О рассмотрении на соответствие Конституции Республики Казахстан пункта 6 статьи 37 Кодекса Республики Казахстан от 26 декабря 2011 года "О браке (супружестве) и семье"

Нормативное постановление Конституционного Суда Республики Казахстан от 4 декабря 2024 года № 55-НП

      Конституционный Суд Республики Казахстан в составе Председателя Азимовой Э.А., судей Ескендирова А.К., Жакипбаева К.Т., Жатканбаевой А.Е., Мусина К.С., Нурмуханова Б.М., Онгарбаева Е.А., Подопригоры Р.А., Сарсембаева Е.Ж. и Ударцева С.Ф., с участием представителей:

      субъекта обращения Ващенко А.А. – юридического консультанта Кокшенева Е.Б.,

      Министерства юстиции Республики Казахстан – вице-министра Мерсалимовой Л.К.,

      Генеральной прокуратуры Республики Казахстан – советника Генерального Прокурора Адамова Т.Б.,

      Аппарата Мажилиса Парламента Республики Казахстан – заведующего сектором Отдела законодательства Жумагаликызы Г.,

      Аппарата Сената Парламента Республики Казахстан – заместителя заведующего Отделом законодательства Сартаевой Н.А.,

      Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан – главного научного сотрудника Турецкого Н.Н.,

      Института парламентаризма – исполнительного директора Канатова А.К.,

      эксперта – кандидата юридических наук Омаровой А.Б.,

      рассмотрел в открытом заседании обращение о проверке на соответствие Конституции Республики Казахстан пункта 6 статьи 37 Кодекса Республики Казахстан от 26 декабря 2011 года "О браке (супружестве) и семье" (далее – Кодекс).

      Заслушав докладчика – судью Конституционного Суда Республики Казахстан Жатканбаеву А.Е. и участников заседания, изучив материалы конституционного производства, проанализировав нормы действующего права Республики Казахстан и отдельных зарубежных стран, Конституционный Суд Республики Казахстан

      установил:

      В Конституционный Суд Республики Казахстан (далее – Конституционный Суд) поступило обращение о рассмотрении на соответствие пункту 1 статьи 6, пунктам 1 и 2 статьи 14, пунктам 2 и 3 статьи 26 Конституции Республики Казахстан (далее – Конституция) пункта 6 статьи 37 Кодекса, согласно которому к требованиям супругов о разделе общего имущества супругов, брак (супружество) которых расторгнут, применяется трехлетний срок исковой давности с момента расторжения брака (супружества).

      Из материалов дела следует, что в период брака супругами было приобретено недвижимое имущество. Расторжение брака состоялось в 2019 году, тогда как иск о выделе доли в общем имуществе путем взыскания с ответчика денежной суммы подан в суд в 2023 году. В удовлетворении иска судом отказано на основании нормы пункта 6 статьи 37 Кодекса, а именно в связи с истечением срока исковой давности – 3 года с момента расторжения брака (супружества).

      По мнению субъекта обращения, указанное положение Кодекса ущемляет ее право на распоряжение имуществом, приобретенным на законных основаниях в период брака (супружества).

      При проверке конституционности указанной субъектом обращения нормы Кодекса Конституционный Суд исходит из следующего.

      1. Согласно Конституции граждане Республики Казахстан могут иметь в частной собственности любое законно приобретенное имущество. Собственность, в том числе право наследования, гарантируется законом. Никто не может быть лишен своего имущества, иначе как по решению суда (пункты 1, 2 и 3 статьи 26).

      Каждый имеет право на судебную защиту своих прав и свобод (пункт 2 статьи 13 Конституции), в том числе и права собственности.

      Собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить общественному благу. Субъекты и объекты собственности, объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантии их защиты определяются законом (пункт 2 статьи 6 Конституции).

      Конституционный Суд подчеркивает, что отношения, связанные с правом собственности, не могут регламентироваться произвольно, а должны быть основаны на принципах правового государства, включая равенство всех перед законом и судом (пункт 1 статьи 14 Конституции). Право собственности, как и некоторые другие права человека, гарантируется Конституцией и нормами международного права.

