ИПС "Әділет"

      Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Рогова И.И., членов Совета Абишева Х.А., Балтабаева К.Ж., Белорукова Н.В., Бычковой С.Ф., Нурмагамбетова A.M., Стамкулова У.М. с участием:
      - представителей субъекта обращения - депутатов Мажилиса Парламента Республики Казахстан Шаханова М., Абылкасымова Е., Айталы А.,
      - представителя Министерства юстиции Республики Казахстан - вице-Министра юстиции Республики Казахстан Нугманова С.П.,
      - представителя Министерства культуры и информации Республики Казахстан - Председателя Комитета по языкам Министерства культуры и информации Республики Казахстан Кажибека Е.3.,
      - представителя Генеральной прокуратуры Республики Казахстан - руководителя аппарата Генерального Прокурора Республики Казахстан Сарпекова Р.К.
      рассмотрел в открытом заседании ходатайство группы депутатов Парламента Республики Казахстан об истолковании постановления Конституционного Совета Республики Казахстан от 8 мая 1997 года N 10/2 "Об обращении Президента Республики Казахстан о соответствии Конституции Республики Казахстан представленного на подпись Президенту Республики Казахстан Закона Республики Казахстан "О языках в Республике Казахстан", принятого Парламентом Республики Казахстан 12 марта 1997 года".
      Изучив имеющиеся материалы, заслушав сообщение докладчика - члена Конституционного Совета Абишева Х.А. и участников конституционного производства, Конституционный Совет Республики Казахстан

установил:

