ИПС "Әділет"

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя К.А. Мами, членов Совета А.К. Даулбаева, В.А. Малиновского, И.Д. Меркеля, Р.Ж. Мукашева, А.А. Темербекова и У. Шапак с участием:

представителя Правительства Республики Казахстан – вице-Министра юстиции Республики Казахстан Н.В. Пан,

представителя Сената Парламента Республики Казахстан – Председателя Комитета по конституционному законодательству, судебной системе и правоохранительным органам Г.В. Кима,

представителя Мажилиса Парламента Республики Казахстан – депутата Мажилиса Парламента Республики Казахстан А.Н. Жаилгановой,

представителя Генеральной прокуратуры Республики Казахстан – заместителя Генерального Прокурора Республики Казахстан А.И. Лукина,

представителя Комитета национальной безопасности Республики Казахстан – заместителя Председателя Комитета национальной безопасности Республики Казахстан М.С. Осипова,

представителя Министерства обороны Республики Казахстан – заместителя Министра обороны Республики Казахстан Т.С. Мухтарова,

представителя Министерства внутренних дел Республики Казахстан – заместителя Министра внутренних дел Республики Казахстан Р.Т. Жакупова,

заведующего Государственно-правовым отделом Администрации Президента Республики Казахстан Д.В. Вагапова

рассмотрел в открытом заседании обращение Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева о проверке на соответствие Конституции Республики Казахстан Закона Республики Казахстан "О Совете Безопасности Республики Казахстан" и Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам деятельности Совета Безопасности Республики Казахстан".

Заслушав сообщение докладчика – члена Конституционного Совета Республики Казахстан В.А. Малиновского, выступления участников заседания, ознакомившись с заключениями экспертов: профессора Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева Е.М. Абайдельдинова и доктора юридических наук, профессора М.А. Сарсембаева, изучив другие материалы конституционного производства, проанализировав законодательство и практику отдельных зарубежных стран, Конституционный Совет Республики Казахстан

установил:

Закон Республики Казахстан "О Совете Безопасности Республики Казахстан" и Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам деятельности Совета Безопасности Республики Казахстан" приняты Парламентом Республики Казахстан 31 мая 2018 года и представлены на подпись Главе государства 4 июня 2018 года.

В соответствии с подпунктом 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Президент Республики Казахстан направил в Конституционный Совет обращение о рассмотрении названных законов на предмет их соответствия Конституции Республики.

При проверке конституционности указанных законов Конституционный Совет исходит из следующего.

1. Закон Республики Казахстан "О Совете Безопасности Республики Казахстан" (далее – Закон о Совете Безопасности) является мерой по реализации норм Конституции и логическим продолжением проведенной конституционной реформы, осуществленной посредством Закона Республики Казахстан от 10 марта 2017 года "О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан".

Поправки в Конституцию наполняют новым содержанием конституционные ценности и основополагающие принципы деятельности Республики. Перераспределение полномочий между ветвями власти, по мнению Конституционного Совета, не затрагивает основы президентской формы правления, в том числе статус Президента Республики, его решающую роль в обеспечении внешней политики, обороноспособности, национальной безопасности, законности и правопорядка в стране (нормативное постановление Конституционного Совета от 9 марта 2017 года № 1).

Более того, в современных условиях усиления глобальных вызовов и международной нестабильности деятельность высшего должностного лица Республики по обеспечению общественного согласия и политической стабильности, профилактике и преодолению угроз безопасности резко возрастает, что обусловливает необходимость обновления ее организационно-правовых гарантий. В нормативном постановлении от 23 августа 2005 года № 6 Конституционный Совет отметил, что Конституция наделяет законодателя возможностью адекватного правового реагирования на возникающие вызовы особо охраняемым интересам и ценностям государства и общества.

Ранее правовой статус Совета Безопасности Республики определялся в качестве консультативно-совещательного органа при Президенте Республики Казахстан (статья 33 Конституционного закона Республики Казахстан от 26 декабря 1995 года "О Президенте Республики Казахстан" была включена в главу V "Обеспечение деятельности Президента Республики Казахстан").

Законом Республики Казахстан от 6 января 2012 года "О национальной безопасности Республики Казахстан" (далее - Закон о национальной безопасности) закреплено, что "полномочия, организация и порядок деятельности Совета Безопасности определяются Президентом Республики Казахстан" (пункт 2 статьи 11).

