Об утверждении Концепции инклюзивной политики в Республике Казахстан на 2025 – 2030 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2024 года № 1143

      Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      1. Утвердить прилагаемую Концепцию инклюзивной политики в Республике Казахстан на 2025 - 2030 годы (далее - Концепция).

      2. Центральным государственным, местным исполнительным органам, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан (по согласованию), иным организациям (по согласованию), ответственным за реализацию Концепции:

      1) принять необходимые меры по реализации Концепции;

      2) обеспечить своевременную реализацию мероприятий, предусмотренных Планом действий по реализации Концепции;

      3) не позднее 1 февраля года, следующего за отчетным годом, представлять информацию о ходе реализации Концепции в Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан.

      3. Министерству труда и социальной защиты населения Республики Казахстан ежегодно, до 15 марта, представлять в Правительство Республики Казахстан сводную информацию о ходе реализации Концепции.

      4. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан.

      5. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

      Премьер-Министр
Республики Казахстан
О. Бектенов

  Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 30 декабря 2024 года № 1143

Концепция
инклюзивной политики
в Республике Казахстан на 2025 - 2030 годы
Раздел 1. Паспорт (основные параметры)

Наименование Концепции

Концепция инклюзивной политики в Республике Казахстан
на 2025 - 2030 годы

Основания для разработки

1. Указ Президента Республики Казахстан от 8 декабря 2023 года № 409 "О Плане действий в области прав человека и верховенства закона".
2. Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790 "Об утверждении Системы государственного планирования в Республике Казахстан".

Государственный орган, ответственный за разработку Концепции

Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

Государственные органы, ответственные за реализацию Концепции

Национальный центр по правам человека (по согласованию);
Министерство юстиции Республики Казахстан;
Генеральная прокуратура Республики Казахстан (по согласованию);
Министерство науки и высшего образования Республики Казахстан;
Министерство здравоохранения Республики Казахстан;
Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан;
Министерство транспорта Республики Казахстан;
Министерство культуры и информации Республики Казахстан;
Министерство просвещения Республики Казахстан;
Центральная избирательная комиссия Республики Казахстан (по согласованию);
Министерство промышленности и строительства Республики Казахстан;
Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан (по согласованию);
Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан (по согласованию);
Министерство иностранных дел Республики Казахстан;
Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан;
Министерства туризма и спорта Республики Казахстан;
Министерство национальной экономики Республики Казахстан;
Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан;
Министерство внутренних дел Республики Казахстан;
Министерство экологии и природных ресурсов Республики Казахстан;
Национальная палата предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен" (по согласованию);
местные исполнительные органы.

Сроки реализации

2025 - 2030 годы

Раздел 2. Анализ текущей ситуации

      В 2022 году Глава государства в предвыборной программе "Справедливый Казахстан - для всех и для каждого. Сейчас и навсегда" обозначил необходимость оказания особой поддержки в первую очередь детям и гражданам с особыми потребностями, повышения качества их жизни на основе создания доступной, комфортной инклюзивной и социальной среды.

      Достижение поставленной задачи в текущих условиях требует пересмотра и приоритизации действующих подходов, формирования новой модели социальной защиты лиц с инвалидностью.

      Начавшийся в стране процесс по созданию инклюзивного общества и инклюзивной среды способствует получению равных возможностей во всех сферах общественной жизни для лиц с инвалидностью независимо от физических, интеллектуальных, социальных или других различий.

      Вместе с тем в обществе все ещҰ преобладают традиционная (модель благотворительности) и медицинская (модель функциональной ограниченности) модели понимания инвалидности, которые не в полной мере соответствуют ожиданиям граждан и мировым тенденциям в сфере социальной защиты лиц с инвалидностью.

      В этой связи реализация в среднесрочном периоде новой государственной инклюзивной политики будет основываться на социальной и правовой модели создания инклюзивной среды для населения с учетом потребностей лиц с инвалидностью, фокусом на устранение барьеров и обеспечение равных возможностей.

      Настоящая Концепция инклюзивной политики в Республике Казахстан на 2025 - 2030 годы (далее - Концепция) отражает видение, определяет основные принципы, цели, задачи государственной политики и предусматривает имплементацию международных норм Конвенции Организации Объединенных Наций о правах лиц с инвалидностью, ратифицированной Республикой Казахстан в 2015 году.

      Концепция направлена на улучшение социально-экономического положения населения, включая лиц с инвалидностью, создание условий для их полноценной социальной, экономической и политической вовлеченности в обществе.

Глава 1. Этапы развития

      За годы независимости Казахстан предпринял значительные шаги для развития сферы социальной защиты лиц с инвалидностью.

      Проделан определенный путь от законодательного регулирования, комплексных программ реабилитации до стандартизации специальных социальных услуг и повышения их доступности путем интеграции и автоматизации информационных систем.

      На первом этапе (1991 - 2000 годы) сформирована законодательная база общественных отношений в области социальной защиты лиц с инвалидностью.

      В 1991 году принят Закон Республики Казахстан "О социальной защищенности инвалидов в Республике Казахстан", гарантировавший создание социально-экономических, правовых и организационных условий для обеспечения равных возможностей для жизнедеятельности лиц с инвалидностью.

      В рамках данного Закона было заложено обеспечение социальной защищенности лиц с инвалидностью, создание необходимых условий для индивидуального развития, реализации творческих и производственных возможностей и способностей путем учета потребностей лиц с инвалидностью в соответствующих государственных программах, предоставление социальной помощи в предусмотренных законодательством видах в целях устранения препятствий в реализации своих прав на охрану здоровья, труд, образование и профессиональную подготовку, жилищных и иных социально-экономических прав.

      Второй этап (2000 - 2010 годы) характеризовался развитием комплексных реабилитационных программ и усилением социальной поддержки.

      Приняты законы Республики Казахстан от 11 июля 2002 года "О социальной и медико-педагогической коррекционной поддержке детей с ограниченными возможностями" и от 13 апреля 2005 года "O социальной защите инвалидов в Республике Казахстан", направленные на обеспечение коррекционной поддержки детей, усиление социальной поддержки и создание для лиц с инвалидностью определенных условий для интеграции в общество.

      Реализованы правительственные программы реабилитации лиц с инвалидностью на 2002 - 2005 годы и 2006 - 2008 годы, целями которых стали создание и совершенствование системы реабилитации лиц с инвалидностью, обеспечение условий для независимого образа жизни, профилактика и снижение уровня инвалидности.

      С принятием в декабре 2008 года Закона Республики Казахстан "О специальных социальных услугах" был начат процесс последовательной деинституционализации медико-социальных учреждений.

      Третий этап (2011 - 2020 годы) развития ознаменовался активным взаимодействием с общественными объединениями и приведением национального законодательства в соответствие с международными стандартами.

      В 2011 году был принят механизм поддержки общественных объединений лиц с инвалидностью и организаций в сферах малого и среднего бизнеса. Были созданы определенные условия для трудоустройства лиц с инвалидностью.

      20 февраля 2015 года Казахстан ратифицировал Конвенцию Организации Объединенных Наций о правах лиц с инвалидностью, что стало важным шагом к имплементации норм международных стандартов в национальное законодательство. Были разработаны и внедрены планы мероприятий по обеспечению прав и улучшению качества жизни лиц с инвалидностью на 2012 - 2018 годы и до 2025 года.

      В 2014 году Казахстан впервые провозгласил принцип недопустимости дискриминации по признакам инвалидности и состояния здоровья, который был заложен в основу Концепции социального развития Республики Казахстан до 2030 года.

      Начат переход от традиционного понимания ограниченных возможностей здоровья к необходимости взаимодействия лиц с инвалидностью и общества, от медицинской к медико-социальной модели.

      Законом Республики Казахстан от 3 декабря 2015 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам защиты прав инвалидов" были внесены изменения и дополнения в 24 законодательных акта, которые направлены на совершенствование услуг в сфере образования, здравоохранения, социальной защиты, доступности информации и транспортной инфраструктуры.

      На текущем, четвертом этапе (2021 - 2024 годы) продолжилась реализация мер по созданию условий доступности объектов инфраструктуры и оказываемых услуг на основе требований стандартов, повышения прозрачности и качества оказания социальных услуг населению в партнерстве с неправительственными и международными организациями, а также посредством внедрения цифровых решений.

      C введением в действие с 1 июля 2023 года Социального кодекса Республики Казахстан начата трансформация системы социального обслуживания и поддержки населения.

      На портале "Социальная защита лиц с инвалидностью" запущена "Интерактивная карта доступности" (inva.gov.kz), содержащая сведения об оценке и адаптации более 40 тыс. объектов социальной инфраструктуры в разрезе регионов и позволяющая лицу с инвалидностью определять уровень доступности того или иного объекта для посещения.

      Общее количество доступных объектов согласно карте на 1 декабря 2024 года - 22 166 или 51,8 % от числа внесенных в нее объектов.

      Расширена техническая возможность информационной системы "Е-Собес", в рамках которой теперь можно оценить деятельность местных исполнительных органов по прозрачности и своевременности обеспечения лиц с инвалидностью необходимыми средствами и услугами реабилитации.

      С 2022 года упрощен и переведен в проактивный формат порядок оформления инвалидности.

      Запущен портал социальных услуг. Лицам с инвалидностью предоставлена возможность самостоятельного выбора и приобретения технических средств реабилитации, заказа услуг индивидуального помощника и специалиста жестового языка, санаторно-курортного лечения.

      В регионах открыты центры социальной поддержки "Тen Qogam", оказывающие консультационные и юридические услуги, содействие в трудоустройстве и предпринимательской деятельности.

      При поддержке Программы развития Организации Объединенных Наций в Астане начал функционировать центр профессиональной реабилитации людей с инвалидностью, в котором оказываются помощь в трудоустройстве, а также психологическая, юридическая и профориентационная помощь.

      В целях расширения возможности получения образования и занятости был разработан Атлас рекомендуемых профессий и занятий для лиц с инвалидностью в Республике Казахстан.

      Внедрен профессиональный стандарт "Социальная работа и другие профессии социальной сферы", который определяет требования к уровню квалификации и компетентности, содержанию, качеству и условиям труда социальных работников.

      В марте 2024 года в Комитете Организации Объединенных Наций по правам лиц с инвалидностью состоялась защита первого доклада Республики Казахстан о выполнении Конвенции Организации Объединенных Наций о правах лиц с инвалидностью.

Глава 2. Оценка текущего состояния

      В Казахстане по состоянию на 1 января 2024 года проживают 724,9 тыс. лиц с инвалидностью, что составляет 3,6 % от общей численности населения (в 2022 г. - 711,8 тыс. чел. или 3,6%). Из них имеют затруднения в передвижении - 204,9 тыс. чел., в том числе 30,5 тыс. детей (14,9%).

      Количество детей с инвалидностью до 18 лет составило - 109,5 тыс., или 15,1 % от общего числа лиц с инвалидностью и 1,6 % от детского населения страны (по состоянию на 1 января 2024 года в стране проживает 6 841 527 детей).

      Проведенный анализ показывает рост детской инвалидности на 11,4 % (в 2023 г. - 109 496 чел., 2022 г. - 104 260 чел., 2021 г. - 98 254 чел.). В еҰ структуре в основном преобладают дети от 7 до 18 лет (74 928 детей или 68,4 %).

      Количество получателей государственных социальных пособий по инвалидности составило 545,5 тыс. человек.

      Доступ к правосудию

      Право лиц с инвалидностью первой и второй групп на бесплатное получение гарантированной государством юридической помощи в виде правового консультирования предоставлено на общих основаниях согласно статье 26 Закона Республики Казахстан "Об адвокатской деятельности и юридической помощи".

      В интересах лица, нуждающегося в гарантированной государством юридической помощи, с ходатайством об оказании такой помощи может обратиться также его представитель в порядке, установленном законами.

      Абилитация и реабилитация

      С запуском с 2020 года портала социальных услуг лица с инвалидностью получили возможность самостоятельного выбора и приобретения технических средств и услуг реабилитации непосредственно напрямую у поставщиков.

      Его внедрение позволило довести исполнение индивидуальных планов абилитации и реабилитации до 92,9 % (в 2022 - 90,8 %, 2021 - 81,3 %, в 2020 году - 78,8 %).

      Более 54 тыс. лиц с инвалидностью по зрению (95 %) обеспечены тифлотехническими (16 видов), более 14,7 тыс. лиц с инвалидностью по слуху - сурдотехническими средствами (92,9 %)

      Практически полностью обеспечен охват услугами специалистов жестового языка (99,4 %).

      Для 29 тыс. лиц с инвалидностью первой группы, имеющих затруднения в передвижении, предоставляются услуги индивидуальных помощников.

      При этом с 1 июля 2023 года лица, оказывающие услуги индивидуального помощника, включены в системы пенсионного, социального и медицинского страхования.

      С 1 сентября 2024 года в пилотном режиме введен институт независимых экспертов медико-социальной экспертизы. Данный институт позволит привлечь в медико-социальную экспертизу квалифицированные кадры и повысить качество оказания государственной услуги по установлению инвалидности.

      Специальные социальные услуги оказываются 1030 организациями, из них 830 государственных организаций, в том числе 118 - центров стационарного типа, 89 - центров дневного пребывания, 35 - реабилитационных центров, 547 - отделений социальной помощи на дому.

      Наравне с государственными организациями специальные социальные услуги предоставляются 177 неправительственными организациями с охватом более 18 тыс. граждан.

      Для детей с инвалидностью специальные социальные услуги оказываются в 98 организациях дневного пребывания (3,5 тыс. детей), 21 центре стационарного типа (с охватом более 1,4 тыс. детей), 151 отделении социальной помощи на дому и 17 центрах для детей с психоневрологическими патологиями. Реабилитационные услуги предоставляются в 23 центрах (1,5 тыс. детей).

      Важно подчеркнуть роль общественных организаций в оказании благотворительной помощи для лиц с инвалидностью в целях интеграции их в общество.

      В рамках сотрудничества с общественным фондом "Қазақстан халқына" в 4 регионах страны (Павлодарская, Кызылординская области, область Абай, город Шымкент) начата реализация пилотного проекта "Реабилитация детей с инвалидностью в домашних условиях".

      Совместно с корпоративными фондами "Samruk-Kazyna Trust" и "Қамқорлық қоры" проводятся работы по открытию центров дневного пребывания для детей с ментальными нарушениями.

      В 12 регионах страны ведется строительство новых реабилитационных центров. В текущем году в городах Семей, Таразе и Кентау 3 центра введены в эксплуатацию.

      Медицинскую реабилитацию оказывают 838 медицинских организаций, из них государственных - 482, частных - 316, ведомственных - 40.

      Функционируют 3 республиканских (РЦ "Балбулак", НАО "Национальный центр детской реабилитации", детский клинический санаторий "Алатау") и
55 региональных реабилитационных центров.

      Впервые в городских поликлиниках открыты 82 первичных центра психического здоровья. В регионах дополнительно открыты 17 центров психического здоровья.

      Функционируют 150 служб инватакси, услугами которых пользуются порядка 25 тыс. лиц с инвалидностью.

      Занятость и труд

      Политика обеспечения занятости лиц с инвалидностью включает в себя оказание посреднических услуг по трудоустройству на свободные вакансии через местные органы занятости, квотирование рабочих мест, создание специальных рабочих мест для лиц с инвалидностью.

      В соответствии с Социальным кодексом Республики Казахстан местные исполнительные органы обеспечивают реализацию государственной политики в сфере занятости населения путем установления квоты рабочих мест для лиц с инвалидностью в размере от 2 до 4 % от численности рабочих мест, без учета рабочих мест на тяжелых работах, работах с вредными, опасными условиями труда.

      Реализуются активные меры содействия занятости по направлениям на субсидируемые государством рабочие места, профессиональное обучение, обучение основам предпринимательства по проекту "Бастау Бизнес", предоставление государственных грантов (в размере до 400 МРП на конкурсной основе на открытие и развитие бизнеса) и другие.

      С 2018 года c учетом международного опыта внедрен порядок субсидирования затрат работодателей, связанных с оснащением специального рабочего места для трудоустройства лиц с инвалидностью.

      С 2023 года заработная плата лиц с инвалидностью, трудоустроенных на оборудованные специальные рабочие места, субсидируется в течение трех лет:

      - в первый год 70 % от заработной платы субсидируется государством
(при этом субсидируемая часть не должна превышать 30 МРП), 30 % субсидируется работодателем;

      - на второй год 65 % - государством, а 35 % - работодателем;

      - третий год 60 % - государством, а 40 % - работодателем.

      Доступность

      В Казахстане действуют 57 национальных и межгосударственных стандартов, направленных на обеспечение безбарьерной среды.

      Принимаются меры по обеспечению доступности объектов транспортной инфраструктуры. Отдельными авиакомпаниями предоставляются определенные скидки пассажирам с инвалидностью ("SCAT", "Qazaq Air", "Fly Arystan").

      Предусмотрено субсидирование стоимости билетов всем детям в составе туристической путевки по стране (с 2 до 17 лет включительно).

      Лицам всех групп инвалидности, а также детям с инвалидностью установлена льгота на проезд по социальным значимым сообщениям в размере 50 % (пятьдесят) от стоимости проездного документа (билета), а по коммерческим маршрутам по усмотрению перевозчика.

      Мажилисом Парламента Республики Казахстан принят Закон "О ратификации Марракешского договора об облегчении доступа слепых и лиц с нарушениями зрения или иными ограниченными способностями воспринимать печатную информацию к опубликованным произведениям".

      В рамках государственного контроля по обеспечению доступности объектов с 2018 по 2023 годы проведена 6091 проверка государственных и частных организаций.

      По итогам выдано 4568 предписаний, наложено 1266 штрафов на сумму более 236 млн тенге.

      Образование

      Инклюзивное образование Казахстана развивается в соответствии с требованиями международных конвенций и является одним из приоритетных направлений государственной политики.

      Понятие "инклюзивное образование" закреплено в Законе Республики Казахстан "Об образовании", гарантируя права всех детей на получение образования, с учетом особых образовательных потребностей и индивидуальных возможностей.

      В Национальном плане развития Республики Казахстан до 2029 года подчеркивается, что доступность и качество системы образования являются неотъемлемыми факторами, предопределяющими качество человеческого капитала в стране, уровень производительности труда и конкурентоспособности специалистов.

      Законом Республики Казахстан от 26 июня 2021 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам инклюзивного образования" регламентированы государственные гарантии по созданию специальных условий для обучения детей с особыми образовательными потребностями на всех уровнях образования; внедрению норм по закреплению оценки образовательных потребностей и психолого-педагогического сопровождения; обеспечению вариативности, гибкости учебных планов, программ в зависимости от особенностей развития ребенка; введена ответственность руководителей организаций образования за нарушение типовых правил приема на обучение и несоздание специальных условий для получения образования.

      Кроме того, для увеличения охвата детей с ограниченными возможностями психолого-педагогической поддержкой утверждены нормы по реализации государственного образовательного заказа на специальную психолого-педагогическую поддержку, утвержден подушевой норматив финансирования детей с особыми образовательными потребностями, введена должность педагога-ассистента, деятельность психолого-медико-педагогических консультаций переформатирована с медицинской модели на социально-педагогическую, основанную на выявление потребностей ребенка, а не постановку диагноза.

      Государство полностью или частично несет расходы на содержание лиц с инвалидностью, детей с инвалидностью в период получения ими образования в порядке, установленном законодательством страны.

      Для лиц с инвалидностью первой и второй групп, лиц с инвалидностью с детства, детей с инвалидностью предусматриваются квота приема при поступлении на учебу в организации технического и профессионального образования в размере 10 %, а также льготы по стипендиальному обеспечению.

      Также основные направления развития инклюзивного образования отражены в Концепции развития дошкольного, среднего, технического и профессионального образования Республики Казахстан на 2023 - 2029 годы и Концепции развития высшего образования и науки в Республике Казахстан на 2023 - 2029 годы.

      По данным психолого-медико-педагогических консультаций в стране
203 717 детей с особыми образовательными потребностями от рождения до
18 лет, в том числе раннего возраста (от рождения до 3 лет) - 9 556, дошкольного возраста (от 3 до 5 лет) - 56 727, школьного возраста (от 6 до 18 лет) - 137 434.

      В рамках обеспечения доступности образовательной среды в 86 % общеобразовательных школ созданы условия для инклюзивного образования (в 2015 году - 30%).

      Обучением и воспитанием на уровне дошкольного, среднего и технического профессионального образования охвачены свыше 68 тыс. лиц с инвалидностью.

      Для оказания специальной психолого-педагогической поддержки функционируют 489 специальных организаций, в том числе 105 психолого-медико-педагогических консультаций, 218 кабинетов психолого-педагогической коррекции, 99 специальных школ, 44 специальных дошкольных организаций,
13 реабилитационных центров, 10 аутизм-центров.

      За последние пять лет сеть специальных организаций образования увеличилась на 80 единиц (2019 год - 409).

      Специальной психолого-педагогической поддержкой охвачены
78,6 % детей с ограниченными возможностями.

      В рамках расширения услуг детям с особыми образовательными потребностями открыты свыше 1000 кабинетов поддержки при службах психолого-педагогического сопровождения на базе школ, 22 ресурсных консультативных центра, введены свыше 2,4 тыс. педагогов-ассистентов, работают 9,7 тыс. специальных педагогов (дефектологи, логопеды, сурдо и тифло педагоги), свыше 8 тыс. педагогов-психологов и 4,5 тыс. социальных педагогов.

      За последние пять лет в 8 раз увеличился охват педагогов курсами повышения квалификации по работе с детьми с особыми образовательными потребностями (2024 год - 8118).

      Культурная жизнь, спорт

      В Казахстане функционируют порядка 20 республиканских общественных организаций, осуществляющих спортивное инклюзивное развитие (национальный паралимпийский комитет, национальный сурдлимпийский комитет и спортивные федерации, общественное объединение "Спешиал Олимпикс", центр спортивной подготовки для лиц с ограниченными физическими возможностями), 16 спортивных клубов, 2 школы,
1 дирекция развития инклюзивного спорта.

      По итогам XVII летних Паралимпийских игр национальная сборная Казахстана завоевала 9 медалей (2 золотые, 3 серебряные и 4 бронзовые) по 5 видам спорта.

      Ежегодно проводятся чемпионаты и турниры с участием более 5 тыс. спортсменов с инвалидностью.

      Увеличивается количество граждан с инвалидностью, систематически занимающихся физической культурой и спортом. Их количество в 2023 году достигло 56 822 чел. (в 2020 г. - 38 352 чел., в 2022 г. - 51 325 чел.).

      Участие в общественно-политической жизни общества

      Для обеспечения избирательных прав граждан с инвалидностью приняты соответствующие меры по обеспечению доступности на избирательных участках, пунктах для голосования при проведении выборов.

      При формировании партийных списков и распределении депутатских мандатов в Мажилис Парламента Республики Казахстан в число квотируемых категорий, кроме женщин и молодежи, включены и лица с инвалидностью (не менее 30 %).

      По итогам прошедших выборов в марте 2023 года 71 чел., имеющих инвалидность, являются депутатами маслихата, 7 - Парламента Казахстана.

      Осуществляется парламентский контроль депутатской группой "Инклюзивный Парламент", работает созданный Совет по инклюзии при Сенате.

      На межотраслевом уровне функционирует Координационный совет по социальной защите лиц с инвалидностью.

      Данная площадка рассматривает актуальные вопросы, направленные на улучшение качества жизни лиц с инвалидностью, с участием представителей государственных органов, гражданских активистов и неправительственных организаций.

      Для оперативного реагирования на конструктивные запросы граждан с инвалидностью внедрен институт советников акимов областей, городов республиканского значения, районов.

      При Президенте Республики Казахстан создан институт омбудсмена для защиты прав социально уязвимых категорий населения, в том числе лиц с инвалидностью.

Глава 3. Проблемные вопросы

      Недостаточная инклюзивность на рынке труда

      Лица с инвалидностью являются одной из наиболее экономически уязвимых групп населения. Текущие расходы на проживание, питание, оплату коммунальных услуг, включая медицинские услуги и лекарства, не обеспечивают достаточного уровня жизни.

      Несмотря на принимаемые государством меры содействия занятости, уровень трудоустройства лиц с инвалидностью в стране составляет всего 35 %, тогда как в странах Организации экономического сотрудничества и развития (далее - ОЭСР) данный показатель не ниже 40 %.

      Большинство предприятий не соблюдают квоту по трудоустройству лиц с инвалидностью, не обеспечивают безопасные условия труда.

      Слабо развивается профессионально-трудовая реабилитация, включающая в себя комплекс мер по возврату трудоспособности, трудоустройству или обучению новой профессии.

      Около трети (29 %) неработающих респондентов отметили наличие инвалидности в качестве основных причин отказа в приеме на работу.

      Дополнительными затруднениями для трудоустройства являются отсутствие адаптированных рабочих мест, недостаточность соответствующего образования и опыта, низкая оплата труда.

      Слабая культура инклюзии, качество услуг

      Инклюзивная культура еще не получила широкого распространения в казахстанском обществе.

      На недостаточном уровне проводится информационная и образовательная работа, направленная на повышение осведомленности общества о разнообразии и уникальности людей с инвалидностью, их правах и возможностях.

      Особого внимания требует улучшение деятельности центров по оказанию специальных социальных услуг в стационарных условиях.

      Проживание в крупных стационарных центрах приводит не только к снижению качества услуг из-за их массового характера, но и ограничивает личную свободу и автономию лиц с инвалидностью.

      В целом это негативно отражается на психическом и физическом здоровье, способствует дальнейшей изоляции и стигматизации, снижая их видимость и участие в обществе.

      Развитие инклюзивного образования

      Лица с инвалидностью сталкиваются с трудностями в доступе к качественному образованию, что ограничивает их возможности для дальнейшего трудоустройства и социализации.

      Для повышения качества образования необходимо акцентировать внимание на системной методической поддержке педагогов, создании специальных условий для получения образования, включая программы и методы обучения, технические, учебные средства, среду жизнедеятельности, психолого-педагогическое сопровождение обучающихся и воспитанников.

      Актуальными остаются вопросы раннего выявления детей с особыми потребностями, неготовности большинства педагогов к работе с детьми с особыми образовательными потребностями (далее - ООП) в инклюзивной образовательной среде, непрерывности психолого-педагогического сопровождения.

      Изученный международный опыт свидетельствует о необходимости раннего выявления детей с ООП, своевременного психолого-педагогического сопровождения и коррекции нарушений в развитии, повышения инклюзивной компетентности педагогов и родителей.

      В связи с этим требуются переподготовка специальных педагогов для увеличения охвата детей с ограниченными возможностями специальной психолого-педагогической поддержкой, повышение квалификации действующих педагогов по инновационным методикам работы с детьми с ограниченными возможностями.

      Другим аспектом инклюзивного образования, требующим развития на современном этапе, является формирование инклюзивной культуры в образовательной среде, выражающееся в недостаточной готовности педагогического сообщества к переходу от медицинской модели ООП, в основе которой лежит диагноз ребенка, к социально-педагогической, рассматривающей обучающегося как личность, имеющую разнообразные потребности и индивидуальные возможности.

      При этом следует подчеркнуть, что для формирования в обществе инклюзивной культуры необходимы не только усилие педагогического и родительского сообщества, но и активное вовлечение представителей сфер социальной защиты, здравоохранения, культуры и спорта, сферы обслуживания, работодателей и других стейкхолдеров.

      Особого внимания требуют вопросы усиления межведомственного взаимодействия центральных государственных органов в формировании единого учета лиц с ООП, оказании им специальных образовательных, медицинских и социальных услуг, трудоустройстве лиц с ограниченными возможностями.

      Равенство и дискриминация

      На практике инвалидность воспринимается как личная трагедия, сложная жизнь, сопровождающая сочувствием со стороны общества и социальной поддержкой от государства.

      В этой связи будет продолжен анализ действующего законодательства в соответствии с новой социально-правозащитной моделью с выявлением и устранением любых дискриминирующих терминологий и положений по признаку инвалидности.

      Правовая незащищенность и доступ к правосудию

      Сохраняется дефицит юристов и адвокатов, имеющих опыт работы с лицами с инвалидностью и знающих их специфические потребности, особенно в северных регионах страны, в частности, в районах и сельских округах.

      Отсутствует должный мониторинг по адаптивности, в том числе по оказанию необходимого ухода в местах лишения свободы, в которых отбывают наказание осужденные - лица с инвалидностью.

      Не полный спектр услуг предоставляется детям-мигрантам с инвалидностью, а также детям-беженцам с инвалидностью, родители которых не имеют вида на жительство.

      Развитие института поддержки семьи

      На сегодняшний день родителям (опекунам), осуществляющим уход за лицами (детьми) с инвалидностью, оказывается спектр услуг в соответствии с действующим законодательством.

      В рамках Концепции предусматривается пересмотреть механизм оказания мер социальной и методической помощи лицам с инвалидностью, воспитывающим ребенка (детей) с инвалидностью.

      Физическая и информационная безбарьерная среда

      Ограничивает индивидуальную мобильность и личную самостоятельность лиц с инвалидностью отсутствие безбарьерной физической среды и доступных услуг, особенно в сельской местности.

      Внедрение принципов универсального дизайна и разумного приспособления носит формальный характер и они не в полной мере применяются при планировании и реализации инфраструктурных проектов.

      В большинстве случаев при проектировании и строительстве общественных и жилых зданий, объектов транспортной инфраструктуры, коммуникаций не учитываются потребности лиц с инвалидностью, маломобильных граждан.

      Важно отметить, что на сегодняшний день создаваемая "безбарьерная среда" в Республике Казахстан в большей степени имеет декларативный характер. Основной причиной является отсутствие комплексного контроля за формированием доступной среды на всех стадиях (с этапа проектирования до сдачи объекта в эксплуатацию).

      В этой связи будет проработан вопрос по внедрению авторского надзора для соответствующих организаций, которые могли бы сопровождать выполнение адаптационных мероприятий по доступности объектов для маломобильных граждан до их ввода в эксплуатацию.

      В результате доля доступных социально значимых объектов в Казахстане составляет всего 48 %, что значительно ниже уровня стран ОЭСР, где данный показатель достигает 60 - 70 %.

      Отсутствуют цифровая инклюзия, полноценный доступ к информации и информационно-коммуникационным технологиям, в том числе ассистивным для лиц с нарушением органов зрения и слуха.

      Не предусмотрен алгоритм действий компетентных государственных органов по обеспечению безопасности и оказанию экстренной помощи маломобильным гражданам и лицам с инвалидностью в условиях чрезвычайных ситуаций, климатических бедствий.

      Принятие обязательств по обеспечению качества доступности услуг инфраструктуры для лиц с инвалидностью до сих пор не нашло должного отражения в виде целевой задачи создания безбарьерной среды для местных исполнительных органов, организаций, оказывающих услуги населению.

      Участие в общественно-политической жизни

      Недостаточная вовлеченность лиц с инвалидностью и общественных организаций, представляющих их интересы, наблюдается в процессе принятия решений.

      В системе государственной службы численность работающих лиц с инвалидностью незначительная, что, соответственно, требует адаптированности для новых рабочих мест.

      Необходимо также расширение участия лиц с инвалидностью в консультативных и совещательных органах, а также в программах выявления и развития молодых лидеров, таких как Президентский молодежный кадровый резерв и советы молодежи.

      Зачастую государственная политика в регионах реализуется в отношении лиц с инвалидностью без должного внимания и учета.

Раздел 3. Обзор международного опыта

      Согласно новой социально-правозащитной модели лица с инвалидностью рассматриваются как люди, способные самостоятельно отстаивать свои права, принимать решения о своей жизни на основе свободного и осознанного выбора, а также быть активными участниками общества.

      Лидирующие позиции в создании таких условий для лиц с инвалидностью занимают страны ОЭСР с качественной правовой базой, комплексными системами поддержки, доступной инфраструктурой и инклюзивным отношением общества.

      Международный опыт показывает, что уровень инклюзии в таких социально-значимых сферах как образование, здравоохранение, занятость, доступность физической среды и социальных услуг, другие напрямую зависят от эффективности взаимодействия государства с частным сектором и вовлеченности общественности, в том числе организаций, представляющих лиц с инвалидностью, в процессы создания и реализации инклюзивных политик и практик.

      Равенство и недискриминация

      Лидирующие показатели в отношении защиты прав лиц с инвалидностью занимают Австралия, Германия, Израиль, Канада, Норвегия, Республика Корея, США и Швейцария, принявшие специальные антидискриминационные законодательства в отношении лиц с инвалидностью.

      Обеспечению равенства и предотвращению дискриминации способствует принятие отдельными развитыми странами национальных стратегий по инклюзии лиц с инвалидностью. Такие стратегии приняли Австралия, Великобритания, Ирландия, Новая Зеландия, Норвегия.

      Собственную стратегию защиты прав лиц с инвалидностью разработал Европейский союз.

      Каждая из национальных стратегий исходит из права лица с инвалидностью полноценно участвовать в жизни общества и иметь возможность влиять на его развитие на протяжении всей своей жизни.

      Повышение уровня социальной защиты

      В зарубежных странах с развитой экономикой лица с инвалидностью получают финансовую поддержку в виде субсидий, пособия по уходу, целевого финансирования и дополнительные расходы.

      В США финансирование проектов самозанятости для лиц с инвалидностью осуществляется по низким процентным ставкам со стороны банков, микрофинансовых организаций, неправительственных организаций и различных сообществ, куда входят лица с инвалидностью.

      Доступно грантовое финансирование для лиц с инвалидностью с низкими доходами, предоставляемое в сочетании с бизнес-обучением от крупных американских финансовых агентств (базируется в Индии, Мексике, Гватемале, Уганде и США).

      При нехватке средств на достойный уровень жизни выделяются дополнительные субсидии на продукты, лекарства, оплату коммунальных счетов или получение образования.

      В Швеции лица с инвалидностью, проживающие в своем жилье, имеют возможность установления охранных сигнализаций и тревожных кнопок за счет бюджета государства.

      Законодательство гарантирует людям с тяжелыми формами инвалидности право на личного помощника за счет средств государственного бюджета.

      Родителям в Дании и Швейцарии выдают финансовую компенсацию для покрытия дополнительных расходов по уходу за ребенком с инвалидностью.

      Устанавливаются отдельные надбавки к компенсации родителям, уделяющим более четырех часов ухода в день за ребенком с инвалидностью.

      Отдельный вид пособия для лиц с психическим расстройством предусмотрен в Норвегии.

      Инклюзивный рынок труда

      Наиболее устойчивая модель по трудоустройству лиц с инвалидностью представлена в США государственно-частным партнерством.

      Предусмотрены налоговые и кредитные льготы для предприятий, в которых трудятся сотрудники с инвалидностью.

      Опыт Швеции, Канады и Дании предусматривает возможность лицам с инвалидностью получать отдельные выплаты на специальные расходы по обслуживанию и аренде вспомогательного оборудования для рабочего места.

      Модель трудоустройства лиц с инвалидностью в Германии предусматривает эффективные схемы взаимодействия государственных и частных структур. Федеральные интеграционные бюро, расположенные во всех земельных округах, служат ресурсными центрами для лиц с инвалидностью и работодателей.

      Предусмотрена квота на трудоустройство лиц с инвалидностью и лиц с тяжелой формой инвалидности в зависимости от численности сотрудников.

      В случае невыполнения работодателем квоты взимается ежемесячный компенсационный штраф.

      Созданы институты омбудсмена для защиты прав лиц с инвалидностью.

      Здоровье, абилитация и реабилитация

      Законодательство Великобритании закрепляет стандарты медицинской помощи, рейтинги медицинских учреждений, ваучерную систему государственного финансирования.

      Служба здравоохранения Поттера предоставляет медицинское обслуживание пациентам на дому в соответствии с высокими стандартами медицинского обслуживания.

      В Норвегии для граждан с инвалидностью стационарное лечение является бесплатным и большинство амбулаторных услуг финансируется за счет государственных средств.

      Национальная программа психического здоровья Норвегии направлена на повышение осведомленности общественности о психическом здоровье, предоставлении услуг на базе местных муниципалитетов, расширении и реструктуризации специализированных услуг для взрослых и детей, улучшение услуг на рынке труда, помощь с жильем и стимулирование образования.

      Отличительная особенность опыта Швейцарии заключается в бесплатном медицинском обслуживании всех медицинских мероприятий, необходимых ребенку с врожденной инвалидностью до 20 лет.

      Для детей с инвалидностью раннего возраста действует более 100 служб медицинской помощи за счет государственного бюджета, которые работают с выездом на дому или в специализированных учреждениях.

      Инклюзивное образование

      Швейцарией предприняты шаги по включению детей с особыми образовательными потребностями в обычные государственные начальные и средние школы.

      Предоставляется отдельное пособие на автомобиль родителям детей с функциональными нарушениями.

      Безбарьерная среда и доступность услуг

      В большинстве зарубежных стран доступность для лиц с инвалидностью обеспечивается в сфере автомобильных, железнодорожных и авиаперевозок посредством различных государственных требований, определены конкретные меры доступности транспорта, в том числе на объектах аэропортов и вокзалов.

      В Швеции дополнительное одобрение на строительство градостроительных объектов осуществляется со стороны сообществ лиц с инвалидностью для учета их потребностей.

      Строительные компании заинтересованы в создании необходимой инфраструктуры для лиц с инвалидностью, так как данная деятельность субсидируется государством.

      В Швейцарии и Норвегии центральные и местные власти несут ответственность за универсальное проектирование автобусных остановок, узлов общественного транспорта, аэропортов и терминалов.

Раздел 4. Видение развития инклюзивной политики

      Правозащитная модель рассматривает инвалидность с точки зрения защиты и обеспечения прав лиц с инвалидностью наравне с другими гражданами.

      Видение инклюзивной политики Казахстана на 2025 - 2030 годы основывается на признании инвалидности как социального явления с концептуальным переходом от традиционной и медицинской моделей понимания инвалидности к социально-правозащитной модели.

      Для этого планируется устранение существующих барьеров, ограничивающих права людей с инвалидностью, во всех аспектах - социальном, физическом, правовом, институциональном, информационном, в том числе в сферах общественной и частной жизни: здравоохранении, образовании, занятости, общественно-политической, социальной и культурной деятельности, а также в повседневной жизни.

      Преодоление трудностей в развитии детей, их обучение и дальнейшее социализация, в том числе в социально-бытовой и трудовой деятельности, будут рассматриваться с позиции био-психо-социальной основы развития человека, что позволит проводить оценку индивидуальных потребностей лица с инвалидностью.

      Государственная инклюзивная политика будет иметь важную роль в развитии инклюзивного общества, обеспечении равных возможностей, защите и продвижении прав людей с инвалидностью.

      Реформирование политики в отношении лиц с инвалидностью затронет все сферы общественной и государственной жизнедеятельности.

Раздел 5. Основные принципы и подходы развития инклюзивной политики

Глава 1. Основные принципы

      Концепция основывается на расширении сотрудничества государства, частного сектора, неправительственных организаций и реализуется на следующих фундаментальных принципах:

      1) уважение присущего человеку достоинства, его личной самостоятельности и целостности

      Достоинство каждого человека неприкосновенно. Никакие обстоятельства, включая состояние здоровья и особенности, связанные с инвалидностью, не могут служить основанием для бесправного обращения.

      Лица с инвалидностью имеют право на личную самостоятельность, что подразумевает возможность принимать осознанные решения относительно собственной жизни, и на равное уважение в обществе;

      2) недискриминация

      Любая форма дискриминации, ограничения и исключения, включая немотивированный отказ в разумном приспособлении, которые ограничивают права лиц с инвалидностью или препятствуют их равноправному доступу к гражданским и основным свободам, не допустимы;

      3) равенство возможностей

      Лицам с инвалидностью гарантировано равенство с остальными гражданами при осуществлении их прав на доступ к правосудию, образованию, труду, свободному выбору рода деятельности и профессии, другим общественным благам;

      4) доступность

      Физическая и информационная доступность окружающей среды, транспорта, услуг и технологических решений является базовым условием личной самостоятельности людей с инвалидностью и их полноценного участия в общественной жизни.

      Доступность является параметром качества любого объекта и услуги для населения, включая лиц с инвалидностью. Принятие местными исполнительными органами, организациями, оказывающими услуги населению, конкретных обязательств по обеспечению условий доступности услуг и объектов инфраструктуры, проведение ими комплекса работ по выполнению взятых обязательств являются приоритетной задачей обеспечения доступности;

      5) уважение прав детей с инвалидностью

      Дети с инвалидностью имеют абсолютные и неотчуждаемые права и свободы с момента рождения.

      Политика в отношении детей с инвалидностью опирается на признание их права на индивидуальность, самовыражение и нацелена на соблюдение и защиту интересов ребенка;

      6) полное и эффективное вовлечение и включение в общество

      Лица с инвалидностью имеют право участвовать в процессах принятия решений, влияющих на их жизнь, государственную политику, местное управление и общественные процессы;

      7) "ничего о нас без нас"

      Лица с инвалидностью принимают активное и непосредственное участие в разработке и реализации политики в отношении лиц с инвалидностью.

      Их уникальный жизненный опыт признается важным для формирования и реализации инклюзивных подходов.

Глава 2. Подходы развития

      Достижение целей Концепции предполагает реализацию комплекса мер во всех сферах общественных отношений.

      Общая координация и взаимовыгодное сотрудничество между государственными органами, квазигосударственным и частным сектором, неправительственными организациями, средствами массовой информации и гражданами станут важными составными частями данной Концепции.

      Качественная реализация инклюзивной политики способствует развитию человеческого капитала, снижению уровня бедности, укреплению социальной стабильности для граждан с инвалидностью, повышению производительности труда и экономическому росту в масштабах страны.

      Достижение данного результата планируется через реализацию следующих основных подходов.

      Равенство и недискриминация

      Продолжится совершенствование национального законодательства, в том числе в части приведения отдельных положений в соответствие с международными стандартами.

      Будет проведена работа по внесению изменений и дополнений в подзаконные акты в контексте социальной и правозащитной модели, что приведет к дальнейшей имплементации положений Конвенции Организации Объединенных Наций о правах лиц с инвалидностью и других правозащитных международных договоров, ратифицированных Казахстаном.

      Особое внимание будет уделено защите прав женщин и детей с инвалидностью от любых проявлений дискриминации.

      Правовая защищенность

      Расширение правовой защиты лиц с инвалидностью станет возможным благодаря принятию эффективных законодательных и нормативных актов с введением механизмов мониторинга и контроля.

      Использование цифровых решений позволит обеспечить доступ лиц с инвалидностью к широкому спектру правовой помощи, гарантированной государством.

      При этом в судопроизводстве предусмотрено бесплатное право на пользование специалиста жестового языка для лиц, имеющих инвалидность по слуху, лиц, не владеющих языком, на котором ведется судопроизводство.

      Также лица, участвующие в деле, имеющие инвалидность по слуху и (или) зрению, с полной потерей речи имеют право пользоваться услугами переводчика, а также с использованием сурдотехнических, тифлотехнических средств.

      Для улучшения условий содержания лиц с инвалидностью, пребывающих в пенитенциарных учреждениях, инфраструктура будет пересмотрена в соответствии с мировыми стандартами, предусматривающими потребности лиц с инвалидностью.

      Расширится обучение сотрудников уголовно-исполнительной системы стандартам обращения, этике взаимодействия с лицами с инвалидностью, специальным навыкам коммуникаций, включая язык жестов и азбуку Брайля.

      Повысится внимание учреждений уголовно-исполнительной системы к обеспечению специальной литературой для лиц с нарушениями зрения.

      Также необходимо рассмотреть на нормативном уровне права на получение полного спектра услуг для детей-мигрантов с инвалидностью, а также детей-беженцев с инвалидностью, родители которых не имеют вида на жительство.

      Повышение уровня социальной защиты

      Совершенствование Цифровой карты семьи обеспечит объективную оценку в нуждаемости, ускорит переход от заявительного характера к выявительному и улучшит процесс повсеместного внедрения интегрированной модели оказания социальных услуг и помощи, в том числе для лиц с инвалидностью.

      Предоставление качественных социальных услуг будет происходить с учетом дифференциации потребностей граждан, находящихся в трудной жизненной ситуации.

      В регионах будет масштабировано проведение оценки потребностей детей в технических средствах реабилитации в домашних условиях.

      Предоставлению технических средств реабилитации будет уделено особое внимание, включая актуализацию их перечня, внедрение высокотехнологичных средств и монетизацию отдельных видов технических средств реабилитации.

      Своевременное определение степени износа технических средств реабилитации, передача их во временное и безвозмездное пользование будет способствовать непрерывности процессов реабилитации.

      На основе передового опыта стран ОЭСР и с учетом рекомендаций Международной организации труда продолжится дальнейшее совершенствование системы обязательного социального страхования в целях повышения уровня социальной защищенности лиц с инвалидностью, включая пострадавших в результате трудовых увечий и профессиональных заболеваний.

      Продолжится процесс модернизации системы оказания специальных социальных услуг (далее - ССУ), в том числе повышения квалификации социальных работников.

      Улучшение качества предоставляемых ССУ станет возможным благодаря новым профессиональным стандартам для социальных работников, вовлечению волонтерских служб, развитию цифровизации, в том числе внедрению механизма кодификации ССУ, созданию цифровой карты учета проживания потенциальных получателей ССУ.

      Модернизируется система государственной поддержки лиц с инвалидностью, в том числе за счет инноваций в медико-социальной экспертизе и интеграции информационных систем государственных органов.

      Продолжится совершенствование института опеки лиц с социоментальной инвалидностью, признанных судом недееспособными.

      Инклюзивный рынок труда

      Продолжится реализация мер по устранению барьеров, препятствующих лицам с инвалидностью иметь равные с другими гражданами возможности для трудоустройства и карьерного роста.

      Планируется дальнейшее совершенствование нормативной правовой базы в сфере соблюдения и защиты трудовых прав лиц с инвалидностью с привлечением неправительственных организаций и бизнес-сообщества.

      При этом трудоустройство лиц с инвалидностью на постоянные рабочие места и включение их в экономическую активность станут важными направлениями политики инклюзии.

      Будет продолжена работа по дальнейшему совершенствованию системы квотирования рабочих мест для трудоустройства лиц с инвалидностью, включая государственную службу и квазигосударственные организации.

      Важное значение будут иметь обеспечение лицам с инвалидностью полноценного доступа к повышению профессиональной квалификации и содействие их предпринимательской инициативы путем выдачи безвозмездных грантов на реализацию новых бизнес-идей.

      Трудоспособные граждане с особыми потребностями будут активно вовлекаться в продуктивную занятость наравне со всеми.

      Здоровье, абилитация и реабилитация

      Будет расширен доступ лицам с инвалидностью к медицинским услугам, профилактике инвалидности, в том числе проживающим в сельской местности.

      Использование цифровых технологий, внедрение телемедицины позволят обеспечить доступность медицинских консультаций "в один клик" и нивелировать проблему территориальной удаленности медицинских учреждений от непосредственного места проживания лица с инвалидностью.

      Интегрированный подход, основанный на профилактике и управлении болезнями, позволит повысить эффективность медицинских услуг в целях недопущения установления инвалидности и обеспечит дальнейшее развитие культуры солидарной ответственности пациентов за свое здоровье.

      Будут приняты дальнейшие меры по обновлению существующих и созданию новых протоколов восстановления и поддержания физического и психического здоровья лиц с инвалидностью, ставших жертвами эксплуатации, насилия и надругательства.

      Достижение положительного эффекта станет возможным в результате внедрения цифрового дневника реабилитации.

      Будет продолжена работа по строительству реабилитационных центров (РЦ) с целью расширения доступа лиц с инвалидностью к социальной реабилитации, снижения дефицита койко-мест, повышения качества услуг и создания новых рабочих мест. Реализация проектов будет осуществляться через механизм государственно-частного партнерства (ГЧП), для которого будут предусмотрены следующие базовые параметры: софинансирование до 30 % стоимости строительства за счет средств местных исполнительных органов; предоставление частным партнерам временного безвозмездного землепользования; подведение инженерно-коммуникационной инфраструктуры; заключение договоров в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

      Трансформация медико-социальной экспертизы позволит обеспечить поэтапный переход на заочный проактивный формат проведения медико-социальной экспертизы по перечню нозологических форм, в том числе централизацию врачебно-консультативных комиссий, внедрение международной классификации функционирования ограничений жизнедеятельности и здоровья (МКФ).

      Внедрение практик ранней диагностики и профилактики, института ранней поддержки позволит принять меры по снижение детской инвалидности.

      В целях расширения научно-практического сопровождения развития сферы абилитации и реабилитации произойдет трансформация Национального научного центра развития сферы социальной защиты.

      В зону его ответственности войдут мониторинг и анализ развития реабилитационных услуг в регионах, разработка и внедрение инновационных технологий, выработка предложений по совершенствованию методологии реабилитации и абилитации лиц с инвалидностью, повышение квалификации социальных работников и специалистов, предоставляющих реабилитационные услуги.

      Будет повышено качество подготовки, переподготовки и повышения квалификации социальных работников.

      С 2025 года будут введены реестр социальных работников и обязательная аттестация социальных работников, лицензирование организаций, предоставляющих ССУ.

      Межведомственное взаимодействие будет направлено на профилактику тяжелых форм инвалидности у детей с патологиями и предотвращение инвалидности у детей группы риска с задержками развития.

      Инклюзивное образование

      Инклюзивная политика Республики Казахстан направлена на создание равных условий и возможностей для всех обучающихся, независимо от их физических, интеллектуальных и эмоциональных особенностей.

