Об утверждении Правил организации заготовки, обработки и хранения лесных семян

Приказ Председателя Комитета лесного и охотничьего хозяйства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 6 июня 2005 года N 132. Зарегистрирован Министерством юстиции Республики Казахстан 5 июля 2005 года N 3714. Утратило силу - приказом Председателя Комитета лесного и охотничьего хозяйства Республики Казахстан от 5 марта 2007 года N 93

Сноска. Приказ Председателя Комитета лесного и охотничьего хозяйства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 6 июня 2005 года N 132 утратило силу - приказом Председателя Комитета лесного и охотничьего хозяйства Республики Казахстан от 5 марта 2007 года N 93 .

В целях реализации статьи 80 Лесного кодекса Республики Казахстан, ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Правила организации заготовки, обработки и хранения лесных семян.

2. Настоящий приказ вводится со дня официального опубликования.

Председатель

Утверждены
приказом Председателя Комитета
лесного и охотничьего хозяйства
Министерства сельского хозяйства
Республики Казахстан
от 6 июня 2005 года N 132

ПРАВИЛА
организации заготовки, обработки
и хранения лесных семян

1. Общие положения

1. Настоящие Правила разработаны в соответствии с Лесным кодексом Республики Казахстан и регламентируют порядок организации заготовки, обработки и хранения лесных семян, предназначенных для воспроизводства лесов и лесоразведения.
2. Заготовка лесных семян осуществляется на объектах постоянной лесосеменной базы (далее - ПЛСБ), а в случаях их недостатка допускается заготовка семян в нормальных насаждениях.
Не допускается заготовка лесных семян в минусовых насаждениях и с минусовых деревьев, в соответствии с требованиями пункта 2 статьи 80 Лесного кодекса Республики Казахстан.
3. Заготовка, обработка и хранение лесных семян производится раздельно по их селекционной категории: сортовые, улучшенные, нормальные.
4. В целях не допущения обезличивания происхождения и генетического качества семян, а в последствии посадочного материала и созданных искусственных лесонасаждений, заготовка, переработка и хранение лесных семян осуществляется однородными партиями.

2. Порядок организации заготовки лесных семян

5. Организацию заготовки лесных семян на территории государственного лесного фонда осуществляют лесовладельцы и лесопользователи, за которыми закреплены участки государственного лесного фонда в долгосрочное лесопользование, для заготовки древесины.

6. Необходимое количество лесных семян и их видовой состав устанавливается лесовладельцем, исходя из:
1) объемов мероприятий по воспроизводству лесов, лесоразведению на участках государственного лесного фонда, определяемых лесоустройством;
2) удовлетворения потребности в семенах других юридических и физических лиц, в том числе экспортных поставок семян;
3) необходимости создания резервного фонда семян отдельных видов пород, имеющих большую периодичность плодоношения.

7. При организации заготовки семян необходимо:
1) соблюдать лесосеменное районирование и обеспечивать сбор семян раздельно по породам, гарантирующих использование семян в соответствии с лесорастительными условиями;
2) обеспечивать максимальный сбор семян на плодоносящих объектах ПЛСБ, для которых характерно высокое качество семян;
3) проводить заготовку семян раздельно по видам при совместном произрастании разных видов, относящихся к одному роду, а для семян древесных пород с отчетливо выделяющимися фенологическими формами - раздельно по этим формам.
8. В целях определения урожайности семян до начала их массового созревания, лесовладельцами и лесопользователями проводится предварительное обследование всех плодоносящих объектов, предназначенных для сбора семян.
9. Прогноз ожидаемого урожая семян ведется методом глазомерных наблюдений на заранее выделенных пробных площадках площадью не менее 0,25 га по шестибальной шкале согласно приложению 1 к настоящим Правилам.
10. Для контрольного сбора семян на участке выделяют от 3 до 10 нормальных деревьев с различными условиями опыления и освещения. Семена собирают с разных ярусов кроны в размере примерного веса среднего образца, согласно приложению 2 к настоящим Правилам.
Предварительную оценку качества семян устанавливают методом взрезывания или проращивания.
11. Сбор семян осуществляется после их полного созревания в сроки, указанные в приложении 3 к настоящим Правилам.
12. Заготовка семян может осуществляться с растущих, срубленных деревьев и кустарников, а также с поверхности земли (опадающие семена).

13. Сбор шишек и плодов с растущих деревьев и кустарников осуществляется вручную или с использованием срезающих и откусывающих съемников, различных видов лестниц, подъемных устройств и машин.
При этом не допускается срубать и спиливать сучья растущих деревьев, а также обламывать ветви саксаула.
14. С поверхности земли собирают преимущественно крупные плоды: желуди дуба, дикорастущие плодовые, грецкий орех, а также семена клена остролистного, ильмовых и других пород, с предварительной очисткой поверхности сбора.
15. Для заготовки шишек и плодов со срубленных деревьев на временных лесосеменных участках (далее - ВЛСУ) и лесосеках (в нормальных насаждениях) время проведения лесозаготовок совмещается со сроками сбора семян. Сбор шишек и плодов с обрубленных сучьев производят на расстоянии не ближе 50 м от места валки деревьев.

3. Порядок обработки лесосеменного сырья

16. Собранные шишки и сухие плоды необходимо подсушивать, во избежание самонагревания при хранении.
17. Сочные плоды (шелковица, смородина, абрикос и другие), которые способны быстро загнивать, необходимо сразу направлять в обработку для извлечения семян.
18. Обработка лесосеменного сырья в зависимости от породы деревьев, вида плодов, состояния семенного сырья производится в соответствии с настоящими Правилами.

Параграф 1. Обработка семян хвойных пород

19. Извлечение семян хвойных пород из шишек и шишкоягод осуществляется механическим способом или путем высушивания шишек для их раскрытия.
20. Для извлечения семян некоторых видов сосен (кедровой, корейской), пихты сибирской и можжевельников применяют механическую обработку.
При этом шишки дробят на специальных машинах или вручную, путем вымолачивания деревянными молотками или деревянными терками.
Шишки пихты сибирской, биоты восточной и туи западной собирают до их полной спелости, просушивают для дозревания и дробят в специальных машинах. Обмолачивают шишки в специальных машинах или вручную.
21. Шишки сосны обыкновенной, елей, лиственницы сибирской, пихты сибирской для извлечения семян сушат в шишкосушилках или естественной воздушно-солнечной сушкой.
Извлеченные из шишек семена обескрыливают и отвеивают на семеочистительных машинах, обескрыливателях, веялках или на решетах.

22. Обескрыливание семян сосны обыкновенной и елей, можно осуществлять водным способом. При этом, необескрыленные семена рассыпают в теплом помещении (температура воздуха 25 ⁰ С) на полога слоем до 10 см и равномерно увлажняют опрыскивателем из расчета 100 г воды на 1 кг семян. В течение дня семена несколько раз ворошат, а затем отвеивают.
23. Отделять полнозернистые семена лиственницы Сукачева и ели Шренка от пустых можно путем погружения их в воду на 4-5 часов для лиственницы и 15-20 часов - для ели. Соотношение семян и воды 1:5 соответственно.
Всплывшие семена снимают с поверхности воды, воду сливают, а осевшие на дно полнозернистые семена просушивают до установленной влажности.
24. Естественная воздушно-солнечная сушка проводиться в сухих и проветриваемых помещениях или на солнце. При этом для ускорения процесса сушки, шишки рассыпают тонким слоем и перемешивают 1-2 раза в день.
Раскрывшиеся шишки обмолачивают на семеочистительных машинах или вручную.

Параграф 2. Обработка плодов и семян лиственных пород

25. Семена лиственных пород подразделяют на:
1) сухие (дуб, береза, клены и другие);
2) сочные, в том числе:
с сочным околоплодником (смородина, шелковица и другие);
с мясистым околоплодником (абрикос, слива и другие);
с сухомясистым околоплодником (фисташка, орех и другие).
26. Сухие семена и плоды с сухомясистым околоплодником после их сбора просушивают до воздушно-сухого состояния для предупреждения процессов гниения. Для этого их рассыпают под навесом или в хорошо проветриваемом помещении на пологах или стеллажах слоем от 3-4 см (ильмовые) и до 10-15 см (желуди, орехи).
27. Продолжительность просушки зависит от древесной породы и погодных условий. В сухую погоду просушка семян ильмовых пород требуется 2-3 дня, для орехоплодных - 3-5 дней, крылаток кленов и ясеней - 5-7 дней, желудей - до 10 дней.
28. Для сушки сухих плодов можно использовать имеющиеся шишкосушилки или сельскохозяйственные зерносушилки.
29. После подсушки сухие семена очищают от посторонних примесей (веток, плодоножек, листьев и так далее) обескрыливают на семяочистительных машинах (крылатковые семена ильмовых, саксаула, ясеней и кленов и другие) с последующим отсеиванием.

30. Плоды бобовых, сиреней, тополей и ив, высушивают на пологах сначала в тени, затем на солнце при частом перемешивании до их полного раскрывания с последующим обмолачиванием и очищением от околоплодников и других примесей.
31. Сочные плоды ягод, соплодий, сочных костянок, во избежание порчи направляются на переработку для извлечения семян.
32. Извлечение семян при небольших объемах обработки из сочных плодов, в том числе ягод, соплодий, костянок, из плодов семечковых (яблоня, груша и другие) и косточковых пород (абрикос, слива и другие), а так же из плодов бирючины, жимолости, рябины и шиповника, производят вручную путем резки, разминания и последующей отмывки мезги в проточной воде.
33. Семена, освобожденные от мякоти плодов и хорошо отмытые, просушивают до воздушно-сухого состояния.
34. Большие партии плодов перерабатывают на плодотерочных, косточковыбивающих и отмывочных машинах, применяемых на плодоперерабатывающих предприятиях, без тепловой обработки.
35. Учет заготовленных, а также приобретенных лесовладельцем семян, предназначенных для восстановления лесов и лесоразведения, ведется по установленной форме согласно приложению 4 к настоящим Правилам.

4. Формирование партии семян и
составление среднего образца семян

36. Собранные и переработанные семена формируют в партии, максимальная масса которых определяется согласно приложению 2 к настоящим Правилам.
37. Оценка качества семян в отдельной партии осуществляется на основании анализа среднего образца семян.
38. Отбор проб и составление среднего образца осуществляет уполномоченное лицо лесовладельца (лесопользователя) по отбору проб.

Параграф 1. Формирование партии семян

39. Партия формируется из однородных семян по:
1) виду или разновидности;
2) условиям места произрастания;
3) возрастным группам (молодняки, средневозрастные, приспевающие, спелые);
4) селекционным категориям (сортовые, улучшенные, нормальные);
5) происхождению насаждений (естественные, искусственные);
6) способу сбора, обработки, хранению семян;
7) цвету, блеску, запаху и степени влажности.
40. Смешение разных партий семян одного и того же вида, в том числе и малых по массе, не допускается.
41. Сформированная партия семян удостоверяется паспортом и этикеткой по форме согласно приложению 5 и 6 к настоящим Правилам.

Параграф 2. Составления среднего образца семян

42. Средний образец семян получают из сформированной партии семян путем отбора проб и составления исходного образца.
43. Отбор проб производят специальными щупами (конусным, мешочным, цилиндрическим) или руками в зависимости от породы и условий хранения партий семян:
1) для мелких и средних семян, хранящихся насыпью, отбор проб производят из пяти мест каждого слоя (верхнего - глубина 10 см, среднего - половина высоты насыпи, нижней - у пола), то есть не менее 15 проб;
2) для крупных семян (орехи, косточковые и другие) - из десяти мест каждого слоя берут по 3 пробы;
3) для сыпучих семян, хранящихся в мешках (до 10 мест тары), берут не менее трех проб из каждого мешка по одной из верхнего, среднего, нижнего слоя, более 10 мест тары - по одной пробе из каждого мешка, чередуя глубину взятой пробы;
4) при невозможности отбора проб щупами или руками от партий семян, хранящихся в стеклянных бутылях, металлических сосудах, ящиках и другой таре, семена высыпают на гладкую поверхность, перемешивают, разравнивают и отбирают руками из разных мест не менее пяти проб от каждого места тары.
44. Отобранные пробы семян высыпают (по отдельности) на гладкую поверхность, тщательно просматривают и сравнивают по засоренности, запаху, цвету, блеску и другим признакам для установления однородности партии.

45. При отсутствии резких различий отдельных проб их объединяют в исходный образец, масса которого соответствует десятикратной массе среднего образца семян.
46. Из исходного образца выделяют один средний образец семян для определения качества партии семян.
47. Для выделения среднего образца семян исходный образец высыпают на гладкую поверхность, перемешивают, разравнивают в виде квадрата толщиной до 3 см для мелких семян и более 10 см для крупных семян, а затем делят по диагоналям на 4 треугольника. Из двух противоположных треугольников семена удаляют, а оставшиеся объединяют и снова разравнивают в квадрат для последующего деления. Деление производят до получения среднего образца установленной массы, указанного в приложении 2 к настоящим Правилам.
48. Отобранный средний образец семян помещают в чистый мешочек из плотной ткани, предварительно продезинфицированный кипячением в воде, завязывают шпагатом и отправляют с сопроводительными документами (приложения 5, 6, 7) специализированной организации уполномоченного органа для определения качества семян, их энтомологической поврежденности и фитопатологической зараженности.
49. Образец для определения влажности семян составляют таким же образом из остатка семян исходного образца.
Отобранный образец помещают в чистую, сухую посуду, которую после заполнения доверху семенами плотно закупоривают пробкой и заливают сургучом, воском или парафином. Допускается помещать средний образец семян в мешок вместимостью не менее 0,5 дм ³ из влагонепроницаемой пленки, края которого закрывают, горячим способом или крепко связывают, оставляя в нем как можно меньше воздуха, а затем помещают во второй такай же мешок, который туго завязывают. Один экземпляр этикетки вкладывают вовнутрь посуды или мешка, другой наклеивают снаружи.
50. В целях осуществления контроля за правильностью отбора средних образцов семян от сформированных партии специализированная организация уполномоченного органа может производить отбор контрольных образцов, по результатам анализа которых заготовителю семян выдается соответствующий документ о качестве семян с отметкой в правом верхнем углу "Госконтрольный", а ранее выданные документы о качестве семян изымаются одновременно с отбором госконтрольных образцов.

5. Порядок хранения и подготовки семян к посеву

51. Лесные семена посевного назначения необходимо хранить в специальных складах (семенохранилищах), а при их отсутствии - в сухих приспособленных помещениях, в соответствии с условиями, указанных в приложении 8.
52. Помещения для хранения лесных семян оборудуются приточно-вытяжной вентиляцией, приборами для регистрации относительной влажности и температуры воздуха. При этом относительная влажность воздуха в помещении не должна превышать 70 %. Помещения обеспечиваются необходимой тарой для хранения семян и инвентарем для отбора образцов: лотками, воронками, ведрами, весами и так далее.
53. Для борьбы с опасными вредителями и болезнями лесных семян помещения для их хранения два раза в год подвергают дезинфекции газовым, аэрозольным или влажным (дымовыми шашками, растворами фунгицидов и инсектицидов) методами.
54. Работы по дезинфекции помещений и тары для семян проводят под руководством лесопатологов.
55. Семена хранят закрытым и открытым способами.
Закрытым способом семена хранят в различной герметически закупоренной таре (бутылях, канистрах, бидонах, контейнерах), открытым способом (в мешках, ящиках и насыпью).
56. Хранение семян производится в чистой, сухой, прочной и обязательно продезинфицированной таре.
57. При больших колебаниях относительной влажности и температуры воздуха семена хранят в герметически закрытой таре.
58. Семена хвойных пород хранят в стеклянных бутылях, закрытых пробкой с хлоркальциевой трубкой, и помещенной непосредственно в бутыль кобальтовой бумаги для периодического наблюдения за влажностью семян.
59. Не допускается хранение лесных семян на цементных, асфальтных, каменных или земляных полах открытым способом, а так же хранить семена в таре из под сахара, соли и химических препаратов.
60. Не допускается содержать в хранилищах легко притягивающие влагу вещества (соль, селитру, ядохимикаты и другие), легковоспламеняющиеся жидкости (бензин, керосин и другие), а так же хранить некондиционные семена, имущество, материалы и инвентарь, не относящиеся к хранению семян, оставлять мусор и отходы семян.

Приложение 1
к Правилам организации заготовки,
обработки и хранения лесных семян

Шкала глазомерной оценки ожидаемого урожая лесных семян
(по В.Г. Капперу)

Балл цветения и плодоношения	Характеристика балла
1	2
Для древесных пород
0	Цветения и урожая нет
1	Очень слабое цветение или очень плохой урожай (цветы, шишки или плоды в небольшом количестве на деревьях, растущих по опушкам, на единично стоящих деревьях и в ничтожном количестве в насаждениях)
2	Слабое цветение и слабый урожай (наблюдается довольно удовлетворительное и равномерное цветение или плодоношение на свободно стоящих деревьях и на деревьях, растущих по опушкам, и слабое в насаждениях)
3	Среднее цветение или средний урожай (довольно значительное цветение или плодоношение на свободно стоящих деревьях и на деревьях, растущих по опушкам, и удовлетворительное в средневозрастных и спелых насаждениях)
4	Хорошее цветение или хороший урожай (обильное цветение или плодоношение на свободно стоящих деревьях и на деревьях, растущих по опушкам, и хорошее в средневозрастных и спелых насаждениях)
5	Очень хорошее цветение или очень хороший урожай (обильное цветение или плодоношение на свободно стоящих деревьях и на деревьях, растущих по опушкам, а также в средневозрастных и спелых насаждениях)
Для кустарников
1	Плохое цветение или плодоношение (цветы или плоды встречаются единично)
2	Среднее цветение или плодоношение (цветы или плоды примерно у половины экземпляров в достаточном количестве)
3	Хорошее цветение или плодоношение (значительное большинство или почти все кусты обильно цветут или плодоносят)

Примечание: По единой шкале производится предварительное обследование во всех плодоносящих насаждениях различных селекционных категорий, используемых для массовой заготовки семян.

Приложение 2
к Правилам организации заготовки,
обработки и хранения лесных семян

Масса партии семян и среднего образца

N п/п

Видовое название

Максимальная масса партии, кг, от которой отбирается один образец

Масса среднего образца, г

1	2	3	4
1	Абрикос обыкновенный Armeniaca vulgaris Lam.	500	2500
2	Аморфа кустарниковая Amorpha fruticosa L.	100	100
3	Барбарис обыкновенный Berberis vulgaris L.	100	100
4	Береза повислая (береза бородавчатая) Betula pendula Roth. (B.verrucosa Ehrh.)	75	25
5	Биота восточная Biota orientalis Endl.	100	150
6	Бирючина обыкновенная Ligustrum vulgare L.	100	200
7	Боярышник колючий или обыкновенный Crataegus exyacantha L.	100	300
8	Вишня кустарниковая, вишарник (вишня степная) Cerasus fruticosa (Pall.) G. woron	200	400
9	Вишня обыкновенная Cerasus vulgaris Mill.	400	500
10	Вяз гладкий Ulmus laevis Pall.	100	50
11	Вяз перисто-ветвистый (туркестанский карагач) Ulmus pinnato-ramosa Dieck.	100	75
12	Гледичия трехколючковая (гледичия обыкновення) Gleditschia triacanthos L.)	400	500
13	Груша обыкновенная Pirus communis L.	100	150
14	Дерен кроваво-красный или свидина Cornus sanguinea L.	200	300
15	Джузгун Calligonum	200	500
16	Дуб черешчатый Quercus robur L.	5000	2500
17	Ель обыкновенная или европейская Picea abies (L.) Karst.	50	50
18	Ель сибирская Picea obovata Ledeb.	50	50
19	Ель Шренка Picea Schrenkiana Fisch. et Mey	50	75
20	Жимолость обыкновенная Lonicera xylosteum L.	50	50
21	Жимолость татарская Lonicera tatarica L.	50	50
22	Калина обыкновенная Viburnum opulus L.	200	150
23	Карагана древовидная или желтая акация Caragana arborescens Lam.	100	200
24	Клен ложноплатановый, явор, белый клен Acer pseudoplatanus L.	300	500
25	Клен остролистный или платановидный Acer platanoides L.	300	500
26	Клен полевой Acer campestre L.	200	300
27	Клен татарский, неклен, черноклен Acer tatarucum L.	200	300
28	Конский каштан обыкновенный Aesculus hippocastanum L.	2000	6000
29	Липа крупнолистная Tilia platyphyllos Scop.	300	500
30	Липа мелколистная или сердцевидная Tilia cordata Mill.	200	300
31	Лиственница сибирская Larix sibirica Ledeb.	50	75
32	Лох узколистный Elaeagnus angustifolia L.	200	500
33	Можжевельник виргинский Juniperus virginiana L.	100	200
34	Можжевельник обыкновенный Juniperus communis L.	100	150
35	Облепиха крушиновидная Hippophae hamnoides L.	100	150
36	Орех грецкий Juglans regia L.	1000	5500
37	Персик обыкновенный Persica vulgaris Mill	1000	2500
38	Пихта сибирская Abies sibirica Ledeb.	100	100
39	Робиния лжеакация или белая акация Robinia pseudoacacia L.	100	150
40	Роза собачья Rosa canina L.	100	150
41	Рябина обыкновенная Sorbus aucuparia L.	50	25
42	Саксаул белый Haloxylon persicum Bge.	500	50
43	Саксаул черный Haloxylon aphillum (Minkw.) Ilyin.	500	50
44	Скумпия или желтинник Cotinus coggygria Scop.	75	75
45	Слива колючая (терн) Prunus spinosa L.	400	750
46	Слива растопыренная (алыча) Prunus divarigata Ldb.	500	1500
47	Смородина золотая Ribes aurerum Pursh	30	30
48	Солянка Палецкого (черкез Палецкого) Salsola Paletzkiana Litv.	500	100
49	Солянка Рихтера (черкез Рихтера) Salsola Richteri Karel.	500	100
50	Сосна кедровая сибирская (кедр сибирский) Pinus sibirika (Rupr.) Mayr	500	1000
51	Сосна обыкновенная Pinus silvestris L.	50	50
52	Туя западная Thuja occidentalis L.	30	25
53	Шелковица белая Morus alba L.	30	30
54	Шелковица черная Morus nigra L.	30	25
55	Яблоня лесная Malus silvestris (L.) Mill.	100	150
56	Яблоня Палласа или сибирская Malus Pallasiana Juz.	75	50
57	Ясень ланцетный или зеленый Fraxinus lanceolata Borkh.	200	300
58	Ясень обыкновенный Flaxinus excelsior L.	200	400
59	Ясень согдианский Fraxinus sogdliana Bge	200	300

Примечание:
1. Партию семян, составлялющую 1/25 часть от максимальной массы, считают малой партией.
2. От малой по массе партии отбирают образец семян, составляющий половину установленной массы для среднего образца.
3. Смешение нескольких малых по массе партий семян одного и того же вида и отбор от них одного среднего образца не допускается.
4. Несоблюдение установленной массы средних образцов допускается для семян, собранных с плюсовых деревьев и деревьев особоценных пород.

Приложение 3
к Правилам организации заготовки,
обработки и хранения лесных семян

Календарь цветения, созревания
и сбора плодов, шишек и семян основных древесных и
кустарниковых пород Казахстана

N п/п	Наименование видов	Время (месяцы)
		цве- тения	созре- вания	сбора	окраска зрелых плодов и шишек

1	2	3	4	5	6
Хвойные
1	Ель сибирская	V-VI	VIII	VIII-IX	буроватая
2	Ель Шренка	V	IX	IX	коричневая блестящая
3	Лиственница сибирская	IV-V	VIII-IX	VIII-IX	светло- желтая или желто- коричневая
4	Можжевельник обыкновенный	IV-V	IX	IX-X	темно- синеватая с голубым налетом
5	Можжевельник зеравшанский	IV-V	IX	X	черные с сизоватым налетом
6	Можжевельник туркестанский	IV-V	VII	IX	черные с блестящим сизым налетом
7	Пихта сибирская	V	VIII-IX	IX	бурая, светло- бурая
8	Сосна кедровая сибирская	VI	VIII-IX	VIII-IX	серовато- коричневая
9	Сосна обыкновенная	V-VI	IX-X	X-III	серая, буро- серая, темно- коричневая, красно- коричневая
10	Туя западная	IV-V	IX-X	IX-X	коричнево- бурая, темно- коричневая
Лиственные
11	Абрикос обыкновенный	III-IV	VI-VIII	VI-VIII	красновато-оранжевая, опущенная
12	Акация белая или робиния лжеакация	V-VI	IX	IX-ХII	коричне- вато-бурая
13	Карагана древовидная или акация желтая	V-VI	VI-VII	VI-VII	желто- бурая
14	Аморфа кустарниковая	VI-VII	IX-X	IX-X	коричне- ватые бобы
15	Береза повислая	IV-V	VII- VIII	VII-VIII	светло- желтая, светло- коричневая
16	Бирючина обыкновенная	V-VI	VIII-IX	IX-XI	черная, блестящая
17	Боярышник обыкновенный	V-VI	VIII	VIII	буровато- красная, реже желтая
18	Бузина обыкновенная (красная)	V	VII- VIII	VIII	красная, красно- оранжевая
19	Вишня степная	V	VII	VII	красная
20	Вяз гладкий	III-IV	V	V	серая (крылаток)
21	Вяз приземистый	III-IV	IV-V	IV-V	светло- серая
22	Гледичия обыкновенная	V-VI	IX-X	IX-ХII	темно- коричневая, блестящая
23	Груша обыкновенная	IV-V	VIII-IX	VIII-IX	зелено- желтая
24	Дерен кроваво-красный или свидина	VI	IX	IX-X	лилово- черная
25	Дуб черешчатый	IV-V	IX-X	IX-X	темно- коричневая, блестящая, глянце- ватая
26	Жимолость обыкновенная	V-VI	VIII-IX	VIII-IX	темно- красная
27	Жимолость татарская	V-VI	VII-VIII	VII-VIII	светло- оранжевая, кроваво- красная
28	Ива белая, ветла	IV-V	V-VI	V-VI	желтовато- коричневые коробочки
29	Калина обыкновенная	V-VI	IX	IX	ярко- красная
30	Катальпа обыкновенная	VI-VII	IX-X	IX-XI	бурая (коро- бочка)
31	Клен остролистный	IV-V	IX	IX-X	буровато- коричневая
32	Клен полевой	IV-V	VIII-IX	IX-X	зеленовато-бурая, коричнево- бурая
33	Клен татарский	V-VI	VIII-IX	IX-X	желтовато- красная, краснова- то-бурая
34	Каштан конский обыкновенный	V-VI	IX-X	IX-X	зеленая (коробоч- ка), коричне- вая, блестящая (семена)
35	Липа крупнолистная	VI-VII	IX-X	IX-X	темно- серая или серая
36	Липа мелколистная или сердцевидная	VI-VII	IX-X	IX-ХII	буро-ко- ричневая
37	Лох узколистный	V-VI	IX-X	IX-X	мучнисто- белая
38	Облепиха крушиновая	IV-V	VIII-IX	IX-X	красная, оранжевая, желтая с бурыми пятнышками
39	Орех грецкий	IV-V	VIII-X	IX-X	желто- бурая, светло- коричневая и песочная (орехов)
40	Ольха черная или клейкая	III-IV	X-XI	X-XI	красно- вато-бурая
41	Персик обыкновенный	IV	VII-IX	VII-IX	барха- тистая, желтоватая или красноватая
42	Роза собачья	V-VI	IX-X	X	оранжево- красная, красная
43	Рябина обыкновенная	V-VI	VIII-IX	IX-X	оранжево- красная
44	Саксаул белый	III-IV	X	X	светло- желтая, белая
45	Саксаул черный	III-IV	X	X	серая, лиловатая
46	Скумпия	V-VI	VI-VII	VI-VII	серовато- коричневые
47	Слива колючая (терн)	III-IV	VIII-IX	VIII-IX	черно- синяя
48	Слива растопыренная (алыча)	III-IV	VIII-IX	VIII-IX	темно- розовая, лимонно- желтая, вишнево- красная
49	Смородина золотистая	V	VII	VII	темно- фиолетовая
50	Смородина черная	V	VII	VII	черная
51	Солянка Палецкого (кара-черкез)	VI-VII	X	X-XI	серая
52	Солянка Рихтера (черкез Рихтера)	VI-VII	X	X-XI	серовато- сереб- ристая
53	Тополь бальзамический	IV-V	VI	VI	зеленые, бурые
54	Тополь белый (серебристый)	III-IV	V-VI	V-VI	ярко- зеленая (коро- бочка)
55	Тополь черный (осокорь)	IV	V-VI	V-VI	зеленая (коро- бочка)
56	Туя западная	IV-V	IX-X	IX-X	соломенно- желтые крылышки
57	Шелковица белая	V	V-VII	V-VII	белая, зелено- вато- белая, пурпурно- черная
58	Шелковица черная	V	VI-VII	VI-VII	темно- красная, черно- фиолетовая
59	Яблоня Сиверса	V-VI	VIII-IX	VIII-IX	желто- зеленая, иногда с розовым румянцем
60	Ясень ланцетный или зеленый	IV-V	IX	IX-X	бурая
61	Ясень обыкновенный	IV-V	VIII-IX	IX-XI	желтая или бурая
62	Ясень согдианский	IV-V	IX	IX-X	бурая

Примечание: В календаре приведены примерные сроки массового цветения и созревания плодов (шишек), которые при неблагоприятных условиях могут наступать позже. Для сбора семян приведены также ориентировочные сроки. Плоды и сережки акации желтой, берез, тополей и ив собирают несколько раньше наступления полной спелости, т.к. после созревания семена быстро осыпаются.
Плоды ясеня обыкновенного, бересклетов и шиповников для более успешной подготовки семян к посеву так же лучше собирать в несколько недоспелом виде.

Приложение 4
к Правилам организации заготовки,
обработки и хранения лесных семян

Книга учета лесных семян
Древесная порода _______________________видовое название

N и дата паспорта данной партии семян	Место сбора (приобретения) семян (индекс лесосеменного района, подрайона, хозяйства, лесничества)	Масса семян, кг	Селекционная категория семян (сортовые, улучшенные, нормальные)
1	2	3	4

Продолжение таблицы

Качество семян			Расход семян, кг			Остаток конди- ционных семян на на- чало года, кг
N и дата доку- мента о качест- ве семян	срок действия докумен- та о качестве семян	класс качества, % всхо- жести (доброка- чествен- ности, жизне- способности)	N и дата докумен- та о расходе или списании семян	израс- ходо- вано всего, в том числе реали- зовано	списано (некондиционных)
5	6	7	8	9	10	11

Примечание: Книга учета лесных семян должна быть пронумерована, прошнурована и заверена печатью лесовладельца (лесопользователя) - заготовителя семян

Приложение 5
к Правилам организации заготовки,
обработки и хранения лесных семян

Паспорт N _______

Составлен _____________________________________________ 200__г. на
(число, месяц)
партию семян _____________________________________________________
(полное русское и латинское видовое название породы)
массой _____________________________ (_______________________) кг
(прописью) (цифрами)

1. Данная партия семян заготовлена _______________________________
(название хозяйства, заготовившего
__________________________________________________________________
данную партию, с указанием подчиненности)

2. Почтовый индекс и адрес хозяйства _____________________________

3. Адрес электронной почты _________________________________
4. Время сбора семян, плодов, шишек ______________________ 200__г.
(месяц, год)
5. Место сбора семян, плодов или шишек: __________________________
__________________________________________________________________
индекс лесосеменного района, подрайона, область
__________________________________________________________________
государственный лесовладелец, лесничество
категория лесосеменного объекта __________________________________
(ЛСП, ПЛСУ, ВЛСУ, лесосека и пр.)
для сортовых или улучшенных семян ________________________________
номер плантации или участка, квартал, выдел

6. Таксационная характеристика насаждения, плантации, участка:
состав ____________, бонитет ___________, тип леса _______________
группа возраста __________________________________________________
(молодняки, средневозрастные,
__________________________________________________________________
приспевающие, спелые)
Селекционная группа ______________________________________________
Лесоводственная ценность семян ___________________________________
(нормальные, улучшенные, сортовые)
Другие сведения __________________________________________________
7. Для горных условий указать:
1) высоту над уровнем моря ______________________________________
2) склон (восточный, западный, северный, южный) __________________
8. Кем и когда проводились предварительные обследования насаждений
перед массовой заготовкой семян, плодов или шишек ________________
9. Каким способом и когда извлекались семена из шишек, тип
шишкосушилки, температура и т.д.
__________________________________________________________________
10. Каким способом и с применением каких механизмов обескрылены и
очищены хвойные семена
__________________________________________________________________
11. Каким способом извлекались семена из сухих и сочных плодов ___
_______________________________________________________, каким
способом очищались семена
__________________________________________________________________
12. Когда закончена очистка семян _______________________________
(число, месяц, год)
13. Где хранятся семена _________________________________________
__________________________________________________________________
(указать подробно: в специальном семенохранилище, приспособленном,
в холодном или теплом помещении, в траншее, в погребе, под
пологом и другое)
14. В какой таре хранятся семена _________________________________
(бутыли, мешки, ящики и другое)
15. Для какой цели заготовлены семена ____________________________
(для посева в своем хозяйстве, для реализации,
__________________________________________________________________
для опытных целей и так далее)

М.П.	Государственный лесовладелец

____________________

Приложение 6
к Правилам организации заготовки,
обработки и хранения лесных семян

Этикетка

1. Видовое название породы
2. Селекционная ценность семян
(нормальные, улучшенные, сортовые)
3. Лесосеменной район, лесорастительная зона, подзона

4. Номер квартала, выдела
5. Категория и номер лесосеменного объекта
6. Название хозяйства (организации)
7. Год и месяц заготовки
8. Номер и дата паспорта
9. Первоначальная масса партии _______________________________кг
10. Число мест и вид тары
11. Порядковый номер тары
12. Масса семян в данной таре
(первоначальный и последующий, по мере
_____________________________________________________________ кг
использования семян)
13. Номер удостоверения о кондиционности семян и дата его выдачи
__________________________________________, класс качества семян
___________________________, срок действия ______________________
(при повторной проверки качества семян)

Должность и подпись лица,
ответственного за хранение семян

___________________________

Приложение 7
к Правилам организации заготовки,
обработки и хранения лесных семян

АКТ N ________

отбора средних образцов для определения качества семян,
принадлежащих_______________________________________________________
(наименование лесовладельца, лесопользователя)
____________________________________________________________________
(область, район, адрес)
200__г. _______________________________________ мною, уполномоченным
(месяц число)
по отбору образцов
____________________________________________________________________
(должность, фамилия, имя, отчество)
при участии членов комиссии ________________________________________
(фамилия, имя, отчество, должность каждого)
в присутствии_______________________________________________________
(представитель территориального органа в
области лесного и охотничьего хозяйства)
____________________________________________________________________

произведен осмотр семян и отбор средних образцов от следующих партий,
хранящихся
____________________________________________________________________
(место хранения)

Номера по поряд- ку	Видовое назва- ние породы	Год уро- жая семян	Цель заготовки семян (собствен- ные нужды, реализация и др.)	Номер партии семян	Масса партии семян, кг	Вид тары и номера мест отдельно по каждой партии семян
1	2	3	4	5	6	7

Продолежние таблицы

Номер и дата копии паспорта	Место заготовки (откуда и когда получены семена)	Масса среднего образца, г	Который раз семена подвергают анализу	Номер и дата последнего документа о качестве семян и наименование специализирован- ной организации, выдавшей этот документ
8	9	10	11	12

Образцы направлены на (в) ______________________________________
(наименование специализированной организации
уполномоченного органа, дата)

для определения качества лесных семян

Лицо, уполномоченное
по отбору образцов,
(должность) ____________________
Ф.И.О., подпись

Подписи членов комиссии:

_________________________ _______________________
_________________________ _______________________
_________________________ _______________________

Гарантии: отбор образцов семян произведен в соответствии с
ГОСТ 13056.1-67, обеспеченность условий хранения семян, а также
сохранность партий от смешения и засорения
____________________________________________________ гарантирует.
(наименование лесовладельца, лесопользователя)

Лесовладелец, (лесопользователь)
___________________________
Ф.И.О., подпись

М.П.

