Об официальном толковании пункта 2 статьи 12, пунктов 2 и 8 статьи 62, пункта 1 статьи 76, подпунктов 3) и 5) пункта 3 статьи 77 Конституции Республики Казахстан

Нормативное Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 18 апреля 2007 года N 4

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Рогова И.И., членов Совета Абишева Х.А., Балтабаева К.Ж., Белорукова Н.В., Бычковой С.Ф., Нурмагамбетова A.M., Стамкулова У.М. с участием:
представителей субъекта обращения - депутатов Мажилиса Парламента Республики Казахстан Байменова A.M., Сабильянова Н.С. и депутата Сената Парламента Республики Казахстан Бурлакова Л.Н.,
представителя Правительства Республики Казахстан - вице-Министра юстиции Республики Казахстан Куставлетова Д.Р.,
представителя Верховного Суда Республики Казахстан - Председателя надзорной коллегии Верховного Суда Республики Казахстан Смолина А.С,
представителя Генеральной прокуратуры Республики Казахстан - руководителя аппарата Генерального Прокурора Республики Казахстан Сарпекова Р.К.,
представителя Министерства внутренних дел Республики Казахстан - начальника Юридического департамента Министерства внутренних дел Республики Казахстан Ашитова Б.З.,
Президента Союза адвокатов Казахстана Тугела А.К.,
эксперта Кожахметова А.Б.
рассмотрел в открытом заседании обращение группы депутатов Парламента Республики Казахстан об официальном толковании пункта 2 статьи 12, пунктов 2 и 8 статьи 62, пункта 1 статьи 76, подпунктов 3) и 5) пункта 3 статьи 77 Конституции Республики Казахстан.
Заслушав сообщение докладчика - члена Конституционного Совета Бычковой С.Ф., выступления участников заседания, изучив материалы конституционного производства, в том числе, заключения экспертов - доктора юридических наук, профессора, заведующего кафедрой судебной власти и уголовного процесса Казахского национального университета им. аль-Фараби Халикова К.Х. и доктора юридических наук, профессора, проректора по учебной и учебно-методической работе Казахского гуманитарно-юридического университета Ударцева С.Ф., Конституционный Совет Республики Казахстан

установил :