      Статьями 8 и 17 Всеобщей декларации прав человека (принята резолюцией 217 А (III) Генеральной Ассамблеи Организации Объединенных Наций от 10 декабря 1948 года) закреплены право каждого человека на владение имуществом единолично, а также совместно с другими, право на эффективное восстановление в правах компетентными национальными судами в случаях нарушения его основных прав, предоставленных ему конституцией или законом.

      2. Имущество, нажитое супругами во время брака (супружества), является их совместной собственностью, если договором между ними не предусмотрено, что это имущество является долевой собственностью супругов либо принадлежит одному или в соответствующих частях каждому из супругов на праве собственности (пункт 1 статьи 223 Гражданского кодекса Республики Казахстан (Общая часть) от 27 декабря 1994 года, далее – ГК).

      Режим совместной собственности распространяется на любое нажитое во время брака (супружества) движимое и недвижимое имущество, а также признанное таковым (пункт 1 статьи 33 и статья 36 Кодекса), которое в силу статей 115, 116 и пункта 2 статьи 191 ГК может быть объектом права собственности граждан независимо от того, на чье имя из супругов оно приобретено либо кем из супругов внесены деньги. Это означает, что супруги имеют равные права по владению, пользованию и распоряжению общим имуществом, распоряжение им возможно только по их обоюдному согласию (статья 34 Кодекса).

      Раздел общего имущества супругов может быть произведен как в период брака (супружества), так и после его расторжения по требованию любого из супругов (пункт 1 статьи 37 Кодекса). Доли каждого из супругов признаются равными, если иное не предусмотрено договором между ними, за исключением случаев, когда суд вправе отступить от начала равенства долей супругов в их общем имуществе (пункты 1 и 2 статьи 38 Кодекса).

      3. Пункт 1 статьи 8 Кодекса закрепляет, что исковая давность не распространяется на требования, вытекающие из брачно-семейных (супружеско-семейных) отношений, за исключением случаев, когда срок для защиты нарушенного права установлен Кодексом. Таким случаем Кодекс признает применение трехлетнего срока исковой давности к требованиям супругов о разделе общего совместного имущества при расторжении их брака (супружества). Указанный срок начинается с момента расторжения брака (супружества) супругов.

      Исковая давность представляет собой период времени, в течение которого может быть удовлетворено исковое требование, возникшее из нарушения права лица или охраняемого законом интереса (пункт 1 статьи 177 ГК). Соответственно, применение срока исковой давности предполагается только тогда, когда между истцом и ответчиком возникает спор о праве, который стороны не смогли разрешить самостоятельно и передали его на рассмотрение суда. Отсутствие спора означает отсутствие и самой возможности применения срока исковой давности как такового.

      4. Брак (супружество) как особый объект конституционной защиты государства (пункт 1 статьи 27 Конституции) представляет собой равноправный союз между мужчиной и женщиной, заключенный при свободном и полном согласии сторон в установленном законом порядке с целью создания семьи, порождающий имущественные и личные неимущественные права и обязанности между супругами.

      Брачно-семейное законодательство Республики Казахстан основывается на принципах: равенства прав супругов в семье; недопустимости произвольного вмешательства кого-либо в дела семьи; разрешения внутрисемейных вопросов по взаимному согласию (статья 2 Кодекса).

      Исходя их этих принципов, законодатель устанавливает, что граждане по своему усмотрению распоряжаются принадлежащими им правами, вытекающими из брачно-семейных (супружеско-семейных) отношений, в том числе правом на защиту этих прав, если иное не установлено законодательными актами Республики Казахстан (статья 6 Кодекса).

      Буквальное понимание указанной нормы, по мнению Конституционного Суда, означает, что пользование принадлежащими гражданину правами или отказ от пользования ими основывается только на собственном волеизъявлении гражданина и не зависит от других лиц, а также государства. Указанный подход законодатель использует и при правовом регулировании раздела общего имущества супругов, который может быть произведен как в период брака (супружества), так и после его расторжения по требованию любого из супругов.