Лицо, ответственное
за хранение семян ________________________
(должность) Ф.И.О., подпись

Представитель территориального
органа уполномоченного органа
в области лесного хозяйства ________________________
Ф.И.О, подпись

Приложение 8
к Правилам организации заготовки,
обработки и хранения лесных семян

Особенности сбора, переработки и хранения шишек, плодов и
семян различных видов деревьев и кустарников

N п/п	Сбор шишек и плодов	Переработка шишек и плодов. Очистка семян	Выход семян из шишек и плодов от общей массы, %	Хранение семян
				Способы хранения	Сро- ки хра- не- ния, лет	Опти-мальная влаж-ность семян, %

1	2	3	4	5	6	7
Ель сибирская, ель Шренка или тяньшанская
1	Сбор шишек осуществляют при их побурении на селекционно- семеноводческих объектах, а также в нормальных насаждениях с растущих деревьев. На ВЛСУ и лесосеках возможен сбор шишек со срубленных деревьев	Семена извлекают из шишек в шишкосушилках при температуре 30-40 0 С до начала раскрытия шишек и далее при температуре не более 45 0 С до полного их раскрытия. Возможна сушка шишек в солнечных шишкосушилках. Извлеченные семена обескрыливаются на обескрыливателях, семеочистительных машинах, водным способом или вручную, а затем отвеиваются на веялках или вручную на ветру	2-4	В герме- тически укупоренных стеклянных бутылях, металлических или полиэтиленовых баках емкостью до 25 литров	3-4	6- 7,5
Лиственница сибирская
2	Собирают шишки за 15-20 дней до наступления полной зрелости семян в основном с растущих деревьев на селекционно- семенных объектах и в нормальных насаждениях. Шишки срывают вручную, очесывают шишкоснимателями, обивают легкими деревянными шестами. Возможен сбор шишек со срубленных деревьев на ВЛСУ или лесосеках в нормальных насаждениях	Семена извлекают из предварительно просушенных шишек в шишкосушилках при температуре 30-40 0 С в начале до раскрытия первых шишек и в дальнейшем при 45 0 С (не более) до полного их раскрытия. Возможно сушить шишки в солнечных шишкосушилках. Извлеченные семена обескрыливают на обескрыливателях, семеноочистительных машинах, водным способом или вручную, а после отвеивают на веялках или вручную на ветру	4-6	в гермети- чески укупоренных стеклянных бутылях, металлических и полиэтиленовых баках емкостью до 25 литров	4-5	8-9
Можжевельник обыкновенный, зеравшанская, туркестанский и др.
3	Собирают шишкоягоды после наступления спелости (характерная окраска) до наступления морозов, вручную. После заморозков шишкоягоды начинают осыпаться	Шишкоягоды замачивают на 3-4 дня в воде или в 0,5%-ном растворе марганцовокислого калия, затем разминают деревянными пестами в кадках или перетирают между двумя ребристыми досками, на решетах или на семеочистительных машинах. Затем семена отмывают водой и высушивают на решетах, рассыпая тонким слоем 1,5-2 см	8-10	то же	2-3
Пихта сибирская
4	Собирают шишки на селекционно- семеноводческих объектах и в нормальных насаждениях с растущих деревьев, когда в южных секторах крон они примут характерную окраску и частично начнут рассыпаться. На лесосеках возможен сбор шишек со срубленных деревьев	Шишки для дозревания рассыпают в хорошо проветриваемых помещениях и перелопачивают 1-2 раза в день. Извлекать семена из шишек рекомендуется на машине. При отсутствии машины раскрывшиеся шишки обмолачивают вручную в мешках, семена отделяют от чешуек и стержней на решетах, обескрыливают и отвеивают	20	в гермети- чески укупоренных стеклянных бутылях, металлических и полиэтиленовых баках емкостью до 25 литров	2	11- 12
Сосна кедровая сибирская (кедр сибирский)
5	Собирают шишки (созревшие) на стоящих деревьев, сбивая их шестами или отряхивая на землю ударами колотушки по ветвям дерева. При больших урожаях проводят сбор шишек с земли, и после таяния снега	Шишки дробят и семена очищают от примесей на машинах, имеющих молотильные аппараты. При отсутствии машин шишки дробят деревянными терками, обмолачивают молотилками - изогнутыми палками. Семена очищают на грохотах, решетах, веялках. Заготовленные семена просушивают на солнце слоем 10-15 см. Большие партии сушат в зерновых сушилках.	Сосна кедровая сибир- ская - 24-25	В сухих прохладных помещениях в ящиках, закромах, ларях. В ямах с прослойками песка, в траншеях	1 2	12- 16 -
Сосна обыкновенная
6	Собирают шишки в сентябре-октябре (ранний сбор) и с ноября до марта с растущих деревьев на объектах ПЛСБ и в нормальных насаждениях. Возможен сбор со срубленных деревьев на ВЛСУ и лесосеках текущего года	Семена извлекают из шишек в шишкосушилках при температуре 50-60 0 С. Шишки ранних сборов для полного дозревания помещают в хорошо проветриваемые помещения на 1-2 месяца, периодически перемешивают и перерабатывают не позднее чем через 1-3 месяца после закладки на хранение. Семена обескрыливают механическим способом или водным опрыскиванием и отвеивают	1	В стеклян- ных, герме- тически укупоренных бутылях, металлических и полиэтиленовых баках емкостью до 25 л	5-6	6- 7,5
Туя западная
7	Собирают шишки со стоящих деревьев сразу по созревании	Шишки просушивают в сухом помещении, рассыпав на полу, на брезенте или на стеллажах, и ворошат для ускорения выпадения семян.	4-10	то же	2-3	-
Абрикос обыкновенный
8	Собирают плоды с растущих деревьев сразу по созревании, обрывая их с ветвей вручную или (при массовом созревании) отряхивая на подостланные пологи.	Косточки извлекают из плодов в течение 1-2 дней после сбора вручную, взрезывая плоды при заготовке небольших партий семян, или на косточковыбивных машинах при заготовках больших партий семян. Косточки просушивают на воздухе, рассыпав слоем 4-5 см, или в зерносушилках при температуре не выше 35 0 С	10-17	В прохлад- ных помеще- ниях в чистых мешках, ящиках, ларях. Наиболее надежный способ хранения в ящиках с песком	2	8-12
Аморфа кустарниковая
9	Собирают плодоносные кисти осенью и зимой руками в рукавицах	Кисти плодов просушивают, обмолачивают и очищают на решетах (высев производится нераскрывающимися бобами)	60-70	Для длитель- ного хранения в стеклян- ных герме- тических укупоренных бутылях; для посева в первую весну - в бумажных мешках, ящиках, ларях	3-4	11- 12
Береза повислая
10	На объектах ПЛСБ и в нормальных насаждениях собирают сережки со стоящих деревьев, обрывая их руками или срезая секаторами и сучкорезами за 10-15 дней до начала осыпания семян (когда при сгибании сережек они начнут частично рассыпаться). Возможен сбор сережек со срубленных деревьев на ВЛСУ или очередных лесосеках	Сережки просушивают в хорошо проветриваемых помещениях, рассыпав слоем до 5 см или подвесив в пучках вместе с веточками. Просушенные сережки ворошат граблями, перетирают или перетряхивают в мешках; пучки с сережками околачивают. Листья, веточки, стержни и другие крупные примеси удаляют, просеивая семена и чешуйки через решета. От чешуек семена березы можно очищать на ситах с круглыми отверстиями 2-3 мм. При заготовке больших партий семян перерабатывать сережки (с обескрыливанием) рекомендуется на семеочистительных машинах	С чешуями - 90; без чешуек 30-40	В герме- тически укупоренной таре. То же, с хло- ристым кальцием. Для посева в год сбора или на следующую весну - в сухом, прохлад- ном помещении в дере- вянных ящиках рыхлыми слоями толщиной 4 см, переложенных бумагой	1-2	7-8
Береза пушистая
11	Собирают сережки со стоящих деревьев, обрывая руками или срезая секаторами или сучкорезами. Созревшие сережки долго висят на дереве, поэтому со сбором можно не торопиться	Также, как для березы повислой.	С чешуями - 90; без чешуек 30-40	То же, как для березы повислой	1-2	-
Бирючина обыкновенная
12	Собирают плоды вручную в фазе полной зрелости	Ягоды протирают на решетах, семена отмывают водой, просушивают на решетах, рассыпав слоем 1,5-2 см, и отвеивают или ягоды протирают через решета, семена с остатками мезги просушивают и отсеивают. Большие партии плодов можно перерабатывать на семеочистительных машинах с последующей отмывкой семян.	8-18	В герме- тически укупоренной таре, в деревянных ящиках. Допускается хранениев чистых мешках	1-2	8-10
Боярышник: колючий, или обыкновенный; кроваво-красный; однопестичный
13	Собирают плоды для раннеосеннего посева тогда, когда они начинают принимать нормальную для зрелого состояния окраску; для длительного хранения - в фазе полной спелости. Сбор с помощью секаторов, резаков на длинных шестах, или с лестниц	Плоды перетирают на плодотерках или вручную на решетах, разминают пестами в кадках. Для переработки больших партий могут быть использованы семеочистительные машины. Семена отмывают, просушивают, рассыпав слоем 2-3 см, и отвеивают	15-20	В чистых мешках, ларях, ящиках	2	10- 12
Бузина: кистистая, или обыкновенная, красная; черная
14	Кисти с плодами в состоянии спелости обрывают вручную или срезают секаторами в корзины или на подостланные пологи	Плоды перетирают деревянными пестами в кадках или в корытах, протирают на решетах, обрабатывают на плодотерках. Семена отмывают водой и просушивают, рассыпав слоем 1 см на рамах, обтянутых мешковиной, и отвеивают	Бузина красная - 3-5; черная - 2-6	В герме- тически укупоренной таре; в ящиках	2	8-10
Вишня: кустарниковая, вишарник; степная; обыкновенная
15	Собирают зрелые плоды вручную, обрывая с ветвей. В плодовых садах для сбора плодов применяют плодосборочную машину	Косточки извлекают из плодов на косточковыбивных машинах или на плодотерках. При небольших заготовках косточки выделяют вручную или плоды раздавливают в кадках, а косточки отмывают от мякоти на решетах. Перерабатывают плоды в течение 1-2 дней после сбора. Семена просушивают на решетах при толщине слоя 2-4 см, если они не предназначены к высеву сразу после сбора, и отвеивают. Большие партии семян готовят с получением при переработке плодов побочной продукции (пюре, соков) не горячим способом	Вишня: кустарниковая - 12-15; обыкновенная - 12-20	В чистых мешках, ящиках и закромах (ларях)	2	10- 12
Вяз: гладкий; листоватый, берест, или карагач; перисто-ветвистый; шершавый, или горный ильм
16	Собирают плоды в течение 5-10 дней с начала пожелтения крылаток.	Плоды очищают от примесей, а при сборе с поверхности почвы - и от комочков земли, используя для этого решета. Затем плоды просушивают, рассыпав слоем 3-5 см. Для высева семян обескрыленными плоды можно обрабатывать на семеочистительных машинах или протирать вручную через решета с мелкими ячейками и отвеивать на веялках или на ветру	Вяз гладкий - 40; листо- ватый - 60; перисто- ветвис- тый - 50-70; шерша- вый - 40-50	Семена высевают сразу после сбора. При необходимости хранения до весны следующего года семена просушивают и хранят в герме- тически укупо- ренных бутылях с хло- ристым кальцием (100 г хлористого кальция на 10 л бутыли)	- 1	7-8 для хра- не- ния 4-6
Гледичия обыкновенная
17	Собирают созревшие плоды с растущих деревьев.	Плоды просушивают в продуваемом месте на солнце или в шишкосушилке при температуре 30-35 0 С; обрабатывают на семеочистительных машинах или обмолачивают на молотилке, либо вручную легкими палками на брезенте. Семена очищают от примесей на веялке	20-25	В бумажных мешках, большие партии - в ящиках и закромах (ларях)	4-5	11- 12
Груша обыкновенная
18	Плоды собирают в стадии полной зрелости с растущих деревьев.	При заготовке небольших партий семян плоды разминают пестами в кадках или протирают на решетах. Семена отмывают водой обычно в 2 приема, просушивают на рамах, обтянутых мешковиной, разложив слоем до 1 см, отвеивают и сортируют. Применяют и сухой способ извлечения семян: плоды разрезают на мелкие части, высушивают на солнце и размельченную массу перетирают и просеивают через решето. Большие партии семян готовят с одновременным получением соков или пюре (не горячим способом)	0,8-1,0	Для длитель- ного хранения в стеклян- ных герме- тически укупо- ренных бутылях. Допускает- ся хра- нение в чистых мешках (для земного хранения до весны)	2-3	10
Дерен: белый; кроваво-красный, или свидина
19	Собирают плоды с кустов вручную, обрывая или стряхивая на пологи в стадии полной зрелости	Плоды протирают через решета или обрабатывают на плодотерке. Семена освобождают от мезги отмывкой в воде, просушивают на решетах, рассыпав слоем 2-3 см, и отвеивают	Дерен белый - 10-15; кроваво-красный - 10-25	В чистых мешках, ящиках, закромах (ларях)	1-2	10- 12
Дуб: красный; черешчатый
20	Собирают желуди при массовом опадении с земли в несколько приемов с повторением сбора на одном и том же участке через 3-5 дней. Следует иметь в виду, что сначала опадают преимущественно больные, поврежденные желуди	Собранные желуди слегка просушивают, расстилая слоем до 15 см и перемешивая дере- вянными лопатами. Затем их очищают от крупного и мелкого сора на грохотах. До закладки на зимнее хранение в траншеи хранят в помещениях с относительной влажностью воздуха 60-70 % (подвалы, погреба)	90-95	Зимнее хранение проводят: в траншеях; в снегу; в желуде- храни- лищах; в типовых складах;	До вес- ны следующего за сбором года 2	55- 60 от абсолютно сухой массы -
Жимолость: Маака; обыкновенная; татарская
21	Собирают ягоды вручную путем обрывания с ветвей	Плоды перетирают на решетах, плодотерках, семеочистительных машинах, раздавливают в кадках пестами. Семена отмывают от мякоти водой, просушивают, рассыпав слоем 1-1,5 см на рамах, обтянутых мешковиной, и отвеивают	3-9	Для длительного хранения в замкнутой таре емкостью до 25 л. При кратковременном хранении в ящиках и чистых мешках	2	Жимолость татарская - 10- 12; обыкновенная - 8; Маака - 8-10
Ива белая, серебристая, ветла
22	Собирают сережки со стоящих деревьев, обрывая их руками или срезая секаторами. К сбору приступают, когда начнут раскры- ваться и выпускать пушок первые коробочки	Заготовленные сережки раскладывают в сухом проветриваемом помещении слоем в 2-3 сережки для дозревания. Через 2-3 дня, когда большая часть коробочек раскроется и выпустит пушок, сережки обрабатывают на семеочистительных машинах или протирают вручную на металли- ческих ситах с отверстиями 2х2, а затем 1-х1,5 мм, повторяя этот прием 2-3 раза. При невозмож- ности высева в ближайшие 15-20 дней семена просушивают до влажности 6-7 % при комнатной температуре в течение 5-6 ч	2-10, в среднем 4,5-5	В герме- тически укупо- ренных бутылях. В эк- сикаторах хлористым кальцием или -негашеной известью	До 1 года	6-7
Калина обыкновенная
23	Собирают полностью созревшие плоды, вручную обрывая с ветвей	Плоды обрабатывают на плодотерках, протирают на решетах или раздавливают в кадках деревянными пестами. Семена (косточки) от мякоти отделяют промывая водой, просушивают на решетах при толщине слоя 1,5-2 см и отвеивают	8-10	В герме- тически закупоренных бутылях, баках. При вре- менном хранении - в ящиках и мешках	2	8-10
Карагана древовидная или желтая акация
24	Плоды собирают перед их растрескиванием путем ошмыгивания с ветвей палкой длиной 0,5 м на подостланные пологи или, обрывая руками	Бобы рассыпают на пологи слоем 4-6 см в продуваемом месте, но не на солнце и сушат, периодически вороша граблями до тех пор, пока не раскроются все бобы. Чтобы семена не отскакивали в сторону при растрескивании плодов, последние покрывают мелкой сеткой. От створок и прочих примесей семена очищают на веялке	15-20	Для длитель-ного хранения применяют герметически укупоренную тару. В ящиках и закромах (ларях). До первой весны после сбора можно хранить в бумажных мешках.	3-4	11- 12
Катальпа бигнониевидная, или обыкновенная
25	Плоды собирают со стоящих деревьев в фазе полной зрелости, обрывая руками или срезая секаторами	Плоды слегка просушивают и для извлечения семян обрабатывают на машине, обмолачивают на молотилке или перетирают на решетах и семена отвеивают.	22-25	В ящиках, закромах (ларях), мешках	2-3	-
Клен ложноплатановый, или явор, белый; полевой; остролистный или платановый
26	Собирают со стоящих деревьев в фазе полной зрелости. Крылатки обрывают руками или срезают секаторами и сучкорезами, отряхивают на землю на подостланные пологи или на предварительно очищенную от сора площадь и собирают плоды, предварительно сметая в кучи	Плоды очищают вручную от плодоножек, мелких ветвей, листьев и прочих примесей, или на грохоте и решетах и просушивают, разложив слоем 5-10 см. Для уменьшения объема семян и удобства их высева плоды можно обескрыливать на семеочистительных машинах или на сельскохозяйственных молотилках с последующим отвеиванием	70-90	В ящиках, корзинах при слое плодов не более 50 см, в бумажных мешках	1	10- 12
Конский каштан обыкновенный
27	Плоды собирают с земли после первых заморозков, когда опадение их становится массовым	Коробочки слегка просушивают, рассыпав слоем 8-10 см под навесом на сухую, рыхлую, по возможности песчаную почву, периодически перелопачивая. Просушивание проводят до тех пор, когда все коробочки раскроются и освободят семена	90-95	В подвалах в ящиках со слегка влажным песком или в траншеях	До весны следующего за сбором года	14
Липа: крупнолистная; мелколистная, или сердцевидная
28	Плоды собирают с растущих деревьев, обрывая вручную или срезая кисти вместе с прицветниками; сбивают шестами на разостланные пологи или зимой на наст снега и сметают в кучи.	Плоды очищают от плодоножек, прицветников и прочих примесей вручную, перетирая в неполно насыпанных мешках, просушивают, разложив слоем 5-10 см, и семена отвеивают. Осенние посевы проводят свежесобранными, непросушенными семенами	Крупнолистная - 70; мелколистная - 50-90	В стеклянных, герметически укупоренных бутылях, металлических и полиэтиленовых баках	2-3	10- 12
Лох узколистный
29	Плоды собирают с деревьев и кустов, обрывая вручную.	Для отделения косточек плоды перетирают на плодотерках или решетах, косточки отмывают водой, просушивают на решетах, разложив слоем 2,5-3 см, и отвеивают. Большие партии плодов для отделения косточек обрабатывают на молотилках	30-45	В чистых мешках, ящиках и закромах (ларях)	3-4	12
Облепиха крушиновидная
30	Плоды собирают осенью, сбивая на подостланные пологи (чтобы избежать потери при зимней заготовке каротина и витамина С), или зимой в мороженном состоянии, срезая ветки и складывая их в крытые шалаши	Промороженные плоды отделяют от веток обмолачиванием, после чего очищают от примесей отвеиванием. При заготовке только семян (косточек) плоды обрабатывают на плодотерке, раздавливают в кадках, протирают на решетах с последующей отмывкой водой. При получении сока плоды отжимают на прессе, выжимки разбавляют водой и косточки извлекают указанным выше способом. Отмытые семена просушивают, рассыпав слоем 1-1,5 см и отвеивают	10	Как правило, в герме- тически укупоренной таре. Допускается хранение в чистых мешках, деревянных ящиках слоем до 50 см	2	10- 14
Ольха черная, или клейкая
31	Собирают шишки со стоящих деревьев, обрывая руками, срезая секаторами или обивая шестами на подостланные пологи. Плоды собирают также с водной поверхности весной после таяния снега	Из шишек плоды извлекают в шишкосушилках при температуре 40-45 0 С в течение 1-2 суток или в отапливаемом помещении в течение 5-6 суток, разложив шишки слоем 3-5 см на полу или на стеллажах и перелопачивая 2-3 раза в день. Плоды, собранные с поверхности воды, высевают сразу после сбора	3,5-12 (наибо- лее высокий выход при сборе в октябре- ноябре)	В герме- тически укупоренных бутылях	2-3	5-7
Орех грецкий
32	Плоды собирают с земли. Для ускорения опадения плодов применяют легкое встряхивание ветвей длинными шестами с крючками на конце.	Плоды очищают от околоплодника на орехоочистительных машинах или вручную. Для полной очистки от примесей орехи промывают водой в кадках, чанах, бочках и просушивают под навесом или в сараях в течение 3-5 дней, рассыпав на решетах слоем 5-6 см, либо в плетеных коробках высотой до 1 м и шириной 0,8 м с двускатной крышей	70-80	В прохлад- ных помещениях в ящиках или траншеях в смеси со свежим песком в пропорции 1:3 по объему	1	11- 12
Осина
33	Собирают сережки со срубленных и стоящих деревьев, обрывая их вручную. Вылет семян происходит в течение нескольких дней. К сбору приступают, когда начнут растрескиваться первые коробочки.	Для дозревания семян сережки рассыпают слоем 2-4 см в сухом, проветриваемом помещении на стеллажах, брезенте на полу, фанерных листах и периодически перемешивают. Через 1-2 дня, когда большая часть коробочек раскроется, выделяя семена с летучками, сережки протирают на ситах с отверстиями 1-1,5х1-1,5 мм, через которые должны проходить семена осины. После этого размельченные части коробочек с пушком снова подсушивают в течение 3-4 ч и вторично обрабатывают на ситах		Не высеян- ные сразу после сбора и очистки семена хранят в прохладных помещениях: а) в герметически укупоренных бутылях; б) в эксикаторах с хлористым кальцием или негашеной известью	- - до 1	5-6 5-6 -
	Плоды собирают со стоящих деревьев по мере созревания, вручную обрывая с ветвей	Плоды к месту переработки подвозят в ящиках и корзинах. Косточки извлекают в течение 1-2 дней после сбора, вручную разрезая плоды, отмывают в воде, просушивают на решетах слоем около 5 см и отвеивают	10-35	В чистых мешках, ящиках и закромах (ларях)	1-2	10- 12
Роза: иглистая; коричная; морщинистая; собачья
34	Плоды обрывают с ветвей кустов вручную	Плоды обрабатывают на плодотерках или семеочистительных машинах. Небольшие партии протирают на решетах, перетирают в кадках деревянными пестами. Семена от мезги отмывают водой, просушивают на решетах, разложив слоем 1,5-2 см, и отвеивают	Роза собачья - 15-25; иглистая - 10; морщинистая - 5-15; коричная - 40-50	В чистых мешках, ящиках и закромах (ларях)	2	10- 12
Рябина: обыкновенная; тяньшанская; сибирская
35	Кисти с плодами обрывают со стоящих деревьев вручную или обрезают секаторами или сучкорезами в фазе полной зрелости плодов на подостланный полог	Собранные плоды очищают от примесей и обрабатывают на семеочистительных машинах, плодотерке или протирают вручную через решета. Можно использовать мясорубки. Семена отмывают от мякоти водой, просушивают, разложив на рамах, обтянутых мешковиной, слоем 0,5-1 см, и отвеивают	3	Основной вид тары - герметически укупоренные бутыли, баки. Допускается хранение в ящиках и чистых мешках	2	9-10
Саксаул: белый; черный
36	Плоды собирают, как только они побуреют и довольно срочно во избежании осыпания при ветреной погоде. Крылатки ошмы- гивают вручную на пологи или в корзины. Запрещается обламывать ветви при сборе плодов саксаула.	Плоды просушивают на солнце на пологах в течение 1-2 дней до влажности 6-7 %, разложив слоем до 10 см и перелопачивая каждый час. На ночь плоды закрывают брезентом	46	В хорошо проветриваемых складах на стеллажах слоем не более 50 см, перелопачивая 1-2 раза в неделю	До весеннего посева	6-7
Скумпия кожевенная, или желтинник
37	Плоды собирают сразу по созревании в короткие сроки вручную, ошмыгивая метелки или обрывая их на подостланные пологи	Метелки слегка подсушивают на брезенте и обмолачивают на сельскохо- зяйственной молотилке, при небольших количествах - вручную. Семена отвеивают. При большом количестве пустых семян их отмывают водой, а полнозернистые семена просушивают	15-45	В стеклянных герме- тически укупоренных бутылях	2	10
Слива: домашняя; растопыренная (алыча); колючая, терн
38	Плоды собирают вручную, обрывая с ветвей по мере созревания.	Косточки извлекают из плодов на косточковыбивных машинах. При небольших количествах взрезывают плоды вручную или обрабатывают на плодотерке, разминают пестами в кадках. Затем косточки отмывают в воде на решетах, просушивают, разложив слоем 3-5 см, и отвеивают. Большие партии семян готовят с получением при переработке плодов побочной продукции - пюре, соков (не горячим способом)	Слива домашняя - 5-10; колючая - 8-15; растопыренная - 8-10,	В прохладных помещениях в чистых мешках, ящиках и закромах (ларях)	1-2 2 2	11 10- 12 9- 10
Смородина: золотая; черная
39	Ягоды собирают вручную, обрывая с ветвей кустов или стряхивая на подостланные пологи.	Ягоды перетирают в кадках деревянными пестами или протирают на решетах. Семена отмывают в кадках с водой, удаляя всплывающую мезгу и пустые семена. При использовании плодов на соки ягоды отжимают на прессе, выжимки разбавляют водой и семена отмывают. Отмытые семена просушивают на рамах, обтянутых мешковиной, слоем 0,5-1 см и отвеивают	Смородина золотая - 3-6; черная - 2-4	Основной вид тары - стеклянные, герметически укупоренные бутыли. Допускается хранение в чистых мешках	2	10- 14
Солянка: Палецкого, кара-черкез (черкез Палецкого); Рихтера, черкез, геок-черкез (черкез Рихтера)
40	Плоды-крылатки собирают вручную, ошмыгивая с ветвей на подостланные пологи. Запрещается обламывание ветвей для сбора плодов	Плоды тщательно просушивают в течение 2-4 дней в проветриваемом, затененном месте, рассыпав слоем до 10 см и перемешивая каждый час, на ночь плоды закрывают брезентом. Просушенные плоды очищают от примесей на решетах и отвеивают		В сухих, хорошо проветриваемых помещениях на стеллажах слоем до 50 см, перелопачивая 1-2 раза в неделю	До вес- ны следующего за сбором года	6-7
Тополь: белый, или серебристый; черный, или осокорь
41	Сережки обрывают вручную с ветвей стоящих деревьев. К сбору приступают, когда начинают растрескиваться коробочки и в воздухе появляются первые летучки	Для дозревания сережки рассыпают в сухом проветриваемом помещении на полу на брезенте или на листах фанеры слоем в 2-3 сережки. Через 2-3 дня, когда большая часть коробочек раскроется, выделяя летучки, сережки перерабатывают для получения семян на семеочистительных машинах или (при отсутствии машин) протирают руками на металлических ситах с отверстиями в 2х2 мм. Сережки тополя белого протирают на сите 1 раз, тополя черного - после первой переработки просушивают в течение дня на воздухе и перерабатывают вторично	Тополь белый - 4-11; черный - 3,5-12	При невозможности высева семян вскоре после сбора их хранят в герметически укупоренных бутылях, просушив до влажности 7-8 % в эксикаторах с хлористым кальцием или негашеной известью	- до 1 г	7-8 -
Хеномелес японский, или айва японская
42	Плоды собирают в стадии полной зрелости, обрывая с ветвей вручную	Плоды измельчают на плодотерках или потирают вручную на решетах. Семена отмывают от мезги, просушивают на решетах, разложив слоем 1,5-2 см, и отвеивают	0,7	В герме- тически укупоренных бутылях	2	11
Шелковица: белая, черная, тут, шовкун;
43	Соплодия отряхивают на подостланные пологи с ветвей однодомных экземпляров или с женских, растущих рядом с мужскими. Ввиду неодновременного созревания плодов сбор их проводят с каждого дерева по несколько раз	Соплодия перерабатывают в день сбора. Для извлечения семян плоды раздавливают под прессом (используя сок) или вручную в наполовину наполненных мешках и протирают через сито. Прошедшие через отверстия сита семена промывают несколько раз водой и просушивают в тени (под навесом) на рамах, обтянутых мешковиной, разложив слоем 0,5 см и перемешивая каждые 3-4 ч. Когда семена станут сыпучими, слой их увеличивают до 2-3 см. Сушку проводят до постоянной массы, взвешивая пробы каждые 2-3 дня, после чего семена отсеивают	2,5	В герме- тически укупоренных стеклянных бутылях в прохладном помещении	3	8-10
Яблоня: домашняя или культурная; лесная; палласа, сибирская; сливолистная или китайская, ягодная
44	Плоды собирают в фазе полной зрелости со стоящих деревьев, отряхивая с ветвей на землю крючками на длинных шестах.	При заготовке семян без использования побочной продукции плоды дробят на плододробилках, плодотерках, при отсутствии машин перетирают на решетах или разминают в кадках пестами. Из измельченной массы - семена отмывают водой, просушивают на рамах, обтянутых мешковиной, разложив слоем 1 см, и отвеивают. При заготовке небольших партий семян применяют также сухой способ переработки. Большие партии семян готовят с получением из плодов пюре или соков (не горячим способом)	Яблоня домашняя - 0,2-0,6; лесная - 0,4-1,0; сибирская - 2,5-5,0; сливолистная - 0,3-1,0; ягодная - 1-4	В прохладных помещениях; в стеклянных герметически укупоренных бутылях. То же, с хлористым кальцием	2 3	8-10
Ясень: ланцетный, или зеленый; обыкновенный; пенсильванский; согдианский
45	Плоды собирают со стоящих деревьев, обрывая вручную или срезая секаторами, сучкорезами; отряхивают на землю на подостланные пологи или на очищенную от сора площадь и собирают, сметая в кучи. Для осеннего или весеннего посева семена лучше собирать чуть недозрелыми (начало побурения крылаток)	Плоды очищают вручную от плодоножек, мелких веточек, листьев и прочих примесей или на грохоте и решетах и просушивают, разложив слоем 5-10 см. Для уменьшения объема семян и удобства высева плоды можно обескрыливать на семеочистительных машинах или на сель- скохозяйственной молотилке с последующим отвеиванием семян от примесей	Ясень: обыкновенный 75-85; согдианский 75-80; маньчжурский -80; пенсильванский и зеленый - 65-95	В ящиках, корзинах, при слое плодов не более 50 см, в бумажных мешках	2	10- 12

