Об официальном толковании пункта 2 статьи 15 Конституции Республики Казахстан

Нормативное постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 15 декабря 2020 года № 4.

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя К.А. Мами, членов Совета А.К. Даулбаева, В. А. Малиновского, И.Д. Меркеля, Р. Ж. Мукашева, А. А. Темербекова и У. Шапак,

рассмотрел в открытом заседании обращение Президента Республики Казахстан К.К. Токаева о даче официального толкования пункта 2 статьи 15 Конституции Республики Казахстан.

Заслушав сообщение докладчика – члена Конституционного Совета Республики Казахстан А.К. Даулбаева, изучив материалы конституционного производства, заключения государственных органов, заключение эксперта – доктора юридических наук, профессора К. Ж. Балтабаева, проанализировав международный опыт, законодательство и практику отдельных зарубежных стран, Конституционный Совет Республики Казахстан

установил:

Президент Республики Казахстан направил обращение в Конституционный Совет Республики Казахстан о даче официального толкования пункта 2 статьи 15 Конституции Республики Казахстан. В обращении поставлены следующие вопросы:

"Обязывают ли конституционные положения пункта 2 статьи 15 Конституции Республики устанавливать в уголовном законе смертную казнь за все предусмотренные в них преступные деяния?

Возможна ли с позиции конституционных требований к кругу преступлений, за которые может применяться исключительная мера наказания, ратификация Второго Факультативного протокола к Международному пакту о гражданских и политических правах, направленного на отмену смертной казни, с допускаемой им оговоркой?".

При толковании рассматриваемой нормы Основного Закона применительно к предмету обращения Конституционный Совет исходит из следующего.

1. Конституция Республики Казахстан и международные акты признают право на жизнь в качестве основной ценности демократического общества, определяют его главенствующий статус и устанавливают обязательства государства по гарантированию данного права для всех людей без каких бы то ни было различий (Всеобщая декларация прав человека, Международный пакт о гражданских и политических правах, Конвенция о правах ребенка и другие).

Согласно пункту 1 статьи 1 Конституции Республики человек, его жизнь, права и свободы являются высшими ценностями государства.

Пункт 2 статьи 15 Основного Закона предусматривает, что никто не вправе произвольно лишать человека жизни.

Конституционный Совет в нормативном постановлении от 30 января 2003 года № 10 разъяснил, что при толковании пункта 2 статьи 15 Конституции следует исходить из смысла и контекста этой нормы в структуре Конституции, расположенной в Разделе II "Человек и гражданин".

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 16.11.2022 № 1.
2. Исключен нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 16.11.2022 № 1.

На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 3 статьи 17, статьями 31-33, 37 и подпунктом 2) пункта 1 статьи 41 Конституционного закона Республики Казахстан от 29 декабря 1995 года "О Конституционном Совете Республики Казахстан", пунктами 4-1 и 13 Регламента Конституционного Совета Республики Казахстан, применительно к предмету обращения, Конституционный Совет Республики Казахстан

постановляет:

1. Исключен нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 16.11.2022 № 1.
2. Исключен нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 16.11.2022 № 1.

3. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан нормативное постановление вступает в силу со дня его принятия, является общеобязательным на всей территории Республики, окончательным и обжалованию не подлежит.

4. Опубликовать настоящее нормативное постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

Конституционный Совет Республики Казахстан

Қазақстан Республикасы Конституциясының 15-бабының 2-тармағын ресми түсіндіру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № 4 нормативтік қаулысы.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi, құрамында Төраға Қ.Ә. Мәми, Кеңес мүшелері А.Қ. Дауылбаев, В.А. Малиновский, И.Д. Меркель, Р.Ж. Мұқашев, Ә.А. Темірбеков және У. Шапак қатысқан

өзінің ашық отырысында Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К.Тоқаевтың Қазақстан Республикасы Конституциясының 15-бабының 2-тармағын ресми түсіндіру туралы өтінішін қарады.

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің мүшесі А.Қ. Дауылбаевтың баяндамасын тыңдап, конституциялық іс жүргізудің материалдарын, мемлекеттік органдардың қорытындыларын, халықаралық тәжірибені, жекелеген шет елдердің заңнамасы мен практикасын талдап, сарапшы – заң ғылымдарының докторы, профессор Қ.Ж. Балтабаевтың қорытындысын зерделеп, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі төмендегіні

анықтады:

Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне Қазақстан Республикасы Конституциясының 15-бабының 2-тармағына ресми түсіндірме беру туралы өтініш жолдады. Өтініште мынадай сұрақтар қойылған:

"Республика Конституциясының 15-бабы 2-тармағының конституциялық ережелері оларда көзделген барлық қылмыстық іс-әрекеттер үшін қылмыстық заңда өлім жазасын белгілеуге міндеттей ме?

Ең ауыр жаза қолданылуы мүмкін қылмыстар шеңберіне қатысты конституциялық талаптар тұрғысынан алғанда Өлім жазасының күшін жоюға бағытталған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіге екінші Факультативтік хаттаманы онда жол берілген ескертпемен ратификациялау мүмкін бе?".

Негізгі Заңның қаралып отырған нормасын өтініш нысанасына қатысты түсіндірген кезде Конституциялық Кеңес мынаны негізге алады.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясында және халықаралық актілерде өмір сүру құқығы демократиялық қоғамның негізгі құндылығы ретінде танылады, оның үстем мәртебесі айқындалады және мемлекеттің қандай да бір айырмашылықтарсыз барлық адамдар үшін осы құқыққа кепілдік беру жөніндегі міндеттемелері белгіленеді (Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы, Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт, Бала құқықтары туралы конвенция және басқалар).

Республика Конституциясының 1-бабының 1-тармағына сәйкес адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары мемлекеттің ең қымбат қазынасы болып табылады.

Негізгі Заңның 15-бабының 2-тармағында көзделгендей, ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ.

Конституциялық Кеңес 2003 жылғы 30 қаңтардағы № 10 нормативтік қаулысында айтып кеткендей, Конституцияның 15-бабы 2-тармағын түсіндірген кезде Конституцияның құрылымының "Адам және азамат" деген II Бөлімінде орналасқан осы норманың мағынасын және мәнмәтінін негізге алған жөн.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Конституциялық Кеңесінің 16.11.2022 № 1 нормативтік қаулысымен.
2. Алып тасталды – ҚР Конституциялық Кеңесінің 16.11.2022 № 1 нормативтік қаулысымен.

Баяндалғанның негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" 1995 жылғы 29 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын, 31-33, 37-баптарын және 41-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі Регламентінің 4-1 және 13-тармақтарын басшылыққа алып, өтініш нысанасына қатысты Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі

қаулы етеді:

1. Алып тасталды – ҚР Конституциялық Кеңесінің 16.11.2022 № 1 нормативтік қаулысымен.
2. Алып тасталды – ҚР Конституциялық Кеңесінің 16.11.2022 № 1 нормативтік қаулысымен.

3. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес нормативтік қаулы қабылданған күнінен бастап күшіне енеді, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және шағымдануға жатпайды.

4. Осы нормативтік қаулы республикалық ресми баспасөз басылымдарда қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі