Об утверждении Концепции развития финансового мониторинга на 2022-2026 годы

Указ Президента Республики Казахстан от 6 октября 2022 года № 1038

      ПОСТАНОВЛЯЮ:

      1. Утвердить прилагаемую Концепцию развития финансового мониторинга на 2022-2026 годы (далее - Концепция).

      2. Центральным государственным органам, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, а также заинтересованным организациям (по согласованию), ответственным за реализацию Концепции:

      1) принять меры по реализации Концепции;

      2) представлять информацию о ходе реализации Концепции в порядке и сроки, установленные постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790 "Об утверждении Системы государственного планирования в Республике Казахстан".

      3. Агентству Республики Казахстан по финансовому мониторингу принять меры, вытекающие из настоящего Указа.

      4. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.

      5. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

      Президент Республики Казахстан К. ТОКАЕВ

  УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от 6 октября 2022 года
№ 1038

КОНЦЕПЦИЯ
развития финансового мониторинга на 2022-2026 годы

      г. Астана, 2022 год

СОДЕРЖАНИЕ:

Раздел 1.

Паспорт Концепции

Раздел 2.

Анализ текущей ситуации

Раздел 3.

Обзор международного опыта

Раздел 4.

Видение развития финансового мониторинга

Раздел 5.

Основные принципы и подходы развития финансового мониторинга

Раздел 6.

Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

Раздел 7.

План действий по реализации Концепции (приложение)

Раздел 1. Паспорт

Наименование

Концепция развития финансового мониторинга на 2022-2026 годы

Основание для разработки

поручение Президента Республики Казахстан (резолюция от 11 декабря 2021 года № 21-5006)

Государственный орган, ответственный за разработку

Агентство Республики Казахстан по финансовому мониторингу

Государственные органы и организации, ответственные за реализацию

МИОР, МЮ, АЗРК, ГП, МНВО, МЗ, МТСЗН, ВС, МФ, АФМ, АРРФР, АДГС, МКС, МП, БНС АСПР, АПК, МИД, НБ, КНБ, МНЭ, МЦРИАП, МВД

Сроки реализации

2022-2026 годы

Раздел 2. Анализ текущей ситуации

2.1. Достигнутые результаты

      Финансирование терроризма и легализация преступных доходов признаны мировым обществом глобальными проблемами, носящими транснациональный характер и способными подорвать существование государственного строя.

      Акты терроризма могут вызвать крупномасштабные конфликты политического, территориального и национального характера. В свою очередь, отмывание преступных доходов наносит вред экономическим интересам государства, оказывая негативное влияние на добросовестную конкуренцию и увеличивая объемы теневой экономики.

      Более того, причинным фактором подавляющего большинства преступных действий выступает корыстный мотив, что определяет первостепенность сосредоточия усилий на раскрытии уголовных правонарушений, связанных с легализацией доходов.

      В этой связи противодействие легализации (отмыванию) средств, полученных преступным путем, и финансированию терроризма (далее - ПОД/ФТ) становится крайне актуальной задачей и обуславливает необходимость принятия коллективных и действенных мер со стороны всех государств как на национальном, так и на международном уровнях.

      На сегодня в Республике Казахстан сформировалась устойчивая система ПОД/ФТ.

      Она включает совокупность государственных, правоохранительных и специальных органов, которые реализуют государственную политику в сфере ПОД/ФТ, во взаимодействии и взаимосвязи с субъектами финансового мониторинга.

      Становление системы ПОД/ФТ Республики Казахстан можно разделить на три этапа.

      Первый этап (2000-2008 годы).

      Резолюцией Совета Безопасности Организации Объединенных Наций от 29 июля 2005 года всем странам - членам Организации Объединенных Наций (далее - ООН) предписано выполнение рекомендаций Группы разработки финансовых мер борьбы с отмыванием денег (далее - ФАТФ).

      В реализацию этих рекомендаций криминализирован отдельный вид состава уголовного правонарушения - легализация (отмывание) денег и иного имущества, приобретенного незаконным путем.

      Ратифицированы международные конвенции: о борьбе с финансированием терроризма от 2 октября 2002 года, ООН против коррупции от 4 мая 2008 года и ООН против транснациональной организованной преступности от 4 июня 2008 года.

      В 2004 году Казахстан в целях обеспечения экономической безопасности и недопущения угроз финансовой стабильности стал одним из учредителей региональной группы ФАТФ - Евразийской группы по противодействию легализации преступных доходов и финансированию терроризма (далее - ЕАГ).

      Ее основными направлениями деятельности являются обеспечение эффективного взаимодействия и сотрудничества на региональном уровне, а также интеграция на уровне государств - членов ЕАГ в международную систему ПОД/ФТ.

      Второй этап (2008-2020 годы).

      В 2008 году в реализацию положений международных актов, обязывающих страны учредить подразделение, которое будет служить национальным центром для сбора, анализа и распространения информации в сфере ПОД/ФТ, создано подразделение финансовой разведки в виде Комитета по финансовому мониторингу в составе Министерства финансов Республики Казахстан (такие органы созданы в 163 странах мира).

      В 2009 году принят Закон "О противодействии легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путем, и финансированию терроризма" (далее - Закон о ПОД/ФТ), который заложил правовую основу формирования государственной политики в сфере ПОД/ФТ.

      Им определены основы взаимодействия и круг полномочий государственных и правоохранительных органов, а также субъектов финансового мониторинга и введены базовые понятия.

      Одновременно с этим создана уникальная информационная система сбора и обработки данных субъектов финансового мониторинга, отвечающая международным стандартам качества и безопасности.

      Заключены соглашения о взаимодействии и сотрудничестве как между государственными органами, так и со странами ближнего и дальнего зарубежья.

      В 2011 году Казахстан стал полноправным членом группы подразделений финансовой разведки "Эгмонт", которая повысила эффективность взаимодействия с финансовыми разведками иностранных государств.

      Начат активный информационный обмен с более 100 подразделениями финансовых разведок мира.

      При координации Комитета по финансовому мониторингу Министерства финансов Республики Казахстан система ПОД/ФТ успешно прошла первую взаимную оценку ЕАГ.

      Реализация основополагающих норм резолюций Совета Безопасности ООН и стандартов ФАТФ в части деятельности подразделения финансовой разведки, полномочий и обязанностей правоохранительных органов, международного сотрудничества и оказания взаимной правовой помощи и экстрадиции, а также вопросов обеспечения мер конфискации позволила Казахстану получить рейтинги "значительно соответствует" и "частично соответствует" по 24 из 40 рекомендаций ФАТФ.

      По итогам взаимной оценки к Казахстану применена процедура "стандартный мониторинг" - механизм мониторинга, применяемый для всех государств-членов ЕАГ, не имеющих существенных недостатков в техническом соответствии рекомендациям ФАТФ и системы ПОД/ФТ.

      Выработанные экспертами ЕАГ рекомендации по итогам взаимной оценки легли в основу мер по совершенствованию национальной системы ПОД/ФТ.

      В целях выработки мер по реализации государственной политики в сфере ПОД/ФТ, повышения их эффективности, а также координации мер, направленных на снижение рисков легализации (отмывания) доходов и финансирования терроризма, создан Межведомственный совет по вопросам предупреждения легализации (отмывания) доходов, полученных преступным путем, и финансирования терроризма.

      В национальное законодательство о ПОД/ФТ внесены концептуальные поправки:

      определен государственный орган-регулятор для четырех видов субъектов финансового мониторинга (риелторы, юристы, лизинга, бухгалтерские организации и профессиональные бухгалтеры);

      усилена ответственность всех субъектов финансового мониторинга за несоблюдение требований Закона о ПОД/ФТ;

      определен государственный орган, ответственный за учет и использование конфискованного имущества и образование фонда такого имущества;

      усилено международное сотрудничество в части обмена информацией в сфере ПОД/ФТ между органами финансового контроля и правоохранительными органами с иностранными компетентными органами;

      операции публичных должностных лиц стали подлежать финансовому мониторингу.

      В 2014 году Казахстан вступил в Совет руководителей подразделений финансовой разведки государств-участников Содружества Независимых Государств (далее - СНГ).

      Также особенностью данного этапа является проведение в 2018 году первой национальной оценки рисков отмывания доходов и финансирования терроризма (далее - ОД/ФТ), по итогам которой определены и минимизированы ключевые риски ОД/ФТ и уязвимости национальной системы ПОД/ФТ.

      Третий этап (с 2021 года по настоящее время).

      Повышен статус подразделения финансовой разведки путем создания независимого и подотчетного Президенту Республики Казахстан органа - Агентства Республики Казахстан по финансовому мониторингу (далее - Агентство).

      Характерной особенностью данного органа является объединение в нем функций по финансовому мониторингу, а также раскрытию и расследованию экономических правонарушений.

      Такая синергия еще больше повысила эффективность проводимой аналитической работы, позволила сместить акцент работы как в превентивном плане, так и в плане борьбы с последствиями.

      На сегодня подразделение финансовой разведки занимает уникальное положение в системе ПОД/ФТ, находясь на стыке деятельности финансовых институтов, а также правоохранительных и уполномоченных органов.

      На первом уровне субъекты финансового мониторинга среди общей массы финансовых операций, осуществляемых ими в интересах своих клиентов, выявляют подозрительные операции и сделки, подпадающие под установленные Законом о ПОД/ФТ критерии, формируют о них специальные сообщения и направляют в подразделение финансовой разведки.

      За каждым субъектом финансового мониторинга закреплен государственный орган-регулятор, который осуществляет контроль за его деятельностью.

      На втором уровне подразделение финансовой разведки производит обработку и детальный анализ получаемых сведений о подозрительных финансовых операциях, запрашивается дополнительная информация, в том числе у самих субъектов финансового мониторинга и различных государственных органов.

      Результатом такого анализа является заключение о наличии или отсутствии в представленных субъектами финансового мониторинга сведениях признаков отмывания преступных доходов или финансирования терроризма, которое для организации проверочных мероприятий направляется в правоохранительные органы.

      На третьем уровне правоохранительными органами проводятся проверочные мероприятия, по результатам которых принимается решение о начале досудебного расследования.

      В 2021 году проведена вторая национальная оценка рисков ОД/ФТ, по итогам которой выявлены основные риски, угрозы и уязвимости.

      Анализ уголовно-правовой статистики показал, что в Республике Казахстан преступлениями с высоким риском ОД/ФТ являются: налоговые преступления, нелегальная экономическая деятельность, коррупция, хищение бюджетных средств, мошенничество и незаконный оборот наркотических средств.

      Высокий риск ОД/ФТ присвоен банковскому сектору, сектору микрофинансовых организаций, а также игорному бизнесу.

      По итогам национальной оценки рисков всеми участниками системы ПОД/ФТ реализуются меры, направленные на снижение выявленных рисков и уязвимостей.

      В целом, динамика состояния развития системы ПОД/ФТ в Республике Казахстан в период с 2019 по 2021 год демонстрирует положительные результаты.

      Количество субъектов финансового мониторинга, охваченных системой ПОД/ФТ, выросло с 6 тыс. до 9 тыс., в том числе 2 тыс. субъектов - из финансового сектора, 7 тыс. субъектов - из нефинансового сектора. Таким образом, уровень сотрудничества субъектов финансового мониторинга с Агентством вырос на 50%.

      За указанный период от субъектов финансового мониторинга поступило более 5 млн сообщений о подозрительных и пороговых операциях. При этом 99% сообщений направлены финансовым сектором.

      В правоохранительные и специальные государственные органы направлено 2 132 аналитических материала.

      В результате принятия комплексных мер по совершенствованию аналитической работы с 43,6% до 64% повысилась эффективность использования правоохранительными органами материалов подразделения финансовой разведки.

      Упрощена процедура взаимодействия между подразделением финансовой разведки, правоохранительными и специальными государственными органами по направляемым запросам. Начата работа по внедрению параллельных финансовых расследований.

      В этой связи наблюдается увеличение с 42 в 2019 году до 56 в 2021 году фактов регистрации правонарушений по отмыванию доходов, полученных преступным путем (на 33%).

      О регулярном совершенствовании системы ПОД/ФТ свидетельствует тенденция улучшения показателей Казахстана в международном индексе Базельского института управления по противодействию отмыванию доходов: с 6,27 баллов в 2019 году до 4,87 баллов в 2021 году.

2.2. Основные проблемы и тенденции.

      Несмотря на проводимые реформы, сохраняются системные проблемы, к которым можно отнести:

      1) несовершенную информационную работу и систему обучения в сфере ПОД/ФТ;

      2) несовершенство нормативной правовой базы;

      3) несовершенство подходов аналитической работы;

      4) недостаточную автоматизацию процессов анализа данных;

      5) риски использования цифровых активов в отмывании преступных доходов и финансировании терроризма;

      6) недостаточное внимание вопросам установления и возврата доходов, полученных преступным путем.

      Несовершенная информационная работа и система обучения в сфере ПОД/ФТ

      Экспертный комитет Совета Европы по оценке мер борьбы с отмыванием денег отмечает, что одним из ключевых элементов построения надежной системы ПОД/ФТ является непрерывное обучение ее участников.

      Несмотря на то, что ПОД/ФТ является одной из приоритетных задач для правоохранительных органов и финансового сектора, сложился ошибочный стереотип, что вопросы ПОД/ФТ носят "узконаправленный" характер и необходимы в большей мере подразделению финансовой разведки.

      В то же время международный опыт показывает, что в схемы отмывания доходов и финансирования терроризма могут быть вовлечены практически все субъекты финансового мониторинга в различных сферах жизнедеятельности (бухгалтеры, адвокаты, нотариусы, риелторы, управляющие компаниями и др.).

      Ситуацию усугубляют недостаточная информационная работа и отсутствие системного обучения основам ПОД/ФТ и финансовой безопасности.

      Информация по финансовой безопасности в контексте рисков ОД/ФТ, адаптированная для различных возрастных групп, не доводится до граждан.

      Также необходимо отметить, что на сегодняшний день в Казахстане отсутствует единый образовательный центр, занимающийся подготовкой специалистов в сфере ПОД/ФТ.

      Действующая практика обучения государственных, правоохранительных и специальных органов сводится к проведению разовых тематических тренингов и семинаров. Эффективность такого подхода нивелируется текучестью кадров.

      Наряду с этим не предусмотрены соответствующие предметы и дисциплины в высших учебных заведениях. Это усложняет формирование пула подготовленных кандидатов для дальнейшего отбора в кадровый резерв.

      В ходе 36-го Пленарного заседания ЕАГ, прошедшего 30 мая 2022 года в городе Ташкенте, рабочей группой по взаимным оценкам и правовым вопросам ЕАГ отмечена недостаточная активность делегаций в отношении предоставления квалифицированных экспертов-оценщиков и рецензентов для проведения взаимных оценок. Это приводит к тому, что некоторые государства-члены редко участвуют либо вообще не участвуют в процессах взаимных оценок.

      Наиболее распространенной причиной, по которой эксперты оказываются не готовыми участвовать во взаимной оценке, является поверхностное знание стандартов ФАТФ. Поэтому предварительное прохождение обучения по стандартам (до обучения для экспертов-оценщиков) будет обязательным требованием ЕАГ.

      Несовершенство нормативной правовой базы

      Развитая система противодействия легализации (отмыванию) средств, добытых преступным путем, и финансированию терроризма состоит из институциональных и законодательных мер.

      Как известно, в правовом государстве эффективное законодательство представляет собой наиважнейшее условие для борьбы с различными общественно опасными явлениями, в том числе с легализацией преступных средств и финансированием терроризма.

      Несмотря на достаточно высокую регуляторную эффективность, Закон о ПОД/ФТ сохраняет недостатки, выявленные в ходе правоприменительной практики, а также не соответствует отдельным международным рекомендациям ФАТФ, которые обязательны в силу Резолюции Совета Безопасности ООН 1617.

      В частности, права и обязанности субъектов финансового мониторинга, иных организаций и граждан содержатся в различных статьях Закона о ПОД/ФТ, что, безусловно, осложняет восприятие положений нормативного правового акта и, следовательно, его соблюдение.

      Кроме того, Институт международных финансов в экспертном отчете "Международная система борьбы с финансовыми преступлениями" отмечает, что непоследовательное применение международных стандартов приводит к появлению "лазеек", которые могут быть использованы в целях отмывания доходов.

      Причиной, препятствующей достижению потенциальных позитивных эффектов, является отсутствие стратегических и программных документов, определяющих основное видение развития национальной системы ПОД/ФТ с учетом выявленных рисков.

      Несовершенство подходов аналитической работы

      Способность субъектов финансового мониторинга идентифицировать и минимизировать риски является ключевым фактором в обеспечении надежности системы ПОД/ФТ.

      Текущая практика направления сообщений лишь о подозрительных или пороговых операциях не позволяет максимально использовать потенциал субъектов финансового мониторинга.

      Оценка лишь одной операции может не вызвать подозрений, тогда как серия связанных транзакций и полная картина деятельности лиц и организаций позволяют сделать более всесторонние и полные выводы о причастности к отмыванию доходов и финансированию терроризма.

      На качество направляемой информации влияет и отсутствие надлежащей обратной связи в виде информирования о принятом решении по каждому сообщению субъектов финансового мониторинга.

      Субъекты финансового мониторинга не могут оценить в полной мере полезность направляемых ими сообщений. Отсутствие обратной связи также снижает возможности субъектов финансового мониторинга совершенствовать свои подходы к выявлению подозрительных операций и повышению качества направляемых сообщений.

      При таких обстоятельствах ресурсы субъектов финансового мониторинга сконцентрированы на подготовке сообщений, а не на более глубоком анализе рисков, представляющих наибольший интерес для подразделения финансовой разведки и правоохранительных органов.

      Недостаточная автоматизация процессов анализа данных

      Ключевую роль в управлении рисками в сфере ПОД/ФТ играют налаженное взаимодействие и эффективная система обмена информацией между участниками финансового мониторинга.

      На сегодня Единая информационная аналитическая система в сфере противодействия легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путем, и финансированию терроризма (далее - ЕИАС) интегрирована с базами данных министерств юстиции и финансов (сведения о юридических и физических лицах, личных счетах и др.). При этом процесс сбора, обработки информации автоматизирован частично и осуществляется в режиме "запрос-ответ". Иные сведения, необходимые для анализа, подразделение финансовой разведки получает вне интеграции на основании запросов (сведения по налоговой отчетности, публичным должностным лицам, имуществу и др.). Это влияет на эффективность работы, поскольку для полноценного и качественного анализа необходимо наличие большого массива данных, позволяющих выявлять схемы ОД/ФТ.

      При текущем состоянии автоматизации и интеграции ЕИАС требуется время для получения информации и сохраняется ручной труд аналитиков при ее обработке.

      Отсутствуют необходимые инструменты анализа больших данных из открытых источников.

      Аналогичные проблемы оперативного обмена информации наблюдаются и между государственными органами-регуляторами и субъектами финансового мониторинга.

      Действующий функционал единого портала субъектов системы ПОД/ФТ не позволяет обеспечить оперативный обмен информацией и сведениями между участниками системы ПОД/ФТ.

      В частности, государственные органы осуществляют анализ деятельности подконтрольных субъектов финансового мониторинга на основе сведений, предоставленных в ответ на их запросы.

      Такой подход носит времязатратный характер и создает риски непринятия государственными органами своевременных превентивных мер воздействия при нарушении подконтрольными субъектами требований законодательства в сфере ПОД/ФТ.

      В свою очередь субъектам финансового мониторинга необходима оперативная реакция государственного органа-регулятора на вопросы в текущей деятельности, требующие разъяснения или методологической поддержки.

      Риски использования цифровых активов в отмывании преступных доходов и финансировании терроризма

      В мире наблюдается стремительный рост рынка цифровых активов. Казахстанские граждане являются активными пользователями интернет-платформ, осуществляющих торговлю криптовалютами.

      Согласно отчету Базельского института управления "Криптовалюты в Азии и за ее пределами: законодательство, регулирование и правоприменение", в 2021 году Казахстан стал вторым в мире по объему майнинга криптовалюты.

