе преступной группы или преступного сообщества должно подтверждаться конкретными доказательствами всех признаков этих преступлений, установленных соответствующими пунктами статьи 3 УК и пунктом 11 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 21 июня 2001 года № 2 "О некоторых вопросах применения судами законодательства об ответственности за бандитизм и другие уголовные правонарушения, совершенные в соучастии".

имеющими судимость за ранее совершенное тяжкое или особо тяжкое преступление следует считать лиц, в отношении которых имеются не снятые и не погашенные в установленном законом порядке судимости, подтвержденные сведениями из Комитета по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокуратуры Республики Казахстан;

данными, свидетельствующими о продолжении подозреваемым, обвиняемым преступной деятельности, являются сведения, полученные в ходе оперативно-розыскных и следственных мероприятий, указывающие на то, что лицо продолжает заниматься преступной деятельностью, угрожает участникам уголовного судопроизводства, соучастникам преступления, а также особенности личности, свидетельствующие о склонности к совершению новых уголовных правонарушений.

Обстоятельства, предусмотренные пунктами с 1) по 7) части первой статьи 147 УПК, являются лишь условиями, при которых возможно избрание меры пресечения в виде содержания под стражей.

Сноска. Пункт 7 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. Орган, ведущий уголовный процесс, в соответствии с требованиями статей с 136 по 140 УПК принимает решение о применении одной из мер пресечения, перечисленных в части первой статьи 137 УПК.

В соответствии с требованиями части второй статьи 140 УПК, части второй статьи 147 УПК орган, ведущий уголовный процесс, выносит постановление о применении меры пресечения и о возбуждении ходатайства перед следственным судом о даче санкции на применение избранной меры пресечения. В постановлении органа досудебного расследования должен быть указан срок содержания под стражей, домашнего ареста.

В случае истечения сроков задержания и содержания под стражей, предусмотренных частью четвертой статьи 131, статьей 151 УПК, подозреваемый, обвиняемый в соответствии с требованиями части второй статьи 133 и части пятой статьи 151 УПК подлежит немедленному освобождению.

9. Санкционирование меры пресечения в виде содержания под стражей допускается после проверки судом обоснованности подозрения лица в совершении преступления. В этой связи ходатайство органа уголовного преследования и приобщенные к нему материалы должны содержать сведения, указывающие на подозрение в совершении преступления именно этим лицом.

Под обоснованным подозрением следует понимать совокупность фактических данных, свидетельствующих о возможном совершении преступления конкретным лицом.

К таким фактическим данным относятся: лицо застигнуто при совершении преступления или непосредственно после его совершения; потерпевший или очевидцы указали на данное лицо как на совершившее преступление; на данном лице или его одежде, при нем или в его жилище обнаружены следы преступления и т.п.

При проверке обоснованности подозрения лица в совершении преступления следственным судьям необходимо учитывать, действительно ли имело место событие преступления, имеются ли достаточные данные, указывающие на наличие признаков состава уголовного правонарушения и вероятность его совершения этим лицом.

10. Проверяя обоснованность подозрения лица в совершении преступления, суд не вправе обсуждать вопрос о виновности лица и об оценке доказательств. При проверке обоснованности подозрения суд устанавливает достоверность представленных органом досудебного расследования доказательств и их достаточность для выдвижения в отношении лица обоснованного подозрения. Проверка обоснованности подозрения включает в себя также и проверку соответствия описания события преступления в материалах дела и примененной статьи Особенной части УК при его квалификации.

Оставление судьей без проверки обоснованности подозрения лица в совершении преступления должно расцениваться как существенное нарушение уголовно-процессуального закона, влекущее отмену постановления о санкционировании меры пресечения в виде содержания под стражей.

Обоснованность подозрения лица в совершении преступления проверяется следственным судьей на всем протяжении досудебного расследования, в том числе и при разрешении вопроса о продлении срока содержания под стражей, за исключением продления его срока в период ознакомления с материалами дела.

Сноска. Пункт 10 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Рассмотрение следственным судьей ходатайства о санкционировании меры пресечения в виде содержания под стражей в отсутствие подозреваемого, обвиняемого допускается только в случаях объявления их в розыск или нахождения вне пределов Республики Казахстан и уклонения от явки в орган, ведущий уголовный процесс, при надлежащем уведомлении о времени и месте судебного заседания.

Вместе с материалами, предоставляемыми в суд на санкционирование меры пресечения в виде содержания под стражей, орган уголовного преследования обязан вынести постановление об объявлении лица в розыск, с предоставлением доказательств его уклонения от явки в орган уголовного преследования (например, данные о пересечении подозреваемым, обвиняемым государственной границы Республики Казахстан, отсутствие в течение длительного времени по месту жительства и т.п.).

Орган, ведущий уголовный процесс, обязан надлежаще и своевременно уведомить подозреваемого, обвиняемого, а также его защитника о времени и месте судебного заседания по рассмотрению ходатайства о санкционировании меры пресечения в виде содержания под стражей по его последнему известному месту жительства.

При рассмотрении следственным судьей ходатайства о санкционировании содержания под стражей в отсутствие подозреваемого, обвиняемого участие защитника в судебном заседании является обязательным.

Сноска. Пункт 11 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Следственный судья в постановлении о заочном санкционировании меры пресечения в виде содержания под стражей должен указать, что в случае доставления задержанного в учреждение начальник места содержания под стражей должен незамедлительно уведомить об этом орган или лицо, в производстве которого находится уголовное дело, и надзирающего прокурора.

Лицо, в отношении которого мера пресечения в виде содержания под стражей была санкционирована следственным судьей заочно, после его задержания доставляется незамедлительно к следственному судье по месту производства досудебного расследования для рассмотрения вопроса об обоснованности применения содержания под стражей.

Период доставления подозреваемого, обвиняемого в специальное учреждение, обеспечивающее временную изоляцию от общества, и к следственному судье включается в срок содержания под стражей.

Если незамедлительное доставление задержанного лица к следственному судье по месту производства досудебного расследования является затруднительным или потребует длительного времени, то рассмотрение вопроса о проверке обоснованности применения содержания под стражей, санкционированного заочно, может быть осуществлено следственным судьей по месту задержания лица.

