Об утверждении пятого и шестого сводного периодического доклада о реализации Республикой Казахстан Конвенции о правах ребенка

Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 декабря 2021 года № 942.

В соответствии со статьей 44 Конвенции о правах ребенка, ратифицированной постановлением Веpховного Совета Республики Казахстан от 8 июня 1994 года, и рекомендациями 70-й сессии Комитета по правам ребенка Организации Объединенных Наций Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемый пятый и шестой сводный периодический доклад о реализации Республикой Казахстан Конвенции о правах ребенка.

2. Министерству иностранных дел Республики Казахстан в установленном порядке направить в Комитет по правам ребенка Организации Объединенных Наций пятый и шестой сводный периодический доклад о реализации Республикой Казахстан Конвенции о правах ребенка.

3. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания и подлежит официальному опубликованию.

Премьер-Министр Республики Казахстан

А. Мамин

Утвержден постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 декабря 2021 года № 942

Пятый и шестой сводный периодический доклад о реализации Республикой Казахстан Конвенции о правах ребенка

Настоящий доклад подготовлен во исполнение статьи 44 Конвенции о правах ребенка, открытой для подписания в городе Нью-Йорке 20 ноября 1989 года, ратифицированной постановлением Верховного Совета Республики Казахстан от 8 июня 1994 года № 77, и в соответствии с требованиями, изложенными в руководящих принципах подготовки докладов по конкретным договорам, касающимся формы и содержания периодических докладов (CRC/C/58/Rev.3), а также с учетом заключительных замечаний Комитета по правам ребенка от 30 октября 2015 года по четвертому периодическому докладу Казахстана (CRC/C/KAZ/CO/4).

В докладе отражены меры, принимаемые Казахстаном, по осуществлению положений Конвенции о правах ребенка, Факультативного протокола, касающегося торговли детьми, детской проституции и детской порнографии (далее – ФПТД), Факультативного протокола, касающегося участия детей в вооруженных конфликтах (далее – ФПВК).

Доклад подготовлен Комитетом по охране прав детей Министерства образования и науки Республики Казахстан (далее – КОПД МОН РК). К подготовке доклада привлечены представители Верховного Суда Республики Казахстан (далее – ВС РК), Генеральной прокуратуры Республики Казахстан, Министерства внутренних дел Республики Казахстан (далее – МВД РК), Министерства здравоохранения Республики Казахстан (далее – МЗ РК), Министерства труда и социальной защиты населения Республики Казахстан (далее – МТСЗН РК), Министерства культуры и спорта Республики Казахстан (далее – МКС РК), Министерства юстиции Республики Казахстан, Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан (далее – МЭГПР РК), Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан и гражданского сектора.

В докладе использованы материалы исследований, подготовленные Национальной академией образования имени И. Алтынсарина, материалы социологического исследования по оценке ситуации с защитой прав и законных интересов детей, проведенного исследовательской организацией "Рейндир" в 2021 году, и другие.

I. ОБЩИЕ МЕРЫ ПО ОСУЩЕСТВЛЕНИЮ
Статьи 4, 42 и 44 (6) Конвенции
Законодательство
Пункты № 8, 9 заключительных замечаний

В Казахстане приняты меры по дальнейшему совершенствованию национального законодательства по обеспечению прав и законных интересов детей в соответствии с положениями Конвенции о правах ребенка, ФПТД, ФПВК.

В октябре 2015 года принят новый Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан (№ 377-V ЗРК), (далее – ГПК РК). В кодексе предусмотрена приоритетность применения правовых норм международных договоров, ратифицированных Казахстаном.

В январе 2016 года Казахстан ратифицировал Конвенцию о борьбе с дискриминацией в области образования (№ 449-V ЗРК), которая предусматривает предотвращение дискриминации в области образования независимо от расовой, национальной, половой, религиозной принадлежности. В соответствии с Конвенцией Казахстан предоставляет иностранным гражданам, проживающим на его территории, такой же доступ к образованию, как и своим гражданам.

В апреле 2016 года ратифицированы Конвенция о порядке взыскания алиментов на детей и других форм содержания семьи и Протокол о праве, применимом к алиментным обязательствам. Это позволило применять универсальный порядок исполнения иностранных судебных решений и соглашений о взыскании алиментов, где первоочередное внимание уделяется наилучшему обеспечению интересов ребенка.

В целях более детальной и полной гармонизации международных и национальных норм принят целый комплекс законов, основной сферой применения которых стали права и интересы детей.

Также в апреле 2016 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам защиты прав ребенка" (№ 501-V ЗРК).

В рамках данного Закона внесены изменения и дополнения в кодексы "О браке (супружестве) и семье" (далее – КоБС РК), "О здоровье народа и системе здравоохранения" (далее - КоЗНиСЗ РК), Уголовный кодекс (далее – УК РК), Уголовно-процессуальный кодекс (далее – УПК РК), Уголовно-исполнительный кодекс (далее – УИК РК), Кодекс "Об административных правонарушениях" (далее – КоАП РК). Тем самым усилена уголовная ответственность за совершение преступлений против жизни, здоровья и половой неприкосновенности малолетних (до 14 лет) и несовершеннолетних (до 18 лет).

Также данным Законом внесены изменения и дополнения в законы Республики Казахстан "О правах ребенка в Республике Казахстан", "Об образовании", "Об административном надзоре за лицами, освобожденными из мест лишения свободы", "О связи", "О минимальных социальных стандартах и их гарантиях" для дальнейшего совершенствования системы защиты прав и законных интересов детей.

В декабре 2017 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам информации и коммуникаций" (№ 128-VІ ЗРК). Так, статья 43 Закона Республики Казахстан "Об образовании" дополнена ограничениями доступа детей к информации, причиняющей вред их здоровью и развитию.

В июле 2018 года принят Закон Республики Казахстан "О защите детей от информации, причиняющей вред их здоровью и развитию" (№ 169-VІ ЗРК), который регулирует общественные отношения, возникающие в связи с реализацией прав детей на получение и распространение информации, соответствующей их возрасту, и направлен на защиту детей от информации, причиняющей вред их здоровью и развитию.

Законом определены принципы государственной политики, обозначена компетенция Правительства, уполномоченного органа, государственных органов и местных исполнительных органов (далее – МИО) в сфере защиты детей от информации, причиняющей вред их здоровью и развитию. Введены понятия "возрастная классификация", "возрастная категория", "знак возрастной категории" и закреплены требования (с учетом психофизиологических особенностей детей) к содержанию информационной продукции, предназначенной для разных возрастных групп.

Также в июле 2018 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам защиты детей от информации, причиняющей вред их здоровью и развитию" (№ 170-VІ ЗРК). Так, вовлечение несовершеннолетних в совершение уголовных правонарушений (статья 132 УК) и в занятие проституцией (статья 134 УК) дополнено квалифицирующим признаком "посредством использования телекоммуникационных сетей, в том числе сети Интернет".

В апреле 2019 года принят Закон Республики Казахстан"О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам, связанным с деятельностью организаций, осуществляющих функции по защите прав ребенка" (№ 240-VІ ЗРК).

Законом внесено дополнение в КоЗНиСЗ РК о незамедлительном сообщении правоохранительным органам о фактах совершения в отношении несовершеннолетних уголовного либо административного правонарушения в организациях здравоохранения и др.

В декабре 2019 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам обязательного социального страхования, социального обеспечения и государственно-частного партнерства в сфере здравоохранения" (№ 287-VІ ЗРК), в рамках которого предусмотрено новое государственное пособие многодетным семьям в размерах, кратных месячным расчетным показателям (далее – МРП), от 42,5 тыс. тенге до 74 тыс. тенге, дифференцированных в зависимости от численности детей в семье.

Также в декабре 2019 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам совершенствования уголовного, уголовно-процессуального законодательства и усиления защиты прав личности" (№ 292-VІ ЗРК), в рамках которого усилена уголовная ответственность за преступления против половой неприкосновенности.

В мае 2020 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам защиты материнства и детства" (№ 326-VІ ЗРК).

Законом введены нормы, предусматривающие закрепление компетенции уполномоченного органа в области образования по осуществлению межотраслевой координации по вопросам социальной реабилитации детей, пострадавших от террористической деятельности, а также определен перечень социальных услуг, направленных на социальную реабилитацию детей, пострадавших от террористической деятельности.

В январе 2021 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам образования" (№ 410-VI ЗРК).

Законом внесены дополнения в статью 5 Закона Республики Казахстан "Об образовании", предусматривающие расширение компетенции Министерства образования и науки Республики Казахстан (далее – МОН РК) в части утверждения перечня предметов и веществ, запрещенных к вносу, ограниченных для использования в организациях образования и на их территориях. Соответствующий приказ МОН РК принят 25 мая 2021 года (№ 235).

С 1 июля 2021 года вступил в силу Административный процедурно-процессуальный кодекс Республики Казахстан (далее - АППК РК), закрепляющий порядок осуществления административных процедур и административного судопроизводства, в рамках которого также затрагиваются права и законные интересы несовершеннолетних лиц. В соответствии со статьей 27 АППК РК несовершеннолетние, эмансипированные по основаниям, предусмотренным законом, лично осуществляют свои процессуальные права и процессуальные обязанности с момента эмансипации. В случаях, предусмотренных законами РК, по административным делам, возникающим из публично-правовых отношений, несовершеннолетние в возрасте от четырнадцати до восемнадцати лет имеют право лично защищать свои права, свободы и законные интересы.

В свою очередь, права, свободы и законные интересы несовершеннолетнего, не достигшего четырнадцати лет, а также лица, признанного недееспособным, защищаются в суде их законными представителями, прокурором.

Комплексная политика и стратегия

Пункты № 10, 11 заключительных замечаний

В Казахстане комплекс мер по защите прав детей включен в следующие нормативные правовые документы.

В марте 2020 года постановлением Правительства Республики Казахстан утверждена Дорожная карта по усилению защиты прав ребенка, противодействию бытовому насилию и решению вопросов суицидальности среди подростков на 2020 - 2023 годы (№ 156).

Принятие Дорожной карты позволило создать систему по защите прав и обеспечению безопасности детей республики. Это – межведомственный документ, в реализации которого задействованы 13 государственных органов и МИО.

В регионах утверждены региональные планы действий по реализации данной Дорожной карты на 2020 – 2023 годы.

Также ключевые вопросы по защите прав детей отражены в национальном проекте "Качественное образование "Образованная нация", национальном проекте "Качественное и доступное здравоохранение для каждого гражданина "Здоровая нация", Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года, Концепции государственной молодежной политики Республики Казахстан до 2020 года, Дорожной карте по совершенствованию оказания комплексной помощи детям с ограниченными возможностями в Республике Казахстан на 2021 - 2023 годы, Комплексном плане профилактики правонарушений в Республике Казахстан на 2020 - 2022 годы, Межведомственном плане действий по предупреждению и профилактике преступлений против половой неприкосновенности несовершеннолетних, бытового насилия и жестокого обращения с детьми на 2019-2023 годы, Межведомственном плане совместных действий по профилактике насилия и жестокого обращения в отношении детей на 2019-2021 годы.

В 2021 году разработаны новые стратегические документы – Концепция развития образования Республики Казахстан до 2025 года и План действий по реализации Концепции развития образования Республики Казахстан до 2025 года. В данные документы включен раздел "Защита прав и интересов детей, обеспечение условий безопасной жизнедеятельности ребенка", запланированы ряд показателей и более 20 мероприятий.

Распределение ресурсов

Пункты № 12, 13 заключительных замечаний

Государственной политикой в сфере детства одним из направлений защиты детей и повышения уровня детского благополучия определен бюджет для детей.

В рамках Совместного плана мероприятий по внедрению методологии бюджета для детей АО "Институт экономических исследований" (далее - ИЭИ), КОПД МОН РК и Детским фондом ООН (ЮНИСЕФ) разработан проект методики формирования бюджета для детей от 1 апреля 2021 года (далее - проект методики).

Проект методики разработан с целью определения основных подходов формирования бюджета для детей, используемых в мировой практике, изучения бюджетного процесса и бюджетных отношений в Республике Казахстан и их согласованности с системой государственного планирования, изучения действующих нормативных правовых актов на предмет возможности регламентации бюджетных отношений при формировании бюджета для детей.

Проект Методики учитывает все виды государственной поддержки, направленной на детей. Внедрение в Казахстане данной Методики планируется в 2022 году и позволит центральным и МИО определить объемы государственного финансирования на детей, приоритетность этих расходов и уровень их эффективности.

Итоги внедрения методики будут формироваться в качестве аналитической информации по итогам создания необходимой методологической базы на отраслевом уровне на ежегодной основе.

Сбор данных

Пункты № 14, 15 заключительных замечаний

В Казахстане приняты меры по усовершенствованию системы мониторинга и сбора различных данных о положении детей.

В 2017 году разработан статистический сборник "Дети Казахстана". Структура и содержание сборника разработаны при участии представителей заинтересованных государственных органов, неправительственных организаций (далее – НПО) и представительства ЮНИСЕФ в Казахстане. Целями выпуска данного сборника являются: систематизация показателей, информирование общественности, обеспечение мониторинга положения детей, а также обмен данными между соответствующими министерствами и пр.

Данные сборника собраны из различных официальных источников и распределены по следующим разделам: демография, здравоохранение и здоровый образ жизни, образование, досуг, социальная защита, дети в контакте с законом, уровень благосостояния и социальное равенство, занятость подростков, сопоставление с международными данными, в частности, с целями устойчивого развития (далее – ЦУР) и др.

Один из разделов включает информацию о принципах и положениях Конвенции о правах ребенка и факультативных протоколах к ней и ежегодные доклады МОН РК о положении детей. Сборник выпускается ежегодно и публикуется в открытом доступе на Интернет-ресурсе БНС АСПР (www/bala.stat.gov.kz).

Также с 2012 года действует Национальная образовательная база данных (далее – НОБД).

НОБД заполняется всеми организациями образования независимо от форм собственности, заполняется и координируется региональными управлениями образования, подведомственными организациями МОН РК, высшими учебными заведениями независимо от форм собственности, республиканскими организациями образования, департаментами по контролю в сфере образования и науки.

Цель НОБД – ежегодное достоверное и своевременное предоставление административных данных в электронном формате в установленные формами сроки.

НОБД включает ряд данных касательно детей из малообеспеченных семей, детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, детей с особыми образовательными потребностями, попечительских советов, внедрения инклюзивного образования, финансирования организаций образования всех уровней, сети организаций для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, центров адаптации несовершеннолетних, благоустройства территорий и материально-технической базы детских объектов, отопления и оборудования теплых туалетов и др.

С 2017 года введен Республиканский банк данных детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей и лиц, желающих принять ребенка на воспитание в семью, что позволило не только автоматизировать учет детей, но и обеспечить прозрачность процедуры устройства детей в семью.

Независимый мониторинг

Пункты № 16, 17 заключительных замечаний

С 2002 года в Казахстане действует институт Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан (далее – УПЧ). Осуществляя наблюдение за соблюдением прав и свобод человека и гражданина в стране, УПЧ своей деятельностью дополняет существующие государственные средства защиты прав и свобод человека и гражданина. При осуществлении своей деятельности УПЧ независим.

Количество обращений о нарушениях прав несовершеннолетних, поступивших УПЧ за последние 3 года: 2018 год – 68, 2019 год – 50, 2020 год - 18. Также в 2020 году УПЧ было инициировано 7 запросов в государственные органы с целью проверки фактов нарушения прав несовершеннолетних.

Кроме того, УПЧ координирует деятельность участников национального превентивного механизма, который действует в виде системы предупреждения пыток и других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения и наказания.

В 2019 году законодательно закреплены нормы, предусматривающие расширение перечня организаций, подлежащих к посещению участниками национального превентивного механизма (№ 240-VІ ЗРК).

В настоящее время участники национального превентивного механизма посещают все организации, осуществляющие функции по защите прав ребенка: детские дома, интернаты, детские деревни, дома юношества, центры адаптации несовершеннолетних, учреждения для несовершеннолетних с девиантным поведением.

В 2021 году по заказу КОПД МОН РК проводилось социологическое исследование, в котором приняли участие 20 тыс. детей и 2 тыс. родителей. Результаты исследования показали, что 44,7% детей и 39,8% родителей не знакомы с институтами УПЧ и Уполномоченного по правам ребенка (далее - УПР).

В феврале 2016 года Указом Президента Республики Казахстан создан институт УПР.

УПР осуществляет свою деятельность на общественных началах в соответствии со статьями 7-1 и 7-2 Закона Республики Казахстан "О правах ребенка в Республике Казахстан".

В июне 2019 года Распоряжением Президента Республики Казахстан УПР в Казахстане назначен видный общественный деятель, руководитель добровольного общества "Милосердие" Саин Аружан.

Для повышения узнаваемости институтов УПЧ и УПР будут осуществляться меры по усилению праворазъяснительной работы среди учащихся в виде проведения факультативов, классных часов и прочих внешкольных мероприятий.

Среди органов, осуществляющих профилактическую работу с несовершеннолетними в Казахстане, ведущую роль играют Межведомственная комиссия по делам несовершеннолетних и защите их прав, Комиссии по делам несовершеннолетних и защите их прав и КОПД МОН.

Права детей и предпринимательский сектор

Пункты № 18, 19 заключительных замечаний

В Казахстане создана законодательная база по ответственности за соблюдение предприятиями прав несовершеннолетних. Так, в статье 77 Предпринимательского кодекса Республики Казахстан предусмотрена социальная ответственность предпринимательства в экологической сфере. Компании обязуются выделять финансирование для охраны окружающей среды.

На Астанинском экономическом форуме в 2017 году было предложено внедрить "Руководящие принципы предпринимательской деятельности в аспекте прав человека", одобренные ООН. Согласно данным принципам государству следует предпринимать дополнительные шаги по защите от нарушения прав человека со стороны предприятий. При этом предприятиям, как части общества, следует избегать нарушения прав человека и устранять неблагоприятные последствия для прав человека оказанного ими воздействия.

В рамках реализации Экологического кодекса Республики Казахстан от 2 января 2021 года приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 3 августа 2021 года за № 286 утверждены Правила проведения общественных слушаний, которые разработаны в соответствии с нормами Орхусской конвенции о доступе к информации, участии общественности в принятии решений и доступе к правосудию по вопросам, касающимся окружающей среды и Экологического кодекса Республики Казахстан, и определяют порядок проведения общественных слушаний.

В 2019 году в общеобразовательных школах республики внедрен элективный предмет "Основы предпринимательства и бизнеса".

Разработана учебная программа предмета "Основы предпринимательства и бизнеса" для обучающихся 10-11 классов, внесены изменения в типовой учебный план общего среднего образования, утвержден План мероприятий по внедрению предмета "Основы предпринимательства и бизнеса" в учебный процесс организаций образования и науки с 2019-2020 учебного года.

Национальной палатой предпринимателей "Атамекен" разработана образовательная программа курсов повышения квалификации педагогических кадров по предмету "Основы предпринимательства и бизнеса". Издательством "Кокжиек-Горизонт" разработан проект учебника по предмету "Основы предпринимательства и бизнеса", который прошел экспертизу в республиканском научно-практическом центре экспертизы содержания образования "Учебник".

Сотрудничество с гражданским обществом

Вопросами оказания социальной, юридической, психологической помощи детям и семьям, оказавшимся в трудной жизненной ситуации, занимается около 132 неправительственных организаций, среди которых наиболее активные: объединение юридических лиц "Союз кризисных центров Казахстана", общественное объединение "Ұлағатты жанұя", общественный фонд "Детский фонд Казахстана", центр детской безопасности "Angel24KZ", "Правовой центр женских инициатив "Сана сезім", общественный фонд "Право" и др.

В целом за последние 30 лет сеть НПО выросла от 100 до 22 тыс. организаций. Объем государственных инвестиций через механизмы государственного социального партнерства, грантов и премий в общей сложности составил более 140 млрд тенге на поддержку работ НПО.

Приоритетным направлением по развитию сотрудничества с НПО является передача государственных функций в конкурентную среду в сфере защиты прав детей.

Взаимодействие с институтами гражданского общества осуществляется через различные диалоговые форматы.

В ноябре 2020 года прошел IX Гражданский форум "Общество и государство: 30 лет партнерства и развития "Birgemiz", в ходе которого были обсуждены самые актуальные вопросы общества, в частности, внедрение социальной работы в список приоритетных профессий для нужд страны, развитие экологического образования, привлечение НПО к проведению мониторинга и др.

2020 год в Казахстане объявлен Годом волонтера. В этот год оказана помощь более 1 млн нуждающимся семьям и детям.

В ноябре 2021 года состоялся Х Гражданский форум, где впервые приняли участие международные партнеры Казахстана в лице ОБСЕ, ПРООН, ЮНИСЕФ, Фонда имени Фридриха Эберта, ЮНЕСКО, ЮСАИД.

Форум был посвящен вопросам развития общества и демократических процессов, реализации целей устойчивого развития ООН и основных задач социума, государства и бизнеса, их достижений.

Информирование о принципах и положениях Конвенции и факультативных протоколах к ней

В Казахстане уделяется необходимое внимание повышению осведомленности о положениях Конвенции о правах ребенка среди широкой общественности, включая детей и их родителей.

Ежегодно Казахстан в канун Всемирного дня ребенка проводит широкомасштабные акции, призванные повышать осведомленность о правах детей, достигнутом прогрессе и пр.

Принимаются меры по обучению и повышению профессионального уровня работников правоохранительных органов и пенитенциарной системы, в том числе в части изучения и применения международных правовых норм и стандартов в области прав человека.

Так, Центр переподготовки и повышения квалификации судей и работников судебной системы Академии правосудия ежегодно проводит курсы повышения квалификации порядка 20-30 судей специализированных судов по делам несовершеннолетних. Фондом имени Фридриха Эберта при поддержке ВС РК проведена серия семинаров на тему "Международные стандарты защиты прав человека. Отражение норм международного права в судебных решениях".

Для повышения осведомленности детей и подростков Казахстана о положениях и статьях Конвенции о правах ребенка говорится на проводимых на данную тему республиканских мероприятиях: форумах, конференциях, тренингах и др.

Принимаемые государством меры по информированности детей достаточно эффективны. Это подтверждается и результатами социологических исследований. Так, при проведении социологического исследования Национальной академией образования имени И. Алтынсарина были собраны данные об осведомленности обучающихся о правовых нормах. Социологический опрос был проведен в 2019 году в 17 регионах Казахстана. Опрошено 960 553 ребенка в возрасте от 7 до 18 лет. Итоги социологического опроса показали, что уровень осведомленности детей о своих правах высокий – 88% (в регионах от 80% до 94%), уровень осведомленности о Конвенции: дети от 7 до 10 лет – 89%, от 11 до 15 лет – 91%, от 16 до 18 лет – 92%.

Настоящий доклад планируется опубликовать отдельным изданием с целью широкого информирования общественности о проблемах реализации прав детей. Будут осуществлены дополнительные меры популяризации настоящего доклада (пресс-конференции, пресс-релизы, публикации в средствах массовой информации и т.д.).

II. ОПРЕДЕЛЕНИЕ ПОНЯТИЯ "РЕБЕНОК" (статья 1)

В казахстанском законодательстве определение понятия "ребенок" соответствует статье 1 Конвенции о правах ребенка.

Согласно пункту 2 статьи 1 Закона Республики Казахстан "О правах ребенка в Республике Казахстан" ребенком является лицо, не достигшее восемнадцатилетнего возраста (совершеннолетия).

III. ОБЩИЕ ПРИНЦИПЫ

Недискриминация (статья 2)

Пункты № 20, 21 заключительных замечаний

Государственная политика Казахстана обеспечивает соблюдение прав и законных интересов детей и не допускает их дискриминации. В Казахстане дискриминация запрещена на законодательном уровне. Для этого сформированы правовые основы гарантий прав ребенка и созданы соответствующие органы и организации по защите прав и законных интересов ребенка.

Согласно пункту 2 статьи 14 Конституции Казахстана никто, в том числе и ребенок, не могут подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.

В статье 6 Закона Республики Казахстан "О правах ребенка" определены цели государственной политики республики в интересах детей, одними из которых являются обеспечение прав и законных интересов детей, недопущение их дискриминации. Также существует ряд законодательных актов, четко регламентирующих недопущение дискриминации по отношению к детям (пп. 1) п. 1 статьи 3 Закона Республики Казахстан "Об образовании", пп. 3 статьи 5 Закона Республики Казахстан "О социальной защите инвалидов", пп. 1) статьи 5 КоЗНиСЗ РК).

В январе 2016 года Казахстан ратифицировал Конвенцию о борьбе с дискриминацией в области образования, основными целями которых являются исключение всевозможной дискриминации в области образования, а также провозглашение обязательности, общедоступности и бесплатности начального образования.

Таким образом, все дети, в том числе дети из уязвимых групп населения, обеспечены равным доступом к получению образования, медицинскому обслуживанию, а также получению специальных социальных услуг.

Кроме того, в УК РК урегулирован вопрос совершения какого-либо вида дискриминации и уголовного наказания за нарушение равноправия человека и гражданина. Так, согласно статье 145 УК РК, "Прямое или косвенное ограничение прав и свобод человека (гражданина) по мотивам происхождения, социального, должностного или имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства, принадлежности к общественным объединениям или по любым иным обстоятельствам наказывается штрафом в размере до ста шестидесяти МРП либо исправительными работами в том же размере, либо привлечением к общественным работам на срок до ста шестидесяти часов, либо арестом на срок до сорока суток".

Наилучшее обеспечение интересов ребенка (статья 3)

Пункты № 22, 23 заключительных замечаний

Наилучшее обеспечение интересов ребенка является основополагающим принципом как для родителей, так и для государства.

Согласно статье 72 КоБС РК родительские права не могут осуществляться в противоречии с интересами ребенка. Обеспечение интересов ребенка является предметом основной заботы его родителей.

По поручению Президента Республики Казахстан К.К. Токаева МОН РК разработан индекс благополучия детей Республики Казахстан (далее - Индекс).

Основной задачей является разработка адаптированной модели Индекса, основанной на глобальной методологии Исследовательского офиса ЮНИСЕФ, сравнивающей страны ОЭСР и Европы, с дальнейшей целью принятия решений в государственной политике по улучшению жизни детей в Казахстане.

Партнерами МОН РК по разработке методики расчета Индекса и проведению апробации выступают ЮНИСЕФ и ИЭИ.

В настоящее время идут апробация Индекса и разработка пособия. Результатом работы станет нормативный правовой акт Правительства Республики Казахстан по внедрению Индекса.

Право на жизнь, выживание и развитие (статья 6)

Основные принципы прав ребенка на жизнь, выживание и развитие отражены в пунктах 122 – 128 первоначального доклада, в пунктах 97 – 102 второго и третьего периодического доклада, в пунктах 194–216 четвертого периодического доклада о реализации Республикой Казахстан Конвенции о правах ребенка.

Уважение взглядов детей (статья 12)

Пункты № 24, 25 заключительных замечаний

Согласно статье 11 Закона Республики Казахстан "О правах ребенка" каждый ребенок имеет право на свободу слова и выражение своего мнения, свободу совести, развитие своей общественной активности, получение и распространение информации, соответствующей его возрасту, добровольное участие в общественных объединениях, а также в других формах некоммерческих организаций и мирных собраниях, разрешенных законодательством Республики Казахстан.

В соответствии со статьей 62 КоБС РК каждый ребенок, независимо от возраста, имеет право выражать свое мнение при решении в семье любого вопроса, затрагивающего его интересы, а также быть заслушанным в ходе любого судебного или административного разбирательства.

Обязателен учет мнения ребенка, достигшего десятилетнего возраста, в случаях, предусмотренных КоБС РК, за исключением случаев, когда это противоречит интересам ребенка.

Следует отметить, что суды при рассмотрении гражданских дел об определении места жительства ребенка, времени общения отдельно проживающего родителя с ребенком в обязательном порядке заслушивают мнение ребенка о том, с кем из родителей он хотел бы проживать. В целях вынесения судебного решения, которое в полной мере будет способствовать защите интересов несовершеннолетнего, судья выявляет условия жизни и воспитания ребенка, личностные черты ребенка и его родителей, особенности их взаимоотношений.

Для выражения своего мнения дети активно участвуют в конференциях, викторинах, правовых лекториях, деловых играх, клубах, круглых столах и форумах.

Одной из форм выражения мнения детей является дебатное движение, организованное в рамках социального партнерства с неправительственными общественными организациями. Дебатное движение в республике имеет два направления: студенческое и школьное.

Ежегодно МОН РК проводит общественные слушания детских проектов "Мои идеи – моей стране!" по решению социально значимых проблем.

В августе 2020 года КОПД МОН утверждено Положение о работе детских представительств по вопросам обеспечения прав детей в Республике Казахстан, где в полной мере отражены общие положения, цели, задачи, компетенции, порядок формирования детских представительств, согласно которому выборы в состав детских представительств состоялись в организациях образования в сентябре – октябре 2020 г.

В канун Международного дня защиты детей, 31 мая 2021 года, Министром образования и науки РК А. Аймагамбетовым вручены удостоверения и значки членам республиканского совета детских представительств по вопросам защиты прав детей.

С февраля 2021 года с целью развития у обучающихся навыков гражданской активности, социальной компетентности, гражданской ответственности в организациях образования в стране действуют органы самоуправления обучающихся "Школьный / студенческий парламент".

Проводятся различные исследования для выявления наиболее важных для детей вопросов. В частности, ежегодно готовится Национальный доклад о положении детей в Республике Казахстан на имя Президента Казахстана. Проводятся социологические исследования по определению уровня правовой защищенности детей.

IV. ГРАЖДАНСКИЕ ПРАВА И СВОБОДЫ

Имя, национальность и гражданство, сохранение индивидуальности (статьи 7, 8)

Казахстан поддерживает глобальные усилия по предотвращению безгражданства и принимает необходимые меры по защите прав детей в миграционных процессах.

В частности, в ноябре 2019 года Законом Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам оказания государственных услуг" (№ 272-VI) внесено дополнение в статью 187 КоБС РК, предусматривающее регистрацию всех детей, рожденных на территории Казахстана, и выдачу им свидетельств о рождении независимо от правового статуса их родителей.

Дополнением предусмотрено, что в случаях рождения ребенка в медицинской организации и отсутствия документов, удостоверяющих личность матери, в момент регистрации факта рождения сведения о ней заполняются по заявлению матери и согласно медицинскому свидетельству о рождении, в котором имеется отметка о том, что сведения о матери записаны с ее слов.

Свобода выражения мнения и право искать, получать и распространять информацию (статья 13)

Согласно статье 11 Закона Республики Казахстан "О правах ребенка в Республике Казахстан" ребенок имеет право на свободу слова и выражение своего мнения, свободу совести, развитие своей общественной активности, получение и распространение информации, соответствующей его возрасту, добровольное участие в общественных объединениях, а также в других формах некоммерческих организаций и мирных собраниях, разрешенных законодательством Казахстана.

При этом государственные органы содействуют деятельности общественных организаций, имеющих своей целью развитие личности детей, их творческих задатков, социальной активности, научного, технического и художественного творчества, защиту их интеллектуальной собственности, охрану жизни и здоровья детей, охрану окружающей природной среды, памятников истории и культуры, осуществляющих благотворительность, приобщающих к участию в культурной и спортивной жизни, организации досуга.

Свобода мысли, совести и религии (статья 14)

Право каждого гражданина Казахстана на свободу совести отражено в пунктах 143 – 146 первоначального доклада, в пунктах 133 – 141 второго и третьего периодического доклада, пунктах 235-245 четвертого периодического доклада о реализации Республикой Казахстан Конвенции о правах ребенка.

Свобода ассоциации (статья 15)

Пункт 1 статьи 23 Конституции Республики Казахстан закрепляет за каждым гражданином право на свободу объединений.

Каждый человек имеет право на свободу ассоциации с другими. Граждане Казахстана имеют возможность реализации права на объединение, создание, деятельность, реорганизацию или ликвидацию общественных организаций, если это не противоречит законодательству Казахстана.

Государственные органы Казахстана оказывают содействие деятельности тех общественных объединений, которые ставят своей целью развитие личности детей, их творческих задатков, социальной активности.

Так, в целях создания условий для социального становления и самореализации ребенка при общеобразовательных школах республики действуют Детско-юношеские движения "ЖасҰлан", "Скауты Великой Степи", "Академия юных патриотов-казахстанцев" и др.

Вместе с тем, в соответствии с Законом Республики Казахстан "О порядке организации и проведения мирных собраний в Республике Казахстан" организаторами мирного собрания могут выступать только совершеннолетние граждане или группа совершеннолетних граждан Казахстана, выступающих инициаторами проведения мирного собрания, организующих его проведение и осуществляющих руководство ходом мирного собрания и его участниками.

Защита права на личную жизнь (статья 16)

Информация о мерах по осуществлению вышеуказанной статьи отражена в пунктах 151 – 152 первоначального доклада, пунктах 152 – 160 второго и третьего сводного периодического доклада, пунктах 257-273 четвертого периодического доклада о реализации Республикой Казахстан Конвенции о правах ребенка.

Доступ к соответствующей информации (статья 17)

Казахстан признает важную роль средств массовой информации (далее – СМИ) и принимает необходимые меры для того, чтобы каждый ребенок имел доступ к информации и материалам из различных национальных и международных источников, особенно информации и материалам, которые направлены на содействие социальному, духовному и моральному благополучию, а также здоровому физическому и психическому развитию ребенка.

В Казахстане в 2019 году функционировало 3962 библиотеки, доступные детям, в том числе в сельских местностях – 3423 единицы, в городах – 539 единиц. Количество пользователей детских библиотек – 1,6 млн детей.

По итогам 2019 года удельный вес детей в возрасте 6-15 лет, пользующихся компьютером, составил 80,8% (в 2016 году – 65,3%), пользователей интернетом - 75% (в 2016 году – 62,1%).

Доля школ, обеспеченных доступом к Интернету со скоростью до 4 мбит/с и выше, в 2019 году составила 94,1%, что на 55,5% выше по сравнению с 2016 годом (34,6%).

В Казахстане принимаются активные меры по защите детей от информации, причиняющей вред их здоровью и развитию.

В декабре 2017 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам информации и коммуникаций" (№ 128-VІ ЗРК), в рамках которого предусмотрены нормы, направленные на защиту детей.

В частности, в Закон Республики Казахстан "О средствах массовой информации" внесены поправки, согласно которым устанавливается запрет без согласия законных представителей детей распространять в СМИ или сетях телекоммуникаций информацию, позволяющую установить личность детей, пострадавших в результате противоправных действий (бездействия), а также несовершеннолетних, подозреваемых, обвиняемых в совершении административных, уголовных правонарушений.

В Закон Республики Казахстан "Об образовании" внесены изменения, предусматривающие закрепление за организациями образования функций по обеспечению доступа обучающихся к сети интернет через операторов связи, предназначенных для ограничения доступа детей к негативной информации.

В июле 2018 года принят Закон Республики Казахстан "О защите детей от информации, причиняющей вред их здоровью и развитию" (№ 169-VІ ЗРК), направленный на обеспечение защиты прав и законных интересов детей от негативного влияния информационной среды с учетом психовозрастных особенностей и уязвимости.

Законом закреплены критерии к содержанию информационной продукции, предназначенной для разных возрастных групп детей с учетом их психофизиологических особенностей.

Также в июле 2018 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам защиты детей от информации, причиняющей вред их здоровью и развитию" (№ 170-VІ ЗРК).

Уполномоченными государственными органами ежедневно проводится мониторинг СМИ на предмет выявления публикаций о нарушениях прав и законных интересов детей. Совместно с МИО с целью немедленного реагирования принимаются меры по устранению чрезвычайных происшествий и их последствий.

Ежегодно по рекомендациям уполномоченного органа собственниками и администрациями интернет-ресурсов удаляются более 140 тыс. противоправных материалов, ограничивается доступ пользователей с территории республики более к 5 тыс. материалам.

В целях создания условий для обучения молодежи правилам безопасного поведения в интернет-пространстве, профилактики интернет-зависимости и зависимости от азартных игр в 2021 году реализован социальный проект "Разработка и реализация комплекса мер по профилактике интернет-зависимости и азартных игр среди молодежи и детей".

Также в текущем году проведено анкетирование среди 100 тыс. обучающихся и их родителей, в результате которого выявлен высокий уровень зависимости от азартных игр среди обучающихся.

В целях профилактики зависимости от азартных игр в текущем году разработано методическое пособие по профилактике азартных игр для несовершеннолетних и родителей.

V. НАСИЛИЕ В ОТНОШЕНИИ ДЕТЕЙ

Жестокое обращение и отсутствие заботы (статья 19)

Телесные наказания

Пункты № 28, 29, 30, 31 заключительных замечаний

В Казахстане запрещены любые телесные наказания как в организациях образования, так и в семье.

В соответствии со статьей 72 КоБС РК при осуществлении родительских прав родители не вправе причинять вред физическому и психическому здоровью ребенка, его нравственному развитию. Способы воспитания ребенка должны исключать пренебрежительное, жестокое, грубое, унижающее человеческое достоинство обращение, оскорбление или эксплуатацию ребенка. Положения данной статьи не совместимы с причинением телесных наказаний или любой методикой воспитания, которая сопряжена с причинением физической боли, насколько бы легкой она ни была.

Все виды и формы насилия над личностью, в том числе детьми, являются наказуемыми деяниями. Законодательство страны регламентировано нормами, запрещающими побои, истязания и пытки (статьи 109, 110, 146 УК).

В отчетном периоде приняты меры ужесточения наказания за насильственные действия в отношении детей, в том числе со стороны родителей и других лиц, осуществляющих в соответствии с законодательством Казахстана заботу, образование, воспитание, защиту прав и интересов ребенка.

В Закон Республики Казахстан "Об образовании" внесены дополнения в обязанности педагога об информировании правоохранительных органов о фактах совершения несовершеннолетними или в отношении них действий (бездействия), содержащих признаки уголовного либо административного правонарушения, в организациях образования, а также о фактах, ставших ему известными в связи с профессиональной деятельностью вне организации образования (Закон Республики Казахстан от 9 апреля 2016 года № 501-V ЗРК).

Также, согласно дополнениям, педагог обязуется в течение одного рабочего дня с момента выявления ребенка, находящегося в трудной жизненной ситуации, проинформировать органы системы профилактики правонарушений, безнадзорности и беспризорности среди несовершеннолетних.

С 2013 года действует институт национального превентивного механизма (далее - НПМ), направленного на предупреждение пыток и других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения и наказания в режимных организациях, организациях образования, труда и социальной защиты, образования для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, медико-социальных учреждениях.

В апреле 2019 года внесены поправки в законодательство, предусматривающие значительное расширение мандата НПМ, путем включения в перечень объектов для посещения организаций, осуществляющих функции по защите прав ребенка, а также субъектов, оказывающих специальные социальные услуги. Данные меры позволили сделать подконтрольными более 200 учреждений.

В целях профилактики насилия и правонарушений среди несовершеннолетних на постоянной основе проводятся оперативно-профилактические мероприятия "Подросток", "Выпускные вечера", "Дети в ночном городе" и акции "Подросток-Закон-Безопасность", "Занятость" и "Я и мой полицейский".

Проводится разъяснительная работа, направленная на повышение правовой грамотности несовершеннолетних, а также информирование о работе служб, кризисных центров, центров адаптации несовершеннолетних и телефонов доверия.

В качестве механизма быстрого реагирования на факты нарушения прав детей и координирования действий всех ответственных государственных КОПД МОН РК с апреля 2019 года организована работа чата "BALA QORGAU" в мессенджере Телеграм. С 1 ноября 2021 года запущен телеграмм-бот "BalaQorgauBot2.0" в чате "BALA QORGAU", что позволит расширить формы оказания бесплатной юридической помощи социально уязвимым слоям населения.

Также действуют страницы в социальных сетях, функционирует телефон доверия "87172-742528", при управлениях образования областей созданы постоянно действующие Сall-центры по вопросам сферы образования.

Выработан алгоритм межведомственного взаимодействия оперативного реагирования на случаи жесткого обращения. Во всех организациях образования действуют попечительские советы, родительские комитеты, советы отцов, службы медиации.

КОПД МОН РК осуществляет государственный контроль в области защиты прав ребенка в форме профилактического контроля с посещением и без посещения субъекта (объекта) контроля, внеплановых проверок.

В 2019 году в рамках профилактического контроля без посещения и с посещением субъекта проверки проверено 143 организации, осуществляющие функции по защите прав ребенка, в 2020 году – 411 организаций республики.

С целью оперативного реагирования на нарушения прав ребенка, вовлечение общественности в вопросы защиты прав детей и выявление нарушений и выработки предложений в сфере защиты прав ребенка приказом Министра образования и науки РК от 2 апреля 2021 года № 142 создана республиканская мониторинговая группа по вопросам защиты прав ребенка.

В декабре 2020 года приказом Министра образования и науки Республики Казахстан № 569 утверждено руководство по межведомственному взаимодействию по выявлению и работе с фактами насилия и жестокого обращения в отношении несовершеннолетних, которое разработано на основе международного опыта и рекомендаций Европейского союза и является алгоритмом действий и взаимодействия сотрудников органов и организаций: 1) образования; 2) внутренних дел; 3) здравоохранения; 4) социальной защиты населения; 5) комиссий по делам несовершеннолетних; 6) других МИО органов.

Меры по запрещению и искоренению всех форм вредной практики, включая, но не ограничиваясь этим, калечащие операции на женских половых органах и ранние и принудительные браки (пункт 3 статьи 24)

Пункты № 34, 35 заключительных замечаний

В Казахстане признается брак (супружество), заключенный только государственными органами.

Брак (супружество), заключенный по религиозным обрядам и церемониям, не приравнивается к зарегистрированному в регистрирующих органах браку (супружеству) и не порождает соответствующих правовых последствий. Брачные церемонии по религиозным обрядам в мечетях (неке) производятся только при наличии свидетельства о заключении брака.

Согласно статье 10 КоБС РК брачный (супружеский) возраст устанавливается для мужчин и женщин в восемнадцать лет. Регистрирующие органы могут снизить брачный (супружеский) возраст на срок не более двух лет при наличии уважительных причин, таких как беременность и рождение общего ребенка. Снижение брачного (супружеского) возраста допускается только с согласия лиц, вступающих в брак (супружество), а также с письменного согласия родителей либо попечителей несовершеннолетних.

В 2020 году в Казахстане зарегистрировано 997 ранних браков (в 2019 году – 1075, в 2018 - 1052).

В УК РК предусмотрена ответственность за половое сношение или иные действия сексуального характера с лицом, не достигшим шестнадцатилетнего возраста (статья 122 УК РК, максимальное наказание – лишение свободы на срок от 10 до 15 лет с пожизненным лишением права занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью), а также похищение человека (статья 125 УК РК, лишение свободы на срок от 10 до 15 лет с конфискацией имущества или без таковой) и незаконное лишение свободы, независимо от целей (статья 126 УК РК, лишение свободы на срок от 5 до 10 лет с конфискацией имущества или без таковой).

Таким образом, ответственность за принуждение несовершеннолетних к вступлению в брак либо за вступление с ними в фактические брачные отношения уже предусмотрена в действующем законодательстве Казахстана.

Тем не менее, ранние браки или фактически брачные отношения с несовершеннолетними имеют место в некоторых семьях, преимущественно проживающих в сельских местностях и среди этнических меньшинств.

В целях профилактики ранних браков или фактически брачных отношений заинтересованными государственными органами и представителями гражданского сектора, а также республиканскими и региональными СМИ на постоянной основе проводится информационно-разъяснительная работа среди родителей, подростков и молодежи.

В республиканских школах-интернатах среди старшеклассников психологами ежегодно проводятся круглые столы, семинары по проблемам ранних браков, мероприятия по профилактике и защите репродуктивного здоровья женщин, дискриминации в отношении женщин, похищения невест.

Сексуальная эксплуатация и сексуальное насилие (статья 34)

Пункты № 32, 33 заключительных замечаний

В Казахстане вопросы половой неприкосновенности детей находятся на особом контроле уполномоченных государственных органов, ответственных за благополучие ребенка. Также в данную работу активным образом вовлечены общественные организации.

В отчетном периоде принят ряд нормативно-правовых актов, направленных на усиление уголовной ответственности за преступления против половой неприкосновенности малолетних и несовершеннолетних.

В частности, в апреле 2016 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам защиты прав ребенка" (№ 501-V ЗРК).

Законом установлен запрет на применение по уголовным правонарушениям против половой неприкосновенности несовершеннолетних условного осуждения (статья 63 УК РК), освобождения от ответственности в связи с деятельным раскаянием и примирением (статья 65 УК РК), освобождения от уголовной ответственности при выполнении условий процессуального соглашения (статья 67 УК РК), освобождения от уголовной ответственности в связи с примирением (статья 68 УК РК), условно-досрочного освобождения от отбывания наказания (статья 72 УК РК), замены неотбытой части наказания более мягким видом наказания либо сокращения срока назначенного наказания (статья 73 УК РК), освобождения от отбывания наказания в связи с истечением срока давности обвинительного приговора (статья 77 УК РК), освобождения от уголовной ответственности и наказания на основании акта амнистии или помилования (статья 78 УК РК).

Вышеуказанные изменения в УК РК внесены с оговоркой, что данные ограничения не распространяются на несовершеннолетних, совершивших преступление против половой неприкосновенности несовершеннолетнего лица в возрасте от четырнадцати до восемнадцати лет.

Ранее применение вышеуказанных статей УК РК было запрещено только по преступлениям, совершенных против половой неприкосновенности малолетних (до 14 лет).

В УПК РК внесена поправка, устанавливающая административный надзор за лицами, отбывшими наказание за преступления против половой неприкосновенности несовершеннолетних.

В УИК РК внесена поправка, в соответствии с которой устанавливается административный надзор за лицами, являющимися гражданами РК и отбывшими наказание за преступления, совершенные против половой неприкосновенности несовершеннолетних.

Реализован Межведомственный план действий МОН РК, Министерства здравоохранения и социальной защиты Республики Казахстан (Указом Президента Республики Казахстан от 25 января 2017 года реорганизовано путем разделения на МЗ РК и МТСЗН РК), Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан (26 декабря 2018 года реорганизовано в Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан), МКС РК, МВД РК по предупреждению уголовных правонарушений против половой неприкосновенности несовершеннолетних на 2015-2017 годы.

Специализированными группами органов внутренних дел проводятся мероприятия по выявлению скрытых педофилов, использующих сеть Интернет. Для эффективного выполнения поставленных задач функционируют аккаунты от имени несовершеннолетних, при этом особое внимание уделено недопущению фактов провокации.

Приказом Генерального Прокурора Республики Казахстан от 31 декабря 2015 года № 169 утверждены "Правила ведения учета лиц, привлеченных к уголовной ответственности за совершение уголовных правонарушений против половой неприкосновенности несовершеннолетних, и публикации сведений о них" (далее – Электронная база). На данный момент Электронная база, где содержатся сведения о педофилах, функционирует, к ней обеспечен удаленный доступ для всего населения.

Органами прокуратуры совместно с государственными органами и НПО реализована Дорожная карта "Защитим детей вместе!", которая содержит организационно-практические и правовые мероприятия по 4 основным направлениям (совершенствование нормативной правовой базы, меры, направленные на профилактику и снижение уровня преступлений против половой неприкосновенности несовершеннолетних, выявление детей, подвергшихся сексуальному насилию, и оказание им медико-психологической и правовой помощи, информационно-разъяснительная работа).

Приняты меры по усилению безопасности обучающихся, включающих пропускной режим в здания и на территории организаций образования, порядок пребывания посторонних лиц.

В январе 2019 года совместным приказом МВД РК и МОН РК утверждены "Стандарты и требования к оснащению организаций дошкольного и среднего образования системами видеонаблюдения" (№ 49).

В мае 2021 года постановлением Правительства Республики Казахстан утверждены требования к организации антитеррористической защиты объектов, уязвимых в террористическом отношении (№ 305).

Также в мае 2021 года приказом Министра образования и науки Республики Казахстан утвержден перечень предметов и веществ, запрещенных к вносу и ограниченных для использования в организациях образования и на их территориях (№ 235).

Таким образом, на сегодня все общеобразовательные организации образования независимо от формы собственности оснащены системами видеонаблюдения. Ведется работа по переводу школ на круглосуточную охрану специализированными службами.

Специализированная служба охраны введена в 21,4 % городских школ (466) и в 44,5 % (971) школ функционируют турникеты.

Право не подвергаться пыткам или другим жестоким, бесчеловечным или унижающим достоинство видам обращения и наказания (пункт а) статьи 37 и пункт 2 статьи 28)

Пункты № 26, 27 заключительных замечаний

В отчетном периоде фактов пыток или других видов жестокого обращения с несовершеннолетними лицами, отбывающими уголовные наказания в учреждениях уголовно-исполнительной системы, не зарегистрировано.

В учреждении ЛА-155/6, где отбывают наказание несовершеннолетние мужского пола, оборудована специальная комната свиданий для участников НПМ с несовершеннолетними осужденными.

Несовершеннолетние, отбывающие наказание, обеспечены независимым механизмом подачи жалоб. В учреждении установлены и опечатаны специальные ящики для писем в органы прокуратуры, в общественную наблюдательную комиссию, в НПМ, в правозащитные НПО и СМИ.

Правозащитные НПО имеют беспрепятственный доступ к осуществлению мониторинга условий содержания несовершеннолетних, лишенных свободы. В частности, представители НПО, такие как общественные фонды "Жетіағаш", "Жартас Казахстан", "Международная ассоциация социальных проектов", Международная тюремная реформа "PRI", на регулярной основе осуществляют посещение воспитательных колоний, специальных организаций образования, следственных изоляторов и изоляторов временного содержания.

Меры по содействию физическому и психологическому восстановлению и социальной реинтеграции детей-жертв (статья 39)

В Казахстане принимаются меры по физическому и психологическому восстановлению, а также социальной реинтеграции детей-жертв.

Осуществлены специальные гуманитарные операции "Жусан" и "Русафа", в рамках которых из зоны боевых действий в Сирии возвращены на родину 700 граждан Казахстана, в том числе 502 ребенка, 37 из которых сироты.

В мае 2020 года Законом Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам защиты материнства и детства" (№ 326-VІ ЗРК) введены нормы, предусматривающие закрепление компетенции уполномоченного органа в области образования по осуществлению межотраслевой координации по вопросам социальной реабилитации детей, пострадавших от террористической деятельности, а также определен перечень социальных услуг, направленных на социальную реабилитацию детей, пострадавших от террористической деятельности.

В реализацию вышеуказанного Закона приказом Министра образования и науки Республики Казахстан от 4 сентября 2020 года № 382 утверждены Правила и сроки социальной реабилитации детей, пострадавших от террористической деятельности.

Всем детям, возвращенным из зоны боевых действий, оказана медицинская, психологическая, социальная, экономическая и правовая помощь.

МИО проведена работа по определению детей в организации образования. Дошкольным образованием охвачено более 118 детей, школьным образованием охвачено свыше 227 детей. Также более 140 детям предоставлена возможность во внеурочное время участвовать в творческих кружках, спортивных секциях и дополнительных занятиях.

VI. СЕМЕЙНОЕ ОКРУЖЕНИЕ И АЛЬТЕРНАТИВНЫЙ УХОД

Основные принципы и подходы к формированию семейной политики отражены в Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 6 декабря 2016 года № 384. Координацию по реализации указанных мер осуществляют Национальная комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан, а также Комитет по делам молодежи и семьи Министерства информации и общественного развития Республики Казахстан.

С 2020 года начата реализация второго этапа (2020 - 2022 годы) Плана мероприятий по реализации Концепции, направленного на укрепление и поддержку института семьи, в том числе охрану репродуктивного здоровья, предотвращение насилия в семье, обеспечение занятости, продвижение гендерного просвещения. В соответствии с УК РК и КоАП РК за неисполнение или ненадлежащее исполнение обязанностей по воспитанию несовершеннолетних виновные лица привлекаются к уголовной и административной ответственности.

В целях популяризации семейных ценностей в Казахстане введен День семьи (каждое второе воскресенье сентября), ежегодно проводится Национальный конкурс "Мерейлі отбасы". В рамках грантового финансирования НПО реализуются различные проекты по укреплению семьи и семейных ценностей (видеоролики, конкурсы, флешмобы, акции, семинары-тренинги, мастер-классы, фестивали молодых семей и др).

Право родителей руководить ребенком (статья 5)

Казахстан уважает ответственность, права и обязанности родителей, опекунов, попечителей и других лиц, несущих по закону ответственность за ребенка, должным образом управлять и руководить ребенком. Брак и семья, материнство, отцовство и детство находятся под защитой государства.

Право и обязанность родителей руководить ребенком закреплены в действующем законодательстве Казахстана – в КоБС РК, законах Республики Казахстан "О правах ребенка в Республике Казахстан", "Об образовании" и других.

Брачно-семейное законодательство Казахстана основывается на принципах приоритета семейного воспитания детей, заботы об их развитии и благосостоянии. Забота о детях и их воспитание являются естественным правом и обязанностью родителей.

Защита прав и интересов детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, осуществляется путем передачи их на воспитание в семью (усыновление, опека или попечительство, патронат, приемная семья), а при отсутствии такой возможности – в организации всех типов для детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей.

Опекун или попечитель ребенка обязаны воспитывать ребенка, находящегося под опекой или попечительством, заботиться о его здоровье, физическом, психическом, нравственном и духовном развитии, а также представлять органу, осуществляющему функции по опеке или попечительству, отчеты о состоянии здоровья подопечного и о работе по его воспитанию, а также по управлению его имуществом, не препятствовать общению ребенка с его родителями и другими близкими родственниками ребенка и др.

В отчетном периоде продолжилась работа по совершенствованию системы защиты детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей.

В декабре 2019 года внесены изменения и дополнения в КоБС РК в части устройства детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан. В частности, Кодекс дополнен статьей 114-1, где прописаны права и обязанности организаций по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан (Закон Республики Казахстан от 27 декабря 2019 года № 292-VI).

Организация по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Казахстана обязана сохранять тайну усыновления, осуществлять психологическую подготовку граждан Казахстана, желающих принять этих детей на воспитание, оказывать правовую помощь, психологические и психолого-педагогические консультации, а также представлять ежеквартальный отчет о своей деятельности в уполномоченный орган в области защиты прав детей Казахстана и др.

Ответственность родителей (пункты 1, 2 статьи 18)

Родители обязаны воспитывать ребенка, осуществлять уход за ним, содержать его материально, заботиться о его благосостоянии, обеспечивать жилищем.

В апреле 2016 года внесены изменения в статью 24 Закона Республики Казахстан "О правах ребенка в Республике Казахстан", закрепляющие за родителями или другими законными представителями обязанность создавать условия жизни, необходимые для всестороннего развития ребенка (Закон Республики Казахстан от 1 апреля 2019 года № 240-VІ ЗРК).

В Казахстане оказывается поддержка семьям и законным представителям, воспитывающим ребенка (детей), путем предоставления социальной поддержки в порядке, установленном законодательством Казахстана. Комплексная модель поддержки семей с ребенком (детьми) и законных представителей, воспитывающих ребенка (детей), включает систему государственных пособий, социальных выплат, денежных выплат, а также меры по содействию занятости, льготы при налогообложении.

Разлучение с родителями (статья 9)

В Казахстане лишение родительских прав является исключительной мерой. Ведомственные органы оказывают поддержку таким семьям и максимально, в интересах ребенка, стараются сохранить его в семье.