Указом Президента Республики Казахстан от 20 марта 1999 года № 88 "О Совете Безопасности Республики Казахстан" было утверждено Положение о Совете Безопасности Республики Казахстан. С изменениями и дополнениями оно действует в настоящее время.

Отдельные положения правового статуса Совета Безопасности Республики Казахстан были уточнены конституционными законами, принятыми в 2017 году.

Конституционным законом Республики Казахстан от 22 декабря 2017 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые конституционные законы Республики Казахстан" в статью 33 Конституционного закона от 26 декабря 1995 года "О Президенте Республики Казахстан" внесены изменения и дополнения. В частности, статья 33 дополнена пунктом 4, который гласит, что "организация деятельности и полномочия Совета Безопасности Республики Казахстан определяются законом".

В Конституционный закон от 20 июля 2000 года "О Первом Президенте Республики Казахстан – Елбасы" внесено дополнение, согласно которому Первому Президенту Республики Казахстан – Елбасы в силу его исторической миссии пожизненно принадлежит право возглавлять Совет Безопасности Республики (подпункт 2) части пятой статьи 1).

Исключительной важностью для страны и существенными особенностями сферы национальной безопасности определяются повышенные требования, предъявляемые к управлению ею. Дальнейшему сохранению эффективности реализации данной функции государства служит руководящая роль Первого Президента Республики - Елбасы в качестве Основателя независимого Казахстана, обеспечившего его единство, защиту Конституции, прав и свобод человека и гражданина; внесшего благодаря своему конституционному статусу и личным качествам решающий вклад в становление и развитие суверенного Казахстана, в том числе конституционных ценностей Основного Закона и основополагающих принципов деятельности Республики (нормативное постановление Конституционного Совета от 9 марта 2017 года № 1).

Представленный на рассмотрение Конституционного Совета Закон о Совете Безопасности являет собой новый более высокий уровень правового регулирования правового статуса, компетенции и организации деятельности Совета Безопасности. Цель учреждения данного органа - сохранение внутриполитической стабильности, защита конституционного строя, государственной независимости, территориальной целостности и национальных интересов Казахстана на международной арене.

В Законе о Совете Безопасности он определен в качестве конституционного органа, образуемого Президентом Республики Казахстан, и координирующего проведение единой государственной политики в сфере обеспечения национальной безопасности и обороноспособности Республики Казахстан. Правовую основу деятельности Совета Безопасности составляют Конституция, рассматриваемый Закон, Положение о нем и иные нормативные правовые акты и международные договоры Республики Казахстан. Не урегулированные законом вопросы деятельности Совета Безопасности регулируются Положением о Совете Безопасности, утверждаемым Председателем Совета Безопасности.

Основными задачами Совета Безопасности определены планирование, рассмотрение и оценка реализации основных направлений государственной политики в области обеспечения национальной безопасности, укрепления обороноспособности страны, обеспечения законности и правопорядка.

Согласно предназначению Совета Безопасности для решения задач и достижения поставленных перед ним целей на него возлагаются функции координации деятельности государственных органов, мониторинга и оценки состояния исполнения стратегических документов государства, комплексного анализа и оценки государственных программ, законопроектов и иных государственно-значимых инициатив, прогнозирования внутренних и внешних угроз национальной безопасности и ряд других (статья 3 Закона о Совете Безопасности).

Предметом регулирования Закона о Совете Безопасности также выступают отношения организации деятельности Совета Безопасности: полномочия Председателя Совета Безопасности и его членов, формы деятельности и решения Совета Безопасности, а также правовые основы деятельности Аппарата Совета Безопасности.

В частности, за Председателем Совета Безопасности закреплены полномочия по осуществлению руководства деятельностью Совета Безопасности, даче поручений членам Совета Безопасности, определению организационно-правового статуса Аппарата Совета, утверждению Положения о нем и его структуры. Председатель Совета наделен правом издания актов, в том числе нормативного правового характера, относящихся к деятельности Совета Безопасности.

Формами деятельности Совета Безопасности установлены заседания и оперативные совещания, а также иные формы, определяемые Положением о Совете Безопасности. Предусмотрены кворум заседаний (не менее двух третей от его членов), порядок принятия решений (простым большинством голосов от общего количества присутствующих членов Совета Безопасности).