Орман тұқымдарын, өңдеу және сақтауды ұйымдастыру ережесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті Төрағасының 2005 жылғы 6 маусымдағы N 132 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2005 жылғы 5 шілдеде тіркелді. Тіркеу N 3714. Бұйрықтың күші жойылды - ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2007 жылғы 5 наурыздағы N 93 бұйрығымен.

Ескерту: Бұйрықтың күші жойылды - ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2007 жылғы 5 наурыздағы N 93 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) бұйрығымен.
________________________________

Қазақстан Республикасы Орман кодексінің 80-бабын іске асыру мақсатында БҰЙЫРАМЫН :
1. Қоса беріліп отырған орман тұқымдарын, өңдеуді және сақтауды ұйымдастыру ережесі бекітілсін.
2. Осы бұйрық ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Төраға

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы министрлігі
Орман және аңшылық шаруашылығы
комитеті төрағасының
2005 жылғы 6 маусымдағы
N 132 бұйрығымен бекітілген

Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді
және сақтауды ұйымдастыру
ЕРЕЖЕСІ

МАЗМҰНЫ

1. Жалпы ережелер

1. Осы Ереже Қазақстан Республикасының Орман кодексіне сәйкес әзірленді және ормандарды молықтыру мен орман өсіруге арналған орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді және сақтауды ұйымдастыру тәртібін реттейді.

2. Орман тұқымдарын дайындау тұрақты орман тұқым базасы объектілерінде (ТОТБ) жүзеге асырылады, ал олар жетіспеген жағдайда қалыпты екпелерде тұқым дайындауға жол беріледі.
Орман кодексінің 80-бабының 2-тармағының талаптарына сәйкес орман тұқымдарын кемістігі бар екпелерден және кемістігі бар ағаштардан дайындауға тыйым салынады.

3. Орман тұқымдарын дайындау, өңдеу және сақтау олардың селекциялық санаттары: сортты, жақсартылған, қалыпты санаттар бойынша бөлек жүргізіледі.

4. Тұқымның, ал кейіннен көшет материалының және өсірілген жасанды орман екпелерінің тегі мен генетикалық сапасының жойылуына жол бермеу мақсатында орман тұқымдарын дайындау, өңдеу және сақтау біртекті партиялармен жүзеге асырылады.

2. Орман тұқымдарын дайындауды ұйымдастыру тәртібі

5. Мемлекеттік орман қоры территориясында орман тұқымдарын дайындауды ұйымдастыруды сүрек дайындау үшін мемлекеттік орман қорының учаскелері ұзақ мерзімді орман пайдалануға бекітіп берілген орман иеленушілер мен орман пайдаланушылар жүзеге асырады.

6. Орман тұқымдарының қажетті мөлшері мен олардың түр алуандығын орман иеленуші:
1) орман орналастыру айқындайтын мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ормандарды молықтыру, орман өсіру жөніндегі іс-шаралардың көлемін;
2) басқа заңды және жеке тұлғалардың тұқымдар жөніндегі қажеттілігін, соның ішінде экспортқа тұқым шығаруды қанағаттандыруды;
3) жеміс беру кезеңділігі ұзақ жекелеген ағаш түрлері тұқымдарының резервтік қорын құру қажеттігін басшылыққа ала отырып белгілейді.

7. Тұқым дайындауды ұйымдастыру кезінде:
1) орман тұқымдарының аудандастырылуын сақтау және тұқымды орман өсіру жағдайларына сәйкес пайдалануға кепілдік беретін түрлер бойынша тұқымның бөлек жиналуын қамтамасыз ету;
2) тұқымның жоғары сапалы болуы тән ТОТБ-ының жеміс беретін объектілерінде тұқымның барынша көп жиналуын қамтамасыз ету;
3) тұқым дайындауды бір текке жататын алуан түрлер бірге өскен жағдайда түрлері бойынша бөлек, ал фенологиялық нысандары анық байқалатын ағаш түрлерінің тұқымы үшін - осы нысандар бойынша бөлек жүргізу қажет.

8. Орман иеленушілер тұқым жаппай пісіп-жетілмей тұрып оның шығымдылығын анықтау мақсатында тұқым жинауға арналған барлық жеміс беретін объектілерге алдын ала тексеру жүргізіледі.

9. Тұқымнан күтілетін өнімге болжам жасау алдын ала бөлінген көлемі кемінде 0,25 га сынақ алаңында осы Ереженің 1-қосымшасына сәйкес алты баллдық шәкіл бойынша көзбен бақылау әдісімен жүргізіледі.

10. Жемісті (тұқымды) бақылау мақсатында жинау үшін учаскеде тозаңдану және жарықтану жағдайлары әртүрлі 3-10 қалыпты ағаш бөледі. Тұқымды ұшар басының әр қабатынан осы Ереженің 2-қосымшасына сәйкес орташа үлгінің мөлшерлі салмағы көлемінде жинайды.
Тұқым сапасының бастапқы бағасын заңнамамен белгіленген тәртіппен кесу немесе өсіру әдісімен анықтайды.

11. Тұқым жинау осы Ереженің 3-қосымшасында көрсетілген мерзімде ол толық піскеннен кейін жүзеге асырылады.

12. Тұқым өсіп тұрған, кесілген ағаштар мен бұталардан, сондай-ақ жер бетінен (шашылып қалған тұқымдар) дайындалуы мүмкін.

13. Өсіп тұрған ағаштар мен бұталардан бүрлер мен тұқымдар қолмен немесе кескіш, тістегіш құралдарды, әртүрлі сатыларды, көтергіш құрылғылар мен машиналарды пайдаланып жиналады.
Бұл ретте өсіп тұрған ағаштардың бұталарын шабуға және кесуге, сондай-ақ сексеуілдің бұталарын сындыруға болмайды.

14. Жер бетінен негізінен ірі жемістер: емен жаңғағы, жабайы жемістер, грек жаңғағы, сондай-ақ сүйір жапырақты үйеңкі, шегіршін және басқа да ағаштардың тұқымдары жиналады, бұл ретте тұқым жиналатын жердің беті алдын ала тазартылады.

15. Уақытша орман тұқымы учаскелерінде (бұдан әрі - УОТУ) және кеспеағаштарда (қалыпты екпелерде) кесілген ағаштардың бүрлері мен жемістерін дайындау үшін ағаш дайындау мерзімі тұқым жинау мерзімімен ұштастырылады. Шабылған бұтақтардан бүрлер мен жемістер жинау ағаштар құлатылған жерден кемінде 50 м қашықтықта жүргізіледі.

3. Орман тұқымы шикізатын өңдеу тәртібі

16. Жиналған бүрлер мен құрғақ жемістерді сақтау кезінде өздігінен қызып кетпеуі үшін кептіріп алу қажет.

17. Тез бұзылатын шырынды жемістерді (тұт, қарақат, сары өрік және басқалары) тұқымын ажыратып алу үшін бірден өңдеуге жібереді.

18. Орман тұқымы шикізатын өңдеу ағаш тұқымдарына, жемістің түрлеріне, тұқым шикізатының жай-күйіне байланысты осы Ережеге сәйкес жүргізіледі.

&1. Қылқан жапырақты ағаштардың тұқымын өңдеу

19. Қылқан жапырақты ағаштардың тұқымын бүрлерден және бүржемістерден ажырату механикалық тәсілмен немесе бүрлердің ашылуы үшін оларды кептіру жолымен жүзеге асырылады.

20. Қарағайдың кейбір түрлерінің (самырсынды, корейлік), сібір майқарағайының және аршалардың тұқымдарын ажырату үшін механикалық өңдеу тәсілі қолданылады.
Бұл орайда бүрлер арнайы машиналарда немесе қолмен ағаш балғалармен немесе ағаш үккішпен ұнтақтау арқылы үгітіледі.
Сібір майқарағайының, шығыс биотасының және батыс боз аршасының бүрлері олар толық піскенге дейін жиналады, пісуі үшін кептіреді және арнайы машиналарда үгітеді. Бүрлерді арнайы машиналарда немесе қолмен ұнтақтайды.

21. Кәдімгі қарағайдың, шыршаның, сібір балқарағайының, сібір майқарағайының бүрлерін тұқым ажырату үшін бүркептіргіштерде немесе табиғи ауа мен күн жағдайында кептіреді.
Бүрлерден ажыратып алынған тұқымдарды тұқымтазартқыш машиналарда, қанатсыздандырғыштарда, желпігіштерде немесе торларда қанатсыздандырады және желпиді.

22. Кәдімгі қарағай мен шыршалардың тұқымын сумен қанатсыздандыруға болады. Бұл орайда қанатсыздандырылмаған тұқымдарды жылы бөлмеге (ауа температурасы 25 ^о С) жайманың үстіне 10 см-ге дейін қалыңдықпен шашып, 1 кг тұқымға 100 г суға есебімен бүріккішпен біркелкі дымқылдайды. Күні бойы тұқымдарды бірнеше рет аударыстырады, содан соң желпиді.

23. Сукачев балқарағайы мен Шренк шыршасының толық дәнді тұқымын дәні жоқ тұқымдардан оларды: балқарағайды - 4-5 сағат және шыршаны 15-20 сағат суға батырып қою арқылы бөліп алуға болады. Тұқым мен судың арақатынасы 1:5-ке сәйкес келеді.
Судың бетіне қалқып шыққан тұқымдарды жинап алады, суды төгіп тастайды, ал түбінде қалған толық дәнді тұқымдарды стандарттармен белгіленген дымқылдылыққа дейін кептіреді.

24. Табиғи ауа-күн жағдайында кептіру құрғақ және желдетілетін бөлмелерде немесе күн астында жүргізіледі. Бұл ретте кептіру процесін жеделдету үшін бүрлерді жұқалап жайып қояды, күніне 1-2 рет араластырып тұрады. Ашылған бүрлерді тұқым тазалағыш машиналарда немесе қолмен үгітеді.

&2. Жапырақты ағаш түрлерінің жемісі
мен тұқымын өңдеу

25. Жапырақты ағаш түрлерінің тұқымдары былай бөлінеді:
1) құрғақ (емен, қайың, үйеңкілер және басқалар);
2) шырынды, соның ішінде:
шырынды жеміссерігімен (қарақат, тұт және басқалар);
етті (сары өрік, қара өрік және басқалар);
еті құрғақ жеміссерік (пісте, жаңғақ және басқалар).