В соответствии с КоБС РК родители лишаются родительских прав, если они уклоняются от выполнения обязанностей родителей, злостно уклоняются от уплаты алиментов, отказываются без уважительных причин взять своего ребенка из родильного дома, жестоко обращаются с ребенком, осуществляют физическое или психическое насилие над ним, покушаются на его половую неприкосновенность, злоупотребляют азартными играми, пари, спиртными напитками или наркотическими и прочими средствами, а также при совершении ими умышленного уголовного правонарушения против жизни или здоровья своего ребенка.

Лишение родительских прав производится исключительно в судебном порядке. При этом лишение родительских прав не освобождает родителей от обязанности содержать своего ребенка, которая прекращается с его усыновлением. Ребенок, в отношении которого родители лишены родительских прав, сохраняет право собственности на жилище или право пользования жилищем, а также имущественные права, основанные на факте родства с родителями и другими родственниками, в том числе право на получение наследства. При невозможности передать ребенка другому родителю или в случае лишения родительских прав обоих родителей ребенок передается на попечение органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

Родители могут быть восстановлены в родительских правах судом в случаях, если они изменили поведение, образ жизни и отношение к воспитанию ребенка (статья 78).

Суд вправе с учетом мнения ребенка отказать в удовлетворении иска родителей о восстановлении в родительских правах, если восстановление в родительских правах противоречит интересам ребенка. Восстановление в родительских правах в отношении ребенка, достигшего возраста десяти лет, возможно только с его согласия.

Суд может с учетом интересов ребенка принять решение об ограничении родительских прав путем отобрания ребенка у родителей без лишения их родительских прав. Устройство ребенка, в отношении которого родители (либо один из них) лишены или ограничены в родительских правах, производится органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, по месту жительства ребенка. Если основания, в силу которых родители были ограничены в родительских правах, отпали, суд по иску родителей выносит решение о возвращении ребенка родителям.

При непосредственной угрозе жизни ребенка или его здоровью орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, вправе немедленно отобрать ребенка у родителей или у других лиц, на попечении которых он находится. При отобрании ребенка орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, обязан незамедлительно уведомить прокурора, обеспечить временное устройство ребенка и в течение семи дней после вынесения местным исполнительным органом города республиканского значения, столицы, района, города областного значения акта об отобрании ребенка обратиться в суд с иском об ограничении или лишении родителей родительских прав.

В отчетном периоде количество неблагополучных семей и детей в них сократилось с 11715/17163 в 2016 году до 7210/11670 в 2020 году.

Принудительное исполнение решений суда, связанных с отобранием ребенка у родителей и передачей его другому лицу, производится с обязательным участием представителя органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, и лица (лиц), которому передается ребенок, а в необходимых случаях с участием представителя органов внутренних дел. При невозможности исполнения решения суда об отобрании ребенка у родителей и о передаче его другому лицу (лицам) без ущерба его интересам ребенок может быть по определению суда временно помещен в организации, осуществляющие функции по защите прав ребенка.

В отчетном периоде наблюдаются небольшие колебания рассмотренных дел по лишению родительских прав в районе 2200, однако, начиная с 2016 года, удельный вес удовлетворенных исков сократился с 91,7% до 61,8%. В целом за последние пять лет наблюдается снижение количества удовлетворенных исков о лишении родительских прав с 2107 в 2015 году до 1240 дел в 2020 году.

В этом процессе значительная роль отведена региональным комиссиям по делам несовершеннолетних и защите их прав, которая является координирующим органом в области профилактики правонарушений, безнадзорности и беспризорности среди несовершеннолетних и социального сиротства. В настоящее время в Казахстане осуществляют работу 229 комиссий: 14 – областного уровня, 39 – городского, 176 - районного.

Воссоединение с семьей (статья 10)

Приказом и.о. Министра здравоохранения и социального развития Республики Казахстан от 13 января 2016 г. № 13 утверждены Правила рассмотрения и заверения приглашений граждан Республики Казахстан для переселения в Республику Казахстан родственников из числа этнических казахов, проживающих за рубежом, в целях воссоединения семьи.

В Законе Республики Казахстан "О миграции населения" предусмотрено, что дети, в том числе усыновленные, не достигшие восемнадцатилетнего возраста, не состоящие в браке и находящиеся на иждивении и (или) под опекой (попечительством) приглашающего лица, не способные обеспечить себя самостоятельно по причинам, связанным с состоянием здоровья, могут являться членами семьи приглашающих лиц, въезжающих в Республику Казахстан с целью воссоединения семьи.

Восстановление содержания ребенка (пункт 4 статьи 27)

Ребенок имеет право, согласно КоБС РК и УК РК, на получение содержания от своих родителей и других членов семьи. Родители, в свою очередь, могут самостоятельно определять порядок и форму предоставления содержания детей.

При разводе родителей заключается соглашение о содержании своих несовершеннолетних детей. В противном случае с родителей взыскиваются судом алименты. Трудоспособные родители обязаны содержать своих нетрудоспособных совершеннолетних детей, нуждающихся в помощи. При отсутствии соглашения об уплате алиментов размер алиментов на нетрудоспособных совершеннолетних детей определяется судом в кратном отношении к МРП, действующему на момент выплаты алиментов, исходя из материального и семейного положения и других заслуживающих внимания интересов сторон.

Алименты также взыскиваются на детей, оставшихся без попечения родителей, и выплачиваются опекунам или их патронатным воспитателям, а также на счета учреждений, где воспитывается ребенок. Уклонение от уплаты алиментов наказывается в уголовном порядке. Временно, на период розыска родителя, уклоняющегося от уплаты алиментов, ежемесячно пособие на ребенка выплачивается в повышенном размере.

Законом Республики Казахстан от 12 июля 2018 № 180-VІ внесены изменения в статью 139 УК РК, предусматривающие дополнительный вид наказания за неисполнение обязанностей более трех месяцев родителем по уплате средств по решению суда на содержание несовершеннолетних детей, а равно нетрудоспособных детей, достигших восемнадцатилетнего возраста, – привлечение к общественным работам на срок до шестисот часов. Меры наказания по ограничению свободы на срок до двух лет либо лишению свободы на тот же срок сохранены в новой редакции статьи 139 УК РК.

В 2016-2020 годы зафиксировано 1904 уголовных правонарушения по статье 139 УК РК.

Заключено многостороннее соглашение о гарантийных правах граждан в области выплат социальных пособий, компенсационных выплат семьям с детьми и алиментов. Соглашение действует на территории России, Молдовы, Украины, Узбекистана, Таджикистана, Туркменистана, Армении, Беларуси, Грузии, Кыргызстана и Казахстана.

Дети, лишенные семейного окружения (статья 20)

Пункты № 36, 37 заключительных замечаний

Казахстан реализует успешную политику деинституционализации, направленную на помещение детей из учреждений интернатного типа на воспитание в семьи и работы с родителями по сохранению детей в кровных семьях.

На момент обретения независимости количество детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, в Казахстане составляло около 100 000. По итогам 2020 года данное количество снизилось в 4,3 раза и составило 23 410 детей. По сравнению с 2016 годом сокращение составило 5 009 детей. Из них 81,8%, или 19 156 детей, воспитываются в семьях казахстанских граждан под опекой, попечительством, патронатом, в приемных семьях.

Приемная семья и гостевая семья являются новой формой устройства детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей (Закон Республики Казахстан от 9 апреля 2016 года № 501-V ЗРК).

Количество воспитанников интернатных организаций (детских домов) снизилось с 7236 в 2016 году до 4254 в 2020 году. Тем самым сократился удельный вес детей-воспитанников интернатных организаций с 25,5% в 2016 году до 18,2% в 2020 году.

С 2015 по 2020 годы количество детских домов сократилось с 146 до 98. По состоянию на конец 2020 года в Казахстане в системе образования существовало 60 организаций (3336 детей) для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, в системе здравоохранения – 20 организаций (272 ребенка), в системе социальной защиты – 18 организаций (646 детей).

Во всех регионах Казахстана разработаны и реализуются региональные планы по деинституционализации, разукрупнению и трансформации организаций для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, а также по развитию профессиональных приемных семей.

Меры поддержки и жилищное обеспечение выпускников организаций для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей

В целях социальной адаптации выпускников организаций для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, в регионах страны реализованы мероприятия в рамках Комплексного плана по поддержке детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, на 2015-2018 годы, проект "Планирование жизни и карьеры", акции "Мейірім", "Начни с себя", в которых проводится работа по профессиональному определению воспитанников, закреплению шефских организаций из числа крупных предприятий, субъектов бизнеса, организаций бюджетной сферы. С выпускниками заключаются договоры о социальном партнерстве, согласно которым они проходят обучение с дальнейшим трудоустройством, обеспечением жильем, пакетом социальных услуг.

В Казахстане сформирована законодательная база, предусматривающая право ребенка-сироты и ребенка, оставшегося без попечения родителей, на получение жилья. С 2013 года введено первоочередное право данной категории на получение жилища из государственного жилищного фонда, а также ответственность должностных лиц и законных представителей за своевременную постановку в очередь на получение жилья и сохранность закрепленного жилища.

Постановка в очередь осуществляется до достижения детьми-сиротами и детьми, оставшимися без попечения родителей, возраста 29-ти лет. Важным моментом является то, что снятие с очереди лиц, относящихся к данной категории, не допускается.

Усыновление (удочерение) (статья 21)

Пункты № 38, 39 заключительных замечаний

Из всех форм семейного устройства усыновление (удочерение) является наиболее предпочтительным. В отчетном периоде продолжилась работа по развитию института усыновления в Казахстане.

Законом Республики Казахстан от 9 апреля 2016 года № 501-V ЗРК КоБС РК дополнен главой 15-1, внедряющей в Казахстане республиканский банк данных.

Банк содержит данные детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, и лиц, желающих принять детей на воспитание в свои семьи.

На сайте Комитета по охране прав детей Министерства образования и науки размещается производная информация о детях-сиротах и детях, оставшихся без попечения родителей, воспитывающихся в организациях для детей – сирот и детей, оставшихся без попечения родителей. К производной информации о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей, относятся информация о поле, возрасте, состоянии здоровья, особенностях характера, причинах отсутствия родительского попечения, наличии братьев и сестер, совершеннолетних родственниках, возможных формах устройства на воспитание в семьи, а также фотографии детей.

Школы приемных родителей

Законом Республики Казахстан от 27 декабря 2019 года № 292-VІ ЗРК регламентирована деятельность организаций по оказанию содействия в устройстве детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, а также введена обязательная психологическая подготовка потенциальных приемных родителей (действует с 1 июля 2020 года).

Психологическая подготовка потенциальных усыновителей производится в соответствии с приказом Министра образования и науки Республики Казахстан от 27 апреля 2020 года № 165 "Об утверждении требований к содержанию программы психологической подготовки, порядка организации деятельности по психологической подготовке граждан Республики Казахстан, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан, желающих принять детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в свою семью, и формы сертификата о прохождении такой подготовки".

Психологическая подготовка осуществляется организациями по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан, а также организациями образования для детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей.

В 2020 году аккредитацию на проведение психологической подготовки получили две неправительственные организации: Общественный фонд "Ана үйі" и Учреждение "Ковчег".

В 2020 году 2362 человека прошли обучение в школах приемных родителей.

В период с 2016 по 2020 годы ВС РК рассмотрено 13450 дел об усыновлении. При этом в 2020 году рассмотрено всего 2234 дела об усыновлении, что является наименьшим показателем за отчетный период.

Также с 2016 по 2020 годы рассмотрено 816 дел об отмене усыновления.

В Закон Республики Казахстан "О гражданстве Республики Казахстан" внесено изменение, предусматривающее сохранение за ребенком, усыновленным иностранцами, гражданства Республики Казахстан. Предусмотрено, что утрата либо выход усыновленного иностранцами ребенка из гражданства Республики Казахстан допускаются только после достижения им совершеннолетия и по его добровольному волеизъявлению (Закон Республики Казахстан от 9 апреля 2016 года № 501-V ЗРК).

В целях обеспечения прозрачности процедуры иностранного усыновления введена аккредитация иностранных агентств по усыновлению. Усыновление иностранными гражданами казахстанских детей возможно только через аккредитованные международные агентства, количество которых в республике не должно превышать 20.

В марте 2016 года принято нормативное постановление ВС РК "О практике применения судами законодательства об усыновлении (удочерении) детей".

В июне 2016 года принят приказ Министра иностранных дел Республики Казахстан, которым внесены изменения по усилению загранучреждениями Республики Казахстан контроля за детьми, являющимися гражданами Республики Казахстан, переданными на усыновление иностранцам" (№ 11-1-2/243).

Периодическая оценка условий, связанных с попечением о ребенке (статья 25)

Периодическая оценка условий, связанных с попечением о ребенке, производится в соответствии с Гражданским кодексом Республики Казахстан (далее – ГК РК) и КоБС РК. Органы опеки и попечительства по месту жительства подопечных детей осуществляют надзор за деятельностью опекунов и попечителей. Минимум два раза в год проводятся контрольные проверки условий жизни и воспитания опекаемых детей с целью оказания соответствующей помощи, а также наблюдения за положением ребенка в семье опекуна. Органы опеки и попечительства осуществляют также контроль за условиями содержания, воспитания и образования детей, находящихся в учреждениях для детей, оставшихся без попечения родителей.

Контроль за состоянием здоровья детей, отданных под опеку и попечительство, возложен на территориальные детские лечебно-профилактические учреждения, в которых сложилась практика учета детей, воспитываемых в так называемых приоритетных семьях (семьях, в которых воспитываются приемные дети). На местные органы и учреждения здравоохранения возложена обязанность обеспечения лечебно-профилактическими мероприятиями воспитанников домов ребенка, детских домов и других интернатных учреждений, каждое из которых обязательно имеет в штате медицинских работников в соответствии с действующими нормативами. В случае необходимости оказания специализированных медицинских услуг, они осуществляются в территориальных специальных медицинских центрах. Медицинская помощь им оказывается за счет бюджетных средств.

Незаконное перемещение и невозвращение (статья 11)

Казахстан является участником ряда международных соглашений, регулирующих семейные отношения. В частности, Казахстан ратифицировал Конвенцию о гражданско-правовых аспектах международного похищения детей от 25 октября 1980 года (Закон Республики Казахстан от 13 ноября 2012 года № 48-V).

В соответствии с данной Конвенцией Казахстан принимает меры по обеспечению международной защиты детей от вредных последствий их неправомерного перемещения или удержания и установлению процедуры по их быстрому возвращению в государство их обычного местожительства, а также обеспечению защиты права на общение.

Процесс возвращения ребенка и осуществления в отношении него прав доступа реализуется через уполномоченный орган – КОПД МОН РК и суд. Комитет консультирует по вопросам, связанным с применением Конвенции в Казахстане, и помогает в получении необходимой информационной поддержки и помощи в составлении заявлений, понять специфику юридических процедур в Казахстане, договориться о добровольном возвращении ребенка.

За 2016-2020 годы в КОПД МОН РК по вопросу возвращения детей обратился 71 гражданин Казахстана. Из них 35 детей возвращены в Казахстан из Российской Федерации, Украины, Молдовы, Иордании, Южной Африки, Южной Кореи, Франции и ОАЭ.

Судебный порядок возвращения детей определен главой 51 ГПК РК, которая регулирует производство по заявлениям о возвращении ребенка или осуществлении в отношении ребенка прав доступа на основании международного договора Республики Казахстан.

Дела этой категории рассматриваются специализированными судами по делам несовершеннолетних. Заявление подается самим родителем, который инициирует возвращение ребенка.

Согласно принципу 6 Декларации прав ребенка, принятой Генеральной Ассамблеей ООН 20 ноября 1959 года, малолетний ребенок не должен, кроме тех случаев, когда имеются исключительные обстоятельства, быть разлучен со своей матерью. В соответствии с данным принципом в большинстве случаев суды принимают решения в пользу матери.

При этом в отдельных случаях имеются противоположные решения иностранных судов относительно определения места жительства ребенка и других связанных с этим вопросов.

Согласно статье 501 ГПК РК решения иностранных судов признаются и приводятся в исполнение судами Республики Казахстан, если признание и приведение в исполнение таких актов предусмотрены законодательством и международным договором, ратифицированным Казахстаном, либо на основе взаимности.

VII. ИНВАЛИДНОСТЬ, БАЗОВОЕ ЗДРАВООХРАНЕНИЕ И СОЦИАЛЬНОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ

Дети с инвалидностью и дети с ограниченными возможностями (статья 23)

Пункты № 40, 41 заключительных замечаний

В Казахстане детская инвалидность остается одной из самых актуальных проблем, которая имеет тенденцию к росту. Защита прав детей с инвалидностью закреплена законодательством Казахстана в области социальной защиты, образования и здравоохранения лиц с инвалидностью и защиты прав детей. В отчетном периоде Казахстан продолжил принимать активные меры для совершенствования системы защиты прав детей с инвалидностью.

На конец 2020 года в Казахстане зарегистрировано 94,7 тыс. детей с инвалидностью, в том числе 84,9 тыс. детей - до 16 лет, 1,6 тыс. детей - от 16 до 18 лет I группы, 2,8 тыс. детей - от 16 до 18 лет II группы, 5,4 тыс. детей - III группы. С 2016 года по 2020 год рост детской инвалидности составил 18,9 %. Удельный вес детей с инвалидностью составил 1,5% от общей численности детей (2016 год – 1,41 %).

На первом месте среди причин первичной инвалидности среди детей в 2020 году - врожденные пороки развития (30,2 %), на втором месте - заболевания нервной системы (21,9 %), среди которых значительную долю составляют дети с инвалидностью вследствие детского церебрального паралича. Третье место занимает инвалидность вследствие психических расстройств – 16,2%.

Увеличение численности детской инвалидности отражает не только рост абсолютной и относительной численности детей c инвалидностью в стране, но и повышение случаев выявления, регистрации и последующей защиты детей.

Дети с инвалидностью в Казахстане имеют право на помощь государства в реабилитации (абилитации), социализации, социальной адаптации и социальной интеграции в обычные условия жизни, социальное обслуживание, воспитание и обучение в обычных и специальных образовательных учреждениях, охрану здоровья.

Семьи, воспитывающие детей с инвалидностью, получают материальную помощь от государства. В 2020 году ежемесячное пособие лицам, воспитывающим ребенка с инвалидностью, получили 89,5 тыс. человек на сумму 49,6 млрд тенге. Ежемесячное пособие по уходу за инвалидом первой группы с детства старше 18 лет получили в среднем 14,5 тыс. человек на сумму 7,9 млрд тенге.

Постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 мая 2019 года № 326 утвержден Национальный план по обеспечению прав и улучшению качества жизни лиц с инвалидностью в Республике Казахстан до 2025 года. Целями Национального плана являются реализация принятых Республикой Казахстан обязательств в связи с ратификацией Конвенции о правах инвалидов и формирование инклюзивного общества через создание благоприятной среды для всех уязвимых групп в рамках социальной модернизации Казахстана до 2030 года.

Распоряжением Премьер-Министра Республики Казахстан от 17 августа 2020 года № 2020 утверждена Дорожная карты по совершенствованию оказания комплексной помощи детям с ограниченными возможностями в Республике Казахстан на 2021 – 2023 годы. Дорожной картой предусмотрена реализация мероприятий по профилактике инвалидности и ранней коррекционно-развивающей помощи, совершенствованию организации реабилитационных услуг, совершенствованию системы учета и обеспечения специальными техническими средствами, лекарственными и медицинскими изделиями, по подготовке кадров и повышению квалификации.

Ребенку, имеющему инвалидность, в соответствии с реабилитационным потенциалом разрабатывается индивидуальная программа реабилитации, которая определяет комплекс реабилитационных мероприятий, включающих в себя медицинские, социальные, профессиональные реабилитационные меры, направленные на восстановление и (или) компенсацию нарушенных и утраченных функций организма.

В целях преодоления возникших социальных проблем и формирования возможностей участия в жизни общества на равных условиях с другими гражданами детям с инвалидностью оказываются специальные социальные услуги в условиях стационара, полустационара, ухода на дому (Закон Республики Казахстан от 29 декабря 2008 года № 114-IV).

В сфере социальной защиты населения функционируют 4 центра социального обслуживания стационарного типа для детей-инвалидов с нарушением опорно-двигательного аппарата с годовым охватом около 150 детей, 16 центров социального обслуживания для детей с психоневрологическими патологиями с охватом около 2 тыс. детей.

Функционируют 72 организации дневного пребывания, где получают услуги более 2 тыс. детей. С детьми работают психологи, дефектологи, логопеды, инструкторы ЛФК, массажисты, которые оказывают услуги по бытовому обслуживанию, медицинской реабилитации, содействию в оформлении полагающихся льгот и пособий, психологическую и педагогическую помощь. Более 1 тыс. детей получают специальные социальные услуги в 16-ти реабилитационных центрах системы социальной защиты населения. В системе здравоохранения функционируют 23 реабилитационных центра, которые оказывают помощь детям, в том числе 3 на республиканском уровне (Акмолинская область, г. Нур-Султан и г. Алматы).

В 2020 году в рамках Дорожной карты по реализации инициативы Фонда Первого Президента Республики Казахстан – Елбасы "Қамқорлық" в 8 регионах страны на базе медицинских организаций открыты детские реабилитационные центры, оснащенные новейшим медицинским оборудованием.

Альтернативную социальную помощь, предоставляемую более 12 тыс. детям с инвалидностью, оказывают 199 отделений социальной помощи на дому.

Также 164 НПО предоставляют специальные социальные услуги в условиях полустационара и на дому для более 4 тыс. детей. В рамках государственно-частного партнерства функционируют 7 организаций стационарного и полустационарного типов с охватом 1 тыс. детей.

В рамках национального проекта "Качественное и доступное здравоохранение для каждого гражданина "Здоровая нация" планируется строительство 8 детских реабилитационных центров и 2 центров раннего вмешательства в регионах.

Функционируют психолого-медико-педагогические консультации (далее - ПМПК) в городах республиканского и областного значения, столице, а также в районных центрах на 60 тыс. детского населения. Основными задачами ПМПК являются раннее выявление детей с особыми образовательными потребностями (далее - ООП) и рекомендация соответствующего типа учебной программы: общеобразовательной, специальной либо индивидуальной.

По итогам 2020 года на учете ПМПК состояли 161 826 детей с ООП, что на 14,1% больше, в сравнении с 2016 годом (141 821 ребенок).

Ведется планомерная работа по развитию инклюзивного образования, основополагающим принципом которого является право ребенка, имеющего ООП, на совместное обучение в общеобразовательной среде со здоровыми сверстниками при создании соответствующих условий.

На начало 2020-2021 учебного года доля школ, создавших условия для инклюзивного образования, составила 74,9% (2016-2017 учебный год – 44,7%).

Количество детей ООП школьного возраста составило 107 348, из них охвачены инклюзивным образованием 41 581 (38,7%) (в 2016-2017 учебном году - 25,95%).

В 100 специальных общеобразовательных органиазациях образования обучаются 14 989 учащихся. Функционируют 2 007 специальных классов при общеобразовательных школах, в которых обучаются 11 175 детей. На дому обучаются 8 335 детей с ООП.

В системе среднего образования предусмотрен более высокий размер подушевого норматива финансирования на 1 обучающегося с ООП. В 2021 году средний размер подушевого норматива финансирования среднего образования на одного ученика общеобразовательного класса составил 452 668 тенге, на одного ученика коррекционного класса - 731 701 тенге, а для обучающихся на дому сумма составила 2 016 142 тенге, что в 4,5 раза выше суммы на одного ученика общеобразовательного класса.

Разработаны учебники и учебно-методический комплекс (далее – УМК) для незрячих и слабовидящих детей (со шрифтом Брайля и укрупненным шрифтом), а также для детей с интеллектуальными нарушениями 0, 1, 2, 5, 7-х классов.

В июне 2021 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам инклюзивного образования" (№ 56-VII ЗРК), который направлен на улучшение показателей охвата детей с ООП психолого-педагогической коррекционной поддержкой и решение вопросов кадрового обеспечения.

Законом пересмотрены нормы деятельности психолого-медико-педагогических консультаций, предусматривающие переход от "медицинской" к "социально-педагогической" модели деятельности. В функции ПМПК включен мониторинг образовательного маршрута ребенка с ООП, позволяющий прогнозировать создание специальных условий в организациях образования до приема ребенка в организацию образования. Также предусмотрена автоматизация государственной услуги по психолого-медико-педагогическому обследованию, предоставляемой ПМПК.

Также указанным Законом принята норма по реализации государственного образовательного заказа на специальную психолого-педагогическую поддержку детей с ООП. Государственный заказ будет реализован с 1 сентября 2022 года и позволит увеличить охват детей с ООП специальной психолого-педагогической поддержкой без капитальных расходов бюджета на расширение сети кабинетов коррекции, реабилитационных центров, используя готовый потенциал частного сектора.

Завершается работа по интеграции информационных систем сферы образования, здравоохранения, социальной защиты и др., в рамках которой будет реализован единый учет детей с ООП.

Большую роль в развитии инклюзивного образования играют общественные организации. В рамках реализации проекта корпоративного фонда "Болашақ" "Каждый ребенок достоин школы" при содействии МИО в период с 2015 по 2020 годы во всех регионах страны открыт 41 кабинет поддержки инклюзии при общеобразовательных школах, в которых получают необходимое психолого-педагогическое сопровождение более 400 детей с аутизмом и другими ООП.

Выживание и развитие (статья 6, пункт 2)

Здравоохранение и медицинское обслуживание, в частности, первичная медико-санитарная помощь (статья 24)

Пункты № 42, 43 заключительных замечаний

В Казахстане охрана здоровья подрастающего поколения является одним из главных приоритетов государственной политики.

Реализована Государственная программа развития здравоохранения Республики Казахстан "Денсаулық" на 2016 – 2019 годы.

С 2021 года реализуется национальный проект "Качественное и доступное здравоохранение для каждого гражданина "Здоровая нация". Один из главных акцентов национального проекта направлен на укрепление здоровья детей, подростков и молодежи путем предупреждения заболеваний, оказания своевременной помощи и полноценной реабилитации с учетом лучшей международной практики.

Ожидаемая продолжительность жизни при рождении увеличилась с 72,4 года в 2016 году до 73,19 лет по итогам 2019 года. Младенческая смертность на 1000 родившихся живыми снизилась с 8,77 в 2016 году до 7,77 по итогам 2020 года. Смертность детей до 5 лет на 1000 родившихся живыми снизилась с 10,79 в 2016 году до 9,41 по итогам 2020 года. Материнская смертность на 100 000 родившихся живыми снизилась с 15,7 в 2016 году до 13,7 по итогам 2019 года. Однако в 2020 году материнская смертность увеличилась в 2,8 раза и составила 36,5. Резкий рост материнской смертности в 2020 году связан с пандемией коронавирусной инфекции COVID-19.

Особое внимание уделяется совершенствованию первичной медико-санитарной помощи (далее - ПМСП). Реализован План мероприятий по развитию первичной медико-санитарной помощи в Республике Казахстан на 2019 – 2020 годы, утвержденный распоряжением Премьер-Министра Республики Казахстан от 10 июня 2019 года № 103-р.

Внедрена скрининговая программа ключевых неинфекционных заболеваний на уровне ПМСП.

Принимаются меры по материальному стимулированию работников сферы здравоохранения. В рамках реализации новых социальных мер Елбасы "Әлеуметтік қамқорлық" с 1 июня 2019 года заработная плата работникам здравоохранения повышена на 30%. С 1 января 2021 года заработная плата врачей увеличена на 30%, средним медицинским работникам - на 20%. К 2023 году планируется довести средний показатель заработной платы врачей до уровня в 2,5 раза выше средней заработной платы в экономике (в 2018 году данный показатель составлял 0,93:1).

По итогам 2020 года количество прикрепленного населения на одного врача снижено до 1 700 человек (в 2014 году – 2303 человека). Для повышения доступности ПМСП помимо увеличения числа врачей общей практики проводится разукрупнение субъектов здравоохранения. Привлекаются частные инвесторы для обеспечения шаговой доступности малых практик ПМСП в городах. В сельской местности услуги ПМСП интегрированы с районными больницами, в штате которых состоят врачи общей практики, фельдшеры и медицинские сестры, работающие в медицинских пунктах, фельдшерско-акушерских пунктах и врачебных амбулаториях.

Меры по повышению привлекательности предпринимательской деятельности в сфере оказания услуг ПМСП позволили довести долю частных поставщиков в 2019 году до 36,2% от всех поставщиков.

Принимаются меры по обеспечению территориальной доступности медицинских организаций для населения, в том числе для жителей населенных пунктов, расположенных в отдаленных местностях. Создаются условия для открытия частных индивидуальных и групповых семейных врачебных амбулаторий, приближенных к местам проживания граждан. Также доступность медицинских услуг для населения сельской местности и в отдаленных населенных пунктах обеспечивается с использованием ресурсов дистанционной медицины и транспортной медицины (медицинских поездов, передвижных медицинских комплексов, санитарной авиации).

По итогам работы в 2020 году, в республике осуществляли деятельность более 248 тыс. медицинских работников, в том числе врачей – 76 443 человека (в 2016 году – 74 611), средних медицинских работников – 185 757 человек (в 2016 году – 170 819).

Число коек для больных детей на конец 2020 года составило 20 899, увеличившись по сравнению с 2016 годом на 2 340 единиц. Обеспеченность детей больничными койками выросла на 2,4% и составила 301 ребенка соответствующего возраста на одно койко-место.

В Казахстане удерживается распространенность ВИЧ-инфекции в концентрированной стадии. В рейтинге ГИК ВЭФ (Глобальный индекс конкурентоспособности Всемирного экономического форума) Казахстан в течение последних лет входил в группу стран с низкой распространенностью ВИЧ. Обеспечен полный доступ детей с ВИЧ-инфекцией к высокоактивной антиретровирусной терапии, оказывается необходимая медицинская помощь в рамках гарантированного объема бесплатной медицинской помощи.

Психическое здоровье детей

Пункты № 44, 45 заключительных замечаний

Государственными органами принимается комплекс мер по профилактике и предотвращению суицидов среди несовершеннолетних.

В рамках исполнения совместного приказа МЗСР РК (Указом Президента РК от 25 января 2017 года разделено на МТСЗН РК и МЗ РК), МОН РК и МВД РК от 11 марта 2015 года № 201 "О поэтапном внедрении проекта по превенции суицидов среди несовершеннолетних в Республике Казахстан" разработана и реализована Дорожная карта по профилактике суицидального поведения детей и подростков до 2019 года.

С 2018 года в ряде регионов (г.Нур-Султан, Акмолинская, Актюбинская, Атырауская, Кызылординская области) реализуется Программа превенции суицидов среди несовершеннолетних и формированию жизненных навыков (Bilim Foundation).

Для сохранения и улучшения здоровья подростков и молодежи совершенствуется деятельность молодежных центров здоровья в сети ПМСП. Подросткам и молодым людям, а также жертвам насилия, травли (буллинга) предоставляются консультации при депрессии, мыслях о суициде.

По каждому факту суицида проводятся досудебные расследования на наличие составов уголовных правонарушений за доведение до самоубийства и установление причин и условий, способствующих им. В 2016-2020 годы по результатам досудебных расследований в государственные органы внесено 632 представления по устранению причин и условий, способствовавших совершению суицидов несовершеннолетними. По итогам рассмотрения представлений к дисциплинарной ответственности привлечено 258 специалистов органов образования и 96 медицинских работников.

На постоянной основе проводится мониторинг СМИ, в т.ч. социальных сетей, по выявлению и блокированию незаконного контента, прямо или косвенно пропагандирующего суицидальное поведение. В 2016-2020 годы МВД устранены 366 противоправных материалов в сети Интернет, пропагандирующих самоубийство.

Проводится работа по профилактике суицидального поведения среди несовершеннолетних, отбывающих наказание в местах лишения свободы. Психологами учреждения ЛА-155/6, а также следственных изоляторов (в период следствия и ожидания направления в учреждение для отбывания наказания) оказывается психологическая помощь подросткам в адаптации к условиям изоляции, социальной среде, режиму содержания, в преодолении кризисных, тревожных и стрессовых ситуаций, возникающих в процессе отбывания наказания, улучшении межличностных отношений среди несовершеннолетних.

Проводятся обучающие курсы школьных психологов и медицинских работников ПМСП по раннему выявлению риска суицида среди подростков, коррекционной работе с несовершеннолетними группы риска.

Осуществляются мероприятия, направленные на формирование физического и психического здоровья детей и подростков, обучение родителей и преподавателей распознаванию признаков неустойчивости психики, угрожающего суицидального поведения детей и подростков.

Принятые меры позволили снизить показатель детского суицида в Казахстане. В 2016-2020 годы зафиксировано 843 факта суицида среди детей в возрасте 5-17 лет, из них детей мужского пола – 543, женского пола – 300. В 2020 году зафиксировано 144 факта детского суицида, что на 17,7% ниже показателя 2016 года.

Здоровье подростков

Пункты № 46, 47, заключительных замечаний

Репродуктивное здоровье казахстанских детей и подростков остается актуальным вопросом. В 2020 году зарегистрировано 3162 случая ранней беременности, из них 2777 девушек - подростков прервали беременность. Количество зарегистрированных случаев ранней беременности по сравнению с 2017 годом снизилось на 1586 случаев, или на 33,4%.

Показатель рождаемости среди девушек-подростков в возрасте от 15 до 19 лет в 2020 году составил 23,17 в данной возрастной группе на 1 000 родившихся, снизившись на 4,93 пункта, или 17,5%. Тем не менее уровень родов среди подростков остается высоким. Уровень рождаемости детей среди казахстанских подростков в 5-6 раз выше, чем в развитых странах.

МЗ РК на постоянной основе проводится информационно-разъяснительная работа по вопросам охраны репродуктивного здоровья.

Реализуются Национальная коммуникационная стратегия и медиаплан по информированию молодежи по вопросам охраны репродуктивного здоровья.

Во всех регионах функционируют молодежные центры здоровья (далее - МЦЗ), основными целями которых является сохранение здоровья и обеспечение благоприятных условий для социализации подростков и молодежи путем предоставления квалифицированной медико-психосоциальной и бесплатной медико-социальной помощи по вопросам планирования семьи.

На регулярной основе проводятся специальные квалификационные курсы по охране здоровья подростков и особенностям оказания им услуг на уровне МЦЗ для медицинских работников.

МЗ РК при финансовой и технической поддержке Фонда ООН в области народонаселения (ЮНФПА) в Казахстане и активном содействии Казахского научного центра дерматологии и инфекционных заболеваний и Национального центра общественного здравоохранения реализован проект shyn.kz. На сайте размещены современные научно обоснованные знания и рекомендации о сексуальном и репродуктивном здоровье, разработанные Всемирной организацией здравоохранения, Фондом ООН в области народонаселения (ЮНФПА), Объединенной программой ООН по ВИЧ/СПИДу (ЮНЭЙДС), Детским фондом ООН (ЮНИСЕФ). Подростки имеют возможность создать анонимный запрос и получить бесплатную помощь по самым разным проблемам сексуального и репродуктивного здоровья

Реализуется совместный проект Всемирным банком и ЮНФПА на 2020-2021 годы по разработке методического материала для работы молодежного центра здоровья, разрабатываются клинические протоколы в области охраны репродуктивного здоровья, алгоритмы индивидуального и группового психологического консультирования подростков и молодежи, информационные материалы по вопросам сохранения репродуктивного здоровья для подростков, молодежи и родителей.

В рамках проекта разработаны 11 клинических протоколов, 11 алгоритмов консультирования репродуктивного, психологического, социального и юридического направления, операционная стратегия, структурная органограмма, стратегия институционального развития МЦЗ.

Состояние окружающей среды

Пункты № 48, 49 заключительных замечаний

Аральское море

В целях решения проблемы улетучивания пыли и соли на осушенном дне Аральского моря в казахстанской части за последние 25 лет высажены деревья саксаула на площади 183 тыс. гектаров. Ежегодно на выделенные средства из областного бюджета Кызылординской области на осушенном дне Аральского моря проводится посадка саксаула на площади 6500 гектаров.

Совместно с Республикой Корея реализован проект "Проведение фитолесомелиоративных работ на осушенном дне Аральского моря". За период 2018-2020 годы проведена посадка 5 млн саженцев саксаула на площади 13,3 тыс. гектаров земли.

Реализуется вторая фаза проекта "Регулирование русла реки Сырдарья и сохранение северной части Аральского моря" (далее - РРССАМ-2). Он состоит из 8 компонентов (на I этапе – 6 компонентов, на II этапе – 2). Первый этап проекта: 1) восстановление левобережного шлюза-регулятора Кызылординского гидроузла; 2) строительство защитных дамб в Казалинском и Кармакшинском районах; 3) спрямление русла р.Сырдарья на участках Корганша и Турумбет; 4) строительство автодорожного моста около с.Бирлик Казалинского района; 5) восстановление Камышлыбашской и Акшатауской озерных систем; 6) реконструкция и расширение выростных прудов на уч. Тастак Камышлыбашского рыбопитомника в Аральском районе. Доработка ТЭО по под-проектам: 1) реконструкция северной части Аральского моря (одноуровневый или двухуровневый вариант); 2) строительство и оборудование рабочего центра управления водными ресурсами в казахстанской части бассейна р. Сырдарья. В связи с тем, что процедуры привлечения займа Всемирного банка затянулись, Правительством Республики Казахстан принято решение начать реализовать 4 компонента I этапа проекта РРССАМ-2 за счет республиканского бюджета (без займа Всемирного банка). При этом 3 компонента из них (укрепление защитных дамб в Кармакшинском, Казалинском районах, спрямление русла реки на участках Корганша и Турумбет Жалагашского района и комплексный ремонт Кызылординского гидроузла) планируется реализовать в рамках Дорожной карты "Комплексный план социально-экономического развития на 2019-2022 годы", а 1 компонент (строительство моста около с. Бирлик Казалинского района) - в рамках Программы развития регионов.

В связи с тем, что 4 из 6-ти компонентов проекта РРССАМ-2 будут реализованы за счет республиканского бюджета, Всемирным Банком на основании проведенных обсуждений и консультаций представлен новый подход по комплексному развитию Казахстанской части бассейна р. Сырдарья и северного Аральского моря, а также предложено изменить название проекта РРССАМ-2 на "Проект регионального развития и восстановления северной части Аральского моря" с включением дополнительных компонентов для улучшения социально-экономического развития региона.

Проект состоит из 3 компонентов с предварительной общей стоимостью 190 млн долл. США: первый компонент – "Совершенствование водохозяйственной инфраструктуры и улучшение гидрологического режима в бассейне САМ (Северное Аральское море) – р. Сырдарья на сумму 120 млн долл. США, второй компонент – "Поддержка устойчивой экономической, социальной и экологической деятельности в Кызылординской области" на сумму 60 млн долл. США, третий компонент – "Совершенствование информационной базы и управления водными ресурсами, регионального планирования и управления проектом" на сумму 10 млн долл. США.

15 июля 2020 года между МЭГПР РК и Всемирным Банком подписано соглашение о гранте на разработку ТЭО проекта регионального развития и восстановления северной части Аральского моря, разработанного экспертами Всемирного Банка на сумму 1,5 млн долларов США, 15 декабря 2020 года соглашение о гранте вступило в силу.

На сегодняшний день МЭГПР РК проводит работу по отбору международных компаний, специализирующихся на разработке подобных проектов.

Семипалатинский испытательный полигон

РГП "Национальный ядерный центр Республики Казахстан" Министерства энергетики Республики Казахстан реализует программу "Обеспечение безопасности бывшего Семипалатинского испытательного полигона".

В 2020 году продолжено экологическое обследование Семипалатинского испытательного полигона (далее - СИП). Обследовано 88,8% (16 252,9 км2) территории полигона, общая площадь которого составляет 18 311,4 км2.

По результатам проведенного исследования на большей части обследованной в 2020 году территории СИП содержание радионуклидов в объектах природной среды находится на допустимом уровне и проводить мероприятия по ликвидации последствий испытаний ядерного оружия необходимости нет, за исключением двух участков радиоактивного загрязнения в западной и юго-восточной частях обследуемой территории. Общая площадь радиационно-загрязненных участков - 691 км², что составляет 37 % от общей площади обследования. На данных участках, представляющих радиационную опасность для населения, планируется проведение мероприятий по ликвидации последствий ядерных испытаний и ограничению доступа.

В 2021 году планируется завершить комплексное обследование всей территории СИП.

Реализован План мероприятий по совершенствованию мер социальной защиты граждан, пострадавших вследствие ядерных испытаний на бывшем Семипалатинском испытательном ядерном полигоне, утвержденный постановлением Правительства Республики Казахстан от 17 апреля 2014 года № 362. Увеличены размеры льгот и компенсаций гражданам, пострадавшим вследствие ядерных испытаний на СИП.

В соответствии со статьей 13 Закона Республики Казахстан "О социальной защите граждан, пострадавших вследствие ядерных испытаний на Семипалатинском испытательном ядерном полигоне" население, проживающее на территориях радиационных рисков, определенных данным законом, имеет право на дополнительную оплату труда и ежегодный дополнительный оплачиваемый отпуск.

В 2019 году утвержден долгосрочный план мероприятий по оздоровлению и развитию инфраструктуры на территории СИП.

В 2021 году в городе Семей открыт Центр ядерной медицины и онкологии, который позволяет выявлять и своевременно лечить онкологические заболевания. В центре работают высококвалифицированные сотрудники, установлены современное диагностическое оборудование и аппаратура.

Меры для защиты детей от незаконного употребления психотропных веществ (статья 33)

C 2016 года по 2020 год наблюдается положительная тенденция сокращения показателей распространенности алкоголизма и наркомании среди несовершеннолетних. Показатель потребления алкоголя среди несовершеннолетних уменьшился почти в 4 раза с 9,1 в 2016 году до 2,3 случаев на 100 тыс. населения соответствующего возраста. Показатель численности детей с впервые установленным диагнозом "психическое и поведенческое расстройство, вызванное употреблением психотропных активных веществ" (показатель наркомании), снизился в 3,4 раза с 2,8 в 2016 году до 1,2 случаев на 100 тыс. населения несовершеннолетних в 2020 году.

В Казахстане ситуация с употреблением психоактивных веществ детьми, несмотря на некоторое снижение статистики, по-прежнему стоит остро.

С целью повышения осведомленности несовершеннолетних, а также взрослых по вопросам наркомании и токсикомании осуществляются меры, направленные на просвещение населения в этой области.

Во всех регионах республики постоянно проводится информационная работа среди подростков и молодежи на тему пагубного воздействия на организм человека наркотиков, особенно новых видов синтетических наркотиков, а также стимулирования к ведению здорового образа жизни.

Проводятся интерактивные уроки антинаркотической направленности среди учащихся общеобразовательных школ. С 2016 года осуществляется применение компьютерных программ по выявлению рисков вовлечения в табачную, алкогольную и наркотическую зависимость в школах страны.

Активную роль в оказании помощи подросткам, приобщившимся к употреблению наркотиков, а также в пропаганде здорового образа жизни играют НПО, которые создают специальные реабилитационные учреждения, клубы взаимопомощи наркоманов, проводят круглые столы, семинары, издают специальную литературу.

Социальное обеспечение, службы и учреждения по уходу за детьми (статья 26 и пункт 3 статьи 18)

Уровень жизни (пункты 1−3 статьи 27)

Пункты № 50, 51 заключительных замечаний

В Казахстане оказывается поддержка семьям и законным представителям, воспитывающим ребенка (детей), путем предоставления социальной поддержки в порядке, установленном законодательством Казахстана. Комплексная модель поддержки семей с ребенком (детьми) и законных представителей, воспитывающих ребенка (детей), включает систему государственных пособий, социальных выплат, денежных выплат, а также меры по содействию занятости, льготы при налогообложении.

Пособия семьям, имеющим детей

В соответствии с Законом "О государственных пособиях семьям, имеющим детей" предусмотрены следующие виды пособий:

1) единовременное государственное пособие, назначаемое и выплачиваемое в связи с рождением ребенка (далее - пособие на рождение);

2) ежемесячное государственное пособие, назначаемое и выплачиваемое по уходу за ребенком по достижении им возраста одного года (далее - пособие по уходу);

3) ежемесячное государственное пособие, назначаемое и выплачиваемое многодетным семьям, имеющим четырех и более совместно проживающих несовершеннолетних детей, в том числе детей, обучающихся по очной форме обучения в организациях среднего, технического и профессионального, послесреднего, высшего и (или) послевузовского образования, после достижения ими совершеннолетия до времени окончания организаций образования (но не более чем до достижения двадцатитрехлетнего возраста) (далее – пособие многодетной семье);

4) ежемесячное государственное пособие, назначаемое и выплачиваемое многодетным матерям, награжденным подвесками "Алтын алқа", "Күміс алқа" или получившим ранее звание "Мать-героиня", награжденным орденами "Материнская слава" I и II степени (далее – пособие многодетной матери);

5) ежемесячное государственное пособие, назначаемое и выплачиваемое матери или отцу, усыновителю (удочерителю), опекуну (попечителю), воспитывающему ребенка-инвалида (детей-инвалидов) (далее - пособие воспитывающему ребенка-инвалида);

6) ежемесячное государственное пособие, назначаемое и выплачиваемое по уходу за инвалидом первой группы с детства (далее – пособие по уходу за инвалидом первой группы с детства).

Пособие на рождение выплачивается всем родившим женщинам (как работающим, так и неработающим) вне зависимости от дохода семьи. Размер пособия зависит от очередности рождения ребенка (на первого, второго, третьего ребенка – 38,0 МРП, на четвертого и более ребенка – 63,0 МРП)

В 2020 году пособие на рождение получили в среднем 430,7 тыс. человек на сумму 52,3 млрд тенге.

Также для работающих матерей из Государственного фонда социального страхования предусмотрена выплата по беременности и родам, размер которой зависит от среднемесячного дохода женщины за последние 12 месяцев. В 2020 году средний размер такой выплаты составил 498,7 тыс. тенге, адресатами которых стали 203,2 тыс. человек на общую сумму 96,4 млрд тенге.

Пособие по уходу выплачивается как работающим, так и неработающим матерям вне зависимости от дохода семьи.

Для неработающих женщин данное пособие выплачивается в дифференцированном размере с учетом количества рожденных и воспитываемых в семье детей. Размер пособия в 2020 году составил от 5,76 МРП (первый ребенок) до 8,90 МРП (четвертый ребенок). В 2020 году данное пособие получили в среднем 121 тыс. человек на сумму 31,7 млрд тенге.

Также для работающих матерей из Государственного фонда социального страхования предусмотрена выплата по уходу за ребенком до 1 года в размере 40 % от среднемесячного дохода за последние 2 года. Средний размер данных выплат в 2020 году составил 32 055 тенге, которые получили в среднем 501,6 тыс. человек на общую сумму 106,4 млрд тенге.

Помимо этого государство субсидирует женщинам обязательные пенсионные взносы в размере 10% от среднемесячного дохода, учтенного при исчислении социальной выплаты. Это делается для того, чтобы у женщины не прерывались пенсионные накопления в период нахождения в отпуске по уходу за ребенком.

Дополнительно для надлежащей помощи родителям в выполнении ими своих обязанностей по воспитанию ребенка (детей) Трудовым кодексом Казахстана (далее - ТК РК) предусмотрены следующие послабления и защита родителей в трудовой деятельности: временный перевод на другую работу беременных женщин, исключающую воздействие вредных производственных факторов, с оплатой не ниже средней заработной платы на прежней работе (статья 44), ограничение возможности расторжения трудового договора по инициативе работодателя в период временной нетрудоспособности и пребывания работника в отпуске при наличии детей в возрасте до трех лет, одиноким матерям (статья 54), работодатель не вправе привлекать к работе в ночное время без письменного согласия женщин и других лиц, имеющих детей в возрасте до семи лет, и работников, воспитывающих детей-инвалидов до шестнадцати лет (статья 76) и др.

Пособие многодетной семье выплачивается семьям, имеющим четырех и более совместно проживающих несовершеннолетних детей. Размер пособия в 2020 году составил от 16,03 МРП (на четверых детей) до 28,06 МРП (на семерых детей). Семьям, воспитывающим восемь и более детей, – 4 МРП на каждого ребенка. В 2020 году данное пособие получили в среднем более 392,4 тыс. семей на общую сумму 236,2 млрд тенге.

Матери, родившие 5 и более детей и воспитавшие их до 18-летнего возраста, имеют право выйти на пенсию в 53 года.

Пособие многодетной матери является пожизненным и назначается независимо от ее дохода. Размер пособия составляет 6,4 МРП. В 2020 году данное пособие получили в среднем 232,3 тыс. человек на сумму 49,1 млрд тенге. Многодетные матери, награжденные подвесками "Алтын алқа" и "Күміс алқа", также освобождены от уплаты ряда налогов и госпошлин.

Пособие воспитывающему ребенка-инвалида выплачивается ежемесячно родителям, опекунам и усыновителям, воспитывающим ребенка с инвалидностью, до достижения им совершеннолетия в размере 1,4 МРП. В 2020 году данное пособие получили в среднем 89,5 тыс. семей на общую сумму 49,6 млрд тенге

По решению МИО, родителям и иным законным представителям детей с инвалидностью, обучающихся на дому, предоставляется возмещение затрат на обучение. В 2020 году данный вид помощи получили в среднем 14,2 тыс. семей на общую сумму 800,5 млн тенге, при этом средний размер составил 4,7 тыс. тенге в месяц.

Пособие по уходу за инвалидом первой группы с детства выплачивается ежемесячно родителям, опекунам и усыновителям в размере 1,4 прожиточного минимума. В случае проживания в семье двух и более инвалидов первой группы с детства пособие по уходу за инвалидом первой группы с детства, назначается и выплачивается на каждого из них.

Поддержка семей, воспитывающих детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей

В соответствии со статьей 28 Закона Республики Казахстан "О минимальных социальных стандартах и их гарантиях" принят приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 10 сентября 2015 года № 557, которым утверждены нормы и нормативы социального стандарта "Обеспечение защиты прав и интересов детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, переданных на воспитание в семью (усыновление, опека или попечительство, патронат)".

Согласно данному стандарту семьям, воспитывающих детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, оказываются следующие виды поддержки.

На содержание ребенка (детей), переданного патронатным воспитателям, выплачиваются денежные средства, на питание за одного ребенка дошкольного возраста – 6 МРП в месяц; на питание за одного ребенка школьного возраста – 7 МРП; на одежду, обувь и мягкий инвентарь для одного ребенка – 3 МРП в месяц.

На содержание ребенка-сироты (детей-сирот) и ребенка (детей), оставшегося без попечения родителей, переданного опекунам или попечителям, выплачивается пособие в размере 10 МРП в месяц.

Усыновителю ребенка-сироты и (или) ребенка, оставшегося без попечения родителей, установлена единовременная денежная выплата в размере 75 МРП.

Приемным родителям ежемесячно выплачиваются денежные средства в размере 10 МРП.

Поддержка малообеспеченных семей

В соответствии с Законом Республики Казахстан от 17 июля 2001 года № 246 "О государственной адресной социальной помощи" граждане Республики Казахстан, кандасы, беженцы, иностранцы и лица без гражданства, постоянно проживающие в Республике Казахстан, со среднедушевым доходом, не превышающим черту бедности, имеют право на получение адресной социальной помощи (далее - АСП). Размер черты бедности по Казахстану определяется центральным исполнительным органом на основе величины прожиточного минимума в среднем на душу населения в процентном выражении в зависимости от экономических возможностей государства.

В отчетном периоде подходы к оказанию АСП трижды претерпели изменения (1 января 2018 года, 1 апреля 2019 года и 1 января 2020 года). Объем бюджетных расходов, направляемых на выплату АСП, вырос в 18,8 раз - с 13 млрд тенге в 2017 году до 244,5 млрд тенге в 2019 году, а количество получателей – в 95 раз, в том числе детей – в 81,6 раз. В 2020 году АСП назначена 184,7 тыс. семьям, или 936,2 тыс. человек.

В 2020 году в целях нивелирования последствий введенных карантинных мер в связи с пандемией коронавирусной инфекции COVID-19 более 4,5 млн человек получили социальную выплату в размере минимальной заработной платы (42,5 тыс. тенге).

С 1 января 2020 года внедрен гарантированный социальный пакет для детей из числа малообеспеченных семей в возрасте от 1 до 18 лет, предусматривающий бесплатное питание по месту обучения, льготный проезд на городском общественном транспорте, обеспечение школьной формой и принадлежностями, для детей дошкольного возраста - обеспечение продуктовыми наборами и товарами бытовой химии для детей. В 2020 году гарантированным социальным пакетом охвачено 403, 4 тыс. детей.

VIII. ОБРАЗОВАНИЕ, ДОСУГ И КУЛЬТУРНЫЕ МЕРОПРИЯТИЯ

Право на образование, включая профессиональную подготовку и профессиональную ориентацию (статья 28)

Цели образования (статья 29) со ссылкой также на качество образования

Пункты № 52, 53 заключительных замечаний

В Казахстане важнейшим принципом государственной социальной политики в сфере образования является равенство прав всех на получение качественного образования.

В отчетном периоде продолжилась работа по повышению доступности и качества образования для всех.

В соответствии с Законом Республики Казахстан "Об образовании" государство обеспечивает получение гражданами Казахстана бесплатного дошкольного обучения (с пяти лет до приема в 1 класс), начального, основного среднего и общего среднего образования в государственных организациях образования, также обеспечивает на конкурсной основе в соответствии с государственным образовательным заказом получение бесплатного технического и профессионального, послесреднего, высшего и послевузовского образования, если образование каждого из этих уровней гражданин Казахстана получает впервые, за исключением образования, получаемого в военных, специальных учебных заведениях.

Иностранцы и лица без гражданства, постоянно проживающие в Казахстане, а также въехавшие в Казахстан с целью воссоединения семьи, имеют равные с гражданами Казахстана права на получение предшкольного, начального, основного среднего и общего среднего образования в порядке, установленном уполномоченным органом в области образования.

Лицам без гражданства, постоянно проживающим в Казахстане, предоставляется право на получение на конкурсной основе в соответствии с государственным образовательным заказом бесплатного технического и профессионального, послесреднего, высшего и послевузовского образования, если образование каждого из этих уровней они получают впервые, за исключением военных, специальных учебных заведений (статья 8 Закона Республики Казахстан от 27 июля 2007 года № 319-III).

Статьей 16 Закона Республики Казахстан "О беженцах" предусмотрено, что детям, желающим получить статус беженца, и детям-беженцам, как прибывшим без родителей или иных законных представителей, в том числе в случаях, когда родители или другие члены семьи не могут быть найдены, предоставляются такая же защита и доступность образования, как и другим детям в Казахстане, оставшимся без попечения родителей, в соответствии с законодательством Республики Казахстан о правах ребенка.

Однако законодательство Казахстана не предусматривает предоставление государством образования детям иностранцев, временно пребывающих на территории Казахстана, жертв торговли людьми и (или) ищущих убежища (дети просителей убежища, беженцев, трудящихся мигрантов, которые не имеют документов и регистрации). Центр поддержки детей, находящихся в трудной жизненной ситуации (далее – ЦПД), и центр адаптации несовершеннолетних (далее – ЦАН) не имеют законодательных прав предоставлять данной категории детей свои услуги. Данная проблема является системной, не решается на протяжении многих лет.

В ходе проведенного исследования Международной организации миграции (далее - МОМ) в 2020 году в 12 регионах Казахстана выявлено более 1000 детей, не имеющих надлежащим образом оформленной миграционной документации (Россия, Монголия, Узбекистан, Молдова, Таджикистан и др.). Эти дети не имели возможности выехать в свои страны по разным причинам, в том числе в связи с пандемией, и не охвачены обучением.