      Основой этой политики является принцип равного доступа к качественному образованию, включая детей с особыми образовательными потребностями.

      Планируемые меры по обеспечению равного доступа к образованию будут включать: создание служб ранней психолого-педагогической поддержки при специальных организациях образования для детей с ограниченными возможностями, обучение педагогов по инновационным методикам работы с детьми с ограниченными возможностями, совершенствование системы специального образования через внедрение социально-педагогической модели поддержки детей с особыми образовательными потребностями; организацию служб ранней поддержки семей, воспитывающих детей с ограниченными возможностями, в отдаленных регионах на базе реабилитационных центров.

      Психолого-медико-педагогические консультации, преобразованные в центры оценки образовательных потребностей, вместо общего подхода к диагностике и рекомендаций, будут предлагать более персонализированные и детализированные планы поддержки для каждого ученика, учитывая его уникальные потребности и способности.

      Во всех организациях образования будут созданы службы психолого-педагогического сопровождения обучающихся в учебном процессе.

      На основе разработанных механизмов создания условий для инклюзивной образовательной среды будет внедрена система многоуровневой психолого-педагогической поддержки детей с ограниченными возможностями.

      Обеспечение принципов непрерывности и преемственности в получении образования лицами с ООП планируется путҰм внедрения национальной модели непрерывной системы инклюзивного образования (детский сад, школа, колледж).

      В целях обеспечения доступности образования будут увеличены квоты для лиц с инвалидностью при поступлении в организации технического, профессионального, послесреднего образования.

      Будет выстроена эффективная система профориентационной работы, способствующая развитию у обучающихся с ООП жизненных и профессиональных компетенций, необходимых для их успешной интеграции в общество и рынок труда.

      Таким образом, инклюзивная политика Республики Казахстан направлена на создание условий для полноценного развития и реализации потенциала каждого ребенка, независимо от его возможностей.

      Реализация предусмотренных мер позволит значительно улучшить качество жизни и образования детей с особыми потребностями, обеспечив им равные возможности для успешной социализации и профессиональной реализации.

      Развитие инклюзивной культуры и практики будет включать: информационные кампании для повышения осведомленности общества о важности инклюзии; поддержку и систематическое обучение педагогов для работы с детьми с ООП; создание и внедрение учебных материалов, адаптированных для различных категорий детей.

      В законодательство Республики Казахстан в области образования будет внесено понятие "универсальный дизайн обучения", предполагающий создание учебных программ, материалов и методов, учитывающих разнообразие обучающихся и их потребности.

      Будут разработаны правила применения универсального дизайна в обучении с целью обеспечения равных возможностей для всех.

      Совершенствование нормативной правовой базы будет способствовать созданию более гибкой и эффективной системы инклюзивного образования.

      Все эти меры направлены на то, чтобы каждый ребенок в Казахстане имел возможность реализовать свой потенциал и стать полноценным членом общества.

      Вовлеченность в общественно-политическую жизнь

      Расширится практика привлечения общественных организаций, представляющих интересы лиц с инвалидностью, к разработке программных документов, национальных докладов и аудиту доступности общественных мест и услуг.

      Обеспечение гарантий свободного волеизъявления лиц с инвалидностью в качестве избирателей потребует особого внимания к созданию разумных приспособлений для голосования во время выборов на всех уровнях.

      Безбарьерная среда и доступность услуг

      Построение безбарьерной среды для лиц с инвалидностью потребует принятия новых мер по актуализации и унификации национальных стандартов доступности объектов и услуг, создания эффективных мер и условий мотивации для их внедрения во всех сферах жизнедеятельности.

      Принятие обязательств по обеспечению качества доступности, внедрение национальных стандартов, регламентирующих доступность объектов инфраструктуры и услуг для населения, являются основами актуализации работ по созданию безбарьерной среды центральными государственными и местными исполнительными органами, организациями, оказывающими услуги населению.

      Повысится государственный и общественный контроль, в рамках которого проверки объектов всех форм собственности на предмет доступности оказываемых ими услуг для лиц с инвалидностью станут обязательными и регулярными.

      Также будет осуществлена подготовка специалистов для внедрения стандартов, регламентирующих доступность объектов инфраструктуры и услуг, применение принципов разумного приспособления и универсального дизайна, для обеспечения условий доступности центральными государственными и местными исполнительными органами, организациями, оказывающими услуги населению.

      Социальная интеграция и независимый образ жизни, обеспечение полной доступности инфраструктуры для людей с инвалидностью от места проживания до места оказания услуг должны осуществляться путем:

      контроля качества доступности услуг и объектов на основе системы сертификации и мониторинга, соблюдения национальных стандартов доступности;

       создания доступной информационной инфраструктуры, способствующей устранению коммуникационных барьеров для граждан с инвалидностью.

      Расширятся способы обеспечения доступа к информации, включая аудиодескрипцию, сурдоперевод или перевод в виде субтитров новостных, развлекательных, образовательных и научно-популярных программ на телевидении. 

      Особое внимание будет уделено получению информации на государственном языке с применением современных технологий, в том числе синтеза речи для голосового воспроизведения информации с компьютера и смартфона. 

      На различных уровнях продолжится обучение журналистов по профессиональному взаимодействию с лицами с инвалидностью и организациями, их представляющими, а также непосредственно самих лиц с инвалидностью медийной и информационной грамотности.

      Для оценки прогресса в области доступности информации для лиц с инвалидностью будут осуществляться мониторинг с привлечением общественных организаций, а также публиковаться отчеты о достигнутых результатах и планируемых мерах.

      Кроме того, предусматривается закрепление компетенции за акиматами городов республиканского значения, столицы и городов областного значения в сфере архитектурной, градостроительной и строительной деятельности по осуществлению надзора за качеством проектной документации, в том числе на предмет доступности объектов для маломобильных групп населения, включая лиц с инвалидностью.

      Предусматривается совершенствование нормативной правовой базы, регулирующей процесс перевозок пассажиров с инвалидностью автомобильным, железнодорожным и воздушным транспортом.

      Будут приняты меры по адаптации инфраструктуры объектов придорожного сервиса к нуждам лиц с инвалидностью.

      Безопасность в условиях чрезвычайных ситуаций и климатических угроз

      В условиях возрастающих рисков, связанных с изменениями климата и техногенными катастрофами, для жизни и здоровья лиц с инвалидностью требуется комплексный подход к обеспечению безопасности и их защиты в чрезвычайных ситуациях и стихийных бедствиях.

      Будет создана система обучения безопасному поведению в условиях чрезвычайных ситуаций для лиц с инвалидностью и членов их семей.

      В целях своевременного оповещения лиц с инвалидностью о наступлении чрезвычайных ситуаций будет внедрен широкий спектр форматов, включая текст, аудио, видео. Это обусловлено тем, что в настоящее время методы оповещения осуществляются как в текстовом, аудио и видео форматах.

      Таким образом, оповещение населения с нарушением слуха будет осуществлено через визуальный контент, в том числе через текстовый формат.

      В целях своевременного оповещения населения при угрозе или возникновении чрезвычайных ситуаций природного или техногенного характера дежурно-диспетчерским составом подразделений Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан будет осуществляться оперативная подготовка направляемой информации (текстового, аудио и видео формата) через различные средства оповещения.

      При формировании резерва лекарственных средств, материально-технических средств и временного жилья для населения в случаях чрезвычайных ситуаций будут учитываться потребности лиц с инвалидностью, в том числе в ассистивных устройствах и средствах, облегчающих перемещение и коммуникацию в чрезвычайных ситуациях.

      Снижение рисков нанесения ментального вреда здоровью лиц с инвалидностью, пострадавших в результате чрезвычайных ситуаций, станет возможным благодаря внедрению инклюзивных программ психологической помощи.

      Личная и семейная жизнь

      Одним из факторов, способствующих обеспечению прав лиц с инвалидностью на личную и семейную жизнь, станет поэтапный отказ от института полной опеки лиц с социоментальной инвалидностью.

      Внедряемые практики добрачного консультирования в рамках повышения осведомленности пар, вступающих в брак, по вопросам гендерного равенства, разделения обязанностей по дому и родительству, планирования семьи и охраны репродуктивного здоровья мужчин и женщин будут учитывать особые потребности лиц с инвалидностью.

      Культурная жизнь, досуг и спорт

      Одной из ключевых задач предстоящего периода в сфере развития культуры, спорта и туризма станет увеличение количества объектов и услуг, доступных для лиц с инвалидностью.

      Строительство новых объектов культуры, спорта и туризма будет осуществляться на основе универсального дизайна.

      Расширится сеть объектов отдыха и оздоровления для детей с инвалидностью.

      Кроме того, предусматривается совместно с местными исполнительными органами проработка вопроса по обеспечению действующих концертных и культурно-досуговых организаций, театров, библиотек, музеев специальными устройствами и разумными приспособлениями, обеспечивающими доступность для лиц с инвалидностью.

      Активно будет продвигаться идеология инклюзии спорта и физической культуры среди всех категорий лиц с инвалидностью.

      Новый импульс развитию туризма придаст пересмотр подходов к организации туристской отрасли в пользу инклюзии.

      Просветительно-воспитательная работа

      Основной задачей просвещения в сфере инклюзии станет продвижение ценностей уважения человеческого достоинства и разнообразия посредством повышения информированности общества.

      Формирование инклюзивной культуры затронет все уровни образования и все сферы жизнедеятельности.

      Рост эффективности просвещения в сфере инклюзии потребует качественного методического сопровождения деятельности работников информационной индустрии, вовлеченных в процесс создания и распространения информационного, развлекательного и вовлекающего контента, продвигающего правозащитную модель инвалидности.

      Вовлечение лиц с инвалидностью в жизнь местных сообществ, включая рост присутствия в публичном информационном пространстве, повысит результативность усилий, направленных на дестигматизацию лиц с инвалидностью.

      Результатом просветительской деятельности в сфере инклюзии должно стать формирование культуры соблюдения норм инклюзивного общества и инклюзивного поведения, полного неприятия любых проявлений социальной изоляции лиц с инвалидностью.

      Мониторинг и учет

      Участие гражданского общества станет важной составляющей процессов реализации, мониторинга и оценки настоящей Концепции.

      Внедрение действенной системы мониторинга с широким привлечением общественности позволит повысить качество анализа и прогнозирования в области соблюдения прав лиц с инвалидностью.

      Дальнейшее совершенствование статистической отчетности способствует дополнению существующих информационных баз дезагрегированными данными об инвалидности.

Раздел 6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

      1. Доля лиц с инвалидностью, проживающих за чертой бедности: 2025 год - 1,2 %, 2026 год - 1,15 %, 2027 год - 1,1 %, 2028 год - 1,05 %, 2029 год - 1,0 %, 2030 год - 1,0 %.

      2. Доля лиц, имеющих инвалидность, охваченных специальными социальными услугами в условиях полустационара, от общего числа лиц с инвалидностью, охваченных специальными социальными услугами: 2025 год - 32 %, 2026 год - 34 %, 2027 год - 36 %, 2028 год - 38 %, 2029 год - 40 %, 2030 год - 42 %.

      3. Доля лиц с инвалидностью, охваченных мерами содействия занятости, от общего количества обратившихся лиц с инвалидностью в органы занятости: 2025 год - 65 %, 2026 год - 65,5 %, 2027 год - 66 %, 2028 год - 66,5 %, 2029 год - 67 %, 2030 год - 67,5 %.

      4. Доля лиц с инвалидностью, трудоустроенных на постоянные рабочие места из числа трудоспособных: 2025 год - 35 %, 2026 год - 36 %, 2027 год - 37 %, 2028 год - 38 %, 2029 год - 39 %, 2030 год - 40 %.

      5. Доля дошкольных организаций, создавших благоприятные условия и среду для воспитания и обучения детей с особыми образовательными потребностями: 2025 год - 20 %, 2026 год - 30 %, 2027 год - 40 %, 2028 год - 50 %, 2029 год - 60 %, 2030 - 80 %.

      6. Доля организаций среднего образования, создавших благоприятные условия и среду для обучения детей с особыми образовательными потребностями: 2025 год - 30 %, 2026 год - 40 %, 2027 год - 50 %, 2028 год - 60 %, 2029 год - 70 %, 2030 - 80 %.

      7. Доля организаций технического и профессионального, послесреднего образования, создавших благоприятные условия и среду для обучения лиц с особыми образовательными потребностями: 2025 год - 20 %, 2026 год - 30 %, 2027 год - 40 %, 2028 год - 50 %, 2029 год - 60 %, 2030 - 80 %.

      8. Доля объектов инфраструктуры и услуг для лиц с инвалидностью, принявших обязательства по обеспечению условий "шаговой доступности" на подконтрольной территории в соответствии с требованиями стандарта по доступности объектов инфраструктуры и услуг для лиц с инвалидностью и маломобильных групп: 2025 год - 10 %, 2026 год - 30 %, 2027 год - 50 %, 2028 год - 75 %, 2029 год - 100 %.

      9. Доля объектов инфраструктуры и услуг для лиц с инвалидностью, подтвержденных обязательствами по обеспечению условий "шаговой доступности" на подконтрольной территории в соответствии с требованиями стандарта по доступности объектов инфраструктуры и услуг для лиц с инвалидностью и маломобильных групп центральными государственными и местными исполнительными органами: 2026 год - 5 %, 2027 год - 10 %, 2028 год - 30 %, 2029 год - 50 %, 2030 год - 70 %.

      Примечание:

      Мероприятия по реализации Концепции будут осуществлены в соответствии с Планом действий по реализации Концепции инклюзивной политики в Республике Казахстан на 2025-2030 годы согласно приложению к настоящей Концепции.

      _____________________________

  Приложение к Концепции
инклюзивной политики
в Республике Казахстан
на 2025 - 2030 годы

План действий по реализации Концепции инклюзивной политики
в Республике Казахстан на 2025 - 2030 годы

№ п/п

Наименование основных мероприятий

Форма завершения

Срок завершения

Ответственные исполнители

Объем финансирования

Источники финансирования


1

2

3

4

5

6

7

Направление 1. Равенство и недискриминация

1.

Разработка проекта Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законы Республики Казахстан по вопросам защиты прав лиц с инвалидностью" в соответствии с новой социально-правозащитной моделью

проект Закона Республики Казахстан

декабрь 2026 года

МТСЗН, МЗ, МП, МНВО, МПС, МКИ, МТ, НЦПЧ (по согласованию), МИО, НПП "Атамекен" (по согласованию)

не требуется

-

Направление 2. Правовая защищенность

2.

Проработка вопроса по оказанию мер социальной защиты, медицинской помощи, инклюзивного образования детям-мигрантам с инвалидностью и детям-беженцам с инвалидностью (родители которых не имеют вида на жительства) в целях выполнения рекомендаций Комитета Организации Объединенных Наций по правам лиц с инвалидностью

информация в МТСЗН

декабрь 2026 года

МВД, МП, МЗ

не требуется

-

3.

Реализация комплекса мероприятий, направленных на повышение правовой защищенности для лиц с инвалидностью

дорожная карта

декабрь 2025 - 2028 годы

МИО

не требуется

-

4.

Организация информационно-разъяснительной работы для сотрудников уголовно-исполнительной системы по стандартам обращения (правила Нельсона Манделы), этике взаимодействия с заключенными лицами с инвалидностью, специальным навыкам коммуникации, в том числе с лицами, имеющими нарушение слуха и зрения, включая язык жестов и азбуку Брайля

информация в МТСЗН

декабрь 2026 - 2028 годы

МВД, МИО

не требуется

-

Направление 3. Повышение уровня социальной защиты
Целевой индикатор 1. Доля лиц с инвалидностью, проживающих за чертой бедности: 2025 год - 1,2 %, 2026 год - 1,15 %, 2027 год - 1,1 %, 2028 год - 1,05 %, 2029 год - 1,0 %, 2030 год - 1,0 %.
Целевой индикатор 2. Доля лиц, имеющих инвалидность, охваченных специальными социальными услугами в условиях полустационара, от общего числа лиц с инвалидностью, охваченных специальными социальными услугами: 2025 год - 32 %, 2026 год - 34 %, 2027 год - 36 %, 2028 год - 38 %, 2029 год - 40 %, 2030 год - 42 %.

5.

Актуализация региональной карты по учету и мониторингу потенциальных получателей специальных социальных услуг

информация в МТСЗН

декабрь 2025 - 2026 годы

МИО

не требуется

-

6.

Пересмотр подходов по проведению аттестации социальных работников в сфере социальной защиты населения

предложения в МТСЗН

июль
2025 года

МИО

не требуется

-

7.

Содействие развитию института опеки в социальной сфере

информация в МТСЗН

декабрь 2025 - 2026 годы

МИО

не требуется

-

8.

Разработка стандартов по развитию сети:
1) домов малой вместимости на основе универсального дизайна для инклюзивного проживания, как альтернативы действующей сети центров специальных социальных услуг в условиях стационара;
2) отделений дневного пребывания для детей с инвалидностью в целях оптимизации центров оказания специальных социальных услуг в условиях стационара для детей с инвалидностью для сохранения ребенка в семье (на примере реабилитационного центра "АкЖол-М" в Талгарском районе Алматинской области)

приказ МТСЗН

декабрь 2025 года

МТСЗН, МИО

не требуется

-

9.

Поэтапное внедрение цифрового дневника реабилитации в реабилитационных центрах сферы социальной защиты населения

дорожная карта

декабрь 2025 года

МИО, МТСЗН

в пределах предусмотренных средств

местный бюджет

10.

Проработка вопроса по вовлечению волонтерских служб в процесс предоставления специальных социальных услуг для лиц с инвалидностью

предложения в МТСЗН

декабрь 2025 года

МНВО, МП, МКИ, МИО

не требуется

-

11.

Выработка предложений по обеспечению доступной и инклюзивной среды для детей с инвалидностью в действующих образовательно-оздоровительных организациях образования

информация в МТСЗН

декабрь 2025 года

МИО, МП, МКИ

не требуется

-

12.

Завершение строительства реабилитационных центров на основе типовой проектно-сметной документации, в том числе с применением механизмов ГЧП

акт ввода в эксплуатацию

декабрь 2025 - 2027 годы

МИО

в пределах предусмотренных средств

республиканский и местный бюджеты

Направление 4. Инклюзивный рынок труда
Целевой индикатор 3. Доля лиц с инвалидностью, охваченных мерами содействия занятости, от общего количества обратившихся лиц с инвалидностью в органы занятости: 2025 год - 65 %, 2026 год - 65,5 %, 2027 год - 66 %, 2028 год - 66,5 %, 2029 год - 67 %, 2030 год - 67,5 %.
Целевой индикатор 4. Доля лиц с инвалидностью, трудоустроенных на постоянные рабочие места из числа трудоспособных: 2025 год - 35 %, 2026 год - 36 %, 2027 год - 37 %, 2028 год - 38 %, 2029 год - 39 %, 2030 год - 40 %.

13.

Выработка мер по стимулированию работодателей по трудоустройству лиц с инвалидностью на постоянные рабочие места

информация в МТСЗН

декабрь 2025 года

МИО,
НПП "Атамекен" (по согласованию)

не требуется

-

14.

Дальнейшее совершенствование системы квотирования рабочих мест для трудоустройства лиц с инвалидностью, в том числе включая государственную службу и квазигосударственные организации

приказ МТСЗН

декабрь 2027 года

МТСЗН, МИО, НПП "Атамекен" (по согласованию)

не требуется

-

15.

Разработка механизма компенсационных выплат работодателями, не выполняющими квоту по трудоустройству лиц с инвалидностью, в целях усиления социальной ответственности бизнеса и стимулирования работодателей для обеспечения занятости лиц с инвалидностью
 

приказ МТСЗН

декабрь 2027 года

МТСЗН, НПП "Атамекен (по согласованию)

не требуется

-

16.

Поэтапное внедрение практики профессиональной реабилитации с использованием технологий сопровождения лиц с инвалидностью в процессе трудоустройства

приказ МТСЗН

декабрь 2027 года

МТСЗН, МИО, НПП "Атамекен (по согласованию)

не требуется

-

17.

Охват лиц с инвалидностью краткосрочными курсами профессионального обучения

курсы профессионального обучения

декабрь 2025 - 2030 годы

МТСЗН, МИО

в пределах предусмотренных средств

местный бюджет

Направление 5. Здоровье, абилитация и реабилитация

18.

Актуализация правил оказания услуг по перевозке лиц с инвалидностью автомобильным транспортом

приказ МТ

декабрь 2025 - 2026 годы

МТ, МИО, МТСЗН, НПП "Атамекен" (по согласованию)

не требуется

-

19.

Разработка мер по:
1) расширению услуг реабилитационного спектра (физиотерапевтические услуги, лечебная физкультура, массаж и так далее) для детей, имеющих инвалидность, на базе сельских амбулаторий, за исключением медикаментозного лечения;
2) проведению в системе здравоохранения в рамках гарантированного объема бесплатной медицинской помощи либо через систему обязательного социального медицинского страхования первичного протезирования после ампутации конечностей;
3) осуществлению в системе социальной защиты повторного протезирования в случае отсутствия показаний к медицинской реабилитации;
4) пересмотру критериев оценки в Цифровой карте семьи для своевременного сопровождения семьи с неслышащими родителями, где имеется ребенок с нормальным слухом, для принятия необходимых мер (трудоустройство родителей, услуги здравоохранения и образования, правовая помощь)

предложения в МТСЗН
приказ МЗ

декабрь 2025 года декабрь 2026 года

МЗ,
МИО

не требуется

-

20.

Поэтапная трансформация деятельности республиканского государственного предприятия на праве хозяйственного ведения "Национальный научный центр развития сферы социальной защиты", в том числе в части повышения научной деятельности, квалификации социальных работников

предложения в МТСЗН

декабрь 2025 года

МИО

не требуется

-

21.

Проработка вопроса по дальнейшей модернизации института социальной реабилитации и абилитации лиц с инвалидностью путем:
1) введения социально-технической экспертизы средств реабилитации во всех регионах;
2) разработки и внедрения механизма предоставления протезно-ортопедической помощи, технических вспомогательных (компенсаторных) средств, специальных средств передвижения, включая обязательную оценку потребностей в высокотехнологичных технических средствах реабилитации;
3) передачи технических средств реабилитации во временное и безвозмездное пользование для обеспечения непрерывности процессов реабилитации в домашних условиях с одновременным обучением родителей (опекунов);
4) реализации проекта по ортезному производству.

предложения в МТСЗН
проект НПА

декабрь 2025 года
декабрь 2027 года

МЗ, МПС, МИО, НПП "Атамекен" (по согласованию)

не требуется

-

22.

Пересмотр методики определения гарантированной суммы, предоставляемой в качестве возмещения стоимости товаров и (или) услуг, приобретаемых лицами с инвалидностью через портал социальных услуг, с учетом интеграции информационных систем государственных органов

приказ МТСЗН

декабрь 2025 года

МТСЗН, МЦРИАП, МЗ, МИО

не требуется


23.

Проработка вопроса по развитию системы ранней поддержки и служб раннего вмешательства на примере города Алматы

информация в МТСЗН

июль
2025 года

МП, МИО

не требуется

-

24.

Выработка мер по развитию социальных программ для родителей, осуществляющих уход за лицами с инвалидностью

информация в МТСЗН

декабрь 2025 года

МКИ, МИО

не требуется

-

Направление 6. Инклюзивное образование
Целевой индикатор 5. Доля дошкольных организаций, создавших благоприятные условия и среду для воспитания и обучения детей с особыми образовательными потребностями: 2025 год - 20 %, 2026 год - 30 %, 2027 год - 40 %, 2028 год - 50 %, 2029 год - 60 %, 2030 год - 80 %.
Целевой индикатор 6. Доля организаций среднего образования, создавших благоприятные условия и среду для обучения детей с особыми образовательными потребностями: 2025 год - 30 %, 2026 год - 40 %, 2027 год - 50 %, 2028 год - 60 %, 2029 год - 70 %, 2030 год - 80 %.
Целевой индикатор 7. Доля организаций технического и профессионального, послесреднего образования, создавших благоприятные условия и среду для обучения лиц с особыми образовательными потребностями: 2025 год - 20 %, 2026 год - 30 %, 2027 год - 40 %, 2028 год - 50 %, 2029 год - 60 %, 2030 год - 80 %.

25.

Развитие служб:
1) ранней психолого-педагогической поддержки при специальных организациях образования для детей с ограниченными возможностями;
2) поддержки семей, воспитывающих детей с ограниченными возможностями раннего возраста, проживающих в отдаленных регионах, при реабилитационных центрах в системе образования;
3) психолого-педагогического сопровождения в организациях образования

информация в МП
проект НПА

декабрь 2025 года
декабрь 2026 года

МИО, МП

не требуется

-

26.

Разработка порядка организации специальной психолого-педагогической поддержки

информация в МТСЗН

декабрь 2026 года

МП

не требуется

-

27.

Разработка правил применения универсального дизайна в обучении

методические рекомендации

декабрь 2026 года

МП

не требуется

-

28.

Создание эффективной системы профориентационной работы для детей с ограниченными возможностями

методические рекомендации

сентябрь 2025 - 2027 годы

МП, МИО

не требуется

-

Направление 7. Вовлеченность в общественно-политическую жизнь

29.

Совершенствование подходов по созданию достаточных условий для реализации избирательных прав граждан с инвалидностью с учетом их потребностей, в том числе при изготовлении трафаретов бюллетеней для голосования избирателей с инвалидностью по зрению

постановление ЦИК

декабрь 2025 года

ЦИК (по согласованию)

не требуется

-

30.

Дальнейшее совершенствование обучающих материалов по организации условий для голосования лиц с инвалидностью и обеспечение доступности обучающих материалов для участников избирательного процесса

обучающий модуль

декабрь 2025 года

ЦИК (по согласованию), МТСЗН, МИО

не требуется

-

Направление 8. Безбарьерная среда и доступность услуг
Целевой индикатор 8. Доля объектов инфраструктуры и услуг для лиц с инвалидностью, принявших обязательства по обеспечению условий "шаговой доступности" на подконтрольной территории в соответствии с требованиями стандарта по доступности объектов инфраструктуры и услуг для лиц с инвалидностью и маломобильных групп: 2025 год - 10 %, 2026 год - 30 %, 2027 год - 50 %, 2028 год - 75 %, 2029 год - 100 %.
Целевой индикатор 9. Доля объектов инфраструктуры и услуг для лиц с инвалидностью, подтвержденных обязательствами по обеспечению условий "шаговой доступности" на подконтрольной территории в соответствии с требованиями стандарта по доступности объектов инфраструктуры и услуг для лиц с инвалидностью и маломобильных групп центральными государственными и местными исполнительными органами: 2026 год - 5 %, 2027 год - 10 %, 2028 год - 30 %, 2029 год - 50 %, 2030 год - 70 %.

31.

Расширение доступности услуг и объектов инфраструктуры для населения с учетом потребностей лиц с инвалидностью из числа представителей отраслевых организаций, общественных объединений лиц с инвалидностью, центральных государственных и местных исполнительных органов для выработки и координации работ в их подведомственных учреждениях и организациях

приказ МПС

февраль 2025 года

МПС, МЗ, МВД, МЧС, МТСЗН, МТ, МКИ, МЦРИАП, МП, МНВО, МИО

не требуется

-

32.

Выработка мер по применению в организациях, предоставляющих услуги населению,
СТ Республики Казахстан 3846-2023 "Доступность объектов инфраструктуры и услуг для населения с учетом потребности лиц с инвалидностью и маломобильных групп"

предложения в МТСЗН

май 2025 года

МПС, МЗ, МВД, МЧС, МТ, МКИ, МЦРИАП, МП, МНВО, МИО, НПП "Атамекен" (по согласованию)

не требуется

-

33.

Принятие и утверждение комплексных планов по внедрению СТ Республики Казахстан 3846-2023 для повышения эффективности и качества результатов работы подведомственных учреждений и организаций

приказ МПС

май 2025 года

МПС, МЗ, МВД, МЧС, МТСЗН, МТ, МКИ, МЦРИАП, МП, МНВО, МИО

не требуется

-

34.

Формирование доступных социальных туристических маршрутов для развития внутреннего и въездного инклюзивного туризма для лиц с инвалидностью и сопровождающих их лиц

информация в МТС

июль
2025 - 2030 годы

МИО, МТ

не требуется

-

35.

Проработка вопроса по внедрению государственного языка в современные технологии, в том числе в синтез речи для голосового воспроизведения информации с компьютера и смартфона

дорожная карта

декабрь 2025 года

МКИ, МТСЗН, МЦРИАП, МНВО

не требуется

-

36.

Приведение в соответствие международному документу Web Content Accessibility Guidelines 2.2 (руководство по обеспечению доступности веб-контента, версия 2.2) интернет-ресурсов государственных органов и организаций квазигосударственного сектора к 2026 году к уровню АА, а к 2030 году - к уровню ААА

дорожная карта

декабрь 2025 - 2030 годы

МКИ, МТСЗН, МЦРИАП, МИО

не требуется

-

37.

Разработка мер по созданию условий для присоединения Казахстана к Марракешскому договору об облегчении доступа лиц с нарушениями зрения или иными ограниченными способностями воспринимать печатную информацию, другим правозащитным международных договорам

информация в МТСЗН

декабрь 2025 - 2026 годы

МЮ, МИД

не требуется

-

Направление 9. Безопасность в условиях чрезвычайных ситуаций и климатических угроз

38.

Выработка мер по внедрению механизма прогнозирования рисков с целью снижения уязвимости лиц с инвалидностью в чрезвычайных ситуациях и стихийных бедствиях

информация в МТСЗН

декабрь 2026 года

МЧС, МЭПР, МТИ, МИО

не требуется

-

39.

Реализация мер по интеграции цифровых сервисов Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан и информационной системы "Централизованный банк данных лиц, имеющих инвалидность"

интеграция информационных систем

декабрь 2027 года

МТСЗН, МЧС

не требуется

-

40.

Выработка мер по адаптации мест временного пребывания при наступлении чрезвычайных ситуаций и стихийных бедствий для маломобильных групп населения, в том числе лиц с инвалидностью

информация в МТСЗН

декабрь 2026 - 2028 годы

МИО, МЧС, МКИ

не требуется

-

41.

Разработка методических пособий для сотрудников сферы гражданской защиты слушателей категории "Работник центров оказания специальных социальных услуг, оказывающих услуги лицам с инвалидностью"

методические рекомендации

декабрь 2026 - 2027 годы

МТСЗН, МЧС, МИО

не требуется

-

Направление 10. Личная и семейная жизнь

42.

Разработка механизма оказания мер социальной и методической помощи лицам с инвалидностью, воспитывающим ребенка (детей) с инвалидностью

дорожная карта

декабрь 2025 - 2030 годы

МТСЗН, МИО

не требуется

-

43.

Реализация комплекса мер, направленных на популяризацию развития личной и семейной жизни лиц с инвалидностью

дорожная карта

декабрь 2025 - 2030 годы

МТСЗН, МИО

не требуется

-

Направление 11. Культурная жизнь, досуг и спорт

44.

Организация культурно-зрелищных, социально значимых мероприятий, направленных на поддержку и популяризацию инклюзивной культуры

информация в МТСЗН

декабрь 2025 - 2030 годы

МИО

в пределах предусмотренных средств

местный бюджет

45.

Реализация комплекса мер, направленных на развитие инфраструктуры в сферах культуры, спорта и туризма путем:
1) создания безбарьерной среды в концертных организациях, театрах, культурно-досуговых организациях, библиотеках, музеях и музеях-заповедниках, цирках, спортивных объектах и сооружениях для лиц с инвалидностью;
2) обеспечения концертных организаций, театров, культурно-досуговых организаций, библиотек, музеев и музеев-заповедников, цирков специальными устройствами для лиц с инвалидностью (электронные носители информации, аудио- и видеоплееры, книги, напечатанные шрифтом Брайля, компьютеры, оснащенные специальной клавиатурой и другие);
3) использования универсального дизайна при строительстве новых объектов культуры, спорта и туризма

информация в МТСЗН

декабрь 2025 - 2030 годы

МИО, МПС, МТС, МКИ

не требуется

-

46.

Внесение изменений и дополнений в нормативные правовые акты Республики Казахстан в части введения понятия "лицо, сопровождающее спортсмена с инвалидностью первой группы"

приказ МТС

декабрь 2025 года

МТС, МИО

в пределах предусмотренных средств

республиканский и местный бюджеты

Направление 12. Просветительно-воспитательная работа

47.

Продвижение культуры инклюзивного сознания на всех уровнях образования и во всех сферах жизнедеятельности, в том числе с использованием возможностей средств массовой информации, кинематографа, web-ресурсов, социальных сетей

публикации в СМИ, социальных сетях

декабрь 2025 - 2030 годы

МТСЗН, МКИ, МП, МИО

не требуется

-

48.

Расширение количества публичных мероприятий, посвященных политике инклюзии, в том числе проводимых в инклюзивном формате с участием лиц с инвалидностью

публикации в СМИ, социальных сетях

декабрь 2025 - 2030 годы

МТСЗН, МКИ, МИО

не требуется

-

49.

Реализация комплекса мер по расширению информированности лиц с инвалидностью об их правах и механизмах их защиты, в том числе повышению информированности о том, как избегать проявлений эксплуатации, насилия и надругательства, определять их и защищать свои права и другие

публикации в СМИ, социальных сетях

декабрь 2025 - 2030 годы

МТСЗН, МКИ, МИО

не требуется

-

50.

Организация обучения журналистов по работе с лицами с инвалидностью

публикации в СМИ, социальных сетях

декабрь 2027 - 2028 годы

МКИ, МИО

не требуется

-

51.

Разработка и утверждение методических пособий, руководств по правозащитной модели инвалидности для работников информационной индустрии, вовлеченных в процесс создания и распространения информационного, развлекательного и вовлекающего контента

методические рекомендации

декабрь 2025 года

МТСЗН, МКИ, МИО

не требуется

-

Направление 13. Мониторинг и учет

52.

Проработка вопроса по созданию единой автоматизированной информационной системы, обеспечивающей анализ и оценку улучшения качества жизни лиц с инвалидностью, с поэтапной интеграцией с информационными системами МТСЗН, МЗ, КПСиСУ ГП, БНС АСПиР, МВД, МЧС, других государственных органов

предложения в МТСЗН

декабрь 2025 года

МТСЗН, МЗ, МВД, МЧС, ГП (по согласованию), БНС АСПиР (по согласованию)

не требуется

-

      Примечание: расшифровка аббревиатур:

      НПП "Атамекен" - Национальная палата предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен"

      НЦПЧ - Национальный центр по правам человека

      МЮ - Министерство юстиции Республики Казахстан

      ГП - Генеральная прокуратура Республики Казахстан

      МНВО - Министерство науки и высшего образования Республики Казахстан

      МЗ - Министерство здравоохранения Республики Казахстан

      МТСЗН - Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

      МИО - местные исполнительные органы

      МТ - Министерство транспорта Республики Казахстан

      МКИ - Министерство культуры и информации Республики Казахстан

      МП - Министерство просвещения Республики Казахстан

      ЦИК - Центральная избирательная комиссия Республики Казахстан

      МПС - Министерство промышленности и строительства Республики Казахстан

      БНС АСПиР - Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан

      МТИ - Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан

      МИД - Министерство иностранных дел Республики Казахстан

      МЧС - Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан

      МТС - Министерство туризма и спорта Республики Казахстан

      МНЭ - Министерство национальной экономики Республики Казахстан

      МЦРИАП - Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан

      МВД - Министерство внутренних дел Республики Казахстан

      МЭПР - Министерство экологии и природных ресурсов Республики Казахстан

      ___________________________________

Қазақстан Республикасындағы инклюзивті саясаттың 2025 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 30 желтоқсандағы № 1143 қаулысы

      Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасындағы инклюзивті саясаттың 2025 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) бекітілсін.

      2. Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты орталық мемлекеттік, жергілікті атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар (келісу бойынша), өзге де ұйымдар (келісу бойынша):

      1) Тұжырымдаманы іске асыру жөнінде қажетті шаралар қабылдасын;

      2) Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспарында көзделген іс-шаралардың уақтылы іске асырылуын қамтамасыз етсін;

      3) есепті жылдан кейінгі жылдың 1 ақпанынан кешіктірмей Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне Тұжырымдаманың іске асырылу барысы туралы ақпарат ұсынып тұрсын.

      3. Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі жыл сайын 15 наурызға дейін Қазақстан Республикасының Үкіметіне Тұжырымдаманың орындалу барысы туралы жиынтық ақпарат ұсынып тұрсын.

      4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне жүктелсін.

      5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
О. Бектенов

  Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2024 жылғы 30 желтоқсандағы
№ 1143 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасындағы инклюзивті саясаттың 2025 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасы

1-бөлім. Паспорт (негізгі параметрлер)


Тұжырымдаманың атауы

Қазақстан Республикасындағы инклюзивті саясаттың 2025 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасы

Әзірлеу үшін негіз

1. "Адам құқықтары мен заң үстемдігі саласындағы іс-қимыл жоспары туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 8 желтоқсандағы № 409 Жарлығы.
2. "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы
№ 790 қаулысы.

Тұжырымдаманы әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі

Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар

Адам құқықтары жөнiндегі ұлттық орталық (келісу бойынша);
Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі;
Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы (келісу бойынша);
Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі;
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі;
Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі;
Қазақстан Республикасының Көлік министрлігі;
Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі;
Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі;
Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы (келісу бойынша);
Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі;
Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы (келісу бойынша);
Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігі;
Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі;
Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлігі;
Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігі;
Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі;
Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі;
Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі;
Қазақстан Республикасының Экология және табиғи ресурстар министрлігі;
"Атамекен" Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы (келісу бойынша);
жергілікті атқарушы органдар.

Іске асыру мерзімдері

2025 – 2030 жылдар

2-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау

      2022 жылы Мемлекет басшысы "Әділетті Қазақстан: бәріміз және әрқайсымыз үшін. Қазір және әрдайым" сайлауалды бағдарламасында ең алдымен ерекше қажеттіліктері бар балалар мен азаматтарға ерекше қолдау көрсету қажеттігін, олардың өмір сүру сапасын қолжетімді, жайлы инклюзивті және әлеуметтік орта құру арқылы арттыруды атап өтті.

      Қойылған міндетке қол жеткізу қазіргі жағдайда қолданыстағы тәсілдерді қайта қарауды және оларға басымдық беруді, мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғаудың жаңа моделін қалыптастыруды талап етеді.

            Елімізде басталған инклюзивті қоғам және инклюзивті орта құру процесі мүгедектігі бар адамдардың дене бітіміндегі, зияткерлік, әлеуметтік немесе басқа айырмашылықтарына қарамастан, ел азаматтарымен тең дәрежеде қоғамдық өмірдің барлық саласында тең мүмкіндіктер алуына ықпал етеді.

      Сонымен қатар қоғамда мүгедектікті түсінудің дәстүрлі (қайырымдылық моделі) және медициналық (функционалдық шектеу моделі) модельдері әлі де басым, олар мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау саласында азаматтардың үмітіне және әлемдік үрдістерге толық сәйкес келмейді.

      Осыған байланысты орта мерзімді кезеңде жаңа мемлекеттік инклюзивті саясатты іске асыру кедергілерді жоюға және тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге назар аудара отырып, мүгедектігі бар адамдардың сұранысын ескере отырып, халық үшін инклюзивті орта құрудың әлеуметтік және құқықтық моделіне негізделетін болады.

      Осы Қазақстан Республикасындағы 2025 – 2030 жылдарға арналған инклюзивті саясат тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) мемлекеттік саясаттың пайымын көрсетеді, негізгі қағидаттарын, мақсаттары мен міндеттерін айқындайды және Қазақстан Республикасы 2015 жылы ратификациялаған Біріккен Ұлттар Ұйымының Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары туралы конвенциясының халықаралық нормаларын имплементациялауды көздейді.

      Тұжырымдама халықтың, оның ішінде мүгедектігі бар адамдардың әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға, олардың қоғамға толыққанды әлеуметтік, экономикалық және саяси қатысуы үшін жағдайлар жасауға бағытталған.

1-тарау. Даму кезеңдері

      Тәуелсіздік жылдары Қазақстан мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау саласын дамыту үшін елеулі қадамдар жасады.

      Заңнамалық реттеуден, кешенді оңалту бағдарламаларынан арнаулы әлеуметтік қызметтерді стандарттауға және ақпараттық жүйелерді интеграциялау арқылы олардың қолжетімділігін арттыруға дейін белгілі бір қадамдар жасалды.

      Бірінші кезеңде (1991 – 2000 жылдар) мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау саласындағы қоғамдық қатынастардың заңнамалық базасы қалыптастырылды.

      1991 жылы мүгедектігі бар адамдардың тыныс-тіршілігіне тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету үшін әлеуметтік-экономикалық, құқықтық және ұйымдастырушылық жағдайлар жасауға кепілдік берген "Қазақстан Республикасында мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.

      Аталған Заң шеңберінде мүгедектігі бар адамдардың әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ету, тиісті мемлекеттік бағдарламаларда олардың мұқтаждығын ескеру жолымен жеке дамуына, шығармашылық және өндірістік мүмкіндіктері мен қабілеттерін іске асыру үшін қажетті жағдай жасау, денсаулықты қорғауға, еңбек етуге, білім алуға және кәсіптік даярлыққа, тұрғын үйге өздерінің құқықтарын және басқа да әлеуметтік-экономикалық құқықтарды іске асыруда кедергілерді жою мақсатында заңнамада көзделген әлеуметтік көмек түрлерімен қамтамасыз ету көзделді.

      Екінші кезең (2000 – 2010 жылдар) кешенді оңалту бағдарламаларының дамуымен және әлеуметтік қолдаудың күшеюімен сипатталды.

      Балаларды түзеу арқылы қолдауды қамтамасыз етуге, әлеуметтік қолдауды күшейтуге және мүгедектігі бар адамдарды қоғамға интеграциялау үшін белгілі бір жағдайлар жасауға бағытталған "Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы" 2002 жылғы 11 шілдедегі және "Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы" 2005 жылғы 13 сәуірдегі Қазақстан Республикасының заңдары қабылданды.

      Мүгедектігі бар адамдарды оңалтудың 2002 – 2005 жылдарға және 2006 – 2008 жылдарға арналған үкіметтік бағдарламалары іске асырылды, олардың мақсаты – мүгедектігі бар адамдарды оңалту жүйесін құру және жетілдіру, тәуелсіз өмір салты үшін жағдайлар қамтамасыз ету, мүгедектіктің алдын алу және деңгейін төмендету болды.

      2008 жылғы желтоқсанда "Арнаулы әлеуметтік қызметтер туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданғалы медициналық-әлеуметтік мекемелерді жүйелі түрде институттандыру процесі басталды.

      Дамудың үшінші кезеңі (2011 – 2020 жылдар) қоғамдық бірлестіктермен белсенді өзара іс-қимылмен және ұлттық заңнаманы халықаралық стандарттарға сәйкес келтірумен ерекшеленді.

      2011 жылы мүгедектігі бар адамдардың қоғамдық бірлестіктері мен шағын және орта бизнес саласындағы ұйымдарды қолдау тетігі қабылданды. Мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастыру үшін белгілі бір жағдайлар жасалды.

      2015 жылғы 20 ақпанда Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары туралы конвенциясын ратификациялады, бұл халықаралық стандарттарды ұлттық заңнамаға интеграциялаудың маңызды қадамы болды. Мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қамтамасыз ету және өмір сүру сапасын жақсарту жөніндегі 2012 – 2018 жылдарға және 2025 жылға дейінгі іс-шаралар жоспарлары әзірленді және енгізілді.

      2014 жылы Қазақстан алғаш рет Қазақстан Республикасының
2030 жылға дейінгі әлеуметтік даму тұжырымдамасының негізін қалаған мүгедектік пен денсаулық жағдайының белгілері бойынша кемсітушілікке жол бермеу қағидатын жариялады.

      Денсаулықтың шектеулі мүмкіндіктерін дәстүрлі түсінуден мүгедектігі бар адамдар мен қоғамның өзара әрекеттесу қажеттілігіне, медициналық-әлеуметтік модельге көшу басталды.

      "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мүгедектердің құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2015 жылғы 3 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңымен білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау саласындағы қызметтерді, сондай-ақ ақпарат пен көлік инфрақұрылымының қолжетімділігін жетілдіруге бағытталған 24 заңнамалық актіге өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

      Қазіргі төртінші кезеңде (2021 – 2024 жылдар) стандарттардың талаптары негізінде инфрақұрылым объектілері мен көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігіне жағдай жасауды іске асыру шаралары, үкіметтік емес және халықаралық ұйымдармен әріптестікте халыққа әлеуметтік қызметтер көрсетудің ашықтығы мен сапасын, сондай-ақ цифрлық шешімдерді енгізу арқылы арттыру жалғасты.

      2023 жылғы 1 шілдеден бастап Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексі қолданысқа енгізілгеннен кейін халыққа әлеуметтік қызмет көрсету және қолдау жүйесін трансформациялау басталды.

      "Мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау" порталында өңірлер бөлінісінде 40 мыңнан астам әлеуметтік инфрақұрылым объектілерін бағалау және бейімдеу туралы мәліметтерді қамтитын және мүгедектігі бар адамның қандай да бір объектіге бару үшін қолжетімділік деңгейін анықтауға мүмкіндік беретін "Қолжетімділіктің интерактивті картасы" (inva.gov.kz) іске қосылды.

      2024 жылғы 1 желтоқсандағы картаға сәйкес қолжетімді объектілердің жалпы саны – 22 166 немесе оған енгізілген объектілер санының 51,8 %-ы.

      "Е-Собес" ақпараттық жүйесінің техникалық мүмкіндігі кеңейтілді, оның шеңберінде енді мүгедектігі бар адамдарды қажетті оңалту құралдарымен және қызметтерімен қамтамасыз етудің ашықтығы мен уақтылылығы бойынша жергілікті атқарушы органдардың қызметін бағалауға болады.

      2022 жылдан бастап мүгедектікті ресімдеу тәртібі жеңілдетілді және проактивті форматқа ауыстырылды.

      Әлеуметтік көрсетілетін қызметтер порталы іске қосылды. Мүгедектігі бар адамдарға оңалтудың техникалық құралдарын таңдау және сатып алу, жеке көмекшінің және ымдау тілі маманының, санаторийлік-курорттық емдеу қызметтеріне тапсырыс беру мүмкіндігі берілді.

      Өңірлерде консультациялық және заңгерлік қызметтер көрсететін, жұмысқа орналасуға және кәсіпкерлік қызметке жәрдемдесетін "Ten Qogam" әлеуметтік қолдау орталықтары ашылды.

      Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасының қолдауымен Астанада мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастыруға көмек, сондай-ақ психологиялық, заңгерлік және кәсіптік бағдар беру көмегі көрсетілетін кәсіптік оңалту орталығы жұмыс істей бастады.

      Білім алу және жұмыспен қамту мүмкіндігін кеңейту мақсатында Қазақстан Республикасында мүгедектігі бар адамдар үшін ұсынылатын кәсіптер мен қызметтердің атласы әзірленді.

      Әлеуметтік жұмыскерлердің біліктілігі мен құзыреттілік деңгейіне, мазмұнына, сапасына және еңбек жағдайларына қойылатын талаптарды айқындайтын "Әлеуметтік жұмыс және әлеуметтік саланың басқа да кәсіптері" кәсіптік стандарты енгізілді.

      2024 жылғы наурызда Біріккен Ұлттар Ұйымының Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары жөніндегі комитетінде Біріккен Ұлттар Ұйымының Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары туралы конвенциясының орындалуы туралы Қазақстан Республикасының алғашқы баяндамасы қорғалды.

2-тарау. Ағымдағы жай-күйді бағалау

      Қазақстанда 2024 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мүгедектігі бар 724,9 мың адам тұрады, бұл халықтың жалпы санының 3,6%-ын құрайды (2022 жылы – 711,8 мың адам немесе 3,6 %). Олардың ішінде жүріп-тұруы қиын 204,9 мың адам, оның ішінде 30,5 мың бала (14,9 %) бар.

      18 жасқа дейінгі мүгедектігі бар балалардың саны 109,5 мыңды немесе мүгедектігі бар адамдардың жалпы санының 15,1 %-ын және 2024 жылғы 1 қаңтарға еліміздегі балалардың 1,6 %-ын – 6 841 527 баланы құрады (2024 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша елімізде 6 841 527 бала тұрады).

      Жүргізілген талдау балалар арасындағы мүгедектіктің 11,4 %-ға өскенін көрсетеді (2023 жылы – 109 496 адам, 2022 жылы – 104 260 адам, 2021 жылы – 98 254 адам). Оның құрылымында негізінен 7 жастан 18 жасқа дейінгі балалар басым (74 928 бала немесе 68,4 %).

      Мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алушылар саны 545,5 мың адамды құрады.

      Сот төрелігіне қол жеткізу

      Бірінші және екінші топтағы мүгедектігі бар адамдардың құқықтық консультация беру түрінде мемлекет кепілдік берген заң көмегін тегін алу құқығы "Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 26-бабына сәйкес жалпы негіздерде ұсынылады.

      Мемлекет кепілдік беретін заң көмегіне мұқтаж адамның мүддесін білдіру үшін заңдарда белгіленген тәртіппен мұндай көмек көрсету туралы өтінішпен оның өкілі де жүгіне алады.

      Абилитация және оңалту

      2020 жылдан бастап әлеуметтік көрсетілетін қызметтер порталының іске қосылуымен мүгедектігі бар адамдар оңалтудың техникалық құралдары мен қызметтерін тікелей өнім берушілерден өз бетінше таңдау және сатып алу мүмкіндігіне ие болды.

      Оны енгізу абилитациялаудың және оңалтудың жеке бағдарламаларының орындалуын 92,9 %-ға дейін жеткізуге мүмкіндік берді (2022 – 90,8%, 2021 – 81,3%, 2020 жылы – 78,8%).

      Көру қабілеті жағынан мүгедектігі бар 54 мыңнан астам адам (95%) тифлотехникалық (16 түрі), есту қабілеті жағынан мүгедектігі бар 14 мыңнан астам адам сурдотехникалық құралдармен (92,9%) қамтамасыз етілген.

      Ымдау тілі маманының қызметімен толығымен дерлік қамтамасыз етілген (99,4%).

      Бірінші топтағы мүгедектігі бар, жүріп-тұруы қиын 29 мың адамға жеке көмекшілердің қызметтері ұсынылады.

      Бұл ретте 2023 жылғы 1 шілдеден бастап жеке көмекшінің қызметтерін көрсететін адамдар зейнетақы, әлеуметтік және медициналық сақтандыру жүйелеріне енгізілді.

      2024 жылғы 1 қыркүйектен бастап пилоттық режимде медициналық-әлеуметтік сараптаманың тәуелсіз сарапшылар институты енгізілді. Аталған институт медициналық-әлеуметтік сараптамаға білікті кадрларды тартуға және мүгедектікті белгілеу бойынша мемлекеттік қызмет көрсету сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

      Арнаулы әлеуметтік қызметтерді 1030 ұйым көрсетеді, оның ішінде 830 мемлекеттік ұйым, оның ішінде 118 – стационарлық үлгідегі орталық, 89 – күндізгі болу орталық, 35 – оңалту орталығы, 547 – үйде әлеуметтік көмек көрсету бөлімшелері.

      Мемлекеттік ұйымдармен қатар 18 мыңнан астам азаматты қамтитын 177 үкіметтік емес ұйым арнаулы әлеуметтік қызметтер ұсынады.

      Мүгедектігі бар балалар үшін арнаулы әлеуметтік қызметтер күндізгі болатын 98 ұйымда (3,5 мың бала), стационарлық үлгідегі 21 орталықта (1,4 мыңнан астам баланы қамти отырып), үйде әлеуметтік көмек көрсететін 151 бөлімшеде және психоневрологиялық патологиясы бар балаларға арналған 17 орталықта көрсетіледі. Оңалту қызметтері 23 орталықта (1,5 мың бала) көрсетіледі.

      Мүгедектігі бар адамдарды қоғамға интеграциялау мақсатында оларға қайырымдылық көмек көрсетудегі қоғамдық ұйымдардың рөлін атап өту маңызды.

      "Қазақстан халқына" қоғамдық қорымен ынтымақтастық аясында еліміздің 4 өңірінде (Павлодар, Қызылорда, Абай облыстары, Шымкент қаласы) "Мүгедектігі бар балаларды үй жағдайында оңалту" пилоттық жобасын іске асыру басталды.

      "Samruk-Kazyna Trust" және "Қамқорлық қоры" корпоративтік қорларымен бірге психикалық ауытқуы бар балаларға арналған күндізгі болу орталықтарын ашу бойынша жұмыстар жүргізілуде.

      Еліміздің 12 өңірінде жаңа оңалту орталықтарының құрылысы жүріп жатыр. Ағымдағы жылы Семей, Тараз, Кентау қалаларында 3 орталық пайдалануға берілді.

      Медициналық оңалтуды 838 медициналық ұйым, оның ішінде 482 мемлекеттік, 316 жекеменшік, 40 ведомстволық ұйым жүзеге асырады.

      3 республикалық ("Балбұлақ" РО, "Ұлттық балаларды оңалту орталығы" КеАҚ, "Алатау" балалар клиникалық санаторийі) және 55 өңірлік оңалту орталығы жұмыс істейді.

      Қалалық емханаларда алғаш рет 82 бастапқы психикалық денсаулық орталығы ашылды. Өңірлерде қосымша 17 психикалық денсаулық орталығы ашылды.

      150 инватакси қызметі жұмыс істейді, олардың қызметтерін мүгедектігі бар 25 мыңға жуық адам пайдаланады.

      Жұмыспен қамту және еңбек

      Мүгедектігі бар адамдарды жұмыспен қамту саясаты жергілікті жұмыспен қамту органдары арқылы бос орындарға жұмысқа орналастыру бойынша делдалдық қызметтер көрсетуді, жұмыс орындарын квоталауды, мүгедектігі бар адамдар үшін арнайы жұмыс орындарын құруды қамтиды.

      Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексіне сәйкес жергілікті атқарушы органдар ауыр жұмыстардағы, еңбек жағдайлары зиянды, қауіпті жұмыстардағы жұмыс орындарын есепке алмағанда, мүгедектігі бар адамдар үшін жұмыс орындарының санынан 2-ден 4 %-ға дейінгі мөлшерде жұмыс орындарына квота белгілеу арқылы халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды қамтамасыз етеді.

      Жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шаралары мемлекет субсидиялайтын жұмыс орындарына, кәсіптік оқытуға, "Бастау Бизнес" жобасы бойынша кәсіпкерлік негіздеріне оқытуға, мемлекеттік гранттар беруге (бизнесті ашуға және дамытуға конкурстық негізде 400 АЕК мөлшерінде) және басқа да бағыттар бойынша іске асырылуда.

      Халықаралық тәжірибені ескере отырып, 2018 жылдан бері жұмыс берушілердің мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастыруы үшін арнайы жұмыс орнын жабдықтауға байланысты шығындарын субсидиялау тәртібі енгізілді.

      Жабдықталған арнайы жұмыс орындарына жұмысқа орналастырылған мүгедектігі бар адамдардың жалақысын 2023 жылдан бастап үш жыл бойы:

      – бірінші жылы жалақының 70 %-ын мемлекет субсидиялайды (бұл ретте субсидияланатын бөлік 30 АЕК-тен аспауға тиіс), 30 %-ын жұмыс беруші субсидиялайды;

      – екінші жылы 65 % – мемлекет, ал 35% – жұмыс беруші;

      – үшінші жыл 60% – мемлекет, ал 40% – жұмыс беруші субсидиялайды.

      Қолжетімділік

      Қазақстанда кедергісіз ортаны қамтамасыз етуге бағытталған ұлттық және мемлекетаралық 57 стандарт қолданылады.

      Көлік инфрақұрылымы объектілерінің қолжетімділігін қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдануда. Жекелеген авиакомпаниялар мүгедектігі бар жолаушыларға белгілі бір жеңілдіктер ұсынады ("SCAT", "Qazaq Air", "Fly Arystan").

      Ел ішіндегі туристік жолдама құрамындағы билеттердің құнын барлық балаға (2 жастан 17 жасқа дейін қоса алғанда) субсидиялау көзделген.

      Барлық мүгедектігі бар топтардағы адамдарға, сондай-ақ мүгедектігі бар балаларға жол жүру құжатының (билеттің) құнының 50 %-ы мөлшерінде әлеуметтік маңызы бар қатынастар бойынша, ал коммерциялық бағыттар бойынша тасымалдаушының қалауы бойынша жол жүруге жеңілдіктер белгіленген.

      Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі "Зағиптардың және көру қабілеті бұзылған немесе баспа ақпаратын қабылдау қабілеті өзгедей шектелген адамдардың жария етілген туындыларға қол жеткізуін жеңілдету туралы Марракеш шартын ратификациялау туралы" Заңды қабылдады.

      Объектілердің қолжетімділігін қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік бақылау шеңберінде 2018 жылдан 2023 жылға дейін мемлекеттік және жеке ұйымдарға 6091 тексеру жүргізілді.

      Қорытынды бойынша 4568 ұйғарым берілді, 236 млн теңгеден астам сомаға 1266 айыппұл салынды.

      Білім беру

      Қазақстанның инклюзивті саясаты халықаралық конвенциялардың талаптарына сәйкес дамуда және мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады.

      "Инклюзивті білім беру" ұғымы "Білім туралы" Қазақстан Республикасының Заңында бекітілген, ол ерекше білім беру қажеттіліктері мен жеке мүмкіндіктерін ескере отырып, барлық баланың білім алу құқығына кепілдік береді.

      Қазақстан Республикасының 2029 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарында білім беру жүйесінің қолжетімділігі мен сапасы елдегі адами капиталдың сапасын, еңбек өнімділігінің деңгейін және мамандардың бәсекеге қабілеттілігін алдын ала айқындайтын ажырамас факторлар болып табылатыны атап көрсетілген.

      "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне инклюзивті білім беру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2021 жылғы 26 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңымен білім берудің барлық деңгейінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды оқыту үшін арнайы жағдайлар жасау; білім беру қажеттіліктерін бағалауды және психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуді бекіту жөніндегі нормаларды енгізу; баланың даму ерекшеліктеріне қарай оқу жоспарларының, бағдарламалардың вариативтілігін, икемділігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік кепілдіктер регламенттелген; білім беру ұйымдары басшыларының оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бұзғаны және білім алу үшін арнайы жағдайлар жасамағаны үшін жауапкершілігі енгізілді.

      Бұдан басқа, мүмкіндіктері шектеулі балаларды психологиялық-педагогикалық қолдаумен қамтуды ұлғайту үшін арнайы психологиялық-педагогикалық қолдауға мемлекеттік білім беру тапсырысын іске асыру жөніндегі нормалар бекітілді, ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қаржыландырудың жан басына шаққандағы нормативі бекітілді, педагог-ассистент лауазымы енгізілді, психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялардың қызметі медициналық модельден диагноз қоюға емес, баланың мұқтаждығын анықтауға негізделген әлеуметтік-педагогикалық модельге қайта форматталды.

      Мемлекет мүгедектігі бар адамдарды, мүгедектігі бар балаларды білім алу кезеңінде күтіп-бағуға арналған шығыстарды еліміздің заңнамасында белгіленген тәртіппен толық немесе ішінара көтереді.

      Бірінші және екінші топтағы мүгедектігі бар адамдар, бала кезінен мүгедектігі бар адамдар, мүгедектігі бар балалар үшін техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарына оқуға түсу кезінде 10% мөлшерінде қабылдау квотасы, сондай-ақ стипендиялық қамтамасыз ету бойынша жеңілдіктер көзделеді.

      Сонымен бірге инклюзивті білім беруді дамытудың негізгі бағыттары Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасында және Қазақстан Республикасында жоғары білімді және ғылымды дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасында көрсетілген.

      Психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялардың деректері бойынша елімізде туғаннан 18 жасқа дейін ерекше білім беру қажеттіліктері бар 203 717 мың бала, оның ішінде сәби жаста (туғаннан 3 жасқа дейін) – 9 556, мектепке дейінгі жастағы (3 жастан 5 жасқа дейін) – 56 727, мектеп жасындағы (6 жастан 18 жасқа дейін жыл) – 137 434 бала.

      Білім беру ортасына қолжетімділікті қамтамасыз ету шеңберінде жалпы білім беру мектептерінің 86 %-ында инклюзивті білім беру үшін жағдайлар жасалған (2015 жылы – 30 %).

      Мектепке дейінгі, орта және техникалық кәсіптік білім беру деңгейінде оқытумен және тәрбиемен мүгедектігі бар 68 мыңнан астам адам қамтылды.

      Арнайы психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету үшін 489 арнаулы ұйым, оның ішінде 105 психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация, 218 психологиялық-педагогикалық түзету кабинеті, 99 арнаулы мектеп, мектепке дейінгі арнаулы 44 ұйым, 13 оңалту орталығы, 10 аутизм-орталығы жұмыс істейді.

      Соңғы бес жылда арнайы білім беру ұйымдарының желісі 80 бірлікке ұлғайды (2019 жылы – 409).

      Мүмкіндіктері шектеулі балалардың 78,6 %-ы арнайы психологиялық-педагогикалық қолдаумен қамтылды.

      Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға көрсетілетін қызметтерді кеңейту шеңберінде мектептер базасында психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу қызметтері жанынан 1000-нан астам қолдау кабинеті, 22 ресурстық консультативтік орталық ашылды, 2,4 мыңнан астам педагог-ассистент, 9,7 мың арнайы педагог (дефектологтар, логопедтер, сурдо және тифлопедагогтер), 8 мыңнан астам педагог-психолог пен 4,5 мың әлеуметтік педагог енгізілді.

      Соңғы бес жылда педагогтерді ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеу бойынша біліктілігін арттыру курстарымен қамту 8 есеге өсті (2024 жылы – 8 118).

      Мәдени өмір, спорт

      Қазақстанда спорттық инклюзивті дамытуды жүзеге асыратын 20-ға жуық республикалық қоғамдық ұйым (Ұлттық паралимпиада комитеті, Ұлттық сурдолимпиада комитеті және спорт федерациялары, "Спешиал Олимпикс" қоғамдық бірлестігі, дене мүмкіндіктері шектеулі адамдарға арналған спорттық даярлау орталығы), 16 спорт клубы, 2 мектеп, 1 инклюзивті спортты дамыту дирекциясы жұмыс істейді.

      XVII жазғы Паралимпиада ойындарының қорытындысы бойынша Қазақстан ұлттық құрамасы спорттың 5 түрінен 9 медаль (2 алтын, 3 күміс және 4 қола) жеңіп алды.

      Жыл сайын 5 мыңнан астам мүгедектігі бар спортшының қатысуымен чемпионаттар мен турнирлер өткізіледі.

      Дене шынықтырумен және спортпен жүйелі түрде айналысатын мүгедектігі бар азаматтар саны артып келеді, олардың саны 2023 жылы 56 822 адамға жетті (2020 жылы – 38 352 адам, 2022 жылы – 51 325 адам).

      Қоғамның қоғамдық-саяси өміріне қатысу

      Мүгедектігі бар адамдардың сайлау құқықтарын қамтамасыз ету үшін сайлау учаскелерінде, сайлау өткізу кезінде дауыс беруге арналған пункттерде қолжетімділікті қамтамасыз ету жөнінде тиісті шаралар қабылданды.

      Партиялық тізімдерді қалыптастыру және Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіне депутаттық мандаттарды бөлу кезінде әйелдер мен жастардан басқа, квоталанатын санаттар қатарына мүгедектігі бар адамдар да (кемінде 30 %) енгізілді.

      2023 жылғы наурызда өткен сайлаудың қорытындысы бойынша мүгедектігі бар 71 адам мәслихаттың, 7 адам Қазақстан Парламентінің депутаты болып табылады.

      "Инклюзивті Парламент" депутаттық тобы парламенттік бақылауды жүзеге асырады, Сенат жанынан Инклюзия кеңесі құрылып, жұмыс істеуде.

      Мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау жөніндегі үйлестіру кеңесі салааралық деңгейде жұмыс істейді.

      Аталған алаң мемлекеттік органдар, азаматтық белсенділер мен үкіметтік емес ұйымдар өкілдерінің қатысуымен мүгедектігі бар адамдардың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған өзекті мәселелерді қарастырады.

      Мүгедектігі бар адамдардың сындарлы сұраныстарына жедел ден қою үшін облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, аудандар әкімдерінің кеңесшілері институты енгізілді.

      Қазақстан Республикасы Президентінің жанынан халықтың әлеуметтік осал санаттарының, оның ішінде мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғау үшін омбудсмен институты құрылды.

3-тарау. Проблемалы мәселелер

      Еңбек нарығындағы инклюзивтіліктің жеткіліксіздігі

      Мүгедектігі бар адамдар халықтың экономикалық тұрғыдан осал топтарының бірі болып табылады. Тұрғын үйге, тамаққа, коммуналдық төлемдерге, оның ішінде медициналық қызметтерге және дәрі-дәрмекке жұмсалатын қазіргі шығыс тиісті өмір сүру деңгейін қамтамасыз етпейді.

      Мемлекет қабылдаған жұмыспен қамтуға жәрдемдесу шараларына қарамастан, елімізде мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастыру деңгейі небәрі 35 %-ды құрайды, ал Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (бұдан әрі – ЭЫДҰ) елдерінде бұл көрсеткіш 40 %-дан төмен емес.

      Көптеген кәсіпорындар мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастыру квотасын сақтамайды, қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз етпейді.

      Еңбекке қабілеттілікті қайтару, жұмысқа орналастыру немесе жаңа кәсіпті оқыту жөніндегі шаралар кешенін қамтитын кәсіптік-еңбекпен оңалтудың дамуы нашар.

      Жұмыс істемейтін респонденттердің шамамен үштен бірі (29 %) жұмысқа қабылдаудан бас тартудың негізгі себептері ретінде мүгедектіктің бар екенін атап өтті.

      Жұмысқа орналасудың қосымша қиындықтары – бейімделген жұмыс орындарының болмауы, тиісті білім мен тәжірибенің жеткіліксіздігі, жалақының төмендігі.

      Инклюзия мәдениетінің төмен болуы, қызмет көрсету сапасы

      Инклюзивті мәдениет қазақстандық қоғамда әлі кеңінен тарамаған.

      Мүгедектігі бар адамдар әртүрлі әрі бірегей болатыны, олардың құқықтары мен мүмкіндіктері туралы қоғамның хабардар болуын арттыруға бағытталған ақпараттық және білім беру жұмыстарының жүргізілу деңгейі жеткіліксіз.

      Стационарлық жағдайларда арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталықтарының қызметін жақсартуға ерекше назар аудару қажет.

      Ірі стационарлық орталықтарда тұру олардың бұқаралық сипатына байланысты қызмет көрсету сапасының төмендеуіне ғана емес, сонымен қатар мүгедектігі бар адамдар үшін жеке бас бостандығы мен дербестігін шектейді.

      Жалпы бұл олардың психикалық және физикалық денсаулығына теріс әсерін тигізеді, одан әрі оқшаулануға және стигматизацияға ықпал етеді, олардың көрінуін және қоғамға қатысуын төмендетеді.

      Инклюзивті білім беруді дамыту

      Мүгедектігі бар адамдар сапалы білімге қол жеткізуде қиындықтарға тап болады, бұл олардың одан әрі жұмысқа орналасу және әлеуметтену мүмкіндіктерін шектейді.

      Білім беру сапасын арттыру үшін педагогтерді жүйелі әдістемелік қолдауға, оқыту бағдарламалары мен әдістерін, техникалық, оқу құралдарын, тіршілік ету ортасын, білім алушылар мен тәрбиеленушілерді психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуді қоса алғанда, білім алу үшін арнайы жағдайлар жасауға назар аудару қажет.

      Ерекше қажеттіліктері бар балаларды ерте анықтау, педагогтердің көбінің ерекше білім беру қажеттіліктері (бұдан әрі – ЕБҚ) бар балалармен инклюзивті білім беру ортасында жұмыс істеуге дайын болмауы, үздіксіз психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу мәселелері өзекті болып қала береді.

      Зерделенген халықаралық тәжірибе ЕБҚ бар балаларды ерте анықтау, дамудағы бұзушылықтарды уақтылы психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу және түзеу, педагогтар мен ата-аналардың инклюзивті құзыреттілігін арттыру қажеттігін көрсетеді.

      Осыған байланысты мүмкіндіктері шектеулі балаларды арнайы психологиялық-педагогикалық қолдаумен қамтуды ұлғайту үшін арнайы педагогтерді қайта даярлау, мүмкіндіктері шектеулі балалармен жұмыс істеудің инновациялық әдістемелері бойынша қазіргі педагогтердің біліктілігін арттыру талап етіледі.

      Қазіргі кезеңде дамуды талап ететін инклюзивті білім берудің тағы бір аспектісі білім беру ортасында педагогикалық қоғамдастықтың баланың диагнозына негізделген ЕБҚ-ның медициналық моделінен әлеуметтік-педагогикалық модельге көшуге дайындығының жеткіліксіздігінен көрінетін, білім алушыны сұранысы мен жеке мүмкіндіктері әртүрлі тұлға ретінде қарастыратын инклюзивті мәдениетті қалыптастыру болып табылады.

      Бұл ретте қоғамда инклюзивті мәдениетті қалыптастыру үшін педагогикалық және ата-аналар қауымдастығының күш-жігері ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік қорғау, денсаулық сақтау, мәдениет және спорт, қызмет көрсету саласы өкілдерін, жұмыс берушілерді және басқа да стейкхолдерлерді белсенді тарту қажет екенін атап өткен жөн.

      ЕБҚ бар адамдарды бірыңғай есепке алуды қалыптастыруда орталық мемлекеттік органдардың ведомствоаралық өзара іс-қимылын күшейту, оларға арнаулы білім беру, медициналық және әлеуметтік қызметтер көрсету, мүмкіндіктері шектеулі адамдарды жұмысқа орналастыру мәселелері ерекше назар аударуды талап етеді.

      Теңдік және кемсітушілік

      Іс жүзінде мүгедектік жеке трагедия, қоғам мейірімділікпен қарайтын және мемлекет әлеуметтік қолдау көрсететін күрделі өмір ретінде қабылданады.

      Осыған байланысты қолданыстағы заңнаманы талдау мүгедектік белгісі бойынша кез келген кемсітуші терминологиялар мен ережелерді анықтап және жойып, жаңа әлеуметтік-құқық қорғау моделіне сәйкес жалғасатын болады.

      Құқықтық қорғалмау және сот төрелігіне қол жеткізу

      Мүгедектігі бар адамдармен жұмыс тәжірибесі бар және олардың ерекше қажеттіліктерін білетін, әсіресе еліміздің солтүстік өңірлерінде, оның ішінде еліміздің шалғайдағы ауылдық жерлерінде заңгерлер мен адвокаттардың тапшылығы сақталуда.

      Мүгедектігі бар сотталған адамдар жазасын өтеп жатқан бас бостандығынан айыру орындарының бейімделуіне тиісті мониторинг, сондай-ақ қажетті күтім көрсету тұрғысынан тиісті бақылау жоқ.

      Мүгедектігі бар көшіп-қонушы балаларға, сондай-ақ ата-аналарының тұруға ықтиярхаты жоқ мүгедектігі бар босқын балаларға көрсетілетін қызметтердің толық спектрі көрсетілмейді.

      Отбасын қолдау институтының дамуы

      Бүгінгі күні мүгедектігі бар адамдарға (балаларға) күтім көрсетуді жүзеге асыратын ата-аналарға (қамқоршыларға) қолданыстағы заңнамаға сәйкес қызметтер спектрі көрсетіледі.

      Тұжырымдама шеңберінде мүгедектігі бар баланы (балаларды) тәрбиелеп отырған мүгедектігі бар адамдарға әлеуметтік және әдістемелік көмек көрсету тетігін қайта қарау көзделеді.

      Физикалық және ақпараттық кедергісіз орта

      Мүгедектігі бар адамның дара ұтқырлығы мен жеке дербестігін, әсіресе ауылдық жерлерде кедергісіз физикалық ортаның және қолжетімді қызметтердің болмауы шектейді.

      Әмбебап дизайн және ақылға қонымды құрылғы қағидаттарын енгізу формальды сипатта болады және олар инфрақұрылымдық жобаларды жоспарлау мен іске асыруда толық қолданылмайды.

      Көп жағдайда қоғамдық және тұрғын үйлерді, көлік инфрақұрылымы объектілерін, коммуникацияларды жобалау және салу кезінде мүгедектігі бар адамдардың, жүріп-тұруы шектеулі азаматтардың сұранысы ескерілмейді.

      Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында құрылып жатқан "кедергісіз орта" декларативті сипатта екенін атап өту маңызды. Оның негізгі себебі барлық кезеңдерде қолжетімді ортаның қалыптасуын кешенді бақылаудың болмауы (жобалау кезеңінен бастап объектіні пайдалануға бергенге дейін).

      Осыған байланысты объектілер пайдалануға берілгенге дейін олардың жүріп-тұруы шектеулі азаматтар үшін қолжетімділігі бойынша бейімдеу
іс-шараларын орындауды сүйемелдей алатын тиісті ұйымдар үшін авторлық қадағалауды енгізу мәселесі пысықталатын болады.

      Нәтижесінде Қазақстандағы қолжетімді әлеуметтік маңызы бар объектілердің үлесі небәрі 48%-ды құрайды, бұл ЭЫДҰ елдерінің деңгейінен едәуір төмен, бұл көрсеткіш 60-70%-ға жетеді.

      Цифрлық инклюзия, ақпаратқа және ақпараттық-коммуникациялық технологияларға, оның ішінде көру және есту мүшелерінің кемістігі бар адамдар үшін ассистивті технологияларға толыққанды қолжетімділік жоқ.

      Төтенше жағдайлар, климаттық апаттар жағдайында жүріп-тұруы шектеулі азаматтар мен мүгедектігі бар адамдарға қауіпсіздікті қамтамасыз ету және шұғыл көмек көрсету жөніндегі құзыретті мемлекеттік органдардың іс-қимыл алгоритмі көзделмеген.