26. Жеміс серігімен құрғақ тұқымдар мен жемістерді жинап алғаннан кейін шіріп кетпеуі үшін оларды кеуіп құрғап қалғанша кептіреді. Бұл үшін оларды бастырманың астына немесе жақсы желдетілетін бөлмелерде жайманың үстіне немесе сөрелерде 3-4 см (қарағаштар) 10-15 см (емен жаңғағы, жаңғақтар) қалыңдықта жайып тастайды.

27. Кептіру ұзақтығы ағаш түріне және ауа райы жағдайларына байланысты болады. Құрғақ ауа райында қарағаш тұқымдарын кептіруге 2-3 күн, жаңғақ жемістілері - 3-5 күн, үйеңкілер мен шағандардың қанатты тұқымдары - 5-7 күн, емен жаңғағы үшін - 10 күнге дейін қажет болады.

28. Құрғақ жемістерді кептіру үшін бүркептіргіштерді немесе ауылшаруашылық астық кептіргіштерін пайдалануға болады.

29. Кептіріп алған соң құрғақ тұқымдарды түрлі бөтен қоспалардан (бұтақтар, жеміс тұғырлары, жапырақтар және тағы басқалар) тазартады, тұқым тазалайтын машиналарда қанатсыздандырып (қарағаштардың, сексеуілдің, шаған мен үйеңкілердің және тағы да басқалардың қанатты тұқымдары), кейіннен желпиді.

30. Бұршақ тұқымды ағаштардың, жұпаргүлдің, теректер мен талдардың жемістерін алдымен жайманың бетіне төгіп көлеңкеде кептіреді, сосын күн астында толық ашылғанша жиі-жиі араластырып, соңынан үгітеді және жеміссеріктері мен басқа да қоспалардан тазартады.

31. Жидектердің шырынды жемістері, жеміс шоғыры, сүйекті шырынды жемістер бұзылып кетпес үшін тұқымын ажыратып алу мақсатында өңдеуге жіберіледі.

32. Аз ғана мөлшерде өңдеу кезінде шырынды жемістерден, соның ішінде жидектерден, жеміс шоғырынан, сүйекті жемістерден, шекілдеуік тұқымды ағаштар жемісінен (алма, алмұрт және басқалары) және сүйекті тұқымды ағаштар жемісінен (сары өрік, қара өрік және басқалары), сондай-ақ қына ағашының, ұшқаттың, шетеннің және итмұрынның жемісінен тұқымды ажырату қолмен кесу, оны езу және кейіннен етін ағын сумен шаяды.

33. Жеміс етінен ажыратылған және жақсы жуып-шайылған тұқымдар құп-құрғақ болғанша кептіріледі.

34. Жемістердің үлкен партиялары жеміс өңдейтін кәсіпорындарда қолданылатын жеміс үгітетін, жеміс сүйегін ажырататын және жуу машиналарында жылу қолданылмай өңделеді.

35. Ормандарды қалпына келтіруге және орман өсіруге арналған дайындалған, сондай-ақ орман иеленуші сатып алған тұқымдарды есепке алу осы Ереженің 4-қосымшасына сәйкес белгіленген нысан бойынша жүргізіледі.

4. Тұқым партияларын қалыптастыру
және орташа үлгіні құрау тәртібі

36. Жиналған және өңделген тұқымдар партияларға бөлінеді, олардың барынша ауыр массасы осы Ереженің 2-қосымшасына сәйкес айқындалады.

37. Жекелеген партияда сапасын бағалау орташа үлгіні талдау негізінде жүзеге асырылады.

38. Үлгілер сұрыптауды және орташа үлгіні құрауды орман иеленушінің (орман пайдаланушының) үлгілер сұрыптау жөніндегі уәкілетті тұлғасы жүзеге асырады.

&1. Тұқым партияларын қалыптастыру

39. Партия біртекті тұқымдардан:
1) түрі немесе түр алуандығы;
2) өсетін орнының жағдайлары;
3) жас топтары (жас балауса, орта жастағы, пісуге жақын, пісіп жетілген);
4) селекциялық санаттары (сортты, жақсартылған, қалыпты);
5) екпелердің шығу тегі (табиғи, жасанды);
6) тұқымды жинау, өңдеу, сақтау тәсілі;
7) түр-түсі, жылтырлығы, иісі және дымқалдану деңгейі бойынша қалыптастырылады.

40. Белгілі бір түр тұқымдарының әртүрлі партияларын, соның ішінде массасы бойынша шағын партияларын араластыруға болмайды.

41. Қалыптастырылған тұқымдар партиясы осы Ереженің 5, 6-қосымшаларына сәйкес нысан бойынша паспортпен және заттаңбамен куәландырылады.

&2. Орташа үлгіні құрау тәртібі

42. Орташа үлгіні тұқымдардың қалыптастырылған партиясынан үлгілер сұрыптау және бастапқы үлгіні құрау жолымен алады.

43. Үлгі ағаштың түріне және тұқым партияларын сақтау жағдайларына байланысты арнайы сүңгілермен (конус, дорба, цилиндр пішінді) немесе қолмен алынады:
1) үюлі күйінде сақтаулы ұсақ және орташа тұқымдар үшін үлгілер сұрыптау әр қабаттың бес түрлі жерінен (жоғарғы - тереңдігі 10 см, орташа-үйінді биіктігінің жартысы, төменгі - еденнен) жүргізіледі, яғни 15 үлгіден кем болмауы керек;
2) ірі тұқымдар үшін (жаңғақтар, сүйекті жемістер және басқалары) - әр қабаттың он түрлі жерінен 3 үлгіден алады;
3) қаптарда (10 қапқа дейін) сақтаулы сусымалы тұқымдар үшін әр қаптан жоғарғы, орта, төменгі қабаттан бір-бірден кемінде үш үлгі, 10 қаптан көп болған жағдайда - алынған үлгінің тереңдігін алмастыра отырып, әр қаптан бір-бір үлгіден алады;
4) шыны бөтелкелерде, темір ыдыстарда, жәшіктерде және басқа да ыдыстарда сақтаулы тұқым партияларынан сүңгілермен немесе қолмен үлгі сұрыптап алу мүмкін болмаған жағдайда тұқымды тегіс жерге төгеді, араластырады, тегістейді және әр ыдыстың тұқымы төгілген жердің әр тұсынан қолмен кемінде бес үлгі сұрыптап алады.

44. Сұрыптап алынған тұқым үлгілерін (жеке-жеке) тегіс жерге төгеді, мұқият қарап шығып, партияның біртектілігін анықтау үшін қоқыстануы, иісі, түр-түсі, жылтырлығы және басқа да белгілері бойынша салыстырады.

45. Жекелеген үлгілердің күрт айырмашылықтары болмаған жағдайда оларды бастапқы үлгі етіп біріктіреді, оның массасы орташа үлгінің кемінде он мәрте массасы мөлшерінде болуы керек.

46. Бастапқы үлгіден тұқым партиясының сапасын анықтау үшін бір орташа үлгіні бөліп алады.

47. Орташа үлгіні бөліп алу үшін бастапқы үлгіні тегіс жерге төгеді, араластырады, ұсақ тұқымдар үшін қалыңдығы 3 см дейін және ірі тұқымдар үшін 10 см астам шаршы түрінде тегістейді, содан соң диагоналдары бойынша 4 ұшбұрышқа бөледі. Екі қарама-қарсы орналасқан ұшбұрыштан тұқым алып тасталынады, ал қалғанын біріктіріп, келесі бөлу үшін қайтадан шаршы түрінде тегістейді. Бөлуді 2-қосымшада көрсетілген белгіленген массаның орташа үлгісін алғанға дейін жүргізеді.

48. Сұрыптап алынған орташа үлгіні алдын ала суға қайнатып дезинфекцияланған тығыз матадан тігілген таза дорбаларға салады, кендір жіппен байлап, тұқым сапасын, оның энтомологиялық зақымдануын және фитопатологиялық залалдануын анықтау үшін ілеспе құжаттармен бірге (5, 6, 7-қосымшалар) уәкілетті органның мамандандырылған ұйымына жөнелтеді.

49. Тұқымның ылғалдылығын анықтау үшін үлгіні бастапқы үлгі тұқымының қалдығынан дәл осылай құрайды.
Сұрыптап алынған үлгіні таза, құрғақ ыдысқа орналастырып, оны тұқым әбден толтырылғаннан кейін аузын тығынмен нығыздап жабады да, сургуч, балауыз немесе парафин құяды. Орташа тұқым үлгісін ылғал өткізбейтін пленкадан жасалған сыйымдылығы кемінде 0,5дм қапқа салуға болады, қаптың шеттері онда барынша аз ауа қалдыра отырып, ыстық әдіспен жабылады немесе мықтап байланады, содан кейін дәл осындай екінші қапқа салынып, ауызы тығыз байлап тасталады. Заттаңбаның бір данасы ыдыстың немесе қаптың ішіне салынады, екіншісін сыртына желімдейді.

50. Қалыптастырылған партиялардан орташа тұқым үлгілерінің сұрыпталу дұрыстығына бақылау жасау мақсатында уәкілетті органның мамандандырылған ұйымы бақылау үлгілерін сұрыптап алуы мүмкін, оларды талдау нәтижелері бойынша тұқым дайындаушыға оң жақтағы жоғарғы бұрышында "Мемлекеттік бақылау" деген белгісі бар тұқым сапасы туралы тиісті құжат беріледі, ал бұдан бұрын берілген тұқым сапасы туралы құжаттар мемлекеттік үлгілер сұрыпталуымен бір мезгілде алып қойылады.

5. Тұқымды сақтау және себуге дайындау тәртібі

51. Себуге арналған орман тұқымдары арнайы қоймаларда (тұқым қоймаларында), ал олар болмаған кезде - 8-қосымшада көрсетілген жағдайларға сәйкес осыған лайықталған құрғақ үй-жайларда сақталуға тиіс.

52. Орман тұқымдарын сақтайтын үй-жайлар ауа сору-тарту желдеткіштерімен, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы мен температурасын тіркеуге арналған приборлармен жабдықталуға тиіс. Бұл орайда үй-жай ішіндегі ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 70 %-дан аспауға тиіс. Үй-жай тұқым сақтайтын қажетті ыдыспен және үлгілер сұрыптауға арналған құрал-сайманмен: науалармен, дән құйғыштармен, шелектермен және тағы да басқалармен қамтамасыз етілуге тиіс.

53. Орман тұқымдарының қауіпті зиянкестерімен және ауруларымен күресу үшін олар сақталатын үй-жайлар жылына екі рет газ қолдану әдісімен, аэрозольды және дымқыл (түтін шашкаларымен, фунгицидтер мен инсектицидтер ерітінділермен) әдістермен дезинфекцияланады.

54. Үй-жайлар мен тұқым ыдыстарын дезинфекциялау жұмыстарын орман патологтарының басшылығымен жүргізеді.

55. Тұқымды жабық және ашық күйінде сақтайды.
Жабық күйінде тұқымды әртүрлі бітеу жабық ыдыстарда (бөтелкелерде, канистрлерде, бидондарда, контейнерлерде) сақтайды.
Ашық күйінде - қаптарда, жәшіктерде және үйілген күйінде сақталады.

56. Тұқымға арналған ыдыстар таза, құрғақ, берік болуға және міндетті түрде дезифекциялануға тиіс.

57. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы мен температурасы көп мөлшерде құбылып тұратын жағдайда тұқым бітеу жабық ыдыста сақталады.

58. Қылқан жапырақты ағаштардың тұқымы міндетті түрде хлорлы кальций түтікшесі бар тығынмен жабылған және тұқымның ылғалдылығын ауық-ауық қадағалап отыру үшін тікелей бөтелке ішіне кобальт қағазы салынған шыны бөтелкелерде сақталады.

59. Орман тұқымдарын цемент, асфальт, тас немесе жер едендерде ашық күйінде сақтауға, сондай-ақ тұқымды қант, тұз және химиялық препараттар салынған ыдыстарда сақтауға болмайды.

60. Қоймаларда тез ылғал тартатын заттарды (тұз, селитра, улы химикаттар және басқалар), тез жанатын сұйық заттарды (бензин, керосин және басқалар), сондай-ақ сапасыз тұқымды, тұқым сақтауға қатысы жоқ мүлікті, материалдарды және құрал-саймандарды сақтауға, қоқыс пен тұқым қалдықтарын қалдыруға болмайды.

Орман тұқымдарын
дайындауды, өңдеуді
және сақтауды ұйымдастыру
ережесіне 1-қосымша

Орман тұқымдарының күтілетін өнімін көз
мөлшерімен бағалау шәкілі

(В.Г.Каппер бойынша)

Гүлдену және жеміс беру балы	Балдың сипаттамасы
1	2
	Екпелер үшін
0	Гүлденбейді және тұқым бермейді
1	Гүлденуі немесе өнім беруі өте нашар (гүлі, бүршігі немесе жемісі орман шетіндегі ағаштар мен жекелеген ағаштарда болымсыз мөлшерде және екпелерде өте аз)
2	Гүлденуі және өнімі нашар (еркін тұрған ағаштар мен орман шетіндегі ағаштарда - қанағаттанарлық, ал екпелерде өте нашар)
3	Гүлденуі, өнімі (еркін тұрған ағаштарда және орман шетіндегі ағаштарда - тәуір, ал орта жастағы және піскен алқаағаштарда қанағаттанарлық)
4	Гүлденуі немес өнімі жақсы (еркін тұрған ағаштарда және орман шетіндегі ағаштарда - өте жақсы, ал орта жастағы және піскен алқаағаштарда - жақсы)
5	Гүлденуі, өнімі өте жақсы (еркін тұрған ағаштарда және орман шетіндегі ағаштарда, орта жастағы) және піскен алқаағаштарда - өте жақсы
	Бұталар үшін
1	Гүлденуі, жеміс беруі нашар (гүлдері немесе жемістері бірен-саран кездеседі)
2	Гүлденуі, жеміс беруі - орташа (гүлімен жемісі жартысында жеткілікті)
3	Гүлденуі мен жеміс беруі жақсы (бұталардың басым көпшілігі немесе бәрі жақсы гүлденіп, жеміс береді).

Ескерту: Жаппай тұқым дайындау үшін пайдаланылатын
селекциялық санаты әртүрлі барлық жеміс беретін екпелерде алдын ала
тексеру бірыңғай шәкіл бойынша жүргізіледі.

Орман тұқымдарын
дайындауды, өңдеуді
және сақтауды ұйымдастыру
ережесіне 2-қосымша

Тұқымдар партиясының және орташа үлгінің массасы

р/с N	Түр атауы	Бір үлгі сұрыптап алынатын партияның ең ауыр массасы, кг	Орташа үлгі массасы, г
1	2	3	4
1.	Кәдімгі өрік Абрикос обыкновенный Armeniaca vulgaris Lam.	500	2500
2.	Тұшақурай Аморфа кустарниковая Amorpha fruticosa	100	100
3.	Кәдімгі қарақат Барбарис обыкновенный Berberis vulgaris L.	100	100
4.	Салпыншақ қайың Береза повислая (береза бородавчатая) Betula pendula Roth (B.verucosa Ehrh.)	75	25
5.	Кәдімгі қынаағаш Бирючина обыкновенная Ligustrus vulgare L.	100	200
6.	Кәдімгі долана Боярышник колючий или обыкновенный Crataegus oxyacanth L.	100	300
7.	Далалық шие Вишня кустарниковая, вишарник (вишня степная) Cerasus fruticosa (Pall.) G. woron	200	400
8.	Кәдімгі шие Вишня обыкновенная Cerasus vulgaris Mill.	400	500
9.	Жылттырлы тегіс шегірін Вяз гладкий Ulmus laevis Pall.	100	50
10.	Қарағаш Вяз перисто-ветвистый (туркестанский карагач) Ulmus pinnato-ramosa Dieck.	100	75
11.	Үш тікенді қарамала Гледичия трехколючковая (гледичия обыкновення) Gleditsia triacanthos L.)	400	500
12.	Кәдімгі алмұрт Груша обыкновенная Pirus communis L.	100	150
13.	Сәнтал Дерен кроваво-красный или свидина Cornus sanguinea L.	200	300
14.	Черештат емені Дуб черешчатый Quercus robur L.	5000	2500
15	Кәдімгі шырша Ель обыкновенная или европейская Picea abies (L.) Karst.	50	50
16.	Сібір шыршасы Ель сибирская Picea obovata Lebed.	50	50
17.	Шренк шыршасы Ель Шренка Picea Schrenkiana Fet. M	50	75
18.	Кәдімгі ұшқат Жимолость обыкновенная Lonicera xylosteum L.	50	50
19.	Татар ұшқаты Жимолость татарская Lonicera tatarica L.	50	50
20.	Кәдімгі шәңгіш Калина обыкновенная Viburnum opulus L.	200	150
21.	Сары қараған Карагана древовидная или желтая акация Caragana arborescens Lam.	100	200
22.	Европалы екпе талшыны Каштан посевной европейский или благородный Castanea sativa Mill.	2000	3500
23.	Ақ үйеңкі Клен ложноплатановый, явор, белый клен Acer pseudoplatanus L.	300	500
24.	Сүйір жапырақты үйеңкі Клен остролистный или платановидный Acer platanoides L.	300	500
25.	Дала үйеңкісі Клен полевой Acer campestre L.	200	300
26.	Татар үйеңкісі Клен татарский, неклен, черноклен Acer tatarucum L.	200	300
27.	Ат талшыны Конский каштан обыкновенный Aesculus hippocastanum L.	2000	3500
28.	Үлкен жапырақты жөке Липа крупнолистная Tilia platyphyllos Scop.	300	500
29.	Кіші жапырақты жөке Липа мелколистная или сердцевидная Tilia cordata Mill.	200	300
30.	Сібір балқарағайы Лиственница сибирская Larix sibirica Ledeb.	50	75
31.	Жіңішке жапырақты жиде Лох узколистный Elaeagnus angustifolia L.	200	500
32.	Виргин аршасы Можжевельник виргинский Juniperus virginiana L.	100	200
33.	Қара арша Можжевельник обыкновенный Juniperus communis L.	100	150
34.	Шырғанақ Облепиха крушиновая Hippophae ramnoides L.	100	150
35.	Греция жаңғағы Орех грецкий Огпдфты купшф Дю	1000	5500
36.	Кәдімгі шабдал Персик обыкновенный Persica vulgaris Mill	1000	2500
37.	Сібір самырсыны Пихта сибирская Фишуы ышишкшсф Дувуию	100	100
38.	Шығыс биотасы Платикладус восточный, плосковеточник (биота восточная) Platycladus orientalis (L.) Franco	100	150
39.	Ақ инеш Робиния лжеакация или белая акация Robinia pseudoacacia L.	100	150
40.	Итті раушан Роза собачья Rosa canina L.	100	150
41.	Кәдімгі шетен Рябина обыкновенная Sorbus aucuparica L.	50	25
42.	Ақ сексеуіл Саксаул белый Haloxulon persicum Bge.	500	50
43.	Қара сексеуіл Саксаул черный Haloxulon apillum	500	50
44.	Жалқын Скумпия или желтинник Cotinus coggygria Scop.	75	75
45.	Қараөрік Слива колючая (терн) Prunus spinosa L.	400	750
46.	Соғды қараөрігі Слива растопыренная (алыча) Prunus divarigata Ldb.	500	1500
47.	Қарақат Смородина золотая Ribes aurerum pursh	30	30
48.	Шығыс сараңы Солянка Палецкого (черкез Палецкого) Salsola paletzkiana Litv.	500	100
49.	Шеркез, Рихтер сараңы Солянка Рихтера (черкез Рихтера) Salsola richteri (Moq.)	500	100
50.	Сібір самырсыны Сосна кедровая сибирская (кедр сибирский) Pinus sibirika Du Tour	500	1000
51.	Кәдімгі қарағай Сосна обыкновенная Pinus silvestris L.	50	50
52.	Ақ терек Тополь белый или серебристый Populus alba L.	30	15
53.	Қара терек Тополь черный или осокор Populus nigra L.	30	15
54.	Батыс аршасы Туя западная Tuja occIdentalis L.	30	25
55.	Ақ тұт Шелковица белая Morus alba L.	30	30
56.	Қаратұт Шелковица черная Morus nigra L.	30	25
57.	Орман алмасы Яблоня лесная Malus silvestris (L.) Mill.	100	150
58.	Паллас алмасы немесе сібір Яблоня палласа или сибирская Malus pallasiana Juz.	75	50
59.	Жасыл шаған Ясень ланцетный или зеленый Fraxinus lanceolata Borkh.	200	300
60.	Кәдімгі шаған Ясень обыкновенный Flaxinus excelsior L.	200	400
61.	Соғды шағаны Ясень согдианский Fraxinus sogoliana Bge	200	300

Ескерту:
Барынша ауыр массаның 1/25 бөлігін құрайтын тұқым партиясы
шағын партия деп есептеледі.
Массасы бойынша шағын партиядан орташа үлгі белгіленген
массаның тең жартысын құрайтын тұқым үлгісі сұрыптап алынады.
Бір түр тұқымдарының массасы бойынша шағын бірнеше партиясын
араластыруға болмайды және олардан бір орташа үлгі сұрыптап алуға
жол берілмейді.
Артықшылығы бар ағаштардан және ерекше бағалы тұқымды
ағаштарынан жиналған тұқымдар үшін орташа үлгілердің белгіленген
массасын сақтамауға болады.