Также МОМ в период с 2017 по 2020 годы на территории Казахстана выявлено 15 детей – жертв торговли людьми (с 2004 года – 198 детей).

В целях принятия дальнейших мер в области прав человека постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 июня 2021 года № 405 утвержден План первоочередных мер в области прав человека, где предусмотрено помимо прочего, обеспечение прав жертв торговли людьми.

Поручением Администрации Президента Республики Казахстан от 28 июня 2021 года, решение вопроса по предоставлению образования детям иностранцев, временно пребывающих на территории Казахстана, жертв торговли людьми и (или) ищущих убежища, взято под особый контроль.

В связи с вышеизложенным и на основании Конвенции о правах ребенка будут приняты меры по включению в законы Республики Казахстан "Об образовании" (статьи 8, 47), "О правовом положении иностранцев" (статья 10) нормы по обеспечению права на образование иностранцам, временно пребывающим в Республике Казахстан, за исключением подозреваемых или обвиняемых по уголовным делам до принятия процессуального решения уполномоченными органами в отношении них либо их родителей или иных законных представителей.

Дошкольное воспитание и образование

В отчетном периоде в Казахстане развитие дошкольного воспитания и обучения стали одними из приоритетных направлений модернизации системы образования.

На 1 октября 2020 года в республике функционировали 10 650 дошкольных организаций, из них детских садов – 6 959 ед., мини-центров – 3 691 ед. (4497). Контингент дошкольных организаций составил 885 033 чел.

Приоритетом в развитии дошкольного образования является государственно-частное партнерство. 43 % (4570 ед.) дошкольных организаций страны являются частными, что на 18,2 % выше показателя 2016 года (24,8%). Охват детей в возрасте 3-6 лет дошкольным образованием составил 98,7%.

За период реализации Государственной программы развития образования и науки Республики Казахстан на 2016-2019 годы сеть дошкольных организаций в стране увеличилась на 1749 единиц (2019 г - 10 583 ед., 2015 г – 8 834 ед.). Соответственно, на 16,9% увеличен охват дошкольным воспитанием и обучением детей с 3 до 6 лет (2019 г – 98,5%, 2015 г. – 81,6 %).

В 2020 году 100% охват дошкольным образованием детей в возрасте от 3 до 6 лет обеспечен в 12 регионах страны: Акмолинской, Актюбинской, Атырауской, Западно-Казахстанской, Жамбылской, Карагандинской, Кызылординской, Мангистауской, Павлодарской, Северо-Казахстанской, Восточно-Казахстанской областях и г. Шымкенте.

Наблюдается положительная динамика кадрового состава дошкольных учреждений. Доля педагогических работников дошкольных организаций с высшим и техническим профессиональным образованием по специальности "Дошкольное воспитание и обучение" ежегодно растет. В период с 2016-2020 годы она увеличилась на 20% с 35,1% до 55,3 %.

В качестве новых подходов и эффективных форм, обеспечивающих равный доступ к качественному дошкольному воспитанию и обучению, в штате дошкольных организаций предусматривается штатная единица "социальная няня" для ухода и развития детей, не охваченных дошкольными организациями, в домашних условиях с учетом потребности родителей.

Одним из механизмов повышения конкуренции внутри системы дошкольного образования станет ваучерная система финансирования.

Вместе с тем, ввиду сохраняющегося демографического роста детского населения в стране, проблема очередности остается актуальной. В очереди для поступления в дошкольные учреждения стоят 364 206 детей, из них в городской местности – 288 155, в сельской - 76 051. Численность детей в возрасте от 3 до 6 лет - 58 381 (16%).

По данным МОН РК в республике функционируют 42 специальных детских сада с контингентом 4229 детей, 335 групп. В 217 дошкольных организациях созданы 534 специальные группы, в них охвачено 8229 детей. В семи регионах страны отсутствует сеть специальных дошкольных учреждений: Акмолинской, Алматинской, Жамбылской, Западно-Казахстанской, Костанайской, Северо-Казахстанской, Туркестанской областях.

Начальное, основное среднее и общее среднее образование

Чистый коэффициент охвата начальным образованием в 2020 г. достиг максимального показателя (99,8) за анализируемый период, по девочкам данный показатель вырос с 98,1 до 99,9, а по мальчикам – с 99,5 до 99,6. Валовый коэффициент охвата средним образованием за анализируемый период колеблется в пределах от 104,6 до 105,9. В 2020 г. он составил 105,4 по девочкам и 105,5 – по мальчикам.

Наблюдается положительная динамика как в численности педагогов общеобразовательных школ (с 319 167 до 366 666), так и в численности учащихся в общеобразовательных школах (с 2 930 583 до 3 483 347) при неизменной величине соотношения учащихся к педагогам – 9.

В связи с карантинными мероприятиями, обусловленными пандемией коронавирусной инфекции, 60% учащихся начальных классов обучались в начале 2020-2021 учебного года в дежурных классах. Около 2,6 млн учеников начали учебный год в дистанционном формате с применением отечественных образовательных платформ, выбранных школами самостоятельно. На республиканских телеканалах "Балапан" и "Ел Арна" организована трансляция телеуроков, выполняющих функцию дополнительного инструмента для получения знаний.

С 1 сентября 2020 года проведено полномасштабное внедрение подушевого нормативного финансирования в 1584 дневных государственных городских полнокомплектных общеобразовательных школах, что составляет 34,1% от общего количества полнокомплектных школ (4 643). На данные цели в 2020 году из государственного бюджета выделено 336,0 млрд тенге, что выше в сравнении с предыдущим годом на 34,2%. При этом бюджет школ увеличился в среднем на 20%. Внедрение подушевого нормативного финансирования позволило существенно снизить влияние субъективных факторов при распределении финансовых ресурсов, повысить экономическую защищенность организаций образования и их заинтересованность в эффективном и рациональном использовании выделенных средств.

Обеспечение доступности информации и материалов в области образования и профессиональной подготовки для всех детей

Порядок обеспечения организаций образования учебниками, учебно-методическими комплексами и учебно-методическими пособиями, в том числе электронными учебниками, утвержден приказом Министра образования и науки Республики Казахстан от 28 января 2016 года № 91. Данным приказом предусмотрено обеспечение библиотечного фонда организаций образования учебниками и учебно-методическими комплексами, в том числе электронными учебниками, приобретение через каждые 5 лет для уровней начального, основного среднего, общего среднего образования и через каждые 6 лет для организаций специального образования и ежегодный дозакуп необходимого количества согласно контингенту обучающихся за счет средств республиканского бюджета.

Обучающиеся и воспитанники организаций образования, реализующих общеобразовательные учебные программы начального, основного среднего, общего среднего образования, специализированные общеобразовательные и специальные учебные программы, независимо от социального статуса в соответствии со статьей 47 Закона Республики Казахстан "Об образовании", обеспечиваются бесплатными учебниками, учебно-методического комплекса и в том числе электронными учебниками в объеме, прогнозируемом органами образования на учебный год, за счет средств местных и республиканского бюджетов.

Для повышения качества разработки учебников усилены требования к авторам учебников, предусматривающие наличие сертификата прохождения курсов по подготовке и проведению экспертизы учебников.

Доступность высшего образования

Высшее образование приобретается гражданами, имеющими общее среднее или техническое и профессиональное, или послесреднее образование. Согласно приказу Министра образования и науки Республики Казахстан от 31 октября 2018 года № 600 "Об утверждении Типовых правил приема на обучение в организации образования, реализующие образовательные программы высшего и послевузовского образования" каждый гражданин имеет право на получение на конкурсной основе бесплатного высшего образования.

Разработана и внедрена система статистических данных по мониторингу детей из малообеспеченных семей, детей-сирот, способствующая принятию обоснованных управленческих решений по политике доступа к высшему образованию. В практику высших учебных заведений внедрено предоставление ректорских грантов малообеспеченным студентам, а также разработаны государственные меры поддержки студентов из малообеспеченных семей – социальные стипендии, компенсации оплаты за жилье, бесплатный проезд и др.

Ведется прием иностранных граждан по выделенной квоте на основе образовательного гранта на международные образовательные программы высшего и послевузовского образования (далее - ОВПО), созданные на основе межгосударственных соглашений и прошедшие аккредитацию. Прием иностранных граждан на обучение в ОВПО на платной основе осуществляется по результатам собеседования, проводимого приемными комиссиями ОВПО в течение календарного года.

Инклюзивное и специальное образование

В Казахстане ведется планомерная работа по развитию инклюзивного образования, основополагающим принципом которого является право ребенка, имеющего особые образовательные потребности, на совместное обучение в общеобразовательной среде со здоровыми сверстниками при создании соответствующих условий.

На конец 2020 года количество детей школьного возраста с особыми образовательными потребностями составило 107 348, из них инклюзивным образованием охвачено 41581 (38,7%) (на конец 2015 года - 25,95%). В 2020 году всего в 5214 школах созданы условия для инклюзивного образования, что составляет 74,9% школ. На конец 2015 года эта доля составляла 44,7%.

В 2021 году принят закон, направленный на дальнейшее развитие инклюзивного образования в Казахстане. Закон позволит сместить акцент ранее функционирующих нормативно-правовых актов с "медицинской" модели инклюзивного образования на "социально-педагогическую".

Существенным изменением в 2020 году стало введение в типовой штат работников образования на всех уровнях образования единицы ассистента-педагога, призванного оказывать педагогическое сопровождение ребенка с особыми образовательными потребностями в общеобразовательном процессе.

Большую роль в развитии инклюзивного образования играют общественные организации. Корпоративным фондом "Болашақ" в рамках реализации проекта "Каждый ребенок достоин школы" при содействии МИО в период с 2015 по 2020 годы в 17-ти регионах страны открыт 41 кабинет поддержки инклюзии при общеобразовательных школах, в которых получают необходимое психолого-педагогическое сопровождение более 400 детей с аутизмом и другими особыми образовательными потребностями. Частным фондом "Дара" совместно с ТОО "Самрук Транс" для поддержки детей с ООП в регионах республики открыты 70 кабинетов психолого-педагогической коррекции и при общеобразовательных школах 20 ресурсных центров.

Дополнительное образование

В Казахстане дополнительное образование детей рассматривается как важнейшая составляющая образовательного пространства. Организация досуга оказывает существенное влияние на здоровье и развитие ребенка. Посещение кружков, клубов, секций и других организаций дополнительного образования выполняет ряд важных функций по социализации детей, профилактике правонарушений способствует здоровому и всестороннему развитию личности.

В республике на начало 2020-2021 учебного года функционируют 1272 организации дополнительного образования с контингентом 995 522 ребенка. При школах функционируют свыше 75 тыс. кружков с охватом 1 216 073 (35%) обучающихся и свыше 45 тыс. секций с охватом 965 155 (28%) обучающихся, при этом 85,8% кружков и 92,1% секций функционируют на бесплатной основе.

Культурные права детей, принадлежащих к коренным народам и меньшинствам (статья 30)

Конституция Казахстана запрещает какую-либо дискриминацию по признаку расы, национальности, языка, отношения к религии, гарантирует право пользования родным языком и культурой и многие другие права и свободы.

Ассамблеей народа Казахстана (далее – АНК), малыми ассамблеями в регионах проводится активная работа, направленная на максимально полную реализацию культурного потенциала каждого казахстанского этноса, а также на повышение роли культуры и языка казахов как государствообразующей нации. С началом деятельности национально-культурных центров и АНК национальные меньшинства республики получили реальную возможность возрождения своего языка, традиций, обучения и воспитания детей на родном языке, развития связей с исторической родиной и зарубежной диаспорой, причем при государственном патронате.

Таким образом, все дети Казахстана имеют равные права независимо от происхождения, расовой и национальной принадлежности, социального и имущественного положения, пола, языка, образования, отношения к религии, места жительства, состояния здоровья и иных обстоятельств, касающихся ребенка и его родителей или других законных представителей. Равной и всесторонней защитой пользуются дети, рожденные как в браке, так и вне его.

Языковая политика в организациях образования осуществляется в соответствии с Конституцией и законодательными актами Республики Казахстан о языках. Все организации образования, независимо от форм собственности, должны обеспечить обучающимся знание казахского языка как государственного, а также изучение русского языка и одного из иностранных языков в соответствии с государственным общеобязательным стандартом соответствующего уровня образования.

Обеспечено и право на получение образования на своем родном языке для меньшинств, проживающих в Казахстане, путем создания соответствующих организаций образования, классов, групп, а также условий их функционирования.

Создание соответствующих организаций образования, классов, групп с государственным языком обучения является приоритетным направлением.

Отдых, игры, досуг и культурно-художественная деятельность (статья 31)

Для системной и качественной организации летнего отдыха и занятости детей реализованы:

- Межведомственный план по организации оздоровительного отдыха, досуга и занятости детей в период летних каникул (приказ МОН РК от 22 февраля 2016 года №162);

- Межведомственный план по обеспечению безопасности детей в организациях образования;

- Дорожная карта развития оздоровительного отдыха и занятости детей, детско-юношеского туризма в период каникул.

Принята инструкция по подготовке вожатых к работе в детских оздоровительных организациях (приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 19 апреля 2016 года № 290).

В 2020 году оздоровлением в лагерях охвачено 1 млн 932 тыс. школьников, или 71,5% от общего числа обучающихся 1-10 классов (2016 – 1 млн 510 тыс., или 59%). В целом оздоровлением охвачено 2 млн 492 тыс., или 92,4% детей (2016 г. – 2 млн 220 тыс., или 86,7%). Дети посещают дворовые клубы, занимаются спортом и туризмом, отдыхают в лагерях труда и отдыха и др.

Более 900 тыс., или 35,3% старшеклассников (ср. 2016 г. – 960 тыс., или 37,5%) охвачено занятостью в лагерях труда и отдыха, школьных лесничествах, бригадах по озеленению, трудовых и ремонтно-строительных отрядах.

Творческой занятостью в кружках по интересам и дворовых клубах охвачено 467 тыс., или 17,3% детей и подростков (2016 – 348 тыс., или 13,6%). В мероприятиях и организациях спортивно-туристической направленности в период летних каникул занятостью охвачено 517 тыс. детей, или 19,2% (в 2016 г. – 511 тыс., или 19,9%). Снизилось количество занятых в летних языковых, лидерских школах – 341 тыс. школьников, или 12,6% (в 2016 г. – 511 тыс., или 19,9%).

В декабре 2020 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам культуры, физической культуры и спорта" (№ 395-VI ЗРК), в рамках которого впервые внедрен механизм государственного творческого и спортивного заказа для детей и юношества. В соответствии с этим утверждены методика и правила подушевого финансирования посещения детьми творческих кружков и спортивных секций. Реализация государственного творческого и спортивного заказа запущена 1 мая 2021 года. Финансирование обеспечивается за счет местных бюджетов. Внедрение госзаказа позволит обеспечить дополнительное посещение 82 241 ребенку и подростку в возрасте 4-18 лет на бесплатной основе, из них кружками – 30 172 человека, секциями – 52 069 человек. Эта мера создаст благоприятные условия для увеличения количества занимающихся в творческих кружках и спортивных секциях.

IX. СПЕЦИАЛЬНЫЕ МЕРЫ ЗАЩИТЫ

Дети–просители убежища и дети–беженцы (статья 23)

Пункты № 53, 54 заключительных замечаний

Казахстан принимает необходимые меры для обеспечения надлежащей защиты беженцев и лиц, ищущих убежища, в том числе детей, в соответствии с положениями Конвенции о статусе беженцев, принятой 28 июля 1951 года, и Протоколом, касающимся статуса беженцев, принятым 31 января 1967 года.

Законом Республики Казахстан "О беженцах" предусмотрено, что детям, желающим получить статус беженцев, и детям-беженцам, как прибывшим без родителей или иных законных представителей, так и в тех случаях, когда родители или другие члены семьи не могут быть найдены, предоставляется такая же защита, как и другим детям в Казахстане, оставшимся без попечения родителей, в соответствии с законодательством Республики Казахстан о правах ребенка. Детям-беженцам, находящимся на территории Республики Казахстан без родителей или законных представителей, выдается удостоверение беженца (статья 16).

Определение статуса беженца осуществляется с учетом наилучших интересов детей. При присвоении родителям статуса беженца ребенок автоматически получает такой же статус. При этом по данным МВД РК, фактов самостоятельного обращения детей за получением статуса беженца (несопровождаемые и разлученные дети) не зарегистрировано.

Принцип отсутствия выдворения в равной степени распространяется как на взрослых, так и на детей. Законодательство Казахстана запрещает возвращать или выдворять лиц, ищущих убежище, и беженцев на границу страны, где их жизни или свободе угрожает опасность по признаку расы, вероисповедания, национальности, гражданства, принадлежности к определенной социальной группе или политическим убеждениям. При этом дети, не достигшие 16-летнего возраста, не подлежат административной ответственности, в том числе в виде выдворения.

Внесены изменения в КоБС РК, предусматривающие всеобщую регистрацию рождения всех детей независимо от правового статуса их родителей, что стало важным шагом на пути к прекращению безгражданства.

Казахстан обеспечивает медицинским обслуживанием лиц, ищущих убежище, и беженцев. Законодательством Казахстана определен порядок предоставления профилактических, диагностических и лечебных медицинских услуг беженцам, а также лицам, ищущим убежище на территории Казахстана. С 2015 по 2020 годы действовали Правила оказания беженцам, а также лицам, ищущим убежище, профилактических, диагностических и лечебных медицинских услуг, обладающих наибольшей доказанной эффективностью (приказ МЗСР от 21 мая 2015 года № 368).

С 2020 года бесплатное медицинское обслуживание лиц, ищущих убежище, и беженцев осуществляется в соответствии с приказом МЗ РК от 9 октября 2020 года № ҚР ДСМ-121/2020 "Об утверждении перечня заболеваний, представляющих опасность для окружающих, и объема медицинской помощи, при которых иностранцы и лица без гражданства, временно пребывающие в Республике Казахстан, лица, ищущие убежище, имеют право на получение гарантированного объема бесплатной медицинской помощи".

В соответствии с пунктом 2 статьи 8 Закона Республики Казахстан "Об образовании" иностранцы и лица без гражданства, постоянно проживающие в Казахстане, а также въехавшие в Казахстан с целью воссоединения семьи, имеют равные с гражданами Казахстана права на получение предшкольного, начального, основного среднего и общего среднего образования в порядке, установленном уполномоченным органом в области образования.

В соответствии с приказом МОН РК от 28 сентября 2010 года № 468 дети иностранцев и лиц без гражданства, постоянно проживающих в Казахстане, а также временно проживающих в Казахстане мигрантов, принимаются в организации образования для получения образования и пользуются такими же правами, как и граждане Казахстана.

В Казахстане принимаются необходимые меры, направленные на улучшение положения детей мигрантов, защиту их прав и интересов, обеспечение безопасности и доступа к социальным и образовательным услугам. С апреля 2020 года при поддержке УПЧ и ЮНИСЕФ реализуется проект "Защита детей в миграционных процессах", в рамках которого проводятся обучающие тренинги для представителей органов опеки или попечительства, ЦАН, ЦПД, ювенальной полиции, специализированного суда по делам несовершеннолетних, миграционной службы и неправительственных организаций.

Академией государственного управления при Президенте Республики Казахстан совместно с ЮНИСЕФ разработана учебная программа для сотрудников миграционной службы и социальных работников по международным стандартам и передовой практике по работе с детьми в условиях миграции.

По данным МВД РК количество зарегистрированных детей-беженцев в 2020 году составило 144 (2016 год - 206, 2017 год - 184, 2019 год - 176, 2019 год -177).

В 2020-2021 учебном году в организациях среднего образования обучались 689 детей-беженцев, 20 367 детей-мигрантов, 7 637 детей-кандасов.

В системе профессионально-технического образования обучаются 485 детей-кандасов и 93 ребенка-мигранта.

В мае 2020 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам регулирования миграционных процессов" (№ 327-VІ ЗРК), направленный на ускорение адаптации и интеграции кандасов в казахстанское общество путем представления возможности осуществлять временную трудовую деятельность в Казахстане без получения разрешения.

Дети, принадлежащие к меньшинствам (статья 30)

Казахстан заботится о создании условий для изучения и развития языков народа Казахстана. В Казахстане каждый имеет право на пользование родным языком и культурой, на свободный выбор языка общения, воспитания, обучения и творчества.

На законодательном уровне созданы условия для изучения и развития языков народа Казахстана. Не допускается ущемление прав граждан по языковому признаку. Лица, препятствующие функционированию и изучению государственного и других языков, представленных в Казахстане, привлекаются к ответственности в соответствии с законами Республики Казахстан.

Сохранение языкового многообразия является государственным приоритетом. Так, в рамках Государственной программы развития и функционирования языков в Республике Казахстан на 2011-2020 годы для обучения родному языку представителям разных этносов, проживающих в стране, созданы условия, заключающиеся в оказании учебно-методической помощи воскресным школам, а также привлечении опытных педагогов-носителей языка, использовании международного опыта и современных технологий при обучении родным языкам.

Реализуется Государственная программа развития и функционирования языков в Республике Казахстан на 2020-2025 годы. Одной из задач программы является развитие языков этнических групп.

По данным МОН РК в 2020-2021 учебном году функционируют 3 733 школы с казахским языком обучения, где обучаются в общей сложности 1 505 779 учеников. С русским языком обучения работают 1 160 школ, где учатся 394 645 детей. Со смешанным языком обучения действуют 2047 школ, контингент которых составляет 1 456 175 обучающихся. Кроме них в Казахстане, где сосредоточены большие группы узбекских или уйгурских национальных меньшинств, функционируют 9 школ с узбекским языком обучения, где учатся 6 835 человек, 8 школ с уйгурским языком обучения, где учатся 5 268 человек.

Экономическая эксплуатация детей, включая детский труд (статья 32)

Пункты № 56, 57 заключительных замечаний

В Казахстане каждый имеет право на свободу труда, свободный выбор рода деятельности и профессии. Принудительный труд допускается только по приговору суда либо в условиях чрезвычайного или военного положения.

Недопущение наихудших форм детского труда является одним из основных принципов трудового законодательства Казахстана, за нарушение которого предусматривается административная и уголовная ответственность.

В Трудовом кодексе Республики Казахстан (далее – ТК) определен возраст, с которого допускается заключение трудового договора. Согласно статье 31 ТК трудовой договор может быть заключен с гражданами, достигшими 16-летнего возраста, а также с:

1) гражданами, достигшими 15 лет, в случаях получения ими основного среднего, общего среднего образования в организациях среднего образования;

2) учащимися, достигшими 14-летнего возраста, для выполнения в свободное от учебы время работы, не причиняющей вреда здоровью и не нарушающей процесса обучения;

3) с лицами, не достигшими 14-летнего возраста, в организациях кинематографии, театрах, театральных и концертных организациях, цирках для участия в создании и (или) исполнении произведений без ущерба здоровью и нравственному развитию.

ТК РК также запрещается привлечение лиц моложе 18 лет к тяжелым физическим работам и работам во вредных и опасных условиях труда, работам в ночное время с 22 часов до 6 часов утра, сверхурочным работам.

Кроме того, законодательством определен список работ, состоящий из 103 общих профессий и видов работ, на которых запрещено применение труда работников, не достигших 18-летнего возраста, в том числе сельскохозяйственное производство.

Государство, в лице таких государственных органов, как инспекция труда, прокуратура, управление образования, на постоянной основе осуществляет контроль за соблюдением законодательных требований к труду несовершеннолетних.

На республиканском уровне функционирует Координационный совет по борьбе с наихудшими формами детского труда, в состав которого кроме представителей государственных органов входят представители национальной палаты предпринимателей, Международной организации труда и НПО.

По инициативе Координационного совета ежегодно проходит национальная информационная кампания "12 дней борьбы против эксплуатации детского труда", посвященная Всемирному дню борьбы с детским трудом.

Ежегодно во время летних каникул МВД РК проводит акцию "Занятость", целями которой являются профилактика правонарушений со стороны несовершеннолетних в летний каникулярный период, а также обеспечение занятости подростков, состоящих на профилактическом учете и в списках органов внутренних дел.

В 2021 году в ходе акции в разные формы организации досуга было вовлечено более 800 тыс. несовершеннолетних, из них свыше 7 тыс. детей, состоящих на учете органов внутренних дел, а также около 11 тыс. детей из неблагополучных семей.

Тем не менее, в Казахстане привлечение несовершеннолетних к работе носит системный характер. Чаще всего труд несовершеннолетних используется в сельском хозяйстве. Преимущественно причинами детского труда являются проблемы экономического и социального характера.

Согласно данным Координационного совета по борьбе с наихудшими формами детского труда при МТСЗН РК, в 2018 году государственными инспекторами в ходе проверок выявлено 10 фактов нелегального использования детского труда, в 2019 году – 5 фактов и в 2020 году – 5 фактов. В отношении работодателей применены соответствующие административные меры.

Торговля, незаконный оборот и похищение (статья 35)

Пункты № 58, 59 заключительных замечаний

Казахстан ведет активную работу по пресечению и борьбе с торговлей, незаконным оборотом и похищением детей.

За преступления, связанные с торговлей детьми, предусмотрена уголовная ответственность с максимальным сроком наказания до 18 лет лишения свободы с конфискацией имущества.

Законом Республики Казахстан от 27 декабря 2019 № 292-VІ внесены изменения в УК РК, направленные на усиление уголовной ответственности за совершение уголовных правонарушений против несовершеннолетних. В частности, ужесточены сроки наказания за принуждение к изъятию или незаконное изъятие органов и тканей человека (статья 116 УК РК), вовлечение несовершеннолетних в занятие проституцией (статья 134 УК РК), торговлю несовершеннолетними (статья 135 УК РК).

В период с 2016 года по 2020 год зарегистрировано 47 преступлений по статье 135 УК РК "Торговля несовершеннолетними" (2016 г. - 9, 2017 г. - 12, 2018 г. - 5, 2019 г. - 6, 2020 г. - 15), по статье 134 УК РК "Вовлечение несовершеннолетних в занятие проституцией" - 39 преступлений (2016 г. - 12, 2017 г. - 8, 2018 г. - 10, 2019 г. - 6, 2020 г. - 3).

В июне 2017 года распоряжением Премьер-Министра Республики Казахстан образована Межведомственная комиссия по вопросам борьбы с незаконным вывозом, ввозом и торговлей людьми (№ 78-р).

При содействии международных и неправительственных организаций государственными органами реализовано 6 планов мероприятий, направленных на предотвращение, профилактику и борьбу с преступлениями, связанными с торговлей людьми. Это целый комплекс дополнительных организационных мер, способствующих выявлению, пресечению, расследованию фактов эксплуатации детей.

С 2016 года действует протокол о намерениях сотрудничества между МВД РК и ОБСЕ, в рамках которого предусмотрены проведение совместных рабочих встреч, круглых столов, конференций, семинаров, тренингов, курсов повышения квалификации по вопросам борьбы с организованной преступностью, торговлей людьми и кибепреступностью, а также обмен информацией и опытом по этим направлениям.

Действует национальная бесплатная круглосуточная горячая линия "11616", операторы которой консультируют по любым вопросам, касающимся трудовой миграции и торговли людьми.

Постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 февраля 2021 года № 94 утвержден План мероприятий по профилактике, предотвращению и борьбе с преступлениями, связанными с торговлей людьми, на 2021 – 2023 годы.

МВД РК совместно с заинтересованными органами на ежеквартальной основе проводит целенаправленные оперативно-профилактические мероприятия ("СТОП Трафик", "Нелегал", "Мигрант" и др.). Налажено тесное взаимодействие с НПО, с которыми подписаны меморандумы о сотрудничестве.

Сотрудничество с правоохранительными органами приграничных стран по борьбе с преступностью, в том числе с торговлей людьми, осуществляется в рамках действующих межправительственных, межведомственных соглашений и Межгосударственной программы совместных мер борьбы с преступностью на 2019-2023 годы, утвержденной Решением Совета глав государств СНГ от 28 сентября 2018 года.

Другие формы эксплуатации (статья 36)

В Казахстане дети защищены от всех форм эксплуатации во всех сферах семейного, уголовного, трудового, административного и гражданского права на законодательном уровне.

Дети, лишенные свободы, включая любые формы задержания, тюремного заключения или содержания под стражей (подпункты b), c) и d) статьи 37)

В соответствии с частью 1 статьи 15 УК РК уголовной ответственности подлежит вменяемое физическое лицо, достигшее ко времени совершения уголовного правонарушения шестнадцатилетнего возраста.

За тяжкие и особо тяжкие преступления уголовная ответственность наступает с 14 лет (ч. 2 статьи 15 УК РК).

Лишение свободы несовершеннолетним может быть назначено на срок не свыше десяти лет, а за убийство при отягчающих обстоятельствах или акт терроризма либо по совокупности уголовных правонарушений, одним из которых является убийство при отягчающих обстоятельствах или акт терроризма, – не свыше двенадцати лет. Несовершеннолетним, совершившим преступление небольшой тяжести или преступление средней тяжести, не связанное с причинением смерти, лишение свободы не назначается.

Законом Республики Казахстан от 18 апреля 2017 года № 58-VI внесены изменения в УК РК, согласно которым предусмотрено, что лишение свободы несовершеннолетними осужденными отбывается в учреждениях уголовно-исполнительной системы средней безопасности только для содержания несовершеннолетних (ранее предусматривалось содержание и в воспитательных колониях усиленного режиме). Дети находятся в стенах учреждений до 18 лет, после чего имеют право остаться в них до 21 года в соответствии с поданным заявлением. Несовершеннолетний, достигнув 18 лет, по своему желанию может перевестись в учреждение для взрослых, если срок наказания превышает период достижения полного совершеннолетия.

По состоянию на конец 2020 года 51 несовершеннолетний содержался в местах лишения свободы, из них 48 детей мужского пола (в 2016 году – 44, в 2008 году – 449). В отчетном периоде наибольшее количество несовершеннолетних, содержащихся в местах лишения свободы, наблюдалось в 2017 году – 52 ребенка. На конец 2020 года в следственных изоляторах (СИЗО) и тюрьмах, а также в помещениях, функционирующих в режиме СИЗО и тюрем, содержалось 70 детей, из них 66 детей мужского пола.

Несовершеннолетние, находящиеся в местах лишения свободы, имеют право на свидания, количество которых зависит от их поведения в учреждении. Лица, находящиеся на обычных условиях (вновь прибывшие и никак себя не проявившие в положительном направлении), в год могут использовать 8 краткосрочных (до 2-х часов) свиданий с родственниками и иными лицами, а также 4 длительных свидания (до 2-х суток) с близкими родственниками. Несовершеннолетние, находящиеся на облегченных условиях (имеющие положительные степени поведения), в год могут использовать 24 краткосрочных (до 2-х часов) свидания с родственниками и иными лицами, а также 6 длительных свиданий (до 2-х суток) с близкими родственниками

Законом Республики Казахстан от 12 июля 2018 года № 180-VІ ЗРК внесены изменения в УК РК, предусматривающие смягчение наказаний несовершеннолетним. В частности, максимальная сумма штрафа ограничена 100 МРП (ранее 250 МРП), привлечение к общественным работам ограничено 75 часами (ранее 150 часов).

Несовершеннолетние мужского пола, осужденные к лишению свободы, содержатся в учреждении ЛА-155/6 (г. Алматы), несовершеннолетние женского пола содержатся в локальном участке для девочек при учреждении ЛА-155/4 (поселок Жаугашты, Алматинская область).

В учреждениях уголовно-исполнительной системы одним из важных направлений в воспитательном процессе с осужденными является привлечение родственников к индивидуально-воспитательной работе, которая проводится преимущественно во время прибытия родственников на свидание с осужденными, а при необходимости - с приглашением родственников.

В целях повышения эффективности воспитательного воздействия на осужденных в учреждениях организованы родительский комитет и попечительский совет.

В целях укрепления социально-полезных связей осужденных, укрепления института семьи в учреждениях проводятся дни открытых дверей с участием родственников осужденных несовершеннолетних. Данные мероприятия направлены на создание положительного психологического климата в учреждениях.

Сотрудниками психологической службы исправительных учреждений проводятся психодиагностические обследования, в том числе на выявление суицидальных тенденций. С осужденными женского пола работает научно-исследовательская группа Казахского национального женского педагогического университета, которая проводит психолого-педагогические исследования и оказывает педагогическую помощь в ресоциализации осужденных после освобождения.

Все дети, содержащиеся в учреждениях, имеют доступ к среднему и дополнительному образованию, обеспечены учебными материалами, школьными принадлежностями и компьютерным оборудованием.

Отправление правосудия в отношении несовершеннолетних (статья 40)

Пункты № 60, 61 заключительных замечаний

Практика создания судов по рассмотрению споров с участием несовершеннолетних детей

Защита прав и законных интересов несовершеннолетних является одним из приоритетных направлений государственной социально-правовой политики Казахстана.

В 2003-2006 годах в республике реализован международный проект "Ювенальная юстиция в Казахстане", в рамках которого Указом от 23 августа 2007 года в городах Астане и Алматы образованы первые экспериментальные ювенальные суды.

В последующем Указом Президента Республики Казахстан от 19 августа 2008 года одобрена Концепция развития системы ювенальной юстиции в Республике Казахстан на 2009-2011 годы, которая определила, что ювенальный суд является наиболее важным звеном системы ювенальной юстиции.

С учетом положительного опыта деятельности пилотных ювенальных судов Указом Президента Республики Казахстан от 4 февраля 2012 года такие суды образованы во всех областных центрах и некоторых крупных городах республики.

Таким образом, в республике на сегодня успешно функционируют 20 ювенальных судов: по два суда в Алматинской, Восточно-Казахстанской и Карагандинской областях и по одному суду во всех областных центрах, таких городах, как Нур-Султан, Шымкент и Алматы.

Подсудность ювенальных судов

Ювенальные суды созданы как суды комплексной юрисдикции, к подсудности которых отнесены уголовные дела о преступлениях, совершенных несовершеннолетними, и уголовные дела о преступлениях, нарушающих права несовершеннолетних, а также гражданские и административные дела.

Законодателем четко очерчен круг дел, подсудных ювенальным судам.

В соответствии с частью 3 статьи 27 ГПК РК специализированные межрайонные суды по делам несовершеннолетних рассматривают и разрешают гражданские дела по спорам: об определении места жительства ребенка; определении порядка общения родителя с ребенком и отобрании ребенка, находящегося у других лиц; об определении места жительства ребенка при выезде ребенка с одним из родителей за пределы республики на постоянное место жительства; о лишении (ограничении) и восстановлении родительских прав; об усыновлении (удочерении) ребенка и его отмене; о направлении несовершеннолетних в специальные организации образования или организации образования с особым режимом содержания; по спорам, возникающим из опеки и попечительства (патроната) над несовершеннолетними; об установлении отцовства несовершеннолетнего и взыскании с него алиментов; по заявлениям об ограничении или лишении несовершеннолетнего в возрасте от четырнадцати до восемнадцати лет права самостоятельно распоряжаться своими доходами; об объявлении несовершеннолетнего полностью дееспособным (эмансипация); об установлении отцовства и взыскании алиментов в процентном отношении или твердой денежной сумме на содержание ребенка; об уменьшении размера алиментов; о защите трудовых, жилищных прав несовершеннолетних; о возмещении вреда, причиненного совместно несовершеннолетними и совершеннолетними, в том числе с участием недееспособных или ограниченно дееспособных совершеннолетних.

По ходатайству законных представителей несовершеннолетнего лица дела, отнесенные к подсудности специализированного межрайонного суда по делам несовершеннолетних, могут рассматриваться или могут быть переданы районному (городскому) суду по месту жительства (нахождения) ребенка, за исключением дел, подсудных районным (городским) судам, находящимся в пределах городов республиканского значения и столицы, областных центров. Ходатайство может быть подано до окончания подготовки дела к судебному разбирательству.

При осуществлении правосудия судьи ювенальных судов обеспечивают несовершеннолетним психологическую и правовую защиту, а также благоприятную обстановку для беседы с несовершеннолетним. Для дачи психологической характеристики личности несовершеннолетнего, вынесения заключения и оказания ребенку психологической помощи психолог проводит с ребенком беседу. Беседа проходит в специальной детской комнате, где отсутствует официальная предрасположенность, где несовершеннолетний смог бы почувствовать себя более свободным и доверился бы собеседнику.

Нормативная правовая база

При рассмотрении дел, связанных с правами и интересами ребенка, суды руководствуются Конституцией Республики Казахстан, ГК РК, ГПК РК, КоБС РК, Законом Республики Казахстан "О правах ребенка в Республике Казахстан", УК РК, УПК РК, КоАП РК, Конвенцией о правах ребенка, ратифицированной постановлением Верховного Совета Республики Казахстан от 8 июня 1994 года, и другими нормативными правовыми актами.

Казахстан присоединился к основным международным документам в области прав детей, подтвердив тем самым свое намерение продвигаться по пути построения правового, демократического и светского государства, гарантирующего незыблемость охраны прав и законных интересов детей.

ВС РК для обеспечения наиболее полной защиты прав и охраняемых законом интересов несовершеннолетних приняты следующие нормативные постановления:

1. "О применении судами законодательства при рассмотрении дел о расторжении брака (супружества)" от 28 апреля 2000 года № 5.

2. "О практике применения судами законодательства об усыновлении (удочерении) детей" от 31 марта 2016 года № 2.

В целях единообразного применения законодательства судами республики, ВС РК 29 ноября 2018 года принято два нормативных постановления:

- № 15 "О применении судами законодательства при разрешении споров, связанных с воспитанием детей";

- № 16 "О применении судами законодательства при рассмотрении дел, связанных с установлением происхождения ребенка".

Информация о проведении обучающих мероприятий по правам несовершеннолетних для сотрудников органов прокуратуры, внутренних дел и судов отмечена в разделе "Информирование принципов и положений Конвенции и факультативных протоколов к ней".

Меры по выполнению Факультативного протокола, касающегося торговли детьми, детской проституции и детской порнографии

Пункты № 62, 63 заключительных замечаний

В соответствии с УПК РК не допускаются повторное осуждение и уголовное преследование за одно и то же уголовное правонарушение (статья 20), а также выдача лица (экстрадиция), если в его отношении уже вынесен за то же преступление вступивший в законную силу приговор или прекращено производство по делу (статья 590).

Дети в условиях вооруженных конфликтов (статья 38)

Меры по выполнению Факультативного протокола, касающегося участия детей в вооруженных конфликтах

Пункт № 64 заключительных замечаний

В соответствии со статьей 132 УК РК за вовлечение несовершеннолетних в совершение уголовных правонарушений, в том числе экстремистских или террористических преступлений, предусмотрена уголовная ответственность в виде лишения свободы на срок от 2 до 15 лет в зависимости от тяжести содеянного.

Кроме того, за организацию незаконного военизированного формирования, руководство им и участие в нем в Казахстане предусмотрена уголовная ответственность в виде лишения свободы (статья 267 УК РК).

Суровое уголовное наказание и длительный срок лишения свободы ожидают граждан за наемничество (статья 170 УК РК) и участие в иностранных вооруженных конфликтах (статья 172 УК РК), в т.ч. при вовлечении детей в совершение данных преступлений.

Наряду с этим, в рамках реализации Государственной программы по противодействию религиозному экстремизму и терроризму в Республике Казахстан на 2013 – 2017 годы и Плана по ее реализации в нашей стране велась адресная и точечная профилактическая работа, направленная на ограждение вовлечения населения, в особенности детей, к идеологии насильственного экстремизма и терроризма, в том числе предотвращение их выезда за рубеж для участия в военных конфликтах.

Кроме того, статьей 41 Закона Республики Казахстан "О правах ребенка в Республике Казахстан" установлен запрет на привлечение ребенка к участию в военных действиях, вооруженных конфликтах, создание детских военизированных формирований.

Помимо вышеизложенного, согласно статье 31 Закона Республики Казахстан "О воинской службе и статусе военнослужащих", на срочную военную службу призываются граждане Республики Казахстан в возрасте от 18 до 27 лет, не имеющие права на отсрочку или освобождение от призыва, в количестве, необходимом для комплектования Вооруженных Сил. Исходя из этого призыв в Вооруженные Силы Казахстана граждан, не достигших 18-летнего возраста, не допускается.

Вооруженные Силы Казахстана не участвуют в каких-либо военных действиях и вооруженных конфликтах.

Ратификация Факультативного протокола, касающегося процедуры сообщений

Пункт № 65 заключительных замечаний

В соответствии с Общенациональным планом мероприятий по реализации Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2020 года "Казахстан в новой реальности: время действий", утвержденным Указом Президента Республики Казахстан от 14 сентября 2020 года № 413, предусмотрено присоединение к Факультативному протоколу, которое касается процедуры сообщений.

Разработана Дорожная карта по присоединению Республики Казахстан к Факультативному протоколу, которое касается процедуры сообщений на 2021 – 2022 годы, и одобрена резолюцией Руководителя Администрации Президента Республики Казахстан (от 12 мая 2021 года № 6845 ПАБ-10).

Ратификация международных договоров по правам человека

Пункт № 66 заключительных замечаний

Казахстан не является участником Международной конвенции о защите всех прав трудящихся-мигрантов и членов их семей, утвержденной Резолюцией 45/178 Генеральной Ассамблеи ООН от 18 декабря 1990 года, и продолжает изучать вопрос целесообразности присоединения к данной конвенции.

_________________________

Приложение к пятому и шестому сводному периодическому докладу о реализации Республикой Казахстан Конвенции о правах ребенка, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 декабря 2021 года № 942

СВЕДЕНИЯ ОБЩЕГО ХАРАКТЕРА

Таблица 1. Численность населения Казахстана

		на 1 января 2017	на 1 января 2018	на 1 января 2019	на 1 января 2020	на 1 января 2021
Всего	всего	17 918 214	18 157 337	18 395 567	18 631 779	18 879 552
	мужчины	8 668 478	8 791 298	8 913 196	9 034 134	9 160 399
	уд.вес, %	48,4%	48,4%	48,5%	48,5%	48,5%
	женщины	9 249 736	9 366 039	9 482 371	9 597 645	9 719 153
	уд.вес, %	51,6%	51,6%	51,5%	51,5%	51,5%

Источник: БНС АСПР РК

Таблица 2. Численность детского населения по возрастам, человек

	На 1 января 2017 года			На 1 января 2021 года
Возраст	всего от рождения до 17 лет	мальчики	девочки	всего от рождения до 17 лет	мальчики	девочки
Всего, в т.ч.	5 624 555	2 889 871	2 734 684	6 295 590	3 240 507	3 055 083
0	397 737	205 505	192 232	423 528	218 902	204 626
1	394 204	202 869	191 335	398 191	205 695	192 496
2	394 324	202 958	191 366	393 346	202 681	190 665
3	381 145	196 439	184 706	385 420	199 029	186 391
4	374 067	191 601	182 466	394 875	204 011	190 864
5	365 297	187 826	177 471	391 311	201 349	189 962
6	359 903	184 713	175 190	391 509	201 510	189 999
7	348 227	179 470	168 757	378 337	194 972	183 365
8	345 027	176 771	168 256	371 182	190 094	181 088
9	304 669	156 507	148 162	362 542	186 400	176 142
10	287 970	148 169	139 801	357 205	183 305	173 900
11	268 811	137 998	130 813	345 553	178 053	167 500
12	265 578	137 021	128 557	342 211	175 275	166 936
13	244 217	125 119	119 098	302 082	155 230	146 852
14	231 987	118 395	113 592	285 569	146 924	138 645
15	220 883	113 195	107 688	266 672	136 867	129 805
16	223 344	113 964	109 380	263 673	136 055	127 618
17	217 165	111 351	105 814	242 384	124 155	118 229
Городское население	3 005 757	1547 723	1 458 034	3 544 735	1 826 778	1 717 957
Сельское население	2 618 798	1342 148	1 276 650	2 750 855	1 413 729	1 337 126

Источник: БНС АСПР РК

Таблица 3. Естественное движение населения Казахстана

Годы	Родившиеся, человек	Умершие, человек	Естественный прирост, человек	Родившиеся, на 1 000 чел.	Умершие, на 1 000 чел.	Естественный прирост, на 1 000 чел.
Все население
2016	400 694	131 231	269 463	22,52	7,37	15,15
2017	390 262	129 009	261 253	21,64	7,15	14,48
2018	397 799	130 448	267 351	21,77	7,14	14,63
2019	402 310	133 128	269 182	21,73	7,19	14,54
2020	426 824	161 333	265 491	22,76	8,60	14,16
Городское население
2016	229 731	78 001	151 730	22,65	7,69	14,96
2017	229 135	76 996	152 139	21,99	7,39	14,60
2018	235 014	79 172	155 842	22,16	7,47	14,70
2019	239 496	81 572	157 924	22,09	7,53	14,56
2020	249 627	100 495	149 132	22,6	9,10	13,50
Сельское население
2016	170 963	53 230	117 733	22,34	6,96	15,38
2017	161 127	52 013	109 114	21,15	6,83	14,32
2018	162 785	51 276	111 509	21,22	6,68	14,53
2019	162 814	51 556	111 258	21,22	6,72	14,50
2020	177 197	60 838	116 359	22,98	7,89	15,09

Источник: БНС АСПР РК

Таблица 4. Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам

Все национальности	На 1 января 2016		На 1 января 2017		На 1 января 2018		На 1 января 2019		На 1 января 2020		На 1 января 2021
	Человек	Уд.вес, %	Человек	Уд.вес, %	Человек	Уд.вес, %	Человек	Уд.вес, %	Человек	Уд.вес, %	Человек	Уд.вес, %
	17670579	100,0%	17918214	100,0%	18157337	100,0%	18 395 567	100,0%	18 631 779	100,0%	18 879 552	100,0%
Казахи	11748179	66,5%	12000610	67,0%	12250305	67,5%	12 505 251	68,0%	12 764 821	68,5%	13 029 227	69,0%
Русские	3 644 529	20,6%	3 619 002	20,2%	3588 686	19,8%	3 553 232	19,3%	3512 925	18,9%	3 478 287	18,4%
Узбеки	548841	3,1%	563 103	3,1%	576 817	3,2%	590 993	3,2%	605 137	3,2%	620 324	3,3%
Украинцы	289724	1,6%	283738	1,6%	277514	1,5%	270 916	1,5%	263 962	1,4%	256 743	1,4%
Уйгуры	256295	1,5%	261048	1,5%	265497	1,5%	270 096	1,5%	274 509	1,5%	278 869	1,5%
Татары	202934	1,1%	202542	1,1%	202121	1,1%	201 492	1,1%	200 545	1,1%	199 427	1,1%
Немцы	181754	1,0%	180774	1,0%	179476	1,0%	178 029	1,0%	176 107	0,9%	174 632	0,9%
Турки	107169	0,6%	107681	0,6%	110713	0,6%	112 107	0,6%	113 421	0,6%	114 891	0,6%
Корейцы	103514	0,6%	105789	0,6%	108177	0,6%	108 396	0,6%	108 551	0,6%	108 300	0,6%
Азербайджанцы	58062	0,3%	56994	0,3%	108 030	0,6%	110 341	0,6%	112 547	0,6%	114 586	0,6%
Дунгане	107944	0,6%	109394	0,6%	70283	0,4%	72 361	0,4%	74 409	0,4%	76 297	0,4%
Белорусы	66209	0,4%	68252	0,4%	55943	0,3%	54 690	0,3%	53 440	0,3%	52 222	0,3%
Таджики	31938	0,2%	31516	0,2%	47331	0,3%	48 749	0,3%	50 121	0,3%	51 680	0,3%
Курды	43974	0,2%	44768	0,2%	45551	0,3%	46 348	0,3%	47 153	0,3%	47 948	0,3%
Чеченцы	32695	0,2%	32894	0,2%	33160	0,2%	33 318	0,2%	33 507	0,2%	33 703	0,2%
Поляки	44738	0,3%	46001	0,3%	31106	0,2%	30 456	0,2%	29 728	0,2%	29 169	0,2%
Башкиры	16885	0,1%	16843	0,1%	16811	0,1%	16 732	0,1%	16 674	0,1%	16 619	0,1%
Другие	185195	1,0%	187265	1,0%	189816	1,0%	192 060	1,0%	194 222	1,0%	196 628	1,0%

Источник: БНС АСПР РК

Таблица 5. Материнская смертность в 2016-2020 годах, в абсолютных цифрах и на 1000 родившихся живыми

	абсолютные числа умерших беременных, рожениц и родильниц по месту смерти					показатель на 100 000 родившихся живыми
	2016	2017	2018	2019	2020	2016	2017	2018	2019	2020
Всего по Республике Казахстан	62	58	56	55	156	15,7	14,8	13,9	13,7	36,5
Акмолинская	0	2	4	2	3	17,8	35,9	35,9	17,2	25,5
Актюбинская	4	1	1	1	15	20,2	5,3	5,1	4,9	70,3
Алматинская	6	10	6	11	14	14,5	25,1	14,8	25,4	30,3
Атырауская	5	3	1	3	9	30,1	18,4	5,9	17,8	50,6
ВКО	4	4	3	5	10	22,2	18,4	14	23,4	45
Жамбылская	3	3	2	3	8	15,4	12,2	8	11,8	28,9
ЗКО	3	1	1	1	3	22,8	7,8	7,6	7,6	21,9
Карагандинская	7	3	6	9	12	29,4	13,2	26,2	39,5	51,5
Костанайская	4	2	1	3	11	32,7	17,1	8,7	26,6	94,4
Кызылординская	1	0	2	1	12	5,3	0,0	10,7	5,3	56
Мангистауская	1	2	5	1	8	5,1	10,3	25,1	4,9	36,8
Павлодарская	2	2	1	0	3	16,0	16,8	8,5	0	25,7
СКО	0	2	1	0	5	0,0	28,5	14,8	0	76,8
Туркестанская*	15	14	6	5	10	17,7	19,6	10,3	9,3	16,3
г. Нур-Султан	3	2	8	1	6	11,0	6,5	29	3,3	20
г. Алматы	4	7	4	7	11	7,9	12,6	8,9	15,4	24,9
г. Шымкент	-	-	4	2	16	-	-	19,6	7,1	53,3

*Данные за 2016 г. по Южно-Казахстанской области.

Источник: данные МЗ РК

Таблица 6. Младенческая смертность в 2016-2020 годах, на 1000 родившихся живыми

	показатель на 100 000 родившихся живыми
	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Республика Казахстан	8,59	7,93	8,03	8,37	7,77
Акмолинская	7,03	7,69	5,64	7,25	6,50
Актюбинская	8,54	7,22	8,66	8,80	8,40
Алматинская	7,54	7,66	6,98	7,61	7,70
Атырауская	8,87	7,10	10,69	11,13	9,37
Западно-Казахстанская	8,14	6,66	6,61	7,01	9,19
Жамбылская	8,80	8,21	7,39	8,87	6,86
Карагандинская	8,12	7,89	7,59	8,51	8,52
Костанайская	9,07	10,42	10,30	9,58	10,40
Кызылординская	9,83	8,61	9,09	9,37	10,55
Мангистауская	9,48	7,70	9,81	9,22	8,32
Павлодарская	7,99	7,67	5,55	6,80	5,71
Северо-Казахстанская	7,11	9,01	10,81	9,43	8,72
Туркестанская*	9,98	9,83	8,67	8,52	7,21
Восточно-Казахстанская	9,51	7,28	7,99	8,24	7,40
г. Нур-Султан	6,75	5,92	6,17	5,93	5,20
г. Алматы	7,58	6,93	8,36	8,05	7,64
г. Шымкент	-	8,37	8,37	9,59	7,98

*Данные за 2016 г. по Южно-Казахстанской области.

Источник: БНС АСПР РК

Таблица 7. Оценка среднедушевых денежных доходов населения в 2016-2020 годах

№	Индикаторы	годы
		2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
1	Среднедушевые номинальные денежные доходы населения, тенге	76 575	83 710	93 135	104 282	114 9951)
2	Индекс номинальных денежных доходов, %	113,7	109,3	111,3	112,0	110,31)
3	Индекс реальных денежных доходов, %	99,3	101,8	105,0	106,4	103,31)

1)Предварительные данные

Источник: БНС АСПР РК

Таблица 8. Индикаторы уровня жизни населения в 2016-2020 годах

№	Индикаторы	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
1	Доля населения, имеющего доходы ниже величины прожиточного минимума1) (уровень бедности), %	2,51)	2,71)	4,32)	4,3	5,3
	город	1,21)	1,21)	2,52)	2,7	3,7
	село	4,21)	4,61)	6,72)	6,6	7,6
2	Доля населения, имеющего доходы ниже стоимости продовольственной корзины1) , %	0,1	0,1	0,1	0,1	0,2
	город	0,0	0,1	0,1	0,1	0,1
	село	0,1	0,3	0,2	0,2	0,2
3	Глубина бедности1), %	0,4	0,4	0,7	0,7	0,8
4	Острота бедности1), %	0,1	0,1	0,2	0,2	0,2
5	Доходы домашних хозяйств (использованные на потребление), в среднем на душу населения, тенге	44 198	48 619	53 224	57 427	61 358
	город	49 023	54 659	60 034	64 483	67 591
	село	37 731	40 502	43 919	47 529	52 398
6	Соотношение доходов, использованных на потребление, с прожиточным минимумом, %	204,5	204,4	196,6	195,7	185,8
7	Денежные расходы населения в среднем на душу, тенге	41 847	46 319	51 198	55 791	59 701
	город	48 138	53 753	59 296	64 128	67 229
	село	33 415	36 331	40 132	44 097	48 878
8	Соотношение 10% наиболее и 10% наименее обеспеченного населения (коэффициент фондов), раз	5,6	5,9	6,0	6,0	5,9
9	Коэффициент концентрации доходов (индекс Джини)	0,278	0,287	0,289	0,290	0,291
10	Средний размер домохозяйства, человек	3,4	3,4	3,4	3,4	3,4
	город	3,1	3,1	3,1	3,1	3,1
	село	3,9	4,0	3,9	3,9	3,9
11	Доля населения с доходами ниже 60% от медианного уровня доходов3, %	9,5	10,1	10,0	9,7	9,9
1) Данные за 2013-2017годы пересчитаны в связи с разделением Южно-Казахстанской области на г. Шымкент и Туркестанскую область 2) С 1 января 2018 г. изменена структура прожиточного минимума. Фиксированная доля расходов на непродовольственные товары и услуги установлена в размере 45% к стоимости минимальной потребительской корзины (совместный приказ Министра труда и социальной защиты населения РК от 7 сентября 2017 года № 296 и Министра национальной экономики РК от 9 октября 2017 года № 354) 3) Доходы населения, использованные на потребление

Источник: БНС АСПР РК

I. ОБЩИЕ МЕРЫ ПО ОСУЩЕСТВЛЕНИЮ

Таблица 9. Обращения граждан, поступившие в адрес УПЧ, о нарушениях прав детей, единиц:

Показатели	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
Всего обращений граждан о нарушении прав детей	71	81	74	68	42
в том числе:
Неисполнение решения суда (в том числе алименты)	22	22	15	9	14
Воспитание в семье	14	19	2	4	2
Право на здоровье	6	8	10	5	3
Социальное обеспечение	5	5	4		1
Право на образование	8	3	15	4	2
Право на отдых/досуг	6		1
Жилищные права	9	6	7	6	1
Жалобы на правоохранительные органы	5	13	11	7	3
Жалобы на уполномоченные органы (органы опеки)			5	10	7
Насилие	6	12	6	7	6
Несогласие с решением суда	3	3	4	7	1
Дискриминация по национальному признаку	1
Представительство интересов в суде				5
Документирование, регистрация	1	4	2		4
Свобода совести	1	3	3	4
Право собственности			1
Взаимоотношения родителей			4	3	7
Другие			1	9

Источник: БНС АСПР РК

IV. ГРАЖДАНСКИЕ ПРАВА И СВОБОДЫ

Таблица 10. Статистическая информация о количестве библиотек, доступных детям

	2005 г.	2010 г.	2015 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
Число библиотек, единиц	3 66411)	4 13711)	4 16811)	4 1001)	4 0541)	3 9621)
в том числе:
в городах и поселках городского типа	639	548	565	554	553	539
в сельской местности	3 025	3 589	3 603	3 546	3 501	3423
Библиотечный фонд, млн экз.	116,1	117,7	118,1	114,1	112,5	112,12)
в том числе:
в городах и поселках городского типа	89,4	86,7	87,4	-	-	-
в сельской местности	26,7	31,0	30,7	-	-	-
Число пользователей библиотек, млн человек	4,0	4,4	5,0	5,1	5,3	5,2
из них число пользователей детей, млн человек	1,4	1,4	1,5	1,5	1,5	1,6

1) Данные по библиотекам для детей не формируются, включены в общее количество библиотек.

2) Данные по состоянию библиотечного фонда для детей приведены по всем массовым библиотекам.

Источник: данные МОН РК

Таблица 11. Доля детей в возрасте 6-15 лет - пользователей информационно-коммуникационными технологиями, %

	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
Пользователи компьютером, всего	65,3	73,8	76,9	80,8
из них:
проживающие в городской местности	68,7	77,0	78,2	83,7
проживающие в сельской местности	61,7	70,3	75,4	77,5
в том числе:
мальчики	66,6	71,0	77,9	81,1
девочки	63,9	69,7	75,8	80,6
Пользователи интернетом, всего	62,1	67,9	72,9	75,0
из них:
проживающие в городской местности	67,3	67,4	75,7	78,0
проживающие в сельской местности	56,6	68,3	69,8	71,5
в том числе:
мальчики	63,5	64,9	73,4	75,0
девочки	60,7	63,0	72,5	75,0

Источник: данные МОН РК

Таблица 12. Доля школ, предлагающих основные услуги, в разбивке по типу услуг, %

	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
Доля школ, обеспеченных доступом к Интернету со скоростью до 4 мбит/с и выше	34,6	62,6	89,5	94,1

Источник: данные МОН РК

V. НАСИЛИЕ В ОТНОШЕНИИ ДЕТЕЙ

Таблица 13. Ранние браки по итогам 2019 -2020 годов

№	Наименование региона	2018 г.	2019 г.	2020 г.
1	Акмолинская	65	76	49
2	Актюбинская	36	39	47
3	Алматинская	147	123	141
4	Атырауская	80	58	78
5	Восточно-казахстанская	80	83	96
6	Жамбылская	87	92	91
7	Западно-Казахстанская	32	39	32
8	Карагандинская	95	119	83
9	Костанайская	59	48	50
10	Кызылординская	39	35	36
11	Мангистауская	75	72	56
12	Павлодарская	60	56	56
13	Северо-Казахстанская	44	51	38
14	Туркестанская	62	56	60
15	г. Алматы	54	59	42
16	г. Нур-Султан	37	40	28
17	г. Шымкент	0	29	14
	Республика Казахстан	1052	1075	997

Источник: БНС АСПР РК

VI. СЕМЕЙНОЕ ОКРУЖЕНИЕ И АЛЬТЕРНАТИВНЫЙ УХОД

Таблица 14. Сведения о количестве неблагополучных семей, в них детей

Регионы	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Акмолинская	1468/ 1306	1178/ 1066	998/ 1048	798/ 911	701/888
Актюбинская	432/ 771	416/ 820	380/ 641	459/ 853	390/559
Алматинская	1045/ 1971	869/ 1747	950/ 1878	936/ 1899	684/897
Атырауская	226/ 458	193/ 410	186/ 393	182/ 386	161/341
ВКО	978/ 1308	621/ 822	618/ 787	526/ 737	613/993
Жамбылская	716/ 1021	540/ 809	518/ 818	413/ 734	275/403
ЗКО	257/ 451	269/ 481	260/ 429	217/ 402	205/402
Карагандинская	1187/ 2312	892/ 1345	890/ 1336	918/ 1419	741/1446
Костанайская	1662/ 2094	1711/ 2227	1271/ 1767	1160/ 2370	969/2006
Кызылординская	182/ 275	148/ 233	107/ 171	86/ 108	74/95
Мангистауская	235/ 453	173/ 344	170/ 345	164/ 288	164/286
Павлодарская	603/ 904	652/ 1178	483/ 724	477/ 719	313/447
СКО	337/ 443	264/ 368	237/ 121	226/ 318	291/395
Туркестанская	1222/ 1842	1428/ 1874	-	-
г. Нур-Султан	-	-	496/ 856	578/ 1168	527/895
г. Алматы	258/380	194/ 377	184/ 351	203/ 384	211/405
г. Шымкент	907/ 1174	910/ 1180	883/ 1125	762/ 969	682/867
Акмолинская	-	-	555/ 1342	238/ 329	208/342
Всего	11715/ 17163	10458/ 15281	9186/ 14132	8343/ 13994	7210/11670

Источник: данные МОН РК

Таблица 15. Исполнение решений суда по лишению родительских прав

	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Рассмотрено с вынесением решения о лишении родительских прав	2 289	2 514	2 220	2 181	1 669
Число удовлетворенных исков по делам о лишении родительских прав	2 093	2 202	1 829	1 636	1240
Удельный вес удовлетворенных исков, %	91,4	87,6	82,4	75,0	74,3

Источник: данные ВС РК

Таблица 16. Статистика по количеству гражданских дел, касающихся содержания детей

	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
О взыскании алиментов на содержание несовершеннолетних детей по исковым заявлениям	7117	7256	6330	6917	6228
О взыскании алиментов на содержание несовершеннолетних детей по делам приказного производства	40192	42080	41516	54112	36653

Источник: данные ВС РК

Таблица 17. Статистика по количеству уголовных правонарушений, касающихся содержания детей

	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.	Итого за 2016-2020 гг.
Неисполнение обязанностей по уплате средств на содержание детей, уклонение от уплаты средств на содержание нетрудоспособных родителей, нетрудоспособного супруга (супруги) (ст.139)	471	554	257	287	335	1904

Источник: КПСиСУ ГП РК

Таблица 18. Дети - сироты и дети, оставшиеся без попечения родителей

№	Регионы	2016 г.				2020 г.
		всего	охвачены семейными формами устройства	в интернатных учреждениях	%	всего	охвачены семейными формами устройства	в интернатных учреждениях	%
	Республика Казахстан	28419	21183	7236	25,46	23410	19156	4254	18,17
1	Акмолинская	1995	1627	368	18,45	1552	1348	204	13,14
2	Актюбинская	1130	940	190	16,81	893	825	68	7,61
3	Алматинская	3104	2568	536	17,27	2707	2368	339	12,52
4	Атырауская	605	478	127	20,99	532	452	80	15,04
5	ВКО	3009	2062	947	31,47	2434	1721	713	29,29
6	Жамбылская	1540	1287	253	16,43	1359	1236	123	9,05
7	ЗКО	954	763	191	20,02	807	708	99	12,27
8	Карагандинская	3608	2334	1274	35,31	2590	1951	639	24,67
9	Костанайская	2483	1580	903	36,37	1978	1453	525	26,54
10	Кызылординская	973	866	107	11,00	844	758	86	10,19
11	Мангистауская	580	484	96	16,55	486	431	55	11,32
12	Павлодарская	1784	1213	571	32,01	1535	1186	349	22,74
13	СКО	1431	945	486	33,96	956	807	149	15,59
14	Туркестанская	2702	2278	424	15,69	1654	1446	208	12,58
15	г. Нур-Султан	1541	1221	320	20,77	858	697	161	18,76
16	г. Алматы	980	537	443	45,20	1325	1050	275	20,75
17	г. Шымкент			-		900	719	181	20,11

Источник: данные МОН РК

Таблица 19. Характеристики воспитанников организаций для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей

	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Общее количество детей, оставшихся без попечения родителей	7 236	6223	5 044	4 606	4 254
По полу: мальчики	4 064	3 530	2 790	2 277	2 312
девочки	3 172	2 693	2 254	2 329	1 942
По национальности: казахи	1 847	1 501	1 225	985	1 123
русские	4 084	3 534	2 907	2 497	2 209
другие национальности	1 305	1 188	912	1 124	922
По возрасту: 0-2 года	495	361	302	124	176
3-6 лет	810	614	296	317	359
7-18 лет	5 931	5 248	4 446	4 165	3 719
По социальному статусу: сироты	1 269	113	889	693	758
лишены родительских прав	3 349	3 153	2 781	2 449	2 382
отказались от родительских прав	696	513	407	387	272
бросили	436	283	250	169	119
признаны судом недееспособными или ограниченно дееспособными	60	38	29	29	33
признаны судом умершими	11	13	5	5	12
признаны судом без вести пропавшими	159	154	135	135	111
ограничены в родительских правах	350	261	181	254	256
в местах заключения	210	179	115	107	103
в розыске	357	259	139	132	99
на длительном лечении	83	72	48	55	40
иные случаи отсутствия родительского попечения	256	185	65	191	69

Источник: данные МОН РК

Таблица 20. Сеть и контингент организаций для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей

Год	система образования		система здравоохранения		система социальной защиты
	сеть	кол-во детей	сеть	кол-во детей	сеть	кол-во детей
2010 г.	166	11612	25	1586	19	854
2015 г.	106	6436	23	828	17	802
2020 г.	60	3336	20	272	18	646

Источник: данные МОН РК

Диаграмма 1. Количество граждан из числа детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, состоящих в очереди на получение жилья на 1 января 2021 года

Источник: данные МОН РК

Таблица 21. Количество детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, получивших жилье за 2017-2020 годы

№	Регион	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
1	Ақмолинская	50	41	107	55
2	Ақтюбинская	28	130	70	19
3	Алматинская	59	62	66	45
4	Атырауская	45	71	58	62
5	Восточно-Казахстанская	57	103	79	48
6	Жамбылская	44	60	65	7
7	Западно-Казахстанская	99	55	69	30
8	Қарагандинская	35	23	124	52
9	Костанайская	29	101	55	3
10	Кызылординская	46	11	66	77
11	Мангистауская	53	40	70	17
12	Павлодарская	89	51	32	143
13	Северо-Каазахстанская	75	39	42	21
14	Туркестанская	220	44	201	62
15	г.Алматы	175	12	114	69
16	г.Нур-Султан	51	42	130	114
17	г.Шымкент	-	189	108	46
	Всего	1155	1074	1456	870

Источник: данные МИИР РК

Диаграмма 2. Количество лиц, прошедших обучение в школах приемных родителей за 2020 год

Источник: данные МОН РК

Таблица 22. Статистика административных дел по усыновлению и отмене усыновления

	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Об усыновлении ребенка	2916	2696	2743	2861	2234
Об отмене усыновления	120	159	134	222	181

Источник: данные ВС РК

VII. ИНВАЛИДНОСТЬ, БАЗОВОЕ ЗДРАВООХРАНЕНИЕ И СОЦИАЛЬНОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ

Таблица 23. Численность детей с инвалидностью от 0 до 17 лет включительно, человек

	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Общее число зарегистрированных детей-инвалидов, на конец года	79 662	83 462	86 956	91 573	94 660
в том числе
мальчики	45 077	47 484	49 695	52 572	54 760
девочки	34 525	35 978	37 261	39 001	39 900
Общее число впервые признанных детьми-инвалидами, в течении года	11 424	11 609	11 815	12 916	11 552
в том числе
мальчики	6 376	6 622	6 736	7 434	6 781
девочки	5 048	4 987	5 079	5 482	4 771

Источник: данные МТСЗН РК

Таблица 24. Численность детей с инвалидностью, получающих государственные социальные пособия по инвалидности

	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Численность детей-инвалидов, получающих государственные социальные пособия по инвалидности (на конец года), человек	80 093	83 672	86 819	90 717	93 421
в том числе:
Дети-инвалиды до 16 лет	72 311	75 544	78 300	81 730	83 626
Дети-инвалиды от 16 до 18 лет	7 782	8 128	8 519	8 987	9 795
Средний размер назначенных государственных социальных пособий по инвалидности, тенге в месяц
в том числе:
Дети-инвалиды до 16 лет	29 946	32 042	39 598	41 578	45 736
Дети-инвалиды от 16 до 18 лет:
1 группа	40 690	43 538	54 306	57 021	62 723
2 группа	33 146	35 466	44 972	47 220	51 943
3 группа	26 060	27 884	33 941	35 638	39 202

Источник: данные МТСЗН РК

Таблица 25. Число коек для больных детей на конец года

	2016 г.			2020 г.			Изменение
	Число коек для больных детей	Кол-во детей	Детей на одно койку	Число коек для больных детей	Кол-во детей	Детей на одно койку
Республика Казахстан	18 559	5 460 449	294	20 899	6 295 590	301	25
Акмолинская	874	199 588	228	816	206 603	253	-23
Актюбинская	719	252 910	352	912	299 873	329	10
Алматинская	1 508	638 168	423	1 740	753 539	433	-6
Атырауская	587	212 767	362	712	253 333	356	15
Западно-Казахстанская	637	178 701	281	689	203 852	296	42
Жамбылская	1 262	407 290	323	1 212	442 276	365	-23
Карагандинская	1 452	364 954	251	1 691	385 324	228	-10
Костанайская	829	205 331	248	869	206 996	238	18
Кызылординская	803	282 579	352	851	315 081	370	54
Мангистауская	572	235 911	412	625	291 145	466	26
Павлодарская	850	189 587	223	810	201 681	249	-13
Северо-Казахстанская	655	136 499	208	690	134 454	195	-52
Туркестанская**)	2 860	1 140 968	399	2 564	889 872	347	7
Восточно-Казахстанская	1 242	349 892	282	1 276	369 062	289	73
город Нур-Султан	1 747	258 611	148	1 803	398 480	221	-2
город Алматы	1 962	406 693	207	2 576	527 739	205	25
город Шымкент				1 063	416 280	392	-23

Источник: БНС АСПР РК

Таблица 26. Показатели детского суицида в Казахстане

	2016 г.			2017 г.			2018 г.			2019 г.			2020 г.
	итого	муж.	жен.	итого	муж.	жен.	итого	муж.	жен.	итого	муж.	жен.	итого	муж.	жен.
Дети, в т.ч.:	175	115	60	167	97	70	178	120	58	179	120	59	144	91	53
с 5 до 14 лет	64	46	18	69	45	24	74	54	20	68	47	21	59	36	23
с 15 до 17 лет	111	69	42	98	52	46	104	66	38	111	73	38	85	55	30

Источник: КПСиСУ ГП РК

Таблица 27. Количество зарегистрированных случаев ранней беременности, 2017-2020 годы

Регион	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Республика Казахстан	4748	4727	4805	3162
Акмолинская	179	168	168	101
Актюбинская	85	85	85	108
Алматинская	804	820	811	417
Атырауская	178	154	115	169
Восточно-Казахстанская	305	404	354	199
Жамбылская	82	84	83	231
Западно-Казахстанская	72	393	340	81
Карагандинская	395	371	429	239
Костанайская	258	255	179	126
Кызылординская	277	169	169	137
Мангистауская	185	191	408	209
Павлодарская	136	108	101	123
Северо-Казахстанская	129	207	186	101
Туркестанская	1041	709	835	545
г. Нур-Султан	380	247	157	65
г. Алматы	242	269	221	139
г. Шымкент	0	93	164	172

Источник: данные МЗ РК

Таблица 28. Показатель рождаемости среди девушек-подростков в возрасте от 15 до 19 лет, в данной возрастной группе на 1 000 родившихся

	2016 г.			2017 г.			2018 г.			2019 г.
	все население	в том числе		все население	в том числе		все население	в том числе		все население	в том числе
		городское население	сельское население		городское население	сельское население		городское население	сельское население		городское население	сельское население
Республика Казахстан	28,1	25,18	31,12	24,9	22,38	27,56	23,9	21,06	26,99	23,17	20,59	26
Акмолинская	26,03	25,88	26,13	24,91	23,27	26,14	21,52	19,88	22,74	21,55	19,76	22,87
Актюбинская	25,87	30,06	20,72	21,33	25,46	15,85	17,65	18,83	15,54	18,02	19,95	14,49
Алматинская	35,02	37	34,45	29,72	33,22	28,74	28,73	31,06	28,1	27,28	30,27	26,49
Атырауская	35,11	40,15	31,33	30,99	33,22	29,29	28,15	28,76	57,58	25,91	24,34	27,53
Западно-Казахстанская	26,18	25,7	26,59	20,48	19,06	21,78	20,88	20,66	21,1	18,7	19,1	18,35
Жамбылская	41,09	31,94	46,59	35,47	26,83	40,52	36,61	29,38	40,8	33,66	27,77	37,02
Карагандинская	24,05	23,86	24,61	20,46	20,32	20,88	20,41	20,1	21,36	19,86	19,2	21,86
Костанайская	24,56	22,09	26,54	20,1	16,93	22,7	18,63	14,14	22,51	18,48	15,33	21,61
Кызылординская	21,58	22,54	20,97	19,8	21,3	18,82	20,61	20,81	20,48	18,95	19,44	18,64
Мангистауская	42,25	40,1	43,48	39,81	41,15	39,06	35,04	36,41	34,27	33,98	29,86	36,34
Павлодарская	25,18	23,25	28,69	22,08	19,34	27,14	29,52	36,67	27,93	18,24	16,52	21,43
Северо-Казахстанская	26,13	21,91	28,57	20,54	17,26	22,43	18,47	16,43	22,26	19,15	16,43	20,7
Южно-Казахстанская (Туркестан)	31,77	31,74	31,8	30	31,09	29,26	19,49	16,67	21,07	31,97	45,85	28,85
Восточно-Казахстанская	22,96	23,77	22,03	20,39	20,18	20,06	19,52	19,48	19,57	17,18	16,49	18,04
г. Нур-Султан	18,71	18,71		14,99	14,99		14,99	14,99		11,65	11,65
г. Алматы	13,5	13,5		12,75	12,75		12,28	12,28		12,39	12,39
г. Шымкент							24,31	24,31		25,37	25,37

Источник: БНС АСПР РК

Таблица 29. Детский алкоголизм и наркомания в 2016-2020 годы

	2016 г.		2017 г.		2018 г.		2019 г.		2020 г.
	Общее количество	В расчете на 100 тыс. населения	Общее количество	В расчете на 100 тыс. населения	Общее количество	В расчете на 100 тыс. населения	Общее количество	В расчете на 100 тыс. населения	Общее количество	В расчете на 100 тыс. населения
Алкоголизм		9,1		5,9	215	4,1	185	3,1	153	2,3
Наркомания		2,8		2,7	506	2,2	364	1,7	258	1,2
Всего		14,8		11,3	721	8,2	549	6	411	3,9

Источник: данные МЗ РК

Таблица 30. Динамика охвата получателей пособия на рождение и расходов бюджета

Показатель	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Количество получивших пособие на рождение, тыс. человек	388,6	394,8	400,1	430,7
Общая сумма выплаченных пособий, млрд тенге	35,3	40,7	43,8	52,3

Источник: данные МТСЗН РК

Таблица 31. Динамика охвата получателей пособия по уходу и расходов бюджета

Показатель	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Количество получивших пособие по уходу, тыс. человек	145,7	125,8	138,5	121
Общая сумма выплаченных пособий, млрд тенге	32,6	29,9	34,7	31,7

Источник: данные МТСЗН РК

Диаграмма 3. Доля населения с доходами ниже величины прожиточного минимума и доля получателей АСП, %

Источник: БНС АСПР РК и МТСЗН РК

Таблица 32. Сеть и контингент дошкольных организаций образования на 1 октября 2020 года

Регион	сеть дошкольных организаций			контингент дошкольных организаций
	всего ДО	детские сады	мини центры
Республика Казахстан	10650	6959	3691	885033
Акмолинская	601	248	353	32957
Актюбинская	546	386	160	42926
Алматинская	1201	868	333	91523
Атырауская	331	204	127	34004
Западно-Казахстанская	515	287	228	30463
Жамбылская	547	411	136	56560
Карагандинская	533	243	290	48234
Костанайская	579	188	391	31228
Кызылординская	665	575	90	44231
Мангистауская	311	278	33	37254
Павлодарская	376	154	222	33456
Северо-Казахстанская	483	82	401	18373
Туркестанская	1413	1277	136	152173
Восточно-Казахстанская	792	347	445	56978
г. Нур-Султан	408	365	43	50933
г. Алматы	825	589	236	65108
г. Шымкент	524	457	67	58632

Источник: данные МОН РК

Таблица 33. Основные показатели системы дошкольного воспитания и обучения (2016-2020 годы)

Наименование показателей	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Всего ДО, в т.ч.	9 410	9 828	10 314	10 562	10 650
-детских садов	4 915	5 608	6 159	6 623	6 959
-мини-центров	4 495	4 220	4 155	3 939	3 691
Всего детей, в т.ч.	807 170	862 305	880 896	892 883	885 033
-в детских садах	637 414	707 394	740 734	771 396	780 293
-в мини центрах	169 756	154 911	140 162	121 487	104 740
Охват детей от 1 до 3 лет,%	21,3	24,4	31,7	44,8	47,8
Охват детей от 3-х до 6-ти лет, %	85,8	90,5	95	98,0	98,7

Источник: данные МОН РК

Диаграмма 4. Очереди в детские сады на 1 октября 2020 года, человек

Источник: данные МОН РК

Таблица 34. Сеть и контингент детей специальных дошкольных организаций образования

Регион	Специальные детские сады			Специальные группы в детских садах общего типа
	всего	в них групп	в них детей	ДО со спец. гр.	в них спец. групп	в них детей
Республика Казахстан	42	335	4229	217	534	8229
Акмолинская	0	0	0	18	35	458
Актюбинская	4	39	509	11	22	282
Алматинская	0	0	0	13	27	520
Атырауская	1	8	100	6	6	53
ЗКО	0	0	0	11	22	232
Жамбылская	0	0	0	14	56	1302
Карагандинская	1	10	162	27	107	1486
Костанайская	1	5	36	13	25	297
Кызылординская	0	0	0	9	24	418
Мангистауская	2	20	185	0	0	0
Павлодарская	7	44	547	2	10	120
СКО	0	0	0	6	13	141
Туркестанская	0	0	0	27	63	1330
ВКО	7	52	750	12	22	277
г. Нур-Султан	2	23	241	35	79	989
г. Алматы	12	88	1166	10	19	264
г. Шымкент	5	46	533	3	4	60

Источник: данные МОН РК

Таблица 35. Коэффициент охвата начальным образованием детей в возрасте 7-10 лет и валовый коэффициент охвата средним образованием в Казахстане, %

Показатели	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Чистый коэффициент охвата начальным образованием (дети в возрасте 7-10 лет)
Всего	98,8	99,0	98,9	99,6	99,8
в том числе:
мальчики	99,5	99,9	99,8	99,4	99,6
девочки	98,1	98,2	98,1	99,8	99,9
Валовый коэффициент охвата средним образованием
Всего	105,8	105,9	106,2	104,6	105,4
в том числе:
мальчики	106,2	106,4	106,8	104,6	105,5
девочки	105,3	105,5	105,6	104,6	105,4

Источник: данные МОН РК

Таблица 36. Соотношение учащихся и педагогов в общеобразовательных школах Казахстана в целом и в разрезе областей

Регион	2016/17 гг.			2020/21 гг.
	Численность педагогов общеобразовательных школ	Численность учащихся в общеобразовательных школах	Соотношение учащиеся/педагоги	Численность педагогов общеобразовательных школ	Численность учащихся в общеобразовательных школах	Соотношение учащиеся/педагоги
Акмолинская	15 502	117 206	8	16 026	132 325	8
Актюбинская	16 747	131 741	8	19 134	161 361	8
Алматинская	36 503	357 595	10	44 280	435 664	10
Атырауская	10 600	110 669	10	12 248	136 729	11
ЗКО	14 062	96 830	7	15 476	112 654	7
Жамбылская	23 770	210 392	9	27 438	242 353	9
Карагандинская	20 689	187 614	9	21 443	209 028	10
Костанайская	13 815	104 767	8	14 150	111 873	8
Кызылординская	18 737	143 539	8	21 681	171 547	8
Мангистауская	10 098	122 286	12	13 566	160 107	12
Павлодарская	13 179	98 521	7	13 569	113 507	8
СКО	12 435	72 622	6	12 109	74 789	6
Туркестанская	23 045	440 261	19	58 574	501 414	9
ВКО	48 296	183 805	4	24 187	198 003	8
г. Нур-Султан	8 388	135 633	16	11 993	194 928	16
г. Алматы	18 589	240 381	13	22 763	298 520	13
г. Шымкент	14 712	176 721	12	18 029	226 545	13
Всего	319 167	2 930 583	9	366 666	3 481 347	9

Источник: данные МОН РК

Таблица 37. Число общеобразовательных школ по языкам обучения

Регион	всего	из них в сельской местности	на казахском языке		на русском языке		на узбекском языке		на уйгурском языке		на других языках		на смешанных языках
			всего	из них в сельской местности	всего	из них в сельской местности	всего	из них в сельской местности	всего	из них в сельской местности	всего	из них в сельской местности	всего	из них в сельской местности
Акмолинская	572	470	159	139	189	161	-	-	-	-	-	-	224	170
Актюбинская	422	282	270	197	27	18	-	-	-	-	-	-	125	67
Алматинская	793	681	445	406	17	12	-	-	5	3	-	-	326	260
Атырауская	208	128	140	107	5	2	-	-	-	-	-	-	62	19
ЗКО	388	314	257	228	34	20	-	-	-	-	-	-	97	66
Жамбылская	467	358	314	267	12	1	1	-	-	-	-	-	140	90
Карагандинская	535	299	225	172	109	38	-	-	-	-	-	-	201	89
Костанайская	507	407	118	100	272	213	-	-	-	-	-	-	117	94
Кызылординская	314	236	278	225	4	2	-	-	-	-	-	-	32	9
Мангистауская	163	103	131	99	6	1	-	-	-	-	-	-	26	3
Павлодарская	367	273	135	109	63	47	-	-	-	-	-	-	169	117
СКО	480	416	114	102	267	233	-	-	-	-	-	-	99	81
Туркестанская	930	801	706	630	8	3	5	4	-	-	-	-	211	164
ВКО	677	494	336	284	155	96	-	-	-	-	-	-	186	114
г. Нур-Султан	133	-	32	-	20	-	-	-	-	-	1	-	79	-
г. Алматы	300	-	82	-	99	-	-	-	3	-	3	-	111	-
г. Шымкент	184	-	67	-	-	-	3	-	-	-	-	-	114	-
Всего	7440	5262	3809	3065	1287	847	9	4	8	3	4	-	2319	1343

Источник: данные МОН РК

IX. СПЕЦИАЛЬНЫЕ МЕРЫ ЗАЩИТЫ

Таблица 38. Дети-беженцы в возрасте до 18 лет

	Беженцы
	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
Всего
Вынужденные мигранты в возрасте 0-17 лет	206	184	176	177
в том числе в возрасте, лет:
0-5	87	67	59	69
6-17	119	117	117	108
Удельный вес детей в возрасте 0-17 в общей численности вынужденных мигрантов, в процентах	32,8	31,6	36,4	35,1
Мальчики
Вынужденные мигранты в возрасте 0-17 лет	105	98	92	101
в том числе в возрасте, лет:
0-5	42	36	29	36
6-17	63	62	63	65
Удельный вес детей в возрасте 0-17 в общей численности вынужденных мигрантов, в процентах	51,0	53,0	52,2	57,1
Девочки
Вынужденные мигранты в возрасте 0-17 лет	101	86	84	76
в том числе в возрасте, лет:
0-5	50	31	31	33
6-17	51	55	53	43
Удельный вес детей в возрасте 0-17 в общей численности вынужденных мигрантов, в процентах	49,0	47,0	47,7	42,9

Источник: данные МВД РК

Таблица 39. Дети-беженцы, дети-мигранты, дети-кандасы в системе среднего образования

	Дети-мигранты	Дети-беженцы	Дети-кандасы
Республика Казахстан	20 367	689	7637
Акмолинская	623	23	247
Актюбинская	450	6	53
Алматинская	4504	145	3205
Атырауская	381	39	49
Западно-Казахстанская	331	1	19
Жамбылская	1467	49	313
Карагандинская	784	1	266
Костанайская	782	1	44
Кызылординская	73	0	12
Мангистауская	1569	43	1024
Павлодарская	668	4	216
Северо-Казахстанская	508	2	46
Туркестанская	1282	142	793
Восточно-Казахстанская	821	6	407
г. Нур-Султан	1722	48	245
г. Алматы	3229	93	260
г. Шымкент	1173	86	438

Источник: данные МОН РК

Таблица 40. Основные показатели языковой ситуации в сфере среднего образования

	2018/19 уч. год	2019/20 уч. год	2020/21 уч. год
Сеть школ с казахским языком обучения	3 749	3 721	3733
Контингент школ с казахским языком обучения	1 387 309	1 446 358	1 505 779
Сеть школ с русским языком обучения	1 195	1 176	1160
Контингент школ с русским языком обучения	378 735	386 891	394 645
Сеть школ со смешанными языками обучения	2 046	2 053	2047
Контингент школ со смешанными языками обучения	1 324 074	1 402 178	1 456 175
Сеть школ с узбекским языком обучения	12	12	9
Контингент школ с узбекским языком обучения	8 608	8 343	6 835
Сеть школ с уйгурским языком обучения	11	11	8
Контингент школ с уйгурским языком обучения	6 074	6 186	5268

Источник: данные МОН РК

Таблица 41. Численность несовершеннолетних, содержавшихся в местах лишения свободы на конец года, человек

	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	2020 г.
Содержалось несовершеннолетних в воспитательных колониях - всего	44	52	43	43	51
в том числе по полу:
женщины	6	4	1	1	3
мужчины	38	48	42	42	48
Содержалось несовершеннолетних в следственных изоляторах (СИЗО) и тюрьмах, а также в помещениях, функционирующих в режиме СИЗО и тюрем	63	34	143	94	70
в том числе по полу:
женщины	0	1	3	3	4
мужчины	63	33	140	91	66
в том числе по возрасту, лет:
от 14 до 16 лет включительно	4	1	11	9	14
от 16 до 17 лет включительно	12	13	42	42	19
от 17 до 18 лет включительно	47	20	90	43	37
в том числе по сроку пребывания, лет:
до 1 года	63	34	50	41	53

Источник: данные МВД РК

Қазақстан Республикасының Бала құқықтары туралы конвенцияны іске асыруы туралы бесінші және алтыншы жиынтық мерзiмдi баяндаманы бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 желтоқсандағы № 942 қаулысы.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1994 жылғы 8 маусымдағы қаулысымен ратификацияланған Бала құқықтары туралы конвенцияның 44-бабына және Біріккен Ұлттар Ұйымының Бала құқықтары жөнiндегi комитетi 70-сессиясының ұсынымдарына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:

1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасының Бала құқықтары туралы конвенцияны іске асыруы туралы бесінші және алтыншы жиынтық мерзiмдi баяндама бекiтiлсiн.

2. Қазақстан Республикасының Сыртқы iстер министрлiгi Біріккен Ұлттар Ұйымының Бала құқықтары жөнiндегi комитетiне белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының Бала құқықтары туралы конвенцияны іске асыруы туралы бесінші және алтыншы жиынтық мерзiмдi баяндаманы жiберсiн.

3. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап қолданысқа енгiзiледi және ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі А. Мамин

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2021 жылғы 28 желтоқсандағы № 942 қаулысымен бекiтiлген

Қазақстан Республикасының Бала құқықтары туралы конвенцияны іске асыруы туралы бесінші және алтыншы жиынтық мерзiмдi баяндама

Осы баяндама Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1994 жылғы 8 маусымдағы № 77 қаулысымен ратификацияланған, 1989 жылғы 20 қарашада Нью-Йорк қаласында қол қою үшін ашық Бала құқықтары туралы конвенцияның 44-бабын орындау үшін және Мерзімді баяндамалардың (CRC/C/58/Rev.3) нысаны мен мазмұнына қатысты нақты шарттар бойынша баяндамалар дайындаудың басшылық қағидаттарында баяндалған талаптарға сәйкес, сондай-ақ Бала құқықтары жөніндегі комитеттің 2015 жылғы 30 қазандағы Қазақстанның төртінші мерзімдік баяндамасы (CRC/C/KAZ/CO/4) бойынша қорытынды ескертулерін ескере отырып әзірленді.

Баяндамада Бала құқықтары туралы конвенцияның, Балаларды сатуға, балалар жезөкшелігіне және балалар порнографиясына қатысты факультативтік хаттаманың (бұдан әрі – БСФХ), Балалардың қарулы қақтығыстарға қатысуына қатысты факультативтік хаттаманың (бұдан әрі – ҚҚФХ) ережелерін жүзеге асыру бойынша Қазақстан қабылдайтын шаралар көрсетілген.

Баяндаманы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Балалардың құқықтарын қорғау комитеті (бұдан әрі – ҚР БҒМ БҚҚК) дайындады. Баяндаманы дайындауға Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының (бұдан әрі – ҚР ЖС), Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің (бұдан әрі – ҚР ІІМ), Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің (бұдан әрі – ҚР ДСМ), Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің (бұдан әрі – ҚР Еңбекмині), Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің (бұдан әрі – ҚР МСМ), Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің (бұдан әрі – ҚР ЭГТРМ), Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің және азаматтық сектордың өкілдері тартылды.

Баяндамада Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы дайындаған зерттеу материалдары, 2021 жылы "Рейндир" зерттеу ұйымы жүргізген балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың ахуалын бағалау жөніндегі әлеуметтанулық зерттеу материалдары және басқалар пайдаланылды.

I. ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӨНІНДЕГІ ЖАЛПЫ ШАРАЛАР

Конвенцияның 4, 42 және 44 (6) баптары

Заңнама

Қорытынды ескертулердің № 8, 9 тармақтары

Қазақстанда Бала құқықтары туралы Конвенцияның, БСФХ, ҚҚФХ ережелеріне сәйкес балалардың құқығын қамтамасыз ету мен заңдық қызығушылықтарын қорғау бойынша ұлттық заңнаманы одан әрі жетілдірудің шаралары қабылданды.

2015 жылғы қазанда Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық процестік кодексі (бұдан әрі – ҚР АПК) қабылданды (№ 377-V ҚРЗ). Кодексте Қазақстан ратификациялаған халықаралық шарттардың құқықтық нормаларын қолданудың басымдығы көзделген.

Қазақстан 2016 жылғы қаңтарда Білім беру саласындағы кемсітушілікке қарсы күрес туралы конвенцияны ратификациялау туралы конвенцияны ратификациялады (№449-V ҚРЗ). Конвенция нәсілдік, ұлттық, жыныстық, діни қатыстылығына қарамастан білім беру саласындағы кемсітушіліктің алдын алуды көздейді. Конвенцияға сәйкес Қазақстан өз аумағында тұратын шетел азаматтарына білімге өз азаматтарындағыдай қол жеткізуге мүмкіндік береді.

2016 жылғы сәуірде Балаларға алименттерді және отбасын күтіп-бағудың басқа да нысандарын өндіріп алу тәртібі туралы конвенция және Алименттік міндеттемелерге қолданылатын құқық туралы хаттама ратификацияланды. Бұл баланың мүдделерін барынша жақсы қамтамасыз етуге бірінші кезекте көңіл бөлінетін алименттерді өндіріп алу туралы шетелдік сот шешімдері мен келісімдерін орындаудың әмбебап тәртібін қолдануға мүмкіндік берді.

Халықаралық және ұлттық нормаларды неғұрлым егжей-тегжейлі және толық үйлестіру мақсатында негізгі қолданылу саласы балалардың құқықтары мен мүдделері болып табылатын заңдардың тұтас кешені қабылданды.

Сондай-ақ 2016 жылғы сәуірде "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне баланың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 501-V ҚРЗ) қабылданды.

Осы Заң шеңберінде "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" (бұдан әрі – ҚР НжОК), "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" кодекстерге (бұдан әрі – ҚР ХДжДЖК), Қылмыстық кодекске (бұдан әрі – ҚР ҚК), Қылмыстық-процестік кодекске (бұдан әрі – ҚР ҚПК), Қылмыстық-атқару кодексіне (бұдан әрі – ҚР ҚАК), "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" кодекске (бұдан әрі – ҚР ӘҚтК) өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Осылайша, жас балалардың (14 жасқа дейін) және кәмелетке толмағандардың (18 жасқа дейін) өміріне, денсаулығына және жыныстық қол сұғылмаушылығына қарсы қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілік күшейтілді.

Сондай-ақ осы Заңмен балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау жүйесін одан әрі жетілдіру үшін "Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы" Заңға, "Білім туралы" Заңға, "Бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды әкiмшiлiк қадағалау туралы" Заңға, "Байланыс туралы" Заңға, "Ең төмен әлеуметтік стандарттар және олардың кепілдіктері туралы" Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

2017 жылғы желтоқсанда "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпарат және коммуникациялар мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 128-VІ ҚРЗ) қабылданды. Мәселен, "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңның 43-бабы балалардың денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпаратқа қол жеткізуін шектеумен толықтырылды.

2018 жылғы шілдеде "Балаларды денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпараттан қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 169-VІ ҚРЗ) қабылданды. Заң балалардың жасына сәйкес келетін ақпарат алу мен тарату құқықтарын іске асыруға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді және балаларды денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпараттан қорғауға бағытталған.

Заңда мемлекеттік саясаттың қағидаттары айқындалған, Үкіметтің, уәкілетті органның, мемлекеттік органдардың және жергілікті атқарушы органдардың (бұдан әрі – ЖАО) балаларды денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпараттан қорғау саласындағы құзыреті белгіленген. "Жас топтамасы", "жас категориясы" және "жас категориясының белгісі" ұғымдары енгізілді және әр түрлі жас топтарына арналған ақпараттық өнімдердің мазмұнына қойылатын талаптар (балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып) бекітілді.

Сондай-ақ 2018 жылғы шілдеде "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне балаларды денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпараттан қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 170-VІ ҚРЗ) қабылданды. Мәселен, кәмелетке толмағандарды қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауға (ҚК 132-бабы) және жезөкшелікпен айналысуға (ҚК 134-бабы) тарту "телекоммуникация желілерін, оның ішінде Интернет желісін пайдалану арқылы" деген біліктілік белгісімен толықтырылды.

2019 жылғы сәуірде "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдардың қызметіне байланысты мәселелер бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 240-VІ ҚР3) қабылданды.

Заңмен ҚР ХДжДЖК-ге кәмелетке толмағандарға қатысты денсаулық сақтау ұйымдарында қылмыстық не әкімшілік құқық бұзушылық жасау фактілері туралы құқық қорғау органдарына дереу хабарлау туралы толықтыру енгізілді.

2019 жылғы желтоқсанда "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне міндетті әлеуметтік сақтандыру, әлеуметтік қамсыздандыру және денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік-жекешелік әріптестік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 287-VІ ҚРЗ) қабылданды, оның шеңберінде көпбалалы отбасыларға отбасындағы балалардың санына қарай сараланған, айлық есептік көрсеткіштерге (бұдан әрі – АЕК) еселік мөлшерде 42,5 мың теңгеден 74 мың теңгеге дейін жаңа мемлекеттік жәрдемақы көзделген.

Сондай-ақ 2019 жылғы желтоқсанда "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық, қылмыстық-процестік заңнаманы жетілдіру және жеке адам құқықтарының қорғалуын күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 292-VІ ҚРЗ) қабылданды, оның шеңберінде жыныстық қол сұғылмаушылыққа қарсы қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық күшейтілді.

2020 жылғы мамырда "Қазақстан Республикасы кейбір заңнамалық актілеріне ана мен баланы қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 326-VІ) қабылданды.

Заңмен білім беру саласындағы уәкілетті органның террористік әрекеттен зардап шеккен балаларды әлеуметтік оңалту мәселелері бойынша салааралық үйлестіруді жүзеге асыру жөніндегі құзыретін бекітуді көздейтін нормалар енгізілді, сондай-ақ террористік әрекеттен зардап шеккен балаларды әлеуметтік оңалтуға бағытталған әлеуметтік көрсетілетін қызметтердің тізбесі айқындалды.

2021 жылғы қаңтарда "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне білім беру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 410-VI ҚРЗ) қабылданды.

Заңмен "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабына Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің (бұдан әрі – ҚР БҒМ) білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған, пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесін бекіту бөлігінде құзыретін кеңейтуді көздейтін толықтырулар енгізілді. 2021 жылғы 25 мамырда ҚР БҒМ-ның тиісті бұйрығы (№ 235) қабылданды.

2021 жылғы 1 шілдеден бастап Әкімшілік рәсімдер мен әкімшілік сот ісін жүргізуді жүзеге асыру тәртібін бекітетін Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі (бұдан әрі – ҚР ӘРПК) күшіне енді, оның шеңберінде кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделері қозғалады. ҚР ӘРПК 27-бабына сәйкес заңда көзделген негіздер бойынша эмансипацияланған кәмелетке толмағандар эмансипацияланған кезден бастап өздерінің процестік құқықтары мен процестік міндеттерін жеке өздері жүзеге асырады. ҚР заңдарында көзделген жағдайларда, жария-құқықтық қатынастардан туындайтын әкімшілік істер бойынша он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың өз құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін жеке өздері қорғауға құқығы бар.

Өз кезегінде, он төрт жасқа толмаған кәмелетке толмағанның, сондай-ақ әрекетке қабілетсіз деп танылған адамның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта олардың заңды өкілдері, прокурор қорғайды.

Кешенді саясат және стратегия

Қорытынды ескертулердің № 10, 11 тармақтары

Қазақстанда балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі шаралар кешені мынадай нормативтік құқықтық құжаттарға енгізілген.

2020 жылғы наурызда Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Баланың құқықтарын қорғауды күшейту, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл және жасөспірімдер арасында суицидтің көбеюі мәселелерін шешу жөніндегі 2020 – 2023 жылдарға арналған жол картасы (№ 156) бекітілді.

Жол картасының қабылдануы республика балаларының құқықтарын қорғау және қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесін құруға мүмкіндік берді. Бұл – ведомствоаралық құжат, оны іске асыруға 13 мемлекеттік орган мен ЖАО тартылған.

Өңірлерде осы 2020 – 2023 жылдарға арналған Жол картасын іске асыру жөніндегі өңірлік іс-қимыл жоспарлары бекітілді.

Сондай-ақ балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі негізгі мәселелер "Білімді ұлт" сапалы білім беру" ұлттық жобасында, "Дені сау ұлт" әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау" ұлттық жобасында, Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасында, Қазақстан Республикасы мемлекеттік жастар саясатының 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасында, Қазақстан Республикасында мүмкіндігі шектеулі балаларға кешенді көмек көрсетуді жетілдіру жөніндегі 2021 – 2023 жылдарға арналған жол картасында, Қазақстан Республикасындағы құқық бұзушылық профилактикасының 2020 – 2022 жылдарға арналған кешенді жоспарында, Кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа және балаларға қатыгездікпен қарауға қарсы қылмыстардың алдын алу және профилактикасы жөніндегі 2019 – 2023 жылдарға арналған ведомствоаралық іс-қимыл жоспарында, балаларға қатысты зорлық-зомбылық пен қатыгездікпен қараудың профилактикасы жөніндегі бірлескен іс-қимылдың 2019 – 2021 жылдарға арналған ведомствоаралық жоспарында көрініс тапқан.

2021 жылы жаңа стратегиялық құжаттар әзірленді – Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасы және Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі жаңа іс-қимыл жоспары. Аталған құжаттарға "Балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау, баланың қауіпсіз өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету" деген бөлім енгізіліп, бірқатар көрсеткіштер мен 20-дан астам іс-шара жоспарланған.

Ресурстарды бөлу

Қорытынды ескертулердің № 12, 13 тармақтары

Балалық шақ саласындағы мемлекеттік саясатпен балаларды қорғау мен балалар әл-ауқатының деңгейін көтеру бағыттарының бірі ретінде балаларға арналған бюджет айқындалды.

Балаларға арналған бюджет әдіснамасын енгізу жөніндегі бірлескен іс-шаралар жоспары шеңберінде "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ (бұдан әрі – ЭЗИ), ҚР БҒМ БҚҚК және БҰҰ (ЮНИСЕФ) Балалар қоры 2021 жылғы 1 сәуірдегі балаларға арналған бюджетті қалыптастыру әдістемесінің жобасын (бұдан әрі – Әдістеме жобасы) әзірледі.

Әдістеме жобасы әлемдік практикада қолданылатын балаларға арналған бюджетті қалыптастырудың негізгі тәсілдерін айқындау, Қазақстан Республикасындағы бюджеттік үдеріс пен бюджеттік қатынастарды және олардың мемлекеттік жоспарлау жүйесімен келісілуін зерделеу, балаларға арналған бюджетті қалыптастыру кезінде бюджеттік қатынастарды регламенттеу мүмкіндігі тұрғысынан қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерді зерделеу мақсатында әзірленді.

Әдістеме жобасы балаларға бағытталған мемлекеттік қолдаудың барлық түрлерін ескереді. Қазақстанда осы Әдістемені 2022 жылы енгізу жоспарланып отыр және ол орталық және ЖАО-ға балаларға арналған мемлекеттік қаржыландыру көлемін, осы шығыстардың басымдығын және олардың тиімділік деңгейін айқындауға мүмкіндік береді.

Әдістемені енгізудің қорытындысы жыл сайынғы негізде салалық деңгейде қажетті әдіснамалық негізді құрудың қорытындысы бойынша талдамалық ақпарат ретінде қалыптастырылады.

Деректер жинау

Қорытынды ескертулердің № 14, 15 тармақтары

Қазақстанда балалардың жағдайы туралы әртүрлі деректерді мониторингтеу және жинау жүйесін жетілдіру бойынша шаралар қабылданды.

2017 жылы "Қазақстан балалары" статистикалық жинағы әзірленді. Жинақтың құрылымы мен мазмұны мүдделі мемлекеттік органдар, үкіметтік емес ұйымдар (бұдан әрі – ҮЕҰ) және Қазақстандағы ЮНИСЕФ өкілдігі өкілдерінің қатысуымен әзірленді. Бұл жинақты шығарудың мақсаттары көрсеткіштерді жүйелеу, жұртшылықты хабардар ету, балалардың жағдайын мониторингтеуді қамтамасыз ету, сондай-ақ тиісті министрліктер арасында деректер алмасу және т.б. болып табылады.

Бұл жинақ деректері әртүрлі ресми дереккөздерден жинақталған және мынадай бөлімдер бойынша бөлінген: демография, денсаулық сақтау және саламатты өмір салты, білім беру, бос уақыт, әлеуметтік қорғау, заңмен байланыстағы балалар, әл-ауқат деңгейі және әлеуметтік теңдік, жасөспірімдердің жұмыспен қамтылуы, халықаралық деректермен, атап айтқанда, Орнықты даму мақсаттарымен (бұдан әрі – ОДМ) салыстыру және т.б.

Бөлімдердің бірі Бала құқықтары туралы конвенцияның қағидаттары мен ережелері және оған факультативтік хаттамалар туралы ақпаратты және ҚР БҒМ-ның балалардың жағдайы туралы жыл сайынғы баяндамаларын қамтиды. Жинақ жыл сайын шығарылады және ашық қолжетімділік СЖРА ҰСБ интернет-ресурсында (www/bala.stat.gov.kz) жарияланады.

Сондай-ақ, 2012 жылдан бастап Ұлттық білім беру деректер базасы (бұдан әрі – ҰБДБ) жұмыс істейді.

ҰБДҚ-ны меншік нысанына қарамастан барлық білім беру ұйымдары толтырады, өңірлік білім басқармалары, ҚР БҒМ-не ведомстволық бағынысты ұйымдары, меншік нысандарына қарамастан жоғары оқу орындары, республикалық білім беру ұйымдары, Білім және ғылым саласындағы бақылау департаменттері толтырады және үйлестіреді.

ҰБДБ мақсаты – әкімшілік деректерді электрондық форматта жыл сайын нысандармен белгіленген мерзімдерде анық және уақтылы ұсыну.

ҰБДБ аз қамтылған отбасылардан шыққан балаларға, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға, ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларға, қамқоршылық кеңестерге, инклюзивті білім беруді енгізуге, барлық деңгейдегі білім беру ұйымдарын қаржыландыруға, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдар желісіне, кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарына, балалар объектілерінің аумақтарын абаттандыруға және материалдық-техникалық базасына, жылы дәретханаларды жылытуға және жабдықтауға және т.б. қатысты бірқатар деректерді қамтиды.

2017 жылдан бастап Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың және баланы отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдардың республикалық деректер банкі енгізілді, бұл балаларды есепке алуды автоматтандыруға ғана емес, сондай-ақ балаларды отбасына орналастыру рәсімінің бүкпесіздігін қамтамасыз етуге де мүмкіндік берді.

Тәуелсіз мониторинг

Қорытынды ескертулердің № 16, 17 тармақтары

2002 жылдан бастап Қазақстанда Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл (бұдан әрі – АҚУ) институты жұмыс істейді. АҚУ елдегі адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын байқауды жүзеге асыра отырып, өз қызметімен адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың қолданыстағы мемлекеттік құралдарын толықтырады. АҚУ өз қызметін жүзеге асыру кезінде тәуелсіз.

АҚУ-ге соңғы 3 жылда келіп түскен кәмелетке толмағандар құқықтарының бұзылуы туралы жолданымдардың саны: 2018 жылы – 68, 2019 жылы – 50, 2020 жылы – 18. Сондай-ақ 2020 жылы АҚУ кәмелетке толмағандар құқықтарының бұзылу фактілерін тексеру мақсатында мемлекеттік органдарға 7 сұрау салуға бастама жасады.

Бұдан басқа, АҚУ азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің алдын алу жүйесі түрінде әрекет ететін ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының қызметін үйлестіреді.

2019 жылы ұлттық алдын алу тетігіне қатысушылардың баруына жататын ұйымдардың тізбесін кеңейтуді көздейтін нормалар заңнамалық түрде (№ 240-VІ ҚРЗ) бекітілді.

Қазіргі уақытта ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары баланың құқықтарын қорғау жөніндегі қызметтерді жүзеге асыратын барлық ұйымдарға барады: балалар үйлері, интернаттар, балалар ауылдары, жасөспірімдер үйлері, кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтары, девиантты мінез-құлықты кәмелетке толмағандарға арналған мекемелер.

Сондай-ақ 2021 жылы ҚР БҒМ БҚҚК тапсырысы бойынша әлеуметтанушылық зерттеу жүргізіліп, оған 20 мың бала мен 2 мың ата-ана қатысты. Зерттеу нәтижелері балалардың 44,7 %-ы мен ата-аналардың 39,8 %-ы АҚУ мен Бала құқықтары жөніндегі уәкіл (бұдан әрі – БҚУ) институттарымен таныс емес екенін көрсетті.

2016 жылғы ақпанда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен БҚУ құрылды.

БҚУ өз қызметін "Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 7-1 және 7-2-баптарына сәйкес қоғамдық негізде жүзеге асырады.

2019 жылғы маусымда Қазақстан Республикасы Президентінің өкімімен Қазақстандағы көрнекті қоғам қайраткері, "Мейірімділік" ерікті қоғамының басшысы Аружан Саин БҚУ болып тағайындалды.

АҚУ және БҚУ институттарының танымалдылығын арттыру үшін оқушылар арасында факультативтер, сынып сағаттары мен өзге де мектептен тыс іс-шараларды өткізу түрінде құқықтық түсіндіру жұмысын күшейту жөніндегі шаралар жүзеге асырылатын болады.

Қазақстанда кәмелетке толмағандармен профилактикалық жұмысты жүзеге асыратын органдар арасында жетекші рөлді Кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі ведомствоаралық комиссия, Кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссиялар және БҒМ БҚҚК атқарады.

Балалар құқықтары және кәсіпкерлік сектор

Қорытынды ескертулердің № 18, 19 тармақтары

Қазақстанда кәсіпорындардың кәмелетке толмағандардың құқықтарын сақтауына жауапкершілігі жөніндегі заңнамалық база құрылды. Айталық, Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 77-бабында кәсіпкерліктің экология саласындағы әлеуметтік жауапкершілігі көзделген. Компаниялар қоршаған ортаны қорғау үшін қаржыландыру бөлуге міндеттенеді.

Астана экономикалық форумында 2017 жылы БҰҰ мақұлдаған "Адам құқықтары аспектісінде кәсіпкерлік қызметтің басшылық қағидаттарын" енгізу ұсынылды. Аталған қағидаттарға сәйкес мемлекет кәсіпорындар тарапынан адам құқықтарының бұзылуынан қорғау жөнінде қосымша қадамдар жасағаны жөн. Бұл ретте кәсіпорындар, қоғамның бір бөлігі ретінде, адам құқықтарының бұзылуынан аулақ болып, олардың адам құқықтарына тигізген қолайсыз салдарын жоюы керек.

2021 жылғы 2 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Экология кодексін іске асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 3 тамыздағы № 286 бұйрығымен Қоғамдық тыңдауларды өткізу қағидалары бекітілді, олар Ақпаратқа кіру, шешімдер қабылдау процесіне жұртшылықтың қатысуы және қоршаған ортаға қатысты мәселелер бойынша сот әділдігіне қол жеткізу туралы Орхус конвенциясының және Қазақстан Республикасы Экология кодексінің нормаларына сәйкес әзірленді және қоғамдық тыңдаулар өткізу тәртібін айқындайды.

2019 жылы республиканың жалпы білім беретін мектептерінде "Кәсіпкерлік және бизнес негіздері" элективті пәні енгізілді.

"Кәсіпкерлік және бизнес негіздері" пәнінің 10-11 сынып оқушыларына арналған оқу бағдарламасы әзірленді, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарына өзгерістер енгізілді, 2019 – 2020 оқу жылынан бастап білім беру және ғылым ұйымдарының оқу процесіне "Кәсіпкерлік және бизнес негіздері" пәнін енгізу жөніндегі іс-шаралар жоспары бекітілді.

"Атамекен" Ұлттық кәсіпкерлер палатасы "Кәсіпкерлік және бизнес негіздері" пәні бойынша педагогикалық кадрлардың біліктігін арттыру курстарының білім беру бағдарламасын әзірледі. "Көкжиек-Горизонт" баспасы "Кәсіпкерлік және бизнес негіздері" пәні бойынша оқулық жобасын әзірледі, ол "Оқулық" білім беру мазмұнын сараптау республикалық ғылыми-практикалық орталығында сараптамадан өтті.

Азаматтық қоғаммен ынтымақтастық

Өмірлік қиын жағдайға душар болған балалар мен отбасыларға әлеуметтік, заңдық, психологиялық көмек көрсету мәселелерімен 132-ге жуық үкіметтік емес ұйым айналысады, олардың ішінде неғұрлым белсенділері: "Қазақстанның дағдарыс орталықтарының одағы" заңды тұлғалар бірлестігі, "Ұлағатты жанұя" қоғамдық бірлестігі, "Қазақстанның балалар қоры" қоғамдық қоры, "Angel24KZ" балалар қауіпсіздігі орталығы, "Сана сезім" әйелдер бастамаларының құқықтық орталығы", "Құқық" қоғамдық қоры және т.б.