В Конституционный Совет Республики Казахстан 15 марта 2007 года поступило обращение группы депутатов Парламента Республики Казахстан об официальном толковании пункта 2 статьи 12 , пунктов 2 и 8 статьи 62 , пункта 1 статьи 76 , подпунктов 3) и 5) пункта 3 статьи 77 Конституции Республики Казахстан.
В ходе заседания установлено, что поводом для обращения в Конституционный Совет послужило постановление Алматинского городского суда от 23 января 2007 года об отклонении ходатайства Едигеева А., обвиняемого в совершении преступлений, предусмотренных частью первой статьи 362 , частью второй статьи 241 , частью третьей статьи 234 , пунктами "б", "в", "д" и "ж" части второй статьи 96 Уголовного кодекса Республики Казахстан, о рассмотрении его дела судом с участием присяжных заседателей.
Из обращения следует, что Алматинский городской суд мотивировал свое решение тем, что ходатайство о рассмотрении дела судом с участием присяжных заседателей обвиняемый вправе заявлять только при объявлении ему об окончании предварительного следствия и предъявлении для ознакомления всех материалов дела (части 3 и 5 статьи 546 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан), чего не было сделано в досудебном производстве по указанному уголовному делу.
По мнению субъекта обращения, данное постановление Алматинского городского суда "вызывает вопросы в части его соответствия как общепринятым международно-правовым стандартам, так и внутреннему законодательству Республики Казахстан, в том числе Конституции Республики Казахстан".
Субъект обращения просит дать официальное толкование норм пункта 2 статьи 12, пунктов 2 и 8 статьи 62, пункта 1 статьи 76, подпунктов 3) и 5) пункта 3 статьи 77 Конституции Республики Казахстан, ответив при этом на следующие вопросы:
"1. Относится ли понятие подсудности, содержащееся в п.п. 3) п. 3 ст.77 Конституции РК не только к подсудности уголовных дел Верховному Суду РК и местным судам, а также территориальной подсудности, но и к рассмотрению уголовных дел судами с участием присяжных заседателей, как самостоятельной формы судопроизводства?"
"2. Если понятие подсудности относится к судопроизводству с участием присяжных заседателей, то может ли конституционная норма, содержащаяся в п.п. 3) п. 3 ст.77 Конституции РК, истолковываться в данном конкретном случае таким образом, что если на стадии предварительного расследования обвиняемый был лишен своего права ходатайствовать о рассмотрении его дела судом с участием присяжных заседателей по формальным причинам ( Закон РК "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам введения уголовного судопроизводства с участием присяжных заседателей" (далее - Закон) вступил в силу, но не был введен в действие на тот момент времени), то судебное разбирательство может осуществляться по подсудности, с которой обвиняемый не согласен (с учетом того, что Закон уже вступил в действие)?"
"3. Каково соотношение конституционных норм, содержащихся в п.2 и п.8 ст. 62 Конституции РК, в части обеспечения прав и свобод граждан?"
"4. В данном конкретном случае возлагал ли вступивший в силу, но не введенный в действие, Закон обязанность на орган предварительного расследования ознакомить обвиняемого с его правом на рассмотрение его дела судом с участием присяжных заседателей, которым со всей очевидностью он будет обладать после введения этого Закона в действие и до начала судебного рассмотрения этого дела."
"5. Закон, предоставляющий обвиняемому (подсудимому) дополнительные гарантии рассмотрения его дела беспристрастным и независимым судом (рассмотрение дела судом с участием присяжных заседателей), введен в действие к началу судебного рассмотрения. Однако обвиняемый не смог воспользоваться этим своим правом, поскольку для этого он должен был заявить ходатайство по окончании предварительного расследования при ознакомлении с материалами дела. Такое ходатайство он заявить не смог из-за того, что к этому моменту Закон вступил в силу, но не был введен в действие, и поэтому следователь не сообщил обвиняемому об имеющемся у него праве заявить ходатайство о рассмотрении его дела судом с участием присяжных.
Мог ли в данном конкретном случае суд непосредственно применить нормы Конституции РК и, руководствуясь п.2 ст. 12 и п.1 ст.76 Конституции РК, восстановить право обвиняемого на заявление ходатайства о рассмотрении его уголовного дела судом с участием присяжных заседателей?"
"6. Может ли конституционная норма, содержащаяся в п.п. 5) п. 3 ст. 77 Конституции Республики Казахстан, истолковываться таким образом, что она распространяется на обратную силу закона, иным образом улучшающего положение лица, совершившего преступление, в том числе предоставляющего ему дополнительные гарантии защиты его прав и свобод или есть иная конституционная норма, касающаяся этого вопроса?"
Субъект обращения усматривает противоречия, обусловленные неправильным, по его мнению, толкованием и применением отдельных норм законодательных актов, регулирующих вопросы осуществления правосудия с участием присяжных заседателей, по конкретному уголовному делу. Однако толкование норм законов Республики Казахстан, а также оценка практики их применения в компетенцию Конституционного Совета не входят. Поскольку полномочия Конституционного Совета не должны выходить за пределы обращения, конституционность норм законов в настоящем конституционном производстве им также не проверялась.
В связи с этим в соответствии с подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан Конституционный Совет дает официальное толкование пункта 2 статьи 12 , пунктов 2 и 8 статьи 62 , пункта 1 статьи 76, подпунктов 3) и 5) пункта 3 статьи 77 Конституции Республики Казахстан с учетом норм законов, регулирующих вопросы судопроизводства с участием присяжных заседателей, а именно - Закона Республики Казахстан от 16 января 2006 года N 122-III "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам введения уголовного судопроизводства с участием присяжных заседателей" и Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан от 13 декабря 1997 года N 206-1.
При толковании указанных норм Основного Закона Конституционный Совет Республики Казахстан исходит из следующего.
1 . Конституцией Республики Казахстан установлен принцип судопроизводства, в соответствии с которым никому не может быть без его согласия изменена подсудность, предусмотренная для него законом (подпункт 3) пункта 3 статьи 77 Конституции).
Признание права лица на рассмотрение его дела в суде, к подсудности которого оно отнесено законом, является одной из гарантий права на судебную защиту и беспрепятственного доступа к правосудию, одним из проявлений равенства каждого перед законом и судом. Это гарантия содержится также в пункте 1 статьи 14 Международного пакта о гражданских и политических правах, принятого резолюцией 2200А (XXI) Генеральной Ассамблеи Организации Объединенных Наций от 16 декабря 1966 года, ратифицированного Законом Республики Казахстан от 28 ноября 2005 года N 91-III, где сказано о том, что каждый имеет право при предъявлении ему уголовного обвинения на справедливое и публичное разбирательство дела в разумный срок независимым, беспристрастным и компетентным судом, созданным на основании закона.
Конституция Республики Казахстан, не устанавливая правил определения подсудности, относит их к компетенции законодателя. Конституционный Совет в постановлении от 6 марта 1997 года N 3 "Об официальном толковании пункта 1 статьи 4 , пункта 1 статьи 14 , подпункта 3) пункта 3 статьи 77 , пункта 1 статьи 79 и пункта 1 статьи 83 Конституции Республики Казахстан" разъяснил, что определение подсудности для разной категории дел процессуальным законом учитывает специфическую особенность, сложность, общественную значимость дел, необходимость обеспечения быстрого и эффективного их разрешения". В постановлении Конституционного Совета Республики Казахстан от 5 мая 1999 года N 8/2 "О представлении Мангистауского областного суда о признании неконституционной части шестой статьи 292 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан" указано, что "подпункт 3) пункта 3 статьи 77 Конституции предполагает наличие правил о подсудности дел. Компетенция различных уровней судов определяется лишь кругом дел, отнесенных законом к их ведению".
В уголовном судопроизводстве вопросы подсудности регулируются Уголовно-процессуальным кодексом Республики Казахстан (далее - УПК). Согласно части первой статьи 543 УПК "суд с участием присяжных заседателей рассматривает дела о преступлениях, указанных в части второй статьи 291 настоящего Кодекса, за исключением дел о применении принудительных мер медицинского характера к лицам, совершившим указанные в части второй статьи 291 настоящего Кодекса деяния в состоянии невменяемости либо заболевшим душевной болезнью после их совершения". Применительно к данной категории уголовных дел закон определяет их подсудность по первой инстанции областному или приравненным к нему судам (часть вторая статьи 291 УПК). При этом рассмотрение уголовных дел по обвинению лиц в совершении преступлений, за которые в качестве меры наказания может быть применена смертная казнь, осуществляется судом первой инстанции в составе трех судей, а при наличии ходатайства обвиняемого - в составе двух судей и девяти присяжных заседателей (часть вторая статьи 58 УПК ).
Таким образом, уголовно-процессуальный закон выделяет подсудность уголовных дел суду с участием присяжных заседателей в областном или приравненном к нему суде, что нашло отражение и в названии статьи 543 УПК ("Подсудность дел суду с участием присяжных заседателей в областном и приравненном к нему суде").
Исходя из изложенного, Конституционный Совет полагает, что производство по делам с участием присяжных заседателей может быть отнесено к одной из форм подсудности в ее значении, употребляемом в подпункте 3) пункта 3 статьи 77 Конституции. Поэтому содержащиеся в постановлении Конституционного Совета от 6 марта 1997 года N 3 выводы о том, что изменение подсудности дел, предусмотренной для них нормами УПК, без согласия сторон по делу не допускается и что "случаи определения лицу и его делу подсудности, не совпадающей с той, которая для него предусмотрена законом, при отсутствии на это его согласия, следует рассматривать как нарушение конституционной нормы подпункта 3) пункта 3 статьи 77 Основного Закона", относятся, в том числе, и к сфере судопроизводства с участием присяжных заседателей.
В то же время следует иметь в виду, что в соответствии с действующим уголовно-процессуальным законом спецификой определения подсудности уголовных дел суду с участием присяжных заседателей является участие в ее определении самого обвиняемого путем заявления соответствующего ходатайства (часть вторая статьи 58 УПК, часть первая статьи 546 УПК). Поэтому случаи отклонения органом, ведущим уголовный процесс, ходатайства обвиняемого, основанного на законе и заявленного в установленном законом порядке, следует признавать нарушением правил о подсудности, предусмотренных подпунктом 3) пункта 3 статьи 77 Основного Закона. В случае же, если такое ходатайство заявлено с нарушением требований закона, то его отклонение не может быть признано нарушением указанной конституционной нормы.
2 . В соответствии с пунктами 2 и 8 статьи 62 Конституции законы Республики вступают в силу после их подписания Президентом Республики Казахстан. Порядок разработки, представления, обсуждения, введения в действие и опубликования законодательных и иных нормативных правовых актов регламентируется специальным законом и регламентами Парламента Республики Казахстан и его Палат.
Разъясняя указанные нормы Основного Закона, Конституционный Совет в своем постановлении от 29 октября 1999 года N 20/2 "О представлении председателя Сарыаркинского районного суда города Астаны о признании неконституционной статьи 36 Закона Республики Казахстан "О нормативных правовых актах" указал, что "в пунктах 2 и 8 статьи 62 Конституции Республики использованы термины "вступают в силу" и "введение в действие", которые несут различные смысловые нагрузки и обозначают неравнозначные понятия".
Из указанного постановления следует, что согласно пункту 2 статьи 62 Конституции обретение законом, принятым Парламентом, соответствующей юридической силы возможно лишь после подписания закона Главой государства. "Подписание закона Президентом Республики свидетельствует о том, что он приобрел завершенную юридическую форму, занял свое место в иерархии нормативных правовых актов и влился в правовую систему государства. Сам факт обретения законом юридической силы еще не означает начала регулирования общественных отношений и поэтому не может повлечь ожидаемых правовых последствий, то есть это недействующий закон. На указанном этапе еще рано говорить об окончании законодательного процесса".
Конституционный Совет в данном постановлении также указывает, что "конституционная процедура предусматривает обязательное обнародование законов. Это следует из подпункта 2) статьи 44 Конституции, устанавливающего конституционную обязанность Главы государства обнародовать подписанный им закон. Указанная стадия является завершающей в законотворческом процессе, после чего можно говорить о возможности реализации закона, то есть о фактическом введении в действие юридической силы закона".