Орман тұқымдарын
дайындауды, өңдеуді
және сақтауды ұйымдастыру
ережесіне 3-қосымша

Қазақстандағы негізгі ағаш және бұта тұқымдыларының
гүлдену, пісіп-жетілу және олардың жемістерін, бүрлерін
және тұқымдарын жинау күнпарағы

	Түр атаулары	Уақыты (айлар)
		гүл- денуі	пісуі	жиналуы	піскен жеміс пен бүрдің түр-түсі
1	2	3	4	5	6
Қылқан жапырақтылар
1.	Сібір шыршасы	ІІІ-Ү	ҮІІІ	ҮІІІ-ІХ	құба
2.	Шренка шыршасы	Ү	ІХ	ІХ	қоңыр жылтыр
3.	Сібір балқарағайы	Ү-ҮІ	ҮІІІ-ІХ	ҮІІІ-ІХ шұғыл	ашық- сары немесе қоңыр- сары
4.	Кәдімгі арша	Ү	Ү	Ү	қара- көкшіл
5.	Вергин аршасы	Ү	ІХ	ІХ	қызыл, сұр-құба
6.	Сібір самырсыны	Ү-ҮІ	ҮІІІ-ІХ	ІХ-Х	құба, ашық-құба
7.	Сібір қарағайы	ҮІ	ҮІІІ-ІХ	ҮІІІ-ІХ шұғыл	сұр-қоңыр
8.	Кәдімгі қарағайы	Ү-ҮІ	ІХ-Х	ІХ-ІІІ	сұр, сұр-құба, қара- қоңыр
9.	Батыс бозаршасы	ІҮ-Ү	ІХ-Х	ІХ-Х	сұр- қоңыр, қара- қоңыр
Жалпақ жапырақтылар
10.	Кәдімгі өрік	ІІІ-ІҮ	ҮІ-ҮІІІ	ҮІ-ҮІІІ	қызыл- сары
11.	Ақ қараған немесе ақ инеш	Ү-ҮІ	ІХ-Х	күз-қыс	қоңырлау- сары
12.	Сары қараған	Ү-ҮІ	ҮІІ-ҮІІІ	ҮІІ-ҮІІІ	сары-құба
13.	Тушақурай	ҮІ-ҮІІ	ІХ-Х	ІХ-Х	қоңырлау
14.	Салпыншақ қайың	Ү	ҮІІІ-ІХ	ҮІІІ-ІХ	сары- жасыл, сары- қоңыр
15.	Түкті қайың	Ү	ІХ	ІХ-Х	ашық- сары, ашық- қоңырлау
16.	Кәдімгі қынаағаш	Ү-ҮІ	ҮІІІ-ІХ	ІХ-ХІ	қара, жылтыр
17.	Кәдімгі долана	Ү-ҮІ	ҮІІІ	ҮІІІ	құба- қызыл, сары
18.	Кәдімгі аюбадам	Ү	ҮІІ-ҮІІІ	ҮІІІ	қызыл, қызғылт- сары
19.	Дала шиесі	Ү	ҮІІ	ҮІІ	қызыл
20.	Жылтыр шегіршін	ІҮ	Ү-ҮІ	Ү-ҮІ	сұр
21.	Кіші жапырақты шегіршін	ІҮ	ІҮ-Ү	ІҮ-Ү	құм түсті
22.	Кәдімгі қарала	Ү-ҮІ	ІХ-Х	күз-қыс	қара- қоңыр, жылтыр
23.	Алмұрт	ІҮ-Ү	ҮІІІ-Х	ҮІІІ-Х	көк-жасыл
24.	Уссури алмұрты	Ү	ҮІІІ-ІХ	ҮІІІ-ІХ	жасыл, жасыл- сұр, ақшыл
25.	Сәнтал, көріктал	ҮІ	ІХ	ІХ-Х	қара
26.	Емен	ІҮ-Ү	ІХ-Х	ІХ-Х	қара- қоңыр, жылтыр
27.	Кәдімгі ұшқат	Ү-ҮІ	ҮІІІ-ІХ	ҮІІІ-ІХ	қара- қызыл
28.	Татар ұшқаты	Ү-ҮІ	ҮІІ-ҮІІІ	ҮІІ-ҮІІІ	ақшыл- қызғылт, шымқай- қызыл
29.	Ақ тал	ІҮ-Ү	ҮІ	ҮІ	сары- қоңырлау
30.	Шәңгіш	Ү-ҮІ	ІХ	ІХ	ашық- қызыл
31.	Сәнағаш	ҮІ-ҮІІ	ІХ-Х	ІХ-ХІ	құба
32.	Еуропа талшыны	Ү-ҮІІ	ІХ-Х	ІХ-ХІ	құба- жаңғақты талшын түсі
33.	Гиннал үйеңкісі	ҮІ	ІХ	ІХ-Х	ақшыл- қоңыр, құба- қызыл, ашық күлгін
34.	Ақ үйеңкі	Ү	ІХ	ІХ-ІХ-Х	ашық- қоңыр, құба- қоңыр
35.	Сүйір жапырақты үйеңкі	ІҮ-Ү	ІХ	ІХ-Х	құба- қоңыр
36.	Дала үйеңкісі	ІҮ-Ү	ҮІІІ-ІХ	ІХ-Х	жасыл- құба, қоңыр- құба
37.	Татар үйеңкісі	Ү-ҮІ	ҮІІІ-ІХ	ІХ-Х	сары- қызыл, құба- қызыл
38.	Ат талшыны	Ү-ҮІ	ІХ-Х	ІХ-Х	жасыл, жылтыр қоңыр
39.	Үлкен жапырақты жөке	ҮІ-ҮІІ	ІХ-Х	ІХ-Х	қара-сұр
40.	Кіші жапырақты жөке	ҮІ-ҮІІ	ІХ-Х	күз-қыс	құба-қоңыр
41.	Жіңішке жапырақты жөке	Ү-ҮІ	ІХ-Х	ІХ-Х	ақшыл
42.	Шырғанақ	ІҮ-Ү	ҮІІІ-ІХ	ІХ-Х	қызыл, қызғылт сары құба
43.	Грек жаңғағы	ІҮ-Ү	ҮІІІ-Х	ІХ-Х	сары құба, ақшыл- қоңыр
44.	Көк терек	ІІІ-Ү	Ү-ҮІ	Ү-ҮІ	қатты- жасыл
45.	Жабысқақ қандыағаш	ІІІ-ІҮ	Х-ХІ	Х-ХІ	қызыл- құба
46.	Кәдімгі шабдал	ІҮ	ҮІІ-ІХ	ҮІІ-ІХ	сары- қызғылт бархатты
47.	Итті раушан	Ү-ҮІ	ІХ-Х	Х	қызғылт- сары, қызыл
48.	Кәдімгі шетен	Ү-ҮІ	ҮІІ-ІХ	ІХ-Х	қызғылт- сары
49.	Ақ сексеуіл	ІІІ-ІҮ	Х	Х-ХІ	ашық- сары, ашық
50.	Қара сексеуіл	ІІІ-ІҮ	Х	Х-ХІ	сұр
51.	Жалқын	Ү-ҮІ	ҮІ-ҮІІ	ҮІ-ҮІІ	сұр- қоңырлау
52.	Тікенді қараөрік	ІІІ-ІҮ	ҮІІ-ІХ	ҮІІ-ІХ	қара-көк
53.	Соғды қараөрік	ІІІ-ІҮ	ҮІІІ-ІХ	ҮІІІ-ІХ	күргін, сары- жасыл, қызыл-шие
54.	Сары қарақат	Ү	ҮІІ	ҮІІ	қара- күнгін
55.	Қара қарақат	Ү	ҮІІ	ҮІІ	қара
56.	Шығыс сораңы	ҮІ-ҮІІ	Х	Х-ХІ	сұр
57.	Сораңы	ҮІ-ҮІІ	Х	Х-ХІ	сұр-күміс
58.	Бальзам терегі	ІҮ-Ү	ҮІ	ҮІ	жасыл- құба
59.	Ақ терек	ІІІ-ІҮ	Ү-ҮІ	Ү-ҮІ	ашық- жасыл
60.	Қара терек	ІҮ	Ү-ҮІ	Ү-ҮІ	жасыл
61.	Батыс бозаршасы	ІҮ-Ү	ІХ-Х	ІХ-Х	ақшыл- сары
62.	Ақ тұт	Ү	Ү-ҮІІ	Ү-ҮІІ	ақ, жа- сылды-ақ
63.	Қаратұт	Ү	ҮІ-ҮІІ	ҮІ-ҮІІ	қара- қызыл, қара-сия
64.	Жапон бежесі	ІҮ-Ү	ІХ-Х	ІХ-Х	сары- жасыл
65.	Орман алмасы	Ү-ҮІ	ҮІІІ-ІХ	ҮІІІ-ІХ	сары- жасыл
66.	Жасыл шаған	ІҮ-Ү	ІХ	ІХ-Х	құба
67.	Кәдімгі шаған	ІҮ-Ү	ҮІІІ-ІХ	ІХ-ХІ	жасыл- құба
68.	Соғды шағаны	ІҮ-Ү	ІХ	ІХ-Х	құба

Ескерту: Күнпарақта жаппай гүлденуінің және жемістердің
(бүрлердің) пісуінің мөлшерлі мерзімдері көрсетілген, олар қолайсыз
жағдайларда кешірек басталуы мүмкін. Тұқым жинау үшін сондай-ақ
болжамды мерзімдер келтірілген. Сары қараған, қайың, терек пен
көкталдың жемістері мен сырғаларын толық піспей тұрып біраз ертелеу
жинайды, өйткені піскеннен кейін тұқымдар тез шашылып қалады.
Кәдімгі шағанның, қабыржықтың және итмұрынның жемістерін де
тұқымды себуге неғұрлым ойдағыдай әзірлеу үшін біраз піспеген
күйінде жинаған жақсы.

Орман тұқымдарын
дайындауды, өңдеуді
және сақтауды ұйымдастыру
ережесіне 4-қосымша

ОРМАН ТҰҚЫМДАРЫН ЕСЕПКЕ АЛУ КІТАБЫ

Ағаш тұқымы _____________________ түр атауы

Осы тұқым пар- тиясы паспо- ртының N және толты- рылған күні	Тұқымның дайын- далған жері (алынған) орман тұқым ауданының индексі, шаруа- шылығы, орман- шылығы	Тұқым мас- сасы	Тұқым- ның селек- циялық санаты (сорты, жақсар- тылған, жақсы)	Тұқым сапасы
				Тұқым сапасы туралы құжат- тың толты- рылған күні және N	Құжат- тың сапасы туралы мер- зімі	Сапа сыныбы өнгіш- тігі % (сапа- лығы, өмір- шең- дігі)
1	2	3	4	5	6	7

кестенің жалғасы

Тұқым шығыны, кг			Жыл басына кондициялық тұқымдардың қалдығы, кг
Тұқымның шығынымен есептен шыққаны жөніндегі құжаттың берілген күні мен N	Пайдала- нылғаны, с.і. өткізілді барлығы	Есептен шыққаны (конди- циялық емес)
8	9	10	11

Ескерту: Орман тұқымдарын есепке алу кітабы нөмірленуге,
жіппен байлануға және тұқым дайындаушы - орман иеленушінің (орман
пайдаланушының) мөрімен куәландырылуға тиіс.

Орман тұқымдарын
дайындауды, өңдеуді
және сақтауды ұйымдастыру
ережесіне 5-қосымша

Паспорт N _____

_________________________________________________ 200 ж. құрылған
(күні, айы)
______________________________________________________тұқым партиясы
(толық қазақша, латынша түрлік тұқым атауы)
____________________________________________________ кг, массамен
(жазбаша) (цифрмен)
1. __________________________________осы тұқым партиясын дайындады
(дайындаған, бағыныштылығын көрсете отырып)
2. Шаруашылық мекен-жайы және пошта индексі_________________________
____________________________________________________________________
3. Шаруашылықтың телеграф адресі ___________________________________
4. Тұқым, жеміс жиналатын уақыты _____________________________200 ж.
5. Тұқым, жеміс, бүршік жиналатын орын:_____________________________
(айы, жылы)
____________________________________________________________________
(орман, орман тұқым ауданының индексі, облысы, республикасы)
____________________________________________________________________
(орман шаруашылығы ООШ, Орманшылық)
Орман тұқымы объектісінің санаты____________________________________
(ООШ, ТОТУ, УОТУ т.б.)
Сортты және жаңартылған тұқым _____________________________________
(плантация N, учаске, орам, телім)
6. Алқаағаштардың, плантацияның, учаскенің таксациялық сипаттамасы:
құрамы ___________ бонитеті ____________ орман түрі ______________
жас тобы ___________________________________________________________
(балаусалар, орта жастағылар, пісіп келе жатқан, піскен)
Селекциялық тобы ___________________________________________________
Тұқымның орман өсіру бағалығы ______________________________________
(дұрыс, жақсартылғаны, іріктелгені)
Басқа мәліметтер____________________________________________________
7. Таулы жағдайлар үшін көрсетіледі:________________________________
а)теңіз деңгейінен биіктігі_________________________________________
б) бөктері (шығыс, батыс, оңтүстік, солтүстік)______________________
8. Тұқым, жеміс, бүршіктерді жаппай дайындау алдында кіммен және
қашан алқаағаштарға алдын ала тексеру жүргізілді____________________
9. Бүршіктен тұқым қашан және қандай әдіспен алынады, бүршік
кептірушінің тұрпаты, температурасы және т.б._______________________
10. Қылқан жапырақтылар тұқымы қандай әдіспен және қандай механизмді
қолданумен қанатсыздандырылған және тазартылған__________
____________________________________________________________________
11. Тұқым құрған және шырынды жемістерден қандай әдістермен алынған___________________________ тұқым қандай әдіспен тазартылған
12. Тұқым тазарту қашан аяқталған__________________________________
(күні, айы, жылы)
13.Тұқым қайда сақталады____________________________________________
____________________________________________________________________
(жете көрсету: арнайы тұқым сақтағышта, ыңғайландырылған,
____________________________________________________________________
суық немесе жылы бөлмелерде, орларда, погребтерде және т.б.)
14. Тұқым қандай ыдыста сақталады___________________________________
(бөтелкеде, қапта, жәшікте және т.б.)
15. Тұқым қай жылдың жоспарына дайындалған__________________________
16. Тұқым қандай мақсатта дайындалған_______________________________
(өз шаруашылығында себу, басқа шаруа-
____________________________________________________________________
шылықты қамтамасыз ету, тәжірибе жасау үшін және т.б.)

М.О. Паспорт құрастыруға жауапты адамның,
қызметі және қолы

Орман тұқымдарын
дайындауды, өңдеуді
және сақтауды ұйымдастыру
ережесіне 6-қосымша

Заттаңба

1. Тұқымның түрлік атауы____________________________________________
2. Тұқымның орман тұқымдылық құндылығы ____________________________
____________________________________________________________________
(жақсы жақсартылған, іріктелген)
3. Орман тұқым ауданы, орман өсірілетін өңір, аймақ тармағы
4. Орам, телім нөмірі_______________________________________________
5. Артықшылығы бар ағаш нөмірі______________________________________
6. Шаруашылық атауы (ұйымы) ________________________________________
7. Дайындау жылы мен айы ___________________________________________
8. Паспорттың нөмірі мен берілген күні_____________________________
9. Партияның алғашқы массасы ____________________________________кг.
10. Ыдыс түрі және орам саны_______________________________________
11. Ыдыстың реттік нөмірі___________________________________________
12. Ыдыстағы тұқым массасы__________________________________________
(алғашқысы, және кейінгілері,
____________________________________________________________________
пайдалану тұқым мөлшері бойынша)
13. Тұқымның жарамдылығы туралы куәліктің нөмірі және берілген күні
_______ тұқымның сапа сыныбы __________ күшінде болу мерзімі _______

Тұқым сақтауға жауапты кісінің қызметі
және қолы

Орман тұқымдарын
дайындауды, өңдеуді
және сақтауды ұйымдастыру
ережесіне 7-қосымша

Осы акті бойынша іріктелген
барлық үлгілер орман шаруа-
шылығының мамандырылған
өкілетті органына жіберіледі

Акт N

Тұқым сапасын анықтау үшін орташа үлгілер алынған мекеме ұйым ______
____________________________________________________________________
(мекеме, ұйымының атауы) (аудан, облыс, республика)
200 ж. _______________ мен, тұқым жинауға уәкілетті адам
(күні, айы)
__________________________________________________________________
(қызметі, мекемесі, ұйымы)
__________________________________________________________________
(аты-жөні, тегі)
______________________________________________________қатысушымен
(әрқайсысының қызметі)
мына төмендегі партиялардағы тұқымға тексеру жасалды және орташа
үлгілер бойынша сақталады_________________________________________
(сақталатын орын, шаруашылық ұйым)

р/с N	Тұқым- ның түрлік атауы	Тұқым- ның өнім бер- ген жылы	Тұқым қай жылдың жоспа- рына дайын- далған	Тұқым партия- сының нөмірі	Тұқым партия- сының массасы, кг
1	2	3	4	5	6

кестенің жалғасы

Ыдыс- тың түрі және орын- дардың әр тұқым пар- тиясы бойынша нөмірі	Пас- порт көшір- месі беріл- ген күні және нөмірі	Тұқым- ның қайдан және қашан алынған	Орташа үлгі- нің масса- сы, г	Тұқым қанша рет тал- дауға бе- рілді	Тұқым сапасы туралы соңғы құжат- тың күні және нөмірі және сол құжатты берген орман тұқым стан- циясы- ның нөмірі
7	8	9	10	11	12