Тұтастай алғанда, соңғы 30 жылда ҮЕҰ желісі 100-ден 22 мың ұйымға дейін өсті. Мемлекеттік әлеуметтік серіктестік тетіктері арқылы мемлекеттік инвестициялардың, гранттар мен сыйлықтардың көлемі ҮЕҰ жұмысын қолдауға жалпы алғанда 140 млрд теңгеден астам соманы құрады.

ҮЕҰ-мен ынтымақтастықты дамыту бойынша басым бағыт балалардың құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік функцияларды бәсекелес ортаға беру болып табылады.

Азаматтық қоғам институттарымен өзара іс-қимыл әртүрлі диалогтық форматтар арқылы жүзеге асырылады.

2020 жылғы қарашада "Қоғам және мемлекет: "Birgemiz" серіктестік пен дамудың 30 жылы" IX Азаматтық форумы өтті, оның барысында қоғамның ең өзекті мәселелері талқыланды, атап айтқанда, әлеуметтік жұмысты ел қажеттіліктері үшін басым мамандықтар тізіміне енгізу, экологиялық білім беруді дамыту, ҮЕҰ-ны мониторинг жүргізуге тарту және басқалар.

Қазақстанда 2020 жыл Волонтерлер жылы деп жарияланды. Осы жылы 1 млн-нан астам мұқтаж отбасылар мен балаларға көмек көрсетілді.

2021 жылғы қарашада Х Азаматтық форум өтті, оған алғаш рет Қазақстанның ЕҚЫҰ, БҰҰДБ, ЮНИСЕФ, Фридрих Эберт атындағы қор, ЮНЕСКО, ЮСАИД сияқты халықаралық серіктестері қатысты.

Форум қоғамды және демократиялық процестерді дамыту, БҰҰ ОДМ-ны және әлеуметтің, мемлекет пен бизнестің негізгі міндеттерін іске асыру және оларға қол жеткізу мәселелеріне арналды.

Конвенцияның және оған факультативтік хаттамалардың қағидаттары мен ережелері туралы хабардар ету

Қазақстанда балалар мен олардың ата-аналарды қоса алғанда, бұқаралық жұртшылық арасында Бала құқықтары туралы конвенцияның ережелері туралы хабардар болуды арттыруға қажетті көңіл бөлінеді.

Жыл сайын Қазақстан Дүниежүзілік балалар күні қарсаңында балалардың құқықтары, қол жеткізілген прогресс және т.б. туралы хабардар болуды арттыруға арналған кең ауқымды акциялар өткізеді.

Құқық қорғау органдары мен пенитенциарлық жүйе жұмыскерлерін оқыту және олардың кәсіби деңгейін арттыру жөніндегі, оның ішінде адам құқықтары саласындағы халықаралық құқықтық нормалар мен стандарттарды зерделеу және қолдану бөлігінде шаралар қабылдануда.

Мәселен, Сот төрелігі академиясының Судьялар мен сот жүйесі қызметкерлерін қайта даярлау және біліктілігін арттыру орталығы жыл сайын кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған соттардың шамамен 20-30 судьясының біліктілігін арттыру курстарын өткізеді. Фридрих Эберт атындағы қор ҚР ЖС қолдауымен "Адам құқықтарын қорғаудың халықаралық стандарттары. Халықаралық құқық нормаларын сот шешімдерінде көрсету" тақырыптарында семинарлар топтамасын өткізді.

Қазақстан балалары мен жасөспірімдерінің хабардар болуын арттыру үшін Бала құқықтары туралы конвенцияның ережелері мен баптары туралы аталған тақырып бойынша өткізілетін республикалық іс-шараларда: форумдарда, конференцияларда, тренингтерде және басқаларында айтылады.

Балаларды ақпараттандыру бойынша мемлекет қабылдап жатқан шаралар айтарлықтай тиімді. Бұл әлеуметтанулық зерттеулердің нәтижелерімен де расталады. Айталық, Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы әлеуметтанулық зерттеуді жүргізуі кезінде оқушылардың құқықтық нормалар туралы хабардар болуы туралы деректерді жинақтады. Әлеуметтанулық сауалнама 2019 жылдан бастап Қазақстанның 17 өңірінде жүргізілді. 7 жастан 18 жасқа дейінгі 960 553 балаға сұрау салынды. Әлеуметтанулық сауалнаманың қорытындылары балалардың өз құқықтары туралы хабардар болу деңгейінің жоғары екенін көрсетті – 88 % (өңірлерде 80 %-дан 94 %-ға дейін), Конвенция туралы хабардар болу деңгейі: 7-ден 10 жасқа дейінгі балалар – 89 %, 11-ден 15 жасқа дейін – 91 %, 16-дан 18 жасқа дейін – 92 %.

Осы баяндаманы Балалардың құқықтарын іске асыру проблемалары туралы жұртшылықты кеңінен хабардар ету мақсатында жеке басылыммен жариялау жоспарлануда. Осы баяндаманы танымал етудің қосымша шаралары (баспасөз конференциялары, баспасөз релиздері, бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланымдар және т.б.) жүзеге асырылатын болады.

II. "БАЛА" ҰҒЫМЫНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ (1-бап)

Қазақстан заңнамасында "Бала" ұғымының анықтамасы Бала құқықтары туралы конвенцияның 1-бабына сәйкес келеді.

"Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы" 2002 жылғы 8 тамыздағы № 345 Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабының 2-тармағына сәйкес бала он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам болып табылады.

III. ЖАЛПЫ ҚАҒИДАТТАР

Кемсітпеушілік (2-бап),

Қорытынды ескертулердің № 20, 21 тармақтары

Қазақстанның мемлекеттік саясаты балалардың құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуын қамтамасыз етеді және оларды кемсітуге жол бермейді. Қазақстанда кемсітушілікке заңнамалық деңгейде тыйым салынған. Ол үшін бала құқықтары кепілдіктерінің құқықтық негіздері қалыптастырылып, баланың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау жөніндегі тиісті органдар мен ұйымдар құрылды.

Қазақстан Конституциясының 14-бабының 2-тармағына сәйкес тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді, оның ішінде баланы да қандай да бір кемсітуге болмайды.

"Баланың құқықтары туралы" Заңның 6-бабында балалардың мүдделерін көздейтін республиканың мемлекеттік саясатының мақсаттары айқындалған, олардың бірі балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету, оларды кемсітуге жол бермеу болып табылады. Сондай-ақ балаларға қатысты кемсітушілікке жол бермеуді нақты регламенттейтін бірқатар заңнамалық актілер бар ("Білім туралы" Заңның 3-бабы 1-тармағының 1) тармақшасы, "Мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы" Заңның 5-тармағының 3) тармақшасы, ҚР ХДжДЖК 5-бабының 1) тармақшасы).

2016 жылғы қаңтарда Қазақстан білім беру саласындағы Кемсітушілікке қарсы күрес туралы конвенцияны ратификациялады, оның негізгі мақсаты білім беру саласындағы кемсітушіліктің барлық түрлерін жою, сондай-ақ бастауыш білім берудің міндеттілігін, жалпыға қол жетімділігін және тегін болуын жариялау болып табылады. Адам құқықтарының сақталуын және нәсіліне, түр-түсіне, жынысына, тіліне, дініне, саяси немесе басқа да сенімдеріне, ұлттық немесе әлеуметтік шығу тегіне, экономикалық жағдайына немесе тууына қарамастан білім алуға тең қол жетімділікті қамтамасыз ету деп осы Заң жобасының оң құқықтық, әлеуметтік салдары деп есептеуге болады.

Осылайша, барлық бала, оның ішінде халықтың әлжуаз топтарындағы балалар білім алуға, медициналық қызмет көрсетуге, сондай-ақ арнаулы әлеуметтік қызметтер алуға тең қолжетімділікпен қамтамасыз етілген.

Бұдан басқа, ҚР ҚК-де адам мен азаматтың тең құқықтылығын бұзғаны үшін қандай да бір кемсітушілік пен қылмыстық жаза түрін жасау мәселесі реттелген. Мәселен, ҚР ҚК 145-бабына сәйкес "Адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тегіне, әлеуметтік, лауазымдық немесе мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына байланысты немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша тікелей немесе жанама шектеу – бір жүз алпыс АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына немесе бір жүз алпыс сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не қырық тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады".

Баланың мүдделерін барынша қамтамасыз ету (3-бап)

Қорытынды ескертулердің № 22, 23 тармақтары

Баланың мүдделерін барынша қамтамасыз ету ата-аналар үшін де, мемлекет үшін де негізгі қағидат болып табылады.

ҚР НжОК-тың 72-бабына сәйкес ата-ана құқықтары баланың мүдделеріне қайшы жүзеге асырылмауға тиіс. Баланың мүдделерін қамтамасыз ету оның ата-аналары жасайтын негізгі қамқорлықтың нысанасы болып табылады.

Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К. Тоқаевтың тапсырмасы бойынша ҚР БҒМ Қазақстан Республикасының балалары әл-ауқатының индексін (бұдан әрі – Индекс) әзірледі.

Негізгі міндет Қазақстандағы балалардың өмірін жақсарту жөніндегі мемлекеттік саясатта одан әрі шешімдер қабылдау мақсатында ЭЫДҰ елдері мен Еуропаны салыстыратын ЮНИСЕФ Зерттеу офисінің жаһандық әдіснамасына негізделген Индекстің бейімделген моделін әзірлеу болып табылады.

ЮНИСЕФ және ЭЗИ Индексті есептеу әдістемесін әзірлеу және байқаудан өткізу бойынша ҚР БҒМ әріптестері болып табылады.

Қазіргі уақытта индексті апробациялау және жәрдемақы әзірлеу жүріп жатыр. Индексті енгізу бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік құқықтық актісі жұмыстың нәтижесі болады.

Өмір сүруге, тірі қалуға және дамуға құқығы (6-бап)

Баланың өмір сүруге, тірі қалуға және дамуға құқықтарының негізгі қағидаттары бастапқы баяндаманың 122-128-тармақтарында, екінші және үшінші мерзімдік баяндаманың 97-102-тармақтарында, Баланың құқықтары туралы конвенцияны Қазақстан Республикасының іске асыруы туралы төртінші мерзімдік баяндаманың 194-216-тармақтарында көрсетілген.

Балалардың көзқарасын құрметтеу (12-бап)

Қорытынды ескертулердің № 24, 25-тармақтары

"Баланың құқықтары туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 11-бабына сәйкес әрбір баланың сөз бостандығына және өз пікірін айтуға, ар-ождан бостандығына, өзінің қоғамдық белсенділігін дамытуға, жасына сәйкес ақпарат алуға және таратуға, қоғамдық бірлестіктерге, сондай-ақ басқа да коммерциялық емес ұйымдардың нысандарына және Қазақстан Республикасы заңнамасымен рұқсат етілген бейбіт жиналыстарға өз еркімен қатысуға құқығы бар.

ҚР НжОК-тың 62-бабына сәйкес бала отбасында өз мүдделерiн қозғайтын кез келген мәселенi шешу кезiнде өзiнiң пiкiрiн бiлдiруге, сондай-ақ кез келген сот немесе әкiмшiлiк iсін қарау барысында тыңдалуға құқығы бар.

ҚР НжОК-та көзделген жағдайларда баланың мүдделеріне қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, он жасқа толған баланың пікірін ескеру міндетті.

Соттар баланың тұрғылықты жерін, баласынан бөлек жеке тұратын ата-анамен араласу уақытын айқындау туралы азаматтық істерді қарау кезінде баланың ата-анасының қайсысымен бірге тұрғысы келетіні туралы пікірін міндетті түрде тыңдайтынын айта кеткен жөн. Кәмелетке толмағанның мүдделерін толық көлемде қорғауға ықпал ететін сот шешімін шығару мақсатында сот баланың өмір сүру және тәрбиелеу жағдайларын, баланың және оның ата-анасының жеке ерекшеліктерін, олардың өзара қарым-қатынастарының ерекшеліктерін анықтайды.

Өз пікірін білдіру үшін балалар конференцияларға, викториналарға, құқықтық дәрістерге, іскерлік ойындарға, клубтарға, дөңгелек үстелдерге және форумдарға белсенді қатысады.

Балалардың пікірін білдірудің бір түрі – үкіметтік емес қоғамдық ұйымдармен әлеуметтік әріптестік шеңберінде ұйымдастырылған пікірталас қозғалыс болып табылады. Республикада дебаттық қозғалыстың екі бағыты бар: студенттік және мектептік.

Жыл сайын ҚР БҒМ әлеуметтік маңызы бар проблемаларды шешу бойынша "Менің идеяларым – менің еліме!" балалар жобаларының қоғамдық тыңдалымын өткізеді.

2020 жылғы тамызда ҚР БҒМ БКҚК Қазақстан Республикасында Балалардың құқықтарын қамтамасыз ету мәселелері бойынша балалар өкілдіктерінің жұмысы туралы ережелерді бекітті, онда жалпы ережелер, мақсаттар, міндеттер, құзыреттер, балалар өкілдіктерін қалыптастыру тәртібі толық көрсетілген, оған сәйкес 2020 жылғы қыркүйек – қазан айларында білім беру ұйымдарында балалар өкілдіктерінің құрамына сайлау өткізілді.

2021 жылғы 31 мамырда "Халықаралық балаларды қорғау күні" қарсаңында ҚР Білім және ғылым министрі А. Аймағамбетов Балалардың құқықтарын қорғау мәселелері жөніндегі балалар өкілдіктерінің республикалық кеңесінің мүшелеріне куәліктер мен төсбелгілерді табыс етті.

2021 жылғы ақпан айынан бастап білім алушыларда азаматтық белсенділікті, әлеуметтік құзыреттілікті, азаматтық жауаптылықты дамыту мақсатында еліміздің білім беру ұйымдарында білім алушылардың "Мектеп/студент парламенттері" өзін-өзі басқару органдары жұмыс істейді.

Балалар үшін ең маңызды мәселелерді анықтау үшін әртүрлі зерттеулер жүргізіледі. Атап айтқанда, жыл сайын Қазақстан Республикасы Президентінің атына Қазақстан Республикасындағы балалардың жағдайы туралы ұлттық баяндама дайындалады. Балалардың құқықтық қорғалу деңгейін айқындау жөнінде әлеуметтік зерттеулер жүргізіледі.

IV. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТАР МЕН БОСТАНДЫҚТАР

Аты, ұлты және азаматтығы, даралықты сақтау (7, 8-баптар)

Қазақстан азаматсыздықтың алдын алу бойынша жаһандық күш-жігерді қолдайды және көші-қон процестерінде балалардың құқықтарын қорғау бойынша қажетті шаралар қабылдайды.

Атап айтқанда, 2019 жылғы қарашада "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттік қызметтер көрсету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының (№ 272-VI) Заңымен ҚР НжОК-тың 187-бабына Қазақстан аумағында туған барлық баланы тіркеуді және олардың ата-анасының құқықтық мәртебесіне қарамастан, оларға туу туралы куәліктер беруді көздейтін толықтыру енгізілді.

Толықтыруда бала медициналық ұйымда туған және анасының жеке басын куәландыратын құжаттары болмаған жағдайларда, туу фактісін тіркеу кезінде ол туралы мәліметтер анасының өтініші бойынша және туу туралы медициналық куәлікке сәйкес толтырылады, оған анасы туралы мәліметтер өзінің сөзі бойынша жазылғаны туралы белгі қойылады.

Пікір білдіру бостандығы және ақпаратты іздеу, алу және тарату құқығы (13-бап)

"Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы" Заңның 11-бабына сәйкес баланың сөз бостандығына және өз пікірін білдіруге, ар-ождан бостандығына, өзінің қоғамдық белсенділігін дамытуға, жасына сәйкес ақпарат алуға және таратуға, қоғамдық бірлестіктерге, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында рұқсат етілген басқа да коммерциялық емес ұйымдардың нысандарына және бейбіт жиналыстарға өз еркімен қатысуға құқығы бар.

Бұл ретте мемлекеттік органдар балалардың жеке адами тұлғасын, олардың шығармашылық бейімділігін, әлеуметтік белсенділігін, ғылыми, техникалық және көркем шығармашылығын дамытуды, олардың зияткерлік меншігін қорғауды, балалардың өмірі мен денсаулығын сақтауды, қоршаған табиғи ортаны, тарих пен мәдениет ескерткіштерін қорғауды өзіне мақсат тұтатын, қайырымдылықты жүзеге асыратын, мәдени және спорттық өмірге қатысуға тартатын, демалысты ұйымдастыратын қоғамдық ұйымдардың қызметіне жәрдемдеседі.

Ой, ар-ождан және дін бостандығы (14-бап)

Қазақстанның әрбір азаматының ар-ождан бостандығына құқығы бастапқы баяндаманың 143-146-тармақтарында, екінші және үшінші мерзімдік баяндаманың 133-141-тармақтарында, Қазақстан Республикасының Бала құқықтары туралы конвенцияны іске асыруы туралы төртінші мерзімдік баяндаманың 235-245-тармақтарында көрсетілген.

Қауымдасу бостандығы (15-бап)

Қазақстан Республикасы Конституциясының 23-бабының 1-тармағы әрбір азаматқа бірлесу бостандығына құқығын бекітеді.

Әр адамның басқалармен қауымдасу бостандығына құқығы бар. Қазақстан азаматтарының, егер бұл Қазақстанның заңнамасына қайшы келмесе, қоғамдық ұйымдарды біріктіру, құру, олардың қызметі, қайта ұйымдастыру немесе тарату құқығын іске асыру мүмкіндігі бар.

Қазақстанның мемлекеттік органдары балалардың жеке адами тұлғасын, олардың шығармашылық бейімділігін, әлеуметтік белсенділігін дамытуды өзіне мақсат тұтатын қоғамдық бірлестіктердің қызметіне жәрдемдеседі.

Мәселен, баланың әлеуметтік қалыптасуы мен өзінің қабілетін жүзеге асыруына жағдай жасау мақсатында республиканың жалпы білім беретін мектептерінде "ЖасҰлан", "Ұлы Дала скауттары" Балалар мен жасөспірімдер қозғалысы, Жас отаншылдар қазақстандық-патриоттар академиясы және т.б. жұмыс істейді.

Сонымен бірге "Қазақстан Республикасында бейбіт жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы" Заңға сәйкес бейбіт жиналысты өткізуге бастамашы болған, оны өткізуді ұйымдастыратын және бейбіт жиналыстың барысы мен оған қатысушыларды басқаруды жүзеге асыратын Қазақстанның кәмелетке толған азаматтары немесе кәмелетке толған азаматтар тобы ғана бейбіт жиналыстың ұйымдастырушылары бола алады.

Жеке өмір құқығын қорғау (16-бап)

Жоғарыда көрсетілген бапты жүзеге асыру жөніндегі шаралар туралы ақпарат Бастапқы баяндаманың 151-152-тармақтарында, екінші және үшінші мерзімдік баяндаманың 152-160-тармақтарында, Бала құқықтары туралы конвенцияны Қазақстан Республикасының іске асыруы туралы төртінші мерзімдік баяндаманың 257-273-тармақтарында көрсетілген.

Тиісті ақпаратқа қол жеткізу (17-бап)

Қазақстан бұқаралық ақпарат құралдарының (бұдан әрі – БАҚ) маңызды рөлін мойындайды және әрбір баланың әртүрлі ұлттық және халықаралық дереккөздерден алынған ақпарат пен материалдарға, әсіресе баланың әлеуметтік, рухани және моральдық әл-ауқатына, сондай-ақ тән саулығы мен психикалық дамуына жәрдемдесуге бағытталған ақпарат пен материалдарға қол жеткізуі үшін қажетті шаралар қабылдайды.

Қазақстанда 2019 жылы балаларға қолжетімді 3 962 кітапхана жұмыс істеді, оның ішінде ауылдық жерлерде – 3423 бірлік, қалаларда – 539 бірлік. Балалар кітапханаларын пайдаланушылар саны – 1,6 млн бала.

2019 жылдың қорытындысы бойынша компьютерді пайдаланатын 6-15 жастағы балалардың үлес салмағы 80,8 % (2016 жылы – 65 %), интернетті пайдаланушылардың үлес салмағы – 75 % (2016 жылы – 62,1 %) құрады.

Интернетке 4 мбит/с дейінгі және одан жоғары жылдамдықпен қолжетімділік қамтамасыз етілген мектептердің үлесі 2019 жылы 94,1 %-ды құрады, бұл 2016 жылмен салыстырғанда 55,5 %-ға жоғары (34,6 %).

Қазақстанда балаларды олардың денсаулығына және дамуына зиян келтіретін ақпараттан қорғау бойынша белсенді шаралар қабылдануда.

2017 жылғы желтоқсанда "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпарат және коммуникациялар мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" (№ 128-VІ ҚРЗ) Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, оның шеңберінде балаларды қорғауға бағытталған бірқатар нормалар көзделген.

Атап айтқанда, "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" Қазақстан Республикасының Заңына түзетулер енгізілді, оған сәйкес балалардың заңды өкілдерінің келісімінсіз құқыққа қарсы әрекеттердің (әрекетсіздіктің) салдарынан зардап шеккен балалардың, сондай-ақ әкімшілік, қылмыстық құқық бұзушылықтар жасады деп күдік келтірілген, айыпталушы кәмелетке толмағандардың жеке басын анықтауға мүмкіндік беретін ақпаратты БАҚ-та немесе телекоммуникация желілерінде таратуға тыйым салынады.

"Білім туралы" Қазақстан Республикасының Заңына білім беру ұйымдарына балалардың теріс ақпаратқа қол жеткізуін шектеуге арналған байланыс операторлары арқылы интернет желісіне білім алушылардың қол жеткізуін қамтамасыз ету жөніндегі функцияларды бекітуді көздейтін өзгерістер енгізілді.

2018 жылғы шілдеде "Балаларды денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпараттан қорғау туралы" (№ 169-VІ ҚРЗ) заң қабылданды, ол балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін психикалық-жас ерекшеліктері мен осалдығын ескере отырып, ақпараттық ортаның теріс әсерінен қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған.

Заңда балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, әртүрлі жас топтарына арналған ақпараттық өнімдердің мазмұнына өлшемшарттар белгіленген.

Сонымен қатар, 2018 жылғы шілдеде "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне балаларды денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпараттан қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 170-VІ ҚР3Қ) қабылданды.

Уәкілетті мемлекеттік оргшандармен күн сайын балалардың құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуы туралы жарияланымдарды анықтау тұрғысынан БАҚ-қа мониторинг жүргізеді. ЖАО-мен бірлесіп жедел ден қою мақсатында төтенше оқиғалар мен олардың салдарын жою бойынша шаралар қабылданады.

Жыл сайын уәкілетті органның ұсынымдары бойынша интернет-ресурстардың меншік иелері мен әкімшіліктері 140 мыңнан астам құқыққа қайшы материалдарды жояды, пайдаланушылардың республика аумағынан 5 мыңнан астам материалға қол жеткізуі шектеледі.

Жастарды интернет-кеңістікте қауіпсіз жүріс-тұрыс ережелеріне оқыту үшін жағдай жасау, интернетке тәуелділіктің және құмар ойындарға тәуелділіктің алдын алу мақсатында 2021 жылы "Жастар мен балалар арасында интернетке тәуелділіктің және құмар ойындардың алдын алу жөніндегі шаралар кешенін әзірлеу және іске асыру" әлеуметтік жобасы іске асырылды.

Сондай-ақ, ағымдағы жылы 100 мың білім алушы мен олардың ата-аналары арасында сауалнама жүргізілді, нәтижесінде білім алушылар арасында құмар ойындарға тәуелділіктің жоғары деңгейі анықталды.

Құмар ойындарға тәуелділіктің алдын алу мақсатында ағымдағы жылы кәмелетке толмағандар мен ата-аналарға арналған құмар ойындардың алдын алу бойынша әдістемелік құрал әзірленді.

V. БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚ

Қатыгездікпен қарау және қамқорлық жасамау (19-бап)

Дене жазасы

Қорытынды ескертулердің № 28, 29, 30, 31 тармақтары

Қазақстанда білім беру ұйымдарында да, отбасында да кез келген дене жазасына тыйым салынған.

ҚР НжОК-тың 72-бабына сәйкес ата-ана құқықтарын жүзеге асыру кезінде ата-аналар баланың дене бітімі мен психикалық денсаулығына, оның имандылық тұрғысынан дамуына зиян келтіруге құқылы емес. Баланы тәрбиелеу тәсілдері адамның қадір-қасиетін қорлайтын немқұрайдылықты, қатыгездікті, дөрекілікті, баланы қорлауды немесе қанауды болғызбауға тиіс. Осы баптың ережелері дене жазаларын келтірумен немесе ол қаншалықты жеңіл болса да, денеге ауырсыну тудыратын кез-келген тәрбиелеу әдістерімен үйлеспейді.

Адамға, оның ішінде балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың барлық түрі мен нысандары жазаланатын әрекеттер болып табылады. Елдің заңнамасы ұрып-соғуға, қорлауға және азаптауға тыйым салатын нормалармен регламенттелген (ҚР ҚК 109, 110, 146-баптары).

Есепті кезеңде балаларға қатысты, оның ішінде Қазақстан заңнамасына сәйкес балаға қамқорлық жасауды, білім беруді, тәрбиелеуді, оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды жүзеге асыратын ата-аналар мен басқа да адамдар тарапынан зорлық-зомбылық әрекеттері үшін жазаны қатаңдату шаралары қабылданды.

"Білім туралы" Қазақстан Республикасының Заңына педагогтің міндеттеріне құқық қорғау органдарын білім беру ұйымдарында қылмыстық не әкімшілік құқық бұзушылық белгілері бар әрекеттерді (әрекетсіздікті) кәмелетке толмағандардың жасауы немесе оларға қатысты жасалу фактілері туралы, сондай-ақ білім беру ұйымдарынан тыс жерде кәсіптік қызметіне байланысты өзіне белгілі болған фактілер туралы хабардар ету жөнінде толықтырулар енгізілді (ҚР 2016 жылғы 9 сәуірдегі № 501-V ҚРЗ Заңы).

Сондай-ақ, толықтыруларға сәйкес педагог өмірлік қиын жағдайға тап болған баланы анықтағаннан бастап бір жұмыс күні ішінде кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу жүйесі органдарына хабарлауға міндеттенеді.

2013 жылдан бастап режимдік ұйымдарда, білім беру, еңбек және әлеуметтік қорғау, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, медициналық-әлеуметтік мекемелерде азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің алдын алуға бағытталған ұлттық алдын алу тетігі институты (бұдан әрі – ҰАТ) жұмыс істейді.

2019 жылғы сәуірде заңнамаға баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдарға, сондай-ақ арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін субъектілерге баруға арналған объектілер тізбесіне енгізу арқылы ҰАТ мандатын едәуір кеңейтуді көздейтін түзетулер енгізілді. Бұл шаралар 200-ден астам мекемені бақылауға алуға мүмкіндік берді.

Кәмелетке толмағандар арасында зорлық-зомбылық пен құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында тұрақты негізде "Жасөспірім", "Мектеп бітіру кештері", "Түнгі қаладағы балалар" жедел-профилактикалық іс-шаралары және "Жасөспірім-Заң-Қауіпсіздік", "Жұмыспен қамту" және "Мен және менің полицейім" акциялары өткізіледі.

2019 жылдың сәуір айынан бастап балалар құқықтарының бұзылу фактілеріне жедел ден қою және барлық жауапты мемлекеттік ҚР БҒМ БҚҚК іс-қимылдарын үйлестіру тетігі ретінде телеграмм мессенджерінде "BALA QORGAU" чатының жұмысы ұйымдастырылды. 2021 жылғы 1 қарашадан бастап "BALA QORGAU" чатында "BalaQorgauBot2.0" телеграмм-боты іске қосылды, бұл халықтың әлеуметтік осал топтарына тегін заң көмегін көрсету нысандарын кеңейтуге мүмкіндік береді.

Сондай-ақ, әлеуметтік желілерде парақшалар, "87172-742528" сенім телефоны жұмыс істейді, облыстардың білім басқармалары жанында білім беру саласы мәселелері бойынша тұрақты жұмыс істейтін Сall-орталықтар құрылды.

Қатыгездікпен қарау жағдайларына жедел ден қоюдың ведомствоаралық өзара іс-қимыл алгоритмі әзірленді. Барлық білім беру ұйымдарында қамқоршылық кеңестер, ата-аналар комитеттері, әкелер кеңестері, медиация қызметтері жұмыс істейді.

ҚР БҒМ БҚҚК бақылау субъектісіне (объектісіне) барумен және бармай профилактикалық бақылау, жоспардан тыс тексерулер нысанында баланың құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады.

2019 жылы тексеру субъектісіне бармай және барумен профилактикалық бақылау шеңберінде баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын 143 ұйым, 2020 жылы республиканың 411 ұйымы тексерілді.

Бала құқықтарының бұзылуына жедел ден қою, жұртшылықты балалардың құқықтарын қорғау мәселелеріне тарту, бұзушылықтарды анықтау және баланың құқықтарын қорғау саласында ұсыныстар әзірлеу мақсатында Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 2 сәуірдегі № 142 бұйрығымен Бала құқықтарын қорғау мәселелері жөнінде республикалық мониторингтік топ құрылды.

2020 жылғы желтоқсанда Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің (№ 569) бұйрығымен Кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылық және қатыгездікпен қарау фактілерін анықтау және олармен жұмыс істеу жөніндегі ведомствоаралық өзара іс-қимыл жөніндегі нұсқаулық бекітілді, ол халықаралық тәжірибе мен Еуропалық Одақтың ұсынымдары негізінде әзірленді және органдар мен ұйымдар: 1) білім беру; 2) ішкі істер; 3) денсаулық сақтау; 4) халықты әлеуметтік қорғау; 5) кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі комиссиялар; 6) басқа жергілікті атқарушы органдар қызметкерлерінің іс-қимыл және өзара іс-қимыл алгоритмі болып табылады.

Зиянды практиканың барлық нысандарына тыйым салу және оларды жою жөніндегі шаралар, соның ішінде, бірақ онымен шектелмей, әйелдердің жыныс мүшелеріне зиян келтіретін операциялар және ерте және мәжбүрлі некелер (24-баптың 3-тармағы)

Қорытынды ескертулердің № 34, 35 тармақтары

Қазақстанда тек мемлекеттік органдарда қиылған неке (ерлі-зайыптылық) танылады.

Діни жоралар мен рәсімдер бойынша жасалған неке (ерлі-зайыптылық) тіркеуші органдарда тіркелген некеге (ерлі-зайыптылыққа) теңестірілмейді және тиісті құқықтық салдарлар туғызбайды. Мешіттердегі (некедегі) діни жоралар бойынша неке қию рәсімдері неке қию туралы куәлік болған кезде ғана жүргізіледі.

ҚР НжОК 10-бабына сәйкес неке (ерлі-зайыптылық) жасы ерлер мен әйелдер үшін он сегіз жаста белгіленеді. Тіркеуші органдар жүктілік және ортақ баланың тууы сияқты дәлелді себептер болған кезде неке (ерлі-зайыптылық) жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетуі мүмкін. Неке (ерлі-зайыптылық) жасын төмендетуге некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың келісімімен, сондай-ақ кәмелетке толмағандардың ата-аналарының не қамқоршыларының жазбаша келісімімен ғана жол беріледі.

2020 жылы Қазақстанда 997 ерте неке тіркелген (2019 жылы – 1075, 2018 – 1052).

ҚР ҚК-де он алты жасқа толмаған адаммен жыныстық қатынас немесе сексуалдық сипаттағы өзге де әрекеттер үшін жауаптылық көзделген (ҚК-нің 122-бабы, ең ауыр жаза – белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, 10 жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру), сондай-ақ адамды ұрлау (ҚР ҚК 125-бабы, мүлкі тәркіленіп немесе онсыз, 10 жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру) және мақсаттарына қарамастан заңсыз бас бостандығынан айыру (ҚР ҚК 126-бабы, мүлкі тәркіленіп немесе онсыз, 5 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру).

Осылайша, кәмелетке толмағандарды некеге тұруға мәжбүрлегені үшін не олармен нақты неке қатынастарына кіргені үшін жауапкершілік Қазақстанның қолданыстағы заңнамасында көзделген.

Алайда, кәмелетке толмағандармен ерте неке немесе іс жүзінде неке кейбір отбасыларда, негізінен ауылдық жерлерде және этникалық азшылықтар арасында кездеседі.

Республикалық мектеп-интернаттарда жоғары сынып оқушылары арасында психологтар ерте неке мәселелері бойынша жыл сайын дөңгелек үстелдер, семинарлар, әйелдердің ұрпақты болу денсаулығының алдын алуға және қорғауға, әйелдерге қатысты кемсітушілікке, қалыңдықтарды ұрлауға қатысты іс-шаралар өткізеді.

Сексуалдық қанау және сексуалдық зорлық-зомбылық (34-бап)

Қорытынды ескертулердің № 32, 33 тармақтары

Қазақстанда балалардың жыныстық тиіспеушілігі мәселелері баланың әл-ауқатына жауапты уәкілетті мемлекеттік органдардың ерекше бақылауында. Сондай-ақ, бұл жұмысқа қоғамдық ұйымдар белсенді түрде тартылған.

Есептік кезеңде жас балалар мен кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілікті күшейтуге бағытталған бірқатар нормативтік құқықтық актілер қабылданды.

Атап айтқанда, 2016 жылғы сәуірде "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне баланың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 501-V ҚРЗ) қабылданды.

Заңда кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша шартты түрде соттауды (ҚР ҚК 63-бабы), шынайы өкінуіне және татуласуына байланысты жауаптылықтан босату (ҚР ҚК 65-бабы), процестік келісімнің шарттары орындалған кезде қылмыстық жауаптылықтан босату (ҚР ҚК 67-бабы), татуласуға байланысты қылмыстық жауаптылықтан босату (ҚР ҚК 68-бабы), жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату (ҚР ҚК 72-бабы) жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру не тағайындалған жаза мерзімін қысқарту (ҚР ҚК 73-бабы), айыптау үкімінің ескіру мерзімінің өтуіне байланысты жазаны өтеуден босату (ҚР ҚК 77-бабы), рақымшылық немесе кешірім жасау актісі негізінде қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босату (ҚР ҚК 78-бабы) белгіленген.

ҚР ҚК-ге жоғарыда көрсетілген өзгерістер осы шектеулер он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмаған адамның жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға қолданылмайды деген ескертпемен енгізілді.

ҚР ҚК-нің жоғарыда аталған баптарының ерте қолдануында жас балалардың (14 жасқа дейінгі) жыныстық тиіспеушілігіне қарсы жасалған қылмыстар бойынша ғана тыйым салынған.

ҚР ҚПК-те кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстар үшін жазасын өтеген адамдарға әкімшілік қадағалауды белгілейтін түзету енгізілді.

ҚР ҚАК-ға түзету енгізілді, оған сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын және кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы жасалған қылмыстар үшін жазасын өтеген адамдарға әкімшілік қадағалау белгіленеді.

ҚР БҒМ, ҚР Денсаулық сақтау және әлеуметтік қорғау министрлігінің (ҚР Президентінің 2017 жылғы 25 қаңтардағы Жарлығымен ҚР ДСМ және ҚР Еңбекмині бөлу жолымен қайта ұйымдастырылды), ҚР Инвестициялар және даму министрлігінің (2018 жылғы 26 желтоқсанда Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі болып қайта құрылды), ҚР МСМ, ҚР ІІМ кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алу жөніндегі 2015 – 2017 жылдарға арналған ведомствоаралық іс-қимыл жоспары іске асырылды.

Ішкі істер органдарының мамандандырылған топтары Интернет желісін пайдаланатын жасырын педофилдерді анықтау бойынша іс-шаралар жүргізеді. Қойылған міндеттерді тиімді орындау үшін кәмелетке толмағандардың атынан аккаунттар жұмыс істейді, арандату фактілеріне жол бермеуге ерекше назар аударылады.

Қазақстан Республикасы Бас прокурордың 2015 жылғы 31 желтоқсандағы № 169 бұйрығымен "Кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылған адамдарды есепке алуды жүргізу және олар туралы мәліметтерді жариялау қағидалары" (бұдан әрі - Электрондық база) бекітілді. Қазіргі уақытта педофилдер туралы ақпарат қамтылған Электрондық база жұмыс істейді, оған бүкіл халық үшін қашықтан қол жетімділік қамтамасыз етілген.

Прокуратура органдары мемлекеттік органдармен және ҮЕҰ-мен бірлесіп "Балаларды бірге қорғайық!" жол картасын іске асырды. Жол картасы 4 негізгі бағыт бойынша ұйымдастырушылық-практикалық және құқықтық іс-шараларды қамтиды (нормативтік құқықтық базаны жетілдіру, кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстардың алдын алуға және деңгейін төмендетуге бағытталған шаралар, сексуалдық зорлық-зомбылыққа ұшыраған балаларды анықтау және оларға медициналық-психологиялық және құқықтық көмек көрсету, ақпараттық-түсіндіру жұмысы).

Білім беру ұйымдарының ғимараттары мен аумақтарына өткізу режимін, бөгде адамдардың болу тәртібін қамтитын білім алушылардың қауіпсіздігін күшейту бойынша шаралар қабылданды.

2019 жылғы қаңтарда ҚР ІІМ мен ҚР БҒМ бірлескен бұйрығымен "Мектепке дейінгі және орта білім беру ұйымдарын бейнебақылау жүйелерімен жарақтандыруға қойылатын стандарттар мен талаптар" (№ 49) бекітілді.

2021 жылғы мамырда Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен "Террористік тұрғыдан осал объектілердің терроризмге қарсы қорғалуын ұйымдастыруға қойылатын талаптар" (№ 305) бекітілді.

Сондай-ақ, 2021 жылғы мамырда Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің бұйрығымен "Білім беру ұйымдарында және олардың аумақтарында енгізуге тыйым салынған және пайдалану үшін шектелген заттар мен заттардың тізбесі" (№ 235) бекітілді.

Осылайша, бүгінгі таңда барлық жалпы білім беру ұйымдары меншік нысанына қарамастан бейнебақылау жүйелерімен жарақталған. Мектептерді мамандандырылған қызметтермен тәулік бойы күзетуге көшіру бойынша жұмыс жүргізілуде.

Мамандандырылған күзет қызметі қала мектептерінің 21,4 %-ында (466) енгізілген және 44,5 %-ында (971) турникеттер жұмыс істейді.

Азаптауларға немесе басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне ұшырамау құқығы (37-баптың (а тармағы) және 28-баптың 2-тармағы)

Қорытынды ескертулердің № 26, 27 тармақтары

Есептік кезеңде қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелерінде қылмыстық жазасын өтеп жатқан кәмелетке толмаған адамдармен азаптаудың немесе қатыгез қарым-қатынастың басқа да түрлерінің фактілері тіркелмеген.

Еркек жынысты кәмелетке толмағандар жазасын өтеп жатқан ЛА-155/6 мекемесінде Ұлттық алдын алу тетігінің (ҰАТ) қатысушылары үшін кәмелетке толмаған сотталғандармен кездесуге арналған арнайы бөлме жабдықталған.

Жазасын өтеп жатқан кәмелетке толмағандар шағым берудің тәуелсіз тетігімен қамтамасыз етілген. Мекемеде прокуратура органдарына, қоғамдық бақылау комиссиясына, ҰАТ-ға, құқық қорғау ҮЕҰ-ға және БАҚ-қа хаттар үшін арнайы жәшіктер орнатылып, мөрленді.

Құқық қорғаушы ҮЕҰ бас бостандығынан айырылған кәмелетке толмағандарды ұстау жағдайларына мониторингті жүзеге асыруға кедергісіз қол жеткізе алады. Атап айтқанда, "Жетіағаш", "Жартас Қазақстан", "Халықаралық әлеуметтік жобалар қауымдастығы" қоғамдық қорлары, "PRI" Халықаралық түрме реформасы сияқты ҮЕҰ өкілдері тұрақты негізде тәрбиелеу колонияларына, арнайы білім беру ұйымдарына, тергеу изоляторлары мен уақытша ұстау изоляторларына баруды жүйелі негізде жүзеге асырады.

Құрбан болған балалардың дене бітімі және психологиялық қалпына келтіруге және әлеуметтік реинтеграциялауға жәрдемдесу жөніндегі шаралар (39-бап)

Қазақстанда зардап шеккен балалардың дене бітімі физикалық және психологиялық қалпына келтіру, сондай-ақ әлеуметтік реинтеграциялау бойынша шаралар қабылдануда.

"Жусан" және "Русафа" арнайы гуманитарлық операциялары жүзеге асырылды, олардың шеңберінде Қазақстанның 700 азаматы Сириядағы ұрыс қимылдары аймағынан отанына оралды, оның ішінде 502 бала, олардың 37-сі жетім балалар.

2020 жылғы мамырда "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ана мен баланы қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен (№ 326-VІ ҚРЗ) білім беру саласындағы уәкілетті органның террористік әрекеттен зардап шеккен балаларды әлеуметтік оңалту мәселелері бойынша салааралық үйлестіруді жүзеге асыру жөніндегі құзыретін бекітуді көздейтін нормалар енгізілді, сондай-ақ террористік әрекеттен зардап шеккен балаларды әлеуметтік оңалтуға бағытталған әлеуметтік қызметтер тізбесі айқындалды.

Жоғарыда аталған Заңды іске асыру үшін Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 4 қыркүйектегі № 382 бұйрығымен "Террористік әрекеттен зардап шеккен балаларды әлеуметтік оңалтудың қағидалары мен мерзімдері" бекітілді.

Ұрыс қимылдары аймағынан оралған барлық балаға медициналық, психологиялық, әлеуметтік, экономикалық және құқықтық көмек көрсетілді.

ЖАО білім беру ұйымдарында балаларды белгілеу бойынша жұмыс жүргізді. Мектепке дейінгі білім берумен 118-ден астам бала, мектеп білімімен 227-ден астам бала қамтылған. Сондай-ақ, 140-тан астам балаға сабақтан тыс уақытта шығармашылық үйірмелерге, спорт секцияларына және қосымша сабақтарға қатысу мүмкіндігі беріледі.

VI. ОТБАСЫЛЫҚ ОРТА ЖӘНЕ БАЛАМА КҮТІМ

Отбасылық саясатты қалыптастырудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 6 желтоқсандағы № 384 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы отбасылық және гендерлік саясаттың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасында көрсетілген. Аталған шараларды іске асыру бойынша үйлестіруді Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің Жастар және отбасы істері комитеті жүзеге асырады.

2020 жылдан бастап отбасы институтын нығайтуға және қолдауға, оның ішінде ұрпақты болу денсаулығын қорғауға, отбасындағы зорлық-зомбылықтың алдын алуға, жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге, гендерлік ағартуды ілгерілетуге бағытталған тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар Жоспарының екінші кезеңін (2020 – 2022 жылдар) іске асыру басталды.

ҚР ҚК және ҚР ӘҚБтК-ге сәйкес кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу жөніндегі міндеттерді орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін кінәлі адамдар қылмыстық және әкімшілік жауапкершілікке тартылады.

Отбасылық құндылықтарды дәріптеу мақсатында Қазақстанда Отбасы күні енгізілді (әр қыркүйектің екінші жексенбісі), жыл сайын "Мерейлі отбасы" ұлттық конкурсы өткізіледі. ҮЕҰ гранттық қаржыландыру шеңберінде отбасы мен отбасы құндылықтарын нығайту бойынша түрлі жобалар іске асырылуда (бейнероликтер, конкурстар, флешмобтар, акциялар, семинар-тренингтер, мастер-кластар, жас отбасылардың фестивальдері және т.б.).

Ата-ананың баланы басқару құқығы (5-бап)

Қазақстан балаға тиісті түрде басшылық жасап және жетекшілік ететін ата-аналардың, қорғаншылардың, қамқоршылардың және бала үшін заң бойынша жауаптылықта болатын басқа да адамдардың жауапкершілігін, құқықтары мен міндеттерін құрметтейді. Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттің қорғауында болады.

Ата-аналардың баланы басқару құқығы мен міндеті Қазақстанның қолданыстағы заңнамасында – ҚР НжОК, "Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы", "Білім туралы" Қазақстан Республикасының заңдарында және басқаларда бекітілген.

Қазақстанның неке-отбасы заңнамасы балаларды отбасында тәрбиелеудің басымдығы, олардың дамуы мен әл-ауқаты туралы қамқорлық қағидаттарына негізделеді. Балаларға қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу – ата-ананың етене құқығы әрі міндеті.

Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау оларды отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа, баланы қабылдайтын отбасына) беру арқылы, ал мұндай мүмкіндік болмаған кезде – жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған барлық үлгідегі ұйымдарға беру арқылы жүзеге асырылады.

Баланың қорғаншысы немесе қамқоршысы қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы баланы тәрбиелеуге, оның денсаулығына, дене бітімі, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қамқорлық жасауға, сондай-ақ қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға қамқорлыққа алынушының денсаулық жағдайы және оны тәрбиелеу жұмыстары туралы, сондай-ақ оның мүлкін басқару жөніндегі есептерді ұсынуға, баланың ата-аналарымен және баланың басқа да жақын туыстарымен араласуына кедергі келтірмеуге міндетті.

Есепті кезеңде жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды қорғау жүйесін жетілдіру жөніндегі жұмыс жалғастырылды.

2019 жылғы желтоқсанда ҚР НжОК-ға жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыру бөлігінде өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Атап айтқанда, Кодекс 114-1-баппен толықтырылды, онда жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдемдесу жөніндегі ұйымдардың құқықтары мен міндеттері жазылған (Қазақстан Республикасының № 292-VI Заңы).

Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдемдесу жөніндегі ұйым бала асырап алу құпиясын сақтауға, осы балаларды тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген Қазақстан азаматтарын психологиялық даярлауды жүзеге асыруға, құқықтық көмек көрсетуге, психологиялық және психологиялық-педагогикалық консультация беруге, сондай-ақ Қазақстан балаларының құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органға өз қызметі туралы тоқсан сайынғы есеп беруге және т. б. міндетті.

Ата-аналардың жауапкершілігі (18-бабының 1, 2-тармақтары)

Ата-аналар баланы тәрбиелеуге, оны күтіп-бағуды жүзеге асыруға, материалдық жағынан күтіп-бағуға, оның әл-ауқатына қамқорлық жасауға, тұрғын үймен қамтамасыз етуге міндетті.

2016 жылғы сәуірде "Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы" Заңның 24-бабына баланың жан-жақты дамуы үшін қажетті өмір сүру жағдайларын жасау міндетін ата-аналарына немесе басқа да заңды өкілдеріне бекітетін өзгерістер енгізілді (2019 жылғы 1 сәуірдегі № 240-VІ Қазақстан Республикасының Заңы).

Қазақстанда баланы (балаларды) тәрбиелеп отырған отбасылар мен заңды өкілдерге Қазақстан заңнамасында белгіленген тәртіппен әлеуметтік қолдау көрсету жолымен қолдау көрсетіледі. Баласы (балалары) бар отбасыларды және баланы (балаларды) тәрбиелеп отырған заңды өкілдерді қолдаудың кешенді моделі мемлекеттік жәрдемақылар, әлеуметтік төлемдер, ақшалай төлемдер жүйесін, сондай-ақ жұмыспен қамтуға жәрдемдесу жөніндегі шараларды, салық салу кезіндегі жеңілдіктерді қамтиды.

Ата-анасынан айыру (9-бап)

Қазақстанда ата-ана құқықтарынан айыру ерекше шара болып табылады және сирек қолданылады. Ведомстволық органдар мұндай отбасыларға қолдау көрсетеді және баланың мүддесі үшін оны отбасында барынша сақтауға тырысады.

ҚР НжОК сәйкес ата-аналар, егер олар ата-ана міндеттерін орындаудан жалтарса, алимент төлеуден қасақана жалтарса, өз баласын перзентханадан дәлелді себептерсіз алудан бас тартса, балаға қатыгездікпен қараса, оған күш немесе психикалық зорлық-зомбылық жасаса, оның жыныстық тиіспеушілігіне оқталса, құмар ойындарын, бәс тігуді, спирттік ішімдіктерді немесе есірткі және, сондай-ақ олар өз баласының өміріне немесе денсаулығына қарсы қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасаған кезде ата-ана құқықтарынан айырылады.

Ата-ана құқықтарынан айыру тек қана сот тәртібімен жүргізіледі. Бұл ретте ата-ана құқықтарынан айыру ата-аналарды өз баласын күтіп-бағу міндетінен босатпайды, бұл міндет оны асырап алуға байланысты тоқтатылады. Ата-анасы ата-ана құқықтарынан айырылған бала тұрғын жайға меншік құқығын немесе тұрғын жайды пайдалану құқығын, сондай-ақ ата-аналарымен және басқа да туыстарымен туыстық фактісіне негізделген мүліктік құқықтарын, оның ішінде мұра алу құқығын сақтайды. Баланы басқа ата-анаға беру мүмкін болмаған кезде немесе ата-анасының екеуі де ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда, бала қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қамқорлығына беріледі.

Ата-аналар мінез-құлқын, өмір салтын және бала тәрбиесіне көзқарасын өзгерткен болса, сот олардың ата-ана құқықтарын қалпына келтіруі мүмкін (78-бап).

Егер ата-ана құқықтарын қалпына келтіру баланың мүдделеріне қайшы болса, сот баланың пікірін ескере отырып, ата-аналардың ата-ана құқықтарын қалпына келтіру туралы талап-арызын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы. Он жасқа толған балаға қатысты ата-ана құқықтарын қалпына келтіру оның келісімімен ғана мүмкін.

Сот баланың мүдделерін ескере отырып, баланы ата-ана құқықтарынан айырмай, ата-аналарынан алып қою арқылы ата-ана құқықтарын шектеу туралы шешім қабылдай алады. Өзіне қатысты ата-аналары (не олардың біреуі) ата-ана құқықтарынан айырылған немесе шектелген баланы орналастыруды баланың тұрғылықты жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган жүргізеді. Егер ата-аналардың ата-ана құқықтары шектелген негіздер жойылса, сот ата-аналардың талабы бойынша баланы ата-аналарына қайтару туралы шешім шығарады.

Баланың өміріне немесе оның денсаулығына тікелей қатер төнген кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баланы ата-анасынан немесе қамқорлығындағы басқа адамдардан дереу айырып алуға құқылы. Баланы айырып алу кезінде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган кешіктірмей прокурорға хабарлауға, баланы уақытша орналастыруды қамтамасыз етуге және республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың ЖАО баланы айырып алу туралы акт шығарғаннан кейін жеті күн ішінде ата-аналарды ата-ана құқықтарынан шектеу туралы немесе айыру туралы талап-арызбен сотқа жүгінуге міндетті.

Есепті кезеңде қолайсыз отбасылар мен ондағы балалардың саны 2016 жылғы 11715/17163-тен 2020 жылы 7210/11670-ке дейін қысқарды.

Баланы ата-анасынан айырып алуға және оны басқа адамдарға беруге байланысты сот шешімдері қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілінің және бала берілетін адамның (адамдардың) міндетті түрде қатысуымен, ал қажет болған жағдайларда ішкі істер органдары өкілінің қатысуымен мәжбүрлі түрде орындалатын болады. Баланы оның мүдделеріне нұқсан келтірмей ата-анасынан айырып алу және оны басқа адамға (адамдарға) беру туралы сот шешімін орындау мүмкін болмаған кезде, бала соттың ұйғарымы бойынша баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдарда уақытша орналастырылуы мүмкін.

Есепті кезеңде 2200 ауданында ата-ана құқықтарынан айыру бойынша қаралған істердің маңында шамалы ауытқулары байқалады, алайда 2016 жылдан бастап қанағаттандырылған талап қоюлардың үлес салмағы 91,7%-дан 61,8%-ға дейін қысқарды. Жалпы, соңғы бес жылда ата-ана құқығынан айыру туралы қанағаттандырылған талаптар санының 2015 жылғы 2107-ден 2020 жылы 1240 іске дейін төмендеуі байқалады.

Бұл процесте кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі өңірлік комиссияларға елеулі рөл бөлінген, ол кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың және әлеуметтік жетімдіктің алдын алу саласындағы үйлестіруші орган болып табылады. Қазіргі уақытта Қазақстанда 229 комиссия: 14 облыстық, 39 қалалық, 176 аудандық комиссия жұмыс істейді.

Отбасымен қайта қосылу (10-бап)

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі міндетін атқарушының 2016 жылғы 13 қаңтардағы № 13 бұйрығымен "Отбасын біріктіру мақсатында шетелде тұратын этникалық қазақтар қатарындағы туыстарын Қазақстан Республикасына қоныстандыру үшін Қазақстан Республикасы азаматтарының шақыруларын қарау және куәландыру қағидалары" бекітілді.

"Халықтың көші-қоны туралы" Заңда балалар, оның ішінде асырап алынған, он сегіз жасқа толмаған, некеде тұрмайтын және шақырушы адамның асырауындағы және (немесе) қорғаншылығындағы (қамқоршылығындағы), денсаулық жағдайына байланысты себептер бойынша өзін-өзі қамтамасыз ете алмайтын балалар отбасын біріктіру мақсатында Қазақстан Республикасына келетін шақырушы адамдардың отбасы мүшелері бола алады деп көзделген.

Баланы күтіп-бағуды қалпына келтіру (27-баптың 4-тармағы)

Баланың ҚР НжОК сәйкес өз ата-анасынан және отбасының басқа да мүшелерінен қаражат алуға құқығы бар. Ата-аналар, өз кезегінде, балаларды күтіп-бағуды ұсыну тәртібі мен нысанын дербес айқындай алады.

Ата-аналар ажырасқан кезде өздерінің кәмелетке толмаған балаларын асырап-бағу туралы келісім жасалады. Олай болмаған жағдайда сот ата-аналардан алимент өндіріп алады. Еңбекке қабілетті ата-аналар өздерінің көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балаларын асырап-бағуға міндетті. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балаларға алименттің мөлшерін сот алимент төлеу кезінде қолданылатын АЕК еселенген қатынаста, тараптардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен назар аударуға тұрарлық басқа да мүдделерін негізге ала отырып айқындайды.

Алименттер сондай-ақ ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға өндіріп алынады және қамқоршыларға немесе олардың патронат тәрбиешілеріне, сондай-ақ бала тәрбиеленетін мекемелердің шоттарына төленеді. Алимент төлеуден жалтару қылмыстық тәртіппен жазаланады. Уақытша, алимент төлеуден жалтарған ата-ананы іздестіру кезеңінде балаға жәрдемақы ай сайын жоғары мөлшерде төленеді.

2018 жылғы 12 шілдедегі № 180-VІ Қазақстан Республикасы Заңымен ҚР ҚК 139-бабына өзгерістер енгізілді, онда ата-ананың кәмелетке толмаған балаларын, сол сияқты он сегiз жасқа толған еңбекке қабілетсіз балаларын күтіп-бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеу жөніндегі міндеттерін үш айдан астам орындамағаны үшін – алты жүз сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тарту қосымша жаза түрі көзделген. Екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеу немесе сол мерзімге бас бостандығынан айыру жөніндегі жазалау шаралары ҚР ҚК 139-бабының жаңа редакциясында сақталған.

2016 – 2020 жылдары ҚР ҚК 139-бабы бойынша1904 қылмыстық құқық бұзушылық тіркелген.

Әлеуметтік жәрдемақылар, балалы отбасыларға өтемақы төлемдері және алимент төлеу саласында азаматтардың кепілдік құқықтары туралы көпжақты келісім жасалды. Келісім Ресей, Молдова, Украина, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан, Армения, Беларусь, Грузия, Қырғызстан және Қазақстан аумағында қолданылады.