Рассмотрение вопроса об обоснованности содержания под стражей, санкционированного следственным судьей заочно, проводится по правилам статьи 148 УПК в судебном заседании с участием прокурора, подозреваемого, защитника в течение восьми часов с момента поступления ходатайства.

13. В соответствии с требованиями части пятой статьи 48 УПК срок содержания под стражей исчисляется с момента фактического задержания, в связи с чем в постановлении о санкционировании меры пресечения в виде содержания под стражей следует указывать: начало исчисления этого срока с точностью до минуты; срок, на который санкционируется данная мера пресечения; время окончания этого срока с точностью до минуты.

Наряду со сроком задержания в срок содержания под стражей засчитывается срок:

принудительного нахождения в психиатрической или иной медицинской организации в стационарных условиях по решению суда в соответствии с частью шестой статьи 152 УПК;

содержания под стражей выданного (экстрадированного) лица Республике Казахстан и его этапирования в соответствии со статьей 584 УПК с момента пересечения им государственной границы Республики Казахстан.

Время задержания и содержания выдаваемого Республике Казахстан лица под стражей на территории иностранного государства, а также его этапирования засчитывается судом в общий срок содержания его под стражей при назначении наказания, исходя из требований части второй статьи 584 УПК.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13-1. Исчисление срока содержания под стражей подсудимого при производстве дела в суде осуществляется в соответствии с частью второй статьи 342 УПК с даты поступления дела в суд. Независимо от приостановления производства по делу, отложения судебного разбирательства, передачи дела из одного суда в другой суд в связи с изменением подсудности общий срок содержания подсудимого под стражей при производстве в суде исчисляется со дня первого поступления дела в суд и до вынесения приговора и не может превышать сроки, предусмотренные частями второй и третьей статьи 342 УПК.

После истечения указанных в частях второй и третьей статьи 342 УПК сроков содержания под стражей суд должен изменить подсудимому меру пресечения на домашний арест или иную меру пресечения.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 13-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. В силу частей первой, третьей статьи 541 УПК содержание под стражей в качестве меры пресечения в отношении несовершеннолетнего подозреваемого, обвиняемого может применяться лишь в исключительных случаях только при подозрении его в тяжком или особо тяжком преступлении. Срок содержания несовершеннолетнего под стражей в ходе досудебного производства не может превышать шести месяцев.

Следственный судья при рассмотрении ходатайства о санкционировании меры пресечения в виде содержания под стражей обязан обсудить возможность определения такой меры, как отдача несовершеннолетнего подозреваемого, обвиняемого под присмотр в порядке, предусмотренном статьей 144 УПК.

15. При рассмотрении ходатайства о продлении срока содержания под стражей следственному судье следует учитывать не только соблюдение сроков, установленных статьей 151 УПК, но и устанавливать конкретные обстоятельства, свидетельствующие о необходимости дальнейшего содержания под стражей, выяснять не отпали и не изменились ли обстоятельства, послужившие основанием для санкционирования данной меры пресечения.

Следственный судья, продлевая срок содержания под стражей по мотиву необходимости производства дополнительных следственных действий, обязан проверить обоснованность доводов органа досудебного расследования о продолжении проведения следственных действий.

В случае, когда ходатайство о продлении срока содержания под стражей возбуждается перед следственным судом неоднократно и по мотивам необходимости выполнения следственных действий, указанных в предыдущих ходатайствах, судья обязан выяснять причины, по которым они не были произведены.

В постановлении следственного судьи о продлении срока содержания под стражей должны быть указаны срок, на который продлена данная мера пресечения, а также время окончания этого срока с точностью до минуты.

Истечение срока содержания подозреваемого под стражей само по себе не является основанием для его продления. Орган досудебного расследования обязан предоставить суду доказательства, подтверждающие основания для продления срока содержания под стражей.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными постановлениями Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. В соответствии с частью седьмой статьи 152 УПК срок нахождения подозреваемого под стражей в период ознакомления с материалами уголовного дела определяется следственным судьей с учетом объема уголовного дела, количества участвующих в деле лиц и иных обстоятельств, влияющих на время ознакомления с делом.

Содержание под стражей подозреваемого в период ознакомления его и защитника с материалами уголовного дела санкционируется и продлевается следственным судьей в порядке, предусмотренном статьями 148, 151 УПК.

Решение следственного судьи о продлении срока содержания подозреваемого, обвиняемого под стражей должно обосновываться фактическими данными, подтверждающими необходимость сохранения этой меры пресечения. Указание на продолжающееся ознакомление обвиняемого и его защитника с материалами дела в качестве единственного основания для продления срока содержания под стражей является недопустимым.

Если следственный судья установит, что следователь не организовал в разумные сроки процесс ознакомления подозреваемого, обвиняемого и защитника с материалами уголовного дела, то он вправе отказать в продлении срока содержания под стражей.

17. Домашний арест применяется в порядке, предусмотренном статьей 147 УПК, в целях обеспечения надлежащего поведения подозреваемого, обвиняемого, предупреждения воспрепятствования объективному расследованию и разбирательству дела в суде, уклонения от явки в орган, ведущий уголовный процесс, и в суд, предупреждения преступной деятельности.

При избрании данной меры пресечения органом, ведущим уголовный процесс, проверяется наличие условий, позволяющих избрать домашний арест, когда полная изоляция лица не вызывается необходимостью или нецелесообразна с учетом возраста, состояния здоровья, семейного положения, наличия малолетних детей и других обстоятельств.

18. В постановлении о санкционировании домашнего ареста следственный судья должен указать местонахождение жилища, в котором подозреваемому или обвиняемому следует находиться, конкретные ограничения, предусмотренные частью второй статьи 146 УПК, применяемые к подозреваемому, обвиняемому, а также орган или должностное лицо, осуществляющее надзор.

Под жилищем в соответствии с пунктом 28) статьи 2 Закона Республики Казахстан от 16 апреля 1997 года № 94 "О жилищных отношениях" понимается отдельная жилая единица (индивидуальный жилой дом, квартира, комната в общежитии), предназначенная и используемая для постоянного проживания, отвечающая установленным строительным, санитарным, экологическим, противопожарным и другим обязательным нормам и правилам.