      Между тем, использование цифровых активов и таких инструментов, как миксеры и протоколы с нулевым разглашением данных об отправителях, получателях и суммах приводит к невозможности осуществления полноценного мониторинга таких финансовых операций.

      Отсутствие подходов, позволяющих деанонимизировать всех участников операций с цифровыми активами, является вызовом для действующей глобальной системы ПОД/ФТ и обуславливает необходимость ее совершенствования.

      Выпуск и оборот необеспеченных цифровых активов на территории Республики Казахстан запрещены, за исключением предусмотренных законами случаев. Таковым является оборот необеспеченных активов в рамках особого правового режима Международного финансового центра "Астана" (далее - МФЦА) и регулируются правилами финансовых технологий "FinTechRules".

      В целях формирования сбалансированных регуляторных условий для создания и функционирования криптобирж МФЦА проводятся мероприятия по реализации пилотного проекта по функционированию криптобирж на площадке МФЦА во взаимодействии с казахстанскими банками и государственными органами, одним из вопросов которых является возможность открытия банковских счетов для криптобирж МФЦА.

      Согласно отчетам компании "Chainalysis", глобальное внедрение криптовалюты в 2021 году увеличилось на 880% в основном благодаря активности Р2Р-трейдинга (форма сделки между физическими лицами, в которой покупатель и продавец обменивают средства напрямую друг с другом).

      В настоящее время не все цифровые активы анонимны. Многие криптовалютные биржи и обменные сервисы требуют открытия персонифицированного счета для работы с цифровыми системами. Однако их экстерриториальность не позволяет использовать этот потенциал.

      В свою очередь, анонимный характер цифровых активов создает высокие риски их использования для проведения платежей в рамках противоправной деятельности, в том числе отмывания доходов, финансирования терроризма, торговли наркотиками и оружием, коррупции, нелегального вывода средств за рубеж и др.

      Несмотря на установленный нормами Закона "Об информатизации" запрет на выпуск и оборот необеспеченных цифровых активов на территории Республики Казахстан, ответственность за его нарушение не предусмотрена.

      Действующий порядок изъятия, учета, хранения, передачи и уничтожения вещественных доказательств, денег по уголовным делам не предусматривает особенностей, связанных с цифровыми активами.

      Отсутствуют инструменты изъятия, учета, хранения, передачи цифровых активов в рамках расследования уголовных дел.

      Наряду с этим ввиду глобального характера цифровых активов и различий в регулировании в разных странах возникает риск перетока операций в юрисдикции с более лояльным регулятивным режимом.

      Недостаточное внимание вопросам установления и возврата доходов, полученных преступным путем

      Немаловажным является исключение выгоды от ОД посредством поиска и возврата доходов, полученных преступным путем, в ходе параллельных финансовых расследований.

      Анализ уголовно-процессуального законодательства показывает, что конфискация преступных доходов и возмещение ущерба не являются приоритетными задачами.

      В этой связи усилия органов досудебного расследования сосредотачиваются на раскрытии правонарушений, изобличении виновных лиц. В свою очередь, мерам по установлению и конфискации преступного дохода придается второстепенное значение.

      Как показывает практика, с момента начала досудебного расследования до принятия мер по установлению, аресту и конфискации активов, полученных преступных путем, проходит длительный период времени, что впоследствии усложняет обеспечение их возврата.

      Усугубляет ситуацию вывод преступных активов за границу, что напрямую затрагивает экономическую безопасность, наносит ущерб бюджету государства, приводит к нехватке инвестиций и оборотных средств для развития экономики, снижает как инвестиционную привлекательность, так и доверие граждан к государственному аппарату.

      Согласно международным рейтингам, Казахстан входит в число 20-ти стран со "стабильным" оттоком капитала за рубеж. Возврат из-за рубежа активов, полученных незаконным путем, сопровождается целым спектром проблем.

      Исполнение запросов об оказании правовой помощи компетентными органами иностранного государства занимает длительное время. Практика правоохранительных органов по возврату активов из-за рубежа, когда фокус идет на осуждение и приговоры только в Казахстане, а за рубеж направляются общие запросы без конкретной информации об активах, абсолютно недейственна. Такие запросы расцениваются по всему миру как "выуживание доказательств" и не исполняются.

      Данная проблема в ряде случаев обусловлена отсутствием многогранной информационно-аналитической работы до возбуждения уголовного дела, в том числе посредством проведения параллельного финансового расследования.

      Кроме того, в целом не предусмотрены механизмы мониторинга и оценки принимаемых мер по возврату в доход государства доходов, полученных преступным путем, как внутри страны, так и из-за рубежа. Это не позволяет выработать соответствующие корректирующие меры.

      Отсутствует методика расчета объемов незаконных финансовых потоков.

      Действующий статистический учет не отражает реальную картину по конфискации имущества, добытого преступным путем.

      В частности, отсутствует единый учет сведений о суммах, фактически поступивших в доход государства от конфискованного имущества, в том числе в разрезе сфер правоотношений (в рамках уголовного, гражданского и административного дела) и статей уголовного и административного законодательства.

      Сведения Комитета государственного имущества и приватизации Министерства финансов Республики Казахстан о поступивших суммах от конфискованного имущества также не отражают реальной картины, поскольку движимое и недвижимое имущество, принятое на баланс коммунальной собственности, обращается по нулевой стоимости.

      Стоимость реализации конфискованного имущества в рамках исполнительного производства, как правило, носит заниженный характер.

      Аналогично: в отчетах правоохранительных и местных исполнительных органов отсутствует классификация конфискованных предметов на орудия преступления и имущество, добытое преступным путем, не отражается сумма конфискованного имущества.

Раздел 3. Обзор международного опыта

      Практика развитых стран показывает, что построение эффективной системы ПОД/ФТ начинается с общегосударственного подхода в обучении граждан с ранних лет основам финансовой грамотности и безопасности. Финансовая грамотность и безопасность представляют собой личный вклад каждого гражданина в обеспечение экономической и финансовой безопасности страны.

      К примеру, в США реализуются федеральные и общественные программы по повышению уровня финансовой грамотности.

      Во Французской Республике действует программа "Финансы и педагогика", которая занимается просвещением рядовых обывателей, студентов, школьников.

      Еще одним ярким примером повышения информационной, финансовой и правовой грамотности детей и молодежи, содействия их профессиональной ориентации и развитию научных знаний является проведение в рамках деятельности Совета руководителей подразделений финансовой разведки СНГ Международной олимпиады по финансовой грамотности в Российской Федерации.

      В этой связи, учитывая, что Национальным планом развития Республики Казахстан до 2025 года определена необходимость повышения финансовой грамотности населения, данный опыт представляется применимым в Казахстане.

      Ключевым фактором эффективности системы ПОД/ФТ является высокое качество аналитических материалов подразделения финансовой разведки. В свою очередь решение этой задачи невозможно без обеспечения подразделения финансовой разведки достаточными источниками информации.

      К примеру, подразделения финансовой разведки Великобритании, Федеративной Республики Германия, Греческой Республики для выполнения своих функций имеют доступ к базам данных правоохранительных, налоговых органов и финансовых организаций, в том числе к реестрам объектов недвижимости, транспортных средств, земельных участков и др. Кроме того, имеется доступ к сведениям Европола, Интерпола, Евроюста, а также коммерческим базам данных (World Check, Dow Jones).

      Повышению качества анализа рисков ОД/ФТ также способствует использование IT - инструментов.

      Результаты исследования ФАТФ по внедрению новых технологий при обеспечении соответствия стандартам ПОД/ФТ показали, что наибольшим потенциалом обладают искусственный интеллект, интерфейсы прикладного программирования и инструменты, используемые субъектами для целей надлежащей проверки клиентов.

      Центральный банк Бразилии одобрил проект по обработке естественного языка для повышения эффективности регуляторной деятельности. Проект предусматривает разработку инструментов для сканирования и анализа социальных сетей и иных общедоступных данных с целью извлечения информации связанной с подозрением об ОД/ФТ.

      Примечателен опыт стран, применяющих более широкую концепцию, нацеленную на выявление подозрительной деятельности.

      К примеру, в Новой Зеландии предусмотрено направление сообщений о подозрительных операциях и подозрительной деятельности. Для определения подотчетными организациями, какой вид отчета им необходимо отправить, созданы специальные методические рекомендации.

      В свою очередь, применение подобных практик в Казахстане позволит в значительной мере повысить эффективность аналитической работы.

      С учетом постоянно меняющейся ситуации в мире возникают новые риски и уязвимости ОД/ФТ. В 2020 году ФАТФ в качестве одной из угроз, связанных с пандемией COVID-19, определила неправомерное использование бюджетных средств, выделенных в целях государственной поддержки экономического стимулирования.

      В этой связи интересен опыт Российской Федерации по контролю Федеральной службой по финансовому мониторингу (далее - Росфинмониторинг) за расходованием бюджетных средств в рамках системы бюджетного мониторинга, включающей казначейское сопровождение, систему прослеживаемости товарно-денежных потоков, банковское сопровождение и финансовый мониторинг.

      Такая практика в Казахстане позволит в значительной степени повысить прозрачность процесса исполнения контрактов, исключить недобросовестных исполнителей и самое главное - обеспечить целевое использование бюджетных средств.

      Наряду с этим примечателен опыт Российской Федерации по дистанционному формату взаимодействия посредством внедрения "личных кабинетов" для субъектов финансового мониторинга, государственных органов-регуляторов и правоохранительных органов на сайте Росфинмониторинга. Это позволило в период пандемии сохранить достигнутый ранее уровень взаимодействия, а также снизило нагрузку на субъекты финансового мониторинга.

      Применение данного опыта в Казахстане станет логическим продолжением принимаемых мер по регистрации субъектов финансового мониторинга на портале Агентства.

      Одним из рисков глобального характера на сегодняшний день является использование цифровых активов. ФАТФ призывает все юрисдикции безотлагательно предпринять законодательные и практические шаги, направленные на предотвращение их противоправного использования.

      С июня 2020 по июнь 2021 года 27 стран были оценены на предмет реализации рекомендации 15 ФАТФ, предусматривающей оценку и управление рисками, связанными с цифровыми активами. По результатам обзора только трем странам удалось улучшить свои показатели.

      О необходимости регулирования сферы оборота цифровых активов свидетельствуют участившиеся публикации и заявления иностранных регуляторов и международных организаций. Заместитель Председателя Банка Англии в октябре 2021 года заявил, что распространение криптовалют может вызвать финансовый кризис, если не будут введены жесткие меры регулирования. На сегодняшний день единый подход в данном вопросе окончательно не сформирован. Ряд стран (Вьетнам, Бангладеш, Египет, Индонезия, Китай, ОАЭ, Турция) ввел прямой запрет на использование криптовалют для платежей, в других странах данная область пока находится в "серой" зоне.

      Несмотря на неурегулированность этих вопросов, в правоприменительной практике зарубежных стран имеется достаточно судебных прецедентов, связанных с цифровыми валютами. Так, первой операцией по конфискации биткоинов стала ликвидация правоохранительными органами США одного из самых крупных анонимных цифровых рынков продажи наркотических средств "SilkRoad", активы которого были проданы на четырех аукционах биткоина на общую сумму 30 млн долларов США. Далее конфискация и реализация конфискованной криптовалюты в США стали распространенными явлениями.

      В Российской Федерации в 2019 году Пленум Верховного суда постановил, что уголовная ответственность за легализацию преступных доходов должна распространяться и на криптовалюту.

      В апреле 2022 года Высокий суд Англии и Уэльса признал такой вид цифровых активов как "невзаимозаменяемый токен" имуществом, на которое соответственно может быть наложен арест либо которое может быть конфисковано в законных целях.

      Перечисленные практики представляются применимыми в Казахстане и позволят снизить риски использования цифровых активов в преступных целях.

      Немаловажным является исключение выгоды от ОД посредством поиска и возврата доходов, полученных преступным путем, в ходе параллельных финансовых расследований.

      В Чешской Республике в органах полиции и прокуратуры созданы специализированные службы для проведения финансовых расследований. Высшим руководством полиции данной страны принята обязательная инструкция "О финансовом расследовании", которая регулирует порядок финансового расследования и изъятия доходов, полученных в результате любого уголовного преступления, совершенного в стране или за рубежом.

      С учетом поручения Главы государства по внедрению принципа "следуй за деньгами" ("follow the money") предлагается применить данный опыт в казахстанских реалиях.

      В целом надежная система ПОД/ФТ должна обеспечиваться следующими ключевыми элементами:

      непрерывное обучение всех участников системы ПОД/ФТ;

      применение рискориентированного подхода, осведомленность и понимание рисков отмывания денег и финансирования терроризма;

      использование широкого спектра информационных ресурсов и современных IТ-инструментов;

      эффективное взаимодействие всех участников системы ПОД/ФТ.

Раздел 4. Видение развития финансового мониторинга

      Казахстан нацелен на дальнейшее укрепление его имиджа ответственного участника мирового финансового сообщества и достижение цели высокого уровня ФАТФ - усиление защиты финансовой системы и экономики от угроз отмывания доходов, полученных преступным путем, и финансирования терроризма.

      Будут продолжены имплементация рекомендаций ФАТФ в национальное законодательство и повышение уровня эффективности по 11 непосредственным результатам ФАТФ, определяющим главные цели, которых должна достичь надежная система ПОД/ФТ.

      В целом, непосредственные результаты должны способствовать:

      снижению рисков ОД/ФТ;

      препятствию проникновению преступных доходов в финансовый и иные сектора экономики;

      своевременное выявление и пресечение угроз ОД/ФТ с обязательным лишением преступников незаконных доходов и привлечением их к ответственности.

      Это требует твердой политической воли, верховенства закона, ориентации всех участников системы на разрешение вопросов ПОД/ФТ, зрелости и развитости регуляторного режима, добропорядочности субъектов финансового мониторинга, стабильности и прозрачности их деятельности, а также наличия иных важных факторов.

      Для достижения данного результата будет повышена координационная роль подразделения финансовой разведки с его трансформацией в информационно-аналитическое ядро всей системы ПОД/ФТ.

      Принимая во внимание, что значительную роль в этом играет кадровый потенциал, будут созданы условия и возможности для обучения, подготовки и повышения квалификации в сфере ПОД/ФТ.

      Расширение информационных ресурсов, повышение качества сообщений о подозрительных операциях, автоматизация бизнес-процессов, внедрение современных технологий позволят формировать надежные и полные аналитические материалы.

      В целях реализации поручений Главы государства, данных 1 июля 2021 года на заседании Высшего совета по реформам при Президенте Республики Казахстан, потенциал Агентства будет ориентирован на недопущение фактов неэффективного расходования бюджетных средств при реализации национальных проектов.

      Кроме этого, во исполнение Указа Президента Республики Казахстан от 5 июня 2022 года № 908 "О межведомственной комиссии по вопросам противодействия незаконной концентрации экономических ресурсов" будет проведена комплексная работа по возврату в Республику Казахстан финансовых средств незаконно выведенных из страны.

      Внедрение рискориентированного подхода во всех процессах ПОД/ФТ позволит переориентировать работу всех участников системы на результат и обеспечит продуктивное распределение ресурсов.

      В целях достижения задачи 16.4 Целей устойчивого развития ООН приоритетными направлениями развития будут определены поиск и возврат активов, полученных преступным путем.

      Интенсивное развитие национальной системы ПОД/ФТ будет драйвером роста конкурентоспособности и инвестиционной привлекательности Казахстана и создаст возможности повышения его статуса на международной арене и, как следствие, дальнейшего вступления в ФАТФ.

Раздел 5. Основные принципы и подходы развития финансового мониторинга

      Система ПОД/ФТ основывается на принципах:

      1) равенства всех перед законом и справедливости;

      2) защиты прав, свобод и законных интересов лиц;

      3) комплексного использования мер ПОД/ФТ;

      4) взаимодействия государства и субъектов финансового мониторинга;

      5) эффективности и результативности;

      6) неотвратимости ответственности.

      Подходы развития системы ПОД/ФТ будут заключаться в принятии с учетом казахстанских реалий правовых и институциональных мер, направленных на имплементацию рекомендаций ФАТФ, в рамках обязательств, предусмотренных резолюцией Совета Безопасности Организации Объединенных Наций от 29 июля 2005 года.

      Реализация заложенных в Концепции видения развития сферы финансового мониторинга и основных принципов будет осуществляться по следующим направлениям:

      1) совершенствование информационной работы и повышение кадрового потенциала;

      2) совершенствование законодательства и нормативных актов в сфере ПОД/ФТ;

      3) совершенствование системы ПОД/ФТ;

      4) мониторинг и предотвращение незаконной деятельности необеспеченных цифровых активов на территории Республики Казахстан;

      5) повышение важности вопросов поиска и возврата доходов, полученных преступным путем.

      Направление 1. Совершенствование информационной работы и повышение кадрового потенциала

      С целью популяризации вопросов в сфере ПОД/ФТ необходимы системные мероприятия, направленные на повышение информированности общества об основах финансовой безопасности и угрозах в указанной сфере.

      В ходе учебно-воспитательного процесса в организациях технического и профессионального, послесреднего, высшего и послевузовского образования будут проводиться открытые лекции и кураторские часы, раскрывающие основы финансовой безопасности.

      На постоянной основе будут проводиться национальные и международные олимпиады по финансовой безопасности.

      Для граждан будет проводиться разъяснительная работа по вопросам финансовой безопасности, а для всех участников системы ПОД/ФТ будет продолжено проведение профильных обучающих мероприятий.

      В целях обеспечения системности обучения будет проработан вопрос организации на базе Международной академии экономики и финансов обучения и повышения квалификации для всех участников системы ПОД/ФТ.

      Обучение и повышение квалификации участников системы ПОД/ФТ будут проходить с учетом уровня ответственности и вовлеченности в деятельность, подверженную рискам (комплаенс-службы, кредитные офицеры и др.), а также актуальных трендов в сфере ПОД/ФТ с проверкой полученных знаний.

      Необходимо внедрить профессиональный стандарт "Специалист по финансовому мониторингу", который будет определять набор обязательных функций и компетенций для лиц, ответственных за обеспечение ПОД/ФТ.

      Указанные меры позволят сформировать пул национальных экспертов для участия в проведении взаимных оценок стран-членов ЕАГ.

      В целях дальнейшего повышения квалификации участников будет организовано прохождение ими сертификации на соответствие международным стандартам, таким как CAMS (сертифицированный специалист анти-отмывочной системы), CFCS (сертифицированный специалист по финансовым преступлениям) и др.

      Все это положит основу для продвижения ценностей системы ПОД/ФТ и формирования профессионального и конкурентоспособного кадрового потенциала.

      Направление 2. Совершенствование законодательства и нормативных актов в сфере ПОД/ФТ

      В целях обеспечения прозрачности и доступности положений Закона о ПОД/ФТ предлагается принять следующие меры.

      Во-первых, необходимо предусмотреть в Законе о ПОД/ФТ статьи, разъясняющие цели, основания принятия и основные задачи, которые перед ним стоят.

      Во-вторых, учитывая, что общественные отношения находятся в постоянной динамике, представляется важным заложить в Законе о ПОД/ФТ принципы, которые станут основой для формирования будущих норм, с конкретными механизмами их реализации.

      В-третьих, следует в пределах возможного консолидировать в отдельных статьях нормы, устанавливающие правовое положение субъектов финансового мониторинга, иных организаций и граждан.

      Принимая во внимание вышеизложенное, видится необходимым внести изменения и дополнения в законодательство Республики Казахстан о ПОД/ФТ.

      Направление 3. Совершенствование системы ПОД/ФТ

      1. Повышение качества оценки рисков

      Качество первичной информации будет повышено за счет дополнительного внедрения практики информирования субъектами финансового мониторинга о подозрительной деятельности.

      Будет рассмотрен вопрос введения административной ответственности за недостоверное заполнение информации об операциях, подлежащих финансовому мониторингу.