Отбасы ортасынан айырылған балалар (20-бап)

Қорытынды ескертулердің № 36, 37 тармақтары

Қазақстан интернаттық үлгідегі мекемелерден балаларды отбасына тәрбиелеуге орналастыруға және ата-аналармен балаларды қандас отбасыларда сақтау бойынша жұмыс істеуге бағытталған институционализациялаудың сәтті саясатын іске асыруда.

Тәуелсіздік алған кезде Қазақстанда жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың саны 100 000-ға жуық болды. 2020 жылдың қорытындысы бойынша бұл көрсеткіш 4,3 есеге төмендеп, 23 410 баланы құрады. 2016 жылмен салыстырғанда қысқару 5009 баланы құрады. Оның ішінде 81,8% немесе 19 156 бала қазақстандық азаматтардың қамқорлығында, патронатында, асырап алушы отбасыларында тәрбиеленуде.

Баланы қабылдайтын отбасы және бала қонақтайтын отбасы жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастырудың жаңа нысаны болып табылады (2016 жылғы 9 сәуірдегі № 501-V ҚРЗ Заңы).

Интернаттық ұйымдар (балалар үйлері) тәрбиеленушілерінің саны 2016 жылғы 7236-дан 2020 жылы 4254-ке дейін төмендеді. Осылайша интернаттық ұйымдардағы тәрбиеленуші балалардың үлес салмағы 2016 жылғы 25,5 %-дан 2020 жылы 18,2%-ға дейін қысқарды.

2015 – 2020 жылдар аралығында балалар үйлерінің саны 146-дан 98-ге дейін қысқарды. 2020 жылдың соңындағы жағдай бойынша Қазақстанда білім беру жүйесінде жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған 60 ұйым (3336 бала), Денсаулық сақтау жүйесінде – 20 ұйым (272 бала), әлеуметтік қорғау жүйесінде – 18 ұйым (646 бала) болды.

Қазақстанның барлық өңірінде жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдарды деинституцияландыру, ірілендіру және трансформациялау, сондай-ақ кәсіби қабылдаушы отбасыларды дамыту бойынша өңірлік жоспарлар әзірленді және іске асырылуда.

Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдардың түлектерін қолдау шаралары және тұрғын үймен қамтамасыз ету

Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдардың түлектерін әлеуметтік бейімдеу мақсатында ел өңірлерінде "2015 – 2018 жылдарға арналған жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды қолдау жөніндегі кешенді жоспары", "Өмірі мен мансапты жоспарлау" жобасы, "Мейірім", "Өзіңнен баста" акциялары шеңберінде іс-шаралар іске асырылды, онда тәрбиеленушілерді кәсіптік айқындау, ірі кәсіпорындар, бизнес субъектілері, бюджет саласы ұйымдары қатарынан шефтік ұйымдарды бекіту бойынша жұмыс жүргізіледі. Түлектермен әлеуметтік әріптестік туралы шарттар жасалады, оларға сәйкес олар одан әрі жұмысқа орналасумен, тұрғын үймен қамтамасыз етумен, әлеуметтік қызметтер топтамасы беріліп оқытудан өтеді.

Қазақстанда жетім баланың және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланың тұрғын үй алу құқығын көздейтін заңнамалық база қалыптастырылды. 2013 жылдан бастап осы санаттың мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй алуға бірінші кезектегі құқығы, сондай-ақ лауазымды адамдар мен заңды өкілдердің тұрғын үй алуға кезекке уақтылы қою және бекітілген тұрғын үйдің сақталуы үшін жауапкершілігі енгізілді.

Кезекке қою жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар 29 жасқа толғанға дейін жүзеге асырылады. Маңызды сәт, осы санатқа жататын адамдарды кезектен шығаруға жол берілмейді.

Бала асырап алу (21-бап)

Қорытынды ескертулердің № 38, 39 тармақтары

Отбасын құрудың барлық нысаны ішінде бала асырап алу ең қолайлы болып табылады. Есепті кезеңде Қазақстанда бала асырап алу институтын дамыту бойынша жұмыс жалғастырылды.

2016 жылғы 9 сәуірдегі № 501-V Қазақстан Республикасының Заңымен ҚР НжОК Қазақстанда "Республикалық деректер банкін" енгізетін 15-1-тарауымен толықтырылды.

Банк жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың және балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдардың деректерін қамтиды.

Білім және ғылым министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің сайтында жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдарда тәрбиеленетін жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы туынды ақпарат орналастырылады. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы туынды ақпаратқа жынысы, жасы, денсаулық жағдайы, мінезінің ерекшеліктері, ата-ана қамқорлығының болмау себептері, аға-інілері мен апа-сіңлілерінің (қарындастарының) болуы, кәмелетке толған туыстары, отбасына тәрбиелеуге орналастырудың ықтимал нысандары туралы ақпарат, сондай-ақ балалардың фотосуреттері жатады.

Бала асырап алушы ата-аналар мектебі

2019 жылғы 27 желтоқсандағы № 292-VІ Қазақстан Республикасының Заңымен жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдардың қызметі регламенттелді, сондай-ақ әлеуетті асырап алушы ата-аналарды міндетті психологиялық даярлау енгізілді (2020 жылғы 1 шілдеден бастап қолданылады).

Әлеуетті бала асырап алушыларды психологиялық даярлау "Психологиялық даярлық бағдарламасының мазмұнына қойылатын талаптарды, жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген, Қазақстан Республикасы аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарын психологиялық даярлау жөніндегі қызметті ұйымдастыру тәртібін және осындай даярлықтан өткені туралы сертификат нысанын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 27 сәуірдегі № 165 бұйрығына сәйкес жүргізіледі.

Психологиялық даярлықты жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасына орналастыруға жәрдемдесу жөніндегі ұйымдар, сондай-ақ жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдары жүзеге асырады.

2020 жылы екі үкіметтік емес ұйым: "Ана үйі" ҚҚ және "Ковчег" мекемесі психологиялық даярлық жүргізуге аккредиттеу алды.

2020 жылы 2362 адам қабылдаушы ата-аналар мектептерінде оқудан өтті.

"Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" Заңға шетелдіктер асырап алған баланың Қазақстан Республикасының азаматтығын сақтауын көздейтін өзгеріс енгізілді. Шетелдіктер асырап алған баланы Қазақстан Республикасының азаматтығынан айыруға не шығаруға ол кәмелетке толғаннан кейін және оның ерікті қалауы бойынша ғана жол беріледі деп көзделген (2016 жылғы 9 сәуірдегі № 501-V Қазақстан Республикасының Заңы).

Шетелдік бала асырап алу рәсімінің ашықтығын қамтамасыз ету мақсатында бала асырап алу жөніндегі шетелдік агенттіктерді аккредиттеу енгізілді. Шетелдік азаматтардың қазақстандық балаларды асырап алуы аккредиттелген халықаралық агенттіктер арқылы ғана мүмкін болады, олардың саны республикада 20-дан аспауға тиіс.

2016 жылғы наурызда "Соттардың бала асырап алу туралы заңнаманы қолдану практикасы туралы" ҚР ЖС нормативтік қаулысы қабылданды.

2016 жылғы маусымда Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің (№ 11-1-2/243) бұйрығы қабылданды, онда Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінің шетелдіктерге асырап алуға берілген Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын балаларды бақылауын күшейту бойынша өзгерістер енгізілді.

Бала туралы қамқоршылыққа байланысты жағдайларды мерзімді бағалау (25-бап)

Бала туралы қамқоршылыққа байланысты жағдайларды мерзімді бағалау ҚР АК-ге және ҚР НжОК-қа сәйкес жүргізіледі. Қамқорлыққа алынған балалардың тұрғылықты жеріндегі қорғаншылық және қамқоршылық органдары қорғаншылар мен қамқоршылардың қызметін қадағалауды жүзеге асырады. Жылына кемінде екі рет тиісті көмек көрсету мақсатында қорғаншылықтағы балалардың өмір сүру жағдайлары мен тәрбиесіне бақылау тексерулері, сондай-ақ қорғаншының отбасындағы баланың жағдайына қадағалау жүргізіледі. Қорғаншылық және қамқоршылық органдары ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мекемелердегі балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оларға білім беру жағдайларына да бақылауды жүзеге асырады.

Қорғаншылыққа және қамқоршылыққа берілген балалардың денсаулық жағдайын бақылау аумақтық балалар емдеу-профилактикалық мекемелеріне жүктелген, онда басым деп аталатын отбасыларда (асырап алушы балалар тәрбиеленетін отбасыларда) тәрбиеленетін балаларды есепке алу практикасы қалыптасқан. Жергілікті денсаулық сақтау органдары мен мекемелеріне сәбилер үйлерінің, балалар үйлерінің және басқа да интернаттық мекемелердің тәрбиеленушілерін емдеу-алдын алу іс-шараларымен қамтамасыз ету міндеті жүктелген, олардың әрқайсысының штатында қолданыстағы нормативтерге сәйкес міндетті түрде медицина қызметкерлері болады. Мамандандырылған медициналық қызметтер көрсету қажет болған жағдайда олар аумақтық арнаулы медициналық орталықтарда жүзеге асырылады. Оларға медициналық көмек бюджет қаражаты есебінен көрсетіледі.

Заңсыз орын ауыстыру және қайтармау (11-бап)

Қазақстан отбасылық қатынастарды реттейтін бірқатар халықаралық келісімдердің қатысушысы болып табылады. Атап айтқанда, Қазақстан 1980 жылғы 25 қазанда Балаларды халықаралық ұрлаудың азаматтық-құқықтық аспектілері туралы конвенцияны ратификациялады (2012 жылғы 13 қарашадағы № 48-V Қазақстан Республикасының Заңы).

Осы Конвенцияға сәйкес Қазақстан Балаларды олардың заңсыз орын ауыстыруының немесе оларды ұстап қалудың зиянды салдарларынан халықаралық қорғауды қамтамасыз ету және оларды әдеттегі тұрғылықты жерінің мемлекетіне жылдам қайтару жөніндегі рәсімдерді белгілеу, сондай-ақ қарым-қатынас жасау құқығын қорғауды қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдайды.

Баланы қайтару және оған қатысты қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру процесі уәкілетті орган – ҚР БҒМ Балалардың құқықтарын қорғау комитеті және сот арқылы іске асырылады. Комитет Қазақстанда Конвенцияның қолданылуына байланысты мәселелер бойынша консультация береді және қажетті ақпараттық қолдау алуға және өтініштер жасауға көмек алуға; Қазақстандағы заң рәсімдерінің ерекшелігін түсінуге; баланы өз еркімен қайтару туралы уағдаласуға көмектеседі.

2016 – 2020 жылдары ҚР БҒМ БҚҚК-ге балаларды қайтару мәселесі бойынша Қазақстанның 71 азаматы өтініш білдірді. Оның ішінде 35 бала Қазақстанға Ресей Федерациясынан, Украинадан, Молдовадан, Иорданиядан, Оңтүстік Африкадан, Оңтүстік Кореядан, Франциядан және БАӘ-ден қайтарылды.

Балаларды қайтарудың сот тәртібі ҚР АПК 51-тарауында айқындалған, ол Қазақстан Республикасының халықаралық шарты негізінде баланы қайтару туралы немесе балаға қатысты қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы арыздар бойынша іс жүргізуді реттейді.

Осы санаттағы істерді кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған соттар қарайды. Өтінішті баланы қайтаруға бастамашылық жасаған ата-ананың өзі береді.

1959 жылғы 20 қарашада БҰҰ Бас Ассамблеясы қабылдаған Баланың құқықтары декларациясының 6-қағидатына сәйкес, жас бала, ерекше мән-жайлар болған жағдайларды қоспағанда, анасынан ажырамауы керек. Осы Қағидатқа сәйкес соттар көп жағдайда ананың пайдасына шешім қабылдайды.

Бұл ретте жекелеген жағдайларда шетелдік соттардың баланың тұрғылықты жерін және осыған байланысты басқа да мәселелерді айқындауға қатысты қарама-қарсы шешімдері бар.

ҚР АПК 501-бабына сәйкес шетелдік соттардың шешімдерін, егер мұндай актілерді тану және орындау заңнамада және Қазақстан ратификациялаған халықаралық шартта не өзара түсіністік негізінде көзделсе, Қазақстан Республикасының Соттары таниды және орындайды.

VII. МҮГЕДЕКТІК, БАЗАЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ

Мүгедектігі бар балалар және мүмкіндіктері шектеулі балалар (23-бап)

Қорытынды ескертулердің № 40, 41 тармақтары

Қазақстанда балалар мүгедектігі ең өзекті мәселелердің бірі болып қала береді. Мүгедектігі бар балалардың құқықтарын қорғау Қазақстанның мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау және балалардың құқықтарын қорғау саласындағы заңнамамен бекітілген. Есепті кезеңде Қазақстан мүгедектігі бар балалардың құқықтарын қорғау жүйесін жетілдіру үшін белсенді шаралар қабылдауды жалғастырды.

2020 жылдың соңында Қазақстанда 94,7 мың мүгедектігі бар бала тіркелген, оның ішінде 16 жасқа дейінгі 84,9 мың бала, I топтағы 16-дан 18 жасқа дейінгі 1,6 мың бала, II топтағы 16-дан 18 жасқа дейінгі 2,8 мың бала, III топтағы 5,4 мың бала. 2016 жылдан бастап 2020 жылға дейін балалар мүгедектігінің өсуі 18,9%-ды құрады. Мүгедектігі бар балалардың үлес салмағы балалардың жалпы санының 1,5 %-ын құрады (2016 жылы – 1,41 %).

2020 жылы балалар арасындағы алғашқы мүгедектік себептерінің арасында бірінші орында – туа біткен даму кемістіктері (30,2 %), екінші орында – жүйке жүйесінің аурулары (21,9 %), олардың арасында балалар церебралды сал ауруы салдарынан мүгедектігі бар балалар елеулі үлесті құрайды. Психикалық бұзылулар салдарынан мүгедектік үшінші орынды алады – 16,2 %.

Балалар мүгедектігі санының артуы елдегі мүгедектігі бар балалардың абсолюттік және салыстырмалы санының өсуін ғана емес, сондай-ақ балаларды анықтау, тіркеу және кейіннен қорғау жағдайларының артуын да көрсетеді.

Қазақстанда мүгедектігі бар балалар мемлекеттің оңалтуға (абилитациялауға), әлеуметтендіруге, әлеуметтік бейімдеуге және дағдылы өмір сүру жағдайларына әлеуметтік ықпалдасуға, әлеуметтік қызмет көрсетуге, дағдылы және арнаулы білім беру мекемелерінде тәрбие мен оқытуға, денсаулығын қорғауға көмек алуға құқылы.

Мүгедектігі бар балаларды тәрбиелеп отырған отбасылар мемлекеттен материалдық көмек алады. 2020 жылы мүгедек бала тәрбиелеп отырған адамдарға берілетін ай сайынғы жәрдемақыны 49,6 млрд теңге сомасына 89,5 мың адам алды. 18 жастан асқан бала кезінен бірінші топтағы мүгедектің күтімі бойынша ай сайынғы жәрдемақыны орта есеппен 14,5 мың адам 7,9 млрд теңге сомасына алды.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 28 мамырдағы № 326 қаулысымен Қазақстан Республикасында мүгедек адамдардың құқықтарын қамтамасыз ету және тұрмыс сапасын жақсарту жөніндегі 2025 жылға дейінгі ұлттық жоспар бекітілді. Ұлттық жоспардың мақсаты Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияны ратификациялауға байланысты Қазақстан Республикасы қабылдаған міндеттемелерді іске асыру және Қазақстанды 2030 жылға дейін әлеуметтік жаңғырту шеңберінде барлық осал топтар үшін қолайлы орта құру арқылы инклюзивті қоғам қалыптастыру болып табылады.

Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2020 жылғы 17 тамыздағы № 2020 өкімімен Қазақстан Республикасында мүмкіндіктері шектеулі балаларға кешенді көмек көрсетуді жетілдіру жөніндегі 2021 – 2023 жылдарға арналған жол картасы бекітілді. Жол картасында мүгедектіктің алдын алу және ерте түзету-дамыту көмегі, оңалту қызметтерін ұйымдастыруды жетілдіру, есепке алу жүйесін жетілдіру және арнайы техникалық құралдармен, дәрілік және медициналық бұйымдармен қамтамасыз ету, кадрларды даярлау және біліктілігін арттыру жөніндегі іс-шараларды іске асыру көзделген.

Мүгедектігі бар балаға оңалту әлеуетіне сәйкес оңалтудың жеке бағдарламасы (бұдан әрі – ОЖБ) әзірленеді, ол организмнің бұзылған және жоғалтқан функцияларын қалпына келтіруге және (немесе) олардың орнын толтыруға бағытталған медициналық, әлеуметтік, кәсіптік оңалту шараларын қамтитын оңалту іс-шараларының кешенін айқындайды.

Туындаған әлеуметтік проблемаларды еңсеру және мүгедек балаларға басқа азаматтармен тең жағдайларда қоғам өміріне қатысу мүмкіндігін қалыптастыру мақсатында стационар, жартылай стационар, үйде күтім көрсету жағдайларында арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсетіледі (2008 жылғы 29 желтоқсандағы № 114-IV Қазақстан Республикасының Заңы).

Халықты әлеуметтік қорғау саласында жылына 150-ге жуық баланы қамтитын тірек-қимыл аппараты бұзылған мүгедек балаларға арналған стационарлық үлгідегі 4 әлеуметтік қызмет көрсету орталығы, 2 мыңға жуық баланы қамтитын психоневрологиялық патологиясы бар балаларға арналған 16 әлеуметтік қызмет көрсету орталығы жұмыс істейді.

72 күндіз болу ұйымы жұмыс істейді, онда 2 мыңнан астам бала қызмет алады. Балалармен психологтар, дефектологтар, логопедтер, ЕДШ нұсқаушылары, массажисттер жұмыс істейді, олар тұрмыстық қызмет көрсету, медициналық оңалту, тиісті жеңілдіктер мен жәрдемақыларды ресімдеуге жәрдемдесу бойынша қызметтер, психологиялық және педагогикалық көмек көрсетеді. 1 мыңнан астам бала Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің 16 оңалту орталығында арнаулы әлеуметтік қызметтер алады. Денсаулық сақтау жүйесінде балаларға көмек көрсететін 23 оңалту орталығы жұмыс істейді, оның ішінде 3-і республикалық деңгейде (Ақмола облысы, Нұр-Сұлтан және Алматы қалалары).

2020 жылы Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті-Елбасы қорының "Қамқорлық" бастамасын іске асыру жөніндегі жол картасы шеңберінде еліміздің 8 өңірінде медициналық ұйымдардың базасында жаңа медициналық жабдықтармен жарақтандырылған балаларды оңалту орталықтары ашылды.

Мүгедектігі бар 12 мыңнан астам балаларға ұсынылатын баламалы әлеуметтік көмекті 199 үйде әлеуметтік көмек көрсету бөлімшесі көрсетеді.

Сондай-ақ, 164 үкіметтік емес ұйым 4 мыңнан астам балаға жартылай стационар жағдайында және үйде арнаулы әлеуметтік қызмет көрсетеді. Мемлекеттік-жекешелік әріптестік шеңберінде 1 мың баланы қамтитын стационарлық және жартылай стационарлық үлгідегі 7 ұйым жұмыс істейді.

"Салауатты ұлт" әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау" ұлттық жобасы шеңберінде өңірлерде 8 балаларды оңалту орталықтарын және 2 ерте араласу орталығын салу жоспарлануда.

Республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда, астанада, сондай-ақ аудан орталықтарында 60 мың балаға арналған психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялар (бұдан әрі – ПМПК) жұмыс істейді. ПМПК-ның негізгі міндеттері – ерекше білім беруді қажет ететін (бұдан әрі – ЕББҚ) балаларды ерте анықтау және оқу бағдарламаларының тиісті түрін ұсыну: жалпы білім беру, арнайы немесе жеке.

2020 жылдың қорытындысы бойынша ПМПК есебінде ЕББҚ бар 161 826 бала болды, бұл 2016 жылмен салыстырғанда 14,1%-ға артық (141 821 бала).

Инклюзивті білім беруді дамыту бойынша жоспарлы жұмыс жүргізілуде, оның негізгі қағидаты – ЕББҚ баланың тиісті жағдайлар жасалған кезде жалпы білім беретін ортада дені сау құрдастарымен бірлесіп оқуға құқығы.

2020 – 2021 оқу жылының басында инклюзивті білім беру үшін жағдай жасалған мектептердің үлесі 74,9 % құрады (2016 – 2017 оқу жылы – 44,7 %).

Мектеп жасындағы ЕББҚ балалардың саны 107 348 құрады, оның ішінде 41 581 (38,7 %) инклюзивті білім берумен қамтылған (2016 – 2017 оқу жылында – 25,95 %).

100 арнайы жалпы білім беру ұйымдарында 14 989 оқушы оқиды. Жалпы білім беретін мектептерде 2 007 арнайы сынып жұмыс істейді, онда 11 175 бала оқиды. ЕББҚ 8 335 бала үйде оқиды.

Орта білім беру жүйесінде ЕББҚ 1 білім алушыға қаржыландырудың жан басына шаққандағы нормативінің неғұрлым жоғары мөлшері көзделген. 2021 жылы орта білім беруді қаржыландырудың жан басына шаққандағы нормативінің орташа мөлшері жалпы білім беретін сыныптың бір оқушысына – 452 668 теңгені, түзету сыныбының бір оқушысына – 731 701 теңгені, ал үйде оқитындар үшін 2 016 142 теңгені құрады, бұл жалпы білім беретін сыныптағы бір оқушы бөлінетін сомадан 4,5 есе жоғары.

Көзі көрмейтін және нашар көретін балаларға (Брайль қарпімен және ірілендірілген қаріппен), сондай-ақ зияткерлік бұзушылықтары бар 0, 1, 2, 5, 7 сыныптардағы балаларға арналған оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешені (бұдан әрі – ОӘК) әзірленді.

"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне инклюзивті білім беру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2021 жылғы 26 маусымдағы (№ 56-VII ҚРЗ) Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Заң ЕББҚ балаларды психологиялық-педагогикалық коррекциялық қолдаумен қамту көрсеткіштерін жақсартуға және кадрлармен қамтамасыз ету мәселелерін шешуге бағытталған.

Заңда психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялар қызметінің "медициналық" қызметтен "әлеуметтік-педагогикалық" қызмет моделіне көшуді көздейтін нормалары қайта қаралды. ПМПК функциясына баланы білім беру ұйымына қабылдағанға дейін білім беру ұйымдарында арнайы жағдайлар жасауды болжауға мүмкіндік беретін ЕББҚ баланың білім беру маршрутының мониторингі енгізілген. Сондай-ақ, ПМПК ұсынатын психологиялық-медициналық-педагогикалық тексеру бойынша мемлекеттік қызметті автоматтандыру көзделген.

Сондай-ақ, аталған Заңда ЕББҚ балаларды арнайы психологиялық-педагогикалық қолдауға мемлекеттік білім беру тапсырысын іске асыру жөніндегі норма қабылданған. Мемлекеттік тапсырыс 2022 жылғы 1 қыркүйектен бастап іске асырылатын болады және жеке сектордың дайын әлеуетін пайдалана отырып, түзету кабинеттері, оңалту орталықтары желісін кеңейтуге бюджеттің күрделі шығыстарынсыз ЕББҚ балаларды арнайы психологиялық-педагогикалық қолдаумен қамтуды ұлғайтуға мүмкіндік береді.

Білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау және т.б. салалардағы Ақпараттық жүйелерді интеграциялау бойынша жұмыс аяқталуда, оның шеңберінде ЕББҚ бар балаларды бірыңғай есепке алу жүзеге асырылады.

Инклюзивті білім беруді дамытуда қоғамдық ұйымдар үлкен рөл атқарады. "Болашақ" корпоративтік қорының "Әрбір бала мектепке лайық" жобасын іске асыру шеңберінде ЖАО-дың көмегімен 2015 – 2020 жылдар кезеңінде еліміздің барлық өңірлерінде жалпы білім беретін мектептер жанынан 41 инклюзияны қолдау кабинеті ашылды, онда аутизммен ауыратын 400-ден астам балаға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетіледі.

Өмір сүру және даму (6-бап, 2-тармақ),

Денсаулық сақтау және медициналық қызмет көрсету, атап айтқанда, алғашқы медициналық-санитариялық көмек (24-бап)

Қорытынды ескертулердің № 42, 43 тармақтары

Қазақстанда өскелең ұрпақтың денсаулығын қорғау мемлекеттік саясаттың басты басымдықтарының бірі болып табылады.

Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016 – 2019 жылдарға арналған "Денсаулық" мемлекеттік бағдарламасы іске асырылды.

2021 жылдан бастап "Салауатты ұлт" әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау" ұлттық жобасы іске асырылуда. Ұлттық жобаның басты ерекшеліктерінің бірі аурулардың алдын алу, үздік халықаралық тәжірибені ескере отырып уақтылы көмек көрсету және толыққанды оңалту арқылы балалардың, жасөспірімдер мен жастардың денсаулығын нығайтуға бағытталған.

Туу кезіндегі күтілетін өмір сүру ұзақтығы 2016 жылғы 72,4 жастан 2019 жылдың қорытындысы бойынша 73,19 жасқа дейін ұлғайды. 1000 тірі туылғандарға шаққандағы нәресте өлімі 2016 жылғы 8,77-ден 2020 жылдың қорытындысы бойынша 7,77-ге дейін төмендеді. 5 жасқа дейінгі балалардың өлім-жітімі 1000 тірі туылғандарға шаққанда 2016 жылғы 10,79-дан 2020 жылдың қорытындысы бойынша 9,41-ге дейін төмендеді. 100 000 тірі туылғандарға шаққанда ана өлімі 2016 жылғы 15,7-ден 2019 жылдың қорытындысы бойынша 13,7-ге дейін төмендеді. Алайда, 2020 жылы ана өлімі 2,8 есеге артып, 36,5-ті құрады. 2020 жылы ана өлімінің күрт өсуі covid-19 коронавирустық инфекциясының пандемиясымен байланысты.

Медициналық-санитариялық алғашқы көмекті (бұдан әрі – МСАК) жетілдіруге ерекше көңіл бөлінеді. Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2019 жылғы 10 маусымдағы № 103-ө өкімімен бекітілген Қазақстан Республикасында бастапқы медициналық-санитариялық көмекті дамыту жөніндегі 2019 – 2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары іске асырылды.

МСАК деңгейінде негізгі инфекциялық емес аурулардың скринингтік бағдарламасы енгізілді.

Денсаулық сақтау саласының қызметкерлерін материалдық ынталандыру бойынша шаралар қабылдануда. Елбасының "Әлеуметтік қамқорлық" жаңа әлеуметтік шараларын іске асыру аясында 2019 жылғы 1 маусымнан бастап денсаулық сақтау қызметкерлерінің жалақысы 30%-ға арттырылды. 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап дәрігерлердің жалақысы 30%-ға, орта медицина қызметкерлерінің жалақысы 20%-ға өсті. 2023 жылға қарай дәрігерлер жалақысының орташа көрсеткішін экономикадағы орташа жалақыдан 2,5 есе жоғары деңгейге жеткізу жоспарлануда (2018 жылы бұл көрсеткіш 0,93:1 болған).

2020 жылдың қорытындысы бойынша бір дәрігерге бекітілген халық саны 1 700 адамға дейін төмендеді (2014 жылы – 2303 адам). МСАК қолжетімділікті арттыру үшін жалпы практика дәрігерлерінің санын ұлғайтудан басқа, денсаулық сақтау субъектілерін ірілендіру жүргізіледі. Қалаларда МСАК шағын практикаларының қадамдық қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін жеке инвесторлар тартылуда. Ауылдық жерлерде МСАК қызметтері аудандық ауруханалармен біріктірілген, олардың штатында медициналық пункттерде, фельдшерлік-акушерлік пункттерде және дәрігерлік амбулаторияларда жұмыс істейтін жалпы практика дәрігерлері, фельдшерлер мен мейіргерлер тұрады.

МСАК қызметтерін көрсету саласындағы кәсіпкерлік қызметтің тартымдылығын арттыру жөніндегі шаралар 2019 жылы жеке меншік өнім берушілердің үлесін барлық өнім берушілердің 36,2 %-ына дейін жеткізуге мүмкіндік берді.

Медициналық ұйымдардың халыққа, оның ішінде шалғай жерлерде орналасқан елді мекендердің тұрғындарына аумақтық қолжетімділігін қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдануда. Азаматтардың тұратын жерлеріне жақын жеке және топтық отбасылық дәрігерлік амбулаториялар ашу үшін жағдайлар жасалуда. Сондай-ақ ауылдық жерлердегі және шалғайдағы елді мекендердегі халық үшін медициналық қызметтердің қолжетімділігі қашықтықтық медицина мен көлік медицинасының (медициналық пойыздардың, жылжымалы медициналық кешендердің, санитариялық авиацияның) ресурстарын пайдалана отырып қамтамасыз етіледі.

2020 жылғы жұмыс қорытындылары бойынша республикада 248 мыңнан астам медицина қызметкері, оның ішінде дәрігерлер – 76 443 адам (2016 жылы – 74 611), орта медицина қызметкерлері – 185 757 адам (2016 жылы – 170 819) қызметін жүзеге асырды.

Науқас балаларға арналған төсек саны 2020 жылдың соңында 20 899 құрады, бұл 2016 жылмен салыстырғанда 2 340 бірлікке артты. Балаларды аурухана төсектерімен қамтамасыз ету 2,4 %-ға өсті және бір төсек-орынға тиісті жастағы 301 баланы құрады.

Қазақстанда АИТВ-инфекциясының таралуы шоғырланған сатыда тұр. ДЭФ ЖБИ (Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі) рейтингінде Қазақстан соңғы жылдар ішінде АИТВ таралуы төмен елдер тобына кірді. АИТВ-инфекциясы бар балалардың белсенділігі жоғары антиретровирустық терапияға толық қолжетімділігі қамтамасыз етілді, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі – (бұдан әрі – ТМККК) шеңберінде қажетті медициналық көмек көрсетіледі.

Балалардың психикалық денсаулығы

Қорытынды ескертулердің № 44, 45 тармақтары

Мемлекеттік органдар кәмелетке толмағандар арасында суицидтің алдын алу және болдырмау жөнінде шаралар кешенін қабылдауда.

"Қазақстан Республикасында кәмелетке толмағандар арасында суицидтердің алдын алу бойынша жобаны кезең-кезеңімен енгізу туралы" бірлескен ҚР ДСӘДМ (ҚР Президентінің 2017 жылғы 25 қаңтардағы Жарлығымен ҚР Еңбекмині, және ҚР ДСМ бөлінді), 2015 жылғы 11 наурыздағы № 201 ҚР БҒМ және ҚР ІІМ бұйрығын орындау шеңберінде балалар мен жасөспірімдердің суицидтік мінез-құлқының алдын алу бойынша 2019 жылға дейінгі жол картасы әзірленді және іске асырылды.

2018 жылдан бастап бірқатар өңірлерде (Нұр-Сұлтан қаласы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Қызылорда облыстары) кәмелетке толмағандар арасында суицидтің алдын алу және өмірлік дағдыларды қалыптастыру (Bilim Foundation) бағдарламасы іске асырылуда.

Жасөспірімдер мен жастардың денсаулығын сақтау және жақсарту үшін МСАК желісіндегі жастар денсаулық орталықтарының қызметі жетілдірілуде. Жасөспірімдер мен жастарға, сондай-ақ зорлық-зомбылық, қудалау (қорқыту) құрбандарына депрессия, өзіне-өзі қол жұмсау туралы ойлар бойынша кеңестер беріледі.

Өзіне-өзі қол жұмсаудың әрбір фактісі бойынша өзіне-өзі қол жұмсауға жеткізгені және оларға ықпал ететін себептер мен жағдайларды белгілегені үшін қылмыстық құқық бұзушылықтар құрамының болуына сотқа дейінгі тергеп-тексерулер жүргізіледі. 2016 – 2020 жылдары сотқа дейінгі тергеу нәтижелері бойынша мемлекеттік органдарға кәмелетке толмағандардың суицид жасауына ықпал еткен себептер мен жағдайларды жою жөнінде 632 ұсыныс енгізілді. Ұсыныстарды қарау қорытындысы бойынша білім беру органдарының 258 маманы және 96 медицина қызметкері тәртіптік жауапкершілікке тартылды.

Тұрақты негізде БАҚ, оның ішінде әлеуметтік желілер, суицидтік мінез-құлықты тікелей немесе жанама насихаттайтын заңсыз контентті анықтау және бұғаттау бойынша мониторинг жүргізіледі. 2016 – 2020 жылдары ІІМ интернет желісінде суицидті насихаттайтын 366 заңға қарсы материалдарды жойды.

Бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жатқан кәмелетке толмағандар арасында суицидтік мінез-құлықтың алдын алу бойынша жұмыстар жүргізілуде. ЛА-155/6 мекемесінің, сондай-ақ тергеу изоляторларының психологтары (тергеу және жазаны өтеу үшін мекемеге жолдаманы күту кезеңінде) жасөспірімдерге оқшаулау жағдайларына, әлеуметтік ортаға, ұстау режиміне бейімделуде, жазаны өтеу процесінде туындайтын дағдарысты, мазасыз және стресстік жағдайларды еңсеруде, кәмелетке толмағандар арасындағы тұлғааралық қатынастарды жақсартуда психологиялық көмек көрсетеді.

Мектеп психологтары мен МСАК медицина қызметкерлерін жасөспірімдер арасында суицид қаупін ерте анықтау, тәуекел тобындағы кәмелетке толмағандармен түзету жұмыстары бойынша оқыту курстары жүргізіледі.

Балалар мен жасөспірімдердің дене және психикалық денсаулығын қалыптастыруға, ата-аналар мен оқытушыларды балалар мен жасөспірімдердің психикасындағы тұрақсыздық белгілерін, қауіп төндіретін суицидтік мінез-құлқын тануға үйретуге бағытталған іс-шаралар жүзеге асырылады.

Қабылданған шаралар Қазақстандағы балалардың суицид көрсеткішін төмендетуге мүмкіндік берді. 2016 – 2020 жылдары 5-17 жас аралығындағы балалар арасында суицидтің 843 фактісі тіркелді, оның ішінде ұлдар – 543, қыздар – 300. 2020 жылы балалардың өзіне-өзі қол жұмсауының 144 фактісі тіркелді, бұл 2016 жылдың көрсеткішінен 17,7%-ға төмен.

Жасөспірімдердің денсаулығы

Қорытынды ескертулердің № 46, 47 тармақтары

Қазақстандық балалар мен жасөспірімдердің репродуктивті денсаулығы өзекті мәселе болып қалуда. 2020 жылы ерте жүктіліктің 3162 жағдайы тіркелді, оның ішінде 2777 жасөспірім қыз жүктілікті тоқтатты. Ерте жүктіліктің тіркелген жағдайларының саны 2017 жылмен салыстырғанда 1586 жағдайға немесе 33,4 %-ға төмендеді.

2020 жылы 15-тен 19 жасқа дейінгі жасөспірім қыздардың туу көрсеткіші осы жас тобында 1 000 туылғанға 23,17 құрап, 4,93 тармаққа немесе 17,5 % төмендеді. Дегенмен, жасөспірімдер арасында босану деңгейі жоғары болып қала береді. Қазақстандық жасөспірімдер арасында балалардың туу деңгейі дамыған елдерге қарағанда 5-6 есе жоғары.

ДСМ репродуктивті денсаулықты қорғау мәселелері бойынша тұрақты негізде ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізеді.

Ұрпақты болу денсаулығын сақтау мәселелері бойынша жастарды ақпараттандыру жөніндегі Ұлттық коммуникациялық стратегия мен медиажоспар іске асырылуда.

Барлық өңірлерде Жастардың денсаулық орталықтары (бұдан әрі – ЖДО) жұмыс істейді, олардың негізгі мақсаты денсаулықты сақтау және отбасын жоспарлау мәселелері бойынша білікті медициналық-психологиялық әлеуметтік және тегін медициналық-әлеуметтік көмек көрсету арқылы жасөспірімдер мен жастарды әлеуметтендіру үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету болып табылады.

Жасөспірімдердің денсаулығын сақтау және медицина қызметкерлері үшін ЖДО деңгейінде оларға қызмет көрсету ерекшеліктері бойынша арнайы біліктілік курстары тұрақты негізде өткізіліп тұрады.

ҚР ДСМ БҰҰ-ның Қазақстандағы халықтың қоныстануы саласындағы қорының (ЮНФПА) қаржылық және техникалық қолдауымен және Қазақ Дерматология және инфекциялық аурулар ғылыми орталығы мен қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығының белсенді жәрдемдесуімен shyn.kz. жобасын іске асырды. Сайтта Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы, БҰҰ-ның халық қоныстануы саласындағы қоры (ЮНФПА), БҰҰ-ның АИТВ/ЖИТС жөніндегі біріккен бағдарламасы (ЮНЭЙДС), БҰҰ Балалар Қоры (ЮНИСЕФ) әзірлеген сексуалдық және репродуктивтік денсаулық туралы заманауи ғылыми негізделген білім мен ұсынымдар орналастырылған. Жасөспірімдердің анонимді сұрау салу және жыныстық және репродуктивті денсаулықтың әртүрлі мәселелері бойынша тегін көмек алу мүмкіндігі бар.

Дүниежүзілік банк пен ЮНФПА-ның 2020 – 2021 жылдарға арналған Жастар денсаулық орталығының жұмысы үшін әдістемелік материал әзірлеу жөніндегі бірлескен жобасы іске асырылуда, ұрпақты болу денсаулығын сақтау саласында клиникалық хаттамалар, жасөспірімдер мен жастарға жеке және топтық психологиялық консультация беру алгоритмдері, жасөспірімдер, жастар мен ата-аналар үшін ұрпақты болу денсаулығын сақтау мәселелері бойынша ақпараттық материалдар әзірленуде.

Жоба шеңберінде 11 клиникалық хаттама, репродуктивті, психологиялық, әлеуметтік және құқықтық бағыттағы кеңес берудің 11 алгоритмі, операциялық стратегия, құрылымдық органограмма әзірленді. ЖДО институционалдық даму стратегиясы әзірленді.

Қоршаған ортаның жай-күйі

Қорытынды ескертулердің № 48, 49 тармақтары

Арал теңізі

Арал теңізінің құрғаған табанында шаң мен тұздың көтеріліп таралу проблемасын шешу мақсатында Қазақстан бөлігінде соңғы 25 жылда 183 мың гектар алқапқа сексеуіл ағаштары отырғызылды. Жыл сайын Қызылорда облысының облыстық бюджетінен бөлінген қаражатқа Арал теңізінің құрғаған түбіне 6500 гектар жерге сексеуіл отырғызылады.

Оңтүстік Корея Республикасымен бірлесіп "Арал теңізінің құрғаған түбінде фитолесомелиоративтік жұмыстар жүргізу" жобасы іске асырылды. 2018 – 2020 жылдар кезеңінде 13,3 мың гектар жерге 5 млн сексеуіл көшеттері отырғызылды.

"Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау" (бұдан әрі – САРАТС-2) жобасы жобасының екінші фазасы іске асырылуда. Ол 8 компоненттен тұрады (I кезеңде – 6 компонент, II кезеңде – 2). Жобаның бірінші кезеңі: 1) Қызылорда су торабының сол жағалау-реттеуші шлюзін қалпына келтіру; 2) Қазалы және Қармақшы аудандарында қорғау бөгеттерін салу; 3) Қорғанша және Тұрымбет учаскелерінде Сырдария өзенінің арнасын түзету; 4) Қазалы ауданы Бірлік ауылының маңында автожол көпірін салу; 5) Қамыстыбас және Ақшатау көлдерінің жүйелерін қалпына келтіру; 6) Арал ауданындағы Қамыстыбас балық питомнигінің Тастақ ауылындағы су тоғандарын қайта жаңарту және кеңейту. Кіші жобалар бойынша ТЭН пысықтау: 1) Арал теңізінің солтүстік бөлігін реконструкциялау (бір деңгейлі немесе екі деңгейлі нұсқа); 2) Сырдария өзені бассейнінің қазақстандық бөлігінде су ресурстарын басқарудың жұмыс орталығын салу және жабдықтау. Дүниежүзілік банктің қарызын тарту рәсімдерінің ұзаққа созылуына байланысты, Қазақстан Рреспубликасы Үкіметі республикалық бюджет есебінен (Дүниежүзілік Банктің қарызынсыз) САРАТС-2 жобасының I кезеңінің 4 компонентін іске асыруды бастау туралы шешім қабылдады. Бұл ретте, оның 3 компонентін (Қармақшы, Қазалы аудандарында қорғаныс бөгеттерін нығайту, Жалағаш ауданының Қорғанша және Тұрымбет учаскелерінде өзен арнасын түзету және Қызылорда су торабын кешенді жөндеу) "Әлеуметтік-экономикалық дамудың 2019 – 2022 жылдарға арналған кешенді жоспары" жол картасы аясында, ал 1 компонентін (Қазалы ауданы Бірлік ауылының маңында көпір салу) Өңірлерді дамыту бағдарламасы шеңберінде іске асыру жоспарлануда.

САРАТС-2 жобасының 6 компонентінің 4-еуі республикалық бюджет есебінен іске асырылатындықтан, Дүниежүзілік банк жүргізілген талқылаулар мен консультациялар негізінде Сырдария өзені бассейнінің қазақстандық бөлігін және Солтүстік Арал теңізін кешенді дамыту бойынша жаңа тәсілді ұсынды, сондай-ақ өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуын жақсарту үшін қосымша компоненттерді қоса отырып, САРАТС-2 жобасының атауын "Арал теңізінің солтүстік бөлігін өңірлік дамыту және қалпына келтіру жобасына" өзгерту ұсынылды.

Жоба алдын ала жалпы құны 190 млн АҚШ доллары 3 компоненттен тұрады. Бірінші компонент – "Су шаруашылығы инфрақұрылымын жетілдіру және Сырдария өзенінің САТ бассейнінде (Солтүстік Арал теңізі) гидрологиялық режимді жақсарту" - сомасы 120 млн АҚШ доллары. Екінші компонент – "Қызылорда облысының орнықты экономикалық, әлеуметтік және экологиялық қызметті қолдау" - сомасы 60 млн АҚШ доллары. Үшінші компонент – "Ақпараттық базаны және су ресурстарын басқаруды, өңірлік жоспарлауды және жобаны басқаруды жетілдіру" - сомасы 10 млн АҚШ доллары.

2020 жылғы 15 шілдеде ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі мен Дүниежүзілік Банк арасында Дүниежүзілік Банк сарапшыларымен 1,5 млн АҚШ доллары сомасына әзірленген "Арал теңізінің солтүстік бөлігін өңірлік дамыту және қалпына келтіру жобасының" ТЭН әзірлеуге грант туралы келісімге қол қойылды, 2020 жылғы 15 желтоқсанда грант туралы келісім күшіне енді.

Бүгінгі таңда ҚР ЭГТРМ осындай жобаларды әзірлеуге мамандандырылған халықаралық компанияларды іріктеу жұмыстарын жүргізуде.

Семей сынақ полигоны

Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің "Қазақстан Республикасының Ұлттық ядролық орталығы" РМК "Бұрынғы Семей сынақ полигонының қауіпсіздігін қамтамасыз ету" бағдарламасын іске асыруда.

2020 жылы Семей сынақ полигонын (бұдан әрі – ССП) экологиялық тексеру жалғастырылды. Полигон аумағының 88,8 % (16 252,9 км2) зерттелді, оның жалпы ауданы 18 311,4 км2 құрайды.

Жүргізілген зерттеу нәтижелері бойынша 2020 жылы зерттелген ССП аумағының басым бөлігінде табиғи орта объектілеріндегі радионуклидтердің болуы рұқсат етілген деңгейде болады және зерттелетін аумақтың Батыс және оңтүстік-шығыс бөліктеріндегі радиоактивті ластанудың екі учаскесін қоспағанда, ядролық қаруды сынау салдарын жою жөніндегі іс-шараларды жүргізу қажет емес. Радиациялық ластанған учаскелердің жалпы ауданы 691 км2 құрайды, бұл жалпы зерттеу алаңының 37 % құрайды. Халық үшін радиациялық қауіп төндіретін осы учаскелерде ядролық сынақтардың салдарын жою және қолжетімділікті шектеу жөніндегі іс-шараларды жүргізу жоспарлануда.

2021 жылы ССП-ның барлық аумағын кешенді тексеруді аяқтау жоспарлануда.

Үкіметтің 2014 жылғы 17 сәуірдегі № 362 қаулысымен бекітілген Бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау шараларын жетілдіру жөніндегі іс-шаралар жоспары іске асырылды. ССП-дағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарға берілетін жеңілдіктер мен өтемақылардың мөлшері ұлғайтылды.

"Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы" Заңның 13-бабына сәйкес осы заңда айқындалған радиациялық қауіпті аумақтарда тұратын халықтың қосымша еңбекақы және жыл сайынғы ақы төленетін қосымша демалыс алуға құқығы бар.

2019 жылы СЯСП аумағында инфрақұрылымды сауықтыру және дамыту жөніндегі ұзақ мерзімді іс-шаралар жоспары бекітілді.

2021 жылы Семей қаласында Ядролық медицина және онкология орталығы ашылды. Орталық онкологиялық ауруларды дер кезінде анықтауға және емдеуге мүмкіндік береді. Орталықта жоғары білікті қызметкерлер жұмыс істейді, заманауи диагностикалық жабдық пен аппаратура орнатылды.

Балаларды психотроптық заттарды заңсыз пайдаланудан қорғауға арналған шаралар (33-бап)

2016 жылдан бастап 2020 жылды қоса алғанда кәмелетке толмағандар арасында алкоголизм мен нашақорлықтың таралу көрсеткіштерінің қысқаруының оң үрдісі байқалады. Кәмелетке толмағандар арасында алкогольді тұтыну көрсеткіші тиісті жастағы 100 мың тұрғынға шаққанда 2016 жылғы 9,1-ден 2,3 жағдайға дейін 4 есеге дерлік азайды. "Психотроптық белсенді заттарды пайдаланудан туындаған психикалық және мінез-құлықтық бұзылу" диагнозы алғаш рет белгіленген балалар санының көрсеткіші (нашақорлық көрсеткіші) 2016 жылғы 2,8-ден 2020 жылы 100 мың кәмелетке толмаған тұрғынға шаққанда 1,2 жағдайға дейін 3,4 есеге төмендеді.

Қазақстанда балалардың психикалық белсенді заттарды қолдану жағдайы статистиканың біршама төмендеуіне қарамастан бұрынғысынша өткір.

Кәмелетке толмағандардың, сондай-ақ ересектердің нашақорлық пен уытқұмарлық мәселелері бойынша хабардар болуын арттыру мақсатында осы салада халықты ағартуға бағытталған шаралар жүзеге асырылады.

Республиканың барлық өңірінде жасөспірімдер мен жастар арасында есірткінің, әсіресе синтетикалық есірткінің жаңа түрлерінің адам организміне зиянды әсері, сондай-ақ салауатты өмір салтын жүргізуге ынталандыру тақырыбында үнемі ақпараттық жұмыс жүргізіледі.

Жалпы білім беретін мектеп оқушылары арасында есірткіге қарсы интерактивті сабақтар өткізіледі. 2016 жылдан бастап ел мектептерінде темекіге, алкогольге және есірткіге тәуелділікке тарту тәуекелдерін анықтау бойынша компьютерлік бағдарламаларды қолдану жүзеге асырылуда.

Есірткіні пайдалануға тартылған жасөспірімдерге көмек көрсетуде, сондай-ақ салауатты өмір салтын насихаттауда арнайы оңалту мекемелерін, нашақорлардың өзара көмек клубтарын құратын, "дөңгелек үстелдер", семинарлар өткізетін, арнайы әдебиеттер шығаратын ҮЕҰ белсенді рөл атқарады.

Әлеуметтік қамсыздандыру, бала күтімі жөніндегі қызметтер мен мекемелер (26-бап және 18-баптың 3-тармағы)

Өмір сүру деңгейі (27-баптың 1-3-тармақтары)

Қорытынды ескертулердің № 50, 51 тармақтары

Қазақстанда баланы (балаларды) тәрбиелеп отырған отбасылар мен заңды өкілдерге Қазақстан заңнамасында белгіленген тәртіппен әлеуметтік қолдау көрсету арқылы қолдау көрсетіледі. Баласы (балалары) бар отбасыларды және баланы (балаларды) тәрбиелеп отырған заңды өкілдерді қолдаудың кешенді моделі мемлекеттік жәрдемақылар, әлеуметтік төлемдер, ақшалай төлемдер жүйесін, сондай-ақ жұмыспен қамтуға жәрдемдесу жөніндегі шараларды, салық салу кезіндегі жеңілдіктерді қамтиды.

Балалы отбасыларға берілетін жәрдемақылар

"Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы" 2005 жылғы 28 маусымдағы № 63 Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жәрдемақылардың мынадай түрлері көзделген:

1) бала тууға байланысты тағайындалатын және төленетін біржолғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан әрі – бала туғанда берілетін жәрдемақы);

2) бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты тағайындалатын және төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан әрі – бала күтімі жөніндегі жәрдемақы);

3) бірге тұратын төрт және одан да көп кәмелетке толмаған балалары, оның ішінде кәмелеттік жасқа толғаннан кейін білім беру ұйымдарын бітіретін уақытқа дейін (бірақ жиырма үш жасқа толғанға дейін) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында күндізгі оқу нысаны бойынша оқитын балалары бар көп балалы отбасыларға тағайындалатын және төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан әрі – көп балалы отбасыға жәрдемақы);

4) "Алтын алқа", "Күміс алқа" алқаларымен наградталған немесе бұрын "Батыр Ана" атағын алған, І және ІІ дәрежелі "Ана даңқы" ордендерімен наградталған көп балалы аналарға тағайындалатын және төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан әрі – көпбалалы анаға берілетін жәрдемақы);

5) мүгедек баланы (мүгедек балаларды) тәрбиелеп отырған анаға немесе әкеге, бала асырап алушыға, қорғаншыға (қамқоршыға) тағайындалатын және төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан әрі – мүгедек баланы тәрбиелеушіге берілетін жәрдемақы);

6) бала кезінен бірінші топтағы мүгедектің күтіміне байланысты тағайындалатын және төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан әрі – бала кезінен бірінші топтағы мүгедектің күтіміне байланысты жәрдемақы).

Бала туғанда берілетін жәрдемақы отбасының табысына қарамастан, барлық босанған әйелдерге (жұмыс істейтіндерге де, жұмыс істемейтіндерге де) төленеді. Жәрдемақы мөлшері баланың туу кезектілігіне байланысты болады (бірінші, екінші, үшінші балаға – 38,0 АЕК, төртінші және одан көп балаға – 63,0 АЕК)

2020 жылы 430,7 мың адам 52,3 млрд теңге сомасына бала туғанда берілетін жәрдемақы алды.

Сондай-ақ, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан жұмыс істейтін аналар үшін жүктілік және босану бойынша төлем көзделген, оның мөлшері әйелдің соңғы 12 айдағы орташа айлық табысына байланысты. 2020 жылы мұндай төлемнің орташа мөлшері 498,7 мың теңгені құрады, олардың адресаттары жалпы сомасы 96,4 млрд теңге сомасына 203,2 мың адам болды.

Бала күтімі бойынша жәрдемақы отбасының табысына қарамастан, жұмыс істейтін және жұмыс істемейтін аналарға төленеді.

Жұмыс істемейтін әйелдер үшін бұл жәрдемақы отбасында туған және тәрбиеленетін балалардың санын ескере отырып, сараланған мөлшерде төленеді. 2020 жылы жәрдемақы мөлшері 5,76 АЕК-тен (бірінші бала) 8,90 АЕК-ке дейін (төртінші бала) құрады. 2020 жылы бұл жәрдемақыны 31,7 млрд теңге сомасына 121 мың адам алды.

Сондай-ақ, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан жұмыс істейтін аналар үшін соңғы 2 жылдағы орташа айлық табыстың 40 % мөлшерінде 1 жасқа дейінгі бала күтімі бойынша төлем көзделген. Осы төлемдердің орташа мөлшері 2020 жылы 32 055 теңгені құрады, оларды жалпы сомасы 106,4 млрд теңгеге 501,6 мың адам алды.

Бұдан басқа, мемлекет әйелдерге әлеуметтік төлемді есептеу кезінде ескерілген орташа айлық табыстың 10 % мөлшерінде міндетті зейнетақы жарналарын субсидиялайды. Бұл әйел бала күтімі бойынша демалыста болған кезеңде зейнетақы жинақтарының үзілмеуі үшін жасалады.

Ата-аналардың баланы (балаларды) тәрбиелеу жөніндегі өз міндеттерін орындауына тиісінше көмек көрсету үшін Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде мынадай жеңілдіктер мен ата-аналарды еңбек қызметінде қорғау көзделген: жүкті әйелдерді бұрынғы жұмысындағы орташа жалақысынан төмен емес ақы төлей отырып, зиянды өндірістік факторлардың әсерін болғызбайтын басқа жұмысқа уақытша ауыстыру (44-бап), үш жасқа дейінгі балалары, болған кезде жұмыскердің еңбекке уақытша қабілетсіздігі және демалыста болуы кезеңінде, жалғызілікті аналармен еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзу мүмкіндігін шектеу (54-бап), Жұмыс берушінің әйелдерді және жеті жасқа дейінгі балалары бар басқа да адамдарды және Он алты жасқа дейінгі мүгедек балаларды тәрбиелеп отырған қызметкерлерді жазбаша келісімінсіз түнгі уақытта жұмысқа тартуға құқығы жоқ (76-бап) және т. б.

Көпбалалы отбасына жәрдемақы төрт және одан да көп бірге тұратын кәмелетке толмаған балалары бар отбасыларға төленеді. 2020 жылы жәрдемақы мөлшері 16,03 АЕК-тен (төрт балаға) 28,06 АЕК-ке дейін (жеті балаға) құрады. Сегіз және одан да көп бала тәрбиелеп отырған отбасыларға – әрбір балаға 4 АЕК. 2020 жылы бұл жәрдемақыны жалпы сомасы 236,2 млрд теңгеге орта есеппен 392,4 мыңнан астам отбасы алды.

5 және одан да көп бала туып, оларды 18 жасқа дейін тәрбиелеген аналар 53 жасында зейнетке шығуға құқылы.

Көпбалалы анаға берілетін жәрдемақы өмір бойы болып табылады және оның табысына қарамастан тағайындалады. Жәрдемақы мөлшері 6,4 АЕК-ті құрайды. 2020 жылы бұл жәрдемақыны 49,1 млрд теңге сомасына орта есеппен 232,3 мың адам алды. "Алтын алқа" және "Күміс алқа" алқаларымен марапатталған көпбалалы аналар да бірқатар салықтар мен мемлекеттік баждарды төлеуден босатылды.

Мүгедек баланы тәрбиелеушіге берілетін жәрдемақы ай сайын мүгедек баланы тәрбиелеп отырған ата-аналарға, қамқоршыларға және бала асырап алушыларға 1,4 АЕК мөлшерінде ол кәмелетке толғанға дейін төленеді. 2020 жылы бұл жәрдемақыны жалпы сомасы 49,6 млрд теңгеге орта есеппен 89,5 мың отбасы алды.

ЖАО-дың шешімі бойынша үйде оқитын мүгедектігі бар балалардың ата-аналарына және өзге де заңды өкілдеріне оқытуға жұмсаған шығындарын өндіріп алу ұсынылады. 2020 жылы көмектің бұл түрін 14,2 мың отбасы жалпы сомасы 800,5 млн теңгеге алды, бұл ретте орташа мөлшері айына 4,7 мың теңгені құрады.

Бала кезінен бірінші топтағы мүгедектің күтіміне байланысты жәрдемақы ай сайын ата-аналарға, қамқоршыларға және асырап алушыларға 1,4 АЕК мөлшерінде төленеді. Отбасында бала кезінен бірінші топтағы екі және одан да көп мүгедек тұрған жағдайда, бала кезінен бірінші топтағы мүгедектің күтіміне байланысты жәрдемақы олардың әрқайсысына тағайындалады және төленеді.

Жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды тәрбиелеп отырған отбасыларды қолдау

"Ең төмен әлеуметтік стандарттар және олардың кепілдіктері туралы" 2015 жылғы 19 мамырдағы № 314-V Қазақстан Республикасының Заңының 28-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 10 қыркүйектегі № 557 бұйрығы қабылданды, онда "Отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа) берілген жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету" әлеуметтік стандартының нормалары мен нормативтері бекітілді.

Осы стандартқа сәйкес жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды тәрбиелеп отырған отбасыларға мынадай қолдау түрлері көрсетіледі.

Патронат тәрбиешілерге берілген баланы (балаларды) асырап-бағуға ақшалай қаражат мектепке дейінгі жастағы бір бала үшін – айына 6 АЕК; мектеп жасындағы бір бала үшін тамақтануға – 7 АЕК; бір бала үшін киім-кешек, аяқ киім және жұмсақ мүкәммал – айына 3 АЕК төленеді.

Қорғаншыларға немесе қамқоршыларға берілген жетім баланы (жетім балаларды) және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы (балаларды) күтіп-бағуға айына 10 АЕК мөлшерінде жәрдемақы төленеді.

Жетім баланы және (немесе) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы асырап алушыға 75 АЕК мөлшерінде біржолғы ақшалай төлем белгіленген.

Бала асырап алушы ата-аналарға ай сайын 10 АЕК мөлшерінде ақшалай қаражат төленеді.

Табысы аз отбасыларды қолдау

"Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы" 2001 жылғы 17 шілдедегі № 246 Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жан басына шаққандағы орташа табысы кедейлік шегінен аспайтын Қазақстан Республикасы азаматтарының, қандастарының, босқындардың, шетелдіктердің және Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамдардың атаулы әлеуметтік көмек (бұдан әрі – АӘК) алуға құқығы бар. Қазақстан бойынша кедейлік шегінің мөлшерін орталық атқарушы орган мемлекеттің экономикалық мүмкіндіктеріне қарай пайыздық мәнде орта есеппен жан басына шаққандағы ең төмен күнкөріс деңгейінің шамасы негізінде айқындайды.

Есепті кезеңде АӘК көрсету тәсілдері үш рет өзгерістерге ұшырады (2018 жылғы 1 қаңтар, 2019 жылғы 1 сәуір және 2020 жылғы 1 қаңтар). АӘК төлеуге бағытталатын бюджет шығыстарының көлемі 18,8 есе – 2017 жылғы 13 млрд теңгеден 2019 жылы 244,5 млрд теңгеге дейін, ал алушылар саны – 95 есе, оның ішінде балалар – 81,6 есе өсті. 2020 жылы АӘК 184,7 мың отбасына немесе 936,2 мың адамға тағайындалды.

2020 жылы COVID-19 коронавирустық инфекциясының пандемиясына байланысты енгізілген карантиндік шаралардың салдарын жою мақсатында 4,5 миллионнан астам адам ең төменгі жалақы мөлшерінде (42,5 мың теңге) әлеуметтік төлем алды.

2020 жылғы 1 қаңтардан бастап табысы аз отбасылар қатарындағы 1 жастан 18 жасқа дейінгі балалар үшін кепілдендірілген әлеуметтік топтама енгізілді, ол оқу орны бойынша тегін тамақтануды, қалалық қоғамдық көлікте жеңілдікпен жүруді, мектеп формасымен және керек-жарақтармен қамтамасыз етуді, мектеп жасына дейінгі балалар үшін – балаларға азық-түлік жиынтықтарымен және тұрмыстық химия тауарларымен қамтамасыз етуді көздейді. 2020 жылы кепілдендірілген әлеуметтік топтамамен 403,4 мың бала қамтылды.

VIII. БІЛІМ БЕРУ, БОС УАҚЫТ ЖӘНЕ МӘДЕНИ ІС-ШАРАЛАР

Кәсіптік даярлау мен кәсіптік бағдарлауды қоса алғанда, білім алу құқығы (28-бап)

Білім беру сапасына сілтеме жасай отырып, білім беру мақсаттары (29-бап)

Қорытынды ескертулердің № 52, 53 тармақтары

Қазақстанда білім беру саласындағы мемлекеттік әлеуметтік саясаттың маңызды қағидаты баршаның сапалы білім алу құқықтарының теңдігі болып табылады.

Есепті кезеңде барлығына білім берудің қолжетімділігі мен сапасын арттыру бойынша жұмыс жалғастырылды.

"Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Мемлекет Қазақстан азаматтарының мемлекеттік білім беру ұйымдарында мектепке дейінгі тегін оқытуды (бес жастан бастап 1-сыныпқа қабылдауға дейін), бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім алуын қамтамасыз етеді. Әскери, арнаулы оқу орындарында алатын білімді қоспағанда, егер Қазақстан азаматы осы деңгейлердің әрқайсысында бірінші рет білім алатын болса, мемлекет мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес конкурстық негізде тегін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуды қамтамасыз етеді.

Қазақстанда тұрақты тұратын, сондай-ақ отбасын біріктіру мақсатында Қазақстанға келген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен мектепалды, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім алуға Қазақстан азаматтарымен тең құқықтары бар.

Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамдарға әскери, арнаулы оқу орындарын қоспағанда, егер олар осы деңгейлердің әрқайсысында бірінші рет білім алатын болса, мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес конкурстық негізде тегін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуға құқық беріледі (2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III Қазақстан Республикасының Заңының 8-бабы).

"Босқындар туралы" Заңның 16-бабында босқын мәртебесін алғысы келетін балаларға және ата-анасыз немесе өзге де заңды өкілдерсіз келген босқын балаларға, оның ішінде ата-анасы немесе отбасының басқа мүшелері табыла алмайтын жағдайларда, Қазақстан Республикасының Бала құқықтары туралы заңнамасына сәйкес ата-анасының қамқорлығынсыз қалған Қазақстандағы басқа балалар сияқты білім алуға да осындай қорғау және қолжетімділік беріледі деп көзделген.

Алайда, Қазақстан заңнамасында Қазақстан аумағына уақытша келетін шетелдіктердің, адам саудасы құрбандарының және (немесе) пана іздеушілердің (құжаттары мен тіркеуі жоқ пана іздеушілердің, босқындардың, еңбекші көшіп-қонушылардың балалары) балаларына білім беру қарастырылмаған. Өмірлік қиын жағдайдағы балаларды қолдау орталығы (бұдан әрі – ӨҚЖБҚО) мен жасөспірімдерді бейімдеу орталығы (бұдан әрі ЖБО) балалардың осы санатына өз қызметтерін ұсынуға заңды құқықтарға ие емес. Бұл проблема жүйелі болып табылады, көптеген жылдар бойы шешілмеді.

Халықаралық көші-қон ұйымына (бұдан әрі – ХКҰ) 2020 жылы жүргізілген зерттеу барысында Қазақстанның 12 өңірінде тиісті түрде ресімделген көші-қон құжаттамасы жоқ (Ресей, Моңғолия, Өзбекстан, Молдова, Тәжікстан және т.б.) 1000-нан астам бала анықталды. Бұл балалар әртүрлі себептермен, соның ішінде пандемияға байланысты өз елдеріне бара алмады және оқумен қамтылмады.

Сонымен қатар, ХКҰ 2017 жылдан бастап 2020 жылға дейінгі кезеңде Қазақстан аумағында адам саудасының құрбаны болған 15 баланы (2004 жылдан бастап – 198 бала) анықтады.

Адам құқықтары саласында одан әрі шаралар қабылдау мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің 9 маусымдағы № 597 Жарлығымен Қазақстан Үкіметіне басқалармен қатар адам саудасы құрбандарының құқықтарын қамтамасыз етуді көздейтін Адам құқықтары саласындағы бірінші кезектегі шаралар жоспарын бекіту тапсырылды.

Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің 2021 жылғы 28 маусымдағы тапсырмасымен Қазақстан аумағына уақытша келетін шетелдіктердің, дам саудасының құрбандарының және (немесе) пана іздеушілердің балаларына білім беру жөніндегі мәселені шешу ерекше бақылауға алынды.

Жоғарыда баяндалғанға байланысты және Бала құқықтары туралы конвенцияның негізінде "Білім туралы" (8, 47-баптар), "Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы" (10-бап) Қазақстан Республикасының заңдарына уәкілетті органдар оларға не олардың ата-аналарына немесе өзге де заңды өкілдеріне қатысты процестік шешім қабылдағанға дейін қылмыстық істер бойынша күдіктілерді немесе айыпталушыларды қоспағанда, Қазақстан Республикасында уақытша болатын шетелдіктердің білім алу құқығын қамтамасыз ету жөніндегі нормаларды енгізу жөнінде шаралар қабылданатын болады.

Мектепке дейінгі тәрбие және білім беру

Есепті кезеңде Қазақстанда мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды дамыту білім беру жүйесін жаңғыртудың басым бағыттарының біріне айналды.

2020 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша республикада 10 650 мектепке дейінгі ұйым жұмыс істеді, оның ішінде балабақшалар – 6959 бірлік, шағын орталықтар – 3691 бірлік (4497). Мектепке дейінгі ұйымдардың контингенті 885 033 адамды құрады.

Мектепке дейінгі білім беруді дамытудағы басымдық мемлекеттік-жекешелік әріптестік болып табылады. Елдегі мектепке дейінгі ұйымдардың 43 %-ы (4570 бірлік) жекеменшік болып табылады, бұл 2016 жылғы көрсеткіштен (24,8 %) 18,2 %-ға жоғары. 3-6 жастағы балаларды мектепке дейінгі біліммен қамту 98,7 % құрады.

Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру кезеңінде елдегі мектепке дейінгі ұйымдар желісі 1749 бірлікке ұлғайды (2019 жылы – 10 583 бірлік, 2015 жылы – 8 834 бірлік). Тиісінше, 3 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту 16,9 %-ға артты (2019 жылы – 98,5 %, 2015 – 81,6 %).

2020 жылы 3 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі біліммен 100 % қамту еліміздің 12 өңірінде: Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Жамбыл, Қарағанды, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында және Шымкент қаласында қамтамасыз етілді.

Мектепке дейінгі мекемелердің кадрлық құрамының оң динамикасы байқалады. "Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту" мамандығы бойынша жоғары және техникалық кәсіптік білімі бар мектепке дейінгі ұйымдардың педагог қызметкерлерінің үлесі жыл сайын өсіп келеді. 2016 – 2020 жылдар кезеңінде ол 35,1 %-дан 55,3 %-ға дейін 20 %-ға ұлғайды.

Мектепке дейінгі сапалы тәрбие мен оқуға тең қол жеткізуді қамтамасыз ететін жаңа тәсілдер мен тиімді нысандар ретінде мектепке дейінгі ұйымдардың штатында ата-аналардың қажеттіліктерін ескере отырып, үй жағдайында мектепке дейінгі ұйымдармен қамтылмаған балаларды күтіп-бағу және дамыту үшін "әлеуметтік бала күтуші" штат бірлігі көзделеді.

Мектепке дейінгі білім беру жүйесі ішіндегі бәсекелестікті арттыру тетіктерінің бірі қаржыландырудың ваучерлік жүйесі болады.

Сонымен қатар, елімізде балалардың демографиялық өсуінің сақталуына байланысты кезектілік проблемасы өзекті болып қалуда. Мектепке дейінгі мекемелерге түсу үшін кезекте 364 206 бала тұр, оның ішінде қалалық жерлерде – 288 155, ауылдық жерлерде – 76 051. 3 жастан 6 жасқа дейінгі балалар саны – 58 381 (16 %).

ҚР БҒМ мәліметінше, республикада 4229 бала, 335 топ контингенті бар 42 арнайы балабақша жұмыс істейді. 217 мектепке дейінгі ұйымдарда 534 арнайы топ құрылып, онда 8229 бала қамтылған. Еліміздің жеті өңірінде: Ақмола, Алматы, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Түркістан облыстарында мектепке дейінгі арнайы мекемелер желісі жоқ.

Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру

2020 жылы бастауыш біліммен қамтудың таза коэффициенті талдау кезеңінде ең жоғары көрсеткішке (99,8) жетті, қыздар бойынша бұл көрсеткіш 98,1-ден 99,9-ға дейін, ал ұлдар бойынша 99,5-тен 99,6-ға дейін өсті. Талдау кезеңінде орта біліммен қамтудың жалпы коэффициенті 104,6-дан 105,9-ға дейін ауытқып тұрады. 2020 жылы ол қыздар бойынша 105,4 және ұлдар бойынша 105,5 құрады.

Жалпы білім беретін мектептер педагогтерінің санында (319 167-ден 366 666-ға дейін), сондай-ақ жалпы білім беретін мектептердегі оқушылар санында (2 930 583-тен 3 483 347-ге дейін) оқушылардың педагогтерге арақатынасының өзгермеген шамасында оң динамика байқалады – 9.

Коронавирустық инфекцияның пандемиясына байланысты карантиндік шараларға байланысты бастауыш сынып оқушыларының 60 %-ы 2020 – 2021 оқу жылының басында кезекші сыныптарда оқыды. 2,6 миллионға жуық оқушы оқу жылын мектептер өздері таңдаған отандық білім беру платформаларын қолдана отырып, қашықтықтан бастады. Республикалық "Балапан" және "Ел Арна" телеарналарында білім алу үшін қосымша құрал қызметін атқаратын телесабақтарды тарату ұйымдастырылды.

2020 жылғы 1 қыркүйектен бастап мемлекеттік қалалық толық жиынтықты жалпы білім беретін 1584 күндізгі мектепте жан басына нормативтік қаржыландыруды толық ауқымды енгізу жүргізілді, бұл толық жиынтықты мектептердің жалпы санының 34,1 %-ын құрайды (4 643). Осы мақсаттарға 2020 жылы мемлекеттік бюджеттен 336,0 млрд теңге бөлінді, бұл өткен жылмен салыстырғанда 34,2 %-ға жоғары. Бұл ретте мектеп бюджеті орта есеппен 20 %-ға ұлғайды. Жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыруды енгізу қаржы ресурстарын бөлу кезінде субъективті факторлардың әсерін едәуір төмендетуге, білім беру ұйымдарының экономикалық қорғалуын және олардың бөлінген қаражатты тиімді және ұтымды пайдалануға мүдделілігін арттыруға мүмкіндік берді.

Барлық бала үшін білім беру және кәсіптік даярлау саласында ақпарат пен материалдардың қолжетімділігін қамтамасыз ету.

Білім беру ұйымдарын оқулықтармен, оқу-әдістемелік кешендермен және оқу-әдістемелік құралдармен, оның ішінде электрондық оқулықтармен қамтамасыз ету тәртібі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 28 қаңтардағы № 91 бұйрығымен бекітілген. Білім беру ұйымдарының кітапхана қорын оқулықтармен және оқу-әдістемелік кешендермен, оның ішінде электрондық оқулықтармен қамтамасыз ету, Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру деңгейлері үшін әрбір 5 жыл сайын және арнайы білім беру ұйымдары үшін әрбір 6 жыл сайын сатып алу және республикалық бюджет қаражаты есебінен білім алушылар контингентіне сәйкес қажетті мөлшерді жыл сайын қосымша сатып алу.

"Білім туралы" Заңның 47-бабына сәйкес әлеуметтік мәртебесіне қарамастан, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілері жергілікті және республикалық бюджеттердің қаражаты есебінен білім беру органдары оқу жылына болжайтын көлемде тегін оқулықтармен, ОӘК-мен және оның ішінде электрондық оқулықтармен қамтамасыз етіледі.

Оқулықтарды әзірлеу сапасын арттыру үшін оқулықтардың авторларына қойылатын талаптар күшейтілді, олар оқулықтарды дайындау және сараптамадан өткізу бойынша курстардан өту сертификатының болуын көздейді.

Жоғары білімнің қолжетімділігі

Жоғары білімді жалпы орта немесе техникалық және кәсіптік немесе орта білімнен кейінгі білімі бар азаматтар алады. "Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы № 600 бұйрығына сәйкес әрбір азамат конкурстық негізде тегін жоғары білім алуға құқылы.

Жоғары білімге қол жеткізу саясаты бойынша негізделген басқарушылық шешімдер қабылдауға ықпал ететін табысы аз отбасылардан шыққан балалардың, жетім балалардың мониторингі бойынша статистикалық деректер жүйесі әзірленді және енгізілді. ЖОО практикасына аз қамтылған студенттерге ректорлық гранттар беру енгізілді, сондай – ақ аз қамтылған отбасылардан шыққан студенттерді қолдаудың мемлекеттік шаралары-әлеуметтік стипендиялар, тұрғын үй, тегін жол жүру ақысын өтеу және т. б. әзірленді.

Шетелдік азаматтарды білім беру гранты негізінде бөлінген квота бойынша мемлекетаралық келісімдер негізінде құрылған және аккредиттеуден өткен жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің (бұдан әрі – ЖЖОҚБ) халықаралық білім беру бағдарламаларына қабылдау жүргізіледі. Шетелдік азаматтарды ЖЖОКБ-ға ақылы негізде оқуға қабылдау ЖЖОКБ-ның қабылдау комиссиялары өткізетін әңгімелесу нәтижелері бойынша күнтізбелік жыл ішінде жүзеге асырылады.

Инклюзивті және арнайы білім беру

Қазақстанда инклюзивті білім беруді дамыту бойынша жоспарлы жұмыс жүргізілуде, оның негізгі қағидаты ерекше білім беру қажеттіліктері бар баланың тиісті жағдайлар жасалған кезде жалпы білім беру ортасында дені сау құрдастарымен бірлесіп оқуға құқығы болып табылады.

2020 жылдың соңында ерекше білім беру қажеттіліктері бар мектеп жасындағы балалардың саны 107 348 құрады, оның ішінде 41581 (38,7 %) инклюзивті білім берумен қамтылған (2015 жылдың соңында – 25,95 %). 2020 жылы барлығы 5214 мектепте инклюзивті білім беру үшін жағдай жасалған, бұл мектептердің 74,9 %-ын құрайды. 2015 жылдың соңында бұл үлес 44,7 %-ды құрады.

2021 жылы Қазақстанда инклюзивті білім беруді одан әрі дамытуға бағытталған Заң қабылданды. Заң бұрын жұмыс істеп тұрған нормативті құқықтық актілердің екпінін инклюзивті білім берудің "медициналық" моделінен "әлеуметтік-педагогикалық" моделіне ауыстыруға мүмкіндік береді.

2020 жылы білім берудің барлық деңгейлеріндегі білім беру қызметкерлерінің үлгілік штатына жалпы білім беру процесінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаға педагогикалық қолдау көрсетуге арналған ассистент-педагог бірлігін енгізу елеулі өзгеріс болды.

Инклюзивті білім беруді дамытуда қоғамдық ұйымдар үлкен рөл атқарады. "Болашақ" корпоративтік қоры "Әрбір бала мектепке лайық" жобасын іске асыру шеңберінде ЖАО-ның көмегімен 2015 – 2020 жылдар кезеңінде еліміздің 17 өңірінде жалпы білім беретін мектептер жанынан 41 инклюзияны қолдау кабинеті ашылды, оларда аутизмі және басқа да ерекше білім беру қажеттіліктері бар 400-ден астам балаға қажетті психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетіледі. "Дара" жекеменшік қоры "Самұрық Транс" ЖШС-мен бірлесіп, республика өңірлерінде ЕББҚ балаларды қолдау үшін 70 психологиялық-педагогикалық түзету кабинеттерін және жалпы білім беретін мектептер жанынан 20 ресурстық орталық ашты.

Қосымша білім беру

Қазақстанда балаларға қосымша білім беру білім беру кеңістігінің маңызды құрамдас бөлігі ретінде қаралады. Бос уақытты ұйымдастыру баланың денсаулығы мен дамуына айтарлықтай әсер етеді. Үйірмелерге, клубтарға, секцияларға және басқа да қосымша білім беру ұйымдарына бару балаларды әлеуметтендіру, құқық бұзушылықтардың алдын алу бойынша бірқатар маңызды функцияларды орындайды, жеке тұлғаның сау және жан-жақты дамуына ықпал етеді.

Республикада 2020 – 2021 оқу жылының басында контингенті 995 522 бала болатын 1272 қосымша білім беру ұйымы жұмыс істейді. Мектептер жанында 1 216 073 (35 %) білім алушыны қамти отырып, 75 мыңнан астам үйірме және 965 155 (28 %) білім алушыны қамти отырып, 45 мыңнан астам секция жұмыс істейді, бұл ретте үйірмелердің 85,8 %-ы және секциялардың 92,1 %-ы тегін негізде жұмыс істейді.

Тұрғылықты халықтар мен азшылықтарға жататын балалардың мәдени құқықтары (30-бап)

Қазақстан Конституциясы нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына байланысты қандай да бір кемсітушілікке тыйым салады, ана тілі мен мәдениетін пайдалану құқығына және басқа да көптеген құқықтар мен бостандықтарға кепілдік береді.

Қазақстан халқы Ассамблеясы (бұдан әрі – ҚХА), шағын ассамблеялар өңірлерде әрбір қазақстандық этностың мәдени әлеуетін барынша толық іске асыруға, сондай-ақ мемлекет құрушы ұлт ретінде қазақтардың мәдениеті мен тілінің рөлін арттыруға бағытталған белсенді жұмыс жүргізуде. Ұлттық-мәдени орталықтар мен ҚХА қызметінің басталуымен республиканың ұлттық азшылықтары өз тілдерін, дәстүрлерін қайта жаңғыртуға, балаларды ана тілінде оқыту мен тәрбиелеуге, тарихи Отанымен және шетелдік диаспорамен, оның ішінде мемлекеттік патронатпен байланыстарды дамытуға нақты мүмкіндік алды.

Осылайша, Қазақстанның барлық баласы тегіне, нәсіліне және ұлтына, әлеуметтік және мүліктік жағдайына, жынысына, тіліне, біліміне, дінге көзқарасына, тұрғылықты жеріне, денсаулық жағдайына және бала мен оның ата-анасына немесе басқа да заңды өкілдеріне қатысты өзге де мән-жайларға қарамастан тең құқықтарға ие. Некеде де, одан тыс жерде де туылған балалар тең және жан-жақты қорғауды пайдаланады.

Білім беру ұйымдарындағы тіл саясаты Қазақстан Республикасының Конституциясына және тіл туралы заңнамалық актілеріне сәйкес жүзеге асырылады. Меншік нысанына қарамастан барлық білім беру ұйымдары білім алушылардың қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде білуін, сондай-ақ тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес орыс тілін және шет тілдерінің бірін оқып-үйренуін қамтамасыз етуге тиіс.

Тиісті білім беру ұйымдарын, сыныптарды, топтарды құру, сондай-ақ олардың жұмыс істеу жағдайларын жасау арқылы Қазақстанда тұратын азшылықтар үшін өз ана тілінде білім алу құқығы да қамтамасыз етілді.

Мемлекеттік тілде оқытатын тиісті білім беру ұйымдарын, сыныптарды, топтарды құру басым бағыт болып табылады.

Демалыс, ойындар, бос уақыт және мәдени-көркемдік қызмет (31-бап)

Балалардың жазғы демалысы мен жұмыспен қамтылуын жүйелі және сапалы ұйымдастыру үшін:

- жазғы каникул кезеңінде сауықтыру демалысын, бос уақытын және жұмыспен қамтылуын ұйымдастыру және қамтамасыз ету жөніндегі ведомствоаралық іс-шаралар жоспары (ҚР БҒМ 2016 жылғы 22 ақпандағы № 162 бұйрығы).

- білім беру ұйымдарында балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі ведомствоаралық жоспар;

- демалыс кезеңінде балаларды сауықтыру демалысын және жұмыспен қамтылуын, балалар мен жасөспірімдер туризмін дамытудың жол картасы бекітілді.

Балаларды сауықтыру ұйымдарындағы жұмысқа тәлімгерлерді даярлау жөніндегі нұсқаулық қабылданды (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 19 сәуірдегі № 290 бұйрығы).

2020 жылы лагерьлерде сауықтырумен 1 млн 932 мың оқушы немесе 1-10 сынып оқушыларының жалпы санының 71,5 % қамтылған (2016 жыл – 1 млн 510 мың, немесе 59 %). Жалпы сауықтырумен 2 млн 492 мың немесе балалардың 92,4 % қамтылған (2016 жыл – 2 млн 220 мың, немесе 86,7 %). Балалар аула клубтарына барады, спортпен және туризммен айналысады, еңбек және демалыс лагерлерінде және т. б. демалады.

Жоғары сынып оқушыларының 900 мыңнан астамы немесе 35,3 %-ы (2016 жыл – 960 мың, немесе 37,5 %) еңбек және демалыс лагерлерінде, мектеп орманшылықтарында, көгалдандыру бригадаларында, еңбек және жөндеу-құрылыс жасақтарында жұмыспен қамтылды.

Қызығушылықтар бойынша үйірмелер мен аула клубтарында шығармашылық жұмыспен 467 мың бала немесе 17,3 % жасөспірім қамтылған (2016 – 348 мың, немесе 13,6 %). Спорттық-туристік бағыттағы іс-шаралар мен ұйымдарда жазғы демалыс кезеңінде 517 мың бала немесе 19,2 % (2016 жылы – 511 мың, немесе 19,9 %) жұмыспен қамтылды. Жазғы тілдік, көшбасшылық мектептерде жұмыспен қамтылғандар саны – 341 мың оқушы немесе 12,6 % (2016 жылы – 511 мың, немесе 19,9 %) төмендеді.

2020 жылғы желтоқсанда "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мәдениет, дене шынықтыру және спорт мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (№ 395-VI ҚРЗ) қабылданды, оның шеңберінде балалар мен жасөспірімдерге арналған мемлекеттік шығармашылық және спорттық тапсырыс тетігі алғаш рет енгізілді. Осы Заңға сәйкес балалардың шығармашылық үйірмелер мен спорт секцияларына баруын жан басына қаржыландыру әдістемесі мен қағидалары бекітілді. Мемлекеттік шығармашылық және спорттық тапсырысты іске асыру 2021 жылғы 1 мамырдан бастап іске қосылды. Қаржыландыру жергілікті бюджет есебінен қамтамасыз етіледі. Мемлекеттік тапсырысты енгізу 4-18 жас аралығындағы 82 241 бала мен жасөспірімге тегін негізде қосымша баруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, оның ішінде үйірмелермен – 30 172 адам, секциялармен – 52 069 адам қамтылды. Бұл шара шығармашылық үйірмелер мен спорт секцияларына қатысушылардың санын арттыру үшін қолайлы жағдай жасайды.

IX. АРНАЙЫ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

Пана іздеген балалар мен босқын балалар (23-бап)

Қорытынды ескертулердің № 53, 54 тармақтары

Қазақстан 1951 жылғы 28 шілдеде қабылданған Босқындар мәртебесі туралы конвенцияның ережелеріне және 1967 жылғы 31 қаңтарда қабылданған босқындардың мәртебесіне қатысты хаттамаға сәйкес босқындар мен пана іздеген адамдарды, оның ішінде балаларды тиісінше қорғауды қамтамасыз ету үшін қажетті шаралар қабылдайды.

"Босқындар туралы" Қазақстан Республикасының Заңында босқын мәртебесін алғысы келетін балалар және босқын балалар ата-анасыз немесе өзге де заңды өкілдерсіз келгенде де, ата-анасын немесе отбасының басқа мүшелерін табу мүмкін болмаған жағдайларда да, Қазақстан Республикасының Бала құқықтары туралы заңнамасына сәйкес Қазақстанда ата-анасының қамқорлығынсыз қалған басқа балалар сияқты қорғалады деп көзделген. Қазақстан Республикасының аумағында ата-анасыз немесе заңды өкілдерінсіз жүрген босқын балаларға босқын куәлігі беріледі (16-бап).

Босқын мәртебесін айқындау балалардың ең жақсы мүдделерін ескере отырып жүзеге асырылады. Ата-анасына босқын мәртебесін берген кезде бала автоматты түрде осындай мәртебеге ие болады. Бұл ретте, ҚР ІІМ деректері бойынша, босқын мәртебесін алу үшін балалардың (еріп жүрушілері жоқ және ажырасқан балалар) өз бетінше өтініш білдіру фактілері тіркелген жоқ.

Шығарудың болмау қағидаты ересектерге де, балаларға да бірдей қолданылады. Қазақстан заңнамасы пана іздеген адамдарды және босқындарды нәсіліне, діни сеніміне, ұлтына, азаматтығына, белгілі бір әлеуметтік топқа жататынына немесе саяси сеніміне байланысты өміріне немесе бостандығына қауіп төнетін елдің шекарасына қайтаруға немесе шығарып жіберуге тыйым салады. Бұл ретте 16 жасқа толмаған балалар әкімшілік жауапкершілікке, оның ішінде шығарып жіберу түріндегі жауапкершілікке тартылмайды.

ҚР НжОК-ға олардың ата-аналарының құқықтық мәртебесіне қарамастан барлық балалардың тууын жалпыға бірдей тіркеуді көздейтін өзгерістер енгізілді, бұл азаматтықты тоқтату жолындағы маңызды қадам болды.

Қазақстан пана іздеген адамдарға және босқындарға медициналық қызмет көрсетуді қамтамасыз етеді. Қазақстан заңнамасында босқындарға, сондай-ақ Қазақстан аумағында баспана іздеп жүрген адамдарға профилактикалық, диагностикалық және емдік медициналық қызметтер көрсету тәртібі айқындалған. 2015 жылдан бастап 2020 жылды қоса алғанда босқындарға, сондай-ақ пана іздеген адамдарға барынша дәлелденген тиімді профилактикалық, диагностикалық және емдік медициналық қызметтер көрсету ережелері қолданылды (ҚР ДСӘДМ 2015 жылғы 21 мамырдағы № 368 бұйрығы).

2020 жылдан бастап пана іздеген адамдарға және босқындарға тегін медициналық қызмет көрсету "Қазақстан Республикасында уақытша болатын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар, пана іздеген адамдар тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін алуға құқығы бар, айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулардың тізбесін және медициналық көмек көлемін бекіту туралы" ҚР ДСМ 2020 жылғы 9 қазандағы № ҚР ДСМ-121/2020 бұйрығына сәйкес жүзеге асырылады.

"Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабының 2-тармағына сәйкес Қазақстанда тұрақты тұратын, сондай-ақ отбасын біріктіру мақсатында Қазақстанға келген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен мектепалды, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім алуға Қазақстан азаматтарымен тең құқықтары бар.

ҚР БҒМ 2010 жылғы 28 қыркүйектегі № 468 бұйрығына сәйкес Қазақстанда тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың, сондай-ақ Қазақстанда уақытша тұратын көшіп-қонушылардың балалары білім алу үшін білім беру ұйымдарына қабылданады және Қазақстан азаматтары сияқты құқықтарды пайдаланады.

Қазақстанда мигрант балалардың жағдайын жақсартуға, олардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға, қауіпсіздік пен әлеуметтік және білім беру қызметтеріне қолжетімділікті қамтамасыз етуге бағытталған қажетті шаралар қабылдануда. 2020 жылдың сәуір айынан бастап Адам құқықтары жөніндегі Уәкіл мен ЮНИСЕФ балалар қорының қолдауымен "Көші-қон процестерінде балаларды қорғау" жобасы іске асырылуда. Жоба шеңберінде қорғаншылық немесе қамқоршылық органдарының, бағалардың, ЖБО, БҚО, ювеналды полиция, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған соттың, көші-қон қызметінің және үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері үшін оқыту тренингтері өткізіледі.

Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы ЮНИСЕФ-пен бірлесіп көші-қон қызметінің қызметкерлері мен әлеуметтік қызметкерлер үшін халықаралық стандарттар мен көші-қон жағдайында балалармен жұмыс істеу бойынша озық практика бойынша оқу бағдарламасын әзірледі.

ҚР ІІМ деректері бойынша 2020 жылы тіркелген босқын балалардың саны 144 (2016 жылы – 206, 2017– 184, 2018 –176, 2019 –177) құрады.

2020 – 2021 оқу жылында орта білім беру ұйымдарында 689 босқын бала, 20 367 көшіп-қонушы бала, 7637 қандас бала оқытылды.

Кәсіптік-техникалық білім беру жүйесінде 485 қандас бала және 93 көшіп-қонушы бала оқиды.

"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне көші-қон процестерін реттеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2020 жылғы 13 мамырдағы № 327-VІ Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, ол Қазақстанда уақытша еңбек қызметін рұқсат алмай жүзеге асыру мүмкіндігін ұсыну арқылы қандастардың қазақстандық қоғамға бейімделуі мен ықпалдасуын жеделдетуге бағытталған.

Азшылықтарға жататын балалар (30-бап)

Қазақстан Қазақстан халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін жағдай туғызуға қамқорлық жасайды. Қазақстанда әркімнің ана тілі мен төл мәдениетін пайдалануға, қарым-қатынас, тәрбие, оқу және шығармашылық тілін еркін таңдап алуға құқығы бар.

Қазақстан халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін заңнамалық деңгейде жағдай жасалған. Азаматтардың құқықтарына тіл белгісі бойынша қысым жасауға жол берілмейді. Қазақстанда мемлекеттік тілдің және басқа да тілдердің қолданылуына және оларды үйренуге кедергі келтіретін адамдар Қазақстан заңдарына сәйкес жауаптылыққа тартылады.

Тілдік әралуандықты сақтау мемлекеттік басымдық болып табылады. Мәселен, Қазақстан Республикасында Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде елімізде тұратын түрлі этнос өкілдеріне ана тілін оқыту үшін жексенбілік мектептерге оқу-әдістемелік көмек көрсетуден, сондай-ақ ана тілін оқыту кезінде тәжірибелі педагогтарды – тіл иелерін тарту, халықаралық тәжірибені және қазіргі заманғы технологияларды пайдалану сияқты жағдайлар жасалған.

Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы іске асырылуда. Бағдарлама міндеттерінің бірі этникалық топтардың тілдерін дамыту болып табылады.

ҚР БҒМ деректері бойынша, 2020 – 2021 оқу жылында қазақ тілінде оқытатын 3733 мектеп жұмыс істейді, онда жалпы саны 1 505 779 оқушы оқиды. Орыс тілінде 1160 мектеп жұмыс істейді, онда 394 645 бала оқиды. Аралас тілде оқытатын 2047 мектеп жұмыс істейді, олардың контингенті 1 456 175 оқушыны құрайды. Олардан басқа өзбек немесе ұйғыр ұлттық азшылықтарының үлкен топтары шоғырланған Қазақстанда өзбек тілінде оқытатын 9 мектеп жұмыс істейді, онда 6 835 адам оқиды, ұйғыр тілінде оқытатын 8 мектеп, онда 5268 адам оқиды.

Балалар еңбегін қоса алғанда, балаларды экономикалық қанау (32-бап)

Қорытынды ескертулердің № 56, 57 тармақтары

Қазақстанда әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауға құқығы бар. Мәжбүрлі еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше немесе соғыс жағдайларында ғана жол беріледі.

Балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне жол бермеу Қазақстанның еңбек заңнамасының негізгі қағидаттарының бірі болып табылады, оны бұзғаны үшін әкімшілік және қылмыстық жауаптылық көзделеді.

ҚР ЕК еңбек шартын жасасуға жол берілетін жас мөлшері айқындалған. Еңбек кодексінің 31-бабына сәйкес еңбек шарты 16 жасқа толған азаматтармен, сондай-ақ:

1) орта білім беру ұйымдарында негізгі орта, жалпы орта білім алған жағдайларда 15 жасқа толған азаматтармен;

2) оқудан бос уақытта денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін бұзбайтын жұмысты орындау үшін 14 жасқа толған оқушылармен;

3) кинематография ұйымдарында, театрларда, театр және концерт ұйымдарында, цирктерде денсаулығына және имандылық тұрғысынан дамуына нұқсан келтірмей шығармалар жасауға және (немесе) орындауға қатысу үшін 14 жасқа толмаған адамдармен еңбек шарты жасалуы мүмкін.

Сонымен бірге, ҚР ЕК-де 18 жасқа толмаған адамдарды ауыр дене жұмыстарына және зиянды және қауіпті еңбек жағдайларындағы жұмыстарға, түнгі уақыттағы жұмыстарға сағат 22-ден таңғы 6-ға дейін, үстеме жұмыстарға тартуға тыйым салынады.

Бұдан басқа, заңнамада 18 жасқа толмаған жұмыскерлердің еңбегін, оның ішінде ауыл шаруашылығы өндірісін пайдалануға тыйым салынған 103 жалпы кәсіптен және жұмыс түрлерінен тұратын жұмыстар тізімі айқындалған.

Мемлекет еңбек инспекциясы, прокуратура, білім басқармасы сияқты мемлекеттік органдар атынан кәмелетке толмағандардың еңбегіне қойылатын заңнамалық талаптардың сақталуын бақылауды тұрақты негізде жүзеге асырады.

Республикалық деңгейде балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне қарсы күрес жөніндегі үйлестіру кеңесі жұмыс істейді, оның құрамына мемлекеттік органдардың өкілдерінен басқа ұлттық кәсіпкерлер палатасының, Халықаралық еңбек ұйымы және ҮЕҰ кіреді.

Үйлестіру кеңесінің бастамасы бойынша жыл сайын Дүниежүзілік балалар еңбегіне қарсы күрес күніне арналған "Балалар еңбегін пайдалануға қарсы күрестің 12 күні" ұлттық ақпараттық науқаны (ҰАН) өткізіледі.

Жыл сайын жазғы каникул кезінде ҚР ІІМ "Жұмыспен қамту" акциясын өткізеді, оның мақсаты жазғы каникул кезеңінде кәмелетке толмағандар тарапынан құқық бұзушылықтардың алдын алу, сондай-ақ профилактикалық есепте және ішкі істер органдарының тізімінде тұрған жасөспірімдерді жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету болып табылады.

2021 жылы акция барысында бос уақытты ұйымдастырудың түрлі нысандарына 800 мыңнан астам кәмелетке толмаған, оның ішінде ішкі істер органдарының есебінде тұрған 7 мыңнан астам бала, сондай-ақ қолайсыз отбасылардан шыққан 11 мыңға жуық бала тартылды.

Дегенмен, Қазақстанда кәмелетке толмағандарды жұмысқа тарту жүйелі сипатқа ие. Көбінесе кәмелетке толмағандардың еңбегі ауыл шаруашылығында қолданылады. Негізінен, балалар еңбегінің себептері экономикалық және әлеуметтік сипаттағы проблемалар болып табылады.

ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі жанындағы Балалар еңбегінің ең нашар түрлерімен күрес жөніндегі үйлестіру кеңесінің деректеріне сәйкес 2018 жылы мемлекеттік инспекторлар тексеру барысында балалар еңбегін заңсыз пайдаланудың 10 фактісін, 2019 жылы – 5 фактіні және 2020 жылы – 5 фактіні анықтады. Қызметкерлерге қатысты тиісті әкімшілік шаралар қолданылды.

Сауда, заңсыз айналым және ұрлау (35-бап)

Қорытынды ескертулердің № 58, 59 тармақтары

Қазақстан балаларды ұрлау және заңсыз айналымы, саудамен күрес және жолын кесу бойынша белсенді жұмыс жүргізуде.

Балалар саудасына байланысты қылмыстар үшін мүлкін тәркілей отырып, ең көп жаза мерзімі 18 жылға дейін бас бостандығынан айыру көзделген.

2019 жылғы 27 желтоқсандағы № 292 Қазақстан Республикасының Заңымен кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікті күшейтуге бағытталған ҚР ҚК-ге өзгерістер енгізілді. Атап айтқанда, адамның ағзалары мен тіндерін алып қоюға немесе заңсыз алып қоюға мәжбүрлеу (ҚР ҚК 116-бабы), кәмелетке толмағандарды жезөкшелікпен айналысуға тарту (ҚР ҚК 134-бабы), кәмелетке толмағандарды саудаға салу (ҚР ҚК 135-бабы) үшін жаза мерзімдері қатаңдатылды.

2016 жылдан бастап 2020 жылға дейінгі кезеңде ҚР ҚК-нің 135-бабы "Кәмелетке толмағандарды сату" бойынша 47 қылмыс (2016 жыл – 9, 2017 – 12, 2018 – 5, 2019 – 6, 2020 – 15), ҚР ҚК-нің 134-бабы "Кәмелетке толмағандарды жезөкшелікпен айналысуға тарту" бойынша – 39 қылмыс (2016 жыл – 12, 2017 – 8, 2018 – 10, 2019 – 6, 2020 – 3) тіркелді.

Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің 2017 жылғы 16 маусымдағы өкімімен адамдарды заңсыз әкетуге, әкелуге және сатуға қарсы күрес мәселелері жөніндегі Ведомствоаралық комиссия құрылды (№ 78-і).

Халықаралық және үкіметтік емес ұйымдардың көмегімен мемлекеттік органдар адам саудасына байланысты қылмыстардың жолын кесуге, алдын алуға және оларға қарсы күреске бағытталған 6 іс-шара жоспарын іске асырды. Бұл балаларды қанау фактілерін анықтауға, жолын кесуге, тергеуге ықпал ететін қосымша ұйымдастырушылық шаралардың тұтас кешені.

2016 жылдан бастап ҚР ІІМ мен ЕҚЫҰ арасында Ынтымақтастық ниеті туралы хаттама қолданылады, оның шеңберінде ұйымдасқан қылмысқа, адам саудасына және киберқылмысқа қарсы күрес мәселелері бойынша бірлескен жұмыс кездесулерін, дөңгелек үстелдерді, конференцияларды, семинарларды, тренингтерді, біліктілікті арттыру курстарын өткізу, сондай-ақ осы бағыттар бойынша ақпарат және тәжірибе алмасу көзделген.

"11616" ұлттық тегін тәуліктік жедел желісі жұмыс істейді, олардың операторлары еңбек көші-қоны мен адам саудасына қатысты кез келген мәселелер бойынша консультация береді.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 24 ақпандағы № 94 қаулысымен Адам саудасына байланысты қылмыстардың алдын алу, жолын кесу және оларға қарсы күрес жөніндегі 2021 – 2023 жылдарға арналған іс-шаралар бекітілді.

ҚР ІІМ мүдделі органдармен бірлесіп тоқсан сайын мақсатты жедел-алдын алу іс-шараларын ("СТОП Трафик", "Нелегал", "Мигрант" және т.б.) жүргізеді. ҮЕҰ-мен тығыз өзара іс-қимыл орнатылды, олармен Ынтымақтастық туралы меморандумдарға қол қойылды.

Шекара маңындағы елдердің қылмысқа, оның ішінде адам саудасына қарсы күрес жөніндегі құқық қорғау органдарымен ынтымақтастық ТМД мемлекеттері Басшылары Кеңесінің 2018 жылғы 28 қыркүйектегі шешімімен бекітілген қолданыстағы үкіметаралық, ведомствоаралық келісімдер мен қылмысқа қарсы күрестің 2019 – 2023 жылдарға арналған бірлескен шараларының мемлекетаралық бағдарламасы шеңберінде жүзеге асырылады.

Пайдаланудың басқа да нысандары (36-бап)

Қазақстанда балалар отбасылық, қылмыстық, еңбек, әкімшілік және азаматтық құқықтың барлық салаларында пайдаланудың барлық нысандарынан заңнамалық деңгейде қорғалған.

Ұстаудың, түрмеге отырғызудың немесе күзетпен ұстаудың кез келген нысандарын қоса алғанда, бас бостандығынан айырылған балалар (37-баптың b), c) және d) тармақшалары)

ҚР ҚК-нің 15-бабының 1-бөлігіне сәйкес Қылмыстық құқық бұзушылық жасаған уақытта он алты жасқа толған есi дұрыс жеке тұлға қылмыстық жауаптылыққа жатады.

Ауыр және аса ауыр қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық 14 жастан басталады (ҚР ҚК 15-бабының 2-бөлігі).

Кәмелетке толмағандарға бас бостандығынан айыру он жылдан аспайтын, ал ауырлататын мән-жайларда кісі өлтіргені немесе терроризм актісі үшін не біреуі ауырлататын мән-жайларда адам өлтіру немесе терроризм актісі болып табылатын қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша он екі жылдан аспайтын мерзімге тағайындалуы мүмкін. Онша ауыр емес қылмыс немесе өлім келтірумен байланысты емес ауырлығы орташа қылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға бас бостандығынан айыру тағайындалмайды.

2017 жылғы 18 сәуірдегі № 58-VI Қазақстан Республикасының Заңымен ҚР ҚК өзгерістер енгізілді, оған сәйкес кәмелетке толмаған сотталғандардың бас бостандығынан айыру қылмыстық-атқару жүйесінің орташа қауіпсіз мекемелерінде тек кәмелетке толмағандарды ұстауға арналған (бұрын тәрбиелеу колонияларында күшейтілген режимде ұстау көзделген) мекемелерде өтелуі көзделген. Балалар мекемелердің қабырғасында 18 жасқа дейін тұрады, содан кейін берілген өтінішке сәйкес оларда 21 жасқа дейін қалуға құқылы. 18 жасқа толған кәмелетке толмаған адам, егер жаза мерзімі толық кәмелетке толған кезеңнен асып кетсе, өз қалауы бойынша ересектерге арналған мекемеге ауыса алады.

2020 жылдың соңындағы жағдай бойынша 51 кәмелетке толмаған бала бас бостандығынан айыру орындарында ұсталды, оның 48-і ер балалар. Есептік кезеңде бас бостандығынан айыру орындарында ұсталатын кәмелетке толмағандардың ең көп саны 2017 жылы байқалды – 52 бала. 2020 жылдың соңында тергеу изоляторлары (тергеу изоляторлары) мен түрмелерде, сондай-ақ тергеу изоляторлары мен түрмелерде жұмыс істейтін үй-жайларда 70 бала, оның ішінде 66 ер бала ұсталды.

Бас бостандығынан айыру орындарындағы кәмелетке толмағандар кездесуге құқылы, олардың саны олардың мекемедегі мінез-құлқына байланысты. Дағдылы жағдайда жүрген адамдар (жаңадан келгендер және өздерін оң бағытта көрсетпеген) жылына туыстарымен және өзге адамдармен 8 қысқа мерзімді (2 сағатқа дейін) кездесуді, сондай-ақ жақын туыстарымен 4 ұзақ мерзімді (2 тәулікке дейін) кездесуді пайдалана алады. Жеңілдетілген жағдайдағы (мінез-құлқының оң дәрежесі бар) кәмелетке толмағандар жылына туыстарымен және өзге адамдармен 24 қысқа мерзімді (2 сағатқа дейін) кездесулерді, сондай-ақ жақын туыстарымен 6 ұзақ мерзімді (2 тәулікке дейін) кездесулерді пайдалана алады.

Қазақстан Республикасының 2018 жылғы 12 шілдедегі № 180-VІ Заңымен ҚР ҚК кәмелетке толмағандардың жазаларын жеңілдетуді көздейтін өзгерістер енгізілді. Атап айтқанда, айыппұлдың ең жоғары сомасы 100 АЕК (бұрын 250 АЕК) шектелген, қоғамдық жұмыстарға тарту 75 сағатпен (бұрын 150 сағат) шектелген.

Бас бостандығынан айыруға сотталған еркек жынысты кәмелетке толмағандар ЛА-155/6 мекемесінде (Алматы қ.) ұсталады, әйел жынысты кәмелетке толмағандар ЛА-155/4 (Жауғашты кенті, Алматы облысы) мекемесінің жанындағы қыздарға арналған жергілікті учаскеде ұсталады.

Қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде сотталғандармен тәрбие процесіндегі маңызды бағыттардың бірі туыстарын жеке-тәрбие жұмысына тарту болып табылады, ол көбінесе туыстары сотталушылармен кездесуге келген кезде, ал қажет болған жағдайда туыстарын шақыра отырып жүргізіледі.

Сотталғандарға тәрбиелік ықпал етудің тиімділігін арттыру мақсатында мекемелерде ата-аналар комитеті мен қамқоршылық кеңесі ұйымдастырылды.

Сотталғандардың әлеуметтік-пайдалы байланыстарын нығайту, отбасы институтын нығайту мақсатында мекемелерде кәмелетке толмаған сотталған туыстарының қатысуымен "Ашық есік күндері" өткізіледі. Бұл іс-шаралар мекемелерде жағымды психологиялық ахуал қалыптастыруға бағытталған.

Түзеу мекемелерінің психологиялық қызметінің қызметкерлері психодиагностикалық, оның ішінде суицидтік үрдістерді анықтау үшін тексерулер жүргізеді. Әйел жынысты сотталғандармен Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің ғылыми-зерттеу тобы жұмыс істейді, ол босатылғаннан кейін сотталғандарды қайта әлеуметтендіруге психологиялық-педагогикалық зерттеулер жүргізеді және педагогикалық көмек көрсетеді.

Мекемелерде ұсталатын барлық бала орта білім алуға қол жеткізе алады, оқу материалдарымен, мектеп керек-жарақтарымен және компьютерлік жабдықтармен қамтамасыз етілген.

Кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін іске асыру (40-бап)

Қорытынды ескертулердің № 60, 61 тармақтары

Дауларды қарау бойынша кәмелеттік жасқа толмаған балалардың қатысуымен соттар құру тәжірибесі

Кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау - Қазақстанның мемлекеттік әлеуметтік-құқықтық саясатының басым бағыттарының бірі.

Республикада 2003 – 2006 жылдары "Қазақстандағы ювеналдық әділет" халықаралық жобасы іске асырылып, оның шеңберінде Елбасының 2007 жылғы 23 тамыздағы Жарлығымен Астана және Алматы қалаларында алғашқы эксперименттік ювеналдық соттар құрылды.

Содан кейін, Мемлекет басшысының 2008 жылғы 19 тамыздағы Жарлығымен Қазақстан Республикасында ювеналдық әділет жүйесін дамытудың 2009 – 2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы мақұлданып, ювеналдық сот ювеналдық әділет жүйесінің неғұрлым маңызды буыны болып табылатынын айқындады.

Пилоттық ювеналдық соттар қызметінің оң тәжірибесін ескере отырып, Мемлекет басшысының 2012 жылғы 4 ақпандағы Жарлығымен мұндай соттар республиканың барлық облыс орталықтарында және кейбір ірі қалаларында құрылды.

Осылайша, республикада бүгінде 20 ювеналдық сот: Алматы, Шығыс Қазақстан және Қарағанды облыстарында екі соттан және барлық облыс орталықтарында, Нұр-Сұлтан, Шымкент және Алматы қалаларында бір-бір сот табысты жұмыс істеуде.

Ювеналдық соттардың соттылығы

Ювеналдық соттар кешенді юрисдикция соттары ретінде құрылды, олардың соттылығына кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстар туралы қылмыстық істер және кәмелетке толмағандардың құқықтарын бұзатын қылмыстар туралы қылмыстық істер, сондай-ақ азаматтық және әкімшілік істер жатады.

Заң шығарушы Ювеналдық соттардың соттылығына жататын істердің шеңберін нақты айқындады.

ҚР АПК 27-бабының 3-бөлігіне сәйкес кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар баланың тұрғылықты жерін айқындау; ата-ананың баламен араласу тәртібін айқындау және басқа адамдарда болатын баланы айырып алу туралы; бала ата-аналарының біреуімен республикадан тыс жерлерге тұрақты тұру үшін кеткен кезде баланың тұрғылықты жерін айқындау туралы; ата-ана құқықтарынан айыру (оларды шектеу) және оларды қалпына келтіру туралы; бала асырап алу және оның күшін жою туралы; кәмелетке толмағандарды арнаулы білім беру ұйымдарына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберу туралы даулар бойынша; кәмелетке толмағандарға қатысты қорғаншылық пен қамқоршылықтан (патронаттан) туындайтын даулар бойынша; кәмелетке толмағанның әкесін анықтау және одан алименттер өндіріп алу туралы; он төрттен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағанның өз табыстарына өз бетінше иелік ету құқықтарын шектеу немесе олардан айыру туралы арыздар бойынша; кәмелетке толмағанды әрекетке толық қабілетті деп жариялау (эмансипация) туралы; әке болуды анықтау туралы және баланы күтіп-бағуға пайыздық қатынаста немесе нақты ақшалай сомада алименттер өндіріп алу туралы; алименттердің мөлшерін азайту туралы; кәмелетке толмағандардың еңбек, тұрғын үй құқықтарын қорғау туралы; кәмелетке толмағандар және кәмелетке толғандар бірлесіп, оның ішінде әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеттілігі шектеулі кәмелетке толғандардың қатысуымен келтірілген зиянды өтеу туралы азаматтық істерді қарайды және шешеді.

Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың соттылығына жатқызылған істер кәмелетке толмаған адамның заңды өкілдерінің өтінішхаты бойынша, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың, облыс орталықтарының шегінде орналасқан аудандық (қалалық) соттардың соттылығына жатқызылған істерді қоспағанда, баланың тұрғылықты (болатын) жеріндегі аудандық (қалалық) сотта қаралуы мүмкін немесе оған берілуі мүмкін. Өтінішхат істі сот талқылауына дайындау аяқталғанға дейін берілуі мүмкін.

Ювеналдық соттардың әділ соттары сот төрелігін жүзеге асыру кезінде кәмелетке толмағандарға психологиялық және құқықтық қорғауды, сондай-ақ кәмелетке толмағанмен әңгімелесу үшін қолайлы жағдайды қамтамасыз етеді. Кәмелетке толмағанның жеке басының психологиялық сипаттамасын беру, қорытынды шығару және балаға психологиялық көмек көрсету үшін психолог баламен әңгіме жүргізеді. Әңгіме арнайы балалар бөлмесінде өтеді, онда ресми бейімділік жоқ, онда кәмелетке толмаған адам өзін еркін сезініп, сұхбаттасушыға сене алады.

Нормативтік құқықтық база

Баланың құқықтары мен мүдделеріне байланысты істерді қарау кезінде соттар Қазақстан Республикасының Конституциясын, ҚР АК, ҚР АПК, ҚР НжОК, "Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен, ҚР ҚК, ҚР ҚПК, ҚР ӘҚБК, Қазақстан Республикасы Жоғарғы кеңесінің 1994 жылғы 8 маусымдағы қаулысымен ратификацияланған Баланың құқықтары туралы конвенцияны және басқа да нормативті құқықтық актілерді басшылыққа алады.

Қазақстан балалардың құқықтары саласындағы негізгі халықаралық құжаттарға қосылып, сол арқылы балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың мызғымастығына кепілдік беретін құқықтық, демократиялық және зайырлы мемлекет құратынына өз ниетін білдірді.

ҚР ЖС кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін неғұрлым толық қорғауды қамтамасыз ету үшін мынадай нормативтік қаулылар қабылдады:

1. 2000 жылғы 28 сәуірдегі № 5 "Соттардың некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы iстердi қараған кезде заңнаманы қолдануы туралы";

2. 2016 жылғы 31 наурыздағы № 2 "Соттардың бала асырап алу жөніндегі заңнаманы қолдану практикасы туралы".

Республика соттарының заңнаманы біркелкі қолдануы мақсатында ҚР ЖС 2018 жылғы 29 қарашада екі нормативтік қаулы қабылдады:

№ 15 "Соттардың балаларды тәрбиелеуге байланысты дауларды шешу кезiнде заңнаманы қолдануы туралы";

№ 16 "Баланың туу тегін анықтауға байланысты істерді қарау кезінде соттардың заңнаманы қолдануы туралы".

Прокуратура, ішкі істер органдарының және соттардың қызметкерлері үшін кәмелетке толмағандардың құқықтары бойынша оқыту іс-шараларын өткізу туралы ақпарат "Конвенцияның қағидаттары мен ережелерін және оған факультативтік хаттамаларды хабардар ету" бөлімінде белгіленген.

Балаларды сатуға, балалар жезөкшелігі және балалар порнографиясына қатысты Факультативтік хаттаманы орындау жөніндегі шаралар

Қорытынды ескертулердің № 62, 63 тармақтары

ҚР ҚПК-ке сәйкес бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін қайта соттауға және қылмыстық қудалауға жол берілмейді (20-бап), сондай-ақ егер оған қатысты сол қылмыс үшін заңды күшіне енген үкім шығарылса немесе іс бойынша іс жүргізу тоқтатылса, адамды ұстап беруге (экстрадициялауға) жол берілмейді (590-бап).

Қарулы қақтығыстар жағдайындағы балалар (38-бап)

Балалардың қарулы қақтығыстарға қатысуына қатысты Факультативтік хаттаманы орындау жөніндегі шаралар,

Қорытынды ескертулердің № 64-тармағы

ҚР ҚК-нің 132-бабына сәйкес кәмелетке толмағандарды қылмыстық құқық бұзушылықтар, оның ішінде экстремистік немесе террористік қылмыстар жасауға тартқаны үшін жасалған әрекеттің ауырлығына қарай 2 жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі қылмыстық жауапкершілік көзделген.

Бұдан басқа, заңсыз әскерилендірілген құралымды ұйымдастырғаны, оған басшылық еткені және оған Қазақстанда қатысқаны үшін бас бостандығынан айыру түріндегі қылмыстық жауапкершілік көзделген (ҚР ҚК 267-бабы).

Ауыр қылмыстық жаза және бас бостандығынан айырудың ұзақ мерзімі азаматтарды жалдамалы (ҚР ҚК 170-бабы) және шетелдік қарулы қақтығыстарға (ҚР ҚК 172-бабы) қатысқаны үшін, оның ішінде балаларды осы қылмыстарды жасауға тартқан кезде күтеді.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2013 – 2017 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны және оны іске асыру жөніндегі Жоспарды орындау шеңберінде біздің елімізде халықты, әсіресе балаларды зорлық-зомбылық экстремизмі мен терроризм идеологиясына тартуды, оның ішінде олардың әскери қақтығыстарға қатысу үшін шетелге шығуын болдырмауды қоршауға бағытталған атаулы және нақты алдын алу жұмыстары жүргізілді.

Бұдан басқа, "Қазақстан Республикасындағы Баланың құқықтары туралы" Заңның 41-бабында баланы соғыс қимылдарына, қарулы қақтығыстарға қатысуға тартуға, балалардың әскерилендірілген құрамаларын құруға тыйым салу белгіленген.

Жоғарыда баяндалғандардан басқа, "Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы" Заңның 31-бабына сәйкес мерзімді әскери қызметке Қарулы Күштерді жасақтау үшін қажетті мөлшерде әскерге шақыруды кейінге қалдыруға немесе одан босатуға құқығы жоқ 18 жастан 27 жасқа дейінгі Қазақстан Республикасының азаматтары шақырылады. Осыған орай, 18 жасқа толмаған азаматтарды Қазақстанның Қарулы Күштеріне шақыруға жол берілмейді.

Қазақстанның Қарулы Күштері қандай да бір әскери іс-қимылдар мен қарулы қақтығыстарға қатыспайды.

Хабарламалар рәсіміне қатысты Факультативтік хаттаманы ратификациялау

Қорытынды ескертулердің № 65-тармағы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 14 қыркүйектегі № 413 Жарлығымен бекітілген Мемлекет басшысының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Қазақстан Жаңа нақты ахуалда: іс-қимыл уақыты" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі Жалпыұлттық іс-шаралар жоспарына сәйкес хабарлау рәсіміне қатысты Факультативтік хаттамаға қосылу көзделген.

Қазақстан Республикасының 2021 – 2022 жылдарға арналған хабарламалар рәсіміне қатысты Факультативтік хаттамаға қосылуы жөніндегі жол картасы әзірленді және Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Басшысының қарарымен мақұлданды (2021 жылғы 12 мамырдағы № 6845 ПАБ-10).

Адам құқықтары жөніндегі халықаралық шарттарды ратификациялау,

Қорытынды ескертулердің № 66-тармағы

Қазақстан БҰҰ Бас Ассамблеясының 1990 жылғы 18 желтоқсандағы 45/178 қарарымен бекітілген Еңбекші-мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің барлық құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияға қатысушы болып табылмайды және осы Конвенцияға қосылудың мақсаттылығы мәселесін зерделеуді жалғастыруда.

	Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2021 жылғы 28 желтоқсандағы № 942 қаулысымен бекiтiлген
	Қазақстан Республикасының Бала құқықтары туралы конвенцияны іске асыруы туралы бесінші және алтыншы жиынтық мерзiмдi баяндамасына қосымша

ЖАЛПЫ СИПАТТАҒЫ МӘЛІМЕТТЕР

1-кесте. Қазақстанның халық саны

		2017 жылғы 1 қаңтарға	2018 жылғы 1 қаңтарға	2019 жылғы 1 қаңтарға	2020 жылғы 1 қаңтарға	2021 жылғы 1 қаңтарға
Барлығы	барлығы	17 918 214	18 157 337	18 395 567	18 631 779	18 879 552
	ерлер	8 668 478	8 791 298	8 913 196	9 034 134	9 160 399
	үлес салмағы, %	48,4	48,4	48,5	48,5	48,5
	әйелдер	9 249 736	9 366 039	9 482 371	9 597 645	9 719 153
	үлес салмағы, %	51,6	51,6	51,5	51,5	51,5

Дереккөзі: ҚР СЖРА ҰСБ

2-кесте. Жасы бойынша балалар саны, адам

	2017 жылғы 1 қаңтарға			2021 жылғы 1 қаңтарға
Жасы	туғаннан бастап 17 жасқа дейін барлығы	ұлдар	қыздар	туғаннан бастап 17 жасқа дейін барлығы	ұлдар	қыздар
Барлығы, о.і.	5 624 555	2 889 871	2 734 684	6 295 590	3 240 507	3 055 083
0	397 737	205 505	192 232	423 528	218 902	204 626
1	394 204	202 869	191 335	398 191	205 695	192 496
2	394 324	202 958	191 366	393 346	202 681	190 665
3	381 145	196 439	184 706	385 420	199 029	186 391
4	374 067	191 601	182 466	394 875	204 011	190 864
5	365 297	187 826	177 471	391 311	201 349	189 962
6	359 903	184 713	175 190	391 509	201 510	189 999
7	348 227	179 470	168 757	378 337	194 972	183 365
8	345 027	176 771	168 256	371 182	190 094	181 088
9	304 669	156 507	148 162	362 542	186 400	176 142
10	287 970	148 169	139 801	357 205	183 305	173 900
11	268 811	137 998	130 813	345 553	178 053	167 500
12	265 578	137 021	128 557	342 211	175 275	166 936
13	244 217	125 119	119 098	302 082	155 230	146 852
14	231 987	118 395	113 592	285 569	146 924	138 645
15	220 883	113 195	107 688	266 672	136 867	129 805
16	223 344	113 964	109 380	263 673	136 055	127 618
17	217 165	111 351	105 814	242 384	124 155	118 229
Қала халық	3 005 757	1547 723	1 458 034	3 544 735	1 826 778	1 717 957
Ауыл халқы	2 618 798	1342 148	1 276 650	2 750 855	1 413 729	1 337 126

Дереккөз: ҚР СЖРА ҰСБ

3-кесте. Қазақстан халқының табиғи қозғалысы

Жылдар	Туғандар, адам	Өлгендер, адам	Табиғи өсім, адам	Туғандар, 1000 адамға	Өлгендер, 1000 адамға	Табиғи өсім, 1 000 адамға
Барлық халық
2016	400 694	131 231	269 463	21,05	7,37	15,15
2017	390 262	129 009	261 253	20,25	7,15	14,48
2018	397 799	130 448	267 351	20,43	7,14	14,63
2019	402 310	133 128	269 182	20,36	7,19	14,54
2020	426 824	161 333	265 491	21,33	8,60	14,16
Қала халқы
2016	229 731	78 001	151 730	20,68	7,69	14,96
2017	229 135	76 996	152 139	20,09	7,39	14,60
2018	235 014	79 172	155 842	20,26	7,47	14,70
2019	239 496	81 572	157 924	20,19	7,53	14,56
2020	249 627	100 495	149 132	20,65	9,10	13,50
Ауыл халқы
2016	170 963	53 230	117 733	21,58	6,96	15,38
2017	161 127	52 013	109 114	20,49	6,83	14,32
2018	162 785	51 276	111 509	20,69	6,68	14,53
2019	162 814	51 556	111 258	20,63	6,72	14,50
2020	177 197	60 838	116 359	22,38	7,89	15,09

Дереккөз: ҚР СЖРА ҰСБ

4-кесте. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностар бойынша саны

Барлық ұлттар	2016 жылғы 1 қаңтарға		2017 жылғы 1 қаңтарға		2018 жылғы 1 қаңтарға		2019 жылғы 1 қаңтарға		2020 жылғы 1 қаңтарға		2021 жылғы 1 қаңтарға
	Адам	Үлес сал., %	Адам	Үлес сал., %	Адам	Үлес сал., %	Адам	Үлес сал., %	Адам	Үлес сал., %	Адам	Үлес сал., %
	17670579	100,0%	17918214	100,0%	18157337	100,0%	18 395 567	100,0%	18 631 779	100,0%	18 879 552	100,0%
Қазақ тар	11748179	66,5%	12000610	67,0%	12250305	67,5%	12 505 251	68,0%	12 764 821	68,5%	13 029 227	69,0%
Орыс тар	3 644 529	20,6%	3 619 002	20,2%	3588 686	19,8%	3 553 232	19,3%	3512 925	18,9%	3 478 287	18,4%
Өзбек тер	548841	3,1%	563 103	3,1%	576 817	3,2%	590 993	3,2%	605 137	3,2%	620 324	3,3%
Украиндар	289724	1,6%	283738	1,6%	277514	1,5%	270 916	1,5%	263 962	1,4%	256 743	1,4%
Ұйғыр лар	256295	1,5%	261048	1,5%	265497	1,5%	270 096	1,5%	274 509	1,5%	278 869	1,5%
Татар лар	202934	1,1%	202542	1,1%	202121	1,1%	201 492	1,1%	200 545	1,1%	199 427	1,1%
Неміс тер	181754	1,0%	180774	1,0%	179476	1,0%	178 029	1,0%	176 107	0,9%	174 632	0,9%
Түрік тер	107169	0,6%	107681	0,6%	110713	0,6%	112 107	0,6%	113 421	0,6%	114 891	0,6%
Кәріс тер	103514	0,6%	105789	0,6%	108177	0,6%	108 396	0,6%	108 551	0,6%	108 300	0,6%
Әзербайжандар	58062	0,3%	56994	0,3%	108 030	0,6%	110 341	0,6%	112 547	0,6%	114 586	0,6%
Дүнген дер	107944	0,6%	109394	0,6%	70283	0,4%	72 361	0,4%	74 409	0,4%	76 297	0,4%
Белорустар	66209	0,4%	68252	0,4%	55943	0,3%	54 690	0,3%	53 440	0,3%	52 222	0,3%
Тәжік тер	31938	0,2%	31516	0,2%	47331	0,3%	48 749	0,3%	50 121	0,3%	51 680	0,3%
Күрдтер	43974	0,2%	44768	0,2%	45551	0,3%	46 348	0,3%	47 153	0,3%	47 948	0,3%
Шешендер	32695	0,2%	32894	0,2%	33160	0,2%	33 318	0,2%	33 507	0,2%	33 703	0,2%
Поляк тар	44738	0,3%	46001	0,3%	31106	0,2%	30 456	0,2%	29 728	0,2%	29 169	0,2%
Башқұрт тар	16885	0,1%	16843	0,1%	16811	0,1%	16 732	0,1%	16 674	0,1%	16 619	0,1%
Басқа лар	185195	1,0%	187265	1,0%	189816	1,0%	192 060	1,0%	194 222	1,0%	196 628	1,0%

Дереккөз: ҚР СЖРА ҰСБ

5-кесте. 2016 – 2020 жылдары ана өлімі абсолютті цифрлармен және 1000 тірі туылғандарға шаққанда

	қайтыс болған жүкті әйелдердің, босанатын әйелдердің және қайтыс болған жердегі босанған әйелдердің абсолюттік саны					100 000 тірі туылғандарға шаққандағы көрсеткіш
	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
Қазақстан Республикасы бойынша барлығы	62	58	56	55	156	15,7	14,8	13,9	13,7	36,5
Ақмола	0	2	4	2	3	17,8	35,9	35,9	17,2	25,5
Ақтөбе	4	1	1	1	15	20,2	5,3	5,1	4,9	70,3
Алматы	6	10	6	11	14	14,5	25,1	14,8	25,4	30,3
Атырау	5	3	1	3	9	30,1	18,4	5,9	17,8	50,6
ШҚО	4	4	3	5	10	22,2	18,4	14	23,4	45
Жамбыл	3	3	2	3	8	15,4	12,2	8	11,8	28,9
БҚО	3	1	1	1	3	22,8	7,8	7,6	7,6	21,9
Қарағанды	7	3	6	9	12	29,4	13,2	26,2	39,5	51,5
Қостанай	4	2	1	3	11	32,7	17,1	8,7	26,6	94,4
Қызылорда	1	0	2	1	12	5,3	0,0	10,7	5,3	56
Маңғыстау	1	2	5	1	8	5,1	10,3	25,1	4,9	36,8
Павлодар	2	2	1	0	3	16,0	16,8	8,5	0	25,7
СҚО	0	2	1	0	5	0,0	28,5	14,8	0	76,8
Түркістан*	15	14	6	5	10	17,7	19,6	10,3	9,3	16,3
Нұр-Сұлтан қ.	3	2	8	1	6	11,0	6,5	29	3,3	20
Алматы қ.	4	7	4	7	11	7,9	12,6	8,9	15,4	24,9
Шымкент қ.	-	-	4	2	16	-	-	19,6	7,1	53,3

* 2015 – 2016 жылдар Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша деректер.

Дереккөз: ҚР ДСМ деректері

6-кесте. 1000 тірі туылғандарға шаққанда 2016 – 2020 жылдардағы нәресте өлімі

	100 000 тірі туылғандарға шаққандағы көрсеткіш
	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
Қазақстан Республикасы	8,59	7,93	8,03	8,37	7,77
Ақмола	7,03	7,69	5,64	7,25	6,50
Ақтөбе	8,54	7,22	8,66	8,80	8,40
Алматы	7,54	7,66	6,98	7,61	7,70
Атырау	8,87	7,10	10,69	11,13	9,37
ШҚО	8,14	6,66	6,61	7,01	9,19
Жамбыл	8,80	8,21	7,39	8,87	6,86
БҚО	8,12	7,89	7,59	8,51	8,52
Қарағанды	9,07	10,42	10,30	9,58	10,40
Қостанай	9,83	8,61	9,09	9,37	10,55
Қызылорда	9,48	7,70	9,81	9,22	8,32
Маңғыстау	7,99	7,67	5,55	6,80	5,71
Павлодар	7,11	9,01	10,81	9,43	8,72
СҚО	9,98	9,83	8,67	8,52	7,21
Түркістан*	9,51	7,28	7,99	8,24	7,40
Нұр-Сұлтан қ.	6,75	5,92	6,17	5,93	5,20
Алматы қ.	7,58	6,93	8,36	8,05	7,64
Шымкент қ.	-	8,37	8,37	9,59	7,98

* Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2015 – 2016 жж. деректер.

Дереккөз: ҚР СЖРЖА ҰСБ

7-кесте. 2016 – 2020 жылдары халықтың жан басына шаққандағы орташа ақшалай табысын бағалау

№	Индикаторлар	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
1	Халықтың жан басына шаққандағы орташа атаулы ақшалай табыстары, теңге	76 575	83 710	93 135	104 282	114 9951)
2	Атаулы ақшалай табыстардың индексі, %	113,7	109,3	111,3	112,0	110,31)
3	Нақты ақшалай кірістер индексі, %	99,3	101,8	105,0	106,4	103,31)

1) Алдын ала деректер

Дереккөз: ҚР СЖРА ҰСБ

8 -кесте. 2016 – 2020 жылдардағы халықтың өмір сүру деңгейінің индикаторлары

№	Индикаторлар	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
1	Ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен табысы бар халықтың үлесі1) (кедейлік деңгейі), %	2,51)	2,71)	4,32)	4,3	5,3
	қала	1,21)	1,21)	2,52)	2,7	3,7
	ауыл	4,21)	4,61)	6,72)	6,6	7,6
2	Табысы азық-түлік себетінің құнынан төмен халықтың үлесі 1) , %	0,1	0,1	0,1	0,1	0,2
	қала	0,0	0,1	0,1	0,1	0,1
	ауыл	0,1	0,3	0,2	0,2	0,2
3	Кедейлік тереңдігі 1), %	0,4	0,4	0,7	0,7	0,8
4	Кедейліктің өткірлігі 1), %	0,1	0,1	0,2	0,2	0,2
5	Үй шаруашылықтарының табыстары (тұтынуға пайдаланылған), орта есеппен жан басына шаққанда, теңге	44 198	48 619	53 224	57 427	61 358
	қала	49 023	54 659	60 034	64 483	67 591
	ауыл	37 731	40 502	43 919	47 529	52 398
6	Тұтынуға пайдаланылған табыстардың ең төмен күнкөріс деңгейімен арақатынасы, %	204,5	204,4	196,6	195,7	185,8
7	Халықтың ақшалай шығыстары орташа жан басына шаққанда, теңге	41 847	46 319	51 198	55 791	59 701
	қала	48 138	53 753	59 296	64 128	67 229
	ауыл	33 415	36 331	40 132	44 097	48 878
8	Халықтың 10% ең көп қамтамасыз етілген және 10% арақатынасы (қорлар коэффициенті), есе	5,6	5,9	6,0	6,0	5,9
9	Кірістердің шоғырлану коэффициенті (Джини индексі)	0,278	0,287	0,289	0,290	0,291
10	Үй шаруашылығының орташа мөлшері, адам	3,4	3,4	3,4	3,4	3,4
	қала	3,1	3,1	3,1	3,1	3,1
	ауыл	3,9	4,0	3,9	3,9	3,9
11	Табысы орташа деңгейден 60% - дан төмен халықтың үлесі 3), %	9,5	10,1	10,0	9,7	9,9
1) Оңтүстік Қазақстан облысының Шымкент қаласына және Түркістан облысына бөлінуіне байланысты 2013 – 2017 жылдардағы деректер қайта есептелді 2) 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап ең төменгі күнкөріс деңгейінің құрылымы өзгерді. Азық-түлік емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге шығыстардың тіркелген үлесі ең төмен тұтыну себеті құнының 45 %-ы мөлшерінде белгіленген (ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2017 жылғы 7 қыркүйектегі № 296 және ҚР Ұлттық экономика министрінің 2017 жылғы 9 қазандағы № 354 бірлескен бұйрығы) 3) халықтың тұтынуға пайдаланылған кірістері

Дереккөз: ҚР СЖРА ҰСБ

I. ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӨНІНДЕГІ ЖАЛПЫ ШАРАЛАР

9-кесте. Қазақстан Республикасындағы АҚУ-дің атына балалардың құқықтарының бұзылуы туралы келіп түскен азаматтардың өтініштері, бірлік:

Көрсеткіштер	2015 ж.	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
Балалардың құқықтарын бұзу туралы азаматтардың барлық өтініштері	71	81	74	68	42
оның ішінде:
Сот шешімін орындамау (оның ішінде алимент)	22	22	15	9	14
Отбасындағы тәрбие	14	19	2	4	2
Денсаулыққа деген құқығы	6	8	10	5	3
Әлеуметтік қамсыздандыру	5	5	4		1
Білім алу құқығы	8	3	15	4	2
Демалыс/бос уақыт құқығы	6		1
Тұрғын үй құқықтары	9	6	7	6	1
Құқық қорғау органдарына шағымдар	5	13	11	7	3
Уәкілетті органдарға шағымдар (қорғаншылық органдары)			5	10	7
Зорлық-зомбылық	6	12	6	7	6
Сот шешімімен келіспеу	3	3	4	7	1
Ұлттық белгісі бойынша кемсіту	1
Сотта мүдделерді білдіру				5
Құжаттау, тіркеу	1	4	2		4
Ар-ождан бостандығы	1	3	3	4
Меншік құқығы			1
Ата-аналардың қарым-қатынасы			4	3	7
Басқалар			1	9

Дереккөз: ҚР СЖРА ҰСБ

IV. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТАР МЕН БОСТАНДЫҚТАР

10-кесте. Балаларға қол жетімді кітапханалар туралы статистикалық ақпарат

	2005 ж.	2010 ж.	2015 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
Кітапханалар саны, бірлік	3 66411)	4 13711)	4 16811)	4 1001)	4 0541)	3 9621)
оның ішінде:
қалалар мен ауыл типіндегі қалалар	639	548	565	554	553	539
ауылды мекендер	3 025	3 589	3 603	3 546	3 501	3423
Кітапханалық қор, млн дана	116,1	117,7	118,1	114,1	112,5	112,12)
оның ішінде:
қалалар мен ауыл типіндегі қалалар	89,4	86,7	87,4	-	-	-
ауылды мекендер	26,7	31,0	30,7	-	-	-
Кітапхана қызметін пайдаланушылар саны, адам	4,0	4,4	5,0	5,1	5,3	5,2
Олардың ішінен пайдаланушы балалар, млн адам	1,4	1,4	1,5	1,5	1,5	1,6

¹⁾ Балаларға арналған кітапханалар бойынша мәліметтер құрастырылмайды, жалпы кітапханалар санына кірген.

²⁾ Балаларға арналған кітапхана қорының жай-күйі туралы деректер барлық бұқаралық кітапханалар бойынша келтірілген.

Дереккөзі: ҚР БҒМ деректері

11-кесте. 6-15 жастағы балалар үшін – ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланушылар үлесі, %

	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
Компьютер пайдаланушылары, барлығы	65,3	73,8	76,9	80,8
олардың ішінен:
қалалы жерлерде тұратындар	68,7	77,0	78,2	83,7
ауылды жерде тұратындар	61,7	70,3	75,4	77,5
оның ішінде:
ұлдар	66,6	71,0	77,9	81,1
қыздар	63,9	69,7	75,8	80,6
Интернет пайдаланушылар, барлығы	62,1	67,9	72,9	75,0
олардың ішінен:
қалалы жерлерде тұратындар	67,3	67,4	75,7	78,0
ауылды жерде тұратындар	56,6	68,3	69,8	71,5
оның ішінде:
ұлдар	63,5	64,9	73,4	75,0
қыздар	60,7	63,0	72,5	75,0

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

12-кесте. Негізгі қызметтерді ұсынатын мектептердің үлесі қызмет түрлері бойынша бөліністе, %

	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
4 мбит/с және одан жоғары жылдамдықпен Интернетке қол жеткізумен қамтамасыз етілген мектептердің үлесі	34,6	62,6	89,5	94,1

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

V. БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚ

13-кесте. 2019 – 2020 жылдардағы ерте некелер

№	Өңір атауы	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
1	Ақмола	65	76	49
2	Ақтөбе	36	39	47
3	Алматы	147	123	141
4	Атырау	80	58	78
5	Шығыс Қазақстан	80	83	96
6	Жамбыл	87	92	91
7	Батыс Қазақстан	32	39	32
8	Қарағанды	95	119	83
9	Қостанай	59	48	50
10	Қызылорда	39	35	36
11	Маңғыстау	75	72	56
12	Павлодар	60	56	56
13	Солтүстік Қазақстан	44	51	38
14	Туркістан	62	56	60
15	Алматы қ.	54	59	42
16	Нұр-Сұлтан қ.	37	40	28
17	Шымкент қ.	0	29	14
	Қазақстан Республикасы	1052	1075	997

Ақпарат көзі: ҚР СЖРА ҰСБ

VI. ОТБАСЫЛЫҚ ОРТА ЖӘНЕ БАЛАМА КҮТІМ

14-кесте. Қолайсыз отбасылардың, ондағы балалардың саны туралы мәліметтер

Өңірлер	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
Ақмола облысы	1468/ 1306	1178/ 1066	998/ 1048	798/ 911	701/888
Ақтөбе облысы	432/ 771	416/ 820	380/ 641	459/ 853	390/559
Алматы облысы	1045/ 1971	869/ 1747	950/ 1878	936/ 1899	684/897
Атырау облысы	226/ 458	193/ 410	186/ 393	182/ 386	161/341
ШҚО	978/ 1308	621/ 822	618/ 787	526/ 737	613/993
Жамбыл облысы	716/ 1021	540/ 809	518/ 818	413/ 734	275/403
БҚО	257/ 451	269/ 481	260/ 429	217/ 402	205/402
Қарағанды облысы	1187/ 2312	892/ 1345	890/ 1336	918/ 1419	741/1446
Қостанай облысы	1662/ 2094	1711/ 2227	1271/ 1767	1160/ 2370	969/2006
Қызылорда облысы	182/ 275	148/ 233	107/ 171	86/ 108	74/95
Маңғыстау облысы	235/ 453	173/ 344	170/ 345	164/ 288	164/286
Павлодар облысы	603/ 904	652/ 1178	483/ 724	477/ 719	313/447
СҚО	337/ 443	264/ 368	237/ 121	226/ 318	291/395
ОҚО	1222/ 1842	1428/ 1874	-	-
Түркістан облысы	-	-	496/ 856	578/ 1168	527/895
Нұр-Сұлтан қ.	258/380	194/ 377	184/ 351	203/ 384	211/405
Алматы қ.	907/ 1174	910/ 1180	883/ 1125	762/ 969	682/867
Шымкент қ.	-	-	555/ 1342	238/ 329	208/342
Барлығы	11715/ 17163	10458/ 15281	9186/ 14132	8343/ 13994	7210/ 11670

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

15-кесте. Ата-ана құқықтарынан айыру жөніндегі сот шешімдерін орындау

	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
Ата-ана құқықтарынан айыру туралы шешім шығарумен қаралды	2 298	2 514	2 220	2 181	2006
Ата-ана құқықтарынан айыру туралы істер бойынша қанағаттандырылған талап қоюлар саны	2 107	2 202	1 829	1 636	1240
Қанағаттандырылған талаптардың үлес салмағы, %	91,7	87,6	82,4	75,0	61,8

Дереккөз: ҚР ЖС деректері

16-кесте. Балаларды күтіп-бағуға қатысты азаматтық істер саны бойынша статистика

	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
Талап арыздар бойынша кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағуға алименттерді өндіріп алу туралы	7117	7256	6330	6917	6228
Бұйрық өндірісі істері бойынша кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағуға алименттерді өндіріп алу туралы	40192	42080	41516	54112	36653

Дереккөз: ҚР ЖС деректері

17-кесте. Балаларды күтіп-бағуға қатысты қылмыстық құқық бұзушылықтар саны бойынша статистика

	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.	2016-2020 жж. барлығы
Балаларды бағып-күтуге арналған қаражатты төлеу жөніндегі міндеттерді орындамау, еңбекке жарамсыз ата-аналарды, еңбекке жарамсыз жұбайын (зайыбын) бағып-күтуге арналған қаражатты төлеуден жалтару (139-бап)	471	554	257	287	335	1904

Дереккөз: ҚР БП ҚСАЕАК

18-кесте. Жетім балалар және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар

№	Өңірлер	2016 ж.				2020 ж.
		барлығы	орналасудың отбасылық түрімен қамтылғандар	интернат мекемелерінде	%	всего	орналасудың отбасылық түрімен қамтылғандар	интернат мекемелерінде	%
	ҚР	28419	21183	7236	25,46	23410	19156	4254	18,17
1	Ақмола	1995	1627	368	18,45	1552	1348	204	13,14
2	Ақтөбе	1130	940	190	16,81	893	825	68	7,61
3	Алматы	3104	2568	536	17,27	2707	2368	339	12,52
4	Атырау	605	478	127	20,99	532	452	80	15,04
5	ШҚО	3009	2062	947	31,47	2434	1721	713	29,29
6	Жамбыл	1540	1287	253	16,43	1359	1236	123	9,05
7	БҚО	954	763	191	20,02	807	708	99	12,27
8	Қарағанды	3608	2334	1274	35,31	2590	1951	639	24,67
9	Қостанай	2483	1580	903	36,37	1978	1453	525	26,54
10	Қызылорда	973	866	107	11,00	844	758	86	10,19
11	Маңғыстау	580	484	96	16,55	486	431	55	11,32
12	Павлодар	1784	1213	571	32,01	1535	1186	349	22,74
13	СҚО	1431	945	486	33,96	956	807	149	15,59
14	Түркістан*	2702	2278	424	15,69	1654	1446	208	12,58
15	Нұр-Сұлтан қ.	1541	1221	320	20,77	858	697	161	18,76
16	Алматы қ.	980	537	443	45,20	1325	1050	275	20,75
17	Шымкент қ.			-		900	719	181	20,11

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

19-кесте. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдар тәрбиеленушілерінің сипаттамалары

	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың жалпы саны	7 236	6223	5 044	4 606	4 254
Жынысы бойынша: ұлдар	4 064	3 530	2 790	2 277	2 312
қыздар	3 172	2 693	2 254	2 329	1 942
Ұлты бойынша: қазақтар	1 847	1 501	1 225	985	1 123
орыстар	4 084	3 534	2 907	2 497	2 209
басқа ұлттар	1 305	1 188	912	1 124	922
Жасы бойынша: 0-2 жас	495	361	302	124	176
3-6 жас	810	614	296	317	359
7-18 жас	5 931	5 248	4 446	4 165	3 719
Әлеуметтік мәртебесі бойынша: жетімдер	1 269	113	889	693	758
ата-ана құқықтарынан айырылған	3 349	3 153	2 781	2 449	2 382
ата-ана құқығынан бас тартты	696	513	407	387	272
тастап кетті	436	283	250	169	119
сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп таныды	60	38	29	29	33
сот қайтыс болды деп таныды	11	13	5	5	12
сотпен із-тозсыз жоғалғандар деп танылған	159	154	135	135	111
ата-ана құқықтары шектеулі	350	261	181	254	256
қамау орындарында	210	179	115	107	103
іздеуде	357	259	139	132	99
ұзақ емдеуде	83	72	48	55	40
ата-ана қамқорлығының болмауының өзге де жағдайлары	256	185	65	191	69

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

20-кесте. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдар желісі мен контингенті

Жыл	білім беру жүйесі		денсаулық сақтау жүйесі		әлеуметтік қорғау жүйесі
	желі	балалар саны	желі	балалар саны	желі	балалар саны
2010 ж.	166	11612	25	1586	19	854
2015 ж.	106	6436	23	828	17	802
2020 ж.	60	3336	20	272	18	646

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

1-диаграмма. 2021 жылғы 1 қаңтарға тұрғын үй алуға кезекте тұрған жетім балалар мен ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балалар қатарындағы азаматтардың саны

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

21-кесте. 2017 – 2020 жылдары тұрғын үй алған жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың саны

№	Өңір	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
1	Ақмола облысы	50	41	107	55
2	Ақтөбе облысы	28	130	89	19
3	Алматы облысы	59	62	66	45
4	Атырау облысы	45	71	58	62
5	Шығыс Қазақстан облысы	57	103	79	48
6	Жамбыл облысы	44	60	65	7
7	Батыс Қазақстан облысы	99	55	69	30
8	Қарағанды облысы	35	23	124	52
9	Қостанай облысы	29	101	55	3
10	Қызылорда облысы	46	11	66	77
11	Маңғыстау облысы	53	40	70	17
12	Павлодар облысы	89	51	35	143
13	Солтүстік Қазақстан облысы	75	39	34	21
14	Түркістан облысы	220	44	201	62
15	Алматы қ.	175	12	114	69
16	Нұр-Сұлтан қ.	51	42	122	114
17	Шымкент қ.	-	189	108	46
	Барлығы	1155	1074	1462	870

Дереккөз: ҚР ИИДМ деректері

2-диаграмма. 2020 жылы асырап алушы ата-аналар мектептерінде оқудан өткен адамдардың саны

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

22-кесте. Бала асырап алу және бала асырап алуды жою жөніндегі әкімшілік істің статистикасы

	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
Баланы асырап алу туралы	2916	2696	2743	2861	2234
Асыроап алуды жою туралы	120	159	134	222	181

Дереккөз: ҚР ЖС деректері

VII. МҮГЕДЕКТІК, БАЗАЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ

23-кесте. 0-ден 17 жасқа дейінгі мүгедек балалардың саны, адам

	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
Жыл соңына тіркелген мүгедек балалардың жалпы саны	79 662	83 462	86 956	91 573
оның ішінде
ұлдар	45 077	47 484	49 695	52 572
қыздар	34 525	35 978	37 261	39 001
Жыл ішінде алғаш рет мүгедек балалар деп танылғандардың жалпы саны	11 424	11 609	11 815	12 916
оның ішінде
ұлдар	6 376	6 622	6 736	7 434
қыздар	5 048	4 987	5 079	5 482

Дереккөз: ҚР Еңбекминінің деректері

24-кесте. Мүгедектігі бойынша мемлекеттік леуметтік жәрдемақы алатын мүгедектігі бар балалардың саны

	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
Мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алатын мүгедек балалардың саны (жыл соңына), адам	80 093	83 672	86 819	90 717	93 421
оның ішінде:
16 жасқа дейінгі мүгедек балалар	72 311	75 544	78 300	81 730	83 626
16 жастан 18 жасқа дейінгі мүгедек балалар	7 782	8 128	8 519	8 987	9 795
Мүгедектігі бойынша тағайындалған мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың орташа мөлшері, айына теңге
оның ішінде:
16 жасқа дейінгі мүгедек балалар	29 946	32 042	39 598	41 578	45 736
16 жастан 18 жасқа дейінгі мүгедек балалар
1 топ	40 690	43 538	54 306	57 021	62 723
2 топ	33 146	35 466	44 972	47 220	51 943
3 топ	26 060	27 884	33 941	35 638	39 202

Дереккөз: ҚР Еңбекминінің деректері

25-кесте. Науқас балаларға арналған жыл соңындағы төсек саны

	2016 ж.			2020 ж.			Өзгерістер
	Науқас балаларға арналған төсек саны	Балалар саны	Бір төсекке балалар саны	Науқас балаларға арналған төсек саны	Балалар саны	Бір төсекке балалар саны
Қазақстан Республикасы	18 559	5 460 449	294	20 899	6 295 590	301	25
Ақмола	874	199 588	228	816	206 603	253	-23
Ақтөбе	719	252 910	352	912	299 873	329	10
Алматы	1 508	638 168	423	1 740	753 539	433	-6
Атырау	587	212 767	362	712	253 333	356	15
Батыс Қазақстан	637	178 701	281	689	203 852	296	42
Жамбыл	1 262	407 290	323	1 212	442 276	365	-23
Қарағанды	1 452	364 954	251	1 691	385 324	228	-10
Қостанай	829	205 331	248	869	206 996	238	18
Қызылорда	803	282 579	352	851	315 081	370	54
Маңғыстау	572	235 911	412	625	291 145	466	26
Павлодар	850	189 587	223	810	201 681	249	-13
Солтүстік Қазақстан	655	136 499	208	690	134 454	195	-52
Түркістан**)	2 860	1 140 968	399	2 564	889 872	347	7
Шығыс Қазақстан	1 242	349 892	282	1 276	369 062	289	73
Нұр-Сұлтан қаласы	1 747	258 611	148	1 803	398 480	221	-2
Алматы қаласы	1 962	406 693	207	2 576	527 739	205	25
Шымкент қаласы				1 063	416 280	392	-23

Дереккөз: ҚР СЖРА ҰСБ

26-кесте. Қазақстандағы балалар суицидінің көрсеткіштері

	2016 ж.			2017 ж.			2018 ж.			2019 ж.			2020 ж.
	Бар.	ер.	әйел	бар-ғы	ер.	әйел	Барл.	ер.	әйел	Барл.	ер.	әйел	Барл.	ер.	әйел
балалар, о.і.	175	115	60	167	97	70	178	120	58	179	120	59	144	91	53
5 жастан 14 жасқа дейін	64	46	18	69	45	24	74	54	20	68	47	21	59	36	23
15 жастан 17 жасқа дейін	111	69	42	98	52	46	104	66	38	111	73	38	85	55	30

Дереккөз: ҚР БП ҚСАЕАК

27-кесте. Ерте жүктіліктің тіркелген жағдайларының саны, 2017-2020 жылдар

№	Өңірлер	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
1	Қазақстан Республикасы	4748	4727	4805	3162
2	Ақмола облысы	179	168	168	101
3	Ақтөбе облысы	85	85	85	108
4	Алматы облысы	804	820	811	417
5	Атырау облысы	178	154	115	169
6	Шығыс Қазақстан облысы	305	404	354	199
7	Жамбыл облысы	82	84	83	231
8	Батыс Қазақстан облысы	72	393	340	81
9	Қарағанды облысы	395	371	429	239
10	Қостанай облысы	258	255	179	126
11	Қызылорда облысы	277	169	169	137
12	Маңғыстау облысы	185	191	408	209
13	Павлодар облысы	136	108	101	123
14	Солтүстік Қазақстан облысы	129	207	186	101
15	Түркістан облысы	1041	709	835	545
16	Алматы қ.	380	247	157	65
17	Нұр-Сұлтан қ.	242	269	221	139
18	Шымкент қ.	0	93	164	172

Дереккөз: ҚР ДСМ деректері

28-кесте. Осы жас тобындағы 1000 туылғанға шаққанда 15-тен 19 жасқа дейінгі жасөспірім қыздар арасында туу көрсеткіші

	2016 ж.			2017 ж.			2018 ж.			2019 ж.
	барлық халық	оның ішінде		барлық халық	оның ішінде		барлық халық	оның ішінде		барлық халық	оның ішінде
		қала халқы	ауыл халқы		қала халқы	ауыл халқы		қала халқы	ауыл халқы		қала халқы	ауыл халқы
Қазақстан Республикасы	28,1	25,18	31,12	24,9	22,38	27,56	23,9	21,06	26,99	23,17	20,59	26
Ақмола	26,03	25,88	26,13	24,91	23,27	26,14	21,52	19,88	22,74	21,55	19,76	22,87
Ақтөбе	25,87	30,06	20,72	21,33	25,46	15,85	17,65	18,83	15,54	18,02	19,95	14,49
Алматы	35,02	37	34,45	29,72	33,22	28,74	28,73	31,06	28,1	27,28	30,27	26,49
Атырау	35,11	40,15	31,33	30,99	33,22	29,29	28,15	28,76	57,58	25,91	24,34	27,53
Батыс Қазақстан	26,18	25,7	26,59	20,48	19,06	21,78	20,88	20,66	21,1	18,7	19,1	18,35
Жамбыл	41,09	31,94	46,59	35,47	26,83	40,52	36,61	29,38	40,8	33,66	27,77	37,02
Қарағанды	24,05	23,86	24,61	20,46	20,32	20,88	20,41	20,1	21,36	19,86	19,2	21,86
Қостанай	24,56	22,09	26,54	20,1	16,93	22,7	18,63	14,14	22,51	18,48	15,33	21,61
Қызылорда	21,58	22,54	20,97	19,8	21,3	18,82	20,61	20,81	20,48	18,95	19,44	18,64
Маңғыстау	42,25	40,1	43,48	39,81	41,15	39,06	35,04	36,41	34,27	33,98	29,86	36,34
Павлодар	25,18	23,25	28,69	22,08	19,34	27,14	29,52	36,67	27,93	18,24	16,52	21,43
Солтүстік Қазақстан	26,13	21,91	28,57	20,54	17,26	22,43	18,47	16,43	22,26	19,15	16,43	20,7
Оңтүстік Қазақстан (Түркістан)	31,77	31,74	31,8	30	31,09	29,26	19,49	16,67	21,07	31,97	45,85	28,85
Шығыс Қазақстан	22,96	23,77	22,03	20,39	20,18	20,06	19,52	19,48	19,57	17,18	16,49	18,04
Нұр-Сұлтан қ.	18,71	18,71		14,99	14,99		14,99	14,99		11,65	11,65
Алматы қ.	13,5	13,5		12,75	12,75		12,28	12,28		12,39	12,39
Шымкент қ.							24,31	24,31		25,37	25,37

Дереккөз: ҚР СЖРА ҰСБ

29-кесте. 2016-2020 жылдардағы балалар маскүнемдігі мен нашақорлығы

	2016 ж.		2017 ж.		2018 ж.		2019 ж.		2020 ж.
	Жалпы саны	100 мың тұрғынға есептегенде	Жалпы саны	100 мың тұрғынға есептегенде	Жалпы саны	100 мың тұрғынға есептегенде	Жалпы саны	100 мың тұрғынға есептегенде	Жалпы саны	100 мың тұрғынға есептегенде
Маскүнемдік		9,1	.	5,9	215	4,1	185	3,1	153	2,3
Нашақорлық		2,8		2,7	506	2,2	364	1,7	258	1,2
Барлығы		14,8		11,3	721	8,2	549	6	411	3,9

Дереккөз: ҚР ДСМ деректері

30-кесте. Бала туғанда берілетін жәрдемақы алушыларды қамту және бюджет шығыстарының серпіні

№	Көрсеткіш	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
1	Бала тууға жәрдемақы алғандар саны, мың адам	388,6	394,8	400,1	430,7
2	Төленген жәрдемақылардың жалпы сомасы, млрд теңге	35,3	40,7	43,8	52,3

Дереккөз: ҚР Еңбекминінің деректері

31-кесте. Күтім бойынша жәрдемақы алушыларды қамту және бюджет шығыстарының серпіні

№	Көрсеткіш	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
1	Бала күтімі бойынша жәрдемақы алғандар саны, мың адам	145,7	125,8	138,5	121
2	Төленген жәрдемақылардың жалпы сомасы, млрд теңге	32,6	29,9	34,7	31,7

Дереккөз: ҚР Еңбекминінің деректері

3-диаграмма. Табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен халықтың үлесі және АӘК алушылардың үлесі, %

Дереккөз: ҚР СЖРА ҰСБ-ның және ҚР Еңбекминінің деректері

32-кесте. 2020 жылғы 1 қазандағы мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының желісі мен контингенті

№	Өңір	мектепке дейінгі ұйымдар желісі			мектепке дейінгі ұйымдардың контингенті
		МДБ барлығы	Бала бақшалар	Шағын орталықтар
1	Қазақстан Республикасы барлығы	10650	6959	3691	885033
2	Ақмола облысы	601	248	353	32957
3	Ақтөбе облысы	546	386	160	42926
4	Алматы облысы	1201	868	333	91523
5	Атырау облысы	331	204	127	34004
6	Батыс Қазақстан облысы	515	287	228	30463
7	Жамбыл облысы	547	411	136	56560
8	Қарағанды облысы	533	243	290	48234
9	Қостанай облысы	579	188	391	31228
10	Қызылорда облысы	665	575	90	44231
11	Маңғыстау облысы	311	278	33	37254
12	Павлодар облысы	376	154	222	33456
13	Солтүстік Қазақстан облысы	483	82	401	18373
14	Түркістан облысы	1413	1277	136	152173
15	Шығыс Қазақстан облысы	792	347	445	56978
16	Нұр-Сұлтан қ.	408	365	43	50933
17	Алматы қ.	825	589	236	65108
18	Шымкент қ.	524	457	67	58632

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

33-кесте. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесінің негізгі көрсеткіштері

(2016-2020 жж.)

Көрсеткіштердің атауы	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
МДББҰ барлығы, о.і.	9 410	9 828	10 314	10 562	10 650
-бала бақшалар	4 915	5 608	6 159	6 623	6 959
-шағын орталықтар	4 495	4 220	4 155	3 939	3 691
Барлық балалар, о.і.	807 170	862 305	880 896	892 883	885 033
-бала бақшаларда	637 414	707 394	740 734	771 396	780 293
-шағын ортаықтарда	169 756	154 911	140 162	121 487	104 740
1 жастан 3 жасқа дейінгі балаларды қамту,%	21,3	24,4	31,7	44,8	47,8
3 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды қамту, %	85,8	90,5	95	98,0	98,7

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

4-диаграмма. 2020 жылғы 1 қазанға арналған балабақшаларға кезек, адам

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

34-кесте. Арнайы мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының желісі және балалар контингенті

Өңір	Арнайы балабақшалар			Жалпы үлгідегі балабақшалардағы арнайы топтар
	барлығы	ондағы топтар	ондағы балалар	МДББҰ арнайы топтар	ондағы арнайы топтар	ондағы балалар
ҚР бойынша барлығы	42	335	4229	217	534	8229
Ақмола	0	0	0	18	35	458
Ақтөбе	4	39	509	11	22	282
Алматы	0	0	0	13	27	520
Атырау	1	8	100	6	6	53
Батыс Қазақстан	0	0	0	11	22	232
Жамбыл	0	0	0	14	56	1302
Қарағанды	1	10	162	27	107	1486
Қостанай	1	5	36	13	25	297
Қызылорда	0	0	0	9	24	418
Маңғыстау	2	20	185	0	0	0
Павлодар	7	44	547	2	10	120
Солтүстік Қазақстан	0	0	0	6	13	141
Түркістан	0	0	0	27	63	1330
ШҚО	7	52	750	12	22	277
Нұр-Сұлтан қ.	2	23	241	35	79	989
Алматы қ.	12	88	1166	10	19	264
Шымкент қ.	5	46	533	3	4	60

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

35-кесте. 7-10 жастағы балаларды бастауыш біліммен қамту коэффициенті және ҚР орта біліммен қамтудың жалпы коэффициенті, %

Көрсетікштер	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
Бастауыш біліммен қамтудың таза коэффициенті (7-10 жас аралығындағы балалар)
Барлығы	98,8	99,0	98,9	99,6	99,8
оның ішінде:
ұлдар	99,5	99,9	99,8	99,4	99,6
қыздар	98,1	98,2	98,1	99,8	99,9
Орта біліммен қамтудың жалпы коэффициенті
Барлығы	105,8	105,9	106,2	104,6	105,4
оның ішінде:
ұлдар	106,2	106,4	106,8	104,6	105,5
қыздар	105,3	105,5	105,6	104,6	105,4

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

36-кесте. Жалпы Қазақстанның жалпы білім беретін мектептеріндегі және облыстар бөлінісіндегі оқушылар мен педагогтердің арақатынасы

Өңір	2016/17 жж.			2020/21 жж.
	Жалпы білім беретін мектеп педагогтерінің саны	Жалпы білім беретін мектептердегі оқушылар саны	Оқушылар/педагогтар қатынасы	Жалпы білім беретін мектеп педагогтерінің саны	Жалпы білім беретін мектептердегі оқушылар саны	Оқушылар/педагогтар қатынасы
Ақмола	15 502	117 206	8	16 026	132 325	8
Ақтөбе	16 747	131 741	8	19 134	161 361	8
Алматы	36 503	357 595	10	44 280	435 664	10
Атырау	10 600	110 669	10	12 248	136 729	11
Батыс Қазақстан	14 062	96 830	7	15 476	112 654	7
Жамбыл	23 770	210 392	9	27 438	242 353	9
Қарағанды	20 689	187 614	9	21 443	209 028	10
Қостанай	13 815	104 767	8	14 150	111 873	8
Қызылорда	18 737	143 539	8	21 681	171 547	8
Маңғыстау	10 098	122 286	12	13 566	160 107	12
Павлодар	13 179	98 521	7	13 569	113 507	8
Солтүстік Қазақстан	12 435	72 622	6	12 109	74 789	6
Түркістан	23 045	440 261	19	58 574	501 414	9
ШҚО	48 296	183 805	4	24 187	198 003	8
Нұр-Сұлтан қ.	8 388	135 633	16	11 993	194 928	16
Алматы қ.	18 589	240 381	13	22 763	298 520	13
Шымкент қ.	14 712	176 721	12	18 029	226 545	13
Барлығы	319 167	2 930 583	9	366 666	3 481 347	9

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

37-кесте. Оқыту тілдері бойынша жалпы білім беретін мектептер саны

Өңір	барлғы	оның ішінде ауылдық жерлерде	қазақ тілінде		орыс тілінде		өзбек тілінде		ұйғыр тілінде		басқа тілдерде		аралас тілдерді
			барлығы	оның ішінде ауылдық жерлерде	барлығы	оның ішінде ауылдық жерлерде	барлығы	оның ішінде ауылдық жерлерде	барлығы	оның ішінде ауылдық жерлерде	барлығы	оның ішінде ауылдық жерлерде	барлығы	оның ішінде ауылдық жерлерде
Ақмола	572	470	159	139	189	161	-	-	-	-	-	-	224	170
Ақтөбе	422	282	270	197	27	18	-	-	-	-	-	-	125	67
Алматы	793	681	445	406	17	12	-	-	5	3	-	-	326	260
Атырау	208	128	140	107	5	2	-	-	-	-	-	-	62	19
Батыс Қазақстан	388	314	257	228	34	20	-	-	-	-	-	-	97	66
Жамбыл	467	358	314	267	12	1	1	-	-	-	-	-	140	90
Қарағанды	535	299	225	172	109	38	-	-	-	-	-	-	201	89
Қостанай	507	407	118	100	272	213	-	-	-	-	-	-	117	94
Қызылорда	314	236	278	225	4	2	-	-	-	-	-	-	32	9
Маңғыстау	163	103	131	99	6	1	-	-	-	-	-	-	26	3
Павлодар	367	273	135	109	63	47	-	-	-	-	-	-	169	117
Солтүстік Қазақстан	480	416	114	102	267	233	-	-	-	-	-	-	99	81
Түркістан	930	801	706	630	8	3	5	4	-	-	-	-	211	164
ШҚО	677	494	336	284	155	96	-	-	-	-	-	-	186	114
Нұр-Сұлтан қ.	133	-	32	-	20	-	-	-	-	-	1	-	79	-
Алматы қ.	300	-	82	-	99	-	-	-	3	-	3	-	111	-
Шымкент қ.	184	-	67	-	-	-	3	-	-	-	-	-	114	-
Барлығы	7440	5262	3809	3065	1287	847	9	4	8	3	4	-	2319	1343

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

IX. АРНАЙЫ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ

38-кесте. 18 жасқа дейінгі босқын балалар

	Босқындар
	2016ж.	2017ж.	2018ж.	2019ж.
Барлығы
0-17 жастағы мәжбүрлі көшіп-қонушылар	206	184	176	177
оның ішінде жасы:
0-5	87	67	59	69
6-17	119	117	117	108
Мәжбүрлі көшіп-қонушылардың жалпы санындағы 0-17 жастағы балалардың үлес салмағы, пайызбен	32,8	31,6	36,4	35,1
Ұлдар
0-17 жастағы мәжбүрлі көшіп-қонушылар	105	98	92	101
оның ішінде жасы:
0-5	42	36	29	36
6-17	63	62	63	65
Мәжбүрлі көшіп-қонушылардың жалпы санындағы 0-17 жастағы балалардың үлес салмағы, пайызбен	51,0	53,0	52,2	57,1
Қыздар
0-17 жастағы мәжбүрлі көшіп-қонушылар	101	86	84	76
оның ішінде жасы:
0-5	50	31	31	33
6-17	51	55	53	43
Мәжбүрлі көшіп-қонушылардың жалпы санындағы 0-17 жастағы балалардың үлес салмағы, пайызбен	49,0	47,0	47,7	42,9

Дереккөз: ҚР ІІМ деректері

39-кесте. Орта білім беру жүйесіндегі босқын балалар, көшіп-қонушы балалар, қандас-балалар

	Көшіп-қонушы балалар	Босқын балалар	Қандас-балалар
ҚР	20 367	689	7637
Ақмола облысы	623	23	247
Ақтөбе облысы	450	6	53
Алматы облысы	4504	145	3205
Атырау облысы	381	39	49
Батыс Қазақстан облысы	331	1	19
Жамбыл облысы	1467	49	313
Қарағанды облысы	784	1	266
Қостанай облысы	782	1	44
Қызылорда облысы	73	0	12
Маңғыстау облысы	1569	43	1024
Павлодар облысы	668	4	216
Солтүстік Қазақстан облысы	508	2	46
Түркістан облысы	1282	142	793
Шығыс Қазақстан облысы	821	6	407
Нұр-Сұлтан қ.	1722	48	245
Алматы қ.	3229	93	260
Шымкент қ.	1173	86	438

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

40-кесте. Орта білім беру саласындағы тілдік ахуалдың негізгі көрсеткіштері

	2018-2019 оқу жылы	2019-2020 оқу жылы	2020-2021 оқу жылы
Қазақ тілінде оқытатын мектептер желісі	3 749	3 721	3733
Қазақ тілінде оқытатын мектептер контингенті	1 387 309	1 446 358	1 505 779
Орыс тілінде оқытатын мектептер желісі	1 195	1 176	1160
Орыс тілінде оқытатын мектептер контингенті	378 735	386 891	394 645
Аралас оқыту тілде оқытатын мектептер желісі	2 046	2 053	2047
Аралас тілде оқытатын мектептер контингенті	1 324 074	1 402 178	1 456 175
Өзбек тілінде оқытатын мектептер желісі	12	12	9
Өзбек тілінде оқытатын мектептер контингенті	8 608	8 343	6 835
Ұйғыр тілінде оқытатын мектептер желісі	11	11	8
Ұйғыр тілінде оқытатын мектептер контингенті	6 074	6 186	5268

Дереккөз: ҚР БҒМ деректері

41-кесте. Бас бостандығынан айыру орындарында отырған кәмелетке толмағандардың жыл соңына саны, адам

	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.	2020 ж.
Кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу колонияларында ұстау-барлығы	44	52	43	43	51
оның ішінде жынысы бойынша:
әйелдер	6	4	1	1	3
ерлер	38	48	42	42	48
Кәмелетке толмағандар тергеу изоляторларында (тергеу изоляторлары) және түрмелерде, сондай-ақ тергеу изоляторлары мен түрмелерде жұмыс істейтін үй-жайларда ұсталды	63	34	143	94	70
оның ішінде жынысы бойынша:
әйелдер	0	1	3	3	4
ерлер	63	33	140	91	66
оның ішінде жасы бойынша, жыл:
14 жастан 16 жасқа дейін, қоса алғанда	4	1	11	9	14
16 жастан 17 жасқа дейін, қоса алғанда	12	13	42	42	19
17 жастан 18 жасқа дейін, қоса алғанда	47	20	90	43	37
оның ішінде болу мерзімі бойынша, жыл:
1 жылға дейін	63	34	50	41	53

Дереккөз: ҚР ІІМ деректері