19. При санкционировании домашнего ареста судам следует учитывать, что ограничение свободы передвижения подозреваемого, обвиняемого и запреты, предусмотренные частью второй статьи 146 УПК, должны применяться в разумных пределах.

Ограничения не должны препятствовать лицу контактам с членами семьи, общению со своим защитником, осуществлению жизненно необходимых действий, например, получение медицинской помощи и т.п.

Домашний арест может применяться по месту фактического проживания подозреваемого, обвиняемого в другом регионе Казахстана, не являющегося местом совершения преступления или производства досудебного расследования.

Срок домашнего ареста исчисляется с момента вынесения судом постановления о санкционировании.

В случае задержания лица в порядке статьи 128 УПК данный срок засчитывается в срок домашнего ареста.

20. Залог в соответствии с частью второй статьи 145 УПК применяется только с санкции следственного судьи или по постановлению суда.

Залог может быть применен по постановлению судьи областного или приравненного к нему суда по результатам рассмотрения жалобы в порядке статьи 107 УПК, а также по постановлению суда по находящемуся в производстве уголовному делу в порядке части первой статьи 342 УПК.

21. При отсутствии оснований для удовлетворения ходатайства лица, осуществляющего досудебное расследование о санкционировании меры пресечения в виде содержания под стражей, следственный судья вправе избрать меру пресечения в виде залога, предметом которого могут являться денежные средства, ценности, движимое и недвижимое имущество.

При удовлетворении ходатайства о санкционировании меры пресечения в виде содержания под стражей суд одновременно обязан в постановлении определить размер залога, за исключением случаев, указанных в части девятой статьи 148 УПК.

О внесении залога на основании постановления следственного судьи, вынесенного в порядке части восьмой статьи 148 УПК, лицо, осуществляющее досудебное расследование, незамедлительно извещает начальника места содержания под стражей. Получив документ о внесении залога, начальник места содержания под стражей обязан незамедлительно принять меры к освобождению подозреваемого, обвиняемого из-под стражи, о чем в обязательном порядке уведомляет лицо, осуществляющее досудебное расследование, следственного судью и надзирающего прокурора в соответствии с частью восьмой статьи 145 УПК.

Выводы о том, что подозреваемый (обвиняемый) будет препятствовать судопроизводству или скроется от следствия и суда либо продолжит преступную деятельность, должны быть подкреплены достаточными доказательствами и мотивированы должным образом как в ходатайстве лица, осуществляющего досудебное расследование, так и в постановлении следственного судьи о санкционировании меры пресечения в виде содержания под стражей по основанию, предусмотренному пунктом 3) или 4) части девятой статьи 148 УПК.

Сноска. Пункт 21 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

22. Размер залога определяется судом с учетом тяжести подозрения, личности подозреваемого, обвиняемого, характера преступного деяния, имущественного положения залогодателя и не может быть менее пределов, установленных частью третьей статьи 145 УПК.

В качестве залога с согласия залогодателя может быть предоставлено иное имущество, стоимость которого превышает максимальный размер залога по соответствующей категории преступления.

В случае санкционирования меры пресечения в виде залога в порядке части второй статьи 145 УПК, а также при изменении ранее избранной меры пресечения на залог следственный судья обязан установить размер и срок его внесения, предусмотренный частью четвертой статьи 145 УПК.

Если в установленный постановлением срок залог не внесен либо внесен, но в меньшем размере, чем определен следственным судьей, то в соответствии с частью четвертой статьи 145 УПК по ходатайству лица, осуществляющего досудебное расследование, следственный судья рассматривает вопрос об изменении залога на иную меру пресечения.

23. Если подозреваемый, обвиняемый не нарушил возложенные на него обязанности или нарушил по уважительной причине, но в отношении него применена более строгая мера пресечения, вынесен приговор или постановление о прекращении производства по уголовному делу, то предмет залога немедленно возвращается залогодателю.

Решение о возврате внесенного залога при применении более строгой меры пресечения принимает орган, ведущий уголовный процесс, с согласия прокурора.

При вынесении приговора, если залогодателями являются подозреваемый, обвиняемый, суд, рассматривая вопрос о судьбе залога при наличии гражданского иска, процессуальных издержек и иных имущественных взысканий, вправе по ходатайству прокурора принять решение об обращении взыскания на предмет залога либо его часть.

24. В случае неисполнения без уважительных причин подозреваемым, обвиняемым обязательств, обеспеченных залогом, прокурор направляет следственному судье ходатайство об обращении залога в доход государства, в котором должны быть приведены доказательства данного факта.

Следственный судья рассматривает ходатайство прокурора в порядке, предусмотренном статьей 56 УПК.

Когда такие обязательства не исполняются подсудимым, то вопрос об обращении залога в доход государства разрешается судом при вынесении приговора.

Обязательства, связанные с внесенным залогом, следует считать нарушенными, если подозреваемый или обвиняемый без уважительных причин уклонился от явки по вызову следователя, дознавателя или суда либо любым другим способом воспрепятствовал производству по уголовному делу или совершил новое уголовное правонарушение.

Следственному судье при рассмотрении вопроса о нарушении обязательств, связанных с внесенным залогом, необходимо проверять причины уклонения подозреваемого, обвиняемого, подсудимого от явки в орган досудебного расследования и в суд.

25. Согласно статье 4 Конституции настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня первого официального опубликования.

Председатель Верховного Суда Республики Казахстан	Ж. Асанов
Судья Верховного Суда Республики Казахстан, секретарь пленарного заседания	Г. Альмагамбетова

Бұлтартпау шараларын санкциялаудың кейбір мәселелері туралы

2020 жылғы 24 қаңтардағы № 1 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы

Ескерту. Нормативтік қаулының деректемелері жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 29.11.2024 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Бұлтартпау шараларын санкциялаудың сот практикасының біркелкілігін қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы мынадай түсіндірмелер беруге қаулы етеді.

1. Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу кезінде соттың санкциялауына күзетпен ұстау, үйқамақ, кепіл түріндегі бұлтартпау шаралары жатады.