      Будут оптимизированы требования к подготовке сообщений о подозрительных операциях для продуктивного распределения ресурсов субъектов финансового мониторинга на более глубокий анализ операций, представляющих наибольший интерес для подразделения финансовой разведки и правоохранительных органов.

      В целях создания условий для повышения субъектами финансового мониторинга эффективности направляемых сообщений будет обеспечена обратная связь по принятым решениям, а также результатах анализа качества сообщений, подлежащих финансовому мониторингу.

      Для повышения качества мер по ПОД/ФТ в деятельности субъектов финансового мониторинга будет введена система их оценки.

      В рамках которой анализу будет подвергаться соответствие квалификационным требованиям лиц, ответственных за ПОД/ФТ, уровень взаимодействия с государственным органом-регулятором, полнота и качество организации внутреннего контроля, системы управления рисками и др.

      По итогам оценки Агентством будут вноситься соответствующие рекомендации по совершенствованию деятельности субъектов финансового мониторинга.

      Данные реформы позволят переформатировать работу лиц, ответственных за реализацию и соблюдение правил внутреннего контроля (комплаенс-служб), с процессной деятельности на достижение конечного результата.

      В целях повышения качества и полноты формируемых аналитических материалов будет проработан вопрос получения доступа к базам данных зарубежных компаний, оказывающих услуги в сфере управления рисками и комплаенса (Dow Jones, Thompson Reuters, World Check и др.). Это позволит аналитикам в онлайн-режиме проводить мониторинг физических и юридических лиц на предмет причастности к террористической деятельности, наличия регуляторных санкций в зарубежных странах и иных негативных сведений.

      2. Внедрение новых направлений оценки рисков

      В рамках реализации заложенной правовой основы для мониторинга подозрительных операций публичных должностных лиц, их супругов и близких родственников будет выработан механизм оперативного взаимодействия с субъектами финансового мониторинга и Агентством Республики Казахстан по противодействию коррупции (Антикоррупционная служба).

      Будут расширены направления оценки рисков отмывания доходов посредством осуществления подразделением финансовой разведки мониторинга расходования бюджетных средств в период освоения.

      Аналитическая работа будет проводиться начиная с этапа планирования для недопущения участия недобросовестных исполнителей и фирм-однодневок и, как следствие, исключения криминального обналичивания бюджетных средств и коррупционных схем. Особое внимание будет направлено на реализацию национальных проектов.

      Будут разработаны меры системной оценки рисков отмывания доходов и финансирования терроризма, связанных с созданием новых видов финансовых услуг.

      3. Внедрение современных 1Т-инструментов

      Оперативность выявления и пресечения правонарушений будет обеспечена за счет автоматизации бизнес-процессов и развития информационной инфраструктуры.

      В целях повышения эффективности аналитической работы с учетом внедрения новых направлений оценки рисков будет проработан вопрос расширения перечня интеграций ЕИАС с базами данных государственных и правоохранительных органов.

      При этом будут установлены четкие основания доступа, механизмы контроля полученной информации, исключающие возможности для злоупотреблений, разглашения полученных данных и использования их во внеслужебных целях.

      Внедрение инструментов анализа больших данных повысит эффективность аналитической работы путем математического моделирования данных и иных инструментов статистической обработки, включая прогнозную и текстовую аналитику.

      Для поддержания огромного массива данных, его визуализации и анализа в ретроспективе и в режиме реального времени будут использованы возможности высоких и современных технологий. Это обеспечит лучшее понимание и схематическое представление финансовых потоков и связи между ними и участниками операций и, как следствие, повысит качество аналитической работы.

      Дальнейшим шагом станет проработка вопроса создания в структуре Агентства Национального центра оценки рисков ОД/ФТ. Его создание и функционирование позволят выстроить приоритеты в работе по противодействию ОД/ФТ и сосредоточению основных сил и средств национальной системы ПОД/ФТ на наиболее уязвимых участках.

      В целях информирования о состоянии и тенденции распространения рисков ОД/ФТ на международном и национальном уровнях, а также выработки предложений по совершенствованию системы ПОД/ФТ будет рассмотрен вопрос введения на законодательном уровне компетенции Агентства по формированию на ежегодной основе доклада по ПОД/ФТ и внесение его Президенту Республики Казахстан.

      4. Совершенствование механизмов взаимодействия участников системы ПОД/ФТ

      Приоритетными задачами в работе с субъектами финансового мониторинга будут определены максимальный их охват системой ПОД/ФТ с использованием механизма дистанционного контроля.

      Инструментом реализации данных задач станет единый портал субъектов системы ПОД/ФТ.

      Оперативный обмен сведениями между субъектами финансового мониторинга и государственными органами-регуляторами, в том числе касательно рисков в соответствующих секторах финансового и нефинансового рынка, будет обеспечен путем внедрения "Личного кабинета регулятора".

      Государственные органы-регуляторы в онлайн-режиме смогут анализировать показатели активности подконтрольных субъектов, внутренние правила по ПОД/ФТ, результаты тестирования лиц, ответственных за реализацию функций ПОД/ФТ.

      В целях стимулирования государственных органов-регуляторов к надлежащему взаимодействию с подконтрольными субъектами будет внедрена оценка государственных органов-регуляторов. Оценке будут подлежать доля зарегистрированных на портале подконтрольных субъектов, полнота и качество мер по координации их деятельности. По ее результатам государственным органам-регуляторам будут вноситься рекомендации по принятию необходимых корректирующих мер.

      Для обеспечения эффективности работы портала будет рассмотрен вопрос введения обязательной регистрации в нем субъектов финансового мониторинга.

      Наряду с этим на портале будут запущены "Личные кабинеты правоохранительных органов". Данный сервис будет предусматривать учет и мониторинг запросов правоохранительных органов в подразделение финансовой разведки, а также в иностранные государства через канал "Эгмонт", информацию подразделения финансовой разведки о возможном совершении незаконной операции и др.

      В рамках дальнейшего совершенствования взаимодействия будет автоматизирован процесс получения правоохранительными и специальными государственными органами информации от подразделения финансовой разведки после получения санкции Генерального Прокурора Республики

      Казахстан, его заместителей, прокуроров областей и приравненных к ним прокуроров в установленном законодательством порядке.

      Направление 4. Мониторинг и предотвращение незаконной деятельности необеспеченных цифровых активов на территории Республики Казахстан

      С развитием цифровых активов подходы ФАТФ, а затем и регуляторная база юрисдикций претерпевают существенные изменения. Исчезает фрагментация регулирования, что способствует устранению лазеек для преступных действий.

      Так, в соответствии с пунктом 3 статьи 33-1 Закона Республики Казахстан "Об информатизации", выпуск и оборот необеспеченных цифровых активов на территории Республики Казахстан запрещаются, за исключением случаев, предусмотренных законами Республики Казахстан.

      В этой связи, при активном диалоге с рынком необходимо проработать вопрос формирования нового, динамичного подхода, адаптированного под реалии Казахстана.

      Этому будет способствовать разработка для субъектов финансового мониторинга принципиально новых методических рекомендаций, а также повышение режима информирования о подозрительных операциях, связанных с оборотом цифровых активов.

      Для правоохранительных и государственных органов на постоянной основе будут проводиться тренинги по отслеживанию цифровых активов.

      Кроме этого будет проработан вопрос получения от международных площадок оборота криптовалюты, подразделений финансовых разведок иностранных государств информации о резидентах Республики Казахстан, связанных с ОД/ФТ.

      Порядок изъятия, учета, хранения, передачи и уничтожения вещественных доказательств по уголовным делам судом, органами прокуратуры, уголовного преследования и судебной экспертизы будет усовершенствован в части включения особенностей, связанных с цифровыми активами.

      В работу по отслеживанию незаконных финансовых операций будут внедрены 1Т-инструменты.

      С учетом постоянно меняющихся тенденций развития рынка цифровых активов будет проведен анализ регулирования сферы цифровых активов с выработкой предложений по ее дальнейшему совершенствованию.

      Направление 5. Повышение значимости поиска и возврата доходов, полученных преступным путем

      Возвращение доходов, полученных преступным путем, станет одним из ключевых направлений развития сферы ПОД/ФТ.

      30-ая рекомендация ФАТФ предусматривает проведение правоохранительными и специальными государственными органами параллельных финансовых расследований по преступлениям, связанным с отмыванием денег, финансированием терроризма и распространением оружия массового уничтожения. Такие расследования предполагают исследование финансовой составляющей преступления на предмет выявления криминальных связей и группировок, розыск преступных активов, источников финансирования и других активов, подлежащих конфискации, а также сбор иных доказательств, которые могут быть использованы в суде.

      В реализацию данной рекомендации во всех органах уголовного преследования будут определены лица, ответственные за поиск и возврат доходов, полученных преступным путем.

      Они будут на регулярной основе проходить соответствующее обучение по своевременному отслеживанию, установлению, аресту и конфискации преступных активов.

      Наряду с этим будет проработан вопрос обеспечения их современными инструментами поиска активов, а также необходимыми базами данных и программными продуктами по моделированию схем вывода активов, в том числе платными.

      В целях укрепления сотрудничества с ключевыми юрисдикциями на постоянной основе будет расширяться договорно-правовая база.

      В рамках усиления работы по возврату активов будет расширено взаимодействие с такими международными организациями, как ООН, Всемирный Банк, Базельский институт управления, Камденская межведомственная сеть по возврату активов и др.

      Будет разработана методика расчета объема незаконных финансовых потоков с дальнейшим внедрением регулярного мониторинга, оценки и принятием соответствующих корректирующих мер.

      Положительные итоги внедрения подходов по поиску и возврату преступных доходов, предусмотренных настоящей Концепцией, будут использованы при выработке ответственными уполномоченными органами видения по законодательному регулированию института финансовых расследований.

Раздел 6. Целевые индикаторы и ожидаемые результаты

      6.1. Целевые индикаторы по итогам 2026 года:

      1) доля вузов, в которых проведены открытые лекции по вопросам финансовой безопасности, %, в 2022 году - 15%, в 2023 году - 25%, в 2024 году - 30%, в 2025 году - 45%, в 2026 году - 60%;

      2) количество лиц, прошедших обучение и тестирование по вопросам ПОД/ФТ в Международной академии экономики и финансов, единица, в 2023 году - 150, в 2024 году - 200, в 2025 году - 250, в 2026 году - 300;

      3) количество рейтингов "значительное соответствие" и "соответствие" по итогам оценки экспертами ЕАГ соответствия законодательства Республики Казахстан рекомендациям ФАТФ, единица, в 2022 году - 25, в 2023 году - 25, в 2024 году - 25, в 2025 - 25, в 2026 году - 35;

      4) доля использования правоохранительными и специальными государственными органами материалов подразделения финансовой разведки, %, в 2022 году - 68%, в 2023 году - 72%, в 2024 году - 76%, в 2025 году - 80%, в 2026 году - 84%;

      5) доля субъектов финансового мониторинга, зарегистрированных в информационной системе Агентства, % в 2022 году - 50%, в 2023 году - 60%, в 2024 году - 70%, в 2025 году - 80%, в 2026 году - 90%;

      6) увеличение количества клиентов у лицензированных провайдеров цифровых активов, %, в 2022 году - 5%, в 2023 году - 5%, в 2024 году - 5%, в 2025 году - 5%, в 2026 году - 5%;

      7) доля установленного и арестованного имущества от суммы причиненного ущерба (в том числе преступных доходов), %, в 2022 году - 13%, в 2023 году - 17%, в 2024 году - 21%, в 2025 году - 25%, в 2026 году - 29%.

6.2. Ожидаемые результаты к концу 2026 года:

      Получение Казахстаном по итогам Взаимной оценки ЕАГ:

      1) По непосредственному результату 1 (Риски отмывания денег и финансирования терроризма понимаются, и там, где это необходимо, на национальном уровне координируются действия по борьбе с отмыванием денег, финансированием терроризма и распространением оружия массового уничтожения) - рейтинг "высокий уровень эффективности/значительный уровень эффективности";

      2) По непосредственному результату 2 (Международное сотрудничество обеспечивает необходимую информацию, оперативные финансовые данные, доказательства и способствует деятельности, направленной против преступников и их активов) - рейтинг "высокий уровень эффективности/значительный уровень эффективности";

      3) По непосредственному результату 6 (Оперативные финансовые данные и вся остальная значимая информация используются надлежащим образом компетентными органами для проведения финансовых расследований отмывания денег и финансирования терроризма) - рейтинг "высокий уровень эффективности/значительный уровень эффективности";

      4) По непосредственному результату 9 (Проводятся расследования преступлений и деятельности, связанных с финансированием терроризма, а лица, финансирующие терроризм, преследуются по закону и подвергаются эффективным, соразмерным и сдерживающим санкциям) - рейтинг "высокий уровень эффективности/значительный уровень эффективности";

      5) По непосредственному результату 10 (Террористам, террористическим организациям и тем, кто их финансирует, препятствуют в сборе, перемещении и использовании денежных средств, а также в злоумышленном использовании сектора некоммерческих организаций) - рейтинг "высокий уровень эффективности/значительный уровень эффективности";

      6) По непосредственному результату 11 (Лицам и организациям, вовлеченным в распространение оружия массового уничтожения, воспрещен сбор, перемещение и использование денежных средств согласно Резолюциям Совета Безопасности ООН) - рейтинг "высокий уровень эффективности/значительный уровень эффективности".

 
  ПРИЛОЖЕНИЕ
к Концепции развития
финансового мониторинга
на 2022-2026 годы

План действий
по реализации Концепции развития финансового мониторинга на 2022-2026 годы

Наименование реформ/основных мероприятий

Форма завершения

Срок завершения

Ответственные исполнители

1

2

3

4

5

Стратегический показатель: отсутствует


Направление 1. Совершенствование информационной работы и повышение кадрового потенциала
Целевые индикаторы:
доля вузов, в которых проведены открытые лекции по вопросам финансовой безопасности, %, в 2022 году - 15%, в 2023 году - 25%, в 2024 году - 30%, в 2025 году - 45%, в 2026 году - 60%;
количество лиц, прошедших обучение и тестирование по вопросам ПОД/ФТ в Международной академии экономики и финансов, единица, в 2023 году - 150, в 2024 году - 200, в 2025 году - 250, в 2026 году - 300

МНВО, АФМ
АФМ

1.

Внедрение тем по финансовой безопасности в учебно-воспитательный процесс организаций технического и профессионального, послесреднего, высшего и послевузовского образования

открытые лекции, кураторские часы

2022-2026 годы

МП, МНВО, АФМ

2.

Проведение среди школьников и студентов национальной и международной олимпиад по финансовой безопасности

олимпиады

2023-2026 годы

АФМ, МП, МНВО

3.

Проведение для граждан и участников системы ПОД/ФТ информационной и разъяснительной работы по вопросам ПОД/ФТ

публикации в СМИ, график разъяснительных мероприятий, памятки, методические рекомендации

2022-2026 годы

АФМ, АРРФР, НБ, МКС, МЮ, Комитет МФЦА (по согласованию), МЦРИАП, АЗРК, МИОР

4.

Обучение и тестирование cубъектов финансового мониторинга в Международной академии экономики и финансов для повышения квалификации в сфере ПОД/ФТ

сертификаты

2023-2026 годы

АФМ

5.

Внедрение профессионального стандарта "Специалист по финансовому мониторингу"

профессиональный стандарт

IV квартал 2022 года

НПП "Атамекен" (по согласованию)

6.

Формирование пула национальных экспертов для участия в проведении взаимных оценок стран-членов ЕАГ

сертификаты

2024-2026 годы

АФМ

7.

Организация прохождения участниками системы ПОД/ФТ сертификации на соответствие международным стандартам, таким как CAMS (сертифицированный специалист анти-отмывочной системы), CFCS (сертифицированный специалист по финансовым преступлениям)

подготовительные курсы

2024-2025 годы

АФМ

Направление 2. Совершенствование законодательства и нормативных актов в сфере ПОД/ФТ
Целевой индикатор:
количество рейтингов "значительное соответствие/соответствие" по итогам оценки экспертами ЕАГ соответствия законодательства Республики Казахстан рекомендациям ФАТФ, единица, в 2022 году - 25, в 2023 году - 25, в 2024 году - 25, в 2025 - 25, в 2026 году - 35

АФМ

8.

Рассмотрение вопроса внесения изменений и дополнений в Закон о ПОД/ФТ, в т.ч. в части: определения целей, задач, принципов ПОД/ФТ; направления субъектами финансового мониторинга сообщений о подозрительной деятельности; введения обязательной регистрации субъектов финансового мониторинга на портале уполномоченного органа по ПОД/ФТ; введения компетенции уполномоченного органа по ПОД/ФТ по подготовке и внесению Президенту Республики Казахстан доклада о ПОД/ФТ на ежегодной основе

проект закона

III квартал 2024 года

АФМ

9.

Рассмотрение вопроса введения административной ответственности за недостоверное заполнение информации об операциях, подлежащих финансовому мониторингу

проект закона

III квартал 2024 года

АФМ

Направление 3. Совершенствование системы ПОД/ФТ Целевые индикаторы:


доля использования правоохранительными и специальными государственными органами материалов подразделения финансовой разведки, %, в 2022 году - 68%, в 2023 году - 72%, в 2024 году - 76%, в 2025 году -80%, в 2026 году - 84%;
доля субъектов финансового мониторинга, зарегистрированных в системе АФМ, %, в 2022 году - 50%, в 2023 году - 60%, в 2024 году -70%, в 2025 году - 80%, в 2026 году - 90%

АФМ, ГП, АПК, КНБ, МВД АФМ, АЗРК, МЗ, АРРФР, МКС, НБ, МЮ, Комитет МФЦА (по согласованию)

10.

Внесение изменений в Правила представления субъектами финансового      мониторинга сведений и информации об операциях, подлежащих финансовому мониторингу, в части оптимизации требований к подготовке сообщений о подозрительных операциях

приказ АФМ

IV квартал 2022 года

АФМ

11.

Разработка механизма предоставления обратной связи субъектам финансового мониторинга по рисковым операциям, связанным с ОД/ФТ

приказ АФМ

I квартал 2023 года

АФМ

12.

Проработка вопроса получения доступа к базам данных зарубежных компаний, оказывающих услуги в сфере управления рисками и комплаенса

договор

I квартал 2024 года

АФМ

13.

Разработка механизма по мониторингу      расходования бюджетных средств в период освоения

приказ АФМ

IV квартал 2022 года

АФМ

14.

Разработка механизма оперативного взаимодействия АФМ с субъектами финансового мониторинга и АПК по вопросам мониторинга подозрительных операций публичных должностных лиц, их супругов и близких родственников

приказ АФМ

IV квартал 2023 года

АФМ

15.

Разработка механизма оценки новых видов финансовых услуг на предмет подверженности рискам отмывания доходов и финансирования терроризма

приказ АФМ

IV квартал 2023 года

АФМ, АРРФР

16.

Проработка вопроса расширения перечня интеграций БД ЕИАС с базами государственных и правоохранительных органов с установлением четких оснований доступа, механизмов контроля за полученной информацией, исключающих возможности для злоупотреблений и разглашения полученных данных и использования их во внеслужебных целях

интеграция

IV квартал 2024 года

АФМ, МЮ, ГП, МФ, АДГС, МВД, МТСЗН, МЗ, МНВО, МП

17.

Развитие ЕИАС в части внедрения технологий по работе с большими данными для анализа рисков ОД/ФТ

согласование ГИП

I квартал 2023 года

АФМ, МЦРИАП, МНЭ

18.

Проработка вопроса создания в структуре АФМ Национального центра оценки рисков ОД/ФТ

предложения в АП

IV квартал 2024 года

АФМ

19.

Внедрение "Личного кабинета регулятора"

акт ввода в эксплуатацию

IV квартал 2022 года

АФМ

20.

Внедрение системы оценки субъектов финансового мониторинга

приказ АФМ

IV квартал 2022 года

АФМ

21.

Внедрение системы оценки государственных органов, регулирующих деятельность субъектов финансового мониторинга

приказ АФМ

IV квартал 2022 года

АФМ

22.