      В соответствии с подпунктом 1) пункта 1 статьи 35 Конституционного закона Республики Казахстан от 29 декабря 1995 года N 2737 "О Конституционном Совете Республики Казахстан" в Конституционный Совет 15 января 2007 года обратилась группа депутатов Парламента Республики Казахстан с ходатайством об истолковании постановления Конституционного Совета Республики Казахстан от 8 мая 1997 года N 10/2 "Об обращении Президента Республики Казахстан о соответствии Конституции Республики Казахстан представленного на подпись Президенту Республики Казахстан Закона Республики Казахстан "О языках в Республике Казахстан", принятого Парламентом Республики Казахстан 12 марта 1997 года".
      При истолковании указанного выше постановления субъект обращения просит ответить на следующие вопросы:
      - имеет ли государственный язык приоритет перед официально употребляемым языком "не в государственных организациях", а в государственных и общественно-значимых мероприятиях, приемах, ассамблеях, съездах, конференциях, заседаниях круглых столов?";
      - "касается ли понятие (термин) "наравне", использованное в пункте 2 статьи 7 Конституции Республики, таких мероприятий?".
      В ходе заседания Конституционного Совета представители субъекта обращения в соответствии с подпунктом 4) пункта 2 статьи 21 Конституционного закона Республики Казахстан "О Конституционном Совете Республики Казахстан" заявили устное ходатайство с просьбой разъяснить: следует ли понимать конституционную норму "в государственных организациях и органах местного самоуправления наравне с казахским официально употребляется русский язык" (пункт 2 статьи 7 Конституции) таким образом, что русский язык является вторым государственным языком?
      По существу поставленных в обращении вопросов Конституционный Совет считает необходимым разъяснить следующее.
      1. В соответствии с Конституцией в Республике Казахстан государственным является казахский язык. В государственных организациях и органах местного самоуправления наравне с казахским официально употребляется русский язык. Государство заботится о создании условий для изучения и развития языков народа Казахстана (статья 7).
      В постановлении Конституционного Совета от 8 мая 1997 года N 10/2 пункт 2 статьи 7 Конституции "в государственных организациях и органах местного самоуправления наравне с казахским официально употребляется русский язык" разъясняется следующим образом: "данная конституционная норма понимается однозначно, что в государственных организациях и органах местного самоуправления казахский и русский языки употребляются в равной степени, одинаково, независимо от каких-либо обстоятельств".
      Это означает, что законодательство, регулирующее общественные отношения, связанные с осуществлением государственными организациями и органами местного самоуправления своих полномочий, должно предусматривать механизмы реализации конституционных прав каждого в сфере функционирования языков, в том числе обеспечивать возможность физическим и юридическим лицам обращаться в государственные органы и органы местного самоуправления и получать информацию от них с соблюдением пункта 2 статьи 7 Конституции - в равной степени на казахском или русском языках, вне зависимости от языка, на котором ведется делопроизводство.
      Равенство в употреблении казахского и русского языков означает также равную юридическую значимость текстов нормативных правовых актов на казахском и русском языках. Как следует из постановления Конституционного Совета от 14 февраля 2007 года N 2 "О проверке Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам адвокатуры" на соответствие Конституции Республики Казахстан" в случае, если несоответствие текстов на казахском и русском языках искажает концептуальное содержание правовой нормы и делает невозможным ее однозначное понимание, такая норма, исходя из пункта 2 статьи 7 Основного Закона, может быть признана в установленном порядке не соответствующей Конституции.
      2. Конституционная норма о том, что в государственных организациях и органах местного самоуправления наравне с казахским официально употребляется русский язык не означает наделение последнего статусом второго государственного языка.
      Из конституционного закрепления казахского языка в качестве государственного следует, что казахский язык является одним из определяющих факторов государственности Казахстана, символизирует его суверенитет и является элементом конституционно-правового статуса Республики, выражающим единство народа Казахстана.
      Высший политико-правовой статус государственного языка подтверждается закреплением Конституцией и возможностью установления законами исключительности либо приоритетности его функционирования в публично-правовой сфере: обязательное свободное владение государственным языком Президентом Республики и председателями Палат Парламента; употребление исключительно казахского языка в государственных символах; наименование государственных органов на казахском языке в печатях и штампах, в государственных знаках, определяющих суверенитет государства (пограничных столбах, таможенных атрибутах и т.д.); приоритетность казахского языка при размещении текстов правовых актов и иных официальных документов государственных организаций и органов местного самоуправления на бумажных и иных носителях; в публичных выступлениях официальных лиц государственных организаций и органов местного самоуправления; на официальных бланках и в изданиях государственных органов и органов местного самоуправления; в национальной валюте и иных государственных ценных бумагах; в документах, удостоверяющих личность гражданина Республики, в иных документах, выдаваемых от имени государства, а также в других сферах, связанных с деятельностью государственных организаций и органов местного самоуправления.
      Изложенное свидетельствует, что Основной Закон предусматривает верховенство статуса казахского языка, придавая ему публично-правовое значение (пункт 1 статьи 7 Конституции).
      3. Конституция не регламентирует функционирование государственного языка, официально употребляемого языка и иных языков в быту, в межличностном, внутриколлективном общении, в негосударственных организациях, в том числе, при проведении государственных и общественно-значимых мероприятий (приемов, ассамблей, съездов, конференций, заседаний круглых столов). Понятие "наравне", использованное в пункте 2 статьи 7 Конституции Республики, не относится к бытовому, межличностному и внутриколлективному общению, а также к мероприятиям, указанным в рассматриваемом обращении.
      Конституция предоставляет право каждому по своему усмотрению выбирать язык общения. Так, в соответствии с пунктом 2 статьи 19 Конституции "каждый имеет право на пользование родным языком и культурой, на свободный выбор языка общения, воспитания, обучения и творчества". В то же время государство должно проявлять заботу о государственном языке, его развитии, распространении и применении не только в области государственно-правового регулирования, но и во всех других сферах общественных отношений. Исходя из пункта 3 статьи 7 Конституции, законодательством должны создаваться условия для развития казахского языка. В этой связи Конституционный Совет в постановлении от 21 апреля 2004 года N 4 "О проверке Закона Республики Казахстан "О средствах массовой информации" на соответствие Конституции Республики Казахстан" указал, в частности: "установление требований о том, что еженедельный объем телевизионных и радиопередач средства массовой информации на государственном языке по времени не должен быть менее суммарного объема передач на других языках, а также о равномерном распределении передач на государственном языке в суточной сетке вещания, не ущемляет статус других языков, так как направлено на реализацию общих положений и принципов, закрепленных в статье 7 Основного Закона".
      4. Государство обязано защищать любой язык, функционирующий в обществе, и предупреждать дискриминацию по языковому признаку. Законодательство и правоприменительная практика должны учитывать норму пункта 2 статьи 14 Конституции, согласно которой никто не может подвергаться какой-либо дискриминации, в том числе по мотивам языка.
      Международный пакт о гражданских и политических правах, принятый Генеральной Ассамблеей Организации Объединенных Наций 16 декабря 1966 года и ратифицированный Законом Республики Казахстан от 28 ноября 2005 года N 91-III "О ратификации Международного пакта о гражданских и политических правах" гласит: все люди равны перед законом и имеют право без всякой дискриминации на равную защиту закона. В этом отношении всякого рода дискриминация должна быть запрещена законом, и закон должен гарантировать всем лицам равную и эффективную защиту против дискриминации по какому бы то ни было признаку, как-то расы, цвета кожи, пола, языка, религии, политических или иных убеждений, национального или социального происхождения, имущественного положения, рождения или иного обстоятельства. В тех странах, где существуют этнические, религиозные и языковые меньшинства, лицам, принадлежащим к таким меньшинствам, не может быть отказано в праве совместно с другими членами той же группы пользоваться своей культурой, исповедовать свою религию и исполнять ее обряды, а также пользоваться родным языком ( статьи 26 и 27) .
      На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 1 ) пункта 1, пунктами 2 и 3 статьи 35 и   статьей 41 Конституционного закона "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан

постановляет :

      1. Из постановления Конституционного Совета Республики Казахстан от 8 мая 1997 года N 10/2 "Об обращении Президента Республики Казахстан о соответствии Конституции Республики Казахстан представленного на подпись Президенту Республики Казахстан Закона Республики Казахстан "О языках в Республике Казахстан", принятого Парламентом Республики Казахстан 12 марта 1997 года" следует, что казахский и русский языки в равной степени, одинаково, независимо от каких-либо обстоятельств, употребляются в государственных организациях и органах местного самоуправления.
      2. Равенство в применении в государственных организациях и органах местного самоуправления государственного казахского и официально употребляемого русского языков не означает наделение последнего статусом второго государственного языка.
      Верховенство статуса государственного языка означает закрепление Конституцией и возможность установления законами исключительности либо приоритетности его применения в публично-правовой сфере.
      3. Конституция Республики Казахстан не устанавливает равенства в применении казахского и русского языков вне государственных организаций и органов местного самоуправления, в частности, при проведении общественно-значимых мероприятий (на приемах, ассамблеях, съездах, конференциях, заседаниях круглых столов), а термин "наравне", использованный в пункте 2 статьи 7 Конституции, к таким мероприятиям не относится. Конституция Республики предоставляет каждому право по своему усмотрению выбирать язык общения. При этом государство должно проявлять заботу о государственном языке и стимулировать его развитие, распространение и применение не только в области государственно-правового регулирования, но и во всех других сферах общественных отношений.
      4. Законодательство и правоприменительная практика должны учитывать требование Конституции, согласно которому никто не может подвергаться какой-либо дискриминации, в том числе, по мотивам языка, а также конституционных положений, закрепляющих право каждого на пользование родным языком и культурой, на свободный выбор языка общения, воспитания, обучения и творчества.
      5. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.
      6. Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