Решения Совета Безопасности вступают в силу после утверждения Председателем Совета Безопасности, при необходимости они реализуются актами Президента Республики Казахстан. Решения Совета Безопасности и его Председателя являются обязательными и подлежат исполнению государственными органами, организациями и должностными лицами Республики Казахстан.

В результате проведенного анализа Конституционный Совет считает, что положения Закона о Совете Безопасности, устанавливающие особый конституционно-правовой статус Совета Безопасности, отвечают интересам обеспечения конституционных ценностей, закрепленных нормами статей 1-9 и пункта 2 статьи 91 Конституции Республики Казахстан; повышения эффективности реализации установленных статьями 40 и 44 Основного Закона функций и полномочий Главы государства в сфере национальной безопасности. Президент Республики образует Совет Безопасности, формирует его состав, назначает на должность и освобождает от должности Секретаря Совета Безопасности, при необходимости издает акты для реализации решений Совета Безопасности (пункты 1 и 3 статьи 1, пункт 5 статьи 6, пункт 2 статьи 7).

Функции и полномочия Совета Безопасности и его Председателя направлены на координацию деятельности государственных органов, учреждений и должностных лиц, а принимаемые решения обязательны к исполнению институтами государственной власти, организациями и государственными служащими.

Деятельность Совета Безопасности выступает действенной гарантией суверенитета страны, режима законности, а также укрепления принципов демократического, светского, правового и социального государства, высшими ценностями которого являются человек, его жизнь, права и свободы. При этом рассматриваемый Закон не регулирует правовой статус человека, не ограничивает права граждан и не вводит дополнительные обязанности.

Предмет функционирования Совета Безопасности имеет конкретную направленность, очерченную Законом о Совете Безопасности, иными нормативными правовыми актами Республики, включая Закон о национальной безопасности, и международными договорами Казахстана. Решения Председателя Совета Безопасности входят в систему действующего права и отвечают требованиям, установленным Законом Республики Казахстан от 6 апреля 2016 года "О правовых актах" (далее – Закон о правовых актах).

Конституционно-правовой статус Совета Безопасности характеризует его особое положение и согласуется с подпунктом 20) статьи 44 Конституции Республики Казахстан.

Основываясь на системном анализе Закона Республики Казахстан от 10 марта 2017 года "О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан", Конституционный Совет пришел к выводу о том, что "в своей совокупности поправки не только определяют содержание измененных норм, но и в ряде случаев обновляют правовой смысл положений и норм Конституции, не подвергшихся корректировке. Это обстоятельство дает основание для выделения общих закономерностей и трендов конституционных преобразований и ориентиров в официальном толковании конституционных норм" (нормативное постановление Конституционного Совета от 17 апреля 2017 года № 2, Послание Конституционного Совета от 9 июня 2017 года "О состоянии конституционной законности в Республике Казахстан").

2. Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам деятельности Совета Безопасности Республики Казахстан" взаимосвязан с основным Законом и детализирует его положения в предметно связанных между собой законодательных актах.

Предусмотренными в сопутствующем законе поправками гармонизированы Закон о Совете Безопасности, соответствующие положения Бюджетного кодекса Республики Казахстан, законы о национальной безопасности и о правовых актах.

Нормативные правовые акты Председателя Совета Безопасности отнесены к основным видам нормативных правовых актов и находятся вне иерархии, установленной статьей 10 Закона о правовых актах.

Конституционный Совет полагает, что данные положения сопутствующего Закона логично вытекают из закладываемого Законом о Совете Безопасности нового правового регулирования и приняты в рамках конституционных норм, регламентирующих вопросы правового статуса Совета Безопасности, действующего права, порядка разработки и введения в действие нормативных правовых актов (статья 4, подпункт 20) статьи 44, пункт 8 статьи 62 Основного Закона).

Таким образом, Конституционный Совет считает, что Закон Республики Казахстан "О Совете Безопасности Республики Казахстан" и Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам деятельности Совета Безопасности Республики Казахстан" не противоречат Конституции Республики Казахстан. Они определяют основные начала статуса и деятельности Совета Безопасности, которые будут развиты и конкретизированы в Положении и иных актах правоприменения и практической деятельности Совета Безопасности.

Проекты рассматриваемых законов были внесены в Мажилис Парламента согласно пункту 1 статьи 61 Конституции в порядке законодательной инициативы Правительства и приняты Парламентом с соблюдением установленных конституционных процедур (пункты 3 и 4 статьи 61, пункты 1, 5 и 7 статьи 62 Основного Закона).