Бұлтартпау шарасын санкциялау туралы өтінішхаттарды қарау сотқа дейінгі іс жүргізу сатысында тергеу судьяларының құзыретіне жатады. Тараптар шағым және (немесе) өтінішхат берген жағдайда тергеу судьясының бұлтартпау шарасын санкциялау туралы қаулыларын қайта қарауды тиісті облыстық немесе оған теңестірілген соттың судьясы жүзеге асырады.

Сот сатыларында бұлтартпау шарасын таңдау, оның күшін жою, өзгерту, ұзарту мәселелері қылмыстық істі қарайтын соттың құзыретіне жатады.

2. Бұлтартпау шарасын санкциялау, сондай-ақ оның мерзімін ұзарту туралы шешім қабылдау кезінде тергеу судьясы күдіктінің, айыпталушының Қазақстан Республикасы Конституциясының (бұдан әрі – Конституция) 16-бабында кепілдік берілген, Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің (Нью-Йорк, 1966 жылғы 16 желтоқсан, Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 28 қарашадағы № 91 Заңымен ратификацияланған, Қазақстан Республикасы үшін 2006 жылғы 24 сәуірде күшіне енген) 9-бабында жарияланған және Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) нормаларында көзделген құқықтарының сақталуын қамтамасыз етуі қажет.

3. Тергеу судьясы күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын санкциялау туралы шешімді сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүргізу орны немесе күдіктіні ұстау орны бойынша, ал ҚПК-нің 57-тарауында көзделген жағдайларда сотқа өтінішхатты жіберген органның орналасқан жері бойынша қабылдайды.

Тергеу судьясы күзетпен ұстау мерзімін одан әрі ұзартуды сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүргізу орны бойынша қарауға тиіс.

4. Күдіктіні, айыпталушыны күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын санкциялау туралы өтінішхатты қарау қорытындылары бойынша тергеу судьясы ҚПК-нің 148-бабының жетінші бөлігінде көзделген қаулылардың бірін шығарады.

ҚПК-нің 148-бабы жетінші бөлігінің 3) тармағына сәйкес күзетпен ұстауды санкциялаудан бас тартылған жағдайда тергеу судьясы ҚПК-нің 137-бабының бірінші бөлігінде көзделген өзге де бұлтартпау шарасын таңдауға құқылы. Өзге бұлтартпау шарасын таңдау үшін негіздер болмаған кезде тергеу судьясы күзетпен ұстауды санкциялаудан бас тарту туралы қаулы шығарады.

5. ҚПК-нің 136-бабының бірінші бөлігінде санамаланған әрекеттерді күдіктінің, айыпталушының іс жүзінде жасауы мүмкіндігін куәландыратын нақты мән-жайлар бұлтартпау шарасын қолдану үшін негіз болып табылады. Мұндай негіздер болмаған кезде бұлтартпау шарасы таңдалмауы тиіс.

Бұдан басқа бұлтартпау шарасы ҚПК-нің 138-бабының бірінші бөлігінде көзделген мән-жайлар ескеріле отырып таңдалады.

ҚПК-нің 138-бабының екінші бөлігіне сәйкес жасалған қылмыстың ауырлығы тізбесі, ҚПК-нің 136-бабының екінші бөлігінде келтірілген қылмыстарды қоспағанда, күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын таңдау үшін жалғыз негіз бола алмайтынын соттардың ескергені жөн.

6. ҚПК-нің 136-бабының үшінші бөлігінде санамаланған қылмыстық құқық бұзушылықтар жасады деп күдік келтірілген, айыпталған адам ұйымдасқан топтың немесе қылмыстық қоғамдастықтың (қылмыстық ұйымның) құрамында қылмыс жасады деп күдік келтірілген не қылмыстық қудалау органдарынан немесе соттан жасырынуға әрекеттенген немесе жасырынған жағдайларды қоспағанда, осы адамға қатысты күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын қолдануға жол берілмейді.

Егер адамға экономикалық қызмет саласындағы қылмысты ғана емес, күзетпен ұстауды қолдануды жоққа шығармайтын Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚК) Ерекше бөлігінде көзделген басқа да қылмысты жасады деп күдік келтірілсе, айып тағылса, судья оған негіздер болған кезде бұлтартпау шарасының осы түрін таңдауға құқылы.

Ескерту. 6-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

7. ҚПК-нің 147-бабының бірінші бөлігіне сәйкес заңда бес жылдан аз мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген онша ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыстарды жасады деген күдіктіні, айыпталушыны, сотталушыны күзетпен ұстау ҚПК-нің 147-бабы бірінші бөлігінің 1)-ден бастап 7)-ші қоса алғандағы тармақтарында көрсетілген мән-жайлар болған кезде ерекше жағдайларда қолданылуы мүмкін.

Бұл ретте мыналарды ескеру қажет:

қылмыс жасалған жерден өзге әкімшілік-аумақтық бірлікте тұрақты тұратын жерінің болуын Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын жерінің болмауы деп бағалауға болмайды;

жеке тұлғаның анықталмауы деп тізбесі ҚПК-нің 300-бабына ескертпеде келтірілген құжаттардың болмауы түсініледі;

сотқа дейінгі тергеп-тексеру органы бұрын таңдалған бұлтартпау шарасының немесе процестік мәжбүрлеу шарасының бұзылғанын, мысалы, ешқайда кетпеу және тиісті мінез-құлқы туралы қолхатпен жүрген күдіктінің, айыпталушының қылмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша дәлелді себептерсіз келмегендігін, тұрғылықты жерін сотқа дейінгі тергеп-тексеру органына хабарламай өзгерткендігін және т.б. куәландыратын мәліметтерді ұсынуға тиіс;

адамның қылмыстық қудалау органынан немесе соттан жасырынуы мүмкіндігі туралы, мысалы, өзіне меншік құқығымен тиесілі мүлікті сатудың, тұрғылықты жерінен және елден тысқары жерлерге шығу мақсатында жол жүру билеттерін сатып алудың, тұрғылықты жері бойынша тіркеу есебінен шығудың, әскери есептен шығудың, шет мемлекет азаматтығы болуының, Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұрғылықты жері, жұмысы, отбасы болмауының, шетелде табыс көзі, қаржылық (мүліктік) ресурстар болуының және т.б. расталған фактілері куәландыруы мүмкін;