Председатель
Конституционного Совета
Республики Казахстан

      Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi, Төраға И.И.Рогов, Кеңес мүшелерi Х.Ә. Әбiшев, Қ.Ж. Балтабаев, H.B.Белоруков, С.Ф. Бычкова, А.М.Нұрмағамбетов, Y.M.Стамқұлов қатысқан құрамда, мыналардың:
      - өтiнiш субъектiсiнiң өкiлдерi - Қазақстан Республикасы Парламентi Мәжiлiсiнiң депутаттары М.Шахановтың, Е.Әбiлқасымовтың, А.Айталының,
      - Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң өкiлi - Қазақстан Республикасының Әдiлет вице-министрi С.П.Нұғымановтың,
      - Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлiгiнiң өкiлi - Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлiгiнiң Тiл комитетiнiң төрағасы Е.З.Қажыбектiң,
      - Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкiлi - Қазақстан Республикасы Бас Прокуроры аппаратының басшысы Р.Қ.Сарпековтың қатысуымен,
      өзiнiң ашық отырысында Қазақстан Республикасы Парламентi бiр топ депутаттарының "Қазақстан Республикасы Президентiне қол қоюға ұсынылған, 1997 жылғы 12 наурызда Қазақстан Республикасының Парламентi қабылдаған Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы тiлдер туралы" Заңының Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкестiгi жөнiнде Қазақстан Республикасы Президентiнiң өтiнуi туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң 1997 жылғы 8 мамырдағы N 10/2 қаулысына түсiндiрме беру жөнiндегi өтiнiшiн қарады.
      Қолдағы бар материалдарды зерделеп, баяндамашыны - Конституциялық Кеңестiң мүшесi Х.Ә.Әбiшевтi және конституциялық iс жүргiзуге қатысушыларды тыңдап, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi мынаны

анықтады :

      "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" 1995 жылғы 29 желтоқсандағы N 2737 Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 35-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес 2007 жылғы 15 қаңтарда Қазақстан Республикасы Парламентiнiң бiр топ депутаттары "Қазақстан Республикасы Президентiне қол қоюға ұсынылған, 1997 жылғы 12 наурызда Қазақстан Республикасының Парламентi қабылдаған Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы тiлдер туралы" Заңының Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкестiгi жөнiнде Қазақстан Республикасы Президентiнiң өтiнуi туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң 1997 жылғы 8 мамырдағы N 10/2 қаулысына түсiндiрме беру туралы өтiнiшпен Конституциялық Кеңеске жүгiндi.
      Өтiнiш субъектiсi жоғарыда көрсетiлген қаулыны түсiндiрген кезде мынадай сұрақтарға жауап берудi сұрайды:
      - "мемлекеттiк ұйымдарда емес", мемлекеттiк және қоғамдық маңызы бар iс-шараларда, қабылдауларда, ассамблеяларда, съездерде, конференцияларда, дөңгелек үстел отырыстарында мемлекеттiк тiлдiң ресми түрде қолданылатын тiлден басымдығы болады ма";
      - Республика Конституциясының 7-бабының 2-тармағында пайдаланылған "тең" ұғымы (терминi) осындай iс-шараларға қатысты мa?".
      Конституциялық Кеңестiң отырысы кезiнде өтiнiш субъектiсiнiң өкiлдерi, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 21-бабы 2-тармағының 4) тармақшасына сәйкес, мынадай мәселенi түсiндiрiп берудi сұрай отырып, өздерiнiң ауызша түрдегi өтiнiшiн мәлiмдедi: "мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады" деген конституциялық норманы (Конституцияның 7-бабының 2-тармағы) орыс тiлi екiншi мемлекеттiк тiл болып табылады деп түсiнген жөн бе?
      Өтiнiште қойылған сұрақтардың мән-жайына қарай Конституциялық Кеңес мыналарды қосымша түсiндiру қажет деп санайды.