Тұқым үлгісін жіберген ____________________________________________
(орман тұқым станциясының аты)
13056.1-67 МемСТ бойынша үлгі тұқымы алынған

Тұқымды сақтауға жаупты кісінің
қызметі және қолы

Комиссия мүшелерінің қолдары:

Тұқым партияларының дұрыс сақталу жағдайларын жасауға, араласпауына,
қоқыстанбауына кепілдік беруші______________________________________
____________________________________________________________________
(шаруашылық ұйым, мекеме атауы)
Шаруашылық (ұйым) басшысының қолы __________________________________
____________________________________________________________________
(қызметі, аты-жөні, тегі)
Тұқым сақтауға жауапты адамның қолы_________________________________
____________________________________________________________________
(қызметі, аты-жөні, тегі)

Орман тұқымдарын
дайындауды, өңдеуді
және сақтауды ұйымдастыру
ережесіне 8-қосымша

Әртүлі ағаштар мен бұталардың тұқымдарын, жемістерін,
бүрлерін жинау, өңдеу және сақтау ерешеліктері

р/с N	Жемістер мен бүрлерді жинау	Жемістер мен бүрлерді жинау Тұқым тазалау	Жеміс пен бүрлер- ден тұқым- ның шығуы %	Тұқым сақтау
				сақ- тау тә- сілі	сақ- тау мер- зі- мі, жыл	ыл- ғал- ды- лығы %
1	2	3	4	5	6	7
	Шырша: сібір, Шренк немесе Тянь-Шань
1	Бүрлерді өсіп тұрған немесе кесілген ағаштардан жинайды, кесу кезеңі. Сібір шыршасының піскен бүрінен тұқымның көп түсуіне (діңнің жерге соғылуынан) байланысты болады. Сібір шыршасын кесуге және бүрін жинауға, оңтүстік беткейдегі ағаштардың бүрі қоңыр түске бояланғанда кіріседі	Тұқымдарды бүрлерден алуды бүр кептіргеш- терде 30-40 0 С темпера- турада жүргізі- леді. Піспеген бүрлерді өңдеуге дейін бастырма немесе желдеті- летін бөлмеде 25-30 см қалыңдықта 15-20 күн ұстайды және 4-5 күн сайын аударып отырады. Бүрлерді күнде бүр- кептіргіш- терде де кептіруге болады. Тұқымдарды қанатсыз- дандырып, сұрыптайды	2-4	гер- ме- тика- лық жабы- ла- тын шыны ыдыс- тар- да
	Сібір балқарағайы
2	Тұқым жинауды тұқым пісуге 15-20 күн қалғанда өсіп тұрған немесе кесілген ағаштардан жинайды. Тұқымды, бүрлер жаппай ашыла бастаған- да ағаш астына полог төсеп:	Жиналған бүрлерді желдетіле- тін бөлме- лерде мұқият кептіреді (жүйелі түрде араластырып отырады). Бүрлерді бүркептір- гіштерде 45-50 0 С аспайтын темпера- турада кептіреді. Бүрлерді өңдеуге дейін сақтау мерзімі 4 айдан аспауы керек. Алынған тұқымдарды қанатсыз- дандырып, сұрыптайды.	4-6	-"-	4-5	8-9
	а) ағаш бұтақтарын таяқпен ұру арқылы
	б) ағаш діңін ұру арқылы (діңнің ұрылатын жеріне резенке шеңбер немесе тақтай қою арқылы.)
	в) вибрациялық машиналармен
	Арша: виргиния; кәдімгі
	Бүржидектерді өсіп түрған ағаштардан үсік басталмай тұрып жинайды (бірінші үсіктен кейін жидектер жерге түсе бастайды)	Бүржидек- терді ағаш ыдыста екі қабырғалы тақтайда, електе немесе тұқымтаза- лау маши- насында тазалайды. Тұқымды сумен жуып, 1,5-2 см. қалыңдықта жайып кептіреді.	10-15	-"-	2-3
	Майқарағай: еуропа: Нордман немесе Кавказ; Сахалин; Сібір
4	Бүрлерді өсіп тұрған немесе кесілген ағаштардан жинайды. Бүр жинауға, ағаштардың оңтүстік бетіндегі бүрлер шашыла бастағанда кіріседі.	Бүрлер жақсы пісу үшін оларды жақсы желдетіле- тін бөлме- лерге қойып күніне 1-2 рет аралас- тырады. Тұқымды бүрден алу үшін МИС-1 машинасын қолданады. Егер машина жоқ болса, ашылған бүрлерді қаптарда қолмен үгітеді, тұқымды қабыршақ- тардан електерде ажыратады, қанатсыз- дандырылады және сұрыптайды.	Еуропа майқа- рағайы -10; қал- ғандары -20	-"-	2 дей- ін	11- 13
	Қарағай: самырсынды; сібір самырсынды; корей немесе маньчжур, самырсынды қарағай
5	Піскен бүрлерді жинауды өсіп тұрған ағаштар- дың бұтақтарын сілку (таяқпен) арқылы жүргі- зеді. Жазық жердегі толымдылығы аз ормандарды бір сілкуді "Кедровка" вибрациялық қондырғысымен жүргізеді. Өнім мол жылдары бүрді жерде және қар еріген соң жинайды.	Бүрлерді ұсақтап, тұқымдарды үгіту аппараты бар машиналарда (МК-1, ДальОШҒ бүр ұсақтағышы) қоспалардан тазартады. Машина жоқ болса бүрлерді ағаш теркаларда ұсақтап - қисық таяқтармен. ("Тұқымды бүрден механикалық тәсілмен алу тарауын қара). Тұқымды електерде тазартады. Дайындалған тұқымдарды 10-15 қалыңдықпен күнде кеп- тіреді. Көп тұқымды бидай кеп- тіргіштерде кептіруге болады	Сібір самыр- сынды қара- ғай -24-25; корей- 40-60.	Құр- ғақ, сал- қын жер- лер- де жә- шік- тер- де, қой- ма- лар- да. Шұң- қыр- лар- да, тран- шея- лар- да құм ара- лас- тыру арқы- лы ("Тұқым сақтау" тарауынқара)	1 2	12- 16
	Кәдімгі қарағай
6	Бүр жинауды, жинайтын аудан мен жаздық ауа райы жағдайына байланысты қыркүйек-қара- шадан, наурыз-сәуірге дейін өсіп тұрған немесе кесілген ағаштардан жүргізіледі	Тұқымды бүрлерден бүр кеп- тіргіштерде -50-60 0 С температу- рада алады. Ерте жиналған бүрлер (қыркүйек- қазан, солтүстікте қараша) толық пісу үшін оларды жақсы жел- детілетін жерлерге 1-2 қояды, белгілі бір уақыт сайын араластырып тұрады және сақтауға қойылған соң 1-3 айдан кейін өңдейді. Тұқымдарды механикалық тәсіл мен немесе су бүрку арқылы қанатсыз- дандырылады және сұрыптайды.	1-2	Гермети- калық жабыла- тын шыны ыдыс- тарда	5-6	6- 7,5
	Батыс бозаршасы
7	Бүрлері піскен кезде өсіп тұрған ағаштардан жинайды	Бүрлерді құрғақ жерде, брезентте немесе стеллажда кептіреді, тұқым тез түсу үшін араласты- рады. МИС-1 ма- шинасында өңдеу мүмкін.	4-10	-"-	2-3	-
	Өрік: кәдімгі, маньчжур
8	Жемістерін піскен кезде жинайды. Қанатсызданды- руды қолмен бұтақтарда немесе (жаппай пісу кезінде) төселген төсеніштерге сілку арқылы жүргізеді. Жемісті бақтарда тұқым-жинау машинасын - жеміс сілкитін ВСО-25 "Стрела" машинасын қолданады	Сүйектерін жемістерден шығаруды қолмен жинаған соң 1-2 күнде жүргізеді (тұқымның аз партия- сын дайын- даған кезде) немесе тұқымның көп партиясын дайында- ғанда сүйек шығаратын машиналарды пайдаланады. Сүйектерді 4-5 см қалыңдықта жайып, ауада немесе 35 0 С бидай кептіргіште кептіреді.	Кә- дімгі өрік -10-17 мань- чжур 15-23	Сал- қын жер- де таза қап- тар- да, жә- шік- тер- де сақ- та- лады. Ең жақ- сы тә- сіл құм са- лын- ған жә- шік- тер- де сақ- тау.	2	кә- дім- гі өрік 8- 12; ма- ньч- жур 10- 12
	Бұталы туша қурай
9	Жеміс беретін бұтақтарды күзде және қыста қолға қолғап киіп жинайды	Жеміс бұтақтарын кептіріп, електерде тазалайды (ашылмаған дәндер себіледі)	60-70	Гер- ме- ти- ка- лық жа- бы- ла- тын шыны ыдыс- тар- да, ал- ғаш- қы көк- тем- де себу үшін -қа- ғаз қап- тар- да, жә- шік- тер- де	3-4	11-12
	Салпыншақ қайың
10	Сырғаларда өсіп түрған ағаштар- дан қолмен, секаторлармен және бұтақкес- кіштермен тұқымның пісуіне 10-15 күн қалғанда жинайды (сырғаларды майыстырғанда олар түсе бастайды)	Сырғаларды жақсы желдеті- летін жерлерде 5 см қалың- дықта жайып немесе бұтақтармен бірге іліп кептіреді. Кептірілген сырғаларды тырмамен аралас- тырады, қаптармен сілкиді; буылған сырғаларды үгітеді. Жапырақ- тарын, бұтақтарын,өзектерін т.б. ірі қоспаларды тұқымды електен өткізу арқылы алып тас- тайды. Қайың тұқымы 2-3 мм тесікті електерде жақсы тазар- тылады. Тұқымның көп парти- ясын дайындау кезінде, сырғаларды өңдеуді (қанатсыз- дандыру мен бірге) тұқым тазалайтын машина- ларда жүргізу керек.	Қабыр- шақсыз тұқым- дар: қотыр қайың және дөңге- лек жапы- рақты қайың 30-40% қырлы жапы- рақты қайың - 20%	Гер- ме- ти- ка- лық жа- бы- ла- тын ыдыс- та хлор- лы каль- ций- мен бір- ге жинал. ған жылы не- месе ке- лесі көк- тем- де себу үшін -құр- ғақ, сал- қын жер- де, ағаш жә- шік- тер- де қа- лың- ды- ғын 4 см етіп, қа- ғаз са- лып сақ- тай- ды.
	Қайың: даур немесе қара, үлпек, орман және тас
11	Сырғаларды өсіп тұрған ағаш- тардан қолмен, секатормен, бұтақ кескіш- термен жинайды. Піскен сырғалар ағашта көп тұрады, сондық- тан жинауға асықпауға болады	Жоғарыда- ғыдай. Бірақ даур және Эрман қайыңда- рының қанаттары өте жіңіш- ке болған- дықтан қанатсыз- дандыру жүргіз- бейді.	Даур қабығы -20 үлпек -30-40	-"-	-"-	-
	Кәдімгі қынаағаш
12	Жемісі піскен соң қолмен жинайды	Жидектерді електен өткізіп, сумен жуады, електе қалыңдығын 1,5-2 см етіп жайып кептіреді. Немесе жи- дектерді електен өткізген соң мезга бар тұқымды кептіріп, сұрыптайды. Жемістер- дің үлкен партиясын тұқым тазалайтын машиналарда өңдеуге болады, өңдеуден кейін тұқымды жуу керек	8-18	-"- Таза қап- тар- да сақ- тау- ға бо- лады	1-2	8-10
13	Жемісті ерте күзде себу үшін олар пісе бастағанда жинайды; ал ұзақ сақтау үшін - толық піскен соң жинайды.	Долана: тікенді немесе кәдімгі; алқызыл; жемісті жеміс езгіште немесе електе, ағаш ыдыста қолмен езеді. Үлкен партияны өңдеуге тұқым тазалайтын машина қолдануға болады.Тұқымды жауып, 2-3 қалыңдықта жайып кептіреді, сұрыптайды	15-20	Таза қап- тар- да, ұра- да сақ- та- лады	2
	Аюбадан: кәдімгі, қызыл, қара
14	Жеміс бұтақта- рын қолмен үзеді немесе секатормен себетке не төселген төсеніштерге кеседі	Жемістерді електе ағаш ыдыстарда ағашпен тазалайды, жеміс езгіштерде өңдейді. Тұқымды сумен жуып, шүберек тартылған рамаларға 1 см қалыңдықта төсеп кептіреді, сұрыптайды	Қызыл аюбадам -3-5; қара -2-6;	Гер- ме- ти- ка- лық жа- бы- ла- тын шыны ыдыс- та	2	8-10
	Шие: бұталы, дала, кәдімгі
15	Жемісін бұтақтан қолмен үзіп жинайды, жеміс бақтарында жеміс жинау машинасы - ВСО-25 "Стрела" қолданылады.	Жемістен сүйекті алу үшін сүйек сылитын машина немесе жеміс езгіш қолданады. Аз дайын- дау кезін- де жемісті ағаш ыдыста мыжиды, ал сүйектегі жеміс жұмсағын електе жуып алады. Жеміс өңдеу ол жиналған соң 1-2 күн ішінде жүргізеді. Егер тұқымдар жиналған соң бірден себуге арналмаса, оларды елекке қалыңдығын 2-4 см жайып, кептіреді, сұрыптайды. Тұқымның үлкен партиясын өңдеуді өнім алу арқылы жүргізеді - пюре, сок	Бұталы шие - 12-15; кәдімгі -12-20	Таза қап- тар- да, жә- шік- тер- де, қой- ма- лар- да	2	10-12
	Шегіршін: жылтыр; жапырақты, қарағаш; ұсақ жапырақты, бұжыр жапырақты
16	Қанаттары сарғай баста- ғаннан 5-10 күн ішінде жемісін жинайды а) корзинаға немесе сомкеге қолмен үгу арқылы; б) желсіз күні төселген төсенгіштерге сілку арқылы; в) алдын-ала тазартылған учаскелерге түскен тұқымды тазарту арқылы.	Жемістерді қоспалар- дан, ал жер беті- нен жина- ғанда топырақтан- електі пайдаланып тазартады. Одан кейін жемісті 3-5 см қалыңдықта төсеп кептіреді. Тұқымды себу үшін қанатсыз- дандырыл- ған жемісті тұқым тазарту машинасында немесе ұсақ тесігі бар електен қолмен өткізу арқылы өңдеп, сұрыптайды.	Жылтыр шегір- шін- 40; жапы- рақты -60;	Тұ- қым жи- нал- ған соң, бір- ден се- біледі. Ке- лесі жыл- дық көк- те- міне дей- ін сақ- тау қа- жет бол- са, тұ- қым- ды кеп- ті- ріп, гер- ме- ти- ка- лық жа- бы- ла- тын шыны ыдыс- та хлор- лы каль- ций- мен бір- ге сақ- тай- ды (100 гр хлор- лы каль- ций 10 л ыдыс- қа).	- 1	7-8 4-6
	Кәдімгі қарамала
17	Піскен жемістерді өсіп тұрған ағаштардан жинайды жемісті қолға қолғап киіп үзеді, бұтақкескішпен кеседі, төселген төсенішке таяқпен ұрып түсіреді	Жемістерді күн көзінде желділетін орында немесе бүр кептіргіште 30-35 0 С кептіреді; МИС-1 машинасында, тұқым тазалау машинасында немесе үгіткіште жеңіл таяқпен брезентке ұру арқылы өңдейді. Тұқымды қоспалардан електе тазалайды.	20-25	қа- ғаз қап- тар- да, үл- кен пар- тия- ла- рын- жә- шік- тер- де, қой- ма- лар- да	4-5	11-12
	Жемісті піскен соң өсіп тұрған ағаштан сілку немесе төселген брезентке ілгішпен түсіру арқылы жинайды. Жемістер біркелі піспесе, оларды қолмен жинайды.	Алмұрт: кәдімгі: уссурий; аз партия дайында- ғанда жемісті ағаш ыдыста немесе електе езеді. Әдетте тұқымды 2 рет жуып, шуберек тартылған рамада қалыңдығын 1 см етіп жайып кептіреді, сұрыптайды. Тұқым алудың құрғақ әдісін де қолданады: жемісті ұсақ бөліктерге кесіп, күн көзінде кептіріп, електен өткізеді. Тұқымның үлкен партиясын өңдеуді пюре, сок алумен бірге жүргізеді	Кәдімгі алмұрт -0,6- 1,0 уссурий 0,7-1,7	Гер- ме- ти- ка- лық жа- бы- ла- тын шыны ыдыс- та. Таза қап- тар- да сақ- тау- ға рұқ- сат еті- леді	2-3	10
	Дерен: ақ, алқызыл және сәнтал
18	бұтадан жеміс толық піскен кезде қолмен үзу немесе сілку арқылы жиналады	Жемісті електен өткізеді. Тұқымды жеміс жұсағынан сумен жуып ажыратады, қалыңдығын 2-3 см етіп елекке жайып, сұрыптайды.	Ақ дерен 10-15; алқызыл -10-25	Таза қап- тар- да, жә- шік- те тұра- ды	1-2	10-12
	Емен: қызыл, монғол, жартас, кәдімгі
19	Дәмін жерде жинайды. бір учаскеде жинауды 3-5 күннен кейін қайталайды. Бірінші ауру, зағымданған дәндер түсетінін ескеру керек	Дәндерді қолмен сұрыптай- ды, ауру, зақымдан- ған, дамы- маған бастырма астында немесе салқын желдеті- летін, дезинфек- ция жасал- ған жерде кептірі- леді. Құрғақ ауа-рай- ында жиналған дәндерді кептіру үшін қалыңдығын 15 см етіп жаяды, ал жауынды кезде жиналған- дардың қалыңдығын 20 см етіп жаяды. 1-3 0 С дейін тұрақты аяз бас- талғанда дәнді түнде сабанмен - матамен құрғақ жапырақпен т.б жабады.	Емен: монғол 75, қал- ған- дары 90-95	Қысқа сақтау: а) тран- шеяда б) орман- да, жа- пырақ астында в) қарда г) дән сақтау орнында д) қой- мада е) мұз қой мада, ұрада, мұз са- лынған шұң- қырда	Дән жи- налған- нан кейін көктем- ге дей- ін	55-60 құрғақ салма- ғынан
	Ұшқат: Маак; кәдімгі; татар
20	Жидектерді ашық жерлерде, орман шетінде қолмен үзу арқылы жинайды	Жемісті електе, жеміс терка- сында, тұқым тазалау машинала- рында немесе ағаш ыдыста езеді. Тұқымды жеміс жұмсағынан сумен жуу арқылы ажыратады, шүберек тартылған рамада 1-1,5 см қалыңдықта жайып кептіреді, сұрыптайды	3-9	-"-	2
	Ақ күміс тал, тал