Внедрение "Личного кабинета правоохранительного органа"

акт ввода в эксплуатацию

III квартал 2023 года

АФМ

23.

Автоматизация процесса получения правоохранительными и специальными государственными органами информации от подразделения финансовой разведки после получения санкции в установленном законодательством порядке

акт ввода в эксплуатацию

III квартал 2024 года

АФМ, МЦРИАП, ГП, АПК, КНБ, МВД

Направление 4. Мониторинг и предотвращение незаконной деятельности необеспеченных цифровых активов на территории Республики Казахстан
Целевой индикатор: увеличение количества клиентов у лицензированных провайдеров виртуальных активов, %, в 2022 году - 5%, в 2023 году - 5%, в 2024 году - 5%, в 2025 году - 5%, в 2026 году - 5%

МЦРИАП, Комитет МФЦА (по согласованию), АФМ

24.

Проведение для правоохранительных и государственных органов тренингов по отслеживанию криптовалют и новым тенденциям в сфере виртуальных активов

тренинги

2022-2026 годы

ГП, АФМ, АПК, КНБ, МЦРИАП, МВД

25.

Разработка методических рекомендаций по выявлению незаконных операций с использованием цифровых активов

приказ АФМ

IV квартал 2022 года

АФМ

26.

Утверждение дополнительных критериев подозрительных операций, связанных с использованием цифровых активов

приказ АФМ

III квартал 2023 года

АФМ

27.

Проведение совместной работы с финансовыми регуляторами стран, в которых зарегистрированы криптобиржи, для получения информации об операциях казахстанских клиентов на зарубежных рынках криптовалют

международные соглашения

II квартал 2024 года

АФМ, МЦРИАП, Комитет МФЦА (по согласованию)

28.

Внесение изменений в Правила изъятия, учета, хранения, передачи и уничтожения вещественных доказательств, изъятых документов, денег в национальной и иностранной валюте, наркотических средств, психотропных веществ по уголовным делам судом, органами прокуратуры, уголовного преследования и судебной экспертизы в части включения особенностей, связанных с цифровыми активами

проект постановления Правительства

II квартал 2023 года

ГП, АФМ, АПК, КНБ, МВД, ВС

29.

Внедрение в работу по отслеживанию незаконных финансовых операций IT-инструментов по проведению расследований о цифровых активах

акт ввода в эксплуатацию

IV квартал 2024 года

АФМ

30.

Проведение анализа регулирования сферы цифровых активов с выработкой предложений по ее дальнейшему совершенствованию

предложения в АП

III квартал 2024 года

МЦРИАП, Комитет МФЦА (по согласованию), АФМ

Направление 5. Повышение важности вопросов поиска и возврата доходов, полученных преступным путем
Целевой индикатор:
доля установленного и арестованного имущества от суммы причиненного ущерба (в том числе преступных доходов), %, в 2022 году - 13%,

ГП, АФМ, АПК, КНБ, МВД

в 2023 году - 17%, в 2024 году - 21%, в 2025 году - 25% в 2026 году - 29%


31.

Определение в органах уголовного преследования лиц, ответственных за поиск и возврат доходов, полученных преступным путем

приказы АФМ, ГП, АПК, КНБ, МВД

IV квартал 2022 года

АФМ, ГП, АПК, КНБ, МВД

32.

Проработка вопроса обеспечения правоохранительных и специальных      органов современными инструментами поиска активов, а также необходимыми базами данных программным обеспечением по моделированию схем вывода активов, в т.ч. платными

предложения в АП практическая реализация

I квартал 2023 года 2023-2024 годы

ГП, МФ, АФМ, АПК, КНБ, МЦРИАП, МВД

33.

Заключение соглашений по взаимной правовой помощи с иностранными государствами, куда происходит отток капитала

международные соглашения

IV квартал 2024 года

ГП

34.

Проработка вопроса присоединения Казахстана к Конвенции Совета Европы в области уголовного судопроизводства

информация в АП

III квартал 2026 года

ГП, МИД

35.

Проработка вопроса подписания соглашения с Европолом о стратегическом партнерстве по обмену информацией по вопросам установления и возврата незаконно выведенных активов

информация в АП

I квартал 2023 года

ГП

36.

Реализация проектов по вопросам возврата похищенных активов совместно с международными организациями

проекты

IV квартал 2025 года

ГП, МИД, АФМ, АПК, МВД, КНБ

37.

Разработка методики расчета объема незаконных финансовых потоков

методика

IV квартал 2023 года

БНС АСПР, МНЭ

38.

Формирование в отчетах Комитета правовой статистики и специальным учетам сведений о: первоначальной оценочной стоимости имущества и других активов, подлежащих конфискации, с классификацией на средства, орудия преступления и преступное имущество;
количестве поступивших на исполнение исполнительных документов с разбивкой по сферам, органам и статьям;
фактической стоимости имущества и сумме денежных средств, обращенных и поступивших в доход государства

приказ ГП

IV квартал 2022 года

ГП, заинтересованные государственные органы

      Примечание: расшифровка аббревиатур:

НПП "Атамекен"

- Национальная палата предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен"

МИОР

- Министерство информации и общественного развития Республики Казахстан

Комитет МФЦА

- Комитет Международного финансового центра "Астана"

МЮ

- Министерство юстиции Республики Казахстан

АЗРК

- Агентство по защите и развитию конкуренции Республики Казахстан

ГП

- Генеральная прокуратура Республики Казахстан

МНВО

- Министерство науки и высшего образования Республики Казахстан

М3

- Министерство здравоохранения Республики Казахстан

ЕАГ

- Евразийская группа по противодействию легализации преступных доходов и финансированию терроризма

МТСЗН

- Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

ВУЗ

- высшее учебное заведение

ВС

- Верховный Суд Республики Казахстан

ОД/ФТ

- отмывание доходов/финансирование терроризма

ПОД/ФТ

- противодействие легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путем, и финансированию терроризма

МФ

- Министерство финансов Республики Казахстан

АФМ

- Агентство Республики Казахстан по финансовому мониторингу

АРРФР

- Агентство Республики Казахстан по регулированию и развитию финансового рынка

АДГС

- Агентство Республики Казахстан по делам государственной службы

МКС

- Министерство культуры и спорта Республики Казахстан

АП

Администрация Президента Республики Казахстан

МП

- Министерство просвещения Республики Казахстан

БНС АСПР

- Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан

АПК

- Агентство Республики Казахстан по противодействию коррупции (Антикоррупционная служба)

МИД

- Министерство иностранных дел Республики Казахстан

НБ

- Национальный Банк Республики Казахстан

КНБ

- Комитет национальной безопасности Республики Казахстан

МНЭ

- Министерство национальной экономики Республики Казахстан

ФАТФ

- Группа разработки финансовых мер борьбы с отмыванием денег

МЦРИАП

- Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан

МВД

- Министерство внутренних дел Республики Казахстан

     

Қаржылық мониторингті дамытудың 2022-2026 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 6 қазандағы № 1038 Жарлығы

      ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

      1. Қоса беріліп отырған Қаржылық мониторингті дамытудың 2022- 2026 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) бекітілсін.

      2. Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты орталық мемлекеттік органдар, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар, сондай-ақ мүдделі ұйымдар (келісім бойынша):

      1) Тұжырымдаманы іске асыру жөнінде шаралар қабылдасын;

      2) "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 қаулысында белгіленген тәртіппен және мерзімдерде Тұжырымдаманың іске асырылу барысы туралы ақпарат ұсынатын болсын.

      3. Қазақстан Республикасының Қаржылық мониторинг агенттігі осы Жарлықтан туындайтын шараларды қабылдасын.

      4. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

      5. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Президенті
Қ.Тоқаев

  Қазақстан Республикасы
Президентінің
2022 жылғы 6 қазандағы
№ 1038 Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Қаржылық мониторингті дамытудың 2022-2026 жылдарға арналған

ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Астана қ., 2022 жыл

МАЗМҰНЫ

      1-бөлім. Тұжырымдаманың паспорты

      2-бөлім. Ағымдағы ахуалды талдау

      3-бөлім. Халықаралық тәжірибені шолу

      4-бөлім. Қаржылық мониторингті дамыту пайымы

      5-бөлім. Қаржылық мониторингті дамытудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

      6-бөлім. Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер

      7-бөлім. Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары (қосымша)

1-бөлім. Тұжырымдаманың паспорты

Атауы

Қаржылық мониторингті дамытудың 2022-2026 жылдарға арналған тұжырымдамасы

Әзірлеу үшін негіз

Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасы (2021 жылғы 11 желтоқсандағы № 21-5006 қарар)

Әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасының Қаржылық мониторинг агенттігі

Іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар және ұйымдар

АҚЦМ, ӘдМ, БҒМ, БҚДА, БП, ҒЖБМ, ЕХӘҚМ ДСМ, ЖС, Қаржымині, ҚМА, ҚНРДА, ҰСБ, СЖРА, МҚІА, МСМ, СЖҚА, СІМ, ҰБ, ҰҚК, ҰЭМ, ЦДИАӨМ, ІІМ

Іске асыру мерзімдері

2022-2026 жылдар

2-бөлім. Ағымдағы ахуалды талдау

      2.1. Қол жеткізілген нәтижелер

      Әлемдік қоғам терроризмді қаржыландыру мен қылмыстық кірістерді заңдастыруды трансұлттық сипаты бар және мемлекет құрылысының тіршілігін бұза алатын жаһандық проблемалар деп таниды.

      Терроризм актілері саяси, аумақтық және ұлттық сипаттағы аса ауқымды қақтығыстарды тудыруы мүмкін. Өз кезегінде, қылмыстық кірістерді жылыстату адал бәсекелестікке теріс әсер етіп және көлеңкелі экономиканың көлемін арттыра отырып, мемлекеттің экономикалық мүдделеріне зиян келтіреді.

      Оның үстіне, пайдакүнемдік себеп қылмыстық әрекеттердің басым көпшілігінің себептік факторы болып табылады, бұл күш-жігерді кірістердің заңдастырылуына байланысты қылмыстық құқық бұзушылықтарды ашуға бағыттаудың басты екенін айқындайды.

      Осыған байланысты, қылмыстық жолмен алынған қаражатты заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл (бұдан әрі - КЖ/ТҚҚІ) аса өзекті міндетке айналып, барлық мемлекеттер тарапынан ұлттық, сондай-ақ халықаралық деңгейлерде ұжымдық және пәрменді шаралар қабылдау қажеттігін негіздейді.

      Бүгінгі күні Қазақстан Республикасында орнықты КЖ/ТҚҚІ жүйесі қалыптасты.

      Ол КЖ/ТҚҚІ саласындағы мемлекеттік саясатты қаржылық мониторинг субъектілерімен өзара іс-қимыл мен өзара байланыс жасаса отырып, іске асыратын мемлекеттік, құқық қорғау органдары мен арнаулы органдардың жиынтығын қамтиды.

      Қазақстан Республикасының КЖ/ТҚҚІ жүйесінің қалыптасуын үш кезеңге бөлуге болады.

      Бірінші кезең (2000-2008 жылдар).

      2005 жылғы 29 шілдедегі Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесінің қарарымен Біріккен Ұлттар Ұйымына (бұдан әрі - БҰҰ) мүше барлық елдерге Ақшаны жылыстатуға қарсы күрестің қаржылық шараларын әзірлеу тобының (бұдан әрі - ФАТФ) ұсынымдарын орындау жөнінде нұсқама берілді.

      Осы ұсынымдарды іске асыру үшін қылмыстық құқық бұзушылық құрамының жеке түрі - заңсыз жолмен алынған ақшаны және өзге де мүлікті заңдастыру (жылыстату) криминалдандырылды.

      2002 жылғы Терроризмді қаржыландыруға қарсы күрес 5 қыркүйектегі, 2008 жылғы 4 мамырдағы БҰҰ-ның сыбайлас жемқорлыққа қарсы және

      2008 жылғы 4 маусымдағы БҰҰ-ның Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес туралы конвенциялары ратификацияланды.

      2004 жылы Қазақстан экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және қаржылық тұрақтылық қатерлеріне жол бермеу мақсатында ФАТФ-ның өңірлік тобы - Қылмыстық кірістерді заңдастыруға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл жөніндегі еуразиялық топтың (бұдан әрі - ЕАТ) құрылтайшыларының бірі болды.

      Оның негізгі қызмет бағыттары өңірлік деңгейдегі тиімді өзара іс-қимыл мен ынтымақтастықты қамтамасыз ету, сондай-ақ ЕАТ-қа мүше мемлекеттер деңгейінде халықаралық КЖ/ТҚҚІ жүйесіне интеграциялану болып табылады.

      Екінші кезең (2008-2020 жылдар).

      2008 жылы елдерді КЖ/ТҚҚІ саласындағы ақпаратты жинау, талдау және тарату үшін ұлттық орталық ретінде қызмет ететін бөлімшені құруға міндеттейтін халықаралық актілердің ережелерін іске асыру үшін Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің құрамында Қаржы мониторинг комитеті түрінде қаржылық барлау бөлімшесі құрылды (әлемнің 163 елінде осындай органдар құрылған).

      2009 жылы "Қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрі - КЖ/ТҚҚІ туралы заң) қабылданды, ол КЖ/ТҚҚІ саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастырудың құқықтық негізін қалады.

      Онда мемлекеттік органдар мен құқық қорғау органдарының, сондай-ақ қаржылық мониторинг субъектілерінің өзара іс-қимыл жасау негіздері мен өкілеттіктерінің шеңбері айқындалып, базалық ұғымдар енгізілді.

      Мұнымен бір мезгілде халықаралық сапа және қауіпсіздік стандарттарына жауап беретін қаржылық мониторинг субъектілерінің деректерін жинау мен өңдеудің бірегей ақпараттық жүйесі құрылды.

      Мемлекеттік органдар арасында, сондай-ақ жақын және алыс шет елдермен өзара іс-қимыл және ынтымақтастық туралы келісімдер жасалды.

      2011 жылы Қазақстан "Эгмонт" қаржылық барлау бөлімшелері тобының толыққанды мүшесі болды, бұл шет мемлекеттердің қаржылық барлау бөлімшелерімен өзара іс-қимылдың тиімділігін арттырды.

      Әлемнің 100-ден астам қаржылық барлау бөлімшелерімен белсенді ақпарат алмасу басталды.

      Қазақстан Республикасы Қаржылық мониторинг комитетінің үйлестіруімен КЖ/ТҚҚІ жүйесі ЕАТ-тың бірінші өзара бағалауынан ойдағыдай өтті.

      БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі қарарларының негіз қалаушы нормаларын және қаржылық барлау бөлімшесінің қызметі, құқық қорғау органдарының өкілеттіктері мен міндеттері, халықаралық ынтымақтастық және өзара құқықтық көмек көрсету мен экстрадициялау мәселелері, сондай-ақ тәркілеу шараларын қамтамасыз ету бөлігінде ФАТФ стандарттарын іске асыру Қазақстанға ФАТФ-ның 40 ұсынымының 24-і бойынша "елеулі түрде сәйкестік" және "ішінара сәйкестік" рейтингтерін алуына мүмкіндік берді.

      Өзара бағалаудың қорытындылары бойынша Қазақстанға ФАТФ ұсынымдары мен КЖ/ТҚҚІ жүйесін техникалық сәйкестік тұрғысынан тиімділігі бойынша елеулі кемшіліктері жоқ, ЕАТ-қа мүше барлық мемлекеттерге қолданылатын мониторинг тетігі - "стандартты мониторинг" рәсімі қолданылды.

      Өзара бағалау қорытындылары бойынша ЕАТ сарапшылары тұжырымдаған ұсынымдар КЖ/ТҚҚІ саласындағы ұлттық заңнаманы жетілдіру жөніндегі шараларға негіз болды.

      КЖ/ТҚҚІ саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі шараларды тұжырымдау, олардың тиімділігін арттыру, сондай-ақ кірістерді заңдастыру (жылыстату) және терроризмді қаржыландыру тәуекелдерін төмендетуге бағытталған шараларды үйлестіру мақсатында Қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастырудың (жылыстатудың) және терроризмді қаржыландыру мәселелері жөніндегі ведомствоаралық кеңес құрылды.

      КЖ/ТҚҚІ туралы ұлттық заңнамаға тұжырымдамалық түзетулер еңгізілді: қаржылық мониторинг субъектілерінің төрт түрі (риэлторлар, заңгерлер, лизингтер, бухгалтерлік ұйымдар мен кәсіби бухгалтерлер) үшін реттеуші-мемлекеттік орган айқындалды;

      КЖ/ТҚҚІ туралы Заңның талаптарын сақтамағаны үшін барлық қаржылық мониторинг субъектілерінің жауапкершілігі күшейтілді;

      тәркіленген мүлікті есепке алуға және пайдалануға және осындай мүлік қорын құруға жауапты мемлекеттік орган айқындалды;

      қаржылық бақылау органдары мен құқық қорғау органдары арасында шетелдік құзыретті органдармен КЖ/ТҚҚІ саласында ақпарат алмасу бөлігінде халықаралық ынтымақтастық күшейтілді;

      көпке белгілі лауазымды тұлғалардың операциялары қаржылық мониторингке жатқызыла бастады.

      2014 жылы Қазақстан Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына (бұдан әрі - ТМД) қатысушы мемлекеттердің қаржылық барлау бөлімшелері басшыларының кеңесіне кірді.

      2018 жылы кірістерді жылыстату мен терроризмді қаржыландыру (бұдан әрі - КЖ/ТҚ) тәуекелдеріне алғашқы ұлттық бағалаудың жүргізілуі де осы кезеңнің ерекшелігі болып табылады, оның қорытындысы бойынша КЖ/ТҚ-нің негізгі тәуекелдері және ұлттық КЖ/ТҚҚІ жүйесінің осал тұстары айқындалды және барынша азайтылды.

      Үшінші кезең (2021 жылдан бастап қазіргі таңға дейін).

      Тәуелсіз және Қазақстан Республикасының Президентіне есеп беретін орган - Қаржылық мониторинг агенттігін (бұдан әрі - Агенттік) құру арқылы қаржылық барлау бөлімшесінің мәртебесі арттырылды.

      Осы органда қаржылық мониторинг, сондай-ақ экономикалық құқық бұзушылықтарды ашу және тергеп-тексеру жөніндегі функцияларды біріктіру оның өзіне тән ерекшелігі болып табылады.

      Мұндай синергия жүргізіліп жатқан талдамалық жұмыстың тиімділігін одан әрі арттыра түсті, жұмыстың акцентін алдын алу тұрғысынан да, салдармен күресу тұрғысынан да ауыстыруға мүмкіндік берді.

      Бүгінгі күні қаржылық барлау бөлімшесі қаржы институттары, сондай-ақ құқық қорғау органдары мен уәкілетті органдар қызметінің тоғысқан тұсында бола отырып, КЖ/ТҚҚІ жүйесінде бірегей жағдайға ие болып отыр.

      Бірінші деңгейде қаржылық мониторинг субъектілері өз клиенттерінің мүдделері үшін өздері жүзеге асыратын қаржылық операциялардың жалпы массасының арасынан Заңда белгіленген өлшемшарттарға жататын күдікті операциялар мен мәмілелерді анықтайды, олар туралы арнаулы хабарларды қалыптастырады және қаржылық барлау бөлімшесіне жібереді.

      Қаржылық мониторингтің әрбір субъектісіне оның қызметін бақылауды жүзеге асыратын реттеуші-мемлекеттік орган бекітілген.

      Екінші деңгейде қаржылық барлау бөлімшесі күдікті қаржы операциялары туралы алынған мәліметтерге өңдеу және егжей-тегжейлі талдау жүргізеді, қосымша ақпарат, оның ішінде қаржылық мониторинг субъектілерінің өзінен және әртүрлі мемлекеттік органдардан сұратылады.