Специальным законом, регулирующим порядок разработки, представления, обсуждения, введения в действие и опубликования законодательных и иных нормативных правовых актов Республики является Закон Республики Казахстан от 24 марта 1998 года N 213-1 "О нормативных правовых актах". Согласно подпункту 1) пункта 2 статьи 36 этого законодательного акта законы вводятся в действие по истечении десяти календарных дней после их первого официального опубликования, если в самих актах или актах о введении их в действие не указаны иные сроки. Таким образом, если в законе или в акте о введении его в действие установлен иной срок, то закон начинает регулировать правовые отношения и порождать определенные юридические последствия только после его введения в действие, то есть в срок, установленный в самом законе либо в акте о введении его в действие.
Рассматривая соотношение правовых категорий "вступление в силу" и "введение в действие" закона применительно к поставленным в обращении вопросам, следует отметить, что обязательным условием применения законов или иных нормативных правовых актов, касающихся прав, свобод и обязанностей граждан, является их официальное опубликование (пункт 4 статьи 4 Конституции). Каких-либо других условий применения законов или иных нормативных правовых актов, касающихся прав, свобод и обязанностей человека и гражданина, Конституция не предусматривает.
В Законе "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам введения уголовного судопроизводства с участием присяжных заседателей", подписанном Президентом Республики Казахстан и, следовательно, вступившем в силу 16 января 2006 года, официально опубликованном 26 января 2006 года, предусмотрено его введение в действие с 1 января 2007 года. Это означает, что 16 января 2006 года завершилось юридическое оформление указанного закона, приобретшего с этого момента юридическую силу и возможность введения его в действие. Дата 1 января 2007 года означает момент, до наступления которого должны были быть созданы необходимые материально-технические, организационные и иные условия для начала действия закона, то есть его применения, обязательного для всех субъектов права. Однако к таким условиям нельзя относить выполнение процессуальных действий и принятие процессуальных решений, направленных на обеспечение реализации прав участников процесса, приобретаемых ими после введения закона в действие (например, права на рассмотрение дела судом с участием присяжных заседателей), если в законе или акте о введении его в действие не предусмотрен особый порядок введения в действие норм, регламентирующих выполнение этих процессуальных действий (принятие процессуальных решений).
3 . Согласно подпункту 5) пункта 3 статьи 77 Конституции законы, устанавливающие или усиливающие ответственность, возлагающие новые обязанности на граждан или ухудшающие их положение, обратной силы не имеют. Если после совершения правонарушения ответственность за него законом отменена или смягчена, применяется новый закон.
В рассматриваемом обращении вопрос об обратной силе закона ставится относительно права обвиняемого (подсудимого) на рассмотрение его дела судом с участием присяжных заседателей.
Указанное право, вытекающее из пункта 2 статьи 13 Конституции о праве каждого на судебную защиту своих прав и свобод, в совокупности с положениями раздела VII Основного Закона "Суды и правосудие" дополняет институт защиты прав и свобод человека и гражданина в уголовном судопроизводстве. Как отмечается в Указе Президента Республики Казахстан от 4 декабря 2001 года N 735 "О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана до 2030 года", возникновение у подсудимого права на рассмотрение его дела судом с участием присяжных заседателей либо коллегией судей "является дополнительной гарантией защиты прав человека в судебном процессе". Вопросы же придания обратной силы закону, устанавливающему или расширяющему процессуальные права человека, подпунктом 5) пункта 3 статьи 77 Конституции не регулируются.
В постановлении Конституционного Совета Республики Казахстан от 10 марта 1999 года N 2/2 "Об официальном толковании пунктов 1 и 2 статьи 14 , пункта 2 статьи 24 , подпункта 5) пункта 3 статьи 77 Конституции Республики Казахстан" говорится также о том, что принятые Парламентом законы могут действовать с обратной силой, если решение об этом закреплено в самом законе или акте о введении его в действие.
При решении вопроса об обратной силе Закона "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам введения уголовного судопроизводства с участием присяжных заседателей" должны учитываться вышеуказанные обстоятельства.
4 . В соответствии с пунктом 2 статьи 4 Основного Закона "Конституция имеет высшую юридическую силу и прямое действие на всей территории Республики Казахстан".
Вопросы прямого действия Конституции применительно к судопроизводству рассмотрены Конституционным Советом в постановлении от 6 марта 1997 года N 3 "Об официальном толковании пункта 1 статьи 4, пункта 1 статьи 14, подпункта 3) пункта 3 статьи 77 , пункта 1 статьи 79 и пункта 1 статьи 83 Конституции Республики Казахстан". В нем указано, что "согласно пункту 2 статьи 4 Конституция Республики имеет высшую юридическую силу, прямое действие и применяется на всей территории Республики. В соответствии с этим конституционным положением судам при рассмотрении дел следует во всех необходимых случаях применять Конституцию Республики в качестве акта прямого действия".
Вместе с тем, Конституционный Совет полагает, что если в самой конституционной норме содержится указание на то, что она реализуется в случаях и (или) порядке, предусмотренных (установленных) законом или иным нормативным правовым актом (например, пункт 2 статьи 75 Конституции), то при реализации прямого действия нормы Конституции следует учитывать положения соответствующего закона или иного нормативного правового акта.
5 . В соответствии с пунктом 2 статьи 12 Конституции права и свободы человека принадлежат каждому от рождения, признаются абсолютными и неотчуждаемыми, определяют содержание и применение законов и иных нормативных правовых актов.
В постановлении Конституционного Совета Республики Казахстан от 28 октября 1996 года N 6 "Об официальном толковании пункта 1 статьи 4 и пункта 2 статьи 12 Конституции Республики Казахстан" сказано, что правами и свободами человека, о которых идет речь в пункте 2 статьи 12 Основного Закона, являются признанные и гарантированные государством права и свободы человека в соответствии с Конституцией. Положение о том, что права и свободы человека определяют содержание законов и иных нормативных правовых актов, как это указано в постановлении Конституционного Совета, следует понимать в том смысле, что права и свободы человека, провозглашенные Конституцией, являются основополагающими при разработке и принятии законов и иных нормативных правовых актов, устанавливающих условия и порядок осуществления этих прав и свобод.
Согласно пункту 2 статьи 13 Конституции каждый имеет право на судебную защиту своих прав и свобод, которое согласно пункту 3 статьи 39 Конституции не может быть ограничено ни в каких случаях ( постановления Конституционного Совета Республики Казахстан от 29 марта 1999 года N 7/2 "Об официальном толковании пункта 2 статьи 13, пункта 1 статьи 14 , пункта 2 статьи 76 Конституции Республики Казахстан" и от 15 февраля 2002 года N 1 "Об официальном толковании пункта 2 статьи 13 и пункта 1 статьи 75 Конституции Республики Казахстан").
В уголовном судопроизводстве право на судебную защиту реализуется в порядке, установленном Конституцией и соответствующими ей законами, при производстве по уголовным делам в суде, а также при осуществлении судебного контроля в ходе досудебного производства по уголовным делам.
Возможность рассмотрения уголовного дела судом с участием присяжных заседателей (пункт 2 статьи 75 Основного Закона) относится к числу закрепленных Конституцией процессуальных гарантий судебной защиты прав и свобод обвиняемого, механизм реализации которых устанавливается законом.
Формой осуществления права каждого на судебную защиту в уголовном судопроизводстве является также право обращения в суд с ходатайствами о производстве процессуальных действий или принятии процессуальных решений для установления обстоятельств, имеющих значение по делу, обеспечения прав и законных интересов лица, обратившегося с ходатайством, или представляемого им лица. Особую роль это право играет в судопроизводстве с участием присяжных заседателей, поскольку путем заявления соответствующего ходатайства обвиняемый влияет на выбор состава суда, рассматривающего уголовное дело по первой инстанции (суд с участием присяжных заседателей либо коллегия судей).
В соответствии с действующим законом (часть 3 статьи 546 УПК) обвиняемый имеет право заявлять ходатайство о рассмотрении дела судом с участием присяжных заседателей "только при объявлении ему об окончании предварительного следствия и предъявлении для ознакомления всех материалов дела". Согласно части 5 той же статьи УПК "в дальнейшем ходатайство обвиняемого о рассмотрении его дела с участием присяжных заседателей не принимается". В ходе предварительного слушания в суде, которое проводится "при наличии ходатайства обвиняемого о рассмотрении дела судом с участием присяжных заседателей" (статья 547 УПК), обвиняемый (подсудимый) только подтверждает либо не подтверждает свое ходатайство о рассмотрении дела с участием присяжных заседателей (части 4 и 6 статьи 548 УПК). Таким образом, уголовно-процессуальный закон, устанавливая связанную с процессуальным действием следователя императивную норму по определению порядка предоставления обвиняемому права ходатайствовать о рассмотрении его дела судом с участием присяжных заседателей, не предполагает возможность реализации либо восстановления этого права в ходе производства по уголовному делу в суде.
Указанные положения уголовно-процессуального закона не согласуются с его общими нормами, регулирующими вопросы заявления ходатайств. Так, частями второй и третьей статьи 102 УПК установлено, что "заявление ходатайств возможно в любой стадии процесса", а "отклонение ходатайства не препятствует повторному его заявлению на последующих этапах уголовного судопроизводства или перед другим органом, ведущим уголовный процесс".
Из совокупности норм пункта 2 статьи 13 , пункта 2 статьи 75 , пункта 2 статьи 76 и подпункта 3) пункта 3 статьи 77 Конституции вытекает, что законодателю следовало бы предоставить возможность заявления обвиняемым (подсудимым) ходатайства о рассмотрении его дела судом с участием присяжных заседателей также и при производстве по уголовному делу в суде, что обусловлено следующими причинами:
- распространением судебной власти на все дела и споры, возникающие на основе Конституции, законов, иных нормативных правовых актов, международных договоров Казахстана (пункт 2 статьи 76 Основного Закона);
- исключительной самостоятельностью стадии производства по уголовному делу судом. Основное назначение досудебного производства по уголовному делу "заключается в подготовке уголовного дела к судебному разбирательству. Поэтому проверка законности действий и решений органов, ведущих уголовный процесс, осуществляется, главным образом, при последующем рассмотрении дела в суде по существу" ( постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 24 января 2007 года N 1 "О проверке конституционности части первой статьи 109 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан по обращению Западно-Казахстанского областного суда"). Это находит свое отражение и в части четвертой статьи 131 УПК, в соответствии с которой "постановление органа уголовного преследования не имеет для суда обязательной силы".
Поскольку в рассматриваемом случае речь идет об определении самой формы судопроизводства, право на заявление ходатайства о рассмотрении дела судом с участием присяжных заседателей может быть предоставлено обвиняемому (подсудимому) законом до назначения главного судебного разбирательства.
Принимая во внимание необходимость совершенствования механизмов правового регулирования судопроизводства с участием присяжных заседателей в сторону более полной реализации норм Конституции, Конституционный Совет полагает целесообразным законодательно закрепить право обвиняемого (подсудимого) на заявление ходатайства о рассмотрении его дела судом с участием присяжных заседателей не только при объявлении ему об окончании предварительного следствия и предъявлении для ознакомления всех материалов дела, но и при производстве по уголовному делу в суде с момента поступления дела в суд и до назначения главного судебного разбирательства.
На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1 ) пункта 3 статьи 17, статьями 31 - 33, 37 и подпунктом 2 ) пункта 1 статьи 41 Конституционного закона Республики Казахстан от 29 декабря 1995 года N 2737 "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан

постановляет :

1 . Положение подпункта 3) пункта 3 статьи 77 Конституции Республики Казахстан "никому не может быть без его согласия изменена подсудность, предусмотренная для него законом" во взаимосвязи с нормой пункта 2 статьи 75 Конституции "в случаях, предусмотренных законом, уголовное судопроизводство осуществляется с участием присяжных заседателей" означает, что участие присяжных заседателей в уголовном судопроизводстве является самостоятельным признаком определения подсудности уголовных дел.
В соответствии с действующим уголовно-процессуальным законом спецификой определения подсудности уголовных дел суду с участием присяжных заседателей является участие в ее определении самого обвиняемого путем заявления соответствующего ходатайства. Поэтому случаи отклонения органом, ведущим уголовный процесс, ходатайства обвиняемого, основанного на законе и заявленного в установленном законом порядке, следует признавать нарушением правил о подсудности, предусмотренных подпунктом 3) пункта 3 статьи 77 Основного Закона. В случае же, если такое ходатайство заявлено с нарушением требований закона, его отклонение не может быть признано нарушением указанной конституционной нормы.
2 . Соотношение между правовыми категориями "вступление в силу" и "введение в действие" закона, употребляемыми в пунктах 2 и 8 статьи 62 Конституции, определено в постановлении Конституционного Совета от 29 октября 1999 года N 20/2 "О представлении председателя Сарыаркинского районного суда города Астаны о признании неконституционной статьи 36 Закона Республики Казахстан "О нормативных правовых актах".
Обязательным условием применения законов или иных нормативных правовых актов, касающихся прав, свобод и обязанностей граждан, является их официальное опубликование (пункт 4 статьи 4 Конституции). Каких-либо других условий применения законов или иных нормативных правовых актов, касающихся прав, свобод и обязанностей человека и гражданина, Конституция не предусматривает.
3 . В Законе "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам введения судопроизводства с участием присяжных заседателей", подписанном Президентом Республики Казахстан и, следовательно, вступившем в силу 16 января 2006 года, предусмотрено введение его в действие с 1 января 2007 года. Это означает, что 16 января 2006 года завершилось юридическое оформление указанного закона, приобретшего с этого момента юридическую силу и возможность введения его в действие. Дата 1 января 2007 года означает момент, до наступления которого должны были быть созданы необходимые материально-технические, организационные и иные условия для начала действия закона, то есть его применения, обязательного для всех субъектов права. Однако к таким условиям нельзя относить выполнение процессуальных действий и принятие процессуальных решений, направленных на обеспечение реализации прав участников процесса, приобретаемых ими после введения закона в действие, если в законе или акте о введении его в действие не предусмотрен особый порядок введения в действие норм, регламентирующих выполнение этих процессуальных действий (принятие процессуальных решений).
4 . Право обвиняемого (подсудимого) на рассмотрение его дела судом с участием присяжных заседателей относится к сфере защиты прав и свобод человека и гражданина в уголовном судопроизводстве. Вопросы придания обратной силы закону, устанавливающему или расширяющему процессуальные права человека, подпунктом 5) пункта 3 статьи 77 Конституции не регулируются.
5 . В соответствии с пунктом вторым статьи 4 Основного Закона "Конституция имеет высшую юридическую силу и прямое действие на всей территории Республики Казахстан". Вместе с тем, если в самой конституционной норме содержится указание на то, что она реализуется в случаях и (или) порядке, предусмотренных (установленных) законом или иным нормативным правовым актом, то при реализации прямого действия нормы Конституции следует учитывать положения соответствующего закона или иного нормативного правового акта.
6 . Из совокупности норм пункта 2 статьи 13 , пункта 2 статьи 75 , пункта 2 статьи 76 и подпункта 3) пункта 3 статьи 77 Конституции вытекает, что право обвиняемого (подсудимого) на заявление ходатайства о рассмотрении его дела судом с участием присяжных заседателей может быть предоставлено законом не только при объявлении обвиняемому об окончании предварительного следствия и предъявлении для ознакомления всех материалов дела, но и при производстве по уголовному делу в суде с момента поступления дела в суд и до назначения главного судебного разбирательства. В связи с этим, для обеспечения дополнительных гарантий защиты прав участников уголовного процесса, а также в целях более полной реализации потенциала суда с участием присяжных заседателей Конституционный Совет рекомендует Правительству Республики Казахстан рассмотреть вопрос об инициировании внесения соответствующих изменений и дополнений в законодательные акты Республики Казахстан по вопросам судопроизводства с участием присяжных заседателей.
7 . В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия, не подлежит обжалованию, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.
8 . Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

Председатель
Конституционного Coвета
Республики Казахстан

Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабының 2-тармағын, 62-бабының 2 және 8-тармақтарын, 76-бабының 1-тармағын, 77-бабы 3-тармағының 3) және 5) тармақшаларын ресми түсіндіру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007 жылғы 18 сәуірдегі N 4 Нормативтік қаулысы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі, Төраға И.И.Рогов, Кеңес мүшелері Х.Ә.Әбішев, Қ.Ж.Балтабаев, Н.В.Белоруков, С.Ф.Бычкова, А.М.Нұрмағамбетов, Ү.М.Стамқұлов қатысқан құрамда, мыналардың:
өтініш субъектісінің өкілдері - Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттары Ә.М.Бәйменовтың, Н.С.Сабильяновтың және Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Л.Н.Бурлаковтың,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің өкілі - Қазақстан Республикасының Әділет вице-министрі Д.Р.Құсдәулетовтың,
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының өкілі - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты қадағалау алқасының төрағасы А.С.Смолиннің,
Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілі - Қазақстан Республикасы Бас Прокуроры аппаратының басшысы Р.Қ.Сарпековтың,
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің өкілі - Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Құқық департаментінің бастығы Б.З.Әшитовтың,
Қазақстанның Адвокаттар одағының президенті - Ә.Қ.Түгелдің,
сарапшы А.Б.Қожахметовтың қатысуымен,
өзінің ашық отырысында Қазақстан Республикасы Парламенті бір топ депутаттарының Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабының 2-тармағын, 62-бабының 2 және 8-тармақтарын, 76-бабының 1-тармағын, 77-бабы 3-тармағының 3) және 5) тармақшаларын ресми түсіндіру туралы өтінішін қарады.
Баяндамашы - Конституциялық Кеңестің мүшесі С.Ф.Бычкованың хабарламасын, отырысқа қатысушылардың сөздерін тыңдап, конституциялық іс жүргізу материалдарын, соның ішінде, сарапшылардың - заң ғылымдарының докторы, профессор, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық мемлекеттік университетінің сот билігі және қылмыстық процесс кафедрасының меңгерушісі Қ.Х.Халиковтың және заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақ гуманитарлық-заң университетінің оқу және оқу-әдістеме ісі жөніндегі проректоры С.Ф.Ударцевтің қорытындыларын зерделеп, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі мынаны

анықтады :