21	Сырғаларын өсіп тұрған ағаштар- дан қолмен үзу және секатормен кесу арқылы жинайды. Жинауды бірінші қорапшалар ашылғанда бастайды	Дайындал- ған сырға- ларды құрғақ, желдеті- летін жерлерге қойып толық өсуін күтеді. 2-3 қойып толық күтеді. 2-3 күннен соң, қорапшаның басым бөлігі ашылып, мақта шыққан соң, сырғаларды тұқым өңдейтін машиналар- да немесе тегістері 2х20, дан кейін 1х1,5 мм темір тордан 2-3 рет өткізіп өңдейді. Егер тұқым 15-20 күн ішінде себілмей- тін болса, оларды 5-6 с бойы бөлме темпера- турасында 6-7 % ылғалдыққа кептіреді	2-10 орташа 4,5-5	Герме- тика- лық жа- былатын ыдыс тарда. Эксика- торда хлорлы кальций мен немесе өшіріл- меген әкпен	1 жылға дейін	6-7
	Кәдімгі шәңгім
22	Толық піскен жемістерді қолмен жинайды	жемістерді жеміс теркасында, електе өңдейді және ағаш ыдыста езеді. Тұқымын (сүйегін) жеміс жұмсағынан сумен ажыратып, 1,5-2 см қалыңдықта жайып, кептіреді, сұрыптайды	8-10	-"-	2	8-10
	Ағаш тәріздес қараған және сары қараған
23	Жемістерді олар жарылмай тұрып бұтақтарын ұзындығы 0,5 м таяқпен ұрып төселген пологқа түсіреді немесе қолмен үзіп жинайды	Дәндерді пологқа 4-6 см қалыңдықта жайып, кептіреді (күн көзінде емес), арасында дәннің бәрі ашылғанша тырмамен араласты- рады. Жеміс жарылғанда дән ұшпау ұсақ тормен жабады. Тұқымдарды қоспалар- дан сетка- мен жаза- лайды.	15-20	Жәшік- терде, ұралар да. Жи- наған соң бі- рінші көктем- ге дей- ін қа- ғаз қаптар- да сақ- тауға болады. Ұзақ сақтау үшін герме- тикалық жабыла- тын ыдыс қолда- нылады	3-4	11-12
	Кәдімгі сәнағаш
24	Жемісін өсіп тұрған ағаштардан піскен кезде қолмен үзіп және секатормен кесіп жинайды	Жемістерді кішкене кептіреді және тұқым алу үшін МИС-1 машинасында өңдейді немесе електен өткізіп, сұрыптайды	22-25	жәшік- те, ұрада, қапта	2-3
	Еуропа, себу талшыны
25	Жемісін бірінші үсіктен кейін (жаппай түседі) жинайды	Жиналған жемістерді ашық ауада жаңғағы шыққанға дейін кептіреді. Плюскадан аршылған жемістерді 8-10 см қалыңдықта жайып, желдеті- летіп, жер бетінде 2-3 күн кептірледі	60	Қысқы сақтау: а) ылғал құмы бар жәшік- те; б) ор- мандағы шұңқыр- да; в) ұра- да; г) қар не- ме- се жа- пы- рақ ас- тын- да	Жи- на- ған- нан кей- інгі бі- рін- ші көк- темге дей- ін
	Үйеңкі: ақ; далалық; үшкір жапырақты
26	Өсіп түрған ағаштардан жиналады. Қанаттар қолмен үзіледі немесе секатормен және бұтақкескіш- термен кесіледі (жерге төселген төсенішке немесе тазартылған учаскеде)	Жемістерді қолмен сағағынан, ұсақ бұтақтан т.б. тазартады. 5-10 см қалыңдықта жайып кептіреді. Тұқымдар- дың көлемін азайту мен себу ыңғайлы болу үшін, оларды тұқым тазартатын немесе ауыл шаруашылық ұсақ ағаштарын- да қанат- сызданды- руға болады. Соңында сұрыпталады	70-90	Жә- шік- тер- де, се- бет- тер- де, (қа- лың- дығы 50 см) қа- ғаз қап- тар- да сақ- та- лады	1	10-12
	Кәдімгі атталшын
27	Жемістерін бірінші үсіктен кейін жерден жинайды (бұл кезде олар жаппай түседі)	Қорапша- ларды құрғақ, бос құмды топыраққа 8-10 см қалыңдықта бастырма астында кептіреді. Барлық қорапшалар ашылып, тұқымдар шыққанша кептіріледі	90-95	Ыл- ғал- ды құшы бар жә- шік- тер- де не- месе тран- шея- лар- да	Жи- нау- да кей- ін бі- рін- ші көк- тем- ге дей- ін	14
	Жөке: амур; кавказ; ірі жапырақты; ұсақ жапырақты немесе жүрек тәріздес
28	Жемістерін кесілген және өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзу немесе гүлшоғырын бірге кесіп жинайды; таяқпен төселген төсенішке немесе қатты қарға түсіреді	Жемістерді сағағынан, гүлінен тағы басқа қоспалар- дан қап ішіне салып сілкіп тазалайды. 5-10 см қалдықта төсеп кептіреді, сұрыптай- ды, күзгі себуді жаңадан жиналған келтіріл- меген тұқымдар- мен жүргізеді	амур жөкесі 70-75; ірі жапы- рақты -70 маньч- жур-80	Гер- ме- ти- ка- лық жа- бы- ла- тын шыны ыдыс- та	2-3	10-12
	Жіңішке жапырақты жиде
29	Жемістерін ағаштардан қолмен үзеді, қолды тікеннен зақымдаудан сақтау керек	Дәнін алу үшін жемісті жеміс теркасынан өткізеді, дәнді сумен жуып, 2,5-3 см қалыңдықта төсеп кептіреді. Жемістің үлкен партия- сында сүйек дәнді алу үшін үгіткішті пайдала- нады.	30-45	Таза қаптар- да, жә- шіктер- де, ұралар- да сақ- тайды	3-4	12
	Шырғанақ
30	Жемісті күзде төселген пологқа түсіру арқылы (қысқы дайындауда каротин мен С витаминін жоғалтпас үшін) немесе қыста бұтағын кесу арқылы жинайды.	Мұздатыл- ған жеміс- ті бұтақта- рынан ажыратады, одан кейін сұрыптап, қоспалар- дан тазар- тады. Тек дәнді дайындау кезінде жемістерді жеміс теркасында өңдейді, ағаш ыдыста езеді, содан кейін сумен жуады. Соғып алу кезінде жемісті пресспен қысады және сүйегін жоғарыда айтылған тәсілмен алып кептіреді, сұрыптайды	10	Герме- тика- лық жа- былатын шыны ыдыста Таза қапта да сақ- тауға болады	2	10-14
	Жабысқақ қандыағаш
31	Бүрлерді өсіп тұрған және кесілген ағаштардан қолмен немесе секатормен кесу арқылы жинайды. Бүрді су бетінен де жинайды	Бүрлерден жеміс алуды бүр кептіргіште 40-45 0 С 1-2 тәулік немесе жылытыла- тын жерде 5-6 тәулік бойы бүрлерді 3-5 см қалыңдықта жайып, күніне 2-3 рет ара- ластырып кептіреді. Түспеген жемісті бүрден грохотта шығарып 3-4 тәулік жылытыла- тын жерде кептіреді. Су бетінен жиналған жемістер бірден себіледі.	3,5-12 (қазан- қараша- да жинау кезінде ең жоғары шығым- дылыққа қол шығуы)	Герме- тика- лық жабы- латын шыны ыдыс- та	2-3	5-7
	Грек жаңғағы
32	Жемісін жерден жинайды. Жемістің түсуін тездету үшін бұтақтарды ілгіші бар ұзын таяқпен сілкиді. 10 га асатын бақтарда жеміс жинайтын ВСО-25 "Стрела" қолдану тиімді.	Жемістерді жеміс жұмсағынан тазартуды қолмен немесе жаңғақ тазалайтын машинада жүргізеді. Қоспалар- дан толық тазарту үшін жаңғақты сумен жуады. Оны бастырма астында немесе сарайда 3-5 күн кептіреді (темір торға 5-6 см қалың- дықта жаю арқылы, не тоқылған қораптарға салу арқылы)	70-80	Салқын жерде жәшік- терде, тран- шеялар- да 1:3 етіп құм аралас- тырып сақтай- ды	1	11-12
	Көктерек
33	Сырғаларды өсіп тұрған немесе кесілген ағаштардан қолмен жинайды. Тұқымның ұшуы бірнеше күн жүреді. Жинауды бірінші қорапшалар ашыла бастағанда жүргізеді	Тұқымның пісуі үшін сырға/ды желдеті- летін жерлерде брезентке, жаймаға, фанер тақтайға 2-4 см қалыңдықта төсейді. Қорапша- лардың басым бөлігі ашылатын 1-2 күннен соң, сырғаларды тесіктері 1-1,5х1-1,5 мм електен өткізеді. Бұл тесік- терден көктерек- тің тұқымы өтеді. Бұдан кейін қорапша- лардың ұсақталған бөлігін 3-4 с қайта кептіріп тордан өткізеді.		Жина- лып, тазар- тыл- ған тұ- қымдар бір- ден се- біл- месе салқын жерде сақ- талады: а) гер- мети- калық жабыл- ған шыны ыдыста б) хлорлы каль- ций немесе өшіріл- меген әкпен эксика- торда	- - 1 дей- ін	5-6 5,6 -
	Кәдімгі шабдал
34	Жемістерді өсіп тұрған ағаштардан пісуі бойынша қолмен жинайды	Жемістерді өңдейтін жерге жәшіктер- мен, себеттер- мен алып келеді. Сүйек дәнді жинаған соң 1-2 күнде жемісті қолмен кесу арқылы алады. Одан кейін жуып, темір торда 5 см қалыңдықта жайып кептіреді, сұрыптайды.	10-35	Таза қап- тар- да, жә- шік- тер- де, ұра- да	1-2	10
	Раушан: даур, тікенді: қоқыр, ит
35	Жемісті қолға қолғап киіп үзеді	Жемістерді жеміс теркасында немесе тұқым тазалайтын машиналарда өңдейді. Шағын партиялар- ды темір торда, ағаш ыдыста өңдейді. Тұқымды мезгадан сумен жуып тазартады, 1,5-2 см қалыңдықта жайып, кептіреді, сұрыптайды	Даур розасы -10-20; итмұрын -15-20; тікенді- 10.	Таза қап- тар- да, жә- шік- тер- де, ұра- да	2	10-12
	Кәдімгі метен
36	Жемісі бар бұтақтарды өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзеді немесе төселген төсенішке секатормен, бұтақкескішпен кесіп түсіреді.	Жиналған жемістерді қоспалар- дан тазарту мен өңдеу тұқым тазартатын машинада, жеміс теркасында жүргізеді немесе електен қолмен өткізеді. Тұқымды жеміс жұмсағынан сумен жуып тазартады, шүберек тартылған рамаға қалыңдығын 0,5-1 см етіп жайып кептіреді, сұрыптайды	3	Ыдыс- тың не- гізгі түрі - герме- тика- лық жабы- латын шыны ыдыс. Таза қап- та сақ- тау- ға рұқ- сат еті- леді	2	9-10
	Сексеуіл: ақ, құмды, қара
37	Жемісті жинауды бірінші үсіктен кейін жүргізеді (бұл кезде жемістің жаппай түсуі бастайды). Жинау қолмен төселген брезентке немесе себетке сілку арқылы жүргізіледі. Ауа ағынын пайдаланып, тұқым жинау үшін ССМ-1 машинасы жасалған.	Тұқымды күн көзінде 2-3 күн бойы 6-7 % ылғалдыққа дейін 10 см қалың- дықта жайып кептіреді. Оны сағат сайын аударып отыру керек. Түнге қарай жемісті бір жерге үйіп, брезентпен жабады.	46	жақ- сы жел- де- ті- ле- тін қой- ма- да, стел- лаж- дар- ға қа- лың- ды- ғын 50 см етіп жая- ды, ап- та- сына 1-2 рет ау- да- рып тұру ке- рек. 3% ыл- ғал- ды- лық- қа дей- ін кеп- ті- рі- леді/ қол- дан кеп- тіру
	Жалқын
38	Жемісі пісе салысымен қысқа мерзімде қолмен жиналады. Қолға қолғап кию керек. Төселген төсенішке түсіру арқылы да жинауға болады	Сыпырғыш- тары брезенттке кептірі- ліп, ауыл- шаруашылық ұнтақта- ғышта, көлемі аз болса - қолмен өңделеді. Тұқымды сұрыптай- ды. Бос тұқым көп болса, оны сумен жуып, ал толық тұқымды кептіреді.	15-45	Гер- ме- ти- ка- лық жа- бы- ла- тын шыны ыдыс- та	2	10
	Қара өрік: үй, алша, уссурий, тікенді
39	Жинауды қолмен жүргізеді. Бақтарда жеміс жинау үшін ВСО-25 "Стрела" машинасын қолданады. Өңдеу орнына жемісті себетпен немесе жәшікпен жеткізеді.	Сүйек дәнді жемістен сүйек шығаратын машинамен шығарылады. Жемі көп болмаса, жеміс теркасында өңдейді не ағаш ыдыста езеді. Содан кейін сүйек дәнді сумен жуып, 3-5 см қалыңдықта жайып кептіреді, сұрыптай- ды. Тұқым- ның көп партиясын қосалқы өнім - пюре, сок алу арқылы өңдейді.	үй	сал- қын жер- де таза қап- тар- да, жә- шік- тер- де, ұра- да сақ- та- ла- ды.	1-2 2 2 2	11 10-12 9-10 14-16
	Қарақат: қызыл; қара
40	Жидекті қолмен үзу немесе төселген төсенішке сілку арқылы жинайды. Үлкен плантацияда электр жидек жинайтын ЭЯМ-200-8 машинасын қолдануға болады	Жидектерді ағаш ыдыста, торда өңдейді, тұқымда суда жуады, қалқып шыққан бос тұқымды мезганы тастайды. Жемістен сок алу үшін жидекті преспен қысады. Алынған затты сумен араласты- рып, тұ- қымды жуады. Жуылған тұқымды шүберек тартылған рамаға 0,5-1 см қалыңдықта жайып кептіреді, сұрыптайды		Не- гіз- гі ыдыс тү- рі - гер- ме- ти- ка- лық жа- бы- ла- тын шыны ыд- ыс, таза қап- тар- да сақ- тау- ға да рұқ- сат еті- ле- ді
	Сорақ: Палецкий; қара-черкез; Рихтер, геок черкез (Рихтер черкез)
41	Қанатты жемістерді төселген төсенішке сілку арқылы қолмен жинайды. Орта аз ОШҒЗИ ауа ағынымен тұқым жинайтын ССМ-1 машинасы құрастырған	Жемістерді 2-4 күн желдетіле- тін, көлеңке жерде қалыңдығын 10 см етіп жайып, сағат сайын араласты- рып кептіреді. Түнге қарай жемісті бір жерге үйіп брезентпен жабады. Құрғатыл- ған жеміс- ті қоспа- лардан тазартып, сұрыптайды		Құр- ғақ жел- де- ті- ле- тін жер- де жай- маға қа- лың- ды- ғын 50 см етіп жая- ды. Апта- сына 1-2 рет ауыс- ты- рады	жи- налған жыл- дан кей- інгі көк- тем- ге дей- ін	6-7
	Терек: ақ немесе күміс; қара
42	Сырғаларды өсіп тұрған ағаштардан қолмен жинайды. Қорапшалар ашылып, ауада бірінші ұшпалар пайда болғанда жинайды	Сырғалар толық пісу үшін оларды брезентке немесе фанердың бетіне 2-3 сырғадан қабаттап құрғақ жерде жаяды. 2-3 күннен кейін қорапшалар ашылып, ұшпалар пайда болғанда, сырғаларды тұқым алу үшін тұқым тазалайтын машинада немесе тесігі 2х2 мм темір тордан қолмен өткізеді. Ақ теректің сырғаларын торда 1 рет, қара бірінші өңдеуден кейін бір күн ауада кептіріп, екінші рет өңдейді. Жопон бежесі	ақ терек -4-11; қараша 3,5-12	Тұ- қым жи- на- ған- нан кей- ін себу мүм- кін бол- маса, олар- ды гер- ме- ти- ка- лық жа- была- тын шыны ыдыс- та 7-8% ыл- ғал- дық- қа дей- ін эк- си- ка- тор- да хлор- лы каль- ций- мен және өшіріл. меген әк- пен құр- ға- тып сақ- тай- ды	- 1г дейін	7-8 -
	Жемісін піскен соң қолмен жинайды	Жемісін жеміс теркасында немесе қолмен електеп ұсақтайды. Тұқымын қалдықтан жуып, қалыңдығын 1,5-2 см етіп жайып кептіреді	3-10	Гер- ме- ти- ка- лық жа- бы- ла- тын- шыны ыдыс- та	2	8-10
	Тұт ағашы; ақ, тұт, шовтун, қара.
43	Жеміс шоғыры төселген төсенішке бір бірүйлі немесе аталықпен қатар өсіп тұрған аналық ағаштан сілкіп түсіреді. Жемісі бірдей піспейтіндік- тен, жеміс жинауды бір ағаштан бірнеше рет жүргізеді.	Жеміс шоғыры жиналған күні өңдейді. Тұқымын алу үшін жемісті преспен қысады немесе қалқа салып тордан қолмен өткізеді. Тор тесікте- рінен өткен тұқымды бірнеше рет сумен жуады және шүберек тартылған рамаға қалыңдығын 0,5 см етіп жайып, 3-4 с сайын араласты- рып көлеңкеде кептіреді. Тұқымдар сусылдақ бола бастаған кезде қалыңдығын 2-3 см дейін көбейтеді. Кептіруді тұрақты массаға дейін жүргізеді, 2-3 күн сайын өлшеп, тұқымды сұрыптайды	2-4	Гер- ме- ти- ка- лық шыны ыдыс- та сал- қын жер- де сақ- тай- ды	3	8-10
	Алма: үй; паллас; сібір; қытай, жидекті
44	Жемісін піскен соң өсіп тұрған ағаштардан ілмегі бар ұзын таяқпен жиналады. Бақтарда жеміс жинайтын - ВСО-25 "Стрела" машинасы қолдананылады	Қосымша өнімсіз тұқым алу үшін жемісті жеміс ұнтақтай- тын, жемістер касында, МИС-1 машинасын- да ұсақ- тайды. Машина жоқ болса електе немесе ағаш ыдыста қолмен өңдейді. Ұсақталған заттан- тұқымды сумен жуады, шүберек тартылған рамада қалыңдығын 1 см етіп кептіріп, сұрыптайды. Тұқымның аз партиясын дайында- ғанда өңдеудің құрғақ тәсілі де қолданы- лады. Тұқымның үлкен партиясын жемістен пюре мен сок алу арқылы дайындайды.		Гер- ме- ти- ка- лық шыны ыдыс- та. Хлор каль- ций- мен	2 3	ор- ман ал- масы
	Шаған: жасыл; маньчжур, кәдімгі пенсильван, согдиан
45	Жемістерін өсіп тұрған ағаштардан қолмен, секатормен және бұтақкескішпен кесіп, төсенішке немесе тазаланған учаскіге сілкіп жинайды.	Жемістерді сағағынан, ұсақ бұтақтан, жапырақтан және басқа қоспалар- дан қолмен тазалайды, қалыңдығын 5-10 см етіп жайып кептіреді. Тұқымның көлемін азайту үшін және себу ыңғайлы болуы үшін тұқымда тұқым тазалайтын машиналар- да немесе ауылшаруа- шылық ұнтақта- ғышта қанатсыз- дандырып, тұқымды қоспалар- дан тазартады.	Шаған: кәдімгі 75-85; согдиан 75-80; маньчжур -80 пенсиль- ван және жасыл 65-95	Жә- шік- тер- де, се- бет- тер- де, қа- лың- дығы 50 см көп емес. Қа- ғаз қап- тар- да	2	10-12