На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 2 статьи 17, статьями 31-33, 37, пунктом 1 статьи 38 и подпунктом 2) пункта 1 статьи 41 Конституционного закона Республики Казахстан от 29 декабря 1995 года "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан

постановляет:

1. Признать законы Республики Казахстан "О Совете Безопасности Республики Казахстан" и "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам деятельности Совета Безопасности Республики Казахстан", принятые Парламентом Республики Казахстан 31 мая 2018 года и представленные на подпись Президенту Республики Казахстан 4 июня 2018 года, соответствующими Конституции Республики Казахстан.

2. Согласно пункту 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан нормативное постановление вступает в силу со дня его принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным.

3. Опубликовать настоящее нормативное постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

Председатель Конституционного Совета
Республики Казахстан

К.А. Мами

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі, Төраға Қ.Ә. Мәми, Кеңес мүшелері А.Қ. Дауылбаев, В.А. Малиновский, И.Д. Меркель, Р.Ж. Мұқашев, Ә.А. Темірбеков және У. Шапак қатысқан құрамда, мыналардың:

Қазақстан Республикасы Үкіметінің өкілі – Қазақстан Республикасының Әділет вице-министрі Н.В. Панның,

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының өкілі –Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитетінің төрағасы Г.В. Кимнің,

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің өкілі – Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты А.Н. Жаилғанованың,

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілі – Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасары А.И. Лукиннің,

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің өкілі – Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының орынбасары М.С. Өсіповтің,

Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің өкілі – Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің орынбасары Т.С. Мұхтаровтың,

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің өкілі – Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің орынбасары Р.Т. Жақыповтың,

Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Мемлекеттік құқық бөлімінің меңгерушісі Д.В. Вагаповтың қатысуымен өзінің ашық отырысында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың "Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңын және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігіне тексеру туралы өтінішін қарады.

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің мүшесі В.А. Малиновскийдің баяндамасын, отырысқа қатысушылардың сөйлеген сөздерін тыңдап, сарапшылар: Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры Е.М. Абайдельдиновтің және заң ғылымдарының докторы, профессор М.А. Сәрсембаевтың қорытындыларымен танысып, конституциялық іс жүргізудің басқа да материалдарын зерделеп, жекелеген шет елдердің заңнамасы мен практикасын талдап, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі анықтады:

"Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасы Заңын және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңын Қазақстан Республикасының Парламенті 2018 жылғы 31 мамырда қабылдап, Мемлекет басшысының қол қоюына 2018 жылғы 4 маусымда ұсынған.

Қазақстан Республикасының Президенті Конституцияның 72-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес Конституциялық Кеңеске аталған заңдарды Республика Конституциясына сәйкестігі тұрғысынан қарау туралы өтініш жолдады.

Аталған заңдардың конституциялылығын тексерген кезде Конституциялық Кеңес мынаны негізге алды.

1. "Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрі – Қауіпсіздік Кеңесі туралы Заң) Конституция нормаларын іске асыру бойынша шара және "Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2017 жылғы 10 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңы арқылы жүргізілген конституциялық реформаның қисынды жалғасы болып табылады.

Конституцияға енгізілген түзетулер конституциялық құндылықтар мен Республика қызметінің түбегейлі принциптерін жаңа мазмұнмен толықтыра түсті. Билік тармақтары арасындағы өкілеттіктерді қайта бөлу, Конституциялық Кеңестің пікірінше, президенттік басқару нысанының негіздеріне, соның ішінде Республика Президентінің мәртебесіне, оның сыртқы саясатты, қорғаныс қабілетін, ұлттық қауіпсіздікті, елдегі заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз етудегі шешуші рөліне нұқсан келтірмейді (Конституциялық Кеңестің 2017 жылғы 9 наурыздағы № 1 нормативтік қаулысы).

Сонымен бірге, жаһандық сын-қатерлер мен халықаралық тұрақсыздықтың күшеюінің қазіргі заманғы жағдайында Республиканың ең жоғары лауазымды тұлғасының қоғамдық келісімді және саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету, қауіпсіздік қатерлерінің алдын алу мен оларды еңсеру бойынша қызметі күрт артады, бұл оның ұйымдық-құқықтық кепілдіктерін жаңарту қажеттігін туғызады. Конституциялық Кеңес 2005 жылғы 23 тамыздағы № 6 нормативтік қаулысында Конституция заң шығарушыға мемлекет пен қоғамның айрықша қорғалатын мүдделерi мен құндылықтарына төнетiн қауiп-қатерге бара-бap құқықтық шаралар айқындау мүмкіншілігін береді, деп атап өтті.