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесіне 2007 жылғы 15 наурызда Қазақстан Республикасы Парламенті бір топ депутаттарының Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабының 2-тармағын, 62-бабының 2 және 8-тармақтарын, 76-бабының 1-тармағын, 77-бабы 3-тармағының 3) және 5) тармақшаларын ресми түсіндіру туралы өтініші келіп түсті.
Отырыс барысында, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 362-бабының 1-бөлігінде, 241-бабының 2-бөлігінде, 234-бабының 3-бөлігінде, 96-бабы 2-бөлігінің "б", "в", "д" және "ж" тармақтарында көзделген қылмыстарды жасады деп айыпталушы А.Едігеевтің өз ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өтінішін қабылдамау туралы Алматы қалалық сотының 2007 жылғы 23 қаңтардағы қаулысы Конституциялық Кеңеске жүгінуге себеп болғаны анықталды.
Өтініштен келіп шығатыны, Алматы қалалық соты, айыпталушы өзіне алдын ала тергеудің аяқталғаны туралы хабарланған және істің барлық материалдары танысу үшін ұсынылған кезде ғана істі соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өтініш беруге құқылы (Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 546-бабының 3 және 5-бөліктері), ал қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізуде бұл істелмеген, деп өз шешімін уәждеген.
Өтініш субъектісінің пікірінше, Алматы қалалық сотының бұл қаулысы "жалпыға бірдей халықаралық-құқықтық стандарттарға да, Қазақстан Республикасының ішкі заңнамасына да, соның ішінде Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігі бөлігінде сұрақтар туындатады".
Өтініш субъектісі Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабы 2-тармағының, 62-бабы 2 және 8-тармақтарының, 76-бабы 1-тармағының, 77-бабы 3-тармағының 3) және 5) тармақшаларының нормаларына ресми түсіндірме беруді және осы орайда мынадай сұрақтарға жауап қайтаруды сұрайды:
"1. ҚР Конституциясының 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген қылмыстық істердің соттылығы түсінігі ҚР Жоғарғы Сотына және жергілікті соттарға, сол сияқты аумақтық соттарға ғана қатысты ма, әлде қылмыстық істерді алқабилердің қатысуымен, сот ісін жүргізудің дербес формасы түрінде өткізу жағдайларын да қамти ма?"
"2. Егер соттылық түсінігі алқабилердің қатысуымен сот ісін жүргізу әдісін де қамтитын болса, ҚР Конституциясының 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген конституциялық норма осы нақты жағдайда, егер алдын-ала тергеу жүргізу барысында айыпталушының өзінің ісі алқабилердің қатысуымен өтуі керек деген өтініш білдіру құқығы формальды себептермен, ("Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне алқабилердің қатысуымен қылмыстық сот ісін жүргізуді енгізу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР Заңы (бұдан ілгеріде - Заң) күшіне енсе де, қолданысқа енбеді деген сылтаумен), аяқсыз қалдырылса, онда істі қарау тәртібі айыпталушы өз келісімін бермеген соттылық бойынша жүргізіле беруі мүмкін бе? (Заң қолданысқа енгенін ескерсек)"
"3. ҚР Конституциясының 62-бабының 2 және 8-тармақтарында тұжырымдалған конституциялық нормалардың азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету мақсатындағы арақатынасы қандай?"
"4. Аталған нақты жағдайда күшіне енген, бірақ қолданысқа енбеген Заң алдын-ала тергеу органдарын айыпталушы оның осы Заңның қолданысқа ену уақытына және осы істің сотта қаралуынан бұрын өзіне тиесілі болатын, істің сотта алқабилердің қатысуымен қаралуын талап ету құқығымен таныстыруға міндеттей ме?"
"5. Айыпталушыға (сотталушыға) оның ісінің алалықсыз және тәуелсіз сотта қаралуын (істің алқа заседательдерінің қатысуымен қаралуын) қамтамасыз ететін қосымша кепілдіктер соттың басталу уақытында қолданысқа енді. Алайда, айыпталушы өзінің осы құқығын пайдалана алмады, себебі бұл үшін алдын ала тергеу аяқталған кезде іс материалдарымен танысу барысында өтініш жасауы керек еді. Бұндай өтініш жасауға кедергі болған жағдай - Заңның сол кезде күшіне енгені, алайда қолданысқа енбегені, сол себептен тергеуші айыпталушыға оған тиесілі істің алқа заседательдерінің қатысуымен қаралуы туралы өтініш жасауға құқығын таныстырмауы себеп болды.
Осы жағдайда сот ҚР Конституциясының 12-бабының 2-тармағын және 76-бабының 1-тармағын басшылыққа ала отырып, ҚР Конституциясының нормасын тікелей іске асырып, айыпталушының оның қылмыстық ісінің алқабилердің қатысуымен қаралуы туралы өтініш жасау құқығын қалпына келтіруі тиіс емес пе еді?"
"6. Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабы 3-тармағының 5) тармақшасында көрсетілген конституциялық норма қылмыс жасаған адамның жағдайын басқа да жолмен жақсартатын, соның ішінде, оның құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың қосымша кепілдіктерін ұсынатын заңның кері күшіне де тарайды деп түсінуге бола ма, әлде осы мәселеге байланысты басқа конституциялық норма бар ма?"
Өтініш субъектісі нақты қылмыстық іс бойынша алқабилердің қатысуымен сот төрелігін іске асыру мәселелерін реттейтін заңнамалық актілердің жекелеген нормаларын, оның пікірінше, дұрыс түсіндірілмеуі мен қолданылмауына байланысты туындаған қайшылықтарды көреді. Алайда Қазақстан Республикасы заңдарының нормаларын түсіндіру, сондай-ақ олардың қолданылу практикасына баға беру Конституциялық Кеңестің құзыретіне жатпайды. Өйткені Конституциялық Кеңестің өкілеттігі өтініш шеңберінен шығып кетпеуге тиіс, ол сондай-ақ осы конституциялық іс жүргізуде заңдар нормаларының конституциялылығын да тексерген жоқ.
Соған байланысты, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасына сәйкес Конституциялық Кеңес, алқабилердің қатысуымен сот ісін жүргізу мәселелерін реттейтін заңдардың, атап айтқанда - "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне алқабилердің қатысуымен қылмыстық сот ісін жүргізуді енгізу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 16 қаңтардағы N 122-ІІІ Заңының және 1997 жылғы 13 желтоқсандағы N 206-1 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің нормаларын ескере отырып, Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабының 2-тармағына, 62-бабының 2 және 8-тармақтарына, 76-бабының 1-тармағына, 77-бабы 3-тармағының 3) және 5) тармақшаларына ресми түсіндірме береді.
Негізгі Заңның көрсетілген нормаларын түсіндірген кезде Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі мынаны негізге алды.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясында сот ісін жүргізу принципі белгіленген, оған сәйкес өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне болмайды (Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасы).
Адамның өз ісінің заң арқылы соттылығына жатқызылған сотта қаралуына құқығын тану, сот арқылы қорғалу және сот төрелігіне кедергісіз қол жеткізу құқығына берілген кепілдіктердің бірі, әркімнің заң мен сот алдындағы теңдігінің бір көрінісі болып табылады. Бұл кепілдік сондай-ақ БҰҰ Бас Ассамблеясының 1966 жылғы 16 желтоқсандағы 2200А (XXI) резолюциясымен қабылданып, Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 28 қарашадағы N 91-III Заңымен ратификацияланған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 14-бабы 1-тармағында да орын тапқан, ол тармақта әрбір адамның өзіне тағылған қылмыстық айыптауды қарау кезінде заң негізінде құрылған құзыретті, тәуелсіз және әділ сот арқылы ісі ақылға қонымды мерзімде әділетті және ашық қаралуын талап етуге құқығы бар делінеді.
Қазақстан Республикасының Конституциясы, соттылықты айқындау ережелерін белгілемей отырып, оларды заң шығарушының құзыретіне жатқызады. Конституциялық Кеңес, "Қазақстан Республикасы Конституциясы 4-бабының 1-тармағын, 14-бабының 1-тармағын, 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасын, 79-бабының 1-тармағын және 83-бабының 1-тармағын ресми түсіндіру туралы" 1997 жылғы 6 наурыздағы N 3 қаулыда , іс жүргізу заңымен әртүрлі санаттағы істердің соттылығын анықтағанда өзіндік ерекшелігі, күрделілігі, істің қоғамдық мәні, оны тез және тиімді шешудің қажеттілігі ескеріледі деп түсіндірді. "Маңғыстау облыстық сотының Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 292-бабының алтыншы бөлігін конституциялық емес деп тану туралы ұсынымы жөнінде" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 1999 жылғы 5 мамырдағы N 8/2 қаулысында , "Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасы істердің соттылығы туралы ережелердің болуын көзде тұтады. Соттардың әртүрлі деңгейінің құзыреті заңмен олардың басқаруына жатқызылған істердің шеңбері бойынша ғана анықталады", - деп атап көрсетілген.
Қылмыстық сот ісін жүргізуде соттылық мәселелері Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексімен (бұдан әрі - ҚІЖК) реттеледі. ҚІЖК-тің 543-бабы бірінші бөлігіне сай "сот алқабилердің қатысуымен, осы Кодекстің 291-бабының екінші бөлігінде көрсетілген әрекеттерді есі дұрыс емес күйінде жасаған не оларды жасағаннан кейін жан күйзелісі ауруымен ауырған адамдарға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істерді қоспағанда, осы Кодекстің 291-бабының екінші бөлігінде көрсетілген қылмыстар туралы істерді қарайды". Заң қылмыстық істердің осы санатына қатысты олардың бірінші саты бойынша облыстық немесе оларға теңестірілген соттардың соттауына жататынын айқындайды (ҚІЖК-тің 291-бабының екінші бөлігі). Бұл ретте жаза шарасы ретінде өлім жазасы қолданылуы мүмкін болатын қылмыс жасаған адамдарды айыптау жөніндегі қылмыстық істі қарауды бірінші сатыдағы сот - үш судья құрамында, ал айыпталушының өтініші болған кезде екі судья және тоғыз алқаби құрамында жүзеге асырады (ҚІЖК-тің 58-бабының екінші бөлігі).
Осылайша, қылмыстық іс жүргізу заңы облыстық немесе оған теңестірілген сотта алқабилердің қатысуымен соттың қарауына жататын қылмыстық істерді ажыратады, бұл ҚІЖК-тің 543-бабының атауынан да көрініс тапқан ("Облыстық және оған теңестірілген сотта алқабилердің қатысуымен соттың қарауына жататын істер").
Жазылғанды негізге ала отырып, Конституциялық Кеңес, алқабилер қатысатын істер бойынша іс жүргізу Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасында пайдаланылатын мағынасындағы соттылық нысандарының біріне жатқызылуы мүмкін деп пайымдайды. Сондықтан Конституциялық Кеңестің 1997 жылғы 6 наурыздағы N 3 қаулысындағы , іс бойынша тараптардың келісімінсіз, өздері үшін ҚІЖК-тің нормаларымен көзделген істердің соттылығын өзгертуге жол берілмейді және "адамға және оның ісіне заңда көрсетілгенге сәйкес келмейтін, оның бұған келісімі жоқ кезде сотты болушылығын анықтауды Негізгі Заңның 77-бабы 3-тармағы 3) тармақшасының конституциялық нормасын бұзу ретінде қарау керек" деген ұйғарымдар, соның ішінде, сот ісін алқабилердің қатысуымен жүргізу аясына да қатысты болады.
Сонымен бірге мынаны да ескеру керек, қолданыстағы қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес тиісті өтініш бере отырып, соттылығын айқындауға айыпталушының өзінің қатысуы (ҚІЖК-тің 58-бабының екінші бөлігі, 546-бабының бірінші бөлігі), алқабилердің қатысуымен соттың қарауына жататын қылмыстық істерді айқындаудың ерекшелігі болып табылады. Сондықтан айыпталушының заңға негізделген және заңда белгіленген тәртіппен берілген өтінішін қылмыстық істі жүргізуші органның қабылдамау жағдайларын Негізгі Заңның 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасында көзделген соттылық туралы ережелерді бұзу деп таныған жөн. Ал мұндай өтініш заң талаптарын бұза отырып берілген жағдайда, оның қабылданбауы жоғарыда көрсетілген конституциялық норманы бұзу деп таныла алмайды.