      Законодатель не устанавливает срок, в течение которого должен быть произведен раздел общего имущества, оставляя его на усмотрение супругов, что соответствует принципам невмешательства кого-либо в дела семьи. Процесс раздела общего имущества может занимать различное время в зависимости от воли супругов и заканчиваться достижением соглашения, разрешением спора о разделе имущества путем медиации либо в судебном порядке. При этом отсутствует какая-либо возможность предопределить момент возникновения спора о разделе имущества между супругами.

      5. Наличие спора, возникшего из нарушения права лица или охраняемого законом интереса при разделе общего имущества супругов, предполагает включение срока исковой давности как периода защиты гражданских прав, в течение которого лицо может требовать принудительного осуществления и защиты своего права.

      Установление законодателем трехлетнего срока исковой давности по требованиям о разделе общего имущества с момента расторжения брака (супружества) приравнивает сам факт расторжения брака (супружества) к нарушению права. По мнению Конституционного Суда, исходя из последствий его применения, указанный срок создает правовую ситуацию, в которой искусственно ограничивается возможность супругов по разделу имущества. Истечение срока исковой давности до предъявления иска является основанием к вынесению судом решения об отказе в иске. С истечением срока исковой давности по главному требованию истекает срок исковой давности и по дополнительным требованиям (пункт 3 статьи 179 ГК).

      Из содержания указанной субъектом обращения нормы следует, что если супруги не произвели раздел общего имущества в течение трех лет со дня расторжения брака (супружества), то в последующем при заявлении одним из них требования о применении срока исковой давности вторая сторона фактически лишается права на судебное разрешение спора. И это касается всех случаев, в том числе когда один из супругов уже после раздела имущества (как по соглашению сторон, так и в судебном порядке) и по истечении трех лет после расторжения брака узнал о фактах нарушения его прав или охраняемых законом интересов.

      Следует отметить, что сам по себе факт расторжения брака между супругами не меняет режима их общей совместной собственности на имущество, приобретенное в браке (супружестве).

      Право собственности бессрочно (пункт 5 статьи 188 ГК). Собственность, в том числе и право наследования, гарантируется законом, что в совокупности с конституционным правом каждого на судебную защиту своих прав и свобод означает, что собственник должен иметь право предъявлять свои требования во всех случаях со дня, когда он узнал или должен был узнать о нарушении своих имущественных прав.

      В этом смысле действующая норма пункта 6 статьи 37 Кодекса порождает дискриминацию в отношении супругов, защищающих свои права при разделе общего совместного имущества, в сравнении с другими лицами, защищающими свои имущественные права и интересы в суде с применением общего срока исковой давности, установленного статьей 180 ГК, что не согласуется с принципом равенства всех перед законом и судом, закрепленным статьей 14 Конституции. Установление такого ограничения в доступе к правосудию для защиты и восстановления нарушенных прав (пункт 2 статьи 13 Конституции) посягает на само право иметь в частной собственности любое законно приобретенное имущество (пункты 1 и 2 статьи 26 Конституции), а именно долю в имуществе, приобретенном в браке (супружестве).

      Конституционный Суд считает, что супруги, брак которых расторгнут, имеют право осуществлять раздел общей совместной собственности по своему усмотрению и не могут быть ограничены в сроках, а при наличии спора, возникшего в результате нарушения права лица или охраняемого законом интереса, суд исчисляет срок исковой давности, руководствуясь пунктом 1 статьи 180 ГК.

      На основании изложенного, руководствуясь пунктом 3 статьи 72 и пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 3) пункта 4 статьи 23, статьями 555862 и подпунктом 2) пункта 1 статьи 65 Конституционного закона Республики Казахстан от 5 ноября 2022 года "О Конституционном Суде Республики Казахстан", Конституционный Суд Республики Казахстан

постановляет:

      1. Признать не соответствующей Конституции Республики Казахстан норму пункта 6 статьи 37 Кодекса Республики Казахстан "О браке (супружестве) и семье" в части слов "с момента расторжения брака (супружества)".

      2. Настоящее нормативное постановление вступает в силу со дня его принятия, является общеобязательным на всей территории Республики Казахстан, окончательным и обжалованию не подлежит.

      3. Опубликовать настоящее нормативное постановление на казахском и русском языках в периодических печатных изданиях, получивших право на официальное опубликование законодательных актов, единой системе правовой информации и на интернет-ресурсе Конституционного Суда Республики Казахстан.

      Конституционный Суд
Республики Казахстан

"Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" 2011 жылғы 26 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Кодексінің 37-бабы 6-тармағының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін қарау туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының 2024 жылғы 4 желтоқсандағы № 55-НҚ нормативтік қаулысы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АТЫНАН

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты Төраға Э.Ә. Азимова, судьялар А.Қ. Ескендіров, Қ.Т. Жақыпбаев, А.Е. Жатқанбаева, Қ.С. Мусин, Б.М. Нұрмұханов, Е.Ә. Оңғарбаев, Р.А. Подопригора, Е.Ж. Сәрсембаев және С.Ф. Ударцев қатысқан құрамда,

      өтініш субъектісі А.А. Ващенконың өкілі – заң консультанты Е.Б. Кокшеневтің,

      Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің өкілі – вице-министр Л.К. Мерсалимованың,

      Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілі – Бас Прокурордың кеңесшісі Т.Б. Адамовтың,

      Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі Аппаратының өкілі – Заңнама бөлімінің сектор меңгерушісі Г. Жумагаликызының,

      Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты Аппаратының өкілі – Заңнама бөлімі меңгерушісінің орынбасары Н.А. Сартаеваның,

      Қазақстан Республикасы Заңнама және құқықтық ақпарат институтының өкілі – бас ғылыми қызметкер Н.Н. Турецкийдің,

      Парламентаризм институтының өкілі – атқарушы директор А.К. Канатовтың,

      сарапшы – заң ғылымдарының кандидаты А.Б. Омарованың қатысуымен,

      өзінің ашық отырысында "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" 2011 жылғы 26 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 37-бабы 6-тармағының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін тексеру туралы өтінішті қарады.

      Баяндамашы – Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының судьясы А.Е. Жатқанбаеваны және отырысқа қатысушыларды тыңдап, конституциялық іс жүргізу материалдарын зерделеп, Қазақстан Республикасының және жекелеген шет елдердің қолданыстағы құқық нормаларына талдау жасай отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

анықтады:

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Сотына (бұдан әрі – Конституциялық Сот) Кодекстің 37-бабы 6-тармағының Қазақстан Республикасы Конституциясының (бұдан әрі – Конституция) 6-бабының 1-тармағына, 14-бабының 1 және 2-тармақтарына, 26-бабының 2 және 3-тармақтарына сәйкестігін қарау туралы өтініш келіп түсті. Кодекстің 37-бабының 6-тармағына сәйкес некесi (ерлі-зайыптылығы) бұзылған ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу туралы ерлi-зайыптылардың талаптарына неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған кезден бастап талап қоюдың ескіруінің үш жылдық мерзiмi қолданылады.

      Іс материалдарынан ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезеңде жылжымайтын мүлік сатып алғанын түсінуге болады. 2019 жылы неке бұзылған, ал жауапкерден ақша сомасын өндіріп алу арқылы ортақ мүліктегі үлесті бөліп шығару туралы талап қою сотқа 2023 жылы берілген. Сот Кодекстің 37-бабы 6-тармағының нормасын негізге алып, атап айтқанда талап қоюдың ескіру мерзімінің – неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған кезден бастап 3 жыл өтуіне байланысты талап қоюды қанағаттандырудан бас тартқан.

      Өтініш субъектісінің пікірінше, Кодекстің көрсетілген ережесі некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңде заңды негіздерде сатып алынған мүлкіне билік ету құқығына нұқсан келтіреді.

      Өтініш субъектісі көрсеткен Кодекс нормасының конституциялылығын тексеру кезінде Конституциялық Сот мыналарды негізге алады.

      1. Конституцияға сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандай да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстай алады. Меншік, оның ішінде мұрагерлік құқығына заңмен кепілдік беріледі. Соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруға болмайды (26-баптың 1, 2 және 3-тармақтары).

      Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының (Конституцияның 13-бабының 2-тармағы), оның ішінде меншік құқығының сот арқылы қорғалуына да құқығы бар.

      Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс. Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді (Конституцияның 6-бабының 2-тармағы).

      Конституциялық Сот меншік құқығымен байланысты қатынастарды өз бетінше регламенттеуге болмайтынын, заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең (Конституцияның 14-бабының 1-тармағы) дегенді қоса алғанда, құқықтық мемлекет қағидаттарына негізделуге тиіс екенін атап көрсетеді. Меншік құқығына, адамның кейбір басқа құқықтарына сияқты, Конституциямен және халықаралық құқық нормаларымен кепілдік беріледі.

      Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының (Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 1948 жылғы 10 желтоқсандағы 217 А (III) резолюциясымен қабылданған) 8 және 17-баптарында әр адамның мүлікті жеке өзі, сондай-ақ басқалармен бірлесіп иелену құқығы, өзіне конституциямен немесе заңмен берілген негізгі құқықтары бұзылған жағдайда, құқықтарын құзыретті ұлттық соттар арқылы тиімді түрде қалпына келтіру құқығы бекітілген.

      2. Ерлi-зайыптылардың некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезде жинаған мүлкi, егер бұл мүлiк ерлi-зайыптылардың үлестiк меншiгi болатыны не олардың біреуіне тиесiлi немесе ерлi-зайыптылардың әрқайсысына тиiстi бөлiктерде меншiк құқығында тиесiлi екенi олардың арасындағы шартта көзделмесе, олардың бiрлескен меншiгi болып табылады (1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (Жалпы бөлім) (бұдан әрі – АК) 223-бабының 1-тармағы).

      Бірлескен меншік режимі некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезде жинаған, сондай-ақ осындай деп танылған (Кодекстің 33-бабының 1-тармағы және 36-бабы) кез келген жылжымалы және жылжымайтын мүлікке қолданылады, бұл АК-нің 115, 116-баптарына және 191-бабының 2-тармағына сәйкес, ерлі-зайыптылардың қайсысының атына сатып алынғанына не ерлі-зайыптылардың қайсысы ақша салғанына қарамастан, азаматтардың меншік құқығының объектісі болуы мүмкін. Бұл ерлі-зайыптылардың ортақ мүлікті иеленуге, пайдалануға және оған билік етуге тең құқығы бар, оларға билік ету олардың өзара келісімі бойынша ғана мүмкін болады дегенді білдіреді (Кодекстің 34-бабы).

      Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу ерлi-зайыптылардың кез келгенiнiң талап етуі бойынша некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде де, ол бұзылғаннан кейiн де жүргiзiлуi мүмкiн (Кодекстің 37-бабының 1-тармағы). Сот ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiндегi олардың үлестерiнiң теңдiгi негiзiн ескермеуге құқылы болатын жағдайларды қоспағанда, егер олардың арасындағы шартта өзгеше көзделмесе, ерлi-зайыптылардың әрқайсысының үлесi тең деп танылады (Кодекстің 38-бабының 1 және 2-тармақтары).

      3. Кодекстің 8-бабының 1-тармағында бұзылған құқықты қорғау мерзімі Кодексте белгіленген жағдайларды қоспағанда, талап қоюдың ескіруі неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын талаптарға қолданылмайды деп бекітілген. Мұндай жағдай деп Кодекс ерлі-зайыптылардың некесі (ерлі-зайыптылығы) бұзылған кезде ортақ бірлескен мүлікті бөлу туралы талаптарына талап қоюдың ескіруінің үш жылдық мерзiмiн қолдануды таниды. Көрсетілген мерзім ерлі-зайыптылардың некесі (ерлі-зайыптылығы) бұзылған кезден басталады.