Бұрын Республика Қауіпсіздік Кеңесінің құқықтық мәртебесі Қазақстан Республикасының Президентi жанындағы консультативтiк-кеңесшi орган ретінде белгіленген болатын ("Қазақстан Республикасының Президентi туралы" 1995 жылғы 26 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Конституциялық заңының 33-бабы "Қазақстан Республикасы Президентiнiң қызметiн қамтамасыз ету" деген V тарауына қосылған еді).

"Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы" 2012 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңында (бұдан әрі – Ұлттық қауіпсіздік туралы Заң) "Қауіпсіздік Кеңесінің өкілеттіктерін, қызметінің ұйымдастырылуы мен тәртібін Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды" деп бекітілген (11-баптың 2-тармағы).

"Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 жылғы 20 наурыздағы № 88 Жарлығымен Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі туралы ереже бекітілді. Ол қазіргі уақытқа дейін өзгерістермен және толықтырулармен қолданылып келеді.

Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің құқықтық мәртебесінің жекелеген ережелері 2017 жылы қабылданған конституциялық заңдарда нақтыланған болатын.

"Қазақстан Республикасының кейбір конституциялық заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2017 жылғы 22 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Конституциялық заңымен "Қазақстан Республикасының Президентi туралы" 1995 жылғы 26 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Конституциялық заңының 33-бабына өзгерістер мен толықтырулар енгізілген. Жекелеп алғанда, 33-бап 4-тармақпен толықтырылды, онда "Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің қызметін ұйымдастыру және оның өкілеттіктері заңда айқындалады" деп көрсетілген.

"Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы туралы" 2000 жылғы 20 шілдедегі Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына толықтыру енгізілді, оған сәйкес Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентіне – Елбасына оның тарихи миссиясына байланысты өмір бойы Республиканың Қауіпсіздік Кеңесін басқару құқығы тиесілі (1-баптың бесінші бөлігінің 2) тармақшасы).

Ұлттық қауіпсіздік саласының ел үшін ерекше маңыздылығы мен елеулі ерекшеліктері оны басқаруға қойылатын жоғары талаптарды айқындайды. Мемлекеттің осы функциясын тиімді іске асыруды одан әрі сақтауға Қазақстанның бірлігін, Конституцияның, адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының қорғалуын қамтамасыз еткен, өзінің конституциялық мәртебесі мен жеке қасиеттері арқасында егемен Қазақстанның, оның ішінде Негізгі Заңның конституциялық құндылықтары мен Республика қызметінің түбегейлі принциптерінің, қалыптасуы мен дамуына шешуші үлес қосқан тәуелсіз Қазақстанның Негізін салушы ретінде Республиканың Тұңғыш Президенті – Елбасының басшылық рөлі қызмет етеді (Конституциялық Кеңестің 2017 жылғы 9 наурыздағы № 1 нормативтік қаулысы).

Конституциялық Кеңестің қарауына ұсынылған Қауіпсіздік Кеңесі туралы Заң Қауіпсіздік Кеңесінің құқықтық мәртебесін, құзыреті мен қызметін ұйымдастыруды құқықтық реттеудің жаңа неғұрлым жоғары деңгейін білдіреді. Осы органды құрудың мақсаты – ішкі саяси тұрақтылықты сақтау, конституциялық құрылысты, мемлекеттік тәуелсіздікті, аумақтық тұтастықты және халықаралық аренада Қазақстанның ұлттық мүдделерін қорғау.

Қауіпсіздік Кеңесі туралы Заңда ол Қазақстан Республикасының Президенті құратын және Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласында бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізуді үйлестіретін конституциялық орган ретінде айқындалған. Қауіпсіздік Кеңесі қызметінің құқықтық негізін Конституция, қаралып отырған Заң, ол туралы Ереже және өзге де нормативтік құқықтық актілер мен Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары құрайды. Қауіпсіздік Кеңесі қызметінің заңмен реттелмеген мәселелері Қауіпсіздік Кеңесінің төрағасы бекітетін Қауіпсіздік Кеңесі туралы ережеде реттеледі.

Қауіпсіздік Кеңесінің басты міндеттері елдің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, қорғаныс қабілетін нығайту, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын жоспарлау, қарау және олардың іске асырылуын бағалау болып табылады.

Қауіпсіздік Кеңесінің тағайынына сәйкес міндеттерді шешу және қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін оған мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру, мемлекеттің стратегиялық құжаттарының орындалу жай-күйін мониторингтеу және бағалау, мемлекеттік бағдарламаларды, заң жобаларын және өзге де мемлекеттік-мәні бар бастамаларды кешенді талдау және бағалау, ұлттық қауіпсіздіктің ішкі және сыртқы қатерлерін болжау және бірқатар басқа да функциялар жүктеледі (Қауіпсіздік Кеңесі туралы Заңның 3-бабы).

Қауіпсіздік Кеңесі туралы Заңның реттеу нысанасына Қауіпсіздік Кеңесінің қызметін ұйымдастыру қатынастары да жатады: Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасы мен мүшелерінің өкілеттіктері, Қауіпсіздік Кеңесі қызметінің нысандары және шешімдері, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесі Аппараты қызметінің құқықтық негіздері.

Жекелеп алғанда, Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының Қауіпсіздік Кеңесінің қызметіне басшылықты жүзеге асыру, Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелеріне тапсырмалар беру, Кеңес Аппаратының ұйымдық-құқықтық мәртебесін айқындау, ол туралы Ережені және оның құрылымын белгілеу бойынша өкілеттіктері бекітілді. Кеңес Төрағасына Қауіпсіздік Кеңесінің қызметіне қатысты актілер, оның ішінде нормативтік-құқықтық сипаттағы актілер, шығаруға құқық берілген.

Қауіпсіздік Кеңесі қызметінің нысандары болып отырыстар мен жедел кеңестер, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесі туралы ережеде айқындалатын өзге де нысандар анықталған. Отырыс кворумы (оның мүшелерінің кемінде үштен екісі болған кезде), шешім қабылдау тәртібі (қатысып отырған Қауіпсіздік Кеңесі мүшелерінің жалпы санының қарапайым көпшілік даусымен) көзделген.

Қауіпсіздік Кеңесінің шешімдері Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы бекіткеннен кейін күшіне енеді, қажет болған кезде олар Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен іске асырылады. Қауiпсiздiк Кеңесi мен оның Төрағасының шешiмдері мiндеттi болып табылады және Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының, ұйымдары мен лауазымды адамдарының мүлтіксіз орындауына жатады.

Жүргізілген талдаудың нәтижесінде Конституциялық Кеңес Қауіпсіздік Кеңесі туралы Заңның Қауіпсіздік Кеңесінің айрықша конституциялық-құқықтық мәртебесін белгілейтін ережелері Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-9-баптарында және 91-бабы 2-тармағының нормаларында бекітілген конституциялық құндылықтарды қамтамасыз ету; Негізгі Заңның 40 және 44-баптарында белгіленген Мемлекет басшысының ұлттық қауіпсіздік саласындағы функциялары мен өкілеттіктерін іске асыру тиімділігін арттыру мүдделеріне жауап береді, деп пайымдайды. Республика Президенті Қауіпсіздік Кеңесін құрады, оның құрамын қалыптастырады, Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысын лауазымға тағайындайды және оны лауазымынан босатады, қажет болған кезде Қауіпсіздік Кеңесінің алқалы шешімдерін іске асыру үшін актілер шығарады (1-баптың 1 және 3-тармақтары, 6-баптың 5-тармағы, 7-баптың 2-тармағы).

Қауіпсіздік Кеңесінің және оның Төрағасының функциялары мен өкілеттіктері мемлекеттік органдардың, мекемелердің және лауазымды адамдардың қызметін үйлестіруге бағытталған, ал олар қабылдайтын шешімдер мемлекеттік билік институттарының, ұйымдардың және мемлекеттік қызметшілердің орындауы үшін міндетті.

Қауіпсіздік Кеңесінің қызметі еліміздің егемендігінің, заңдылық режимінің, сондай-ақ ең қымбат қазынасы адам және оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылатын демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет принциптерін күшейтудің пәрменді кепілі. Бұл ретте, қаралып отырған Заң адамның құқықтық мәртебесін реттемейді, азаматтардың құқықтарын шектемейді және қосымша міндеттерді жүктемейді.

Қауіпсіздік Кеңесінің жұмыс жасау нысанасы Қауіпсіздік Кеңесі туралы Заңда, Ұлттық қауіпсіздік туралы Заңды қоса алғандағы Республиканың өзге де нормативтік құқықтық актілерінде және Қазақстанның халықаралық шарттарында анықталған нақты бағытқа ие. Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының шешімдері қолданыстағы құқық жүйесіне кіреді және "Құқықтық актілер туралы" 2016 жылғы 6 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңында (бұдан әрі – Құқықтық актілер туралы Заң) белгіленген талаптарға сай келеді.

Қауіпсіздік Кеңесінің конституциялық-құқықтық мәртебесі оның айрықша жағдайын сипаттайды және Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 20) тармақшасымен үйлеседі.

"Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2017 жылғы 10 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңына жасалған жүйелі талдауға негізделе отырып, Конституциялық Кеңес "түзетулер өз жиынтығында өзгертілген нормалардың мазмұнын айқындап қана қоймай, бірқатар жағдайларда Конституцияның түзетуге ұшырамаған ережелері мен нормаларының құқықтық мағынасын жаңартады. Бұл жағдай конституциялық қайта өзгертулердің жалпы заңдылықтары мен трендтерін және конституциялық нормаларды ресми түсіндірудің бағыт-бағдарларын бөліп көрсетуге негіз болады" деген тұжырымға келді (Конституциялық Кеңестің 2017 жылғы 17 сәуірдегі № 2 нормативтік қаулысы, Конституциялық Кеңестің "Қазақстан Республикасындағы конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы" 2017 жылғы 9 маусымдағы жолдауы).

2. "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы негізгі Заңмен өзара байланысты және оның ережелерін бір-бірімен нысаналық байланыстағы заңнамалық актілерде нақтылайды.

Ілеспе Заңда көзделген түзетулерде Қауіпсіздік Кеңесі туралы Заң, Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің тиісті ережелері, ұлттық қауіпсіздік және құқықтық актілер туралы заңдар үйлестірілген.

Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының нормативтік құқықтық актілері нормативтік құқықтық актілердің негізгі түрлеріне жатқызылған және Құқықтық актілер туралы Заңның 10-бабында белгіленген нормативтік құқықтық актілер сатысынан тыс тұрады.

Конституциялық Кеңес ілеспе Заңның осы ережелері Қауіпсіздік Кеңесі туралы Заңмен қаланған жаңа құқықтық реттеуден қисынды түрде туындайды және Қауіпсіздік Кеңесінің құқықтық мәртебесі, қолданыстағы құқық, нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу және қолданысқа енгізу тәртібі мәселелерін реттейтін конституциялық нормалар шеңберінде қабылданған, деп санайды (Негізгі Заңның 4-бабы, 44-бабының 20) тармақшасы, 62-бабының 8-тармағы).

Осылайша, Конституциялық Кеңес "Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңы және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы Қазақстан Республикасының Конституциясына қайшы келмейді, деп есептейді. Олар Ережеде және Қауіпсіздік Кеңесінің практикалық қызметінде және құқық қолданудың өзге де актілерінде дамытылып, нақтыланатын Қауіпсіздік Кеңесінің мәртебесі мен қызметінің негізгі бастамаларын бекітеді.

Қарастырылып отырған заңдардың жобалары Конституцияның 61-бабының 1-тармағына сәйкес Үкіметтің заң шығару бастамасы тәртібінде Парламент Мәжілісіне енгізілді және Парламент оларды белгіленген конституциялық рәсімдерді сақтай отырып қабылдады (Негізгі Заңның 61-бабының 3 және 4-тармақтары, 62-бабының 1, 5 және 7-тармақтары).

Баяндалғанның негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" 1995 жылғы 29 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 17-бабы 2-тармағының 1) тармақшасын, 31-33, 37-баптарын, 38-бабының 1-тармағын және 41-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасының Парламенті 2018 жылғы 31 мамырда қабылдаған және 2018 жылғы 4 маусымда Қазақстан Республикасы Президентінің қол қоюына ұсынылған "Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес деп танылсын.

2. Қазақстан Республикасы Конституциясы 74-бабының 3-тармағына сәйкес нормативтік қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшіне енеді, шағымдануға жатпайды, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті және түпкілікті болып табылады.

3. Осы нормативтік қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасы
Конституциялық Кеңесінің Төрағасы

Қ.Ә. Мәми