2. Конституцияның 62-бабының 2 және 8-тармақтарына сәйкес Республиканың заңдары Республика Президенті қол қойғаннан кейін күшіне енеді. Республиканың заң және өзге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібі арнаулы заңмен және Парламент пен оның Палаталарының регламенттерімен реттеледі.
Негізгі Заңның бұл көрсетілген нормаларын түсіндіре отырып, Конституциялық Кеңес өзінің "Астана қаласы Сарыарқа аудандық соты төрағасының "Нормативтік құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 36-бабын конституциялық емес деп тану туралы ұсынысы жөнінде" 1999 жылғы 29 қазандағы N 20/2 қаулысында , "Республика Конституциясының 62-бабының 2 және 8-тармақтарында әртүрлі мағыналық салмақ арқалайтын және бірдей емес ұғымдарды білдіретін "күшіне енеді" және "күшіне енгізу" терминдері пайдаланылған" деп көрсетті.
Бұл аталған қаулыдан келіп шығатыны, Конституцияның 62-бабының 2-тармағына сай Парламент қабылдаған заңға Мемлекет басшысы қол қойғаннан кейін ғана ол тиісті заңдық күшке ие болады. "Республика Президентінің заңға қол қоюы оның соңына дейін жеткізілген құқықтық нысанға ие болғанын, нормативтік құқықтық актілердің сатысында өз орнын алғанын және мемлекеттің құқықтық жүйесіне қосылғанын білдіреді. Заңның заңдық күшке ие болу фактісі әлі қоғамдық қатынастардың реттелуінің басталғанын білдірмейді және сондықтан күтіліп отырған құқықтық салдарды болдыра алмайды, яғни бұл әрекет етпейтін заң. Аталған кезеңде заң шығару процесінің аяқталуы туралы айтуға әлі ерте".
Конституциялық Кеңес бұл қаулыда сондай-ақ "конституциялық рәсім заңдарды міндетті түрде халыққа жария етуді көздейді. Бұл Мемлекет басшысының өзі қол қойған заңды халыққа жария етуге конституциялық міндетін белгілейтін Конституцияның 44-бабының 2) тармақшасынан келіп шығады. Көрсетілген кезең заң шығару процесінде аяқтаушы болып табылады, одан кейін заңды іске асырудың мүмкіндіктері туралы, яғни заңның құқықтық күшін күшіне енгізу туралы айтуға болады" деп атап көрсетеді.
"Нормативтік құқықтық актілер туралы" 1998 жылғы 24 наурыздағы N 213-І Қазақстан Республикасының Заңы Республиканың заңнамалық және өзге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, ұсыну, талқылау, қолданысқа енгізу және жариялау тәртібін реттейтін арнаулы заң болып табылады. Бұл заңнамалық актінің 36-бабы 2-тармағының 1) тармақшасына сай заңдар, егер актінің өзінде немесе оларды қолданысқа енгізу туралы актілерде өзге мерзімдер көрсетілмесе - олар алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Осылайша, егер заңда немесе оны қолданысқа енгізу туралы актілерде басқа мерзім белгіленген болса, онда оны қолданысқа енгізгеннен кейін ғана, яғни заңның өзінде не оны қолданысқа енгізу туралы актіде белгіленген мерзімде заң құқықтық қатынастарды реттеп, белгілі бір заңдық салдарды туындата бастайды.
Заңның "күшіне ену" және "қолданысқа енгізу" деген құқықтық категорияларының арақатынасын өтініште қойылған сұрақтарға қатысты қарай отырып, азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты заңдарды немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерді ресми түрде жариялау оларды қолданудың міндетті шарты болып табылатынын атап кеткен жөн (Конституцияның 4-бабының 4-тармағы). Адамның және азаматтың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты заңдарды немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолданудың басқа қандай да болсын шарттары Конституцияда көзделмеген.
Қазақстан Республикасының Президенті қол қойған, демек, 2006 жылғы 16 қаңтарда күшіне енген, 2006 жылғы 26 қаңтарда ресми
жарияланған "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне
алқабилердің қатысуымен қылмыстық сот ісін жүргізуді енгізу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заңда оны 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізу көзделген. Бұл,
2006 жылғы 16 қаңтарда жоғарыда көрсетілген заңның заң ретінде ресімделуі аяқталғанын, осы сәттен бастап оның заңдық күшке және қолданысқа енгізілу мүмкіншілігіне ие болғанын білдіреді. 2007 жылғы 1 қаңтар, осы күн келгенге дейін құқық субъектілерінің бәрі үшін міндетті заңның жұмыс істей бастауы, яғни оның қолданылуы үшін қажетті негізгі материалдық-техникалық, ұйымдастырушылық және өзге де шарттар жасалуға тиіс болатын сәтті білдіреді. Алайда заң қолданысқа енгізілгеннен кейін процеске қатысушылар ие болатын құқықтардың (мәселен, ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауына құқығы) іске асырылуын қамтамасыз етуге бағытталған процессуалдық іс-әрекеттер орындауды және процессуалдық шешімдер қабылдауды, егер заңда немесе оны қолданысқа енгізу туралы актіде осы процессуалдық іс-әрекеттер орындауды (осы процессуалдық шешімдер қабылдауды) регламенттейтін нормаларды қолданысқа енгізудің ерекше тәртібі көзделмеген болса, оларды мұндай шарттарға жатқызуға болмайды.

3. Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 5) тармақшасына сәйкес, жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға жаңа міндеттер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың кері күші болмайды. Егер құқық бұзушылық жасалғаннан кейін ол үшін жауапкершілік заңмен алынып тасталса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады.
Қаралып отырған өтініште заңның кері күші туралы мәселе айыпталушының (сотталушының) өз ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауына құқығына байланысты қойылады.
Конституцияның әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы туралы 13-бабының 2-тармағынан туындайтын бұл көрсетілген құқық, Негізгі Заңның "Соттар және сот төрелігі" деп аталатын VII бөлімінің ережелерімен жиынтығында, адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қылмыстық сот ісін жүргізуде қорғау институтын толықтырады. "Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын одан әрі іске асыру жөніндегі шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 4 желтоқсандағы N 735 Жарлығында аталып өткеніндей, сотталушыда өз ісін соттың алқабилердің қатысуымен не болмаса судьялар алқасының қарауына құқығы пайда болуы "адамның сот процесінде құқығы қорғалуының қосымша кепілдігі болып табылады". Адамның процессуалдық құқықтарын белгілейтін немесе кеңейтетін заңға кері күш беру мәселелерін Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 5) тармақшасы реттемейді.
"Қазақстан Республикасы Конституциясы 14-бабының 1 және 2-тармақтарына, 24-бабының 2-тармағына, 77-бабы 3-тармағының 5) тармақшасына ресми түсіндірме беру туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 1999 жылғы 10 наурыздағы N 2/2 қаулысында сондай-ақ, Парламент қабылдаған заңдар, егер бұл туралы шешім заңның өзінде немесе оны күшіне енгізу туралы қаулыда бекітілген болса, кері күшімен қолданылуы мүмкін делінеді.
"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне алқабилердің қатысуымен қылмыстық сот ісін жүргізуді енгізу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заңның кері күші туралы мәселені шешер кезде жоғарыда көрсетілген жағдайлар ескерілуге тиіс.

4. Негізгі Заңның 4-бабының 2-тармағына сәйкес "Конституцияның ең жоғары заңдық күші бар және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында ол тікелей қолданылады".
Конституцияның сот ісін жүргізуге қатысты тікелей қолданылуы мәселелерін Конституциялық Кеңес "Қазақстан Республикасы Конституциясы 4-бабының 1-тармағын, 14-бабының 1-тармағын, 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасын, 79-бабының 1-тармағын және 83-бабының 1-тармағын ресми түсіндіру туралы" 1997 жылғы 6 наурыздағы N 3 қаулыда қарады. Бұл қаулыда, "Республика Конституциясының жоғары тікелей заң күші бар және ол Республиканың барлық аумағында қолданылады. Бұл конституциялық ережеге сәйкес, соттардың істі қарағанда барлық қажетті жағдайда Республика Конституциясын тікелей күші бар акт ретінде қолданғандары жөн" деп атап кетілген.
Сонымен бірге, Конституциялық Кеңес, егер конституциялық норманың өзінде оның заңда немесе өзге де нормативтік құқықтық қаулыда көзделген (белгіленген) жағдайларда және (немесе) сол тәртіппен іске асырылатындығы туралы ескертпе бар болса (мәселен, Конституцияның 75-бабының 2-тармағы), онда Конституция нормасының тікелей қолданылуы іске асырылған кезде тиісті заңның немесе өзге де нормативтік құқықтық актінің ережелері ескерілгені жөн, деп пайымдайды.

5. Конституцияның 12-бабының 2-тармағына сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады, олардан ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады.
"Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 1-тармағына және 12-бабының 2-тармағына ресми түсіндірме беру туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 1996 жылғы 28 қазандағы N 6 қаулысында, Негізгі Заңның 12-бабының 2-тармағында сөз етіліп отырған адам құқығы мен бостандығы деп Конституцияға сәйкес мемлекет таныған және кепілдік берген адам құқығы мен бостандығын санау керек, делінген. Конституциялық Кеңестің қаулысында көрсетілгеніндей, адам құқықтары мен бостандықтары заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуын анықтайды деген ережені, осы құқық пен бостандықтың жүзеге асырылуының жағдайлары мен тәртібін белгілеуші заң жасаған және қабылдаған кезде Конституция жариялаған адам құқығы мен бостандығы негіз болады деген мағынада түсіну керек.
Конституцияның 13-бабының 2-тармағына сай әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар, бұл құқық Конституцияның 39-бабының 3-тармағына сай ешбір жағдайда да шектелмеуге тиіс ("Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабының 2-тармағын, 14-бабының 1-тармағын, 76-бабының 2-тармағын ресми түсіндіру туралы" 1999 жылғы 29 наурыздағы N 7/2 және "Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабының 2-тармағын және 75-бабының 1-тармағын ресми түсіндіру туралы" 2002 жылғы 15 ақпандағы N 1 Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің қаулылары).
Қылмыстық сот ісін жүргізу кезінде сот арқылы қорғалу құқығы, Конституцияда және оған сәйкес заңдарда белгіленген тәртіппен, қылмыстық істер бойынша сотта іс жүргізгенде, сондай-ақ қылмыстық істер бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу барысындағы сот бақылауы кезінде жүзеге асырылады.
Қылмыстық істі соттың алқабилердің қатысуымен қарау мүмкіншілігі (Негізгі Заңның 75-бабының 2-тармағы) айыпталушының құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуының Конституцияда баянды етілген процессуалдық кепілдіктері қатарына жатады, оларды жүзеге асыру механизмдері заңмен белгіленеді.
Сондай-ақ, іс бойынша маңызға ие мән-жайларды анықтау үшін, өтініш берген адамның немесе өзі мүддесін білдіретін адамның құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету үшін процессуалдық іс-әрекеттер жүргізу немесе процессуалдық шешімдер қабылдау туралы сотқа өтініштер беру құқығы әркімнің қылмыстық сот ісін жүргізуде сот арқылы қорғалуға құқығын іске асыруының нысаны болып табылады. Алқабилердің қатысуымен сот ісін жүргізуде бұл құқық ерекше роль атқарады, өйткені тиісті өтініш мәлімдей отырып айыпталушы бірінші саты бойынша қылмыстық істі қарайтын соттың құрамын (алқабилер қатысатын сот не судьялар алқасы) таңдауға ықпал етеді.
Қолданыстағы заңға сәйкес (ҚІЖК-тің 546-бабының 3-бөлігі) айыпталушы "өзіне алдын ала тергеудің аяқталғаны туралы хабарланған және істің барлық материалдары танысу үшін ұсынылған кезде ғана" өз ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өтініш беруге құқылы. ҚІЖК-тің осы бабының 5-бөлігіне сай "бұдан әрі айыпталушының өз ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өтініші қабылданбайды". "Айыпталушының істі соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өтініші болған кезде" (ҚІЖК-тің 547-бабы ) жүргізілетін, соттағы алдын ала тыңдау барысында айыпталушы (сотталушы) ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өз өтінішін растайды не растамайды (ҚІЖК-тің 548-бабының 4 және 6-бөліктері). Осылайша, қылмыстық іс жүргізу заңы, тергеушінің процессуалдық іс-әрекетімен байланысты, айыпталушыға өз ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өтініш жасау құқығын берудің тәртібін айқындау жөніндегі императивтік норманы белгілей отырып, қылмыстық іс бойынша сотта іс жүргізу барысында бұл құқықтың іске асырылу не қалпына келтірілу мүмкіншілігін көздемейді.
Қылмыстық іс жүргізу заңының бұл көрсетілген ережелері оның өтініштер беру мәселелерін реттейтін жалпы нормаларына сәйкес келмейді. Мәселен, ҚІЖК-тің 102-бабының екінші және үшінші бөліктерінде, "өтініш процестің кез келген сатысында мәлімделуі мүмкін", ал "өтініштің қабылданбағандығы оны қылмыстық сот ісін жүргізудің келесі кезеңдерінде қайталап беруге немесе қылмыстық процесті жүргізуші басқа органға беруге кедергі келтірмейді" деп белгіленген.
Конституцияның 13-бабы 2-тармағының, 75-бабы 2-тармағының, 76-бабы 2-тармағының және 77-бабы 3-тармағы 3) тармақшасының нормалары жиынтығынан келіп туындайтыны, заң шығарушы сондай-ақ қылмыстық іс бойынша сотта іс жүргізу кезінде де айыпталушыларға (сотталушыларға) өз ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өтініш мәлімдеуге мүмкіншілік бергені жөн болар еді, бұл мынадай себептерге байланысты:
- сот билігінің Республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының негізінде туындайтын барлық істер мен дауларға қолданылуы (Негізгі Заңның 76-бабының 2-тармағы).
- соттың қылмыстық іс бойынша іс жүргізу кезеңінің айрықша дербестігі. Қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізудің негізгі мақсаты "қылмыстық істі сот талқылауына дайындаудан тұрады. Сондықтан қылмыстық процесті жүргізуші органдардың іс-әрекеттері мен шешімдерінің заңдылығын тексеру, негізінен, істі сотта мән-жайы бойынша бұдан кейін қарау кезінде іске асырылады" ("Батыс Қазақстан облыстық сотының ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 109-бабы бірінші бөлігінің конституциялылығын тексеру туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007 жылғы 24 қаңтардағы N 1 қаулысы ). Бұл ҚІЖК-тің 131-бабының төртінші бөлігінде де өз көрінісін тапқан, ол бөлікке сәйкес "қылмыстық ізге түсу органы қаулысының сот үшін міндетті күші болмайды".
Қаралып отырған жағдайда сот ісін жүргізу нысанының өзін айқындап алу туралы сөз болып отырғандықтан, істі соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өтініш беру құқығы айыпталушыға (сотталушыға) басты сот талқылауы тағайындалғанға дейін заңмен берілуі мүмкін.
Алқабилердің қатысуымен сот ісін жүргізуді құқықтық реттеу механизмдерін Конституция нормаларын мейлінше толық іске асыру жағына қарай жетілдіру қажет екенін назарға ала отырып, Конституциялық Кеңес, айыпталушының (сотталушының) өзіне алдын ала тергеудің аяқталғаны туралы хабарланған және істің барлық материалдары танысу үшін ұсынылған кезде ғана емес, іс сотқа келіп түскен сәттен, басты сот талқылауы тағайындалғанға дейін, қылмыстық іс бойынша сотта іс жүргізу кезінде де өз ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өтініш мәлімдеуге құқығын заң арқылы бекіту мақсатқа сай болар еді деп пайымдайды.
Жазылғанның негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" 1995 жылғы 29 желтоқсандағы N 2737 Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын, 31-33 , 37-баптарын және 41-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі

қаулы етеді :

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабы 3-тармағы 3) тармақшасының "өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне болмайды" деген ережесі, Конституцияның 75-бабы 2-тармағының "заңда көзделген жағдайларда қылмыстық сот ісін жүргізу алқа заседательдерінің қатысуымен жүзеге асырылады" деген нормасымен өзара байланыста, қылмыстық сот ісін жүргізуге алқабилердің қатысуы қылмыстық істердің соттылығын айқындаудың дербес белгісі болып табылатынын білдіреді.
Қолданыстағы қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес тиісті өтініш бере отырып, соттылығын айқындауға айыпталушының өзінің қатысуы, алқабилердің қатысуымен соттың қарауына жататын қылмыстық істерді айқындаудың ерекшелігі болып табылады. Сондықтан айыпталушының заңға негізделген және заңда белгіленген тәртіппен берілген өтінішін қылмыстық істі жүргізуші органның қабылдамау жағдайларын Негізгі Заңның 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасында көзделген соттылық туралы ережелерді бұзу деп таныған жөн. Ал мұндай өтініш заң талаптарын бұза отырып берілген жағдайда, оның қабылданбауы жоғарыда көрсетілген конституциялық норманы бұзу деп таныла алмайды.

2. Конституцияның 62-бабының 2 және 8-тармақтарында
пайдаланылатын, заңның "күшіне енеді" және "күшіне енгізу" деген
құқықтық категорияларының арақатынасы Конституциялық Кеңестің
"Астана қаласы Сарыарқа аудандық соты төрағасының "Нормативтік құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 36-бабын конституциялық емес деп тану туралы ұсынысы жөнінде" 1999 жылғы 29 қазандағы N 20/2 қаулысында айқындалған.
Азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты заңдарды немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерді ресми түрде жариялау оларды қолданудың міндетті шарты болып табылады (Конституцияның 4-бабының 4-тармағы). Адамның және азаматтың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты заңдарды немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолданудың басқа қандай да болсын шарттары Конституцияда көзделмеген.

3. Қазақстан Республикасының Президенті қол қойған, демек,
2006 жылғы 16 қаңтарда күшіне енген "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне алқабилердің қатысуымен қылмыстық сот ісін жүргізуді енгізу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заңда оны 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізу көзделген. Бұл, 2006 жылғы 16 қаңтарда жоғарыда көрсетілген заңның заң ретінде ресімделуі аяқталғанын, осы сәттен бастап оның заңдық күшке және қолданысқа енгізілу мүмкіншілігіне ие болғанын білдіреді. 2007 жылғы 1 қаңтар, осы күн келгенге дейін құқық субъектілерінің бәрі үшін міндетті заңның жұмыс істей бастауы, яғни оның қолданылуы үшін қажетті негізгі материалдық-техникалық, ұйымдастырушылық және өзге де шарттар жасалуға тиіс болатын сәтті білдіреді. Алайда заң қолданысқа енгізілгеннен кейін процеске қатысушылар ие болатын құқықтардың іске асырылуын қамтамасыз етуге бағытталған процессуалдық іс-әрекеттер орындауды және процессуалдық шешімдер қабылдауды, егер заңда немесе оны қолданысқа енгізу туралы актіде осы процессуалдық іс-әрекеттер орындауды (осы процессуалдық шешімдер қабылдауды) регламенттейтін нормаларды қолданысқа енгізудің ерекше тәртібі көзделмеген болса, онда оларды мұндай шарттарға жатқызуға болмайды.

4. Айыпталушының (сотталушының) өз ісін соттың алқабилердің
қатысуымен қарауына құқығы қылмыстық сот ісін жүргізуде адамның және
азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау аясына жатады. Адамның
процессуалдық құқықтарын белгілейтін немесе кеңейтетін заңға кері күш беру мәселелерін Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 5) тармақшасы реттемейді.

5. Негізгі Заңның 4-бабының екінші тармағына сәйкес "Конституцияның ең жоғары заңдық күші бар және Қазақстан
Республикасының бүкіл аумағында ол тікелей қолданылады". Сонымен
бірге, егер конституциялық норманың өзінде оның заңда немесе өзге де
нормативтік құқықтық қаулыда көзделген (белгіленген) жағдайларда және (немесе) сол тәртіппен іске асырылатындығы туралы ескертпе бар болса, онда Конституция нормасының тікелей қолданылуы іске асырылған кезде тиісті заңның немесе өзге де нормативтік құқықтық актінің ережелері ескерілгені жөн.

6. Конституцияның 13-бабы 2-тармағының, 75-бабы 2-тармағының, 76-бабы 2-тармағының және 77-бабы 3-тармағы 3) тармақшасының нормалары жиынтығынан келіп туындайтыны, айыпталушының (сотталушының) өз ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өтініш мәлімдеуге құқығы, өзіне алдын ала тергеудің аяқталғаны туралы хабарланған және істің барлық материалдары танысу үшін ұсынылған кезде ғана емес, іс сотқа келіп түскен сәттен, басты сот талқылауы тағайындалғанға дейін, қылмыстық іс бойынша сотта іс жүргізу кезінде де заң арқылы берілуі мүмкін. Осыған байланысты, қылмыстық процеске қатысушылардың құқықтары қорғалуына қосымша кепілдіктерді қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ алқабилер қатысатын соттың әлеуетін толығырақ жүзеге асыру мақсатында, Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасының Үкіметіне Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне алқабилердің қатысуымен сот ісін жүргізу мәселелері бойынша тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізуге бастама жасау туралы мәселені қарауды ұсынады.

7. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшіне енеді, шағымдануға жатпайды, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабының
4-тармағында көзделген ретті ескере отырып, түпкілікті болып табылады.

8. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс
тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасы
Конституциялық Кеңесінің
Төрағасы