      Талап қоюдың ескiруi адамның құқығының немесе заңмен қорғалатын мүдденiң бұзылуынан туындайтын талап қою талабының қанағаттандырылуы мүмкiн болатын уақыт кезеңiн білдіреді (АК-нің 177-бабының 1-тармағы). Тиісінше, талап қоюдың ескіру мерзімін қолдану талап қоюшы мен жауапкер арасында құқық туралы, тараптар өз бетінше шеше алмаған және оны соттың қарауына берген дау туындаған кезде ғана көзделеді. Даудың орын алмауы талап қоюдың ескіру мерзімін қолдану мүмкіндігінің болмауын да білдіреді.

      4. Неке (ерлі-зайыптылық) мемлекеттің конституциялық қорғауының ерекше объектісі ретінде (Конституцияның 27-бабының 1-тармағы) ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар мен міндеттерді туғызатын отбасын құру мақсатында заңда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімімен жасалған еркек пен әйел арасындағы тең құқықты одақ болып табылады.

      Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы отбасындағы ерлі-зайыптылар құқықтарының теңдігі; отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмеушілік; отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісім арқылы шешу қағидаттарына негізделеді (Кодекстің 2-бабы).

      Заң шығарушы осы қағидаттарды негізге ала отырып, егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде өзгеше белгіленбесе, азаматтар неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын өздеріне тиесілі құқықтарды, оның ішінде осы құқықтарды қорғауға арналған құқықты өз қалауы бойынша пайдаланады (Кодекстің 6-бабы) деп белгілейді.

      Аталған норманы сөзбе-сөз түсіну, Конституциялық Соттың пікірінше, азаматқа тиесілі құқықтарды пайдалану немесе оларды пайдаланудан бас тарту азаматтың өзінің ерік білдіруіне ғана негізделетінін және басқа адамдарға, сондай-ақ мемлекетке байланысты емес екенін білдіреді. Заң шығарушы бұл тәсілді ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлуді құқықтық реттеу кезінде де қолданады, бұл ерлі-зайыптылардың кез келгенінің талап етуі бойынша некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде де, ол бұзылғаннан кейін де жүргiзiлуi мүмкiн.

      Заң шығарушы ортақ мүлікті бөлу жүргізілуге тиіс мерзімді белгілемейді, оны ерлі-зайыптылардың қалауына қалдырады, бұл отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмеушілік қағидаттарына сәйкес келеді. Ортақ мүлікті бөлу процесі ерлі-зайыптылардың еркіне байланысты әр түрлі уақытта болуы мүмкін және келісімге қол жеткізумен, мүлікті бөлу туралы дауды медиация арқылы не сот тәртібінде шешумен аяқталуы мүмкін. Бұл ретте ерлі-зайыптылар арасында мүлікті бөлу туралы даудың туындау кезін қалай да бір алдын ала айқындау мүмкін емес.

      5. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу кезінде адамның құқығының немесе заңмен қорғалатын мүдденің бұзылуынан туындаған даудың орын алуы талап қоюдың ескіру мерзімін адам өз құқығын мәжбүрлеп жүзеге асыруды және қорғауды талап ете алатын азаматтық құқықтарды қорғау кезеңі ретінде енгізуді көздейді.

      Заң шығарушының неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған кезден бастап ортақ мүлікті бөлу туралы талаптар бойынша талап қоюдың ескіруінің үш жылдық мерзiмiн белгілеуі некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылу фактісін құқық бұзушылыққа теңестіреді. Конституциялық Сот оның қолданылу салдарын негізге ала отырып, көрсетілген мерзім ерлі-зайыптылардың мүлікті бөлу мүмкіндігі жасанды түрде шектелетін құқықтық жағдай туғызады деп пайымдайды. Талап қойғанға дейiн талап қою мерзiмiнiң өтiп кетуi соттың талап қоюдан бас тарту туралы шешiм шығаруына негiз болады. Басты талап бойынша талап қою мерзiмiнiң бiтуiне байланысты қосымша талаптар бойынша да талап қою мерзiмi бiтедi (АК-нің 179-бабының 3-тармағы).

      Өтініш субъектісі көрсеткен норма мазмұнынан, егер ерлі-зайыптылар неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған күннен бастап үш жыл ішінде ортақ мүлікті бөлуді жүргізбесе, онда кейіннен олардың біреуі талап қоюдың ескіру мерзімін қолдану туралы талабын мәлімдеген кезде іс жүзінде екінші тарап дауды сотта шешу құқығынан айырылады деген шығады. Бұл барлық жағдайларға, оның ішінде ерлі-зайыптылардың бірі мүлікті (тараптардың келісімі бойынша да, сот тәртібімен де) бөлгеннен кейін және неке бұзылғаннан кейін үш жыл өткен соң құқықтарының немесе заңмен қорғалатын мүдделердің бұзылу фактілері туралы білген жағдайға да қатысты.

      Ерлі-зайыптылар арасындағы некенің бұзылу фактісі олардың некеде тұрғанда (ерлі-зайыпты болғанда) сатып алған мүлкіне ортақ бірлескен меншік режимін өзгертпейтінін атап өту керек.

      Меншiк құқығының мерзiмi шексiз (АК-нің 188-бабының 5-тармағы). Меншік, оның ішінде мұрагерлік құқығына заңмен кепілдік беріледі, бұл әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына конституциялық құқығымен бірге алғанда меншік иесі өзінің мүліктік құқықтарының бұзылғаны туралы білген немесе білуге тиіс болған күннен бастап барлық жағдайларда оның өз талаптарын қоюға құқығы болуға тиіс дегенді білдіреді.

      Осы мағынада Кодекстің 37-бабы 6-тармағының қолданыстағы нормасы АК-нің 180-бабында белгіленген талап қоюдың ескіруінің жалпы мерзімі қолданылатын сотта өзінің мүліктік құқықтары мен мүдделерін қорғайтын басқа адамдармен салыстырғанда ортақ бірлескен мүлкін бөлу кезінде өз құқықтарын қорғайтын ерлі-зайыптыларға қатысты кемсітушілік туғызады, бұл Конституцияның 14-бабында бекітілген заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең қағидатына сәйкес келмейді. Бұзылған құқықтарды қорғау және қалпына келтіру (Конституцияның 13-бабының 2-тармағы) үшін сот төрелігіне қол жеткізуде осындай шектеуді белгілеу заңды түрде алынған кез келген мүлікті (Конституцияның 26-бабының 1 және 2-тармақтары), атап айтқанда некеде тұрғанда (ерлі-зайыпты болғанда) сатып алынған мүліктегі үлесті жеке меншікте ұстау құқығына қол сұғады.

      Конституциялық Сот некесі бұзылған ерлі-зайыптылардың ортақ бірлескен меншікті бөлуді өз қалауы бойынша жүзеге асыруға құқығы бар және мерзімдері шектелмейді, ал адамның құқығының немесе заңмен қорғалатын мүдденің бұзылу салдарынан туындаған дау орын алған кезде сот АК-нің 180-бабының 1-тармағын басшылыққа ала отырып, талап қоюдың ескіру мерзімін есептейді деп санайды.

      Осы жазылғандардың негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 3-тармағын және 74-бабының 3-тармағын, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы" 2022 жылғы 5 қарашадағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 23-бабы 4-тармағының 3) тармақшасын, 5558, 62-баптарын және 65-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

қаулы етеді:

      1. "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің 37-бабы 6-тармағының нормасы "неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған кезден бастап" деген сөздер бөлігінде Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылсын.

      2. Осы нормативтік қаулы қабылданған күнінен бастап күшіне енеді, Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және шағым жасалуға жатпайды.

      3. Осы нормативтік қаулы заңнамалық актілерді ресми жариялау құқығын алған мерзімді баспасөз басылымдарында, құқықтық ақпараттың бірыңғай жүйесінде және Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының интернет-ресурсында қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

      Қазақстан Республикасының
Конституциялық Соты