      1. Конституцияға сәйкес Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тiл - қазақ тiлi. Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады.
      Мемлекет Қазақстан халқының тiлдерiн үйрену мен дамыту үшiн жағдай туғызуға қамқорлық жасайды ( 7-бап ).
      Конституциялық Кеңестiң 1997 жылғы 8 мамырдағы N 10/2 қаулысында , Конституцияның "мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады" деген 7-бабының 2-тармағы мынадай деп түсiндiрiледi: "аталған конституциялық норма бiржақты түсiндiрiледi, мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында қазақ және орыс тiлдерi тең дәрежеде, ешбiр жағдайдан тыс бiрдей қолданылады".
      Бұл, мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының өз өкiлеттiктерiн iске асыруына байланысты қоғамдық қатынастарды реттейтiн заңнама әркiмнiң де тiлдердiң қызмет ету саласында конституциялық құқықтары жүзеге асырылуының механизмдерiн көздеуге, соның iшiнде, жеке және заңды тұлғалардың мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына өтiнiш беру және олардан Конституцияның 7-бабының 2-тармағын сақтай отырып - iс қай тiлде жүргiзiлуiне қатыссыз қазақ немесе орыс тiлдерiнде тең дәрежеде ақпарат алу мүмкiншiлiгiн қамтамасыз етуге тиiс дегендi бiлдiредi.
      Қазақ және орыс тiлдерiн пайдаланудағы теңдiк сондай-ақ нормативтiк құқықтық актiлердiң қазақ және орыс тiлдерiндегi мәтiндерiнiң заңдық маңызы тең екенiн де бiлдiредi. "Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне адвокатура мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестiгiн тексеру туралы" Конституциялық Кеңестiң 2007 жылғы 14 ақпандағы N 2 қаулысынан келiп шығатыны, егер қазақ және орыс тiлдерiндегi мәтiндердiң сәйкессiздiгi құқықтық норманың тұжырымдамалық мазмұнын бұрмалап, оны бiржақты түсiнуге мүмкiншiлiк бермейтiн болса, онда Негiзгi Заңның 7-бабының 2-тармағын негiзге ала отырып, мұндай норма белгiленген тәртiппен Конституцияға сәйкес емес деп танылуы мүмкiн.

      2. Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады деген конституциялық норма орыс тiлiне екiншi мемлекеттiк тiл мәртебесi берiлетiнiн бiлдiрмейдi.
      Қазақ тiлiнiң мемлекеттiк тiл ретiнде конституциялық жолмен баянды етiлуiнен келiп шығатыны, қазақ тiлi Қазақстан мемлекеттiлiгiн айқындайтын факторлардың бiрi болып табылады, оның егемендiгiн рәмiздейдi және Қазақстан халқының бiрлiгiн бiлдiретiн, Республиканың конституциялық-құқықтық мәртебесiнiң элементi болып табылады.
      Мемлекеттiк тiлдiң жоғары саяси-құқықтық мәртебесi оның жария-құқық саласында қызмет етуiнiң айрықшалығы не басымдылығы Конституцияда баянды етiлiп, заңдарда белгiленуi мүмкiн екендiгiмен расталады: Республика Президентi мен Парламентi Палаталары төрағаларының мемлекеттiк тiлдi мiндеттi түрде еркiн меңгеруi; мемлекеттiк рәмiздерде тек қана қазақ тiлiнiң пайдаланылуы; мемлекеттiк органдардың мөрлерi мен мөртаңбаларындағы атауларының, мемлекеттiң егемендiгiн айқындайтын мемлекеттiк белгiлердiң (шекара бағандарында, кеден атрибуттарында және т.б.) қазақ тiлiнде жазылуы; мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының құқықтық актiлерi мен өзге де ресми құжаттарының мәтiндерiн қағазда және өзге де тасымалдауыштарда орналастырғанда, мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының ресми тұлғалары көпшiлiк алдында сөз сөйлегенде; мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының ресми бланкiлерi мен басылымдарында; ұлттық валютада және өзге де мемлекеттiк бағалы қағаздарда; Республика азаматының жеке басын куәландыратын құжаттарда, мемлекет атынан берiлетiн өзге де құжаттарда, сондай-ақ мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының қызметiмен байланысты өзге де салаларда қазақ тiлiне басымдылық берiлуi.
      Бұл жазылғандар, Негiзгi Заң қазақ тiлiне жария-құқықтық маңыз бере отырып, оның мәртебесiнiң үстемдiгiн көздейтiнiн айғақтайды (Конституцияның 7-бабының 1-тармағы).

      3. Конституция мемлекеттiк тiлдiң, ресми түрде пайдаланылатын тiлдiң және өзге де тiлдердiң тұрмыстағы, адамдар арасындағы, ұжым iшiндегi қарым-қатынаста, мемлекеттiк емес ұйымдарда, соның iшiнде, мемлекеттiк және қоғамдық маңызы бар iс-шаралар (қабылдаулар, ассамблеялар, съездер, конференциялар, дөңгелек үстел отырыстарын) өткiзу кезiнде қызмет етуiн регламенттемейдi. Республика Конституциясының 7-бабының 2-тармағында пайдаланылған "тең" ұғымы тұрмыстағы, адамдар арасындағы және ұжым iшiндегi қарым-қатынасқа, сондай-ақ қаралып отырған өтiнiште көрсетiлген iс-шараларға қатысты емес.
      Конституция әркiмге өз қалауы бойынша қарым-қатынас тiлiн таңдап алу құқығын бередi. Мәселен, Конституцияның 19-бабының 2-тармағына сәйкес "әркiмнiң ана тiлi мен төл мәдениетiн пайдалануға, қарым-қатынас, тәрбие, оқу және шығармашылық тiлiн еркiн таңдап алуға құқығы бар". Сонымен бiрге мемлекет мемлекеттiк тiлге, оның дамуына, мемлекеттiк-құқықтық реттеу саласын ғана емес, қоғамдық қатынастардың басқа да барлық салаларын қамтып, қолданылуына қамқорлық жасауға тиiс.
      Конституцияның 7-бабының 3-тармағын негiзге ала отырып, заңнамада қазақ тiлiнiң дамуына жағдай жасалуға тиiс. Осыған орай Конституциялық Кеңес "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" Қазақстан Республикасының Заңын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестiгi тұрғысында тексеру туралы" 2004 жылғы 21 сәуiрдегi N 4 қаулыда : "бұқаралық ақпарат құралының телевизия және радио хабарларының мемлекеттiк тiлдегi апталық көлемi уақыт жағынан басқа тiлдердегi хабарлардың жиынтық көлемiнен кем болмауы, сондай-ақ мемлекеттiк тiлдегi хабарларды хабар таратудың тәулiктiк кестесiне бiркелкi орналастыру туралы талаптардың белгiленуi басқа тiлдердiң мәртебесiне нұқсан келтiрмейдi, өйткенi ол Негiзгi Заңның 7-бабында бекiтiлген жалпы ережелер мен принциптердi iске асыруға бағытталған" деп атап кеттi.