адамға қылмыстық топтың немесе қылмыстық қоғамдастықтың құрамында қылмыс жасады деп күдік келтіру (айыптау) ҚК-нің 3-бабының тиісті тармақтарында және "Соттардың бандитизм және қылмыстық құқық бұзушылықтарға қатыса отырып, басқа қылмыстық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін жауапкершілік туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 21 маусымдағы № 2 нормативтік қаулысының 11-тармағында белгіленген осы қылмыстардың барлық белгілері нақты дәлелдермен расталуға тиіс;

бұрын жасалған ауыр немесе аса ауыр қылмыс үшін соттылығы бар деп Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитетінің мәліметтерімен расталған заңда белгіленген тәртіппен алынбаған және өтелмеген соттылығы бар адамдарды есептеген жөн;

күдіктінің, айыпталушының қылмыстық іс-әрекетті жалғастыруын куәландыратын деректер жедел-іздестіру және тергеу іс-шаралары барысында алынған, адамның қылмыстық іс-әрекетпен айналысуын жалғастыратынын, қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушыларға, қылмысқа сыбайлас қатысушыларға қауіп төндіретінін, сондай-ақ жаңа қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауға бейімділігін куәландыратын жеке адамның ерекшеліктерін көрсететін мәліметтер болып табылады.

ҚПК-нің 147-бабы бірінші бөлігінің 1)-ден бастап 7)-ші қоса алғандағы тармақтарында көзделген мән-жайлар күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын таңдау мүмкін болатын жағдайлар ғана болып табылады.

Бұлтартпау шарасын таңдау және санкциялау кезінде электрондық бақылау құралдарының болуы ескеріле отырып, онша қатаң емес бұлтартпау шарасын қолдану мүмкіндігін қарау қажет.

Ескерту. 7-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.11.2024 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

8. Қылмыстық процесті жүргізуші орган ҚПК-нің 136-дан бастап 140-ті қоса алғандағы баптарының талаптарына сәйкес ҚПК-нің 137-бабының бірінші бөлігінде санамаланған бұлтартпау шараларының бірін қолдану туралы шешім қабылдайды.

ҚПК-нің 140-бабы екінші бөлігінің, 147-бабы екінші бөлігінің талаптарына сәйкес қылмыстық процесті жүргізуші орган бұлтартпау шарасын қолдану туралы және тергеу сотының алдында таңдалған бұлтартпау шарасын қолдануға санкция беру туралы өтінішхат қозғау туралы қаулы шығарады. Сотқа дейінгі тергеп-тексеру органының қаулысында күзетпен ұстау, үйқамақ мерзімі көрсетілуге тиіс.

ҚПК-нің 131-бабының төртінші бөлігінде, 151-бабында көзделген ұстау және күзетпен ұстау мерзімдері аяқталған жағдайда, күдікті, айыпталушы ҚПК-нің 133-бабы екінші бөлігінің және 151-бабы бесінші бөлігінің талаптарына сәйкес дереу босатылуға жатады.

9. Күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын санкциялауға сот адамға қылмыс жасады деп күдік келтіру негізділігін тексергеннен кейін жол беріледі. Осыған байланысты қылмыстық қудалау органының өтінішхатында және оған қоса тіркелген материалдарда дәл осы адамның қылмыс жасады деген күдікті көрсететін мәліметтер болуға тиіс.

Негізді күдік деп нақты адамның қылмыс жасауы мүмкін екендігін куәландыратын нақты деректер жиынтығын түсіну керек.

Мұндай нақты деректерге: адам қылмыс жасаған кезде немесе тікелей оны жасағаннан кейін ұсталған; жәбірленуші немесе куәгерлер осы адамды қылмыс жасады деп көрсеткен; осы адамда немесе оның киімінде, онда немесе оның тұрғынжайында қылмыс іздері және т. б. табылған деректер жатады.

Адамға қылмыс жасады деген күдік келтірудің негізділігін тексеру кезінде тергеу судьялары қылмыс оқиғасының шын мәнінде орын алғанын, қылмыстық құқық бұзушылық құрамы белгілерінің бар-жоғын және оны осы адамның жасау ықтималдығын көрсететін жеткілікті деректердің бар-жоғын ескеруі қажет.

10. Адамға қылмыс жасады деген күдік келтірудің негізділігін тексере отырып, сот адамның кінәлілігі мен дәлелдемелерді бағалау туралы мәселені талқылау құқылы емес. Сот күдіктің негізділігін тексеру кезінде дәлелдерді және қорғау тарапы ұсынған материалдарды ескере отырып, сотқа дейінгі тергеп-тексеру органы ұсынған дәлелдемелердің дұрыстығын және адамға қатысты күдік келтіру үшін олардың жеткілікті екендігін анықтайды. Күдік келтірудің негізділігін тексеру іс материалындағы қылмыс оқиғасы сипатталуының және оны саралау кезінде ҚК-нің Ерекше бөлігінің қолданылған бабына сәйкестігін тексеруді де қамтиды.

Судьяның адамға қылмыс жасады деген күдік келтірудің негізділігін тексермей қалдыруы күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын санкциялау туралы қаулының күшін жоюға әкеп соғатын қылмыстық-процестік заңды елеулі түрде бұзу ретінде бағалануға тиіс.

Тергеу судьясы адамға қылмыс жасады деген күдік келтірудің негізділігін, оны іс материалдарымен таныстыру кезеңіндегі мерзімді ұзартуды қоспағанда, сотқа дейінгі тергеп-тексерудің барлық кезеңінде, оның ішінде күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы мәселені шешу кезінде де тексереді.

Ескерту. 10-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.11.2024 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

11. Тергеу судьясының күдіктінің, айыпталушының қатысуынсыз күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын санкциялау туралы өтінішхатты қарауына оларға іздеу жарияланған немесе Қазақстан Республикасынан тысқары жерде болған және сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісінше хабардар етілген кезде қылмыстық процесті жүргізуші органға келуден жалтарған жағдайларда ғана жол беріледі.

Қылмыстық қудалау органы күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын санкциялау үшін сотқа берілетін материалдармен бірге қылмыстық қудалау органына келуден жалтарған дәлелдемелерді (мысалы, күдіктінің, айыпталушының Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасынан өтуі туралы деректер, тұрғылықты жері бойынша ұзақ уақыт бойы болмауы және т.б.) бере отырып, адамға іздеу жариялау туралы қаулы шығаруға міндетті.

Қылмыстық процесті жүргізуші орган күдіктіні, айыпталушыны, сондай-ақ оның қорғаушысын күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын санкциялау туралы өтінішхатты қарау жөніндегі сот отырысының уақыты мен орны туралы оның соңғы белгілі тұрғылықты жері бойынша тиісінше және уақтылы хабардар етуге міндетті.

Тергеу судьясы күдіктінің, айыпталушының қатысуынсыз күзетпен ұстауды санкциялау туралы өтінішхатты қараған кезде қорғаушының сот отырысына қатысуы міндетті болып табылады.

Ескерту. 11-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

12. Тергеу судьясы күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын сырттай санкциялау туралы қаулыда ұсталған адамды мекемеге жеткізген жағдайда күзетпен ұстау орнының бастығы бұл туралы қылмыстық істі жүргізіп отырған органды немесе адамды және қадағалаушы прокурорды дереу хабардар етуге тиіс екенін көрсетуге тиіс.

Тергеу судьясы күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын сырттай санкциялаған адам ұсталғаннан кейін күзетпен ұстауды қолданудың негізділігі туралы мәселені қарау үшін ол сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізілетін жердегі тергеу судьясына дереу жеткізіледі.

Күдіктіні, айыпталушыны қоғамнан уақытша оқшаулауды қамтамасыз ететін арнайы мекемеге және тергеу судьясына жеткізу кезеңі күзетпен ұстау мерзіміне қосылады.

Егер ұсталған адамды сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізу орны бойынша тергеу судьясына дереу жеткізу қиын болса немесе ұзақ уақытты талап етсе, онда сырттай санкцияланған күзетпен ұстауды қолданудың негізділігін тексеру туралы мәселені тергеу судьясы адамды ұстау орны бойынша қарауы мүмкін.

Тергеу судьясы сырттай санкциялаған күзетпен ұстаудың негізділігі туралы мәселе ҚПК-нің 148-бабының қағидалары бойынша прокурордың, күдіктінің, қорғаушының қатысуымен өтінішхат келіп түскен сәттен бастап сегіз сағат ішінде сот отырысында қаралады.

13. ҚПК-нің 48-бабы бесінші бөлігінің талаптарына сәйкес күзетпен ұстау мерзімі нақты ұсталған кезден бастап есептеледі, осыған байланысты күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы қаулыда: осы мерзімді есептеудің басталуы минутына дейінгі дәлдікпен; осы бұлтартпау шарасы санкцияланатын мерзім; осы мерзімнің аяқталу уақыты бір минутқа дейінгі дәлдікпен көрсетілуі тиіс.

Ұстау мерзімімен қатар күзетпен ұстау мерзіміне:

ҚПК-нің 152-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес сот шешімі бойынша психиатриялық немесе өзге де медициналық ұйымда стационарлық жағдайда мәжбүрлеп болу;

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын кесіп өткен кезден бастап ҚПК-нің 584-бабына сәйкес Қазақстан Республикасына берілген (экстрадицияланған) адамды күзетпен ұстау және оны этаппен апару мерзімі есепке алынады.

Қазақстан Республикасына берілетін адамды шет мемлекеттің аумағында ұстау және күзетпен ұстау, сондай-ақ оны этаппен апару мерзімін сот ҚПК-нің 584-бабы екінші бөлігінің талаптарын негізге ала отырып, жаза тағайындау кезінде оны күзетпен ұстаудың жалпы мерзіміне есептейді.

Ескерту. 13-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

13-1. Сотта іс жүргізу кезінде сотталушыны күзетпен ұстау мерзімін есептеу іс сотқа келіп түскен мерзімнен бастап ҚПК-нің 342-бабының екінші бөлігіне сәйкес жүзеге асырылады. Іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға, сот талқылауын кейінге қалдыруға, соттылығының өзгеруіне байланысты істі бір соттан басқа сотқа беруге қарамастан, сотталушыны сотта іс жүргізу кезінде күзетпен ұстаудың жалпы мерзімі іс сотқа бірінші келіп түскен күннен бастап және үкім шығарылғанға дейін есептеледі және ҚПК-нің 342-бабының екінші және үшінші бөліктерінде көзделген мерзімдерден аспауға тиіс.

ҚПК-нің 342-бабының екінші және үшіні бөліктерінде көрсетілген күзетпен ұстау мерзімдері өткеннен кейін сот сотталушыға бұлтартпау шарасын үйқамаққа немесе өзге бұлтартпау шарасына өзгертуі тиіс.

Ескерту. Нормативтік қаулы 13-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

14. ҚПК-нің 541-бабының бірінші, үшінші бөліктеріне орай кәмелетке толмаған күдіктіге, айыпталушыға қатысты бұлтартпау шарасы ретінде күзетпен ұстау тек ерекше жағдайларда ғана оған ауыр немесе аса ауыр қылмысқа күдік келтірген кезде ғана қолданылуы мүмкін. Кәмелетке толмаған адамды сотқа дейінгі іс жүргізу барысында күзетпен ұстау мерзімі алты айдан аспауға тиіс.

Тергеу судьясы күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын санкциялау туралы өтінішхатты қараған кезде кәмелетке толмаған күдіктіні, айыпталушыны ҚПК-нің 144-бабында көзделген тәртіппен қарауда ұстауға беру сияқты шараны айқындау мүмкіндігін талқылауға міндетті.

15. Тергеу судьясы күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы өтінішхатты қараған кезде ҚПК-нің 151-бабында белгіленген мерзімдердің сақталуын ғана ескеріп қоймай, одан әрі күзетпен ұстау қажеттігін куәландыратын нақты мән-жайларды, осы бұлтартпау шарасын санкциялау үшін негіз болған мән-жайлардың жойылған-жойылмағандығын және өзгерген-өзгермегендігін анықтауы тиіс.

Тергеу судьясы қосымша тергеу әрекеттерін жүргізу қажеттілігінің себебі бойынша күзетпен ұстау мерзімін ұзарта отырып, сотқа дейінгі тергеу органының тергеу әрекеттерін жүргізуді жалғастыру туралы дәлелдерінің негізділігін тексеруге міндетті.

Күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы өтінішхат тергеу сотының алдында бірнеше рет қозғалған жағдайда және алдыңғы өтінішхаттарда көрсетілген тергеу әрекеттерін орындау қажеттілігінің уәждері бойынша судья олар жүргізілмеген себептерді анықтауға міндетті.

Тергеу судьясының күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы қаулысында осы бұлтартпау шарасы ұзартылған мерзім, сондай-ақ осы мерзімнің аяқталу уақыты минутына дейінгі дәлдікпен көрсетілуге тиіс.

Күдіктіні күзетпен ұстау мерзімінің аяқталуы оны ұзарту үшін негіз болып табылмайды. Сотқа дейінгі тергеп-тексеру органы күзетпен ұстау мерзімін ұзарту үшін негіздерді растайтын дәлелдемелерді сотқа ұсынуға міндетті.

Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

16. Тергеу судьясы ҚПК-нің 152-бабының жетінші бөлігіне сәйкес қылмыстық істің материалдарымен танысу кезеңінде күдіктінің күзетпен ұстау мерзімін қылмыстық істің көлемін, іске қатысушы адамдардың санын және іспен танысу мерзіміне әсер ететін өзге де мән-жайларды ескере отырып айқындайды.

Күдіктіні және қорғаушыны қылмыстық іс материалдарымен таныстыру кезеңінде күдіктіні күзетпен ұстауға тергеу судьясы ҚПК-нің 148, 151-баптарында көзделген тәртіппен санкция береді және ұзартады.

Тергеу судьясының күдіктіні, айыпталушыны күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы шешімі осы бұлтартпау шарасын сақтау қажеттігін растайтын нақты деректермен негізделуге тиіс. Айыпталушыны және оның қорғаушысын іс материалдарымен таныстырудың ұзаққа созылуын күзетпен ұстау мерзімін ұзарту үшін жалғыз негіз ретінде көрсетуге жол берілмейді.

Егер тергеу судьясы тергеушінің күдіктіні, айыпталушыны және қорғаушыны қылмыстық іс материалдарымен таныстыру процесін ақылға қонымды мерзімде ұйымдастырмағанын анықтаса, онда ол күзетпен ұстау мерзімін ұзартудан бас тартуға құқылы.

17. Үйқамақ күдіктінің, айыпталушының тиісті мінез-құлқын қамтамасыз ету, сотта істі объективті тергеп-тексеруге және талқылауға кедергі келтірудің, қылмыстық процесті жүргізуші органға және сотқа келуден жалтарудың алдын алу, қылмыстық қызметтің алдын алу мақсатында ҚПК-нің 147-бабында көзделген тәртіппен қолданылады.

Қылмыстық процесті жүргізуші орган осы бұлтартпау шарасын таңдаған кезде үйқамақты таңдауға мүмкіндік беретін шарттардың болуын тексереді, ол кезде адамның жасы, денсаулық жағдайы, отбасы жағдайы, жас балаларының болуы және басқа да мән-жайлар ескеріліп, оны толық оқшаулау қажеттігі туындамайды немесе орынсыз болып табылады.

18. Тергеу судьясы үйқамаққа санкция беру туралы қаулыда ҚПК-нің 146-бабының екінші бөлігінде көзделген күдіктіге, айыпталушыға қолданылатын нақты шектеулерді, сондай-ақ қадағалауды жүзеге асыратын органды немесе лауазымды адамды көрсетуге тиіс.

"Тұрғын үй қатынастары туралы" Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 сәуірдегі № 94 Заңының 2-бабының 28) тармағына сәйкес тұрғынжай деп тұрақты тұруға арналған және соған пайдаланылатын, белгіленген құрылыс, санитариялық, экологиялық, өртке қарсы және басқа да міндетті нормалар мен қағидаларға сай келетін жеке тұрғын үй бірлігі (жеке тұрғын үй, пәтер, жатақханадағы бөлме) түсініледі.

Үйқамақта ұстау орны өзгерген жағдайда күдікті (айыпталушы) бұл туралы белгіленген шектеулердің сақталуын қадағалауды жүзеге асыратын органға хабарлауға міндетті.

Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 29.11.2024 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

19. Үйқамаққа санкция беру туралы қаулыда ҚПК-нің 146-бабының екінші бөлігінде санамаланған шектеулердің жалпы тұжырымдары көрсетілмеуге тиіс. Әрбір жағдайда ҚПК-нің 146-бабының екінші бөлігінде көзделген шектеулер мен тыйымдарды үйқамақтағы адамдардың конституциялық құқықтарын сақтай отырып ақылға қонымды шектерде белгілеу қажет.

Шектеулер адамның тергеу әрекеттеріне және сот отырыстарына қатысуына, отбасы мүшелерімен байланыс жасауына, өзінің қорғаушысымен қарым-қатынас жасауына, өмірлік қажетті әрекеттерді жүзеге асыруына, мысалы, медициналық көмек алуға және т. б. кедергі келтірмеуге тиіс.

Үйқамақ қылмыс жасау немесе сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізу орны болып табылмайтын Қазақстанның басқа өңірінде күдіктінің, айыпталушының нақты тұратын жері бойынша қолданылуы мүмкін.

Үйқамақ мерзімі сот санкциялау туралы қаулы шығарған сәттен бастап есептеледі.

Адам ҚПК-нің 128-бабының тәртібімен ұсталған жағдайда бұл мерзім үйқамақ мерзіміне есептеледі.