      Қаржылық мониторинг субъектілері ұсынған мәліметтерде қылмыстық кірістерді жылыстату немесе терроризмді қаржыландыру белгілерінің бар немесе жоқ екені туралы қорытынды осындай талдаудың нәтижесі болып табылады, ол тексеру іс-шараларын ұйымдастыру үшін құқық қорғау органдарына жіберіледі.

      Үшінші деңгейде құқық қорғау органдары тексеру іс-шараларын жүргізеді, олардың нәтижелері бойынша сотқа дейінгі тергеп-тексеруді бастау туралы шешім қабылданады.

      2021 жылы КЖ/ТҚ тәуекелдеріне екінші ұлттық бағалау жүргізілді. Оның нәтижелері бойынша негізгі тәуекелдер, қатерлер мен осалдықтар анықталды.

      Қылмыстық-құқықтық статистиканы талдау Қазақстан Республикасында КЖ/ТҚ жоғары тәуекелі бар қылмыстар мыналар болып табылатынын көрсетті: салық қылмыстары, заңсыз экономикалық қызмет, сыбайлас жемқорлық, бюджет қаражатын ұрлау, алаяқтық және есірткі құралдарының заңсыз айналымы.

      КЖ/ТҚ жоғары тәуекелі банк секторына, микроқаржы ұйымдарының секторына, сондай-ақ ойын бизнесіне берілді.

      Тәуекелдерді ұлттық бағалау қорытындылары бойынша КЖ/ТҚ жүйесінің барлық қатысушылары анықталған тәуекелдер мен осалдықтарды азайтуға бағытталған шараларды іске асырады.

      Жалпы, 2019 - 2021 жылдар аралығында Қазақстан Республикасындағы КЖ/ТҚҚІ жүйесінің даму жағдайының серпіні оң нәтижелерді көрсетуде.

      КЖ/ТҚҚІ жүйесі қамтыған қаржылық мониторинг субъектілерінің саны 6 мыңнан 9 мыңға дейін өсті, оның ішінде қаржылық сектордан 2 мың субъекті, қаржылық емес сектордан 7 мың субъекті бар. Осылайша, қаржылық мониторинг субъектілерінің КЖ/ТҚҚІ жөніндегі уәкілетті органмен ынтымақтасу деңгейі 50%-ға өсті.

      Көрсетілген кезеңде қаржылық мониторинг субъектілерінен күдікті және шекті операциялар туралы 5 млн. астам хабар келіп түсті. Бұл ретте, хабарлардың 99%-ын қаржылық сектор жолдады.

      2 132 талдамалық материал құқық қорғау органдары мен арнаулы мемлекеттік органдарға жолданды.

      Талдамалық жұмысты жетілдіру бойынша кешенді шаралар қабылдаудың нәтижесінде құқық қорғау органдарының қаржылық барлау бөлімшесінің материалдарын пайдалану тиімділігі 43,6%-дан 64%-ға артты.

      Қаржылық барлау бөлімшесі мен құқық қорғау органдары мен арнаулы мемлекеттік органдар арасында жіберілетін сұрау салулар бойынша өзара іс-қимыл рәсімі оңайлатылды. Қатарлас қаржылық тергеп-тексерулерді енгізу бойынша жұмыс басталды.

      Осыған байланысты, қылмыстық жолмен алынған кірістерді жылыстату бойынша құқық бұзушылықтарды тіркеудің 2019 жылғы 42-ден 2021 жылы 56-ға дейін (33%-ға) ұлғайғаны байқалады.

      Базель басқару институтының кірістерді жылыстатуға қарсы іс-қимыл жөніндегі халықаралық индексінде Қазақстан көрсеткіштерінің 2019 жылғы 6,27 баллдан 2021 жылы 4,87 баллға дейін жақсару үрдісі КЖ/ТҚҚІ жүйесінің тұрақты түрде жетілдіріліп жатқанын көрсетеді.

      2.2. Түйінді проблемалар мен үрдістер

      Жүргізіліп жатқан реформаларға қарамастан, жүйелі проблемалар сақталуда, оларға мыналарды жатқызуға болады:

      1) КЖ/ТҚҚІ саласындағы жетілмеген ақпараттық жұмыс және оқыту жүйесі;

      2) нормативтік құқықтық базаның жетілмегендігі;

      3) талдамалық жұмыс тәсілдерінің жетілмегендігі;

      4) деректерді талдау процестерін автоматтандырудың жеткіліксіздігі;

      5) қылмыстық кірістерді жылыстатуда және терроризмді қаржыландыруда сандық активтерді пайдалану тәуекелі;

      6) қылмыстық жолмен алынған кірістерді анықтау және қайтару мәселелеріне жеткіліксіз назар аудару.

      КЖ/ТҚҚІ саласындағы жетілдірілмеген ақпараттың жұмыс пен оқыту жүйесі

      Еуропа Кеңесінің Ақшаны жылыстатуға қарсы күрес шараларын бағалау жөніндегі сарапшылар комитеті сенімді КЖ/ТҚҚІ жүйесін құрудың негізгі элементтерінің бірі оның қатысушыларын үздіксіз оқыту болып табылады деп атап көрсетеді.

      КЖ/ТҚҚІ-нің құқық қорғау органдары мен қаржылық сектор үшін басым міндеттердің бірі болып табылатынына қарамастан, КЖ/ТҚҚІ мәселелері "тар бағытты" сипатқа ие және көп жағдайда қаржылық барлау бөлімшесіне қажет деген қате таптаурын қалыптасқан.

      Сонымен бір мезгілде халықаралық тәжірибе кірістерді жылыстату және терроризмді қаржыландыру схемаларына тыныс-тіршіліктің түрлі салаларындағы барлық дерлік қаржылық мониторинг субъектілерінің (бухгалтерлер, адвокаттар, нотариустар, риэлторлар, компанияның басқарушылары және т.б.) тартылуы мүмкін екенін көрсетеді.

      Ақпараттық жұмыстың жеткіліксіздігі және КЖ/ТҚҚІ мен қаржылық қауіпсіздік негіздерін жүйелі оқытудың жоқтығы жағдайды ушықтыра түсуде.

      Түрлі жас топтарына бейімделген КЖ/ТҚ тәуекелдері тұрғысындағы қаржылық қауіпсіздік жөніндегі ақпарат азаматтардың назарына жеткізілмейді.

      Сонымен қатар, бүгінгі таңда Қазақстанда КЖ/ТҚ мамандарын даярлаумен айналасатын бірыңғай білім беру орталығы жоқ екенін атап өту қажет.

      Өз кезегінде, қолданыстағы мемлекеттік, құқық қорғау органдары мен арнаулы органдарды оқыту практикасы біржолғы тақырыптық тренингтер мен семинарлар өткізуге тіреледі. Мұндай тәсілдің тиімділігін тұрақтылықтың жоқтығы және кадрлардың тұрақтамауы жуып-шайып жібереді.

      Оның үстіне, жоғары оқу орындарында тиісті пәндер мен сабақтар көзделмеген. Бұл кадр резервіне одан әрі іріктеу үшін даярланған кандидаттар пулын қалыптастыруды қиындатады.

      2022 жылғы 30 мамырда Ташкент қаласында өткен ЕАТ-тың 36-шы Пленарлық отырысы барысында ЕАТ-тың өзара бағалау және құқықтық мәселелер жөніндегі жұмыс тобы өзара бағалау жүргізу үшін білікті сарапшы-бағалаушылар мен рецензенттерді беруге қатысты делегациялардың белсенділігінің жеткіліксіздігін атап өтті. Бұл кейбір мүше мемлекеттердің өзара бағалау процестеріне сирек қатысатындығына немесе мүлдем қатыспауына әкеледі.

      Сарапшылардың өзара бағалауға қатысуға дайын болмауының ең көп таралған себебі - ФАТФ стандарттарын тайыз білушілігі болып табылады. Сондықтан стандарттар бойынша алдын ала оқудан өту (сарапшы-бағалаушылар үшін оқытуға дейін) ЕАТ-тың міндетті талабы болады.

      Нормативтік құқықтық базаның жетілмегендігі

      Қылмыстық жолмен алынған қаражатты заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимылдың дамыған жүйесі институционалдық және заңнамалық шаралардан тұрады.

      Белгілі болғандай, құқықтық мемлекетте тиімді заңнама әртүрлі қоғамдық қауіпті құбылыстармен, соның ішінде қылмыстық қаражатты заңдастырумен және терроризмді қаржыландырумен күрестің ең маңызды шарты болып табылады.

      Жеткілікті жоғары реттеушілік тиімділігіне қарамастан, КЖ/ ТҚҚІ туралы заңда құқық қолдану практикасы барысында анықталған кемшіліктер сақталып қалуда, сондай-ақ БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің 1617 Қарарына сәйкес міндетті болып табылатын ФАТФ-тың жекелеген халықаралық ұсынымдарына сәйкес келмейді.

      Атап айтқанда, қаржылық мониторинг субъектілерінің, өзге де ұйымдар мен азаматтардың құқықтары мен міндеттері КЖ/ТҚҚІ туралы Заңның әртүрлі баптарында қамтылған, бұл, әрине, нормативтік құқықтық актінің ережелерін қабылдауды және тиісінше, оны сақтауды қиындатады.

      Бұдан басқа, Халықаралық қаржы институты "Қаржылық қылмыстарға қарсы күрестің халықаралық жүйесі" атты сараптамалық есебінде халықаралық стандарттарды дәйексіз қолдану кірістерді жылыстату мақсатында пайдаланылуы мүмкін "саңылаулардың" пайда болуына алып келетінін көрсетті.

      Әлеуетті оң әсерлерге қол жеткізуге кедергі келтіретін себеп анықталған тәуекелдерді ескере отырып, КЖ/ТҚҚІ ұлттық жүйесін дамытудың негізгі пайымын айқындайтын стратегиялық және бағдарламалық құжаттардың болмауы болып табылады.

      Талдамалық жұмыс тәсілдерінің жетілмегендігі

      Қаржылық мониторинг субъектілерінің тәуекелдерді сәйкестендіру мен барынша азайта білу қабілеті ҚЖ/ТҚҚІ жүйесінің сенімділігін қамтамасыз етудің шешуші факторы болып табылады.

      Ағымдағы тек күдікті немесе шекті операциялар туралы хабар жіберу практикасы қаржылық мониторинг субъектілерінің әлеуетін барынша пайдалануға мүмкіндік бермейді.

      Алайда бір ғана операцияны бағалау күдік туғызбауы мүмкін, ал байланысқан транзакциялар сериясы және адамдар мен ұйымдар қызметінің толық картинасы кірістерді жылыстату мен терроризмді қаржыландыруға қатысы бар екендігі туралы неғұрлым жан-жақты әрі толық тұжырымдар жасауға мүмкіндік береді.

      Қаржылық мониторинг субъектілерінің әрбір хабары бойынша қабылданған шешім туралы хабарлау түрінде тиісті кері байланыстың болмауы да жіберілетін ақпараттың сапасына әсер етеді.

      Қаржылық мониторинг субъектілері өздері жіберетін хабарлардың пайдалы болғанын толық бағалай алмайды. Кері байланыстың болмауы да өздерінің күдікті операцияларды анықтау және жіберілетін хабарламалардың сапасын арттыру тәсілдерін жетілдіре алмайды.

      Мұндай мән-жайларда қаржылық мониторинг субъектілерінің ресурстары қаржылық барлау бөлімшелері мен құқық қорғау органдары үшін барынша қызығушылық туғызатын тәуекелдерді неғұрлым терең талдауға емес, хабарларды дайындауға шоғырланады.

      Деректерді талдау процестерінің жеткілікті түрде автоматтандырылмауы

      КЖ/ТҚҚІ саласындағы тәуекелдерді басқаруда қаржылық мониторингке қатысушылар арасында жолға қойылған өзара іс-қимыл мен тиімді ақпарат алмасу жүйесі негізгі рөл атқарады.

      Бүгінгі күні Қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл саласындағы бірыңғай ақпараттың талдамалық жүйесі (бұдан әрі - БАТЖ) Әділет және Қаржы министрліктерінің дерекқорларына (заңды және жеке тұлғалар, жеке шоттар туралы мәліметтер және т.б.) интеграцияланған. Бұл ретте ақпаратты жинау, өңдеу процесі ішінара автоматтандырылған және "сұрау-жауап" режимінде жүзеге асырылады. Қаржылық барлау бөлімшесі талдауға қажетті өзге мәліметтерді (салық есептілігі, жария лауазымды адамдар, мүлік және т.б. жөніндегі мәліметтерді) сұрау салу негізінде интеграциядан тыс алады. Бұл жұмыс тиімділігіне әсер етеді, өйткені толық және сапалы талдау үшін КЖ/ТҚ схемаларын анықтауға мүмкіндік беретін үлкен деректер массиві болуы қажет.

      БАТЖ-ны интеграциялаудың ағымдағы жай-күйі кезінде ақпарат алу үшін уақыт талап етіледі және оны өңдеу кезінде талдаушылардың қолмен атқарылатын еңбегі сақталуда.

      Ашық көздерден алынатын үлкен деректерді талдаудың қажетті құралдары жоқ.

      Жедел ақпарат алмасудың осыған ұқсас проблемалары реттеуші-мемлекеттік органдар мен қаржылық мониторинг субъектілерінің арасында да байқалады.

      КЖ/ТҚҚІ жүйесі субъектілерінің бірыңғай порталының қолданыстағы функционалы КЖ/ТҚҚІ жүйесіне қатысушылар арасында жедел ақпарат пен мәліметтер алмасуды қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.

      Атап айтқанда, мемлекеттік органдар бақылаудағы қаржылық мониторинг субъектілерінің қызметіне талдауды өздерінің сұрау салуларына жауап ретінде ұсынылған мәліметтер негізінде жүзеге асырады.

      Мұндай тәсілдің уақыт жұмсауды талап ететін сипаты бар және ол бақылаудағы субъектілер КЖ/ТҚҚІ саласындағы заңнаманың талаптарын бұзған кезде мемлекеттік органдардың алдын ала ықпал ету шараларын уақтылы қабылдамау тәуекелін тудырады.

      Өз кезегінде қаржылық мониторинг субъектілеріне реттеуші-мемлекеттік органның ағымдағы қызметтегі түсіндіруді немесе әдіснамалық қолдауды талап ететін мәселелерге жедел ден қойғаны қажет.

      Қылмыстың кірістерді жылыстатуда және терроризмді қаржыландыруда цифрлық активтерді пайдалану тәуекелдері

      Әлемде цифрлық активтер нарығының қарқынды өсуі байқалады. Қазақстан азаматтары криптовалюталар саудасын жүзеге асыратын интернет-платформалардың белсенді пайдаланушылары болып табылады.

      Базель басқару институтының "Азиядағы және одан тыс жерлердегі криптовалюталар: заңнама, реттеу және құқық қолдану" атты есебіне сәйкес 2021 жылы Қазақстан криптовалютаның майнингі көлемі жөнінен әлемде екінші орынға ие болды.

      Дегенмен, цифрлық активтерді және миксерлер мен жөнелтушілер, алушылар және сомалар туралы деректер мүлдем жария етілмейтін хаттамалар сияқты құралдарды пайдалану осындай қаржылық операциялардың толық мониторингін жүзеге асырудың мүмкін болмауына алып келеді.

      Цифрлық активтермен операцияларға барлық қатысушыларды анонимсіздендіруге мүмкіндік беретін тәсілдердің болмауы қазіргі жаһандық КЖ/ТҚҚІ жүйесі үшін сын-қатер болып табылады және оны жетілдіру қажеттігін негіздейді.

      Заңдарда көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының аумағында қамтамасыз етілмеген цифрлық активтерді шығаруға және олардың айналымына тыйым салынған. "Астана" халықаралық қаржы орталығының (бұдан әрі - АХҚО) ерекше құқықтық режимі шеңберіндегі қамтамасыз етілмеген активтердің айналымы осындай айналым болып табылады және "FinTechRules" қаржылық технологиялар қағидаларымен реттеледі.

      АХҚО криптобиржаларды құру және олардың жұмыс істеуі үшін теңгерімді реттеушілік жағдайларды қалыптастыру мақсатында қаржы орталығының алаңында қазақстандық банктермен және мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл жасаса отырып, криптобиржалардың жұмыс істеуі жөніндегі пилоттық жобаны іске асыру бойынша іс-шараларды жүргізуде, олардағы мәселелердің бірі АХҚО-ның криптобиржалары үшін банктік шоттар ашу мүмкіндігі болып табылады.

      "Сһаіnalysis" компаниясының есептеріне сәйкес, 2021 жылы криптовалютаның жаһандық енгізілуі негізінен Р2Р-трейдингтің (сатып алушы мен сатушы қаражатты бір-бірімен тікелей алмасатын жеке тұлғалар арасындағы мәміле нысаны) арқасында 880%-ға өскен.

      Қазіргі таңда виртуалды активтердің барлығы анонимді емес. Көптеген криптовалюталық биржалар және айырбастау сервистері цифрлық жүйелермен жұмыс істеу үшін дербестелген шот ашуды талап етеді. Алайда, олардың эксаумақтылығы бұл әлеуетті пайдалануға мүмкіндік бермейді.

      Өз кезегінде цифрлық активтердің анонимді сипаты оларды құқыққа қарсы әрекет, оның ішінде кірістерді жылыстату, терроризмді қаржыландыру, есірткі және қару саудасы, сыбайлас жемқорлық, қаражатты шетелге заңсыз шығару және т.б. шеңберінде төлемдер жүргізу үшін пайдаланудың жоғары тәуекелін тудырады.

      "Ақпараттандыру туралы" Заңның нормаларында белгіленген Қазақстан Республикасының аумағында қамтамасыз етілмеген цифрлық активтерді шығаруға және олардың айналымына тыйым салуға қарамастан, оны бұзғаны үшін жауаптылық көзделмеген.

      Қылмыстық істер бойынша заттай дәлелдемелерді, ақшаны алып қоюдың, есепке алудың, сақтаудың, беру мен жоюдың қолданыстағы тәртібі цифрлық активтерге байланысты ерекшеліктерді көздемейді.

      Қылмыстық істерді тергеп-тексеру шеңберінде цифрлық активтерді алып қою, есепке алу, сақтау, беру құралдары жоқ.

      Сонымен қатар, цифрлық активтердің жаһандық сипатына және әртүрлі елдердегі реттеудегі айырмашылықтарға байланысты, операциялардың неғұрлым бейтарап реттеуші режимі бар юрисдикцияға ауысу қаупі туындайды.

      Қылмыстың жолмен алынған кірістерді анықтау және қайтару мәселелеріне жеткілікті түрде назар аудармау

      Қатарлас жүргізілген қаржылық тергеп-тексерулер барысында қылмыстық жолмен алынған кірістерді іздеу және қайтару арқылы кірістерді КЖ-дан пайда алғызбау маңызды болып табылады.

      Қылмыстық-процестік заңнамаға жасалған талдау қылмыстық кірістерді тәркілеу мен залалды өтеудің басым міндеттер болып табылмайтынын көрсетеді.

      Осыған байланысты, сотқа дейінгі тергеп-тексеру органдарының күш-жігері құқық бұзушылықтарды ашуға, кінәлі адамдарды әшкерелеуге бағытталады. Өз кезегінде қылмыстық кірісті анықтау және тәркілеу шараларына екінші кезекте мән беріледі.

      Практика көрсетіп отырғандай, сотқа дейінгі тергеп-тексеру басталған сәттен бастап қылмыстық жолмен алынған активтерді анықтау, тыйым салу және тәркілеу бойынша шаралар қабылданғанға дейін ұзақ уақыт өтеді, бұл кейіннен олардың қайтарылуын қамтамасыз етуді қиындатады.

      Қылмыстық активтердің шетелге шығарылуы жағдайды ушықтыра түседі, бұл экономикалық қауіпсіздікті тікелей қозғап, мемлекеттің бюджетіне залал келтіреді, экономиканы дамыту үшін инвестициялар мен айналым қаражатының жетіспеуіне алып келеді, инвестициялық тартымдылықты да, азаматтардың мемлекеттік аппаратқа деген сенімін де төмендетеді.