      Мүгедектігі бар адамдар үшін инфрақұрылым қызметтеріне қолжетімділік сапасын қамтамасыз ету бойынша міндеттемелер қабылдау жергілікті атқарушы органдар, халыққа қызмет көрсететін ұйымдар үшін кедергісіз орта құрудың нысаналы міндеті түрінде әлі күнге дейін тиісінше көрініс тапқан жоқ.

      Қоғамдық-саяси өмірге қатысу

      Шешім қабылдау процесіне мүгедектігі бар адамдардың және олардың мүдделерін білдіретін қоғамдық ұйымдардың атсалысуы жеткіліксіз екені байқалады.

      Мемлекеттік қызмет жүйесінде мүгедектігі бар жұмыс істейтін адамдардың саны көп емес, бұл, тиісінше, жаңа жұмыс орындары үшін бейімделуді талап етеді.

      Мүгедектігі бар адамдардың консультативтік және кеңесші органдарға, сондай-ақ Президенттік жастар кадрлық резервіне және жастар кеңестері сияқты жас көшбасшыларды анықтау және дамыту бағдарламаларына қатысуын кеңейту қажет.

      Өңірлердегі мүгедектігі бар адамдарға қатысты мемлекеттік саясат көбінесе олардың пікіріне тиісті дәрежеде көңіл бөлінбей және ескерілмей іске асырылады.

3-бөлім. Халықаралық тәжірибеге шолу

      Жаңа әлеуметтік-құқық қорғау моделіне сәйкес мүгедектігі бар адамдар өз құқықтарын дербес қорғауға, еркін және саналы таңдау негізінде өз өмірі туралы шешім қабылдауға, сондай-ақ қоғамның белсенді қатысушылары болуға қабілетті адамдар ретінде қаралады.

      Мүгедектігі бар адамдар үшін осындай жағдайлар жасауда сапалы құқықтық базасы, кешенді қолдау жүйелері, қолжетімді инфрақұрылымы және қоғамның инклюзивті көзқарасы бар ЭЫДҰ елдері жетекші орынға ие болып отыр.

      Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, білім беру, денсаулық сақтау, жұмыспен қамту, физикалық орта мен әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігі, басқалар сияқты әлеуметтік маңызды салалардағы инклюзиялық деңгей мемлекеттің жеке сектормен өзара іс-қимылының тиімділігіне және жұртшылықтың, оның ішінде мүгедектігі бар адамдарды инклюзивті саясат пен практикаларды құру және іске асыру процестеріне ұсынатын ұйымдардың жұмылуына тікелей байланысты.

      Теңдік және кемсітпеу

      Мүгедектігі бар адамдарға қатысты кемсітушілікке қарсы арнайы заңдар қабылдаған Аустралия, Германия, Израиль, Канада, Норвегия, Корея Республикасы, АҚШ және Швейцария сияқты елдер мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғауға қатысты озық көрсеткіштерге ие.

      Жекелеген дамыған елдердің мүгедектігі бар адамдарға қатысты инклюзия саласындағы ұлттық стратегия қабылдауы теңдікті қамтамасыз етуге және кемсітушіліктің алдын алуға ықпал етеді. Мұндай стратегияларды Аустралия, Ұлыбритания, Ирландия, Жаңа Зеландия және Норвегия қабылдады.

      Еуропалық одақ мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғаудың өзіндік стратегиясын әзірледі.

      Ұлттық стратегиялардың әрқайсысы мүгедектігі бар адамның қоғам өміріне толық қатысу және оның өмір бойы дамуына ықпал ету құқығынан туындайды.

      Жеткілікті тұрмыс деңгейі және әлеуметтік қорғау

      Экономикасы дамыған шет елдерде мүгедектігі бар адамдар субсидиялар, күтімге байланысты жәрдемақылар, нысаналы қаржыландыру және қосымша шығыстар түрінде қаржылық қолдау алады.

      АҚШ-та мүгедектігі бар адамдарға арналған өзін-өзі жұмыспен қамту жобаларын қаржыландыру банктердің, микроқаржы ұйымдарының, үкіметтік емес ұйымдардың және мүгедектігі бар адамдар кіретін әртүрлі қауымдастықтардың төмен пайыздық мөлшерлемелері бойынша жүзеге асырылады.

      Табысы төмен мүгедектігі бар адамдарға арналған гранттық қаржыландыру америкалық ірі қаржы агенттіктерінен (Үндістанда, Мексикада, Гватемалада, Угандада және АҚШ-та базалары бар) бизнес-оқытумен бірге ұсынылады.

      Лайықты тұрмыс деңгейіне қаражат жетіспеген кезде азық-түлікке, дәрі-дәрмекке, коммуналдық төлемдерге немесе білім алуға қосымша субсидия бөлінеді.

      Швецияда өз үйінде тұратын мүгедектігі бар адамдардың мемлекет бюджеті есебінен күзет сигнализациясы мен дабыл түймелерін орнату мүмкіндігі бар.

      Заңнама мүгедектігі ауыр адамдарға мемлекеттік бюджет есебінен жеке көмекші құқығына кепілдік береді.

      Дания мен Швейцариядағы ата-аналарға мүгедектігі бар баланың күтіміне байланысты қосымша шығындарды жабу үшін қаржылай өтемақы беріледі.

      Мүгедектігі бар балаға күніне төрт сағаттан артық күтім жасайтын ата-аналарға өтемақыға жеке үстемеақылар белгіленеді.

      Норвегияда психикалық ауытқуы бар адамдарға арналған жәрдемақының жеке түрі қарастырылған.

      Инклюзивті еңбек нарығы

      Мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастырудың ең тұрақты моделі АҚШ-та мемлекеттік-жекеменшік әріптестікпен ұсынылған.

      Мүгедектігі бар жұмыскерлер жұмыс істейтін кәсіпорындар үшін салықтық және кредиттік жеңілдіктер көзделген.

      Швецияның, Канада мен Данияның тәжірибесі мүгедектігі бар адамдарға жұмыс орнына көмекші жабдыққа қызмет көрсету және жалға беру бойынша арнайы шығындарға жеке төлемдер алуға мүмкіндік береді.

      Германияда мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастыру моделі мемлекеттік және жеке құрылымдардың өзара іс-қимылының тиімді схемаларын көздейді. Барлық жер округтерінде орналасқан федералды интеграциялық бюролар мүгедектігі бар адамдар мен жұмыс берушілер үшін ресурстық орталық ретінде қызмет етеді.

      Жұмыскерлердің санына қарай мүгедектігі бар адамдарды және мүгедектігі ауыр адамдарды жұмысқа орналастыруға квота көзделген.

      Жұмыс беруші квотаны орындамаған жағдайда ай сайын өтемақылық айыппұл алынады.

      Мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғау үшін омбудсмен институттары құрылды.

      Денсаулық, абилитация және оңалту

      Ұлыбритания заңнамасы медициналық көмек стандарттарын, медициналық мекемелердің рейтингтерін, мемлекеттік қаржыландырудың ваучерлік жүйесін бекіткен.

      Поттердің денсаулық сақтау қызметі үйдегі пациенттерге медициналық көмектің жоғары стандарттарына сәйкес медициналық көмек көрсетеді.

      Норвегияда мүгедектігі бар адамдар үшін стационарлық емдеу тегін және амбулаториялық-емханалық қызметтердің көпшілігі мемлекеттік қаражат есебінен қаржыландырылады.

      Норвегияның ұлттық психикалық денсаулық бағдарламасы халықтың психикалық денсаулық туралы хабардар болуын арттыруға, жергілікті муниципалитеттер негізінде қызмет көрсетуге, ересектер мен балаларға арналған мамандандырылған қызметтерді кеңейтуге және қайта құрылымдауға, еңбек нарығындағы қызметтерді жақсартуға, тұрғын үйге көмектесуге және білім беруді ынталандыруға бағытталған.

      Швейцария тәжірибесінің айрықша ерекшелігі –туа біткен мүгедектігі бар балаға қажетті барлық медициналық іс-шараларға 20 жасқа дейін тегін медициналық көмек көрсету.

      Сәби жастан мүгедектігі бар балалар үшін мемлекеттік бюджет есебінен 100-ден астам медициналық көмек қызметі жұмыс істейді, олар үйде немесе мамандандырылған мекемелерде жұмыс істейді.

      Инклюзивті білім беру

      Швейцария ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қарапайым мемлекеттік бастауыш және орта мектептерге қосу бойынша шаралар қабылдады.

      Функционалдық ауытқуы бар балалардың ата-аналарына автокөлікке жеке жәрдемақы беріледі.

      Кедергісіз орта және қызметтердің қолжетімділігі

      Көптеген шет елдерде мүгедектігі бар адамдар үшін қолжетімділік автомобиль, теміржол және авиатасымалдар саласында әртүрлі мемлекеттік талаптар арқылы қамтамасыз етіледі, көлікке, оның ішінде әуежайлар мен вокзалдар объектілерінде қолжетімділіктің нақты шаралары айқындалған.

      Швецияда қала құрылысы объектілерін салуға қосымша мақұлдау олардың қажеттіліктерін есепке алу үшін мүгедектігі бар адамдардың қоғамдастықтары тарапынан жүзеге асырылады.

      Құрылыс компаниялары мүгедектігі бар адамдар үшін қажетті инфрақұрылым құруға мүдделі, өйткені бұл қызметті мемлекет субсидиялайды.

      Швейцария мен Норвегияда орталық және жергілікті билік аялдамаларды, қоғамдық көлік тораптарын, әуежайлар мен терминалдарды әмбебап жобалауға жауапты.

4-бөлім. Инклюзивті саясатты дамытудың пайымы

      Құқық қорғау моделі мүгедектікті басқа азаматтармен тең дәрежеде мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғау және қамтамасыз ету тұрғысынан қарастырады.

      Қазақстанның 2025 – 2030 жылдарға арналған инклюзивті саясатының пайымы мүгедектікті түсінудің дәстүрлі және медициналық модельдерінен әлеуметтік-құқық қорғау моделіне түбегейлі көшіп, мүгедектікті әлеуметтік құбылыс ретінде тануға негізделеді.

      Ол үшін барлық аспектіде – әлеуметтік, физикалық, құқықтық, институционалдық, ақпараттық жағынан, оның ішінде қоғамдық және жеке өмір салаларында: денсаулық сақтау, білім беру, жұмыспен қамту, қоғамдық-саяси, әлеуметтік және мәдени қызмет, сондай-ақ күнделікті өмірде мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын шектейтін қолданыстағы кедергілерді жою жоспарлануда.

      Балалардың дамуындағы қиындықтарды еңсеру, оларды оқыту және одан әрi әлеуметтендiру, оның iшiнде әлеуметтiк-тұрмыстық және еңбек қызметiнде адам дамуының био-психо-әлеуметтiк негiзi тұрғысынан қаралатын болады, бұл мүгедектiгi бар адамның жеке мұқтаждығына бағалау жүргiзуге мүмкiндiк бередi.

      Мемлекеттік инклюзивтік саясат инклюзивтік қоғамды дамытуда, тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етуде, мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғауда және ілгерілетуде маңызды рөл атқаратын болады.

      Мүгедектігі бар адамдарға қатысты саясатты реформалау қоғамдық және мемлекеттік тыныс-тіршіліктің барлық салаларын қозғайды.

5-бөлім. Инклюзивті саясатты дамытудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

1-тарау. Негізгі қағидаттар

      Тұжырымдама мемлекеттің, жеке сектордың, үкіметтік емес ұйымдардың ынтымақтастығын кеңейтуге негізделетін және мынадай іргелі қағидаттарда іске асырылатын болады:

      1) адамға тән қадір-қасиетті, оның жеке дербестігі мен тұтастығын құрметтеу

      Әрбір адамның қадір-қасиетіне қол сұғылмайды. Денсаулық жағдайы мен мүгедектікке байланысты ерекшеліктерді қоса алғанда, ешқандай жағдайлар оның құқығын шектеуге негіз бола алмайды.

      Мүгедектігі бар адамдардың жеке дербестікке құқығы бар, бұл өз өміріне қатысты саналы шешімдер қабылдау және қоғамда тең құрметке ие болу мүмкіндігін білдіреді;

      2) кемсітпеу

      Мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын шектейтін немесе олардың азаматтық және негізгі бостандықтарға тең қол жеткізуіне кедергі келтіретін кемсітушіліктің, шектеулер мен ерекше жағдайлардың кез келген нысаны, соның ішінде ақылға қонымды бейімдеуден уәжделмеген бас тартуға жол берілмейді;

      3) мүмкіндіктер теңдігі

      Мүгедектігі бар адамдарға сот төрелігіне, білімге, жұмысқа орналасуға және басқа да қоғамдық игіліктерге қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру кезінде қалған азаматтармен теңдікке кепілдік беріледі;

      4) қолжетімділік

      Қоршаған ортаның, көліктің, қызметтердің және технологиялық шешімдердің физикалық және ақпараттық қолжетімділігі мүгедектігі бар адамдардың жеке дербестігінің және олардың қоғамдық өмірге толыққанды қатысуының негізгі шарты болып табылады.

      Қолжетімділік халық, оның ішінде мүгедектігі бар адамдар үшін кез келген объект пен қызмет сапасының параметрі болып табылады. Жергілікті атқарушы органдардың, халыққа қызмет көрсететін ұйымдардың қызметтер мен инфрақұрылым объектілеріне қолжетімділік жағдайларын қамтамасыз ету бойынша нақты міндеттемелер қабылдауы, олардың алған міндеттемелерді орындау бойынша жұмыстар кешенін жүргізуі қолжетімділікті қамтамасыз етудің басым міндеті болып табылады;

      5) мүгедектігі бар балалардың құқықтарын құрметтеу

      Мүгедектігі бар балалардың туғаннан бастап абсолютті әрі ажырамас құқықтары мен бостандықтары болады.

      Мүгедектігі бар балаларға қатысты саясат олардың даралыққа, өзін-өзі көрсетуге құқығын тануға негізделген және баланың мүдделерін сақтау мен қорғауға бағытталған;

      6) қоғамға толық әрі тиімді атсалысу және қосылу

      Мүгедектігі бар адамдардың өз өміріне, мемлекеттік саясатқа, жергілікті басқаруға және қоғамдық процестерге әсер ететін шешім қабылдау процестеріне қатысуға құқығы бар;

      7) "бәрі біздің қатысуымызбен"

      Мүгедектігі бар адамдар мүгедектігі бар адамдарға қатысты саясатты әзірлеуге және іске асыруға белсенді әрі тікелей қатысады.

      Олардың бірегей өмірлік тәжірибесі инклюзивті тәсілдерді құру мен іске асыру үшін маңызды деп танылады.

2-тарау. Даму тәсілдері

      Тұжырымдаманың мақсаттарына қол жеткізу қоғамдық қатынастардың түрлі салаларында шаралар кешенін іске асыруды көздейді.

      Мемлекеттік органдар, квазимемлекеттік және жеке сектор, үкіметтік емес ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары мен азаматтар арасындағы жалпы үйлестіру және өзара тиімді ынтымақтастық осы Тұжырымдаманың маңызды құрамдас бөлігі болады.

      Инклюзивті саясатты сапалы іске асыру адами капиталды дамытуға, кедейлік деңгейін төмендетуге, ерекше қажеттіліктері бар азаматтар үшін әлеуметтік тұрақтылықты нығайтуға, еңбек өнімділігін арттыруға және еліміздің ауқымында экономикалық өсуге ықпал етеді.

      Бұл нәтижеге мынадай негізгі тәсілдерді іске асыру арқылы қол жеткізу жоспарлануда.

      Теңдік және кемсітпеу

      Ұлттық заңнаманы, оның ішінде жекелеген ережелерді халықаралық стандарттарға сәйкес келтіру бөлігінде жетілдіру жалғасады.

      Әлеуметтік және құқық қорғау моделі бойынша заңға тәуелді актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі, бұл Біріккен Ұлттар Ұйымының Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары туралы конвенциясының және Қазақстан ратификациялаған басқа да құқық қорғауға қатысты халықаралық шарттардың ережелерін одан әрі имплементациялауға септігін тигізеді.

      Мүгедектігі бар әйелдер мен балаларды кемсітудің кез келген көріністерінен қорғауға ерекше назар аударылатын болады.

      Құқықтық қорғалу

      Мониторинг және бақылау тетіктерін енгізе отырып, тиімді заңнамалық және нормативтік актілерді қабылдаудың арқасында мүгедектігі бар адамдарды құқықтық қорғауды кеңейтуге болады.

      Цифрлық шешімдерді пайдалану мүгедектігі бар адамдардың мемлекет кепілдік берген құқықтық көмектің кең спектріне қолжетімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

      Бұл ретте сот ісін жүргізу кезінде сот ісі жүргізілетін тілді меңгермеген есту қабілеті бойынша мүгедектігі бар адамдар үшін ымдау тілінің мамандарын пайдалануға тегін құқық көзделген.

      Сонымен қатар іске қатысатын, есту және (немесе) көру қабілеті бойынша мүгедектігі бар, сөйлеу қабілетінен толық айырылған адамдар аудармашы көрсететін қызметтердің көмегімен, сондай-ақ сурдотехникалық, тифлотехникалық құралдарды қолдана отырып пайдалануға құқылы.

      Пенитенциарлық мекемелерде болатын мүгедектігі бар адамдарды ұстау жағдайларын жақсарту үшін инфрақұрылым мүгедектігі бар адамдардың сұранысын көздейтін әлемдік стандарттарға сәйкес қайта қаралатын болады.

      Қылмыстық-атқару жүйесі қызметкерлерін өтініш беру стандарттарына, мүгедектігі бар адамдармен өзара іс-қимыл этикасына, ымдау тілі мен Брайль әліпбиін қоса алғанда, коммуникацияның арнайы дағдыларына оқыту кеңейтіледі.

      Қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерін көру қабілеті бұзылған адамдар үшін арнайы әдебиетпен қамтамасыз етуге көбірек назар аударатын болады.

      Сондай-ақ мүгедектігі бар көшіп-қонушы балаларға, сондай-ақ ата-аналарының тұруға ықтиярхаты жоқ босқын балалар үшін қызметтердің толық спектрін алу құқығын нормативтік деңгейде қарастыру қажет.

      Әлеуметтік қорғау деңгейін арттыру

      Отбасының цифрлық картасын жетілдіру мұқтаждықты объективті бағалауды қамтамасыз етеді, өтініш беру сипатынан анықтау сипатына көшуді жеделдетеді және әлеуметтік қызметтер көрсетудің, оның ішінде мүгедектігі бар адамдар үшін интеграцияланған моделін кеңінен енгізу процесін жақсартады.

      Сапалы әлеуметтік қызметтер көрсету өмірде қиын жағдайға тап болған азаматтардың мұқтаждығын саралауды ескере отырып жүргізілетін болады.

      Өңірлерде балалардың үй жағдайындағы оңалтудың техникалық құралдарына мұқтаждығын бағалауды жүргізу кеңінен қолданылатын болады.

      Оңалтудың техникалық құралдарының тізбесін өзектілендіруді, жоғары технологиялы құралдарды енгізуді және оңалтудың техникалық құралдарының жекелеген түрлерін монеталандыруды қоса алғанда, оларды ұсынуға ерекше назар аударылатын болады.

      Техникалық оңалту құралдарының тозу дәрежесін уақтылы анықтау, оларды уақытша және өтеусіз пайдалануға беру оңалту процестерінің үздіксіз болуына септігін тигізетін болады.

      ЭЫДҰ елдерінің озық тәжірибесі негізінде және Халықаралық еңбек ұйымының ұсынымдарын ескере отырып, еңбек жарақаттары мен кәсіптік аурулардың салдарынан зардап шеккендерді қоса алғанда, мүгедектігі бар адамдардың әлеуметтік қорғалу деңгейін арттыру мақсатында міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін одан әрі жетілдіру жалғастырылады.

      Мүгедектігі бар адамдар үшін арнаулы әлеуметтік қызметтер (бұдан әрі – АӘҚ) көрсету жүйесін жаңғырту, оның ішінде әлеуметтік қызметкерлердің біліктілігін арттыру процесі жалғасады.

      Әлеуметтік жұмыскерлерге арналған жаңа кәсіптік стандарттардың, волонтерлік қызметтерді тартудың, цифрландыруды, оның ішінде АӘҚ кодификациялаудың тетігін енгізуді дамытудың, әлеуетті АӘҚ алушылардың тұратын жерін есепке алудың цифрлық картасын құрудың арқасында көрсетілетін АӘҚ сапасын жақсартуға болады.

      Медициналық-әлеуметтік сараптамадағы инновациялар және мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін интеграциялау есебінен мүгедектігі бар адамдарды мемлекеттік қолдау жүйесі жаңғырады.

      Соттың шешімімен әрекетке қабілетсіз деп таныған социоментальдік мүгедектігі бар адамдарды қамқорлыққа алу институтын жетілдіру жалғасуда.

      Инклюзивті еңбек нарығы

      Мүгедектігі бар адамдардың жұмысқа орналасуы және мансаптық өсуі үшін басқа азаматтармен тең мүмкіндіктерге ие болудағы кедергілерді жою жөніндегі шараларды іске асыру жалғасады.

      Оны шешу үшін мүгедектігі бар адамдардың еңбек құқықтарын сақтау және қорғау саласындағы нормативтік құқықтық базаны үкіметтік емес ұйымдар мен бизнес-қауымдастықты тарта отырып одан әрі жетілдіру жоспарлануда.

      Бұл ретте мүгедектігі бар адамдарды тұрақты жұмыс орындарына орналастыру және оларды экономикалық белсенділікке қосу инклюзиялық саясаттың маңызды бағытына айналады.

      Мүгедектігі бар адамдарды, оның ішінде мемлекеттік қызмет пен квазимемлекеттік ұйымдарды жұмысқа орналастыру үшін жұмыс орындарын квоталау жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі жұмыс жалғасатын болады.

      Мүгедектігі бар адамдардың жаңа бизнес-идеяларды іске асыруға өтеусіз гранттар беру арқылы кәсіптік біліктілікті арттыру құралдарына толыққанды қол жеткізу және кәсіпкерлік бастамаға жәрдемдесу құқықтарын қамтамасыз ету маңызды мәнге ие болады.

      Ерекше қажеттіліктері бар еңбекке қабілетті азаматтар барлық адамдармен қатар нәтижелі жұмыспен қамтуға белсенді түрде тартылатын болады.

      Денсаулық, абилитация және оңалту

      Мүгедектігі бар адамдардың, оның ішінде ауылдық жерлерде тұратындардың медициналық қызметтерге, мүгедектіктің алдын алуға қолжетімділігі кеңейтілетін болады.

      Цифрлық технологияларды пайдалану, телемедицинаны енгізу медициналық консультациялардың "бір рет басу арқылы" қолжетімділігін қамтамасыз етуге және медициналық мекемелердің мүгедектігі бар адамның тікелей тұратын жерінен аумақтық қашықтығы проблемасын нивелирлеуге мүмкіндік береді.

      Аурулардың алдын алу мен басқаруға негізделген интеграцияланған тәсіл мүгедектіктің белгіленуіне жол бермеу мақсатында медициналық қызметтердің тиімділігін арттыруға, және мүгедектігі бар пациенттердің өз денсаулығы үшін ортақ жауапкершілігі мәдениетін одан әрі дамытуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

      Қанаудың, зорлық пен зомбылықтың құрбаны болған мүгедектігі бар адамдардың физикалық және психикалық денсаулығын қалпына келтіру мен қолдаудың қолданыстағы хаттамаларын жаңарту және жаңа хаттамаларын жасау жөнінде одан әрі шаралар қабылданатын болады.

      Оң нәтижеге қол жеткізу оңалтудың цифрлық күнделігін және қашықтан оңалту технологиясын енгізу нәтижесінде мүмкін болады.

      Мүгедектігі бар адамдардың әлеуметтік оңалтуға қолжетімділігін кеңейту, төсек-орын тапшылығын азайту, қызмет көрсету сапасын арттыру және жаңа жұмыс орындарын құру мақсатында оңалту орталықтарын (ОО) салу бойынша жұмыс жалғасатын болады. Жобалар мемлекеттік-жекешелік әріптестік (МЖӘ) тетігі арқылы жүзеге асырылады, ол үшін мынадай негізгі параметрлер көзделетін болады: жергілікті атқарушы органдардың қаражаты есебінен құрылыс құнының 30 %-ға дейінгі мөлшерінде қоса қаржыландыру; жеке әріптестерге уақытша өтеусіз жер пайдалануға беру; инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды жүргізу; Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шарттар жасасу.

      Медициналық-әлеуметтік сараптаманы трансформациялау нозологиялық нысандардың тізбесі бойынша медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізудің сырттай проактивті форматына кезең-кезеңімен көшуді, оның ішінде дәрігерлік-консультациялық комиссияларды орталықтандыруды, тіршілік әрекеті мен денсаулықтың жұмыс істеуінің, шектелулерінің халықаралық сыныптамасын (ЖХС) енгізуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

      Балалардың мүгедектігін азайту, мүгедектігі бар балаларды оқшаулау тәуекелдері ерте диагностика және алдын алу практикасын, ерте қолдау институтын кеңінен енгізу арқылы іске асырылатын болады.

      Ерте диагностика және алдын алу практикасын, ерте қолдау институтын енгізу балалар мүгедектігін төмендету жөнінде шаралар қабылдауға мүмкіндік береді.

      Абилитация және оңалту саласын дамытуды ғылыми-практикалық қолдауды кеңейту үшін Әлеуметтік қорғау саласын дамытудың ұлттық ғылыми орталығын трансформациялау жүргізіледі.

      Жауапкершілік аймағына өңірлердегі оңалту қызметінің дамуын талдау және мониторингтеу енгізілетін болады, инновациялық технологияларды жасау және енгізу, мүгедектігі бар адамдарды абилитациялау және оңалту әдіснамасын жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлеу, әлеуметтік жұмыскерлердің және оңалту қызметтерін ұсынатын мамандардың біліктілігін арттыру кіреді.

      Әлеуметтік жұмыскерлерді даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру сапасы арттырылатын болады.

      2025 жылдан бастап әлеуметтік жұмыскерлер тізілімі және әлеуметтік жұмыскерлерді міндетті аттестаттау, әлеуметтік қызметтер көрсететін ұйымдарды лицензиялау енгізілетін болады.

      Ведомствоаралық өзара іс-қимыл патологиясы бар балалардағы мүгедектіктің ауыр түрінің алдын алуға және дамуында тежелісі бар тәуекел тобындағы балаларды мүгедектікке жеткізбеуге бағытталатын болады.

      Инклюзивті білім беру

      Қазақстан Республикасының инклюзивті саясаты барлық білім алушы үшін олардың физикалық, зияткерлік және эмоционалдық ерекшеліктеріне қарамастан, тең жағдайлар мен мүмкіндіктер жасауға бағытталған.

      Бұл саясаттың негізі барлығына, оның ішінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға сапалы білім алуға тең қол жеткізу қағидаты болып табылады.

      Білімге тең қолжетімділікті қамтамасыз ету бойынша жоспарланатын шаралар: мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған арнайы білім беру ұйымдарының жанынан ерте психологиялық-педагогикалық қолдау қызметтерін құруды; мүмкіндіктері шектеулі балалармен жұмыс істеудің инновациялық әдістемелері бойынша педагогтерді оқытуды; ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қолдаудың әлеуметтік-педагогикалық моделін енгізу арқылы арнайы білім беру жүйесін трансформациялауды оңалту орталықтары базасында шалғай өңірлерде мүмкіндігі шектеулі балаларды тәрбиелеп отырған отбасыларға ерте қолдау қызметтерін ұйымдастыруды қамтиды.

      Білім беру қажеттіліктерін бағалау орталықтарына айналдырылған психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялар диагностика мен ұсыныстардың жалпы тәсілінің орнына әрбір оқушы үшін олардың өзіндік мұқтаждығы мен қабілетін ескере отырып, дербес және егжей-тегжейлі қолдау жоспарларын ұсынатын болады.

      Барлық білім беру ұйымдарында оқу процесінде білім алушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу қызметтері құрылатын болады.

      Инклюзивті білім беру ортасы үшін жағдай жасаудың әзірленген тетіктері негізінде мүмкіндіктері шектеулі балаларды көп деңгейлі психологиялық-педагогикалық қолдау жүйесі енгізілетін болады.

      ЕБҚ бар адамдардың білім алуында үздіксіздік пен сабақтастық қағидаттарын қамтамасыз ету инклюзивті білім берудің үздіксіз жүйесінің (балабақша, мектеп, колледж) ұлттық моделін енгізу арқылы жоспарланады.

      Білімнің қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында техникалық, кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарына түсу кезінде мүгедектігі бар адамдар үшін квоталар ұлғайтылады.

      ЕБҚ бар білім алушылардың қоғамға және еңбек нарығына табысты кірігуі үшін қажетті өмірлік және кәсіптік құзыреттерін дамытуға ықпал ететін кәсіптік бағдарлау жұмысының тиімді жүйесі құрылатын болады.

      Осылайша, Қазақстан Республикасының инклюзивті саясаты әрбір баланың мүмкіндіктеріне қарамастан, оның әлеуетін толыққанды дамыту және іске асыру үшін жағдай жасауға бағытталған.

      Көзделген шараларды іске асыру ерекше қажеттіліктері бар балалардың өмір сүру және білім беру сапасын едәуір жақсартуға, табысты әлеуметтенуі мен кәсіптік тұрғыдан көрінуі үшін тең мүмкіндіктер береді.

      Инклюзивті мәдениет пен практиканы дамыту мыналарды қамтиды: инклюзияның маңыздылығы туралы қоғамның хабардар болуын арттыруға арналған ақпараттық науқандар; ЕБҚ бар балалармен жұмыс істеу үшін педагогтерді қолдау және жүйелі оқыту; балалардың әртүрлі санаттарына бейімделген оқу материалдарын жасау және енгізу.

      Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасына білім алушылардың әртүрлілігі мен олардың қажеттіліктерін ескеретін оқу бағдарламаларын, материалдар мен әдістерді құруды көздейтін "оқытудың әмбебап дизайны" ұғымы енгізілетін болады.

      Барлығына бірдей мүмкіндіктерді қамтамасыз ету мақсатында білім беру процесінде оқытудың әмбебап дизайнын жасау жөніндегі қағидалар әзірленетін болады.

      Нормативтік құқықтық базаны жетілдіру инклюзивті білім берудің неғұрлым икемді және тиімді жүйесін құруға ықпал етеді.

      Осы шаралардың барлығы Қазақстандағы әрбір баланың өз әлеуетін іске асыруына және қоғамның толыққанды мүшесі болуы үшін мүмкіндік алуына бағытталған.

      Қоғамдық-саяси өмірге қатысу

      Мүгедектігі бар адамдарды білдіретін қоғамдық ұйымдарды бағдарламалық құжаттарды, ұлттық баяндамаларды әзірлеуге және қоғамдық орындар мен қызметтердің қолжетімділігі аудитіне тарту практикасы кеңейтіледі.

      Мүгедектігі бар адамдардың сайлаушылар ретінде ерік қалауын білдіруге кепілдік беру барлық деңгейдегі сайлау кезінде ақылға қонымды дауыс беру құралдарын құруға ерекше назар аударуды қажет етеді.

      Кедергісіз орта және қызметтердің қолжетімділігі

      Мүгедектігі бар адамдар үшін кедергісіз орта құру объектілер мен қызметтерге қолжетімділіктің ұлттық стандарттарын өзектілендіру және біріздендіру жөнінде жаңа шаралар қабылдауды, оларды тыныс-тіршіліктің барлық саласында енгізуді ынталандыру үшін тиімді шаралар мен жағдайлар құруды талап етеді.

      Қолжетімділік сапасын қамтамасыз ету жөніндегі міндеттемелерді қабылдау, инфрақұрылым объектілері мен халыққа көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігін регламенттейтін ұлттық стандарттарды енгізу орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың, халыққа қызмет көрсететін ұйымдардың кедергісіз орта құру жөніндегі жұмыстарды өзектілендіруінің негізі болып табылады.

      Мемлекеттік және қоғамдық бақылау артады, оның шеңберінде меншіктің барлық нысанындағы объектілерді мүгедектігі бар адамдар үшін көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігі тұрғысынан тексеру міндетті әрі тұрақты болады.

      Орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың, халыққа қызмет көрсететін ұйымдардың қолжетімділік жағдайларын қамтамасыз ету үшін инфрақұрылым объектілері мен қызметтердің қолжетімділігін регламенттейтін стандарттарды енгізу, ақылға қонымды құрылғыларды және әмбебап дизайнды қолдану үшін мамандар даярлау жүзеге асырылатын болады.

      Әлеуметтік интеграция және тәуелсіз өмір салты, мүгедектігі бар адамдар үшін тұрғылықты жерінен қызмет көрсету орнына дейін инфрақұрылымның толық қолжетімділігін:

      cертификаттау және мониторинг жүйесі негізінде қызметтер мен объектілердің қолжетімділік сапасын бақылау, қолжетімділіктің ұлттық стандарттарын сақтау;

      мүгедектігі бар адамдар үшін коммуникациялық кедергілерді жоюға ықпал ететін қолжетімді ақпараттық инфрақұрылым құру арқылы жүзеге асырылуға тиіс.

      Аудиодескрипцияны, сурдоаударманы немесе телевизиядағы жаңалықтар, ойын-сауық, білім беру және ғылыми-көпшілік бағдарламалардың субтитрлері түріндегі аударманы қоса алғанда, ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз ету тәсілдері кеңейтіледі.

      Заманауи технологияларды қолдана отырып мемлекеттік тілде ақпарат алуға, оның ішінде компьютер мен смартфоннан ақпаратты дауыстап шығару үшін сөйлеу синтезіне ерекше назар аударылатын болады.

      Түрлі деңгейде журналистерді мүгедектігі бар адамдармен және олардың өкілі ретіндегі ұйымдармен, сондай-ақ тікелей медиалық және ақпараттық сауатты мүгедектігі бар адамдардың өздерімен кәсіби өзара іс-қимыл бойынша оқыту жалғасады.

      Мүгедектігі бар адамдар үшін ақпараттың қолжетімділігі саласындағы прогресті бағалау үшін қоғамдық ұйымдарды тарта отырып, мониторинг жүзеге асырылып, сондай-ақ қол жеткізілген нәтижелер мен жоспарланған шаралар туралы есептер жарияланатын болады.

      Бұдан басқа, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі саласындағы Республикалық маңызы бар қалалардың, астананың және облыстық маңызы бар қалалардың әкімдіктеріне жобалау құжаттамасының сапасын, оның ішінде мүгедектігі бар адамдарды қоса алғанда, халықтың мобильділігі аз топтары үшін объектілердің қолжетімділігі тұрғысынан қадағалауды жүзеге асыру жөніндегі құзыретті бекіту көзделеді.

      Мүгедектігі бар жолаушыларды автомобиль, теміржол және әуе көлігімен тасымалдау процесін реттейтін нормативтік құқықтық актілер одан әрі жетілдіру мақсатында өзгерістерге ұшырайды.

      Жол бойындағы сервис объектілерінің инфрақұрылымын мүгедектігі бар адамдардың қажеттіліктеріне бейімдеу жөнінде шаралар қабылданатын болады.

      Төтенше және климаттық қауіп-қатер жағдайларындағы қауіпсіздік

      Мүгедектігі бар адамдардың өмірі мен денсаулығы үшін климаттың өзгеруімен және техногендік апаттармен байланысты тәуекелдердің артуы жағдайында төтенше жағдайлар мен табиғи апаттарда қауіпсіздікті және оларды қорғауды қамтамасыз етудің кешенді тәсілі талап етіледі.

      Мүгедектігі бар адамдар мен олардың отбасы мүшелері үшін төтенше жағдайлар кезінде қауіпсіз мінез-құлықты оқыту жүйесі құрылады.

      Мүгедектігі бар адамдарды төтенше жағдайлардың басталуы туралы уақтылы хабардар ету мақсатында мәтін, аудио, бейне және ымдау тілін қоса алғанда, форматтардың кең ауқымы енгізілетін болады. Бұл қазіргі уақытта хабарландыру әдістері мәтіндік, аудио және бейне нысандарда жүзеге асырылумен байланысты.

      Осылайша, есту қабілеті нашар халықты хабардар ету көрнекі контент арқылы, оның ішінде мәтіндік нысанда жүргізілетін болады.

      Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлардың туындау қаупі болған және олар орын алған жағдайда халықты уақтылы хабардар ету мақсатында Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлігі бөлімшелерінің кезекшілік-диспетчерлік құрамы әртүрлі ақпараттандыру құралдары арқылы (мәтіндік, аудио және бейне нысанда) жолданатын ақпаратты жедел дайындауды жүргізетін болады.

      Төтенше жағдайларда халық үшін дәрілік заттардың, материалдық-техникалық құралдардың және уақытша баспана резервін қалыптастыру кезінде мүгедектігі бар адамдардың мұқтаждығы, оның ішінде төтенше жағдайларда қозғалуы мен байланысын жеңілдететін ассистивті құралдар мен құрылғыларға мұқтаждығы ескерілетін болады.

      Психологиялық көмектің инклюзивті бағдарламаларын енгізудің арқасында төтенше жағдайлар салдарынан зардап шеккен мүгедектігі бар адамдардың денсаулығына ментальді зиян келу тәуекелдерін азайтуға болады.

      Жеке және отбасылық өмір

      Әлеуметтік ментальді мүгедектігі бар адамдар үшін толық қорғаншылық институтынан кезең-кезеңімен бас тарту мүгедектігі бар адамдардың жеке және отбасылық өмірге құқықтарын қамтамасыз етуге ықпал ететін факторлардың бірі болады.

      Ерлі-зайыптылардың гендерлік теңдік, үйдегі және ата-ана ретіндегі міндеттерді бөлісу, отбасын жоспарлау және ерлер мен әйелдердің репродуктивті денсаулығын сақтау мәселелері бойынша некеге дейін хабардар болуын арттыру шеңберінде енгізілетін некеге дейінгі консультация беру практикасында нозологияның барлық спектрі бойынша мүгедектігі бар адамдардың ерекше сұранысы ескерілетін болады.

      Мәдени өмір, бос уақыт және спорт

      Мәдениет, спорт және туризм инфрақұрылымын дамыту саласындағы алдағы кезеңдегі негізгі міндеттердің бірі мүгедектігі бар адамдар үшін қолжетімді объектілер мен қызметтер санын ұлғайту болады.

      Жаңа мәдениет, спорт және туризм объектілерінің құрылысы әмбебап дизайн негізінде жүзеге асырылатын болады.

      Мүгедектігі бар балаларға арналған емдеу және демалу объектілері кеңейтіледі.

      Бұдан басқа, жергiлiктi атқарушы органдармен бiрлесiп жұмыс iстеп тұрған концерттiк және мәдени-демалыс ұйымдарын, театрларды, кiтапханаларды, музейлерді мүгедектiгi бар адамдардың кіру мүмкіндігін қамтамасыз ететiн арнайы құрылғылармен жабдықтау және жүйелі бейімдеу жөнiндегi мәселенi пысықтау көзделедi.

      Мүгедектігі бар адамдардың барлық санаттары арасында спорт пен дене шынықтыру инклюзиясы идеологиясы белсенді түрде дамиды.

      Туристік саланы ұйымдастырудың тәсілдерін инклюзия пайдасына қарай қайта қарау туризмнің дамуына жаңа серпін береді.

      Оқу-ағарту және тәрбие жұмысы

      Инклюзия саласындағы оқу-ағартудың негізгі міндеті қоғамның хабардар болуын арттыру арқылы адамның қадір-қасиетін құрметтеу құндылықтарын ілгерілету болады.

      Инклюзивті мәдениеттің қалыптасуы білім берудің барлық деңгейіне және өмірдің барлық салаларына әсерін тигізеді.

      Инклюзия саласындағы оқу-ағарту тиімділігінің өсуі мүгедектіктің адам құқықтары моделін насихаттайтын ақпаратты, ойын-сауық пен тартымды контентті жасау мен тарату процесіне қатысатын ақпарат саласы жұмыскерлерінің қызметін жоғары сапалы әдістемелік қолдауды талап етеді.

      Мүгедектігі бар адамдарды жергілікті қоғамдастық өміріне тарту, оның ішінде қоғамдық ақпарат кеңістігіне қатысуын арттыру мүгедектігі бар адамдарды дестигматизациялауға бағытталған күш-жігердің нәтижелілігін арттырады.

      Инклюзивті қоғам нормаларын сақтау және инклюзивті мінез-құлық мәдениетін қалыптастыру, мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік оқшаулаудың кез келген көріністерін үзілді-кесілді қабылдамау инклюзия саласындағы ағартушылық қызметтің нәтижесі болуға тиіс.

      Мониторинг және есепке алу

      Азаматтық қоғамның қатысуы осы Тұжырымдаманы іске асыру, мониторингтеу және бағалау процестерінің маңызды құрамдас бөлігі болады.

      Жұртшылықты кеңінен тарта отырып, мониторингтің пәрменді жүйесін енгізу мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын сақтау саласында талдау және болжау сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

      Статистикалық есептілікті одан әрі жетілдіру қолданыстағы ақпараттық базаларды мүгедектік туралы дезагрегатталған деректермен толықтыруға ықпал етеді.

6-бөлім. Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер

      1. Кедейлік шегінде өмір сүретін мүгедектігі бар адамдардың үлесі: 2025 жылы – 1,2 %, 2026 жылы – 1,15 %, 2027 жылы – 1,1 %, 2028 жылы – 1,05 %, 2029 жылы – 1,0 %, 2030 жылы – 1,0 %.

      2. Арнаулы әлеуметтік қызметтермен қамтылған мүгедектігі бар адамдардың жалпы санынан жартылай стационар жағдайында арнаулы әлеуметтік қызметтермен қамтылған мүгедектігі бар адамдардың үлесі: 2025 жылы – 32 %, 2026 жылы – 34 %, 2027 жылы – 36 %, 2028 жылы – 38 %, 2029 жылы – 40 %, 2030 жылы – 42 %.

      3. Жұмыспен қамту органдарына хабарласқан мүгедектігі бар адамдардың жалпы санынан жұмыспен қамтуға жәрдемдесу іс-шараларымен қамтылған мүгедектігі бар адамдардың үлесі: 2025 жылы – 65 %, 2026 жылы – 65,5 %, 2027 жылы – 66 %, 2028 жылы – 66,5 %, 2029 жылы – 67 %, 2030 жылы – 67,5 %.

      4. Еңбекке қабілеттілер қатарындағы тұрақты жұмыс орындарына жұмысқа орналастырылған мүгедектігі бар адамдардың үлесі: 2025 жылы – 35 %, 2026 жылы – 36 %, 2027 жылы – 37 %, 2028 жылы – 38 %, 2029 жылы – 39 %, 2030 жылы – 40 %.

      5. Ерекше білім беруді қажет ететін балаларды оқыту үшін қолайлы жағдай мен орта құрған білім беру ұйымдарының үлесі: 2025 жылы – 20 %, 2026 жылы – 30 %, 2027 жылы – 40 %, 2028 жылы – 50 %, 2029 жылы – 60 %, 2030 жылы – 80 %.

      6. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды оқыту үшін қолайлы жағдайлар мен орта құрған орта білім беру ұйымдарының үлесі: 2025 жылы – 30 %, 2026 жылы – 40 %, 2027 жылы – 50 %, 2028 жылы – 60 %, 2029 жылы – 70 %, 2030 жылы – 80 %.

      7. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдарды оқыту үшін қолайлы жағдайлар мен орта құрған техникалық және кәсіптік орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының үлесі: 2025 жылы – 20 %, 2026 жылы – 30 %, 2027 жылы – 40 %, 2028 жылы – 50 %, 2029 жылы – 60 %, 2030 жылы – 80 %.

      8. Мүгедектігі бар адамдар мен жүріп-тұруы шектеулі топтар үшін инфрақұрылым объектілері мен көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігі жөніндегі стандарт талаптарына сәйкес бақылаудағы аумақта "қадамдық қолжетімділік" жағдайларын қамтамасыз ету бойынша міндеттемелер қабылдаған мүгедектігі бар адамдар үшін инфрақұрылым объектілері мен көрсетілетін қызметтердің үлесі: 2025 жылы – 10 %, 2026 жылы – 30 %, 2027 жылы – 50 %, 2028 жылы – 75 %, 2029 жылы – 100 %.

      9. Орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың инфрақұрылым объектілерінің және мүгедектігі бар адамдар мен жүріп-тұруы шектеулі топтар үшін көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігі жөніндегі стандарттың талаптарына сәйкес бақылаудағы аумақта "қадамдық қолжетімділік" жағдайларын қамтамасыз ету жөніндегі міндеттемелермен расталған мүгедектігі бар адамдар үшін инфрақұрылым объектілері мен көрсетілетін қызметтердің үлесі: 2026 жылы – 5 %, 2027 жылы – 10 %, 2028 жылы – 30 %, 2029 жылы – 50 %, 2030 жылы – 70 %.

      Ескертпе:

      Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар осы Тұжырымдамаға қосымшаға сәйкес Қазақстан Республикасындағы инклюзивті саясаттың 2025 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспарына сәйкес жүзеге асырылатын болады.

  Қазақстан Республикасындағы
инклюзивті саясаттың
2025 – 2030 жылдарға арналған
тұжырымдамасына
қосымша

Қазақстан Республикасындағы инклюзивті саясаттың 2025 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары


Р/с

Негізгі іс-шаралардың атауы

Аяқталу нысаны

Аяқталу мерзімі

Жауапты орындаушылар

Қаржыландыру көлемі

Қаржыландыру көзі


1

2

3

4

5

6

7

1-бағыт. Теңдік және кемсітпеу

1.

Жаңа әлеуметтік-құқық қорғау моделіне сәйкес "Қазақстан Республикасының кейбір заңдарына мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы"
Қазақстан Республикасы Заңының жобасын әзірлеу

Қазақстан Республикасы Заңының жобасы

2026 жылғы желтоқсан

Еңбекмині, ДСМ, ОМ, ҒЖБМ, ӨҚМ, МАМ, КМ, АҚЖҰО (келісу бойынша), ЖАО, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

талап етілмейді

-

2-бағыт. Құқықтық қорғалу

2.

Біріккен Ұлттар Ұйымы Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары жөніндегі комитетінің ұсынымдарын орындау мақсатында мүгедектігі бар көшіп-қонушы балалар мен мүгедектігі бар босқын балалар (ата-аналарының тұруға ықтиярхаты жоқ) бойынша әлеуметтік қорғау, медициналық көмек, инклюзивті білім беру шараларын алу жөніндегі мәселені пысықтау

Еңбекминіне ақпарат

2026 жылғы желтоқсан

ІІМ, ОМ, ДСМ

талап етілмейді

-

3.

Мүгедектігі бар адамдар үшін құқықтық қорғалуды арттыруға бағытталған кешенді іс-шараларды іске асыру

жол картасы

2025 – 2028 жылдардағы желтоқсан

ЖАО

талап етілмейді

-

4.

Қылмыстық-атқару жүйесінің қызметкерлері үшін қарым-қатынас стандарттарына (Нельсон Мандела қағидалары), қамаудағы мүгедектігі бар адамдармен өзара іс-қимыл әдебіне, арнайы коммуникация дағдыларына, оның ішінде ымдау тілі мен Брайль әліпбиін қоса алғанда, есту және көру қабілеті бұзылған адамдар үшін ақпараттық-түсіндіру жұмысын ұйымдастыру

Еңбекминіне ақпарат

2026 – 2028 жылдардағы желтоқсан

ІІМ, ЖАО

талап етілмейді

-

3-бағыт. Әлеуметтік қорғау деңгейін арттыру
Нысаналы 1-индикатор. Кедейлік шегінде өмір сүретін мүгедектігі бар адамдардың үлесі: 2025 жылы – 1,2 %, 2026 жылы – 1,15 %, 2027 жылы – 1,1 %, 2028 жылы – 1,05 %, 2029 жылы – 1,0 %, 2030 жылы – 1,0 %.
Нысаналы 2-индикатор. Арнаулы әлеуметтік қызметтермен қамтылған мүгедектігі бар адамдардың жалпы санынан жартылай стационар жағдайында арнаулы әлеуметтік қызметтермен қамтылған мүгедектігі бар адамдардың үлесі: 2025 жылы – 32 %, 2026 жылы – 34 %, 2027 жылы – 36 %, 2028 жылы – 38 %, 2029 жылы – 40 %, 2030 жылы – 42 %.

5.

Арнаулы әлеуметтік қызметтің әлеуетті алушыларын есепке алу және мониторингтеу бойынша өңірлік картаны жаңғырту

Еңбекминіне ақпарат

2025 – 2026 жылдардағы желтоқсан

ЖАО

талап етілмейді

-

6.

Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы әлеуметтік жұмыскерлерді аттестациядан өткізу бойынша тәсілдерін қайта қарау

Еңбекминіне ұсыныстар

2025 жылғы шілде

ЖАО

талап етілмейді

-

7.

Әлеуметтік саладағы қорғаншылық институтын дамытуға жәрдемдесу

Еңбекминіне ақпарат

2025 – 2026 жылдардағы желтоқсан

ЖАО

талап етілмейді

-

8.

Мынадай:
1) стационар жағдайындағы арнаулы әлеуметтік қызметтер орталықтарының жұмыс істеп тұрған желісіне балама ретінде инклюзивті тұруға арналған әмбебап дизайн негізінде шағын үйлер;
2) баланы отбасында қалдыру үшін мүгедектігі бар балаларға арналған стационар жағдайында арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталықтарын оңтайландыру мақсатында мүгедектігі бар балалар күндіз болатын бөлімшелер (Алматы облысы, Талғар ауданындағы "Ақжол-М" оңалту орталығының үлгісінде) желілерін дамыту стандарттарын әзірлеу

Еңбекминінің бұйрығы

2025 жылғы желтоқсан

Еңбекмині, ЖАО

талап етілмейді

-

9.

Халықты әлеуметтік қорғау саласының оңалту орталықтарында оңалтудың цифрлық күнделігін кезең-кезеңімен енгізу

жол картасы

2025 жылғы желтоқсан

ЖАО, Еңбекмині

көзделген қаражат шегінде

жергілікті бюджет

10.

Мүгедектігі бар адамдар үшін арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету процесіне волонтерлік қызметтерді тарту бойынша мәселені пысықтау

Еңбекминіне ұсыныстар

2025 жылғы желтоқсан

ҒЖБМ, ОМ, МАМ, ЖАО

талап етілмейді

-

11.

Білім берудің қолданыстағы білім беру мен сауықтыру ұйымдарында мүгедектігі бар балаларды қолжетімді және инклюзивті ортамен қамтамасыз ету бойынша ұсыныстар әзірлеу

Еңбекминіне ақпарат

2025 жылғы желтоқсан

ЖАО, ОМ, МАМ

талап етілмейді

-

12.

Үлгілік жобалау-сметалық құжаттама негізінде, оның ішінде МЖӘ тетіктерін қолдана отырып, оңалту орталықтарының құрылысын аяқтау

пайдалануға беру актісі

2025 – 2027 жылдардағы желтоқсан

ЖАО

көзделген қаражат шегінде

республикалық және жергілікті бюджеттер

4-бағыт. Инклюзивті еңбек нарығы
Нысаналы 3-индикатор. Жұмыспен қамту органдарына хабарласқан мүгедектігі бар адамдардың жалпы санынан жұмыспен қамтуға жәрдемдесу іс-шараларымен қамтылған мүгедектігі бар адамдардың үлесі: 2025 жылы – 65 %, 2026 жылы – 65,5 %, 2027 жылы – 66 %, 2028 жылы – 66,5 %, 2029 жылы – 67 %, 2030 жылы – 67,5 %.
Нысаналы 4-индикатор. Еңбекке қабілеттілер қатарындағы тұрақты жұмыс орындарына жұмысқа орналастырылған мүгедектігі бар адамдардың үлесі: 2025 жылы – 35 %, 2026 жылы – 36 %, 2027 жылы – 37 %, 2028 жылы – 38 %, 2029 жылы – 39 %, 2030 жылы – 40 %.

13.

Мүгедектігі бар адамдарды тұрақты жұмыс орынына орналастыру бойынша жұмыс берушілерді ынталандыру үшін іс-шаралар әзірлеу

Еңбекминіне ақпарат

2025 жылғы желтоқсан

ЖАО, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

талап етілмейді

-

14.

Мүгедектігі бар адамдарды, оның ішінде мемлекеттік қызмет пен квазимемлекеттік ұйымдарды қоса алғанда, тұрақты жұмыс орындарына жұмысқа орналастыруды квоталау жүйесін одан әрі жетілдіру

Еңбекминінің бұйрығы

2027 жылғы желтоқсан

Еңбекмині, ЖАО, "Атамекен" ҰКП
(келісу бойынша)

талап етілмейді

-

15.

Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін күшейту мақсатында мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастыру бойынша квотаны орындамайтын жұмыс берушілердің өтемақы төлемдерінің механизімін әзірлеу және мүгедектігі бар адамдарды жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету үшін жұмыс берушілерді ынталандыру

Еңбекминінің бұйрығы

2027 жылғы желтоқсан

Еңбекмині, ЖАО, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

талап етілмейді

-

16.

Жұмысқа орналастыру процесінде мүгедектігі бар адамдарды сүйемелдеу технологияларын пайдалана отырып, кәсіптік оңалту тәжірибесін кезең-кезеңімен енгізу

Еңбекминінің бұйрығы

2027 жылғы желтоқсан

Еңбекмині, ЖАО, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

талап етілмейді

-

17.

Мүгедектігі бар адамдарды қысқа мерзімді кәсіптік оқыту курстарымен қамту

кәсіптік оқыту курстары

2025 – 2030 жылдардағы желтоқсан

Еңбекминиі, ЖАО

көзделген қаражат шегінде

жергілікті бюджет

5-бағыт. Денсаулық, абилитация және оңалту

18.

Мүгедектігі бар адамдарды автомобиль көлігімен тасымалдау қызметтерін көрсету қағидаларын өзектілендіру

КМ бұйрығы

2025 – 2026 жылдардағы желтоқсан

КМ, ЖАО, Еңбекмині, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

талап етілмейді

-

19.

Мыналар:
1) дәрі-дәрмекпен емдеуді қоспағанда, ауылдық амбулаториялар базасында мүгедектігі бар балалар үшін оңалту спектрінің қызметтерін (физиотерапевтік қызметтер, емдік дене тәрбиесі, массаж және тағы басқа) кеңейту;
2) денсаулық сақтау жүйесінде тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде не міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі арқылы аяқ-қол ампутациясынан кейін алғашқы протездеу жүргізу;
3) медициналық оңалтуға көрсетілімдер болмаған жағдайда әлеуметтік қорғау жүйесінде қайта протездеуді жүзеге асыру;
4) қажетті шараларды қабылдау үшін (ата-аналарды жұмысқа орналастыру, денсаулық сақтау және білім беру қызметтері, құқықтық көмек) баласының есту қабілеті қалыпты, ата-анасы естімейтін отбасын уақтылы сүйемелдеу үшін Отбасының цифрлық картасында бағалау өлшемшарттарын қайта қарау жөнінде ұсыныстар әзірлеу

Еңбекминіне ақпарат
 
 
 
 
 
 
ДСМ бұйрығы

2025 жылғы желтоқсан
 
 
 
 
 
 
2026 жылғы желтоқсан

ДСМ, ЖАО

талап етілмейді

-

20.

"Әлеуметтік қорғау саласын дамытудың ұлттық ғылыми орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны қызметін кезең-кезеңмен трансформациялау, оның ішінде ғылыми қызметті, әлеуметтік жұмыскерлердің біліктілігін арттыру бөлігінде

Еңбекминіне ұсыныс

2025 жылғы желтоқсан

ЖАО

талап етілмейді

-

21.

Мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік оңалту және абилитациялау институтын:
1) барлық өңірде оңалту құралдарының әлеуметтік-техникалық сараптамасын енгізу;
2) оңалтудың жоғары технологиялық техникалық құралдарына мұқтаждығын міндетті бағалауды қоса алғанда, протездік-ортопедиялық көмекті, техникалық көмекші (орнын толтырушы) құралдарды, арнаулы жүріп-тұру құралдарын ұсыну тетігін әзірлеу және енгізу;
3) ата-анасын (қамқоршыларын) бір мезгілде оқыта отырып, үйде оңалту процестерінің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін техникалық оңалту құралдарын уақытша және өтеусіз пайдалануға беру;
4) ортездік өндіріс бойынша жобаны іске асыру жолымен одан әрі жаңғырту бойынша мәселені пысықтау

Еңбекминіне ұсыныстар
 
 
 
НҚА жобасы
 

2025 жылғы желтоқсан
 
 
 
2027 жылғы желтоқсан

ДСМ, ӨҚМ, ЖАО, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

талап етілмейді

-

22.

Мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінің интеграциясын ескере отырып, мүгедектігі бар адамдар әлеуметтік көрсетілетін қызметтер порталы арқылы сатып алатын тауарлардың және (немесе) көрсетілетін қызметтердің құнын өтеу ретінде ұсынылатын кепілдік берілген соманы айқындау әдістемесін қайта қарау

Еңбекминінің бұйрығы

2025 жылғы желтоқсан

Еңбекмині, ЦДИАӨМ, ДСМ, ЖАО

талап етілмейді

-

23.

Алматы қаласының үлгісінде ерте қолдау және ерте араласу қызметтері жүйесін дамыту жөнінде мәселені пысықтау

Еңбекминіне ақпарат

2025 жылғы шілде

ОМ, ЖАО

талап етілмейді

-

24.

Мүгедектігі бар адамдарға күтім жасайтын ата-аналар үшін әлеуметтік бағдарламаларды дамыту жөнінде іс-шаралар әзірлеу

Еңбекминіне ақпарат

2025 жылғы желтоқсан

МАМ, ЖАО

талап етілмейді


6-бағыт. Инклюзивті білім беру
Нысаналы 5-индикатор. Ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды оқыту үшін қолайлы жағдай мен орта құрған білім беру ұйымдарының үлесі: 2025 жылы – 20 %, 2026 жылы – 30 %, 2027 жылы – 40 %, 2028 жылы – 50 %, 2029 жылы – 60 %, 2030 жылы – 80 %.
Нысаналы 6-индикатор. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды оқыту үшін қолайлы жағдайлар мен орта құрған орта білім беру ұйымдарының үлесі: 2025 жылы – 30 %, 2026 жылы – 40 %, 2027 жылы – 50 %, 2028 жылы – 60 %, 2029 жылы – 70 %, 2030 жылы – 80 %.
Нысаналы 7-индикатор. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдарды оқыту үшін қолайлы жағдайлар мен орта құрған техникалық және кәсіптік орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының үлесі: 2025 жылы – 20 %, 2026 жылы – 30 %, 2027 жылы – 40 %, 2028 жылы – 50 %, 2029 жылы – 60 %, 2030 жылы – 80 %.

25.

Мынадай:
1) мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған арнайы білім беру ұйымдары жанынан ерте психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету;
2) шалғай өңірлерде, білім беру жүйесіндегі оңалту орталықтарында тұратын мүгедектігі бар бала тәрбиелеп отырған отбасыларға қолдау көрсету;
3) білім беру ұйымдарында психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету қызметтерін ашу

ОМ-ге ақпарат
 
 
 
 
НҚА жобасы

2025 жылғы желтоқсан
 
 
 
2026 жылғы желтоқсан

ЖАО, ОМ

талап етілмейді

-

26.

Арнайы психологиялық-педагогикалық қолдауды ұйымдастыру тәртібін әзірлеу

Еңбекминіне ақпарат

2026 жылғы желтоқсан

ОМ

талап етілмейді

-

27.

Оқытуда әмбебап дизайнды қолдану қағидаларын әзірлеу

әдістемелік ұсынымдар

2026 жылғы желтоқсан

ОМ

талап етілмейді

-

28.

Мүмкіндіктері шектеулі балаларға кәсіптік бағдар берудің тиімді жүйесін құру

әдістемелік ұсынымдар

2025 – 2027 жылдардағы қыркүйек

ОМ, ЖАО

талап етілмейді

-

7-бағыт. Қоғамдық-саяси өмірге араласу

29.

Мүгедектігі бар азаматтардың сұранысын ескере отырып, олардың сайлау құқықтарын іске асыру үшін жеткілікті жағдайлар жасау, оның ішінде көру қабілеті шектеулі сайлаушылар үшін сайлау бюллетеньдерінің трафареттерін жасау бойынша тәсілдерді жетілдіру

ОСК қаулысы

2025 жылғы желтоқсан

ОСК (келісу бойынша)

талап етілмейді

-

30.

Мүгедектігі бар адамдардың дауыс беру жағдайларын ұйымдастыру және сайлау процесіне қатысушылар үшін оқу материалдарының қолжетімділігін қамтамасыз ету бойынша оқу материалдарын одан әрі жетілдіру

оқыту модулі

2025 жылғы желтоқсан

ОСК (келісу бойынша), Еңбекмині, ЖАО

талап етілмейді

-

8-бағыт. Кедергісіз орта және қызметтердің қолжетімділігі
Нысаналы 8-индикатор. Мүгедектігі бар адамдар мен жүріп-тұруы шектеулі топтар үшін инфрақұрылым объектілері мен көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігі жөніндегі стандарт талаптарына сәйкес бақылаудағы аумақта "қадамдық қолжетімділік" жағдайларын қамтамасыз ету бойынша міндеттемелер қабылдаған мүгедектігі бар адамдар үшін инфрақұрылым объектілері мен көрсетілетін қызметтердің үлесі: 2025 жылы – 10 %, 2026 жылы – 30 %, 2027 жылы – 50 %, 2028 жылы – 75 %, 2029 жылы – 100 %.
Нысаналы 9-индикатор. Орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың инфрақұрылым объектілерінің және мүгедектігі бар адамдар мен жүріп-тұруы шектеулі топтар үшін көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігі жөніндегі стандарттың талаптарына сәйкес бақылаудағы аумақта "қадамдық қолжетімділік" жағдайларын қамтамасыз ету жөніндегі міндеттемелермен расталған мүгедектігі бар адамдар үшін инфрақұрылым объектілері мен көрсетілетін қызметтердің үлесі: 2026 жылы – 5 %, 2027 жылы – 10 %, 2028 жылы – 30 %, 2029 жылы – 50 %, 2030 жылы – 70 %.

31.

Салалық ұйымдардың, мүгедектігі бар адамдардың қоғамдық бірлестіктерінің, орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың өкілдері қатарынан олардың ведомстволық мекемелері мен ұйымдарындағы жұмыстарды әзірлеу және үйлестіру үшін мүгедектігі бар адамдардың сұранысын ескере отырып, халыққа көрсетілетін қызметтер мен инфрақұрылым объектілерінің қолжетімділігін кеңейту

ӨҚМ бұйрығы

2025 жылғы ақпан

ӨҚМ, ДСМ, ІІМ, Еңбекмині, КМ, МАМ, ЦДИАӨМ, ОМ, ҒЖБМ, ЖАО

талап етілмейді

-

32.

Халыққа қызмет көрсететін ұйымдарда Қазақстан Республикасының СТ 3846-2023 "Мүгедектігі бар адамдардың және жүріп-тұруы шектеулі топтардың мұқтаждығын ескере отырып, инфрақұрылым объектілері мен қызметтердің халыққа қолжетімділігі" қолдану бойынша шаралар әзірлеу

Еңбекминіне ұсыныстар

2025 жылғы
мамыр

ӨҚМ, ДСМ, ІІМ, ТЖМ, КМ, МАМ, ЦДИАӨМ, ОМ, ҒЖБМ, ЖАО, "Атамекен" ҰҚП (келісу бойынша)

талап етілмейді

-

33.

Бағыныстағы ұйымдар мен мекемелер қызметтерінің сапасын және тиімділігін арттыру үшін Қазақстан Республикасының СТ 3846-2023 енгізу бойынша кешенді жоспарлар қабылдау және бекіту

ӨҚМ бұйрығы

2025 жылғы
мамыр

ӨҚМ, ДСМ, ІІМ, ТЖМ, Еңбекмині, КМ, МАМ, ЦДИАӨМ, ОМ, ҒЖБМ, ЖАО

талап етілмейді

-

34.

Мүгедектігі бар адамдарға және оларды алып жүрушілерге арналған инклюзивті ішкі және келу туризмін дамыту үшін қолжетімді әлеуметтік туристік маршруттарды қалыптастыру

ТСМ-ға ақпарат

2025 – 2030 жылдардағы шілде

ЖАО, КМ

талап етілмейді

-

35.

Заманауи технологияларға, оның ішінде компьютерден және смартфоннан ақпаратты дауыстап шығару үшін сөйлеу синтезіне мемлекеттік тілді енгізу жөніндегі мәселені пысықтау

жол картасы

2025 жылғы желтоқсан

МАМ, ЦДИАӨМ, Еңбекмині, ҒЖБМ

талап етілмейді

-

36.

Мемлекеттік органдардың және квазимемлекеттік сектор ұйымдарының интернет-ресурстарын Web Content Accessibility Guidelines 2.2 (веб-контенттің қолжетімділігін қамтамасыз ету жөніндегі нұсқаулық, 2.2 нұсқасы) халықаралық құжатына 2026 жылға қарай AA деңгейіне, ал 2030 жылға қарай AAA деңгейіне сәйкес келтіру

жол картасы

2025 – 2030 жылдардағы желтоқсан

МАМ, Еңбекмині, ЦДИАӨМ, ЖАО

талап етілмейді

-

37.

Қазақстанның Зағиптардың және көру қабілеті бұзылған немесе баспа ақпаратын қабылдау қабілеті өзгедей шектелген адамдардың жария етілген туындыларға қол жеткізуін жеңілдету туралы Марракеш шартына, басқа халықаралық құқық қорғау шарттарына қосылуы үшін жағдай жасау бойынша шаралар әзірлеу
 

Еңбекминіне ақпарат

2025 – 2026 жылдардағы желтоқсан

Әділетмині, СІМ

талап етілмейді

-

9-бағыт. Төтенше және климаттық қауіп-қатер жағдайларындағы қауіпсіздік

38.

Төтенше жағдайлар мен дүлей зілзалалар кезінде мүгедектігі бар адамдардың осалдығын төмендету мақсатында тәуекелдерді болжау тетігін әзірлеу жөнінде іс-шаралар әзірлеу

Еңбекминіне ақпарат

2026 жылғы желтоқсан

ТЖМ, ЭТРМ, СИМ, ЖАО

талап етілмейді

-

39.

Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің цифрлық қызметтерін және "Мүгедектігі бар адамдардың орталықтандырылған деректер банкі" ақпараттық жүйесін интеграциялау бойынша ұсыныстар әзірлеу

ақпараттық жүйелерді интеграциялау

2027 жылғы желтоқсан

Еңбекмині, ТЖМ

талап етілмейді

-

40.

Халықтың жүріп-тұруы шектеулі топтары, оның ішінде мүгедектігі бар адамдар үшін төтенше жағдайлар және дүлей зілзалалар кезінде уақытша болу орындарын бейімдеу жөнінде іс-шаралар әзірлеу

Еңбекминіне ақпарат

2026 – 2028 жылдардағы желтоқсан

ЖАО, ТЖМ, МАМ

талап етілмейді

-

41.

"Мүгедектігі бар адамдарға қызмет көрсететін арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін орталықтардың қызметкері" санаты бойынша азаматтық қорғау саласы қызметкерлері үшін әдістемелік құралдарды әзірлеу

әдістемелік ұсынымдар

2026 – 2027 жылдардағы желтоқсан

Еңбекмині, ТЖМ, ЖАО

талап етілмейді

-

10-бағыт. Жеке және отбасылық өмір

42.

Мүгедектігі бар бала (балалар) тәрбиелеп отырған, мүгедектігі бар адамдарға әлеуметтік және әдістемелік көмек көрсету тетігін әзірлеу

жол картасы

2025 – 2030 жылдардағы желтоқсан

Еңбекмині, ЖАО

талап етілмейді

-

43.

Мүгедектігі бар адамдардың жеке және отбасылық өмірін танымал етуге арналған іс-шаралар кешенін жүзеге асыру

жол картасы

2025 – 2030 жылдардағы желтоқсан

Еңбекмині, ЖАО

талап етілмейді

-

11-бағыт. Мәдени өмір, бос уақыт және спорт

44.

Инклюзивті мәдениетті ынталандыру және қолдауға бағытталған әлеуметтік маңызы бар мәдени-ойын-сауық іс-шараларды ұйымдастыру

Еңбекминіне ақпарат

2025 – 2030 жылдардағы желтоқсан

ЖАО

көзделген қаражат шегінде

жергілікті бюджет

45.

Мәдениет, спорт және туризм салаларындағы инфрақұрылымды дамытуға бағытталған мынадай шаралар кешенін іске асыру:
1) концерттік ұйымдарда, театрларда, мәдени-демалыс ұйымдарында, кітапханаларда, музейлерде және музей-қорықтарда, цирктерде, спорт ғимараттарында және мүгедектігі бар адамдарға арналған құрылыстарда кедергісіз орта құру;
2) концерттік ұйымдарды, театрларды, мәдени-демалыс ұйымдарын, кітапханаларды, музейлер мен музей-қорықтарды, цирктерді мүгедектігі бар адамдарға арналған арнайы құрылғылармен (электрондық ақпарат құралдары, аудио және бейнеплейер, Брайль қарпімен басылған кітаптар, арнайы пернетақтамен жабдықталған компьютерлермен және т.б.) қамтамасыз ету;
3) жаңа мәдениет, спорт және туризм объектілерін салу кезінде әмбебап дизайнды қолдану

Еңбекминіне ақпарат

2025 – 2030 жылдардағы желтоқсан

ЖАО, ӨҚМ, ТСМ, МАМ

талап етілмейді

-

46.

Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне "бірінші топтағы мүгедектігі бар спортшымен бірге жүретін адам" ұғымын енгізу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу

ТСМ бұйрығы

2025 жылғы желтоқсан

ТСМ, ЖАО

көзделген қаражат шегінде

республикалық және жергілікті бюджеттер

12-бағыт. Оқу-ағарту және тәрбие жұмысы

47.

Білім берудің барлық деңгейінде және тыныс-тіршіліктің барлық саласында, оның ішінде бұқаралық ақпарат құралдарының, кинематографияның, web-ресурстардың, әлеуметтік желілердің мүмкіндіктерін пайдалана отырып, инклюзивті сананы ілгерілету

БАҚ-тағы, әлеуметтік желілердегі жарияланымдар

2025 – 2030 жылдардағы желтоқсан

Еңбекмині, МАМ, ОМ, ЖАО

талап етілмейді

-

48.

Инклюзияға арналған, оның ішінде мүгедектігі бар адамдардың қатысуымен инклюзивті форматта өткізілетін жария іс-шаралардың санын кеңейту

БАҚ-тағы, әлеуметтік желілердегі жарияланымдар

2025 – 2030 жылдардағы желтоқсан

Еңбекмині, МАМ, ЖАО

талап етілмейді

-

49.

Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары мен оларды қорғау тетіктері туралы хабардар болуын арттыру бойынша шаралар кешенін жүзеге асыру, оның ішінде қанаудан, зорлық-зомбылықтан және қорлықтан аулақ болу, оларды анықтау және құқықтарын қорғау туралы хабардар болуын арттыру және басқалары бойынша шараларды жүзеге асыру

БАҚ-тағы, әлеуметтік желілердегі жарияланымдар

2025 – 2030 жылдардағы желтоқсан

Еңбекмині, МАМ, ЖАО

талап етілмейді

-

50.

Мүгедектігі бар адамдармен жұмыс бойынша журналистерді оқытуды ұйымдастыру

БАҚ-тағы, әлеуметтік желілердегі жарияланымдар

2027 – 2028 жылдардағы желтоқсан

МАМ, ЖАО

талап етілмейді

-

51.

Ақпараттық, ойын-сауық және көрнекі контентті жасау әрі тарату процесіне тартылған ақпараттық индустрия жұмыскерлері үшін мүгедектіктің құқық қорғау моделі бойынша әдістемелік құралдарды, басшылықтарды әзірлеу және бекіту

әдістемелік ұсынымдар

2025 жылғы желтоқсан

Еңбекмині, МАМ, ЖАО

талап етілмейді

-

13-бағыт. Мониторинг және есепке алу

52.

Еңбекмині, ДСМ, ЖС, БП ҚСжАЕК, СЖРА ҰСБ, ІІМ, ТЖМ, басқа да мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерімен кезең-кезеңімен интеграцияланған, мүгедектігі бар адамдар құқықтарының сақталуын мониторингтеуді қамтамасыз ететін, автоматтандырылған бірыңғай ақпараттық жүйе құру мәселесін пысықтау

Еңбекминіне ұсыныстар

2025 жылғы желтоқсан

Еңбекмині, ДСМ, ІІМ, ТЖМ, БП (келісу бойынша), СЖРА ҰСБ (келісу бойынша)

талап етілмейді

-

      Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:

      "Атамекен" ҰКП – Қазақстан Республикасының "Атамекен" Ұлттық кәсіпкерлер палатасы

      АҚЖҰО – Адам құқықтары жөнiндегі ұлттық орталық

      Әділетмині – Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі

      БП – Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы

      ҒЖБМ – Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі

      ДСМ – Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі

      Еңбекмині – Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі

      ЖАО – жергілікті атқарушы органдар

      КМ – Қазақстан Республикасының Көлік министрлігі

      МАМ – Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі

      ОМ – Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі

      ОСК – Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы

      ӨҚМ – Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі 

      СЖРА ҰСБ – Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы

      СИМ – Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігі

      СІМ – Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі 

      ТЖМ – Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлігі

      ТСМ – Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігі

      ҰЭМ – Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі

      ЦДИАӨМ – Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі

      ІІМ – Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі 

      ЭТРМ – Қазақстан Республикасының Экология және табиғи ресурстар министрлігі