Ескерту. 19-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 29.11.2024 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

20. ҚПК-нің 145-бабының екінші бөлігіне сәйкес кепіл тек тергеу судьясының санкциясымен немесе соттың қаулысы бойынша қолданылады.

Кепіл ҚПК-нің 107-бабының тәртібімен шағымды қарау нәтижелері бойынша облыстық немесе оған теңестірілген соттың судьясының қаулысымен, сондай-ақ ҚПК-нің 342-бабының бірінші бөлігінің тәртібімен жүргізіліп отырған қылмыстық іс бойынша соттың қаулысымен қолданылуы мүмкін.

21. Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамның күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын санкциялау туралы өтінішхатын қанағаттандыру үшін негіздер болмаған кезде, тергеу судьясы кепіл түріндегі бұлтартпау шарасын таңдауға құқылы, оның нысанасы ақша қаражаты, құндылықтар, жылжымалы және жылжымайтын мүлік болуы мүмкін.

Күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын санкциялау туралы өтінішхатты қанағаттандырған кезде сот қаулыда, ҚПК-нің 148-бабының тоғызыншы бөлігінде көрсетілген жағдайларды қоспағанда, кепіл мөлшерін бір мезгілде айқындауға міндетті.

Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам ҚПК-нің 148-бабы сегізінші бөлігінің тәртібімен тергеу судьясының шығарған қаулысының негізінде кепілдің енгізілгені туралы күзетпен ұстау орнының бастығына дереу хабарлайды. Күзетпен ұстау орнының бастығы кепіл енгізілгені туралы құжатты алғаннан кейін күдіктіні, айыпталушыны күзетпен ұстаудан босату шараларын дереу қабылдауға міндетті, бұл туралы ҚПК-нің 145-бабының сегізінші бөлігіне сәйкес сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамға, тергеу судьясына және қадағалаушы прокурорға міндетті түрде хабарлайды.

Күдікті (айыпталушы) сот ісін жүргізуге кедергі келтіреді немесе тергеуден және соттан бой тасалайды не қылмыстық әрекетті жалғастырады деген тұжырымдар жеткілікті дәлелдемелермен тіркелуі және сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамның өтінішхатында, сонымен қатар ҚПК-нің 148-бабы тоғызыншы бөлігінің 3) немесе 4) тармақтарында көзделген негіздер бойынша күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын санкциялау туралы тергеу судьясының қаулысында тиісті түрде уәжделуі тиіс.

Ескерту. 21-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

22. Кепілдің мөлшерін сот күдіктің ауырлығын, күдіктінің, айыпталушының жеке басын, қылмыстық іс-әрекеттің сипатын, кепіл берушінің мүліктік жағдайын ескере отырып айқындайды және ол ҚПК-нің 145-бабының үшінші бөлігінде белгіленген шектерден кем болмауға тиіс.

Құны қылмыстың тиісті санаты бойынша кепілдің ең жоғары мөлшерінен асатын өзге де мүлік кепіл берушінің келісімімен кепіл ретінде берілуі мүмкін.

ҚПК-нің 145-бабы екінші бөлігіндегі тәртіппен кепіл түріндегі бұлтартпау шарасына санкция берілген жағдайда, сондай-ақ бұрын таңдалған бұлтартпау шарасы кепілге өзгертілген кезде тергеу судьясы ҚПК-нің 145-бабының төртінші бөлігінде көзделген мөлшері мен оны енгізу мерзімін белгілеуге міндетті.

Егер қаулымен белгіленген мерзімде кепіл енгізілмесе не тергеу судьясы анықтағаннан аз мөлшерде енгізілсе, онда ҚПК-нің 145-бабының төртінші бөлігіне сәйкес сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамның өтінішхаты бойынша тергеу судьясы кепілді өзге бұлтартпау шарасына өзгерту туралы мәселені қарайды.

23. Егер күдікті, айыпталушы өзіне жүктелген міндеттерді бұзбаса немесе дәлелді себеппен бұзса, бірақ оған қатысты неғұрлым қатаң бұлтартпау шарасы қолданылса, үкім немесе қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы қаулы шығарылса, онда кепіл заты кепіл берушіге дереу қайтарылады.

Неғұрлым қатаң бұлтартпау шарасы қолданылған кезде енгізілген кепілді қайтару туралы шешімді қылмыстық процесті жүргізуші орган прокурордың келісімімен қабылдайды.

Егер кепіл берушілер күдікті, айыпталушы болса, үкімді щығарғанда сот кепілдің тағдырын қарай отырып, азаматтық талап қою, процестік шығындар мен өзге де мүліктік өндіріп алулар болған кезде прокурордың өтінішхаты бойынша кепіл нысанасына немесе оның бір бөлігіне өндіріп алуды қолдану туралы шешім қабылдауға құқылы.

24. Күдікті, айыпталушы кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемелерді дәлелді себептерсіз орындамаған жағдайда, прокурор тергеу судьясына кепілді мемлекет кірісіне айналдыру туралы өтінішхат жібереді, онда осы фактінің дәлелдемелері келтірілуге тиіс.

Тергеу судьясы прокурордың өтінішхатын ҚПК-нің 56-бабында көзделген тәртіппен қарайды.

Сотталушы мұндай міндеттемелерді орындамаса, онда кепілді мемлекет кірісіне айналдыру туралы мәселені сот үкім шығарған кезде шешеді.

Егер күдікті немесе айыпталушы дәлелсіз себептермен тергеушінің, анықтаушының немесе соттың шақыруы бойынша келуден жалтарса не кез келген басқа тәсілмен қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге кедергі келтірсе немесе жаңа қылмыстық құқық бұзушылық жасаса, енгізілген кепілге байланысты міндеттемелер бұзылды деп санаған жөн.

Тергеу судьясы енгізілген кепілмен байланысты міндеттемелердің бұзылғаны туралы мәселені қараған кезде күдіктінің, айыпталушының, сотталушының сотқа дейінгі тергеу органына және сотқа келуден жалтару себептерін тексеруі қажет.

25. Конституцияның 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы	Ж. Асанов
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы, жалпы отырыс хатшысы	Г. Әлмағамбетова