      Халықаралық рейтингтерге сәйкес Қазақстан өз капиталы шетелге "тұрақты түрде" көптеп кететін 20 елдің қатарына кіреді. Заңсыз жолмен алынған активтерді шетелден қайтару проблемалардың тұтас спектрімен сабақтасады.

      Шет мемлекеттің құзыретті органдарының құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуларды орындауы ұзақ уақыт алады.Тек Қазақстандағы соттау мен үкімдерге назар аударылып, ал шетелге активтер туралы нақты ақпараты жоқ жалпылама сұрау салулар жіберіліп жатқан кезде құқық қорғау органдарының активтерді шетелден қайтару жөніндегі практикасы мүлдем қауқарсыз. Мұндай сұрау салулар бүкіл әлем бойынша "дәлелдемелерді іздеу" деп бағаланады және орындалмайды.

      Бірқатар жағдайларда бұл проблемаға қылмыстық іс қозғалғанға дейінгі көпқырлы ақпараттық-талдамалық жұмыстың, оның ішінде қатарлас қаржылық тергеп-тексерудің болмауы негіз болуда.

      Бұдан басқа, жалпы алғанда, ел ішінде де, шетелден де қылмыстық жолмен алынған кірістерді мемлекет кірісіне қайтару бойынша қабылданатын шараларды мониторингтеу және бағалау тетіктері көзделмеген. Бұл тиісті түзету шараларын тұжырымдауға мүмкіндік бермейді.

      Заңсыз қаржы ағындарының көлемін есептеу әдістемесі жоқ.

      Қолданыстағы статистикалық есепке алу қылмыстық жолмен табылған мүлікті тәркілеу бойынша нақты картинаны көрсетпейді.

      Атап айтқанда, тәркіленген мүліктен, оның ішінде құқықтық қатынас салалары (қылмыстық, азаматтық және әкімшілік іс шеңберінде) және қылмыстық және әкімшілік заңнаманың баптары бөлінісінде мемлекет кірісіне іс жүзінде түскен сомалар туралы мәліметтердің бірыңғай есебі жоқ.

      Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің тәркіленген мүліктен түскен сомалар туралы мәліметтері де нақты картинаны көрсетпейді, өйткені коммуналдық меншік балансына қабылданған жылжымалы және жылжымайтын мүлік нөлдік құны бойынша айналысқа түседі.

      Атқарушылық іс жүргізу шеңберінде тәркіленген мүлікті өткізу құны, әдетте, төмендетілген сипатта болады.

      Осыған ұқсас: құқық қорғау органдары мен жергілікті атқарушы органдардың есептерінде тәркіленген заттар қаражатқа, қылмыс құралына және қылмыстық жолмен алынған мүлікке сыныпталмайды, тәркіленген мүліктің сомасы көрсетілмейді.

3-бөлім. Халықаралық тәжірибені шолу

      Дамыған елдердің практикасы тиімді КЖ/ТҚҚІ жүйесін құру азаматтарды ерте жастан бастап қаржылық сауаттылық пен қауіпсіздік негіздерін оқытудағы жалпы мемлекеттік тәсілден басталатынын көрсетеді. Қаржылық сауаттылық пен қауіпсіздік елдің экономикалық және қаржылық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге әрбір азаматтың қосқан жеке үлесін білдіреді.

      Мысалы, АҚШ-та қаржылық сауаттылық деңгейін арттыру бойынша федералдық және қоғамдық бағдарламалар іске асырылады. Француз Республикасында "Қаржы және педагогика" бағдарламасы жұмыс істейді, ол қарапайым тұрғындарды, студенттерді, мектеп оқушыларын оқу-ағартумен айналысады.

      ТМД қаржылық барлау бөлімшелері басшыларының кеңесі қызметінің аясында Ресей Федерациясында Қаржылық сауаттылық жөніндегі халықаралық олимпиаданың өткізілуі балалар мен жастардың ақпараттық, қаржылық және құқықтық сауаттылығын арттырудың, олардың кәсіпке бағдарлануы мен ғылыми білімдерін дамытуға жәрдемдесудің тағы бір жарқын мысалы болып табылады.

      Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспарында халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру қажеттілігі айқындалғанын ескере отырып, бұл тәжірибені Қазақстанда қолдануға болады.

      Қаржылық барлау бөлімшесінің талдамалық материалдарының жоғары сапасы КЖ/ТҚҚІ жүйесі тиімділігінің негізгі факторы болып табылады. Өз кезегінде қаржылық барлау бөлімшесін жеткілікті ақпарат көздерімен қамтамасыз етпей, бұл міндетті шешу мүмкін емес.

      Мысалы, Ұлыбританияның, Германия Федеративтік Республикасының, Грек Республикасының қаржылық барлау бөлімшелері өз функцияларын орындау үшін құқық қорғау, салық органдарының, қаржы ұйымдарының дерекқорларына, оған қоса жылжымайтын мүлік объектілерінің, көлік құралдарының, жер учаскелерінің және т.б. тізілімдеріне қол жеткізе алады. Бұдан басқа, Еурополдың, Интерполдың, Еуроәділеттің мәліметтеріне, сондай-ақ коммерциялық дерекқорларға (Wоrld Сһеск, Dоw Jоnеs) қол жеткізе алады.

      КЖ/ТҚ тәуекелдерін талдау сапасын арттыруға ІТ-құралдарын пайдалану да ықпал етеді.

      ФАТФ-ның КЖ/ТКҚІ стандарттарына сәйкестікті қамтамасыз ету кезінде жаңа технологияларды енгізу жөніндегі зерттеуінің нәтижелері жасанды интеллекттің, қолданбалы бағдарламалау интерфейстерінің және субъектілер клиенттерді тиісінше тексеру мақсаттары үшін пайдаланатын құралдардың ең жоғары әлеуеті бар екенін көрсетті.

      Бразилияның Орталық банкі реттеушілік қызметтің тиімділігін арттыру үшін табиғи тілді өңдеу жобасын мақұлдады. Жобада КЖ/ТҚ туралы күдікке байланысты ақпаратты алу мақсатында әлеуметтік желілер мен өзге де жалпыға бірдей қолжетімді деректерді сканерлеу мен талдауға арналған құралдарды әзірлеу көзделеді.

      Күдікті қызметті анықтауға бағытталған анағұрлым кең тұжырымдаманы қолданатын елдердің тәжірибесі назар аударарлық.

      Мысалы, Жаңа Зеландияда күдікті операциялар туралы да, күдікті қызмет туралы да хабарлар жіберу көзделген. Есеп беретін ұйымдардың қандай есеп түрін жолдауы қажет екенін және олардың мазмұнын анықтауы үшін арнаулы әдістемелік ұсынымдар жасалған.

      Өз кезегінде, мұндай практикаларды Қазақстанда қолдану талдамалық жұмыстың тиімділігін айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді.

      Әлемде үнемі өзгеріп отыратын жағдайды ескерер болсақ, КЖ/ТҚ-ның жаңа тәуекелдері мен осал тұстары туындап жатады. 2020 жылы ФАТФ экономикалық ынталандыруды мемлекеттік қолдау мақсатында бөлінген бюджет қаражатының құқыққа сыйымсыз пайдаланылуын СОVID-19 пандемиясына байланысты қатерлердің бірі деп белгіледі.

      Осыған байланысты Ресей Федерациясының бюджеттік мониторинг жүйесі шеңберінде Росқаржымониторингтің қазынашылық сүйемелдеу, тауар-ақша ағындарының қадағалану жүйесі, банктік сүйемелдеу және қаржылық мониторинг қамтылатын, бюджет қаражатының жұмсалуын бақылау тәжірибесі қызықты.

      Мұндай практика Қазақстанда келісімшарттарды орындау процесінің ашықтығын едәуір арттыруға, жосықсыз орындаушыларды шығарып тастауға, ең бастысы - бюджет қаражатының мақсатты пайдаланылуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

      Сонымен қатар, Ресей Федерациясының Росқаржымониторинг сайтында қаржылық мониторинг субъектілері, реттеуші-мемлекеттік органдар және құқық қорғау органдары үшін "жеке кабинеттерді" енгізу арқылы қашықтан өзара іс-қимыл жасау форматы жөніндегі тәжірибесі назар аудартады. Бұл пандемия кезеңінде бұрын қол жеткізілген өзара іс-қимыл деңгейін сақтауға мүмкіндік берді, сондай-ақ қаржылық мониторинг субъектілеріне түсетін жүктемені азайтты.

      Осы тәжірибені Қазақстанда қолдану қаржылық мониторинг субъектілерін Қазақстан Республикасы Қаржылық мониторинг агенттігінің порталында тіркеу бойынша қабылданып жатқан шаралардың қисынды жалғасы болады.

      Бүгінгі күні цифрлық активтерді пайдалану жаһандық сипаттағы тәуекелдердің бірі болып табылады. ФАТФ барлық юрисдикцияларды олардың құқыққа қарсы пайдалануының алдын алуға бағытталған заңнамалық және практикалық қадамдарды кідіріссіз қабылдауға шақыруда.

      2020 жылғы маусым мен 2021 жылғы маусым аралығында 27 ел ФАТФ-тың цифрлық активтерге байланысты тәуекелдерді бағалау мен басқаруды көздейтін 15-ұсынымын іске асыру тұрғысынан бағаланды. Шолу нәтижелері бойынша үш ел ғана өз көрсеткіштерін жақсарта алған.

      Шетелдік реттеушілер мен халықаралық ұйымдардың жиілеп кеткен жарияланымдары мен мәлімдемелері цифрлық активтер айналымының саласын реттеу қажеттігін айғақтайды. 2021 жылдың қазанында Англия Банкі Төрағасының орынбасары қатаң реттеу шаралары енгізілмесе, криптовалюталардың таралуы қаржылық дағдарыс туғызуы мүмкін деп мәлімдеді. Бүгінгі таңда бұл мәселеде түпкілікті түрде бірыңғай тәсіл қалыптаспады. Бірқатар елдер (Вьетнам, Бангладеш, Египет, Индонезия, Қытай, БАӘ, Түркия) төлемдер жасау үшін криптовалюталарды пайдалануға тікелей тыйым салды, басқа елдерде бұл аймақ әлі де болса "сұр" аймақта.

      Осы мәселелердің реттелмегеніне қарамастан, шет елдердің құқық қолдану практикасында цифрлық валюталарға байланысты сот прецеденттері жеткілікті. Мәселен, АҚШ-тың құқық қорғау органдарының "SilkRoad" есірткі заттарын сататын ең ірі анонимді цифрлық нарықтардың бірін жоюы биткоиндерді тәркілеудің алғашқы операциясы болды, оның активтері төрт биткоин аукционында жалпы сомасы 30 млн АҚШ долларына сатылды. Содан соң АҚШ-та криптовалютаны тәркілеу және тәркіленген криптовалютаны өткізу кеңінен таралған құбылысқа айналды.

      2019 жылы Ресей Федерациясында Жоғарғы соттың Пленумы қылмыстық кірістерді заңдастыру үшін қылмыстық жауаптылық криптовалютаға да қатысты қолданылуға тиіс деп шешті.

      2022 жылғы сәуірде Англия мен Уэльстің Жоғары соты цифрлық активтердің "өзара алмастырылмайтын төкен" деген түрін мүлік деп таныды, оған тиісінше тыйым салынуы мүмкін немесе ол заңды мақсатта тәркіленуі мүмкін.

      Санамаланған практикаларды Қазақстанда қолдануға болады және олар цифрлық активтерді қылмыстық мақсаттарда пайдалану тәуекелдерін төмендетуге мүмкіндік береді.

      Қатарлас жүргізілген қаржылық тергеп-тексерулер барысында қылмыстық жолмен алынған кірістерді іздеу және қайтару арқылы КЖ-дан пайда алғызбау маңызды болып табылады.

      Чех Республикасында полиция және прокуратура органдарында қаржылық тергеп-тексеру жүргізу үшін мамандандырылған қызметтер құрылған. Осы ел полициясының жоғары басшылығы елде немесе шетелде жасалған кез келген қылмыстық қылмыс нәтижесінде алынған кірістерді қаржылық тергеп-тексеру және алу тәртібін реттейтін "Қаржылық тергеп-тексеру туралы" міндетті нұсқаулықты қабылдаған.

      Мемлекет басшысының "ақшаның соңынан ер" ("fоllоw tһе mоnеу") қағидатын енгізу жөніндегі тапсырмасын ескере отырып, осы тәжірибені қазақстандық болмыста қолдану ұсынылады.

      Жалпы алғанда, сенімді КЖ/ТҚҚІ жүйесін мына негізгі элементтер:

      КЖ/ТҚҚІ жүйесінің барлық қатысушыларын үздіксіз оқыту;

      тәуекелге бағытталған тәсілді қолдану, ақшаны жылыстату және терроризмді қаржыландыру тәуекелдерін білу және түсіну;

      ақпараттық ресурстар мен заманауи ІТ-құралдардың кең спектрін пайдалану;

      КЖ/ТҚҚІ жүйесіне барлық қатысушылардың тиімді өзара іс-қимылы қамтамасыз етуге тиіс.

4-бөлім. Қаржылық мониторингті дамыту пайымы

      Қазақстан өзінің әлемдік қаржы қоғамдастығына жауапты қатысушы ретіндегі имиджін одан әрі нығайтуды және ФАТФ-тың жоғары деңгейдегі мақсатына - қаржы жүйесі мен экономиканы қылмыстық жолмен алынған кірістерді жылыстату және терроризмді қаржыландыру қатерлерінен қорғауды күшейтуге қол жеткізуді мақсат тұтып отыр.

      ФАТФ-ның ұсынымдарын ұлттық заңнамаға имплементтеу және сенімді КЖ/ТҚҚІ жүйесі қол жеткізуге тиіс басты мақсаттарды айқындайтын ФАТФ-тың 11 тікелей нәтижесі бойынша тиімділік деңгейін арттыру жалғастырылатын болады.

      Жалпы алғанда, тікелей нәтижелер:

      КЖ/ТҚ тәуекелдерін төмендетуге;

      қылмыстық кірістердің экономиканың қаржылық және өзге де секторларына енуіне кедергі келтіруге;

      қылмыскерлерді заңсыз кірістерден міндетті түрде айырып және оларды жауапкершілікке тарта отырып, КЖ/ТҚ қатерлерін уақтылы анықтау мен жолын кесуге ықпал етуге тиіс.

      Бүл мықты саяси ерік-жігерді, заңның үстемдігін, жүйеге барлық қатысушылардың КЖ/ТҚҚІ мәселелерін шешуге бағдарлануын, реттеушілік режимнің кемелдігі мен дамығандығын, қаржылық мониторинг субъектілерінің парасаттылығын, олардың қызметінің тұрақтылығы мен ашықтығын, сондай-ақ өзге де маңызды факторлардың болуын талап етеді.

      Осы нәтижеге қол жеткізу үшін қаржылық барлау бөлімшесін бүкіл КЖ/ТҚКІ жүйесінің ақпараттық-талдамалық өзегіне айналдыра отырып, оның үйлестіруші рөлі арттырылатын болады.

      Мұнда кадрлық әлеуеттің маңызды рөл атқаратынын назарға ала отырып, КЖ/ТҚКІ саласында оқыту, даярлау және біліктілікті арттыру үшін жағдайлар мен мүмкіндіктер жасалатын болады.

      Ақпараттық ресурстарды кеңейту, күдікті операциялар туралы хабарлардың сапасын арттыру, бизнес-процестерді автоматтандыру, заманауи технологияларды енгізу сенімді және толық талдамалық материалдарды қалыптастыруға мүмкіндік береді.

      Мемлекет басшысының 2021 жылғы 1 шілдеде Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы реформалар жөніндегі Жоғары кеңестің отырысында берген тапсырмаларын іске асыру мақсатында Агенттіктің әлеуеті ұлттық жобаларды іске асыру кезінде бюджет қаражатының тиімсіз жұмсалу фактілерін болдырмауға бағдарланатын болды.

      Бұдан басқа, "экономикалы ресурстары заңсыз шоғырландыруға қарсы іс-қимыл мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 5 маусымдағы № 908 Жарлығын орындау үшін елден заңсыз шығарылған қаржы қаражатын қайтару бойынша кешенді жұмыс жүргізілетін болады.

      КЖ/ТҚҚІ-нің барлық процестерінде тәуекелге бағытталған тәсілді енгізу жүйеге барлық қатысушылардың жұмысын нәтижеге қайта бағдарлауға мүмкіндік береді және ресурстардың нәтижелі бөлінуін қамтамасыз етеді.

      БҰҰ-ның Орнықты даму мақсаттарының 16.4-міндетіне қол жеткізу мақсатында қылмыстық жолмен алынған активтерді іздеу және қайтару басым даму бағыттарының бірі болып белгіленеді.

      Ұлттық КЖ/ТҚҚІ жүйесінің қарқынды дамуы Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігі мен инвестициялық тартымдылығының осу драйвері болады және оның халықаралық аренадағы мәртебесін арттыруға және соның нәтижесінде ФАТФ-қа одан әрі кіруіне мүмкіндік жасайды.

5-бөлім. Қаржылық мониторингті дамытудың негізгі қағидаттары мен тәсілдері

      КЖ/ТҚҚІ жүйесі:

      1) баршаның заң алдындағы теңдігі және әділдік;

      2) адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау;

      3) КЖ/ТҚҚІ шараларын кешенді пайдалану;

      4) мемлекет пен қаржылық мониторинг субъектілерінің өзара іс-қимылы;

      5) тиімділік және нәтижелілік;

      6) жауапкершіліктің бұлтартпастығы қағидаттарына негізделеді.

      КЖ/ТҚҚІ жүйесін дамыту тәсілдері қазақстандық болмысты ескере отырып, Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесінің 2005 жылғы 29 шілдедегі қарарында көзделген міндеттемелер шеңберінде ФАТФ-ның ұсынымдарын имплементтеуге бағытталған құқықтық және институционалдық шараларды қабылдаудан тұрады.

      Тұжырымдамада қамтылған қаржылық мониторинг саласын дамыту пайымы мен негізгі қағидаттарды іске асыру мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады:

      1) ақпараттық жұмысты жетілдіру және кадрлық әлеуетті арттыру;

      2) КЖ/ТҚҚІ жүйесі саласында заңнама мен нормативтік актілерді жетілдіру;

      3) КЖ/ТҚҚІ жүйесін жетілдіру;

      4) Қазақстан Республикасы аумағында қамтамасыз етілмеген цифрлық активтердің заңсыз қызметін мониторингтеу және оның жолын кесу;

      5) қылмыстық жолмен алынған кірістерді іздестіру және қайтару мәселелерінің маңыздылығын арттыру.

      1-міндет. Ақпараттық жұмысты жетілдіру және кадрлық әлеуетті арттыру

      КЖ/ТҚҚІ саласындағы мәселелерді кеңінен танымал ету мақсатында қоғамның аталған саладағы негізгі қаржылық қауіпсіздік пен қатерлер туралы хабардар болуын арттыруға бағытталған жүйелі іс-шаралар қажет.

      Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының оқу-тәрбие процесі барысында қаржылық қауіпсіздік негіздерін ашатын ашық лекциялар мен кураторлық сағаттар жүргізілетін болады.

      Қаржылық қауіпсіздік бойынша ұлттық және халықаралық олимпиадалар тұрақты түрде өткізіліп отырады.

      Азаматтар үшін қаржылық қауіпсіздік мәселелері бойынша түсіндіру жұмыстары жүргізіледі, ал КЖ/ТҚҚІ жүйесіне барлық қатысушылар үшін бейінді оқыту іс-шараларын жүргізу жалғастырылады.

      Оқытудың жүйелілігін қамтамасыз ету мақсатында Халықаралық экономика және қаржы академиясының базасында КЖ/ТҚҚІ жүйесінің барлық қатысушылары үшін оқыту мен біліктілікті арттыруды ұйымдастыру мәселесі пысықталатын болады.