      4. Мемлекет қоғамда қызмет етушi кез келген тiлдi қорғауға және тiлiне байланысты кемсiтушiлiктiң алдын алуға тиiс. Заңнама және құқық қолдану практикасы Конституцияның 14-бабы 2-тармағының "ешкiмдi ешқандай, соның iшiнде тiлiне байланысты, кемсiтуге болмайды" деген нормасын ескеруге тиiс.
      Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы 1966 жылғы 16 желтоқсанда қабылдаған, "Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактiнi ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 28 қарашадағы N 91-III Заңымен ратификацияланған, Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактiде: барлық адамдар заң алдында тең және қандай да болсын кемсiтуге ұшырамай, заңмен тең қорғалуға құқылы. Бұл орайда кемсiтудiң қандай түрiне болса да, заң тұрғысынан тыйым салынады және заңда барлық адамдар, қандай да бiр белгiсiне, нәсiлiне, түр-түсiне, жынысына, тiлiне, дiнiне, саяси және басқа да наным-сенiмдерiне, ұлттық және әлеуметтiк тегiне, мүлiктiк жағдайына, туу және басқа жағдаяттарына қарамастан кемсiтуден тең және тиiмдi түрде қорғалатынына кепiлдiк берiлуi тиiс. Этникалық, дiни және тiл азшылығы бар елдерде, осындай азшылық құрамындағы адамдар өз тобының басқа мүшелерiмен бiрге өз мәдениетiн пайдалану, өз дiнiн тұтыну, дiнiнiң салт-жораларын ұстану және ана тiлiнде сөйлеу құқығынан айырылмауы тиiс делiнедi ( 26 және 27-баптар ).
      Жазылғанның негiзiнде, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Конституциялық заңның 35-бабы 1-тармағының 1) тармақшасын, 2 және 3-тармақтарын және 41-бабын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi

қаулы етедi :

1. "Қазақстан Республикасы Президентiне қол қоюға ұсынылған, 1997 жылғы 12 наурызда Қазақстан Республикасының Парламентi қабылдаған Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы тiлдер туралы" Заңының Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкестiгi жөнiнде Қазақстан Республикасы Президентiнiң өтiнуi туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң 1997 жылғы 8 мамырдағы N 10/2 қаулысынан келiп шығатыны, мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында қазақ және орыс тiлдерi тең дәрежеде, ешбiр жағдайдан тыс бiрдей қолданылады.

2. Мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында мемлекеттiк тiл - қазақ тiлi мен ресми түрде пайдаланылатын орыс тiлiнiң тең қолданылуы бұл соңғысына екiншi мемлекеттiк тiл мәртебесi берiлетiнiн бiлдiрмейдi.
Мемлекеттiк тiл мәртебесiнiң үстем болуы оның жария-құқық саласында қолданылуының айрықшалығы не басымдылығы Конституцияда баянды етiлiп, заңдарда белгiленуi мүмкiн екендiгiн бiлдiредi.

3. Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарынан тыс жерлерде, атап айтқанда, мемлекеттiк және қоғамдық маңызы бар iс-шаралар (қабылдаулар, ассамблеялар, съездер, конференциялар, дөңгелек үстел отырыстарын) өткiзу кезiнде қазақ және орыс тiлдерiнiң тең қолданылуын белгiлемейдi, ал Конституцияның 7-бабының 2-тармағында пайдаланылған "тең" терминi мұндай iс-шараларға қатысты емес. Республика Конституциясы әркiмге өз қалауы бойынша қарым-қатынас тiлiн таңдап алу құқығын бередi. Бұл орайда, ынталандыра отырып, мемлекет мемлекеттiк тiлге, оның дамуына, мемлекеттiк-құқықтық реттеу саласын ғана емес, қоғамдық қатынастардың басқа да барлық салаларын қамтып, қолданылуына қамқорлық жасауға тиiс.

4. Заңнама және құқық қолдану практикасы Конституцияның ешкiмдi ешқандай, соның iшiнде тiлiне байланысты, кемсiтуге болмайды деген, сондай-ақ әркiмнiң ана тiлi мен төл мәдениетiн пайдалануға, қарым-қатынас, тәрбие, оқу және шығармашылық тiлiн еркiн таңдап алуға құқығын баянды ететiн конституциялық ережелердiң талабын ескеруге тиiс.

5. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшiне енедi, шағымдануға жатпайды, Республиканың бүкiл аумағында жалпыға бiрдей мiндеттi және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабының 4-тармағында көзделген реттi ескере отырып, түпкiлiктi болып табылады.

6. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс тiлдерiнде жариялансын.

       Қазақстан Республикасы
      Конституциялық Кеңесiнiң
      Төрағасы