      КЖ/ТҚҚІ жүйесіне қатысушыларды оқыту және олардың біліктілігін арттыру жауапкершілік пен тәуекелге толы қызметке (комплаенс-қызметтер, кредиттік офицерлер және т.б.) тартылу деңгейі, сондай-ақ алған білімдерін тексере отырып, КЖ/ТҚҚІ саласындағы өзекті трендтер ескеріліп жүргізілетін болады.

      КЖ/ТҚҚІ-ні қамтамасыз етуге жауапты адамдар үшін міндетті функциялар мен құзыреттер жиынтығын айқындайтын "Қаржылық мониторинг жөніндегі маман" кәсіптік стандартын енгізу қажет.

      Көрсетілген шаралар ЕАТ-қа мүше елдердің өзара бағалауын жүргізуге қатысу үшін ұлттық сарапшылар пулын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

      Қатысушылардың біліктілігін одан әрі арттыру мақсатында олардың САМS (жылыстатуға қарсы жүйенің сертификатталған маманы), СFСS (қаржылық қылмыстар бойынша сертификатталған маман) сияқты және басқа да халықаралық стандарттарға сәйкестікке сертификаттаудан өтуі ұйымдастырылатын болады.

      Осының барлығы КЖ/ТҚҚІ жүйесінің құндылықтарын ілгерілетуге және кәсіби және бәсекеге қабілетті кадрлық әлеуетті қалыптастыруға негіз қалайды.

      2-міндет. КЖ/ТҚҚІ саласындағы заңнаманы және нормативтік актілерді жетілдіру

      КЖ/ТҚҚІ туралы заң ережелерінің ашық және қолжетімді болуын қамтамасыз ету мақсатында мынадай шараларды қабылдау ұсынылады.

      Біріншіден, КЖ/ТҚҚІ туралы заңның мақсаттарын, қабылдану негіздерін және оның алдында тұрған негізгі міндеттерді түсіндіретін баптарды көздеу қажет.

      Екіншіден, қоғамдық қатынастардың тұрақты серпінде болатынын ескере отырып, КЖ/ТҚҚІ туралы заңға нақты іске асырылу тетіктері белгіленген, болашақ нормаларды қалыптастыруға негіз болатын қағидаттарды салу маңызды болып көрінеді.

      Үшіншіден, қаржылық мониторинг субъектілерінің, өзге де ұйымдар мен азаматтардың құқықтық жағдайын белгілейтін нормаларды мүмкіндігі болғанша жеке баптарға топтастырған жөн.

      Жоғары айтылғандарды назарға алар болсақ, Қазақстан Республикасының КЖ/ТҚҚІ туралы заңнамасына өзгерістер мен толықтырулар енгізу қажет сияқты.

      3-міндет. КЖ/ТҚҚІ жүйесін жетілдіру

      1. Тәуекелдерді бағалау сапасын арттыру

      Бастапқы ақпараттың сапасы қаржылық мониторинг субъектілерінің күдікті қызмет туралы хабарлау практикасын қосымша енгізу есебінен арттырылатын болады.

      Қаржылық мониторингке жататын операциялар туралы ақпараттың анық толтырылмағаны үшін әкімшілік жауапкершілік енгізу мәселесі қарастырылатын болады.

      Қаржылық мониторинг субъектілерінің ресурстарын қаржылық барлау бөлімшесі мен құқық қорғау органдарына неғұрлым қызығушылық тудыратын операцияларды анағұрлым терең талдауға нәтижелі бөлу үшін күдікті операциялар туралы хабарларды дайындауға қойылатын талаптар оңтайландырылады.

      Қаржылық мониторинг субъектілерінің жолданатын хабарлардың тиімділігін арттыруына жағдай жасау мақсатында олар бойынша қабылданған шешімдер, сондай-ақ қаржылық мониторингке жататын хабарлардың сапасын талдау нәтижелері туралы кері байланыс қамтамасыз етілетін болады.

      Қаржылық мониторинг субъектілерінің қызметінде КЖ/ТҚҚІ бойынша шаралардың сапасын арттыру үшін оларды бағалау жүйесі енгізілетін болады.

      Оның шеңберінде КЖ/ТҚҚІ үшін жауапты адамдардың болуы, олардың біліктілік талаптарына сәйкестігі, реттеуші-мемлекеттік органмен өзара іс-қимыл деңгейі, ішкі бақылауды ұйымдастырудың, тәуекелдерді басқару жүйесінің толықтығы мен сапасы және т.б. бағаланатын болады.

      Бағалау қорытындылары бойынша КЖ/ТҚҚІ жөніндегі уәкілетті орган қаржылық мониторинг субъектілерінің қызметін жетілдіру жөнінде тиісті ұсынымдар енгізеді.

      Бұл реформалар ішкі бақылау қағидаларының іске асырылуына және сақталуына жауапты адамдардың (комплаенс-қызметтердің) жұмысын процестік қызметтен түпкілікті нәтижеге қол жеткізуге қайта форматтауға мүмкіндік береді.

      Қалыптастырылатын талдамалық материалдардың сапасы мен толықтығын арттыру мақсатында тәуекелдерді басқару және комплаенс саласында қызметтер көрсететін шетелдік компаниялардың (Dow Jones, Thompson Reuters, World Сһеск және т.б.) дерекқорларына қолжетімділік алу мәселесі пысықталатын болады. Бұл талдаушылардың жеке және заңды тұлғалардың шет елдерде террористік әрекеттері үшін жауапқа тартылғаны не күдікті болғаны, оларға қатысты реттеуші санкциялардың қолданылғаны және өзге де теріс мәліметтердің бар-жоғы тұрғысынан онлайн-режимде мониторинг жүргізуіне мүмкіндік береді.

      2. Тәуекелдерді бағалаудың жаңа бағыттарын енгізу

      Жария лауазымды адамдардың, олардың жұбайлары (зайыптары) мен жақын туыстарының қаржылық операцияларын мониторингтеу үшін қаланған құқықтық негізді іске асыру шеңберінде қаржылық мониторинг субъектілерімен және Сыбайлас жемқорлыққа қарсы агенттігімен (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) жедел өзара іс-қимыл тетігі тұжырымдалатын болады.

      Қаржылық барлау бөлімшесінің игерілу кезеңінде бюджет қаражатының жұмсалуын сүйемелдеуді жүзеге асыруы арқылы кірістерді жылыстату тәуекелдерін бағалау бағыттары кеңейтілетін болады.

      Талдамалық жұмыс жосықсыз орындаушылар мен бір күндік фирмалардың қатысуына жол бермеу және соның нәтижесінде бюджет қаражатының криминалдық жолмен қолма-қол ақшаға айналдырылуын және сыбайлас жемқорлық схемаларын болдырмау үшін жоспарлау кезеңінен бастап жүргізілетін болады. Ұлттық жобаларды іске асыруға ерекше назар аударылатын болады.

      Қаржылық көрсетілетін қызметтердің жаңа түрлерін құруға байланысты кірістерді жылыстату және терроризмді қаржыландыру тәуекелдерін жүйелі бағалау шаралары әзірленетін болады.

      3. Заманауи ІТ-құралдарды енгізу

      Бизнес-процестерді автоматтандыру және ақпараттық инфрақұрылымды дамыту есебінен құқық бұзушылықтарды анықтау мен жолын кесудің жеделдігі қамтамасыз етілетін болады.

      Талдамалық жұмыстың тиімділігін арттыру, уақыт шығындарын қысқарту және талдаушылардың қолмен атқарылатын еңбегін жою мақсатында, сондай-ақ жаңа тәуекелдерді бағалау бағыттарының енгізілгені ескеріле отырып, БАТЖ-ның мемлекеттік және құқық қорғау органдарының базаларымен интеграциялану тізбесі кеңейтілетін болады.

      Бұл ретте қол жеткізудің нақты негіздері, алынған деректерді теріс пайдалану мен жария етуге және оларды қызметтен тыс мақсаттарда пайдалануға мүмкіндік бермейтін алынған ақпаратты бақылау тетіктері белгіленетін болады.

      Үлкен деректерді талдау құралдарын енгізу деректерді математикалық модельдеу және, болжаушылық және мәтіндік талдауды қоса алғанда, статистикалық өңдеудің өзге де құралдары арқылы талдамалық жұмыстың тиімділігін арттырады.

      Деректердің орасан зор массивін ұстап тұру, оны ретроспективада және нақты уақыт режимінде көріп шолу және талдау үшін жоғары және заманауи технологиялардың мүмкіндіктері пайдаланылады. Бұл қаржы ағындарын және олар мен операцияларға қатысушылар арасындағы байланысты жақсы түсінуді және схемалық түрде көрсетуді қамтамасыз етеді және соның нәтижесінде талдамалық жұмыстың сапасын арттырады.

      КЖ/ТҚҚ жөніндегі уәкілетті органның құрылымында Ұлттық КЖ/ТҚ тәуекелдерін бағалау орталығын құру содан арғы қадам болады. Оның құрылуы мен жұмыс істеуі КЖ/ТҚ-ге қарсы іс-қимыл жөніндегі жұмыста басымдықтарды белгілеуге және ұлттық КЖ/ТҚҚІ жүйесінің негізгі күштері мен құралдарын неғұрлым осал учаскелерге шоғырландыруға мүмкіндік береді.

      КЖ/ТҚ тәуекелдерінің халықаралық және ұлттық деңгейлерде таралуының жай-күйі мен үрдісі туралы хабарлау, сондай-ақ КЖ/ТҚҚІ жүйесін жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды тұжырымдау мақсатында КЖ/ТҚҚІ жөніндегі уәкілетті органның жыл сайынғы негізде КЖ/ТҚҚІ туралы баяндаманы қалыптастыру және Қазақстан Республикасының Президентіне енгізу жөніндегі құзыретін заңнамалық деңгейде енгізу мәселесі қаралатын болады.

      4. КЖ/ТҚҚІ жүйесіне қатысушылардың өзара іс-қимыл жасау тетіктерін жетілдіру

      Қашықтан бақылау тетігін пайдалана отырып, қаржылық мониторинг субъектілерін КЖ/ТҚҚІ жүйесімен барынша қамту олармен жұмыстағы басым міндеттер деп белгіленетін болады.

      КЖ/ТҚҚІ жүйесі субъектілерінің бірыңғай порталы осы міндеттерді іске асыру құралы болады.

      Қаржылық мониторинг субъектілері мен реттеуші-мемлекеттік органдар арасында, оның ішінде қаржылық және қаржылық емес нарықтың тиісті секторларындағы тәуекелдерге қатысты жедел мәліметтер алмасу "Реттеушінің жеке кабинетін" енгізу арқылы қамтамасыз етілетін болады.

      Реттеуші-мемлекеттік органдар бақылаудағы субъектілердің белсенділік көрсеткіштерін, КЖ/ТҚҚІ бойынша ішкі қағидаларды, тестілеу нәтижелерін, КЖ/ТҚҚІ функцияларын іске асыруға жауапты адамдарды онлайн-режимде талдай алады.

      Реттеуші-мемлекеттік органдарды бақылаудағы субъектілермен тиісінше өзара іс-қимыл жасауға ынталандыру мақсатында реттеуші-мемлекеттік органдарды бағалау енгізілетін болады. Бағалау нәтижелері порталда тіркелген бақылаудағы субъектілердің үлесіне, олардың қызметін үйлестіру жөніндегі шаралардың толықтығы мен сапасына қарай қалыптастырылатын болады. Бағалау нәтижелері бойынша реттеуші-мемлекеттік органдарға қажетті түзету шараларын қабылдау жөнінде ұсынымдар енгізілетін болады.

      Портал жұмысының тиімділігін қамтамасыз ету мақсатында онда қаржылық мониторинг субъектілерін міндетті тіркеуді енгізу мәселесі қаралатын болады.

      Сонымен қатар, порталда "Құқық қорғау органдарының жеке кабинеттері" іске қосылады. Бұл сервис құқық қорғау органдарының қаржылық барлау бөлімшесіне, сондай-ақ "Эгмонт" арнасы арқылы шет мемлекеттерге жіберген сұрау салуларын, қаржылық барлау бөлімшесінің заңсыз операцияның жасалу ықтималдығы туралы ақпараттарын және т.б. есепке алу мен мониторингтеуді көздейтін болады.

      Өзара іс-қимылды одан әрі жетілдіру шеңберінде Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының, оның орынбасарларының, облыс прокурорларының және оларға теңестірілген прокурорлардың санкция алғаннан кейін құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдардың қаржылық барлау бөлімшесінен заңнамада белгіленген тәртіппен ақпарат алу процесі автоматтандырылады.

      4-міндет. Қазақстан Республикасының аумағында қамтамасыз етілмеген цифрлық активтердің заңсыз қызметіне мониторинг жүргізу және оның алдын алу

      Цифрлық активтердің дамуымен ФАТФ тәсілдері мен юрисдикциялардың реттеуші базасы елеулі өзгерістерге ұшырайды. Реттеудің фрагментациясы жоғалады, бұл қылмыстық әрекеттердің кемшіліктерін жоюға көмектеседі.

      Осылай, "Ақпараттандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 33-1-бабының 3-тармағына сәйкес, Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының аумағында қамтамасыз етілмеген цифрлық активтерді шығаруға және олардың айналымына тыйым салынады.

      Осыған байланысты, нарықпен белсенді диалог кезінде Қазақстанның жағдайына бейімделген жаңа, серпінді тәсілді қалыптастыру мәселесін пысықтау қажет.

      Бұған қаржылық монитоинг субьектілері үшін қағидатты түрде жаңа әдістемелік ұсынымдар әзірлеу, сондай-ақ цифрлық активтердің айналымымен байланысты күдікті операциялар туралы хабардар ету режимін арттыру жәрдемдесетін болады.

      Құқық қорғау және мемлекеттік органдар үшін цифрлық активтерді қадағалап отыру бойынша тұрақты түрде тренингтер өткізіліп тұратын болады.

      Бұдан басқа, криптовалюта айналымының халықаралық алаңдарынан, шет мемлекеттердің қаржы барлау бөлімшелерінен КЖ/ТҚ - мен байланысты

      Қазақстан Республикасының резиденттері туралы ақпарат алу мәселесі пысықталатын болады

      Соттың, прокуратура, қылмыстық қудалау және сот сараптамасы органдарының қылмыстық істер бойынша заттай дәлелдемелерді алып қою, есепке алу, сақтау, беру және жою тәртібі цифрлық активтерге байланысты ерекшеліктерді енгізу бөлігінде жетілдірілетін болады.

      Заңсыз қаржылық операцияларды қадағалау жөніндегі жұмысқа ІТ-құралдар енгізілетін болады.

      Цифрлық активтер нарығының ұдайы өзгеріп отыратын даму үрдістері ескеріле отырып, цифрлық активтер саласын реттеуге, оны одан әрі жетілдіру бойынша ұсыныстар тұжырымдала отырып, талдау жүргізілетін болады.

      5-міндет. Қылмыстық жолмен алынған кірістерді іздеу және қайтару мәселелерінің маңыздылығын арттыру

      Қылмыстық жолмен алынған кірістерді қайтару КЖ/ТҚҚІ саласын дамытудың түйінді бағыттарының бірі болады.

      ФАТФ-тың 30-шы ұсынымы ақшаны жылыстатуға, терроризмді қаржыландыруға және жаппай қырып-жою қаруын таратуға байланысты қылмыстар бойынша құқық қорғау органдары мен арнаулы мемлекеттік органдардың қатарлас қаржылық тергеп-тексерулер жүргізуін көздейді. Мұндай тергеп-тексерулер қылмыстың қаржылық құрамдасын криминалдық байланыстар мен топтарды анықтау, қылмыстық активтерді, қаржыландыру көздерін және тәркіленуге жататын басқа да активтерді іздеу, сондай-ақ сотта пайдаланылуы мүмкін өзге де дәлелдемелерді жинау тұрғысынан зерттеуді көздейді.

      Осы ұсынымды іске асыру үшін барлық қылмыстық қудалау органдарында қылмыстық жолмен алынған кірістерді іздестіруге және қайтаруға жауапты адамдар белгіленетін болады.

      Олар қылмыстық активтерді уақтылы қадағалау, анықтау, тыйым салу және тәркілеу бойынша тұрақты түрде тиісті оқытудан тұрақты негізде өтетін болады.

      Сонымен қатар, оларды қазіргі заманғы активтерді іздестіру құралдарымен, сондай-ақ активтерді шығару схемаларын модельдеу бойынша қажетті дерекқорлармен және ақылы бағдарламалық өнімдермен қамтамасыз ету мәселесі пысықталатын болады.

      Негізгі юрисдикциялармен ынтымақтастықты нығайту мақсатында шарттық-құқықтық база тұрақты түрде кеңейтілетін болады.

      Активтерді қайтару жөніндегі жұмысты күшейту шеңберінде БҰҰ, Дүниежүзілік банк, Базель басқару институты, Активтерді қайтару жөніндегі Камден ведомоствоаралық желісі секілді және басқа да халықаралық ұйымдармен өзара іс-қимыл кеңейтілетін болады.

      Тұрақты мониторингті, бағалауды және тиісті түзету шараларын қабылдауды одан әрі енгізе отырып, заңсыз қаржы ағындарының көлемін есептеу әдістемесі әзірленетін болады.

      Осы Тұжырымдамада көзделген қылмыстық кірістерді іздестіру мен қайтару тәсілдерін енгізудің оң қорытындылары жауапты уәкілетті органдар қаржылық тергеп-тексеру институтын заңнамалық реттеу жөніндегі пайымды тұжырымдау кезінде пайдаланылатын болады.

6-бөлім. Нысаналы индикаторлар және күтілетін нәтижелер

      6.1. 2026 жылдың қорытындысы бойынша нысаналы индикаторлар:

      1) қаржылық қауіпсіздік мәселелері бойынша ашық дәрістер өткізілген ЖОО-лардың үлесі, %, 2022 жылы - 15%, 2023 жылы - 25%, 2024 жылы - 30%, 2025 жылы - 45%, 2026 жылы - 60%;

      2) Халықаралық экономика және қаржы академиясында КЖ/ТҚҚІ мәселелері бойынша оқудан және тестілеуден өткен адамдардың саны, бірлік, 2023 жылы - 150, 2024 жылы - 200, 2025 жылы - 250, 2026 жылы - 300;

      3) Қазақстан Республикасы заңнамасының ФАТФ ұсынымдарына сәйкестігін ЕАТ сарапшыларының бағалау қорытындылары бойынша "елеулі түрде сәйкестік" және "сәйкестік" рейтингтерінің саны, бірлік, 2022 жылы - 25, 2023 жылы - 25, 2024 жылы - 25, 2025 жылы - 25, 2026 жылы - 35.

      4) қаржылық барлау бөлімшесінің материалдарын құқық қорғау органдары мен арнаулы мемлекеттік органдардың пайдалану үлесі, %, 2022 жылы - 68%, 2023 жылы - 72%, 2024 жылы - 76%, 2025 жылы - 80%, 2026 жылы - 84%;

      5) Агенттіктің ақпараттық жүйесінде тіркелген Қаржылық мониторинг субъектілерінің үлесі, %, 2022 жылы - 50%, 2023 жылы - 60%, 2024 жылы - 70%, 2025 жылы - 80%, 2026 жылы - 90%;

      6) лицензияланған виртуалды активтер провайдерлеріндегі клиенттердің санын көбейту, %, 2022 жылы - 5%-ға, 2023 жылы - 5%-ға, 2024 жылы - 5%-ға, 2025 жылы - 5%-ға, 2026 жылы - 5%-га;

      7) келтірілген залал (оның ішінде қылмыстық кірістер) сомасындағы анықталған және тыйым салынған мүліктің үлесі, %, 2022 жылы - 13%, 2023 жылы - 17%, 2024 жылы - 21%, 2025 жылы - 25%, 2026 жылы - 29%;

      6.2. 2026 жылдың қорытындысы бойынша күтілетін негізгі нәтижелер:

      ЕАТ-тың Өзара бағалау қорытындылары бойынша Қазақстанның:

      1) 1-тікелей нәтиже бойынша (Ақшаны жылыстату және терроризмді қаржыландыру тәуекелдері түсініледі және қажет болған жерде ақшаны жылыстатуға, терроризмді қаржыландыруға және жаппай қырып-жою қаруын таратуға қарсы күрес жөніндегі іс-қимылдар ұлттық деңгейде үйлестіріледі) - "тиімділіктің жоғары деңгейі/тиімділіктің елеулі деңгейі" рейтингін;

      2) 2-тікелей нәтиже бойынша (Халықаралық ынтымақтастық қажетті ақпаратты, жедел қаржылық деректерді, дәлелдемелерді қамтамасыз етеді және қылмыскерлер мен олардың активтеріне қарсы бағытталған қызметке ықпал етеді) - "тиімділіктің жоғары деңгейі/тиімділіктің елеулі деңгейі" рейтингін;

      3) 6-тікелей нәтиже бойынша (Жедел қаржылық деректер және қалған барлық маңызды ақпаратты құзыретті органдар ақшаны жылыстатуға және терроризмді қаржыландыруға қаржылық тергеу жүргізу үшін тиісті түрде пайдаланады) - "тиімділіктің жоғары деңгейі/тиімділіктің елеулі деңгейі" рейтингін;

      4) 9-тікелей нәтиже бойынша (Терроризмді қаржыландыруға байланысты қылмыстар мен қызметке тергеу жүргізіледі, ал терроризмді қаржыландырушы адамдар заң бойынша қудаланады және тиімді, мөлшерлес және тежеуші санкцияларға ұшырайды) - "тиімділіктің жоғары деңгейі/тиімділіктің елеулі деңгейі" рейтингін;

      5) 10-тікелей нәтиже бойынша (Террористерге, террористік ұйымдарға және оларды қаржыландыратындарға, ақша қаражатын жинауға, өткізуге және пайдалануға, сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдар секторын қаскөйлікпен пайдалануға кедергі келтіреді) - "тиімділіктің жоғары деңгейі/тиімділіктің елеулі деңгейі" рейтингін;

      6) 11-тікелей нәтиже бойынша (Жаппай қырып-жою қаруын таратуға тартылған адамдар мен ұйымдарға БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі қарарларына сәйкес ақша қаражатын жинауға, өткізуге және пайдалануға тыйым салынады) - "тиімділіктің жоғары деңгейі/тиімділіктің елеулі деңгейі" рейтингін алуы.

  Қаржылық мониторингті дамытудың
2022-2026 жылдарға арналған
тұжырымдамасына
ҚОСЫМША

Қаржылық мониторингті дамытудың 2022-2026 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары

Реформалардың/негізгі іс-шаралардың атауы

Аяқталу нысаны

Аяқталу мерзімі

Жауапты орындаушылар

1

2

3

4

5

Стратегиялық көрсеткіш: жоқ


1-міндет. Ақпараттық жумысты жетілдіру және кадрлық әлеуетті арттыру Нысаналы индикаторлар:
қаржылық қауіпсіздік мәселелері бойынша ашық дәрістер өткізілген ЖОО- лардың үлесі, %, 2022 жылы - 15%, 2023 жылы - 25%, 2024 жылы - 30%, 2025 жылы - 45%, 2026 жылы - 60%; халықаралық экономика және қаржы академиясында КЖ/ТҚҚІ мәселелері бойынша оқудан және тестілеуден өткен адамдардың саны, бірлік, 2023 жылы - 150, 2024 жылы - 200, 2025 жылы - 250, 2026 жылы - 300.

ҒЖБМ, ҚМА ҚМА

1.

Жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының оқу-тәрбие процесіне қаржылық қауіпсіздік жөніндегі тақырыптарды енгізу

ашық дәрістер, кураторлық, сынып сағаттары

2022-2026 жылдар

ОАМ, ҒЖБМ, ҚМА

2.

Мектеп оқушылары мен студенттер арасында қаржылық қауіпсіздік бойынша ұлттық және халықаралық олимпиадалар өткізу

олимпиадалар

2023-2026 жылдар

ҚМА, ОАМ, ҒЖБМ

3.

Азаматтар мен КЖ/ТҚҚІ жүйесінің қатысушылары үшін КЖ/ТҚҚІ мәселелері бойынша ақпараттық және түсіндіру жұмыстарын жүргізу

БАҚ-тағы жарияланымдар, түсіндіру іс-шараларының кестесі, жадынамалар, әдістемелік ұсынымдар

2022-2026 жылдар

ҚМА, ҚНРДА, ҰБ, МСМ, ӘдМ, АХҚО комитеті (келісім бойынша), ЦДИАӨМ, БҚЦА, АҚДМ

4.

КЖ/ТҚҚІ саласындағы біліктілікті арттыру үшін Халықаралық экономика және қаржы академиясында қаржылық мониторинг субъектілерін оқыту және тестілеу

сертификаттар

2023-2026 жылдар

ҚМА

5.

"Қаржылық мониторинг жөніндегі маман" кәсіптік стандартын енгізу

кәсіптік стандарт

2022 жылғы IV тоқсан

"Атамекен" ҰКП (келісім бойынша)

6.

ЕАТ-қа мүше елдердің өзара бағалауын жүргізуге қатысу үшін ұлттық сарапшылар пулын қалыптастыру

сертификаттар

2024-2026 жылдар

ҚМА

7.

КЖ/ТҚҚІ жүйесіне қатысушылардың САМS (жылыстатуға қарсы жүйенің сертификатталған маманы), СFСS (қаржылық қылмыстар бойынша сертификатталған маман) сияқты және басқа да халықаралық стандарттарға сәйкестікке сертификаттаудан өтуін ұйымдастыру

даярлық курстары

2024-2025 жылдар

ҚМА

2-міндет. КЖ/ТҚҚІ саласындағы заңнаманы және нормативтік актілерді жетілдіру
Нысаналы индикаторлар:
ЕАТ сарапшыларының Қазақстан Республикасы заңнамасының ФАТФ ұсынымдарына сәйкестігін бағалау қорытындылары бойынша "елеулі сәйкестік/сәйкестік" рейтингтерінің саны, бірлік, 2022 жылы 25, 2023 жылы 25, 2024 жылы 25,2025 жылы 25, 2026 жылы 35

ҚМА

8.

Нормативтік қүқықтық актілерге:
КЖ/ТҚҚІ туралы Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу мәселесін қарау, оның ішінде:
КЖ/ТҚҚІ мақсаттарын, міндеттерін, қағидаттарын анықтау;
қаржылық мониторинг субъектілерінің күдікті қызмет туралы хабарламаларды жіберуі;
КЖ/ТҚҚІ жөніндегі уәкілетті органның порталында қаржылық мониторинг субъектілерінің міндетті тіркелуін енгізу;
КЖ/ТҚҚІ жөніндегі уәкілетті органның жыл сайынғы негізде КЖ/ТҚҚІ туралы баяндаманы дайындау және Қазақстан Республикасының Президентіне енгізу жөніндегі құзыретін енгізу бөлігінде өзгерістер енгізу мәселесін қарастыру

заң жобасы

2024 жылғы III тоқсан

ҚМА

9.

Қаржылық мониторингке жататын операциялар туралы ақпаратты дұрыс толтырмағаны үшін әкімшілік жауапкершілік енгізу мәселесін қарау

заң жобасы

2024 жылғы III тоқсан

ҚМА

3-міндет. КЖ/ТҚҚІ-ның жүйесін жетілдіру
Нысаналы индикаторлар:
қаржылық барлау бөлімшесінің материалдарын құқық қорғау органдары мен арнаулы мемлекеттік органдардың пайдалану үлесі, %, 2022 жылы - 68%, 2023 жылы - 72%, 2024 жылы - 76%, 2025 жылы - 80%, 2026 жылы - 84%;
КЖ/ТҚҚІ саласындағы уәкілетті органның жүйесінде тіркелген қаржылық мониторинг субъектілерінің үлесі, %, 2022 жылы - 50%, 2023 жылы - 60%,
2024 жылы - 70%, 2025 жылы - 80%, 2026 жылы - 90%

ҚМА, БП, СЖҚІА, ҰҚК, ІІМ ҚМА, БҚДА, ДСМ, ҚНРДА, МСМ, ҰБ, ӘдМ, АХҚО комитеті (келісім бойынша)

10.

Қаржылық мониторинг субъектілерінің қаржылық мониторингке жататын операциялар туралы мәліметтер мен ақпаратты ұсыну қағидаларына күдікті операциялар туралы хабарларды дайындауға қойылатын талаптарды оңтайландыру бөлігінде өзгерістер енгізу

ҚМА-ның бұйрығы

2022 жылғы IV тоқсан

ҚМА

11.

КЖ/ТҚ-ға байланысты тәуекелді операциялар бойынша қаржылық мониторинг субъектілеріне кері байланыс ұсыну тетігін әзірлеу.

ҚМА-ның бұйрығы

2023 жылғы I тоқсан

ҚМА

12.

Тәуекелдерді басқару және комплаенс саласында қызметтер көрсететін шетелдік компаниялардың дерекқорларына қолжетімділік алу

шарт

2024 жылғы I тоқсан

ҚМА

13.

Игерілу кезеңінде бюджет қаражатының жұмсалуын мониторингтеу жөніндегі тетікті әзірлеу Жария лауазымды адамдардың транзакцияларын мониторингтеу мәселелері бойынша қаржылық мониторинг субъектілерімен және Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметпен жедел өзара іс-қимыл жасау тетігін әзірлеу

ҚМА-ның бұйрығы

2022 жылғы IV тоқсан

ҚМА

14.

ҚМА-ның қаржьшық мониторинг және СЖҚІА субъектілерімен жария лауазымды тұлғалардың, олардың жұбайлары (зайыптары) мен жақын туыстарының күдікті операцияларының мониторингі мәселелері бойынша жедел өзара іс-қимыл тетігін әзірлеу

ҚМА-ның бұйрығы

2023 жылғы IV тоқсан

ҚМА

15.

Кірістерді жылыстату және терроризмді қаржыландыру тәуекелдеріне ұшырау тұрғысынан қаржылық көрсетілетін қызметтердің жаңа түрлерін бағалау тетігін әзірлеу

ҚМА-ның бұйрығы

2023 жылғы ІV тоқсан

ҚМА, ҚНРДА

16.

қол жеткізудің нақты негіздерін, алынған деректерді теріс пайдалану мен жария етуге, оларды қызметтен тыс мақсаттарда пайдалануға мүмкіндік бермейтін алынған ақпаратты бақылау тетіктерін белгілей отырып, БАТЖ ДҚ-ның мемлекеттік және кұқық қорғау органдарының базаларымен интеграциялану тізбесін кеңейту

интеграция

2024 жылғы IV тоқсан

ҚМА, ӘдМ, БП, ҚМ, МҚІА, ІІМ, ЕХӘҚМ, ДСМ, БЖҒМ, ОАМ

17.

КЖ/ТҚ тәуекелдерін талдау үшін үлкен деректермен жұмыс істеу бойынша технологияларды енгізу бөлігінде БАТЖ- ды дамыту

МИЖ келісім

2023 жылғы I тоқсан

ҚМА, ЦЦИАӨМ, ҰЭМ

18.

ҚМА-ның құрылымында ұлттық КЖ/ТҚ тәуекелдерін бағалау орталығын құру

ПӘ-ге ұсыныстар

2024 жылғы ІV-тоқсан

ҚМА

19.

"Реттеушінің жеке кабинетін" енгізу

пайдалануға беру актісі

2022 жылғы IV тоқсан

ҚМА

20.

Қаржылық мониторинг субъектілерін бағалау жүйесін енгізу

ҚМА-ның бұйрығы

2022 жылғы IV тоқсан

ҚМА

21.

Қаржылық мониторинг субъектілерінің қызметін реттейтін мемлекеттік органдарды бағалау жүйесін енгізу

ҚМА-ның бұйрығы

2022 жылғы IV тоқсан

ҚМА

22.

"Құқық қорғау органының жеке кабинетін" енгізу

пайдалануға беру актісі

2023 жылғы III тоқсан

ҚМА

23.

Құқық қорғау органдары мен арнаулы мемлекеттік органдардың заңнамада белгіленген тәртіппен санкция алғаннан кейін қаржылық барлау бөлімшесінен ақпарат алу процесін автоматтандыру

пайдалануға беру актісі

2024 жылғы III тоқсан

ҚМА, ЦДИАӨМ, БП, СЖҚІА, ҰҚК, ІІМ

4-міндет. Қазақстан Республикасының аумағында қамтамасыз етілмеген цифрлық активтердің заңсыз қызметіне Мониторинг жүргізу және оның алдын алу
Нысаналы индикаторлар:
лицензияланған виртуалды активтер провайдерлеріндегі клиенттердің санын көбейту, %, 2022 жылы - 5%-ға, 2023 жылы - 5%-ға, 2024 жылы - 5%-ға, 2025 жылы - 5%-ға, 2026 жылы - 5%-ға.

ЦДИАӨМ, АХҚО комитеті (келісім бойынша), ҚМА

24.

Құқық қорғау органдары мен мемлекеттік органдар үшін криптовалюталарды қадағалау және виртуапды активтер саласындағы жаңа үрдістер бойынша тренингтер өткізу

тренингтер

2022-2026 жылдар

БП, ҚМА, СЖҚІА, ҰҚК, ЦДИАӨМ, ІІМ

25.

Цифрлық активтер пайдаланьшған заңсыз операцияларды анықтау бойынша әдістемелік ұсынымдарды әзірлеу

ҚМА-ның бұйрығы

2022 жылғы ІV тоқсан

ҚМА

26.

Цифрлық активтерді пайдалануға байланысты күдікті операциялардың қосымша өлшемшарттарын бекіту

ҚМА-ның бұйрығы

2023 жылғы III тоқсан

ҚМА

27.

Шетелдік криптовалюталар нарықтарындағы қазақстандық клиенттердің операциялары туралы ақпарат алу үшін криптобиржалар тіркелген елдердің қаржылық реттеушілерімен бірлесіп жұмыс жүргізу

халықаралық келісімдер

2024 жылғы II тоқсан

ҚМА, ЦДИАӨМ, АХҚО комитеті (келісім бойынша)

28.

Соттың, прокуратура, қылмыстық қудалау және сот сараптамасы органдарының қылмыстық істер бойынша заттай дәлелдемелерді, алып қойылған құжаттарды, ұлттық валютадағы және шетел валютасындағы ақшаны, есірткі заттарын, психотроптық заттарды алып қою, есепке алу, сақтау, беру және жою қағидаларына цифрлық активтерге байланысты ерекшеліктерді енгізу бөлігінде өзгерістер енгізу

Үкімет қаулысының жобасы

2023 жылғы II тоқсан

БП, ҚМА, СЖҚІА, ҰҚК, ІІМ

29.

Заңсыз қаржылық операцияларды қадағалау жөніндегі жұмысқа цифрлық активтер туралы тергеп-тексеру жүргізу жөніндегі ІТ-құралдарды енгізу

пайдалануға беру актісі

2024 жылғы IV тоқсан

ҚМА

30.

Цифрлық активтер саласын реттеуге оны одан әрі жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды тұжырымдай отырып, талдау жүргізу

ПӘ-ге ұсыныстар

2024 жылғы ІІІ тоқсан

ЦДИАӨМ, АХҚО комитеті (келісім бойынша), ҚМА

5-міндет. Қылмыстық жолмен алынған кірістерді іздеу және қайтару мәселелерінінің маңыздылығын арттыру
Нысаналы индикаторлар:
келтірілген залал (оның ішінде қылмыстық кірістер) сомасындағы анықталған және тыйым салынған мүліктің үлесі, %, 2022 жылы - 13%, 2023 жылы - 17%, 2024 жылы - 21%, 2025 жылы - 25%, 2026 жылы - 29%

БП, ҚМА, СЖҚІА, ҰҚК, ІІМ

31.

Қылмыстық қудалау органдарында қылмыстық жолмен алынған кірістерді іздеуге және қайтаруға жауапты адамдарды айқындау

ҚМА, БП, СЖҚІА, ҰҚК, ІІМ бұйрықтары

2022 жылғы IV тоқсан

ҚМА, БП, СЖҚІА, ҰҚК, ІІМ

32.

Кұқық қорғау органдары мен арнаулы мемлекеттік органдарды қазіргі заманғы активтерді іздеу кұралдарымен, сондай-ақ активтерді шығару схемаларын модельдеу бойынша қажетті дерекқорлармен және ақылы бағдарламалық қамтылыммен қамтамасыз ету мәселесін пысықтау

ПӘ-ге ұсыныстар практикада іске асыру

2023 жылғы I тоқсан 2023-2024 жылдар

БП, Қаржымині, ҚМА, СЖҚІА, ҰҚК, ЦДИАӨМ, ІІМ

33.

Капиталдың әкетілуі жүріп жатқан шет мемлекеттермен өзара құқықтық көмек жөнінде келісімдер жасасу

Халықаралық келісімдер

2024 жылғы IV тоқсан

БП

34.

Қазақстанның қылмыстық сот ісін жүргізу саласындағы Еуропа Кеңесінің конвенциясына қосылуы мәселесін пысықтау

ПӘ-ге ақпарат

2026 жылғы III тоқсан

БП, СІМ

35.

Еурополмен заңсыз шыгарылған активтерді анықтау және қайтару мәселелері бойынша ақпарат алмасу жөніндегі стратегиялық әріптестік туралы келісімге қол қою

ПӘ-ге ақпарат

2023 жылғы I тоқсан

БП

36.

Ұрланған активтерді қайтару мәселелері жөніндегі жобаларды халықаралық ұйымдармен бірлесіп іске асыру

жобалар

2025 жылғы IV тоқсан

БП, СІМ, ҚМА, СЖҚІА, ІІМ, ҰҚК

37.

Заңсыз қаржы ағындарының көлемін есептеу әдістемесін әзірлеу

әдіснама

2023 жылғы ІV тоқсан

ҰЭМ, СЖРА ҰСБ

38.

Мемлекеттік, құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдардың есептеріне: қаражатқа, қылмыс құралына және қылмыстық мүлікке сыныптай отырып, тәркіленуге жататын мүліктің және басқа да активтердің бастапқы бағалау құны;
салалар, органдар және баптар бойынша бөліп, орындауга түскен атқарушылық құжаттардың саны;
мемлекет кірісіне айналдырылған және түскен мүліктің нақты құны және қаражаттың сомасы туралы мәліметтерді енгізу

БП-ның бұйрығы

2022 жылғы ІV тоқсан

БП, мүдделі мемлекеттік органдар

      Ескерту: аббревиатуралар таратып жазылуы:

      "Атамекен" ҰКП - "Атамекен" Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы

      АҚДМ - Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

      АХҚО комитеті - "Астана" халықаралық қаржы орталығының комитеті

      ӘдМ - Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі

      БҚДА - Қазақстан Республикасының Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі

      БП - Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы

      ҒЖБМ - Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі

      ДСМ - Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі

      ЕАТ - Қылмыстық кірістерді заңдастыруға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл жөніндегі еуразиялық топ

      ЕХӘҚМ - Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі

      ЖОО - жоғары оқу орны

      ЖС - Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты

      КЖ/ТҚ - кірістерді жылыстату/терроризмді қаржыландыру

      КЖ/ТҚҚІ - қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл

      Қаржымині - Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі

      ҚМА - Қазақстан Республикасының Қаржылық мониторинг агенттігі

      ҚНРДА - Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі

      МҚІА - Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі

      МСМ - Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі

      ПӘ - Қазақстан Республикасының Президент Әкімшілігі

      ОАМ - Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі

      СЖРА ҰСБ - Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы

      СЖҚІА - Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет)

      СІМ - Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі

      ҰБ - Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі

      ҰҚК - Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті

      ҰЭМ - Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі

      ФАТФ – Ақшаны жылыстатуға қарсы күрестің қаржылық шараларын әзірлеу тобы

      ЦДИАӨМ - Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі

      ІІМ - Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі