Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді, сақтауды, пайдалануды және олардың сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесін бекіту туралы

Күшін жойған

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2007 жылғы 5 наурыздағы N 93 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2007 жылғы 31 наурыздағы Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне N 4597 болып енгізілді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2010 жылғы 29 сәуірдегі № 299 Бұйрығымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2010.04.29 № 299 Бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы Орман кодексінің 80-бабының 5-тармағын іске асыру мақсатында БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді, сақтауды, пайдалануды және олардың сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесі бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасының Нормативтік құқықтық актілерінің бюллетенінде жарияланған, 2006 жылғы наурыз-сәуір, N 3-4, 207-құжат, Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде N 3714 нөмірмен тіркелген Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2005 жылғы 6 маусымдағы N 132 бұйрығының күші жойылды деп танылсын.
3. Осы бұйрық ол бірінші рет ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енеді.

Төраға

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы министрлігі
Орман және аңшылық шаруашылығы
комитеті төрағасының
2007 жылғы»5 наурыздағы
N 93 бұйрығымен
бекітілген

Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді, сақтауды,
пайдалануды және олардың сапасын бақылауды ұйымдастыру
ЕРЕЖЕСІ 1. Жалпы ережелер

1. Осы Ереже Қазақстан Республикасының Орман кодексіне сәйкес әзірленді және ормандарды молықтыру мен орман өсіруге арналған орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді, сақтауды, пайдалануды олардың сапасын бақылауды ұйымдастыру тәртібін реттейді.

2. Орман тұқымдарын дайындау тұрақты орман тұқымы базасы объектілерінде (ТОТБ) жүзеге асырылады, ал олар жетіспеген жағдайда қалыпты екпелерде тұқым дайындауға жол беріледі.
Орман тұқымдарын кемістігі бар екпелерден және кемістігі бар ағаштардан дайындауға тыйым салынады.

3. Орман тұқымдарын дайындау, өңдеу және сақтау олардың селекциялық санаттары: сортты, жақсартылған, қалыпты санаттар бойынша бөлек жүргізіледі.

4. Орман тұқымдарының, ал кейіннен көшет материалының және өсірілген жасанды орман екпелерінің тегі мен генетикалық сапасының жойылуына жол бермеу мақсатында орман тұқымдарын дайындау, өңдеу және сақтау біртекті партиялармен жүзеге асырылады.

2. Орман тұқымдарын дайындауды ұйымдастыру тәртібі

5. Мемлекеттік орман қоры аумағында орман тұқымдарын дайындауды ұйымдастыруды сүрек дайындау үшін мемлекеттік орман қорының учаскелері ұзақ мерзімді орман пайдалануға бекітіп берілген орман иеленушілер мен орман пайдаланушылар жүзеге асырады.

6. Орман тұқымдарының қажетті мөлшері мен олардың түр құрамын орман иеленуші:
1) орман орналастыру айқындайтын мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ормандарды молықтыру, орман өсіру жөніндегі іс-шаралардың көлемін;
2) басқа заңды және жеке тұлғалардың тұқымдар жөніндегі қажеттілігін, оның ішінде экспортқа тұқым шығаруды қанағаттандыруды;
3) жеміс беру кезеңділігі ұзақ жекелеген ағаш түрлері тұқымдарының резервтік қорын жасау қажеттігін басшылыққа ала отырып белгілейді.

7. Орман тұқымдарын дайындауды ұйымдастыру кезінде:
1) орман тұқымдарының аудандастырылуын сақтау және орман тұқымдарын орман өсіру жағдайларына сәйкес пайдалануға кепілдік беретін түрлер бойынша орман тұқымдарының бөлек жиналуын қамтамасыз ету;
2) орман тұқымдарының жоғары сапалы болуы тән ТОТБ-ының жеміс беретін объектілерінде орман тұқымдарының барынша көп жиналуын қамтамасыз ету;
3) орман тұқымдарын дайындауды бір текке жататын алуан түрлер бірге өскен жағдайда түрлері бойынша бөлек, ал фенологиялық нысандары анық байқалатын ағаш түрлерінің тұқымы үшін - осы нысандар бойынша бөлек жүргізу қажет.

8. Орман иеленушілер мен орман пайдаланушылар орман тұқымдары жаппай пісіп-жетілмей тұрып олардың шығымдылығын анықтау мақсатында орман тұқымдарын жинауға арналған барлық жеміс беретін объектілерге алдын ала тексеру жүргізеді.

9. Орман тұқымдарының күтілетін өніміне болжам жасау алдын ала бөлінген көлемі кемінде 0,25 га сынақ алаңында осы Ереженің 1-қосымшасына сәйкес алты баллдық шәкіл бойынша көзбен байқап көру әдісімен жүргізіледі.

10. Орман тұқымдарын бақылау мақсатында жинау үшін учаскеде тозаңдану және жарықтану жағдайлары әртүрлі 3-10 қалыпты ағаш бөледі. Орман тұқымдарын ұшарбасының әр қабатынан осы Ереженің 2-қосымшасына сәйкес орташа үлгінің мөлшерлі салмағы көлемінде жинайды.
Орман тұқымдары сапасының бастапқы бағасын кесу немесе өсіру әдісімен анықтайды.

11. Орман тұқымдарын жинау осы Ереженің 3-қосымшасында көрсетілген мерзімде олар толық піскеннен кейін жүзеге асырылады.

12. Орман тұқымдары өсіп тұрған, кесілген ағаштар мен бұталардан, сондай-ақ жер бетінен (шашылып қалған тұқымдар) дайындалуы мүмкін.

13. Өсіп тұрған ағаштар мен бұталардан бүрлер мен жемістер қолмен немесе кескіш, тістегіш құралдарды, әртүрлі сатыларды, көтергіш құрылғылар мен машиналарды пайдаланып жиналады.
Бұл ретте өсіп тұрған ағаштардың бұталарын шабуға және кесуге, сондай-ақ сексеуілдің бұталарын сындыруға болмайды.

14. Тұқым жиналатын жердің беті алдын ала тазартылып, жер бетінен негізінен ірі жемістер: емен жаңғағы, жабайы жемістер, грек жаңғағы, сондай-ақ сүйір жапырақты үйеңкі, шегіршін және басқа да ағаштардың тұқымдары жиналады.

15. Уақытша орман тұқымы учаскелерінде (бұдан әрі - УОТУ) және кеспеағаштарда (қалыпты екпелерде) кесілген ағаштардан бүрлер мен жемістер дайындау үшін ағаш дайындау мерзімі орман тұқымдарын жинау мерзімімен ұштастырылады. Шабылған бұтақтардан бүрлер мен жемістер жинау ағаштар құлатылған жерден әрі кеткенде 50 м қашықтықта жүргізіледі.

3. Орман тұқымдарын өңдеу тәртібі

16. Жиналған бүрлер мен құрғақ жемістерді сақтау кезінде өздігінен қызып кетпеуі үшін кептіріп алады.

17. Тез бұзылатын шырынды жемістерді (тұт, қарақат, сары өрік және басқалары) орман тұқымдарын ажыратып алу үшін бірден өңдеуге жібереді.

18. Орман тұқымдарын өңдеу ағаш тұқымдарына, жемістің түрлеріне, тұқым шикізатының жай-күйіне байланысты осы Ережеге сәйкес жүргізіледі.

Параграф 1. Қылқан жапырақты ағаштардың орман
тұқымдарын өңдеу

19. Қылқан жапырақты ағаштардың орман тұқымдарын бүрлерден және бүржидектерден ажыратып алу механикалық тәсілмен немесе бүрлердің ашылуы үшін оларды кептіру жолымен жүзеге асырылады.

20. Қарағайдың кейбір түрлерінің (самырсын, корей), сібір майқарағайының және аршалардың тұқымдарын ажыратып алу үшін механикалық өңдеу тәсілі қолданылады.
Бұл орайда бүрлер арнайы машиналарда немесе қолмен ағаш балғалармен немесе ағаш үккіштермен ұнтақтау арқылы үгітіледі.
Сібір майқарағайының, шығыс биотасының және батыс боз аршасының бүрлері олар толық піскенге дейін жиналады, пісуі үшін кептіреді және арнайы машиналарда үгітеді. Бүрлерді арнайы машиналарда немесе қолмен ұнтақтайды.

21. Кәдімгі қарағайдың, шыршаның, сібір балқарағайының, сібір майқарағайының бүрлерін тұқым ажырату үшін бүркептіргіштерде немесе табиғи жағдайда - ауада және күн көзінде кептіреді.
Бүрлерден ажыратып алынған тұқымдарды тұқым тазартқыш машиналарда, қанатсыздандырғыштарда, желпігіштерде немесе торларда қанатсыздандырады және желпиді.

22. Кәдімгі қарағай мен шыршалардың тұқымын сумен қанатсыздандыруға болады. Бұл орайда қанатсыздандырылмаған тұқымдарды жылы бөлмеге (ауа температурасы 25 ^o С) жайманың үстіне 10 см-ге дейін қалыңдықпен шашып, 1 кг тұқымға 100 г су есебімен бүріккішпен біркелкі дымқылдайды. Күні бойы орман тұқымдарын бірнеше рет аударыстырады, содан соң желпиді.

23. Сукачев балқарағайы мен Шренк шыршасының толық дәнді орман тұқымдарын дәні жоқ тұқымдардан оларды: балқарағайды - 4-5 сағат және шыршаны 15-20 сағат суға батырып қою арқылы бөліп алуға болады. Тұқым мен судың арақатынасы тиісінше 1:5.
Судың бетіне қалқып шыққан орман тұқымдарын жинап алады, суды төгіп тастайды, ал түбінде қалған толық дәнді орман тұқымдарын белгіленген дымқылдылыққа дейін кептіреді.

24. Табиғи жағдайда - ауада және күн көзінде кептіру құрғақ және желдетілетін бөлмелерде немесе күн астында жүргізіледі. Бұл ретте кептіру процесін жеделдету үшін бүрлерді жұқалап жайып қояды және күніне 1-2 рет араластырады.
Ашылған бүрлерді тұқым тазалағыш машиналарда немесе қолмен үгітеді.

Параграф 2. Жапырақты ағаш түрлерінің жемісі
мен орман тұқымдарын өңдеу

25. Жапырақты ағаш түрлерінің орман тұқымдары былай бөлінеді:
1) құрғақ (емен, қайың, үйеңкілер және басқалар);
2) шырынды, оның ішінде:
шырынды жеміссерігімен (қарақат, тұт және басқалар);
етті жеміссерік (сары өрік, қара өрік және басқалар);
еті құрғақ жеміссерік (пісте, жаңғақ және басқалар).

26. Еті құрғақ жеміс серігі бар құрғақ орман тұқымдары мен жемістерді жинап алғаннан кейін шіріп кетпеуі үшін оларды кеуіп құрғап қалғанша кептіреді. Бұл үшін оларды бастырманың астына немесе жақсы желдетілетін бөлмелерде жайманың үстіне немесе сөрелерде 3-4 см (қарағаштар) және 10-15 см (емен жаңғағы, жаңғақтар) қалыңдықта жайып тастайды.

27. Кептіру ұзақтығы ағаш түріне және ауа райы жағдайларына байланысты болады. Құрғақ ауа райында қарағаш тұқымдарын кептіруге 2-3 күн, жаңғақ жемістілері - 3-5 күн, үйеңкілер мен шағандардың қанатты тұқымдары - 5-7 күн, емен жаңғағы үшін - 10 күнге дейін қажет болады.

28. Құрғақ жемістерді кептіру үшін қолда бар бүркептіргіштерді немесе ауылшаруашылық астық кептіргіштерін пайдалануға болады.

29. Кептіріп алған соң құрғақ орман тұқымдарын түрлі бөтен қоспалардан (бұтақтар, жеміс тұғырлары, жапырақтар және тағы басқалар) тазартады, тұқым тазалайтын машиналарда қанатсыздандырып (қарағаштардың, сексеуілдің, шаған мен үйеңкілердің және тағы да басқалардың қанатты тұқымдары), кейіннен желпиді.

30. Бұршақ тұқымды ағаштардың, жұпаргүлдің, теректер мен талдардың жемістерін алдымен жайманың бетіне төгіп көлеңкеде кептіреді, сосын күн астында толық ашылғанша жиі-жиі араластырып, соңынан үгітеді және жеміссеріктері мен басқа да қоспалардан тазартады.

31. Жидектердің шырынды жемістері, жеміс шоғыры, сүйекті шырынды жемістер бұзылып кетпес үшін тұқымын ажыратып алу мақсатында өңдеуге жіберіледі.

32. Аз ғана мөлшерде өңдеу кезінде шырынды жемістерден, оның ішінде жидектерден, жеміс шоғырынан, сүйекті жемістерден, шекілдеуік тұқымды ағаштар жемісінен (алма, алмұрт және басқалары) және сүйекті тұқымды ағаштар жемісінен (сары өрік, қара өрік және басқалары), сондай-ақ қына ағашының, ұшқаттың, шетеннің және итмұрынның жемісінен тұқымды ажырату қолмен кесу, оны езу және кейіннен етін ағын сумен шаю арқылы жүргізіледі.

33. Жеміс етінен ажыратылған және жақсы жуып-шайылған орман тұқымдары құп-құрғақ болғанша кептіріледі.

34. Жемістердің үлкен партиялары жеміс өңдейтін кәсіпорындарда қолданылатын жеміс үгітетін, жеміс сүйегін ажырататын және жуу машиналарында жылу қолданылмай өңделеді.

35. Ормандарды қалпына келтіруге және орман өсіруге арналған дайындалған, сондай-ақ орман иеленуші сатып алған тұқымдарды есепке алу осы Ереженің 4-қосымшасына сәйкес белгіленген нысан бойынша жүргізіледі.

4. Орман тұқымдарының партияларын қалыптастыру
және орман тұқымдарының орташа үлгісін құрау

36. Жиналған және өңделген орман тұқымдары партияларға бөлінеді, олардың барынша ауыр массасы осы Ереженің 2-қосымшасына сәйкес айқындалады.

37. Жекелеген партияда орман тұқымдарының сапасын бағалау орман тұқымдарының орташа үлгісін талдау негізінде жүзеге асырылады.

38. Үлгілер сұрыптауды және орташа үлгіні құрауды орман иеленушінің (орман пайдаланушының) үлгілер сұрыптау жөніндегі уәкілетті тұлғасы жүзеге асырады.

Параграф 1. Орман тұқымдарының партияларын қалыптастыру

39. Партия біртекті орман тұқымдарынан:
1) түрі немесе түр алуандығы;
2) өсетін орнының жағдайлары;
3) жас топтары (жас балауса, орта жастағы, пісуге жақын, пісіп жетілген);
4) селекциялық санаттары (сортты, жақсартылған, қалыпты);
5) екпелердің шығу тегі (табиғи, жасанды);
6) тұқымды жинау, өңдеу, сақтау тәсілі;
7) түр-түсі, жылтырлығы, иісі және дымқалдану деңгейі бойынша қалыптастырылады.

40. Белгілі бір түр орман тұқымдарының әртүрлі партияларын, оның ішінде массасы бойынша шағын партияларын араластыруға болмайды.

41. Қалыптастырылған орман тұқымдарының партиясы осы Ереженің 5 және 6-қосымшаларына сәйкес нысан бойынша паспортпен және заттаңбамен куәландырылады.

Параграф 2. Орман тұқымдарының орташа үлгісін құрау

42. Тұқымның орташа үлгісін орман тұқымдарының қалыптастырылған партиясынан үлгілер сұрыптау және бастапқы үлгіні құрау жолымен алады.

43. Үлгі сұрыптау ағаштың түріне және орман тұқымдары партияларын сақтау жағдайларына байланысты арнайы сүңгілермен (конус, дорба, цилиндр пішінді) немесе қолмен жүргізіледі:
1) үюлі күйінде сақтаулы ұсақ және орташа тұқымдар үшін үлгілер сұрыптау әр қабаттың бес түрлі жерінен (жоғарғы - тереңдігі 10 см, орташа-үйінді биіктігінің жартысы, төменгі - еденнен) жүргізіледі, яғни 15 үлгіден кем болмауы керек;
2) ірі тұқымдар үшін (жаңғақтар, сүйекті жемістер және басқалары) - әр қабаттың он түрлі жерінен 3 үлгіден алады;
3) қаптарда (10 қапқа дейін) сақтаулы сусымалы тұқымдар үшін әр қаптан жоғарғы, орта, төменгі қабаттан бір-бірден кемінде үш үлгі, 10 қаптан көп болған жағдайда - алынған үлгінің тереңдігін алмастыра отырып, әр қаптан бір-бір үлгіден алады;
4) шыны шөлмектерде, темір ыдыстарда, жәшіктерде және басқа да ыдыстарда сақтаулы тұқым партияларынан сүңгілермен немесе қолмен үлгі сұрыптап алу мүмкін болмаған жағдайда тұқымды тегіс жерге төгеді, араластырады, тегістейді және әр ыдыстың тұқымы төгілген жердің әр тұсынан қолмен кемінде бес үлгі сұрыптап алады.

44. Сұрыптап алынған тұқым үлгілерін (жеке-жеке) тегіс жерге төгеді, мұқият қарап шығып, партияның біртектілігін анықтау үшін қоқыстануы, иісі, түр-түсі, жылтырлығы және басқа да белгілері бойынша салыстырады.

45. Жекелеген үлгілердің күрт айырмашылықтары болмаған жағдайда оларды бастапқы үлгі етіп біріктіреді, оның массасы орташа үлгінің кемінде он мәрте массасы мөлшерінде болуы керек.

46. Бастапқы үлгіден тұқым партиясының сапасын анықтау үшін бір орташа үлгіні бөліп алады.

47. Орташа үлгіні бөліп алу үшін бастапқы үлгіні тегіс жерге төгеді, араластырады, ұсақ тұқымдар үшін қалыңдығы 3 см дейін және ірі тұқымдар үшін 10 см астам шаршы түрінде тегістейді, содан соң диагоналдары бойынша 4 ұшбұрышқа бөледі. Екі қарама-қарсы орналасқан ұшбұрыштан тұқым алып тасталынады, ал қалғанын біріктіріп, келесі бөлу үшін қайтадан шаршы түрінде тегістейді. Бөлуді 2-қосымшада көрсетілген белгіленген массаның орташа үлгісін алғанға дейін жүргізеді.

48. Сұрыптап алынған орташа үлгіні алдын ала суға қайнатып дезинфекцияланған тығыз матадан тігілген таза дорбаларға салады, кендір жіппен байлап, тұқым сапасын, оның энтомологиялық зақымдануын және фитопатологиялық залалдануын анықтау үшін паспорттарын, заттаңбаларын және орташа үлгілер сұрыптау актісін қосып, 5, 6, 7-қосымшаларға сәйкес уәкілетті органның мамандандырылған ұйымдарына жөнелтеді.

49. Орман тұқымдарының ылғалдылығын анықтау үшін үлгіні бастапқы үлгі тұқымының қалдығынан дәл осылай құрайды.
Сұрыптап алынған үлгіні таза, құрғақ ыдысқа орналастырып, оны тұқым әбден толтырылғаннан кейін аузын тығынмен нығыздап жабады да, сүргіш, балауыз немесе парафин құяды. Орташа тұқым үлгісін ылғал өткізбейтін пленкадан жасалған сыйымдылығы кемінде 0,5 дм ³ қапқа салуға болады, қаптың шеттері онда барынша аз ауа қалдыра отырып, ыстық әдіспен жабылады немесе мықтап байланады, содан кейін дәл осындай екінші қапқа салынып, ауызы тығыз байлап тасталады. Заттаңбаның бір данасы ыдыстың немесе қаптың ішіне салынады, екіншісін сыртына желімдейді.

50. Қалыптастырылған партиялардан орташа тұқым үлгілерінің сұрыпталу дұрыстығына бақылау жасау мақсатында уәкілетті органның мамандандырылған ұйымы бақылау үлгілерін сұрыптап алады, оларды талдау нәтижелері бойынша тұқым дайындаушыға оң жақтағы жоғарғы бұрышында "Мемлекеттік бақылау" деген белгісі бар тұқым сапасы туралы тиісті құжат беріледі, ал бұдан бұрын берілген тұқым сапасы туралы құжаттар мемлекеттік үлгілердің сұрыпталуымен бір мезгілде алып қойылады.

5. Орман тұқымдарын сақтау және себуге
дайындау тәртібі

51. Себуге арналған орман тұқымдары арнайы қоймаларда (тұқым қоймаларында), ал олар болмаған кезде - 8-қосымшада көрсетілген жағдайларға сәйкес осыған лайықталған құрғақ үй-жайларда сақталуы қажет.

52. Орман тұқымдарын сақтайтын үй-жайлар ауа сору-тарту желдеткіштерімен, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы мен температурасын тіркеуге арналған приборлармен жабдықталады. Бұл орайда үй-жай ішіндегі ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 70 %-дан аспауға тиіс. Үй-жай тұқым сақтайтын қажетті ыдыспен және үлгілер сұрыптауға арналған құрал-сайманмен: науалармен, дән құйғыштармен, шелектермен және тағы да басқалармен қамтамасыз етіледі.

53. Тұқымды жабық және ашық күйінде сақтайды.
Жабық тәсілмен тұқымды әртүрлі бітеу жабық ыдыстарда (шөлмектерде, канистрлерде, бидондарда, контейнерлерде), ашық тәсілмен (қаптарда, жәшіктерде және үйілген күйінде) сақталады.

54. Тұқым таза, құрғақ, берік және міндетті түрде дезинфекцияланған ыдыста сақталады.

55. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы мен температурасы көп мөлшерде құбылып тұратын жағдайда тұқым бітеу жабық ыдыста сақталады.

56. Қылқан жапырақты ағаштардың тұқымы міндетті түрде хлорлы кальций түтікшесі бар тығынмен жабылған және тұқымның ылғалдылығын ауық-ауық қадағалап отыру үшін тікелей шөлмек ішіне кобальт қағазы салынған шыны шөлмектерде сақталады.

57. Орман тұқымдарын цемент, асфальт, тас немесе жер едендерде ашық күйінде сақтауға, сондай-ақ тұқымды қант, тұз және химиялық препараттар салынған ыдыстарда сақтауға болмайды.

58. Қоймаларда тез ылғал тартатын заттарды (тұз, селитра, улы химикаттар және басқалар), тез жанатын сұйық заттарды (бензин, керосин және басқалар), сондай-ақ сапасыз тұқымды, тұқым сақтауға қатысы жоқ мүлікті, материалдарды және құрал-саймандарды сақтауға, қоқыс пен тұқым қалдықтарын қалдыруға болмайды.

6. Орман тұқымдарын пайдалану тәртібі

59. Орман тұқымдары мен көшет материалдарын пайдалану ормандарды жасанды жолмен қалпына келтіру және орман өсіру үшін тұқымдар мен көшет материалын пайдаланудың географиялық және экологиялық таралу аймағы (пайдалану шекарасы) реттелетін орман тұқымдарын аудандастырумен қатаң сәйкестілікте жүзеге асырылады.

60. Қазақстан Республикасының аумағында орман тұқымдары мен көшет материалын пайдалану өсімдіктер карантині саласындағы уәкілетті органның карантиндік, фитосанитариялық сертификаттары болған жағдайда жүзеге асырылады.

61. Орман егу және көшет материалын өсіру кезінде тек тексерілген және кондициялы орман тұқымдары ғана пайдаланылады.

62. Себу үшін пайдалануға жататын орман тұқымдары олардың жаппай өсіп-өнуін ынталандыру және топырақтағы өсімталдығын арттыру мақсатында себу алдындағы өңдеуден өтеді.

63. Тұқымдарды себу алдында өңдеудің мынадай тәсілдері қолданылады: тұқымды стратификациялау (тұқымның өніп шығуын жеңілдету) (тұқымды тоңазыту), тұқымның сыртқы қабаттарына механикалық, жылумен және химиялық әсер ету, тұқымдарды микроэлементтермен және өсу стимуляторларымен өңдеу, дыбыспен, ультрадыбыспен және магнитпен әсер ету, тұқымдарды дәрілеу және улау.
Орман тұқымдарын тегіне байланысты себу алдында әзірлеу тәсілдерінің ерекшеліктері осы Ереженің 8-қосымшасында келтірілген.

64. Тұқымдарды себуге стратификациялау арнайы үйлерде, тоңазытқыштарда, жертөлелерде, ұраларда немесе траншеяларда жүргізіледі (жылы стратификация тұқымның түріне байланысты +10-нан + 35 ^о С-қа дейін, салқын стратификация 0-ден +7 ^о С-қа (+10 ^о С сирек) дейін температурада жүргізіледі).

65. Стратификацияның ұзақтығы орман тұқымдарының физиологиялық тыныштығының сипатына, тұқымның өсіп-өнуін тежейтін басқа да факторлардың орын алуына байланысты.

66. Орман тұқымдарын стратификациялауды себуге бір-екі күн қалғанда тоқтатады. Бұл ретте өнген тұқымдарды құрғап қалғанша кептіріп, содан кейін егеді.

67. Орман тұқымдарын тасымалдау (тасу) кезінде олардың бүлінуіне жол бермеу үшін орман тұқымдарын белгілі бір ылғалдылыққа дейін жеткізіп, кептіреді де, 5-6 қабат қағаз немесе мата қаптарға, ағаш жәшіктерге және басқа ыдысқа тығыздамай салады. Ыдысқа салынған орман тұқымдарының бір орнының массасы 50 килограмнан аспайды.

68. Қап-жәшіктің әрбір орыны орман тұқымдарының түр атауы, массасы, паспортының нөмірлері мен күні, жөнелтуші мен алушы ұйымдардың атаулары мен мекен-жайлары көрсетілген ішкі және сыртқы заттаңбалармен жабдықталады.

69. Орман тұқымдары орман тұқымбақтарында себу кезінде, сондай-ақ ормандарды молықтыру және орман өсіру жөніндегі іс-шараларды өткізу үшін пайдаланады.

7. Орман тұқымдарының сапасын бақылау

70. Себу үшін пайдалануға жататын орман тұқымдарының себу сапасын анықтауды уәкілетті органның мамандандырылған ұйымдары жүзеге асырады.

71. Орман тұқымдарын дайындауға, өңдеуге, сақтауға бақылау жасауды уәкілетті орган мен оның аумақтық органдары жүзеге асырады.

Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді,
сақтауды, пайдалануды және олардың
сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесіне
1-қосымша

Орман тұқымдарының күтілетін өнімін
көз мөлшерімен бағалау шәкілі
(В.Г.Каппер бойынша)

Гүлдену және жеміс беру баллы	Баллдың сипаттамасы
1	2
Екпелер үшін
0	Гүлденбейді және тұқым бермейді
1	Гүлденуі немесе өнім беруі өте нашар (гүлі, бүршігі немесе жемісі орман шетіндегі ағаштар мен жекелеген ағаштарда болымсыз мөлшерде және екпелерде өте аз)
2	Гүлденуі және өнімі нашар (еркін тұрған ағаштар мен орман шетіндегі ағаштарда - қанағаттанарлық, ал екпелерде өте нашар)
3	Гүлденуі, өнімі (еркін тұрған ағаштарда және орман шетіндегі ағаштарда - тәуір, ал орта жастағы және піскен алқаағаштарда қанағаттанарлық)
4	Гүлденуі немесе өнімі жақсы (еркін тұрған ағаштарда және орман шетіндегі ағаштарда - өте жақсы, ал орта жастағы және піскен алқаағаштарда - жақсы)
5	Гүлденуі, өнімі өте жақсы (еркін тұрған ағаштарда және орман шетіндегі ағаштарда, орта жастағы) және піскен алқаағаштарда - өте жақсы
Бұталар үшін
1	Гүлденуі, жеміс беруі нашар (гүлдері немесе жемістері бірен-саран кездеседі)
2	Гүлденуі, жеміс беруі - орташа (гүлімен жемісі жартысында жеткілікті)
3	Гүлденуі мен жеміс беруі жақсы (бұталардың басым көпшілігі немесе бәрі жақсы гүлденіп, жемі береді).

Ескерту: Жаппай тұқым дайындау үшін пайдаланылатын селекциялық
санаты әртүрлі барлық жеміс беретін екпелерде алдын ала тексеру
бірыңғай шәкіл бойынша жүргізіледі.

Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді,
сақтауды, пайдалануды және олардың
сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесіне
2-қосымша

Орташа үлгінің массасы

р/с N	Түр атауы	Бір үлгі сұрыптап алынатын партияның ең ауыр массасы, кг	Орташа үлгі массасы, г
1	2	3	4
1	Кәдімгі өрік Armeniaca vulgaris Lam.	500	2500
2	Тұшақұрай Amorpha fruticosa	100	100
3	Кәдімгі қарақат Berberis vulgaris L.	100	100
4	Салпыншақ қайың Betula pendula Roth (B.verucosa Ehrh.)	75	25
5	Шығыс биотасы (Biota orientalis Endl)	100	150
6	Кәдімгі қынаағаш Ligustrus vulgare L.	100	200
7	Кәдімгі долана Crataegus oxyacanth L.	100	300
8.	Далалық шие Cerasus fruticosa (Pall.) G. woron	200	400
9	Кәдімгі шие Cerasus vulgaris Mill.	400	500
10	Жылтырлы тегіс шегірін Ulmus laevis Pall.	100	50
11	Қарағаш Ulmus pinnato-ramosa Dieck.	100	75
12	Үш тікенді қарамала (Gleditsia triacanthos L.)	400	500
13	Кәдімгі алмұрт Pirus communis L.	100	150
14	Сәнтал Cornus sanguinea L.	200	300
15	Жүзгін Calligonum	200	500
16	Черештат емені Quercus robur L.	5000	2500
17	Кәдімгі шырша Picea abies (L.) Karst.	50	50
18	Сібір шыршасы Picea obovata Lebed.	50	50
19	Шренка шыршасы Picea Schrenkiana Fet. M	50	75
20	Кәдімгі ұшқат Lonicera xylosteum L.	50	50
21	Татар ұшқаты Lonicera tatarica L.	50	50
22	Кәдімгі шәңгіш Viburnum opulus L.	200	150
23	Сары қараған Caragana arborescens Lam.	100	200
24.	Ақ үйеңкі Acer pseudoplatanus L.	300	500
25	Сүйір жапырақты үйеңкі платановидный Acer platanoides L.	300	500
26	Дала үйеңкісі Acer campestre L.	200	300
27	Татар үйеңкісі Acer tatarucum L.	200	300
28	Ат талшыны Aesculus hippocastanum L.	2000	3500
29	Үлкен жапырақты жөке Tilia platyphyllos Scop.	300	500
30	Кіші жапырақты жөке Tilia cordata Mill.	200	300
31	Сібір балқарағайы Larix sibirica Ledeb.	50	75
32	Жіңішке жапырақты жиде Elaeagnus angustifolia L.	200	500
33	Виргин аршасы Juniperus virginiana L.	100	200
34	Қара арша Juniperus communis L.	100	150
35	Шырғанақ Hippophae ramnoides L.	100	150
36	Греция жаңғағы Огпдфты купшф Дю	1000	5500
37	Кәдімгі шабдал Persica vulgaris Mill	1000	2500
38	Сібір самырсыны Adies sibirica Ltdeb	100	100
39	Ақ инеш Robinia pseudoacacia L.	100	150
40	Итті раушан Rosa canina L.	100	150
41	Кәдімгі шетен Sorbus aucuparica L.	50	25
42	Ақ сексеуіл Haloxulon persicum Bge.	500	50
43	Қара сексеуіл Haloxulon apillum	500	50
44	Жалқын Cotinus coggygria Scop.	75	75
45	Қараөрік Prunus spinosa L.	400	750
46	Соғды қараөрігі Prunus divarigata Ldb.	500	1500
47	Қарақат Ribes aurerum pursh	30	30
48	Шығыс сараңы Salsola paletzkiana Litv.	500	100
49	Шеркез, Рихтер сараңы Salsola richteri (Moq.)	500	100
50	Сібір самырсыны Pinus sibirika Du Tour	500	1000
51	Кәдімгі қарағай Pinus silvestris L.	50	50
52	Батыс аршасы Tuja occIdentalis L.	30	25
53	Ақ тұт Morus alba L.	30	30
54	Қаратұт Morus nigra L.	30	25
55	Орман алмасы Malus silvestris (L.) Mill.	100	150
56	Паллас немесе сібір алмасы Malus pallasiana Juz.	75	50
57	Жасыл шаған Fraxinus lanceolata Borkh.	200	300
58	Кәдімгі шаған Flaxinus excelsior L.	200	400
59	Соғды шағаны Fraxinus sogoliana Bge	200	300

Ескерту:
1. Барынша ауыр массаның 1/25 бөлігін құрайтын тұқым партиясы
шағын партия деп есептеледі.
2. Массасы бойынша шағын партиядан орташа үлгі белгіленген
массаның тең жартысын құрайтын тұқым үлгісі сұрыптап алынады.
3. Бір түр тұқымдарының массасы бойынша шағын бірнеше
партиясын араластыруға болмайды және олардан бір орташа үлгі
сұрыптап алуға жол берілмейді.
4. Артықшылығы бар ағаштардан және ерекше бағалы тұқымды
ағаштарынан жиналған тұқымдар үшін орташа үлгілердің белгіленген
массасын сақтамауға болады.

Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді,
сақтауды, пайдалануды және олардың
сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесіне
3-қосымша

Қазақстандағы негізгі ағаш және бұта тұқымдыларының
гүлдену, пісіп-жетілу және олардың жемістерін,
бүрлерін және тұқымдарын жинау күнпарағы

р/с N	Түр атаулары	Уақыты (айлар)
		гүлденуі	пісуі	жиналуы	піскен жеміс пен бүрдің түр- түсі
1	2	3	4	5	6
Қылқан жапырақтылар
1	Сібір шыршасы	Ү-VI	ҮІІІ	ҮІІІ-ІХ	құба
2	Шренка шыршасы	Ү	ІХ	ІХ	қоңыр жылтыр
3	Сібір балқарағайы	IҮ-V	ҮІІІ-ІХ	ҮІІІ-ІХ	ашық-сары немесе қоңыр-сары
4	Кәдімгі арша	IV-V	IX	IX-X	қара - көкшіл
5	Зеравшан аршасы	IV-V	IX	X	қара-қошқыл
6	Түркістан аршасы	IV-V	VII	IX	жылтыр қара
7	Сібір самырсыны	Ү-ҮІ	ҮІІІ-ІХ	ІХ-Х	құба, ашық-құба
8	Сібір балқарағайы	VI	VІІІ-ІХ	ІХ	сұр-қоңыр
9	Кәдімгі қарағай	V-VІ	ІХ-Х	Х-ІІІ	сұр, сұр-құба, қара-қоңыр, қызғылт қоңыр
10	Батыс бозаршасы	ІV-V	ІХ-Х	ІХ-Х	сұр-қоңыр, қара-қоңыр
Жалпақ жапырақтылар
11	Кәдімгі өрік	ІІІ-ІҮ	ҮІ-ҮІІІ	ҮІ-ҮІІІ	қызыл-сары
12	Ақ қараған немесе ақ инеш	Ү-ҮІ	ІХ	IX-XII	қоңырлау- сары
13	Сары қараған	Ү-ҮІ	ҮІ-ҮІІ	ҮІ-ҮІІ	сары-құба
14	Тушақұрай	ҮІ-ҮІІ	ІХ-Х	ІХ-Х	қоңырлау
15	Салпыншақ қайың	IҮ	ҮІІ-VIII	ҮІІ-VIII	сары-жасыл, сары-қоңыр
16	Кәдімгі қынаағаш	Ү-ҮІ	ҮІІІ-ІХ	ІХ-ХІ	қара, жылтыр
17	Кәдімгі долана	Ү-ҮІ	ҮІІІ	ҮІІІ	құба-қызыл, сары
18	Кәдімгі аюбадам	Ү	ҮІІ-ҮІІІ	ҮІІІ	қызыл, қызғылт -сары
19	Дала шиесі	Ү	ҮІІ	ҮІІ	қызыл
20	Жылтыр шегіршін	III-ІҮ	V	V	сұр
21	Кішкі жапырақты шегіршін	III-ІҮ	ІҮ-Ү	ІҮ-Ү	құм түсті
22	Кәдімгі қарала	Ү-ҮІ	ІХ-Х	IX-XII	қара-қоңыр, жылтыр
23	Алмұрт	ІҮ-Ү	ҮІІІ-Х	ҮІІІ-Х	көк-жасыл
24	Сәнтал, көріктал	ҮІ	ІХ	ІХ-Х	қара
25	Емен	ІҮ-Ү	ІХ-Х	ІХ-Х	қара-қоңыр, жылтыр
26	Кәдімгі ұшқат	Ү-ҮІ	ҮІІІ-ІХ	ҮІІІ-ІХ	қою-қызыл
27	Татар ұшқаты	Ү-ҮІ	ҮІІ-ҮІІІ	VІІ-VIII	ақшыл- қызғылт, шымқай- қызыл
28	Ақ тал	ІҮ-Ү	V-VІ	V-VІ	сары-қоңырлау
29	Шәңгіш	Ү-ҮІ	ІХ	ІХ	ашық-қызыл
30	Сәнағаш	ҮІ-ҮІІ	ІХ-Х	ІХ-ХІ	құба
31	Сүйір жапырақты үйеңкі	ІҮ-Ү	ІХ	ІХ-Х	құба-қоңыр
32	Дала үйеңкісі	ІҮ-Ү	ҮІІІ-ІХ	ІХ-Х	жасыл-құба, қоңыр-құба
33	Татар үйеңкісі	Ү-ҮІ	ҮІІІ-ІХ	ІХ-Х	сары-қызыл, құба-қызыл
34	Ат талшыны	Ү-ҮІ	ІХ-Х	ІХ-Х	жасыл, жылтыр қоңыр
35	Үлкен жапырақты жөке	ҮІ-ҮІІ	ІХ-Х	ІХ-Х	қара-сұр
36	Кіші жапырақты жөке	ҮІ-ҮІІ	ІХ-Х	IX-XII	құба-қоңыр
37	Жіңішке жапырақты жөке	Ү-ҮІ	ІХ-Х	ІХ-Х	ақшыл
38	Шырғанақ	ІҮ-Ү	ҮІІІ-ІХ	ІХ-Х	қызыл, қызғылт сары құба
39	Грек жаңғағы	ІҮ-Ү	ҮІІІ-Х	ІХ-Х	сары құба, ақшыл-қоңыр
40	Жабысқақ қандыағаш	ІІІ-ІҮ	Х-ХІ	Х-ХІ	қызыл-құба
41	Кәдімгі шабдал	ІҮ	ҮІІ-ІХ	ҮІІ-ІХ	сары- қызғылт барқыт түсті
42	Итті раушан	Ү-ҮІ	ІХ-Х	Х	қызғылт- сары, қызыл
43	Кәдімгі шетен	Ү-ҮІ	ҮІІI-ІХ	ІХ-Х	қызғылт- сары
44	Ақ сексеуіл	ІІІ-ІҮ	Х	Х	ашық-сары, ашық
45	Қара сексеуіл	ІІІ-ІҮ	Х	Х	сұр
46	Жалқын	Ү-ҮІ	ҮІ-ҮІІ	ҮІ-ҮІІ	сұр-қоңыр. лау
47	Тікенді қараөрік	ІІІ-ІҮ	ҮІІ-ІХ	ҮІІ-ІХ	қара-көк
48	Соғды қараөрік	ІІІ-ІҮ	ҮІІІ-ІХ	ҮІІІ-ІХ	күргін, сары-жасыл, қызыл-шие
50	Сары қарақат	Ү	ҮІІ	ҮІІ	қара-күнгін
51	Қара қарақат	Ү	ҮІІ	ҮІІ	қара
52	Шығыс сораңы	ҮІ-ҮІІ	Х	Х-ХІ	сұр
53	Рихтер сораңы	ҮІ-ҮІІ	Х	Х-ХІ	сұр-күміс
54	Бальзам терегі	ІҮ-Ү	ҮІ	ҮІ	жасыл-құба
55	Ақ терек	ІІІ-ІҮ	Ү-ҮІ	Ү-ҮІ	ашық-жасыл
56	Қара терек	ІҮ	Ү-ҮІ	Ү-ҮІ	жасыл
57	Батыс бозаршасы	ІҮ-Ү	ІХ-Х	ІХ-Х	ақшыл-сары
58	Ақ тұт	Ү	Ү-ҮІІ	Ү-ҮІІ	ақ, жасыл. ды-ақ
59	Қаратұт	Ү	ҮІ-ҮІІ	ҮІ-ҮІІ	қара-қызыл, қара-сия
60	Жасыл шаған	ІҮ-Ү	ІХ	ІХ-Х	құба
61	Кәдімгі шаған	ІҮ-Ү	ҮІІІ-ІХ	ІХ-ХІ	жасыл-құба
62	Соғды шағаны	ІҮ-Ү	ІХ	ІХ-Х	құба

Ескерту: Күнпарақта жаппай гүлденуінің және жемістердің
(бүрлердің) пісуінің мөлшерлі мерзімдері көрсетілген, олар қолайсыз
жағдайларда кешірек басталуы мүмкін. Тұқым жинау үшін сондай-ақ
болжамды мерзімдер келтірілген. Сары қараған, қайың, терек пен
көкталдың жемістері мен сырғаларын толық піспей тұрып біраз ертелеу
жинайды, өйткені піскеннен кейін тұқымдар тез шашылып қалады.
Кәдімгі шағанның, қабыржықтың және итмұрынның жемістерін де
тұқымды себуге неғұрлым ойдағыдай әзірлеу үшін біраз піспеген
күйінде жинаған жақсы.

Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді,
сақтауды, пайдалануды және олардың
сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесіне
4-қосымша

ОРМАН ТҰҚЫМДАРЫН ЕСЕПКЕ АЛУ КІТАБЫ

Ағаш тұқымы _____________________ түр атауы

Осы тұқым партия. сы паспор. тының N және толты. рылған күні	Тұқымның дайындалған жері (алынған) орман тұқым ауданының, кіші ауданының индексі, шаруашылығы, орманшылығы	Тұқым массасы	Тұқымның селекциялық санаты (сорты, жақсартылған, жақсы)	Тұқым сапасы
				Тұқым сапасы туралы құжаттың толтырылған күні және N	Тұқым сапасы туралы құжаттың қолданылу мерзімі	Сапа сыныбы, өнгіштігі % (сапалығы, өміршеңдігі)
1	2	3	4	5	6	7

кестенің жалғасы

Тұқым шығыны, кг			Жыл басына кондициялы тұқымдардың қалдығы, кг
Тұқымның жұмсалуы немесе есептен шығарылуы туралы құжаттың N және берілген күні	Жұмсалғаны барлығы оның ішінде өткізілді	Есептен шығарылды (кондициялы емес)
8	9	10	11

Ескерту: Орман тұқымдарын есепке алу кітабы нөмірленуге,
жіппен байлануға және тұқым дайындаушы - орман иеленушінің (орман
пайдаланушының) мөрімен куәландырылуға тиіс.

Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді,
сақтауды, пайдалануды және олардың
сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесіне
5-қосымша

Паспорт N _____

200___ж. массасы _______________________ (_____________________) кг
(жазбаша) (цифрлармен)
_________________________________________ тұқым партиясына жасалды.
(тұқымның толық қазақша және латынша түрлік атауы)
1. Осы тұқым партиясын ____________________________________________
(бағыныстылығын көрсетіп, осы партияны
____________________________________________________________________
дайындаған шаруашылықтың атауы)
2. Шаруашылықтың мекен-жайы және пошта индексі
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
3. Электронды поштаның адресі ______________________________________
4. Тұқымдар, жемістер, бүрлер жиналған уақыт _________________ 200_ж
(айы, жылы)
5. Тұқым, жеміс немесе бүршік жиналған орын: _______________________
____________________________________________________________________
(орман тұқымы ауданының, кіші ауданының индексі,
____________________________________________________________________
мемлекеттік орман иеленуші, орманшылық)
Орман тұқымы объектісінің санаты ___________________________________
(ОТП, ТОТУ, УОТУ, кеспеағаш және т.б.)
Сортты немесе жаңартылған тұқымдар _________________________________
(плантация немесе учаске N, орам, телім)
6. Алқаағаштардың, плантацияның, учаскенің таксациялық сипаттамасы:
орманның құрамы __________________, бонитеті ________________,
түрі жас тобы ______________________________________________________
(балауса, орта жастағы, пісіп келе жатқан, пісіп жетілген)
Селекциялық топ ____________________________________________________
Тұқымның орман өсіруге құндылылығы _________________________________
(қалыпты, жақсартылған, сортты)
Басқа мәліметтер ___________________________________________________
7. Таулы жағдайлар үшін мыналар көрсетіледі:
1) теңіз деңгейінен биіктігі _______________________________________
2) бөктері (шығыс, батыс, оңтүстік, солтүстік) _____________________
8. Тұқымдарды, жемістерді немесе бүршектерді жаппай дайындау алдында
алқаағаштарға кім және қашан алдын ала тексеру жүргізді __________________________________________________________________
9. Бүршіктен тұқым қандай әдіспен және қашан алынды, бүршік
кептіргіштің түрі, температурасы және т.б. _________________________
10. Қылқан жапырақтылар тұқымы қандай әдіспен және қандай механизмді
қолданып қанатсыздандырылды және тазартылды ________________________
____________________________________________________________________
11. Тұқым құрғақ және шырынды жемістерден қандай әдіспен алынды
___________________________________, тұқым қандай әдіспен тазартылды
____________________________________________________________________
12. Тұқым тазарту қашан аяқталды ___________________________________
(күні, айы, жылы)
13. Тұқым қайда сақталуда __________________________________________
____________________________________________________________________
(егжей-тегжейлі көрсетілсін: арнайы тұқым сақтағышта,
____________________________________________________________________
ыңғайландырылған, суық немесе жылы үй-жайда орларда, жертөледе,
____________________________________________________________________
кенеп жабылып және т.б.)
14. Тұқым қандай ыдыста сақталады __________________________________
(бөтелкеде, қапта, жәшікте және т.б.)
15. Тұқым қай жылдың жоспарына дайындалған _________________________
16. Тұқым қандай мақсатпен дайындалды ______________________________
(өз шаруашылығында себу үшін, өткізу
___________________________________________________________________
үшін, тәжірибелік мақсаттар үшін және т.б.)

М.О. Мемлекеттік орман иеленуші

Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді
сақтауды, пайдалануды және олардың
сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесіне
6-қосымша

Заттаңба

1. Тұқымның түрлік атауы ___________________________________________
2. Тұқымның селекциялық құндылығы __________________________________
____________________________________________________________________
(қалыпты, жақсартылған, сортты)
3. Орман тұқымы ауданы, орман өсірілетін аймақ, кіші аймақ _________
____________________________________________________________________
4. Орам, телім нөмірі ______________________________________________
5. Орман тұқымы объектісінің санаты және нөмірі ____________________
6. Шаруашылық (ұйым) атауы _________________________________________
7. Дайындау жылы мен айы ___________________________________________
8. Паспорттың нөмірі мен берілген күні _____________________________
9. Партияның бастапқы массасы __________________________________ кг.
10. Ыдыстың орын саны және түрі ____________________________________
11. Ыдыстың реттік нөмірі __________________________________________
12. Осы ыдыстағы тұқым массасы _____________________________________
(тұқымның, пайдаланылуына қарай
____________________________________________________________________ бастапқы және кейінгі)
13. Тұқымның кондициялылығы туралы куәліктің нөмірі және оның
берілген күні, _______________________________ тұқымның сапа сыныбы
__________ , қолданылу мерзімі _____________________________________
(тұқым сапасын қайта тексеру кезінде)

Тұқым сақтауға жауапты тұлғаның
лауазымы және қолы

Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді,
сақтауды, пайдалануды және олардың
сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесіне
7-қосымша

Тұқым сапасын анықтау үшін орташа үлгілер іріктеудің
N ____ актісі

__________________________________________________________________
(орман иеленушінің, орман пайдаланушының атауы)
__________________________________________________________________
(аудан, облыс, мекен-жайы) )
тиесілі тұқым сапасын анықтау үшін үлгілер іріктеп алу жөнінде
өкілетті мен _______________________________________________________
(лауазымы, тегі, аты, әкесінің аты)
200__ ж. __________ комиссия мүшелері ____________________________
(айы, күні)
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
(әрқайсысының лауазымы,
____________________________________________________________________
тегі, аты, әкесінің аты)
қатысуымен және ____________________________________________________
(орман және аңшылық шаруашылығы саласындағы
____________________________________________________________________
аумақтық органның өкілі)
қатысып тұруымен __________________________________________________
(сақтау орыны)
сақтаулы мына партиялардан тұқым қарап, орташа үлгілерді іріктеп
алдым.

р/с№N	Тұқымның түрлік атауы	Тұқымның өнім берген жылы	Тұқымды дайындау мақсаты (өз қажеті, өткізу және басқалар)	Тұқым партиясының нөмірі	Тұқым партиясының массасы, кг
1	2	3	4	5	6

кестенің жалғасы

Ыдыс түрі және орындар. дың әр тұқым партиясы бойынша нөмірі	Паспорт нөмірі және көшірме. сінің берілген күні	Дайындау орны (тұқым қайдан және қашан алынды)	Орташа үлгінің массасы, г	Тұқымға қанша рет анализ жасалады	Тұқым сапасы туралы соңғы құжаттың нөмірі және берілген күні мен осы құ. жатты берген маманданды. рылған ұйымның атауы
7	8	9	10	11	12

Үлгілер орман тұқымдарының сапасын анықтау үшін
____________________________________________________________________
(уәкілетті органның мамандандырылған органының атауы, күні)
жіберілді.

Үлгілер іріктеу жөніндегі
уәкілетті тұлға (лауазымы) _____________________________
(Т.А.Ж., қолы)

Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді,
сақтауды, пайдалануды және олардың
сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесіне
8-қосымша

Ағаштар мен бұталардың сан алуан түрлерінің
бүрлерін, жемістерін және тұқымдарын жинау,
өңдеу және сақтау ерекшеліктері

р/с N	Бүрлер мен жемістерді жинау	Бүрлер мен жемістерді өңдеу. Тұқым тазалау	Жалпы масса. дан бүрлер мен жеміс. терден тұқым шығымы, %	Тұқым сақтау
				Сақтау тәсіл. дері	Сақтау мерзімі, жыл	Тұ. қым. ның оң. тай. лы. ыл. ғал. ды. лығы %
1	2	3	4	5	6	7
Сібір шыршасы, Шренк немесе Тянь-Шань шыршасы
1	Бүрлерді олар селек. циялық тұ. қым шаруа. шылығы объектіле. рінде, сон. дай-ақ қа. лыпты алқа. ағаштарда өсіп тұрған ағаштардан қоңыр түске боялған кезінде жинайды, УОТУ-лерде және кеспе. ағаштарда бүрлерді кесілген ағаштардан жинауға болады.	Тұқымдарды бүрлерден бүркептіргіш. терде 30-40 о С температурада бүрлер ашыла бастағанға дейін және одан кейін олар толық ашылғанға дейін 45 о С аспайтын температура жағдайында алады. Бүрлерді күн бүркептіргіш. терінде кеп. тіруге болады Алынған тұқым қанатсыз. дандырғыштар. да, тұқым та. зарту машина. ларында, суға шаю тәсілімен немесе қолмен қанатсыздан. дырылады, ал содан соң елеуіштерде немесе жел өтіне қолмен желдетіледі.	2-4	Бітеу жабыла. тын шы. ны шөл. мектер. де, сиым. дылығы 25 л дейін металл немесе поли. этилен құты. ларда	3-4	6-7,5
Сібір балқарағайы
2	Бүрлерді тұқым толық піскенге дейін 15-20 күн қалған. да негізі. нен селек. циялық тұқым объек тілерінде және қалып. ты алқа. ағаштардан Бүрлерді қолмен жұ. лып алады, бүр алғыш. тармен тар. айды, жеңіл ағаш таяқ. тармен са. балайды. Бүрлерді УОТУ-лерде кесілген ағаштардан және кеспе. ғаштарда қалыпты алқаағаш. тардан жинауға болады.	Тұқымдарды бүр. лерден бүркеп. тіргештерде 30-40 о С темпера. турада алдын ала кептірілген бүрлерден алғаш. қы бүрлер ашыла бастағанға дейін және одан кейін олар толық ашыл. ғанға дейін 45 о С аспайтын темпе. ратура жағдайын. да алады. Бүрлерді күн бүркептіргіште. рінде кептіруге болады. Алынған тұқым қанатсыздандыр. ғыштарда, тұқым тазарту машина. ларында, суға шаю тәсілімен немесе қолмен қанатсыздандыры. лады, ал содан соң елеуіштерде немесе жел өтіне қолмен желдеті. леді.	4-6	Бітеу жабыла. тын шы. ны шөл. мектер. де, сиым. дылығы 25 л дейін металл немесе поли. этилен құты. ларда	4-5	8-9
Кәдімгі арша, зеравшан, түркістан және басқа да аршалары
3	Бүржидек. терді піс. кеннен ке. йін (өзіне тән бояуы болады) үс. ік бастал. май тұрып қолмен жи. найды Үсіктен ке. йін бүржи. дектер жер. ге түсе бастайды.	Бүржидектерді 3-4 күн суға немесе марганец қышқылы калийдің 0,5% ерітіндісі. не салып қояды, содан соң ағаш ыдыста ағаш оқтаулармен ұнтақтайды неме. се кедір-бұдыр екі тақтайдың арасына салып, електе немесе тұқым тазарту машиналарында үгітеді. Содан кейін тұқымды сумен шайып, електерге 1,5-2 см. қалыңдықта жайып кептіреді.	8-10	бұл да	2-3
Сібір майқарағайы
4	Бүрлерді селекциялық тұқым шар. уашылығы объектіле. рінде және қалыпты алқаағаш. тарда өсіп тұрған ағаш тардан ұшар бастардың оңтүстік секторларда олар өзіне тән түске боялып, ішінара ша. шыла баста. ған кезде жинайды. Кеспеағаш. тарда бүр. лерді кесіл ген ағаш. тардан жи. науға бола. ды.	Бүрлер жақсы пісу үшін оларды жақсы желдетіле. тін бөлмелерге шашып қойып, күніне 1-2 рет араластырады. Тұқымды бүрлер. ден машинада алу ұсынылады. Машина болма. ған жағдайда ашылған бүрлерді қаптарда қолмен үгітеді, тұқымды қабыршақтардан және өзектерден електерде ажыра. тады, қанатсыз. дандырады және желдетеді.	20	Бітеу жабыла. тын шы. ны шөл. мектер. де, сиым. дылығы 25 л дейін металл немесе поли. этилен құты. ларда	2	11-12
Сібір самырсын қарағайы (сібір самырсыны)
5	Бүрлерді (піскен) жинауды өсіп тұрған ағаштардан оларды сыр. ықпен сілку немесе бұ. тақтарын таяқпен сабалау арқылы жүргізеді. Өнім мол болған жыл. дары бүрді жерден қар еріп кеткен нен кейін де жинайды.	Бүрлерді ұсақ. тайды және тұқым дарды үгіту ап. параты бар маши. наларда қоспалар дан тазартады. Машина болмаған жағдайда бүрлер. ді ағаш үгіткіш терде ұсақтайды, қисық таяқтармен ұнтақтайды. Тұқымды електер де тазартады. Дайындалған тұқымдарды 10-15 см қалыңдықпен күн көзінде кеп. тіреді. Көп тұ. қымды астық кептіргештерді кептіруге болады	Сібір самырсын қарағайы	Құрғақ, салқын үй-жай. ларда жәшік. терде, қойма. ларда, қамба. ларда. Шұңқыр. ларда, транше. яларда құм қабат. тарын төгу арқылы сақтай. ды.	1 2	12-16 -
Кәдімгі қарағай
6	Бүрлерді ТОТБ объек. тілерінде және қалы. ты алқаағаш тарда өсіп тұрған ағаш тардан қыр. күйек-қазан да (ерте жинау) және қарашадан наурызға дейін жи. найды. УОТУ мен үстіміз дегі жылғы кеспеағаш. тарда кесіл ген ағаштар дан жинауға болады.	Тұқымды бүр. лерден бүркеп. тіргіштерде 50-60 о С темпе. ратурада ажыра. тып алады. Ерте жиналған бүрлер толық пісуі үшін оларды жақсы желдетілетін жерлерге 1-2 ай қояды, мезгіл- мезгіл аралас. тырып тұрады және сақтауға қойылған соң 1-3 айдан кешік тірмей өңдейді. Тұқымдарды механикалық тә. сілмен немесе су бүрку арқылы қанатсызданды. рады және сұрып. тайды.	1	Бітеу жабыла. тын шы. ны шөл. мектер. де, сиым. дылығы 25 л дейін металл немесе поли. этилен құты. ларда	5-6	6-7,8
Батыс бозаршасы
7	Бүрлерді піскен кезінде өсіп түрған ағаштардан бірден жинайды	Бүрлерді қүрғақ үй-жайда жерге жайып брезентте немесе сөрелерде кептіреді және тұқым тез түсу үшін аралас. тырады.	4-10	бұл да	2-3	-
Кәдімгі өрік
8	Жемістерін піскен кез. інде бұтақ. тарынан қолмен үзіп алып немесе (жаппай піс кен кезде) жерге төсел ген төсеніш терге сілку арқылы жи. найды.	Тұқымның шағын партияларын дайындау кезін де қолмен жина. ған соң 1-2 күн ішінде жемістер. ді кесіп, сүйек. терін жемістер. ден ажыратып алады немесе тұқымның үлкен партиясын дайын. дағанда сүйек шығаратын маши. налар пайдала. нылады. Сүйектерді 4-5 см қалыңдықта жайып ауада немесе 35 о С аспайтын темпе. ратурада астық кептіргіштерде кептіреді.	10-17	Салқын жерде таза қаптар. да, жә. шіктер. де. Ең сенімді тәсіл құм са. лынған жәшік. терде сақтау	2	8-12
Бұталы туша қурай
9	Жеміс бере. тін бұтақ. тарды күзде және қыста қолға қол. ғап киіп жинайды	Жеміс бұтақтарын кептіріп, елек. терден өткізіп, тазалайды (себу ашылмаған дәнмен жүргізіледі)	60-70	Ұзақ сақтау үшін бітеу жабыла. тын шы. ны шөл. мектерде; алғашқы көктем. де себу үшін -қағаз қаптар. да, жә. шіктер. де	3-4	11-12
Салпыншақ қайың
10	ТОТБ объек. тілері мен қалыпты алқаағаш. тарда сырға ларды өсіп тұрған ағаш тардан қол. мен үзіп немесе се. каторлармен және бұтақ. кескіштер. мен кесіп, тұқым шашы. ла бастаған ға дейін 10-15 күн қалғанда жинайды (сырғаларды майыстырған да олар ішінара шашыла бастайды)	Сырғаларды жақ. сы желдетілетін жерлерде 5 см қалыңдықта жайып немесе бұтақтар. мен бірге іліп кептіреді. Кептірілген сырғаларды тырмамен аралас. тырады, қаптар. мен үгітеді не. месе сілкиді; буылған сырға. ларды үгітеді. Жапырақтарын, бұтақтарын, өзектерін және басқа да ірі қоспаларды тұқым мен қабықтарын електен өткізу арқылы алып тас. тайды. Қайың тұқымын 2-3 мм дөңгелек тесікті електерде тазар. туға болады. Үл. кен партиялар дайындау кезінде сырғаларды өңдеу ді (қанатсыздан. дыра отырып) тұқым тазалай. тын машиналарда жүргізу ұсынылады.	Қабықты - 90; қабықсыз - 30-40	Бітеу және жабық ыдыста. Хлорлы кальций құйыл. ған осындай ыдыста. Жинал. ған жы. лы не. месе келесі көктем. де себу үшін - құрғақ, салқын үй-жай. да ағаш жәшік. терде қалың. дығын 4 см қағаз салып сақтай. ды.	1-2	7-8
Үлпек қайың
11	Сырғаларды өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп немесе сека торлармен немесе бұтақкес. кіштермен кесіп жи. найды. Піскен сыр ғалар ағаш. та ұзақ тұ. рады, сон. дықтан жи. науға асық. пауға болады	Бұл да салпыншақ қайың сияқты	Даур қа. бығы - 20 үлпек - 30-40	Бұл да салпын. шақ қа. йың сияқты	1-2	-
Кәдімгі қынаағаш
12	Жемісі піс. кен соң қол мен жинайды	Жидектерді елек. тен өткізіп, су. мен жуады, елек. те қалыңдығын 1,5-2 см етіп жайып кептіреді немесе жидектерді електен өткізген соң мезга бар тұқымды кептіріп, сұрыптайды. Жемістердің үлкен партиясын тұқым тазалайтын маши. наларда өңдеуге болады, өңдеуден кейін тұқымды жуу керек	8-18	Бітеу және жабық ыдыста, ағаш жәшік. терде. Таза қаптар. да сақ. тауға болады	1-2	8-10
Кәдімгі долана
13	Жемістер піскен кез. дегі қалып. ты түсіне бояла бас. тағанда ол. арды ерте күзде себу үшін; ұзақ сақтау үшін - толық піс кен кезде жинайды. Секатор. лардың, ұзын сырық. ты кескіш. тердің көмегімен немесе саты лардан жина лады.	Жемістер жеміс қырғыштарда немесе електерде қолмен үгітіледі, ағаш ыдыста қолмен езіледі. Үлкен партиялар өңдеу үшін тұқым таза. лайтын машиналар пайдаланылуы мүмкін. Тұқымды 2-3 см қалыңдықта жайып, жуады, кептіреді және сұрыптайды	15-20	Таза қаптар. да, ұрада, жәшік. терде	2	10-12
Аюбадан: кәдімгі, қызыл, қара
14	Піскен же. місті бұтақ тарын қол. мен үзіп алады неме. се секатор. мен себетке не төселген төсеніштер. ге кесіп түсіреді	Жемістерді ағаш ыдыстарда немесе астауларда ағаш қалақтармен ара. ластырады, елек. терден өткізеді, жеміс қырғыштарда өңдейді. Тұқымды сумен жуып, шүбе. рек тартылған рамаларға 1 см қалыңдықта жайып, кептіреді, сұрып. тайды	Қызыл аю. бадам - 3-5; қара - 2-6;	Бітеу және жабық ыдыста; ағаш жәшік. терде	2	8-10
Шие: бұталы, далалық, кәдімгі
15	Піскен жем. істі бұтақ. тан үзіп, қолмен жи. найды. Жеміс бақ. тарында же. міс жинау машинасын қолданы. лады.	Сүйектерді жеміс. терден сүйек алу машиналарында немесе жеміс қырғыштарында ажыратып алады. Аз мөлшерде дайын дау кезінде сүйек тер қолмен ажыра. тып алынады немесе жемісті ағаш ыдыс. та мыжиды, ал сүйектегі жеміс жұмсағын елек ар. қылы жуып шаяды. Жемісті жинаған соң 1-2 күн бойы өңдейді. Егер тұ. қымдар жиналған соң бірден себуге арналмаса, оларды елекке қалыңдығын 2-4 см жайып кеп. тіреді және сұрып. тайды. Тұқымның үлкен партияларын өңдеу кезінде сал. қын тәсілмен ілес. пе өнім (пюре, шырындар) ала отырып дайындайды.	Шие: бұталы - 12-15; кәдімгі - 12-20	Таза қаптар. да, жә. шіктер. де, қой маларда	2	10-12
Шегіршін: жылтыр; жапырақты, қарағаш; ұсақ жапырақты, бұжыр жапырақты
16	Жемістерін қанаттары сарғая бас. таған күн. нен 5-10 күн ішінде жинайды	Жемістерді қоспа. лардан, ал жер бе. тінен жинағанда електі пайдаланып топырақ түйірле. рінен тазартады. Содан кейін жеміс. ті 3-5 см қалың. дықта жайып кеп. тіреді. Қанатсыз. дандырылған тұ. қымды себу үшін жемісті тұқым тазарту машина. ларында өңдеуге немесе ұсақ ұялы електен өткізу арқылы қолмен өңдеп, желдеткіш. тер немесе жел арқылы сұрыптауға болады.	Жылтыр шегіршін - 40; жапырақты - 60; ұсақ жа. пырақты - 50-70; бұжыр жа. пырақты - 40-50	Тұқым жинал. ған соң бірден себіле. ді. Келесі жылдың көкте. міне дейін сақтау қажет болса, тұқымды кепті. ріп, хлорлы кальций құйыл. ған бі. теу жә. не жабық шөлмек. терде сақтай. ды (10 л шөл. мекке 100 гр хлорлы кальций).	- 1	7-8 сақ. тау үшін 4-6
Кәдімгі қарамала
17	Піскен же. містерді өсіп тұр. ған ағаш. тардан жи. найды	Жемістерді күн көзінде желділе. тін орында немесе бүркептіргіште 30-35 о С темпера. турада кептіреді; тұқым тазалау машинасында немесе үгіткіште не жеңіл таяқпен брезентке сабалау арқылы қолмен өңдейді. Тұқымды қоспалар. дан електе таза. лайды.	20-25	Қағаз қаптар. да, үл. кен пар тияла. рын-жә. шіктер. де, қой маларда	4-5	11-12
Кәдімгі алмұрт
18	Жемісті әбден піс. кен кезінде соң өсіп тұрған ағаш тардан жи. найды.	Шағын тұқым пар. тияларын дайында. ғанда жемісті ағаш ыдыста езеді неме. се електе жонады. Әдетте тұқымды 2 рет жуып, шүберек тартылған рамада қалыңдығын 1 см дейін етіп жайып кептіреді, сұрып. тайды және сорт. тайды. Тұқымды сорттап алудың құрғақ тәсілінде қолданады: жемісті ұсақ бөліктерге кесіп, күн көзіне кептіреді және ұсақталған массаны үгітіп, електеп өткізеді. Тұқымның үлкен партияларын бір мезгілде шырын дар немесе пюре алумен (ыстық әдіспен емес) әзірлейді.	0,8-1,0	Ұзақ сақтау үшін бітеу және жабық шыны шөлмек. терде. Таза қаптар. да(көк. темге дейін қыста сақтау үшін) сақтау. ға жол бері. леді.	2-3	10
Дерен: ақ, қою қызыл немесе сәнтал
19	Жемісті то. лық піскен кезінде бұ. тадан қол. мен үзіп алу немесе жерге сілкі леу арқылы жинайды.	Жемісті електен өткізеді немесе жеміс қырғышта өңдейді. Тұқымды жеміс жұмсағынан сумен жуып ажыра. тады, қалыңдығын 2-3 см етіп елек. ке жайып кепті. реді және сұрып. тайды.	Ақ дерен - 10-15; қою қызыл - 10-25	Таза қаптар. да, жәшік. терде, қойма. ларда	1-2	10-12
Емен: қызыл, жартас
20	Жаңғағын жерге жап- пай түскен кезде сол бір учаске. де жинауды 3-5 күннен кейін қай. талап, бір. неше рет жинайды. Ал дымен ауру, зақымданған жаңғақтар түсетінін ескеру керек	Жиналған жаңғақ. тарды 15 см дейін қалыңдықта жайып және ағаш күрек. пен араластырып, аздап кептіреді. Содан соң оларды ірі және ұсақ қоқыстардан тазар тады. Траншеялар. ға қысқы сақтауға салғанға дейін ауаның салыстыр. малы ылғалдылығы 60-70% жерлерде (жертөлелер, ұра. лар) сақтайды.	90-95	Қысқа сақтау. ды: тран. шеялар. да; қарда; жаң. ғақ сақ. тау қой. малар ында; тип. тік қойма ларда	Жинал. ған жыл. дан кей. інгі көк. тем. ге дей. ін	мүл. дем құр. ғақ мас. сасы. нан 55-60
Ұшқат: Маака; кәдімгі; татар
21	Жидектерді бұтақтардан қолмен үзіп алу арқылы қолмен жи. найды	Жемісті електе, жеміс қырғышта, тұқым тазалау машиналарында езеді, ағаш ыдыс. та мыжиды. Тұқымды жеміс жұмсағынан сумен шаю арқылы ажыра. тады, шүберек тартылған рамада 1-1,5 см қалың. дықта жайып кеп. тіреді және сұрып тайды	3-9	Ұзақ сақтау үшін сиымды. лығы 25 л дейін оқшау ыдыста. Қысқа мерзім. ді сақ. тау ке. зінде жәшік. терде және таза қаптар. да	2	Та. тар ұш. қаты - 10 -12; кәдімгі - 8; Маака - 8-10
Ақ күміс тал, тал
22	Сырғаларды өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзу немесе сек. атормен кесу арқылы жинайды. Жинауға ал. ғашқы қор. апшалар ашылып, мақтасы шыға бас. таған кезде кіріседі.	Дайындалған сыр. ғаларды құрғақ, желдітілетін жерлерге 2-3 сыр. ғаны толық піс. кенге дейін қояды. Қорапшаның басым бөлігі ашылып, мақтасы шыққанда 2-3 күннен кейін сырғаларды тұқым тазарту машинала. рында өңдейді не. месе тесіктері 2х2, ал содан соң 1х1,5 мм ме. талл торлардан өткізіп өңдеп, бұл тәсілді 2-3 рет қайталайды. Тұқымды таяудағы 15-20 күн ішінде себу мүмкін бол. маған жағдайда тұқымды 5-6 с бойы бөлме тем. пературасында 6-7% ылғалдылыққа дейін кептіреді	2-10, орташа есеппен 4,5-5	Бітеу және жабық шөлмек. терде. Хлорлы кальций немесе өшіріл. меген әгі бар эксикат орларда	1 жылға дейін	6-7
Кәдімгі шәңгім
23	Толық піс. кен жеміс- терді бұтақ тарды үзіп, қолмен жи. найды	Жемістерді жеміс қырғыштарда өң. дейді, електен өткізеді немесе ағаш ыдыста езеді. Тұқымын (сүйегін) жеміс жұмсағынан сумен шайып ажы. ратып алады, елек терде 1,5-2 см қалыңдықта жайып, кептіреді және сұрыптайды	8-10	Бітеу және жабық шөлмек. терде, күбі. лерде. Уақытша сақта. ған кез де - жәшік. терде және қаптар. да	2	8-10
Ағаш тәріздес қараған және сары қараған
24	Жемістерді олар жарыл. май тұрып бұтақтарын ұзындығы 0,5 м таяқ. пен ұрып төселген төсенішке түсіреді немесе қол. мен үзіп жинайды	Бұршақтарды төсе. нішке 4-6 см қалыңдықта жайып, желдетілетін жерде кептіреді (күн көзінде емес) және барлық бұршақ ашылғанша тырма. мен араластырады. Жеміс жарылған кезде тұқым сырт жаққа шашырап кет. пес үшін жемісті ұсақ тормен жабады. Тұқымдарды қоспа. лардан желдет. кіште тазалайды.	15-20	Ұзақ сақтау үшін бітеу және жабық ыдыс қолда. нылады. Жәшік. терде және қойма. ларда. Жинаған соң бі. рінші көктем. ге дей. ін қа. ғаз қа. птарда сақтау. ға бо. лады.	3-4	11-12
Кәдімгі сәнағаш
25	Жемісін өсіп тұр. ған ағаштар дан әбден піскен кез. де қолмен үзіп және секатормен кесіп жинай ды	Жемістерді аздап кептіреді және тұқым алу үшін машинада өңдейді немесе електен өткізеді және сұрыптайды	22-25	Жәшік. терде, қойма. ларда, қап. тарда	2-3	-
Үйеңкі: ақ; далалық; сүйір жапырақты
26	Өсіп тұрған ағаштардан әбден піс. кен кезінде жиналады. Қанаттары қолмен үзі. леді немесе секатормен және бұтақ кескіштер. мен кесіле. ді, төсел. ген төсен. ішке неме. се алдын ала қоқыс. тан тазар. тылған алаң ға сілкілеп жерге түсі. ріп, жеміс. терді жинап үйеді.	Жемістерді саға. ғынан, ұсақ бұтақ. тардан, жапырақ. тардан және басқа қоспалардан қол. мен тазартады не. месе 5-10 см қалыңдықта жайып қойып електерде кептіреді. Тұқым көлемін азайту мен себу ыңғайлы болуы үшін жеміс. ті тұқым тазарту машиналарында немесе ауыл шаруа шылық молотилкала. рында қанатсыздан. дырып, кейіннен сұрыптауға болады.	70-90	Жәшік. терде, себет. терде (жеміс қабаты 50 см аспауға тиіс), қағаз қаптар. да	1	10-12
Кәдімгі ат талшын
27	Жемістерін олар жаппай түсе баста. ған кезде алғашқы үсіктерден кейін жер. ден жинап алады.	Қорапшаларды құр. ғақ, қопсытылған, мүмкіндігінше құмайт топырақты жерге бастырма астына 8-10 см қалыңдықта жайып, мезгіл-мезгіл аударыстырып, аздап кептіреді. Барлық қорапшалар ашылып, тұқымдарды босатқанша кеп. тіреді	90-95	Аздап дымқыл құм са. лынған жәшік. терде ұралар. да не. месе тран. шеялар. да	Жинал ған жыл. дан кей. інгі ал. ғашқы көк. темге дейін	14
Жөке: ірі жапырақты; ұсақ жапырақты немесе жүрек тәріздес
28	Жемістерін өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп немесе бұ. тақшаларды гүлшоғыры. мен бірге кесіп жинай ды; төсел. ген төсені. шке немесе қыста қар үстіне сырықпен түсіреді	Жемістерді саға. ғынан, гүлінен және тағы басқа қоспалардан қапты толтырмай салып қолмен сілкіп тазалайды, 5-10 см қалыңдықта жа. йып қойып кепті. реді және тұқымды сұрыптайды. Күзгі себуді жаңадан жиналған, кептір. ілмеген тұқым. дармен жүргізеді	ірі жапы. рақты - 70; ұсақ жа. пырақты -50-90	Бітеу және жабық шыны шөлмек. терде, металл және поли. этилен күбі. лерде	2-3	10-12
Жіңішке жапырақты жиде
29	Жемістерін ағаштардан және бұта. лардан қол. мен үзіп жинайды	Сүйегін бөліп алу үшін жемісті жеміс қырқышта немесе електе өңдейді, сүйекті сумен шаяды, 2,5-3 см қалыңдықта жайып електе кептіреді. Жемістің үлкен партияларын сүйекті бөліп алу үшін молотил. каларда өңдейді.	30-45	Таза қаптар. да, жә. шіктер. де және қойма. ларда	3-4	12
Шырғанақ
30	Жемісті күзде төселген төсенішке түсіріп (қысқы дайындау кезінде каротин мен С витаминін жоғалтпас үшін) неме. се қыста мұздап қа. тып қалған күйінде бұтағын кесіп жинап, оларды жабық ла. шықтарға үйіп қояды.	Мұздатылған жеміс. ті бұтақтарынан ажыратады, содан кейін сұрыптап, қоспалардан тазар тады. Тек тұқымдар (сүйектер) дайын. дау кезінде жеміс терді жеміс қыр. ғышта өңдейді, ағаш ыдыста езеді, електен өткізіп, кейіннен сумен шаяды. Шырынын алу кезінде жемісті преспен қысады және сүйегін жоғарыда айтылған тәсілмен бөліп алады, жуылған тұқымды 1-1,5 см қалыңдықта жайып, кептіреді және сұрыптайды	10	Әдетте бітеу және жабық ыдыста. Таза қаптар. да, 50 см де. йін қа. батпен ағаш жәшік. терде сақтау. ға бо. лады	2	10-14
Жабысқақ қандыағаш
31	Бүрлерді өсіп тұрған ағаштардан қолмен үз. іп, секатор мен кесіп немесе тө. селген төсе нішке сырық пен сілкі. леп жинайды. Жемістерді қар еріген. нен кейін көктемде су бетінен де жинайды	Бүрлерден жеміс ті бүр кептіргіш. те 40-45 о С темпе. ратурада 1-2 тәу. лік ішінде немесе жылытылатын үй-жай да 5-6 тәулік бойы бүрлерді 3-5 см қалыңдықта еденге немесе еденге жай. ып қойып, күніне 2-3 рет араластыра отырып бөліп ала. ды. Су бетінен жинал ған жемістерді жинап алынған соң бірден себеді.	3,5-12 (қазан- қарашада жинау кезінде шығымы неғұрлым жоғары болады)	Бітеу және жабық шөлмек. терде	2-3	5-7
Грек жаңғағы
32	Жемісін жер ден жинай. ды. Жеміс. тің түсуін тездету үшін бұтақ. тарды ұшын. да ілгіші бар ұзын сырықпен сілкиді.	Жемістерді жеміс жұмсағынан жаңғақ тазалайтын машина. ларда немесе қол. мен тазартады. Қоспалардан толық тазарту үшін жаң. ғақты күбілерде, бөшкелерде, үлкен ағаш ыдыстарда сумен шаяды және 5-6 см қалыңдықта елекке жайып қойып не биіктігі 1 м және ені 0,8 м дейін сырғымалы екі қақпақты тоқылған қораптар. да бастырма астын. да немесе сарайда 3-5 күн бойы кептіреді	70-80	Салқын үй-жай. ларда жәшік. терде немесе көлемі бойынша 1:3 пропор. цияда таза құм қоспасы мен траншея ларда	1	11-12
Көктерек
33	Сырғаларды кесілген немесе өсіп тұрған ағаш тардан олар ды үзіп жи. найды. Тұқым бір. неше күн ішінде сыр. тқа шығады. Жинауға алғашқы қор апшалар жа. рылып ашыла бастаған кезде кірі. седі. Жемістерді өсіп тұрған ағаштардан пісуіне қа. рай бұтақ. тардан үзіп, қолмен жинайды.	Тұқымның пісуі үшін сырғаларды құрғақ, желдеті. летін үй-жайларда сөрелерде, еденге төселген брезент. ке, фанер тақтай. шаларға 2-4 см қалыңдықта жайып, мезгіл-мезгіл араластырып оты. рады. Қорапшалар. дың басым бөлігі ашылатын 1-2 күн. нен соң тұқымды бөліп алып, сыр. ғаларды тесіктері 1-1,5х1-1,5 мм електен өткізеді, одан көктеректің тұқымы өтуге тиіс. Бұдан кейін мақ. талы қорапша. лардың ұсақталған бөліктерін 3-4 с бойы қайта кепті. ріп, електен өткізеді. Жемістерді өңдеу орнына жәшіктер. мен және себет. термен әкеледі. Сүйектерін жинал. ғаннан кейін 1-2 күн ішінде жеміс. терді қолмен кесіп ажыратып алады, суға шаяды, 5 см жуық қалыңдықпен електерде кепті. реді және сұрып. тайды.	10-35	Жиналып, тазар. тылған нан кейін бірден себіл. меген тұқым. дар сал қын үй- жайлар. да сақ. талады: а) бітеу және жабық шөлмек. терде; б) хлорлы каль. цийі немесе өшіріл. меген әгі бар эксикат орларда Таза қаптар. да, жә. шіктер. де және қойма. ларда	- - 1 ж. дейін 1-2	5-6 5-6 10-12
Раушан: тікенді; қоқыр; ит
34	Жемістерді бұталар бұ. тақтарынан қолмен үзіп жинайды	Жемістерді жеміс қырғыштарда немесе тұқым тазалайтын машиналарда өңдей. ді. Шағын партия. ларды електен өткізеді, ағаш күбілерде езеді. Тұқымды жұмсағынан сумен шаяды, 1,5-2 см қалыңдықта жайып, електе кеп. тіреді және сұрып. тайды	Раушан: ит - 10-15; тікенді -10; қоқыр - 5-15	Таза қаптар. да, жә. шіктер. де және қойма. ларда	2	10-12
Кәдімгі метен
35	Жемісі бар бұтақтарды өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп алады, әб. ден піскен кезінде тө. селген төсе нішке сека. тормен не. месе бұтақ. кескішпен кесіп түсі. реді.	Жиналған жеміс. терді қоспалардан тазартады және тұқым тазалау машиналарында, жеміс қырғышта өңдейді немесе електен қолмен өткізеді. Еттарт. қыштарды пайда. лануға болады. Тұқымды жеміс жұмсағынан сумен шайып тазартады, шүберек тартылған рамаға қалыңдығын 0,5-1 см етіп жайып кептіреді және сұрыптайды	3	Ыдыстың негізгі түрі бітеу және жабық шөлмек. тер, құтылар. Таза қаптар. да сақ. тауға болады	2	9-10
Сексеуіл: ақ, құмды, қара
36	Жемісті олар қоңыр түске боя. ласалысымен және желді ауа райында шашылып қал мауы үшін айтарлықтай шұғыл түрде жинайды. Қанаттарын төсенішке немесе себеттерге қолмен түсіреді.	Тұқымды төсеніште күн көзінде 1-2 күн бойы 6-7% ылғалдыққа дейін 10 см қалыңдықта жайып кептіреді және сағат сайын аударыстырып оты. рады. Түнге қарай жемісті брезент. пен жауып қояды.	46	Жақсы желде. тілетін қойма. лардағы сөрелер де 50см аспай. тын қа. батпен сақтап, аптасы. на 1-2 рет ау. дарыс. тырып отырады	Көк. темге себу. ге дейін	6-7
Жалқын
37	Жемісін пі. се салысы. мен қысқа мерзім ішінде сыпырғыш. тарды сіл. кілеп неме. се оларды үзіп төсел. ген төсе. нішке лақ. тырып жи. найды.	Сыпырғыштары брезентке жайып аздап кептіреді және ауылшаруа. шылық ұнтақтағышта ұнтақтайды, шағын мөлшерде дайын. дағанда қолмен өңдейді. Тұқымды сұрып. тайды. Бос тұқым көп мөлшерде болған жағдайда оларды сумен шаяды, ал толық дәнді тұқымды кептіреді.	15-45	Бітеу және жабық шөлмек. терде	2	10
Қара өрік: үй; алша; тікенді; терн
38	Жемісті пі. суіне қарай бұтақтардан үзіп қолмен жинайды	Сүйекті жемістен сүйек шығаратын машинамен ажыра. тады. Шағын мөл. шерде болған кез. де жемісті қолмен өңдейді немесе жеміс қырғышта өңдейді, ағаш ыдыста езеді. Содан кейін сүйекті сумен шаяды, 3-5 см қалыңдықта жайып кептіреді және сұрыптайды. Тұқымның үлкен партияларын жеміс. ті өңдеу кезінде ілеспе өнім - пюре, шырындар алып (ыстық әдіспен емес) дайындайды.	үй өрігі - 5-10; тікенді өрік - 8-15; алша өрік - 8-10	Салқын жерде таза қаптар. да, жә. шіктер. де, қой маларда	1-2 2 2	11 10-12 9-10
Қарақат: қызыл; қара
39	Жидекті бұтақтардан қолмен үзіп немесе тө. селген төсенішке сілку арқы. лы жинайды.	Жидектерді ағаш ыдыста өңдейді немесе електен өткізеді. Тұқымды ағаш ыдыста сумен шайып, қалқып шыққан жұмсағы мен бос тұқымды алып тастайды. Жемісті шырын алу үшін пайдаланған кезде жидекті преспен қысып, алынған сөлді сумен араластыра. ды және тұқымды сумен шаяды. Жуып шайылған тұқымды шүберек тартылған рамаға 0,5-1 см қалыңдықта жайып кептіреді және сұрыптайды	Қарақат: қызыл - 3-6; қара - 2-4	Негізгі ыдыс түрі - бітеу және жабық шыны шөлмек. тер. Таза қаптар. да сақ. тауға болады	2	10-14
Сорақ: Палецкий; қара-черкез; Рихтер, геок черкез (Рихтер черкез)
40	Қанатты жемістерді төселген төсенішке сілку арқы. лы қолмен жинайды. Жеміс жинау үшін бұтақ. тарды сын. дыруға тый. ым салына. ды.	Жемістерді 2-4 күн бойы желде. тілетін, қараңғы жерде қалыңдығын 10 см дейін етіп жайып, сағат сайын араластыра отырып кептіреді, түнге қарай жемісті брезентпен жауып қояды. Құрғатыл. ған жемісті елек. тен өткізіп, қос. палардан тазарта. ды және сұрыптайды		Құрғақ, жақсы желде. тілетін үй-жай. ларда сөре. лерде 50 см дейін қалың. дықпен жайып, апта. сына 1-2 рет ауда. рысты. рады	Жинал. ған жылдан кейін. гі көк. темге дейін	6-7
Терек: ақ немесе күміс; қара
41	Сырғаларды өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп алады. жинайды. Жинауға қо. рапшалар ашылып, ауада бі. рінші ұш. палар пайда бола бас. таған кезде кіріседі.	Сырғалар толық пі. су үшін оларды құрғақ желдетіле. тін үй-жайда брезентке немесе фанер тақтайшалар. дың бетіне 2-3 сырға қабатпен жаяды. 2-3 күннен кейін қорапшалар. дың көпшілік бө. лігі ашылып, ұш. палар бөле бастаған кезде сырғаларды тұқым алу үшін тұқым тазалайтын машина. ларда немесе (машиналар болма. ған кезде) тесігі 2х2 мм темір електерде қолмен үгітеді. Ақ терек. тің сырғаларын електе 1 рет, қара теректің сырғала. рын - бірінші өңдеуден кейін бір күн бойы ауада кептіріп, екінші рет өңдейді.	ақ терек - 4-11; қара терек - 3,5-12	Тұқымды жина. ғаннан кейін себу мүмкін болма. са, оны хлорлы кальций немесе өшірі. лмеген әгі бар экси. катор. ларда 7-8 % ылғал. дылыққа дейін кепті. ріп, бітеу және жабық шөлмек. терде сақтай. ды	- 1 ж дейін	7-8
Жапон хеномелесі немесе жапон айвасы
42	Жемісін әб. ден піскен кезінде бұтақтары. нан қолмен үзіп жинай. ды	Жемісін жеміс қыр. ғышта ұсақтайды немесе қолмен електе үгітеді. Тұқымын жұмсағы. нан жуып шайып, 1,5-2 см қалың. дықпен жайып, електе кептіреді және сұрыптайды.	0,7	Бітеу және жабық шөлмек. терде	2	11
Тұт ағашы; ақ, қара тұт, шовтун
43	Жеміс шоғы. ры төсел. ген төсе. нішке бір. үйлі неме. се аталық. пен қатар өсіп тұрған аналық ағаштан сілкіп түсіреді. Жеміс бір мезгілде піспейтін. діктен жеміс жинауды бір ағаштан бірнеше рет жүргізеді.	Жеміс шоғырын жиналған күні өңдейді. Тұқымын алу үшін жемісті преспен қысады (шырынын пайдала. нып) немесе жартылай толтырыл. ған қаптарда қол. мен езіп, електен өткізеді. Електен өткен тұқымды бірнеше рет сумен жуып шаяды және шүберек тартылған рамаға 0,5 см қалыңдықпен жайып, әрбір 3-4 с сайын ара. ластырып көлеңке. де (бастырма астында) кептіре. ді. Тұқымдар сусымалы болған кезде олардың қалыңдығын 2-3 см дейін көбейтеді. Кептіруді үлгі. лерді әрбір 2-3 күн сайын өлшеп, тұрақты массаға дейін жүргізеді, содан соң тұқымды сұрыптайды.	2,5	Салқын жерде бітеу және жабық шыны шөлмек. терде	3	8-10
Алма: үй немесе мәдени; орман; паллас; сібір; қытай; жидекті
44	Жемісін әбден піс. кен кезінде өсіп тұрған ағаштардан ілмегі бар ұзын сырық. пен сілкіп жинайды.	Ілеспе өнімді пайдаланбай тұқым дайындау кезінде жемісті жеміс ұнтақтағыш. тарда, жеміс қыр. ғыштарда ұсақтай. ды, машина болма. ған кезде електе жонады немесе ағаш ыдыста езеді. Ұсақталған масса. дан тұқымды сумен жуып шаяды, шүбе. рек тартылған рамада 1 см қалыңдықпен жайып кептіреді және сұрыптайды. Тұқым. ның шағын партия. ларын дайындау кезінде сондай-ақ өңдеудің құрғақ тәсілін қолданады. Тұқымның үлкен партияларын жемістен пюре немесе шырын алу арқылы (ыстық әдіспен емес) дайындайды.	Алма: үй - 0,2-0,6; орман - 0,4-1,0; сібір -2,5-5,0; жидекті - 1-4	Салқын жерде; бітеу және жабық шыны шөлмек. терде. Оларда да хлорлы кальций болады	2 3	8-10
Шаған: үшір, немесе жасыл; кәдімгі пенсильван, соғды
45	Жемістерін өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп алып немесе секатор. лармен, бұтақкес. кіштермен кесіп жи. найды; тө. селген тө. сенішке немесе қо. қыстан тазаланған алаңқайға сілкіп жинап, үйіп қояды. Күз. гі немесе көктемгі себу үшін тұқымды сәл піспей тұрған күйінде (қанаттары қоңыр түске бояла бас. тағанда) жинаған жақсы	Жемістерді сағағы. нан, ұсақ бұтақ. тан, жапырақтан және басқа қоспа. лардан қолмен тазалайды, қалың. дығын 5-10 см етіп жайып кепті. реді. Тұқымның көлемін азайту үшін және себуге ыңғайлы болу үшін жемісті тұқым тазалайтын машина. ларда немесе ауылшаруашылық ұнтақтағышта қанатсыздандырып, тұқымды қоспалар. дан сұрыптайды.	Шаған: кәдімгі - 75-85; соғды - 75-80; маньчжур - 80; пенсиль. ван және жасыл - 65-95	50 см аспай. тын жеміс қаба. тымен жәшік. терде, себет. терде, қағаз қапшық. тарда.	2	10-12

Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді,
сақтауды, пайдалануды және олардың
сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесіне
9-қосымша

Тегіне байланысты тұқымдарды себу алдында
өңдеуді өткізу ерекшеліктері

р/ с N	Тегі	Тұқымды себуге дайындау тәсілдері		Тұқымдардың өсу қуатын және олардың жердегі өнгіштігін ынталандыруға әзірлеу әдістері
		күзгі	көктемгі
1	2	3	4	5
1	Кәдімгі өрік	Тұрақты аяздар- ға екі ай қалғанда себіл. се стратифика. цияланбайды. Күз аяғында себілсе жинал. ған сәттен бастап жазғы траншеяларда немесе үй-жай- ларда құм салынған жәшік- терде стратифи- кациялайды	3-5 о С температурада дымқыл құм салынған жә- шіктерде 90-100 күн бойы немесе қыста тоңазы- майтын тран- шеяларда стратифика- циялайды	Тұқымды температурасы 35 о С суға жібітеді, үшінші тәу. лікте темпер. атурасы 16-18 о С су құяды. Содан кейін температурасы 30-35 о С үй-жайларда құм салынған жәшіктерде стратифика. циялайды. Қоспаны күні. не 2-3 рет аударыстырып тұрады. 12- 15-ші күні өсіп-өне бастайды.
2	Биік айлант	Дайындамайды	2-3 күн бойы суға жібітеді
3	Бұталы аморфа	Дайындамайды	24 сағат бойы суға жібітеді
4	Қара жемісті арония	Дайындамайды	Марганец қыш. қылы калий ерітіндісінде (0,5 %) 2 сағат бойы жібітеді, содан кейін 60 күн стратифика. циялайды
5	Қотыр қайың	Ерте жазда себілсе алдын ала тұқымды жабысқақ күйге дейін жібітіп алады, күз аяғында және қыста себілсе дайындалмайды	Алдын ала ішінара жа. бысқақ күйге дейін жібітіп алады (2-3 тәулік) неме. се құрғақ күйінде себеді	Алдын ала жібітілген тұқымды 2 тәулік бойы қарға ауна. тып, тоңазы. тып алады. Қарға аунату ұзақтығы - 30 күн. Тем. пературасы төмен (0 о С-қа жуық) үй ішінде құм салынған жәшіктерде 30 күн стра. тификация. лайды және ТМТД-мен немесе фенти. ураммен дәрі. лейді. Тұқымды 6 сағат бойы 0,005 % күкірт қышқы. лы кобальт ерітіндісі. мен (COSO 4 ) немесе 0.001 % молибден ерітіндісімен (NH 4 ) 2 MoO 4 өңдейді. Мар. ганец қышқы. лы калийдің 0,5 % ерітін. дісімен 2 сағат дәрі. лейді
6	Түкті қайың	Қажет емес	Алдын ала 2 тәулік бойы жібітіп алады немесе құрғақ күйінде себеді	Қарға аунатып алады немесе төмен темпе. ратурада (0 о С-қа жуық) алдын ала жібітілген тұқымды құм салынған жәшіктерде 30 күн бойы стратифика. циялайды. Алдынала жібітілген тұқымды брезентке үйіп, жабыс. қақ күйге дейін жеткі. зеді. ТМТД- мен немесе фентиураммен дәрілейді.
7	Шығыс биотасы	Тәулік бойы жібітіп алады	Тәулік бойы жібітіп алады
8	Кәдімгі қынаағаш	Қыркүйектен кешіктірмей себілсе дайын. дамайды; неғұрлым кеш себілсе 30 күн стратификация. лайды	80-90 күн бойы 0-5 о С температурада құм салынған жәшіктерде стратифика. циялайды	Тұқымды 50 о С температура. дағы суда 2 тәулік бойы жібітеді
9	Тікенді (кәдім. гі) долана	Сеппейді	12-24 сағат бойы 45 % күкірт қышқы. лы ерітінді. сінде жібіте. ді, жуып-шая. ды және тем. пературасы 20-25 о С үй -жайларда 180-240 күн стратифика. циялайды
10	Алқызыл долана	Сеппейді	Жинап алған. нан кейін бірден 5-10 о С температурада 160-260 күн бойы үнемі ылғалдандыра және аралас. тыра отырып стратифика. циялайды
11	Бір аналық долана	Жинаған соң 1 жыл ішінде стратифика. циялап, келесі күзде себеді. Стратификация алдында 3-4 күн жібітеді	Сеппейді
12	Кәдімгі шие және дала шиесі	Жиналған сәттен бастап себуге дейін жаңа жиналған, кеп. тірілмеген тұқымдарды жазғы траншея. ларда немесе салқын үй ішінде страти. фикациялайды	Жинаған сәттен бастап 180 күн ішінде (дала шиесі үшін - 120-180 күн) үй-жайда неме. се тоңазымай. тын траншея. ларда страти. фикациялайды
13	Жылтыр шегіршін	Жинағаннан кейін бірден құрғақ күйінде себеді немесе 2 сағат суға жібітіп, кепті. ріп алады
14	Үш тікенекті (кәдімгі) қарамала	Тұқымды жинаған сәттен бастап себуге дейін жазғы траншея. ларда немесе құм салынған жәшіктерде стратификация. лайды. Құрғақ тұқымды ерте көктемде себуге болады	Тұқымға тым ыстық су (90 о С) құяды, содан соң салқындаған суда 10 сағат қалдырады. Су мен тұқымның арақатынасы 3:1. Ісінбе. ген тұқымды қайта өңдейді.	Ыстық су құюды күкірт қышқылының концентраты. мен 2 сағат өңдеумен алмастыруға болады
15	Кәдімгі алмұрт	Аязға 1,5 ай қалғанда себер болса дайында. майды, кешірек себетін болса жинаған сәттен бастап жазға траншеяларда стратификация. лайды	Алдын ала 2 тәулік жібі. тілген тұқымды қыста тоңазы. майтын тран. шеяларда неме. се үй-жайда 0-5 о С темпера. турада страти. фикациялайды. Стратификация мерзімі - құм. да 90 күн, шымтезек ұнтағында 75 күн	Стратифика. цияланбаған тұқымды гиббереллин. нің 0,002 % ерітіндісінде 3 тәулік бойы жібітеді, содан кейін дымқыл құммен араластырады. Тұқым 6-7 күннен кейін өсіп-өнеді. ТМТД-мен немесе фен. теураммен дәрілейді
16	Ақ дерен және алқызыл дерен (свидина)	Жинаудан себуге дейін бірден жазғы траншея. ларда страти. фикациялайды. Жинаған соң дайындықсыз бірден себуге болады.	Үй-жайларда құм салынған жәшіктерде 180 күн бойы немесе жина. ған соң бір. ден жазғы, содан кейін қысқы тоңазы. майтын тран. шеяларда 240-270 күн бойы страти. фикациялайды	Тұқымды 15 күн бойы қарға аунатып алады, содан кейін оны үй-жайларда 90 күн бойы 5-6 о С темпе. ратурада стратифика. циялайды
17	Өте әдемі емен	Дайындамайды	Қыста тран. шеяларда немесе құм салынған жәшіктерде сақталған соң дайындықты қажет етпейді
18	Кәдімгі шырша және сібір шыршасы	Дайындамайды	9-12 сағат суға жібітеді	Жібітілген тұқымды себу алдында 60-90 күн бойы қарға аунатып алады. Марга. нец қышқылы калийдің 0,5 % ерітін. дісінде 2 сағат жібіте. ді ТМТД-мен, фентиураммен, БМК-мен немесе фундазолмен дәрілейді. Мынадай микроэлемент. тердің су ерітінділе. рінде 12-18 сағат жібіте. ді: күкірт қышқылы кобальт (0,03 %), күкірт қышқылы мыс (0,03 %) немесе марга. нец қышқылы калийдің, бор қышқылының, күкірт қышқы. лы мыстың, мырыштың және коба. льттің (0,002 %-тен) қоспасы
19	Шренк (тянь- шань) шыршасы	Сеппейді	Алдын ала бір тәулік суға жібітіл. ген тұқым қарға аунаты. лады. Қарға аунату мерзі. мі 1-1,5 ай. Қарға аунат. қаннан кейін 0,5% KMnO 4 ерітіндісін. де 30 минут дәрілейді	Тұқымды температура. сы 35-40 0 С суға салып, 24 сағат ұстайды. Содан соң оны 0,5 % KMnO 4 ерітіндісін. де 30 минут дәрілеп, көлеңкеде әбден кепті. ріп алып себеді.
20	Кәдімгі ұшқат	Дайындауды қажет етпейді	Қысқы тоңазы. майтын тран. шеяларда немесе үй-жай. ларда 2-5 0 С температурада 60-90 күн стратифика. циялайды
21	Татар ұшқаты	Дайындауды қажет етпейді	Қысқы суық траншеяларда немесе үй-жай. ларда 2-5 0 С температурада 50-60 күн стратифика. циялайды	Себу алдында шағын қаптар. ға салып 1,5 ай бойы қар үстіне қойып қояды немесе 5-8 0 С темпе. ратурада аптасына 2 рет ылғал. дандыра және араластыра отырып ағаш үгінділерінде стратифика. циялайды. 18-20 күннен кейін тұқым өнеді
22	Кәдімгі шәңгіш	Жаңа жиналған тұқымдарды жазғы траншея. ларда стратифи. кациялағанда өскіндер бір жылдан кейін пайда болады.	Жинаған соң алдымен жаз. ғы, одан кейін қыста тоңазымайтын траншеяларда немесе алды. мен үй-жайлар. да 15-18 0 С температура. да, содан соң қыста 5 0 С дейін төмен темпе. ратурада стратифика. циялайды
23	Ағаш тәріздес қараған (сары қараған)	Дайындауды қажет етпейді	Бөлме темпера. турасындағы суда 5 сағат жібітеді	45 күн бойы қарға ауната. ды немесе 0 0 С мұзда 30 күн бойы ұстайды
24	Кәдімгі ат талшын	Дайындауды қажет етпейді	Қысқы тоңазы. майтын тран. шеяларда сақтау кезін. де дайындайды	Сақтаудан кейін жылы жерде бірнеше күн ұстап, өнгенше, араластырып және ылғал. дандырып тұрады
25	Жалған сүйір жапырақты үйеңкі (явор, ақ үйеңкі)	Ерте күзде себуді дайын. дықсыз жүргізе. ді, ал кеш себілетіндерін жиналған сәттен себуге дейін жазғы траншея. ларда страти. фикациялайды	Алдымен үй - жайда 0-3 0 С температурада 45 күн страти. фикациялайды, содан кейін 45 күн бойы қар астында ұстайды. Тұқымды 3 тәулік бойы жібітеді, содан соң алдымен 5-10 0 С температу. рада үй-жайда 60 күн, одан кейін 0 0 С-та 60 күн стратифика. циялайды	Қарда 45-60 күн страти. фикациялайды. Молибден аммонийдің 3 % ерітін. дісінде 24 сағат жібіте. ді, содан соң 8 күн бойы күніне 3 рет 4 минутқа жылы суға (35-38 0 С) және суық суға (0 0 С) салады
26	Сүйір жапырақ. ты үйеңкі (платан тәріз. ді үйеңкі)	Ерте күзде себуді дайын. дықсыз жүргізе. ді, ал кеш себілетіндерін жиналған сәттен себуге дейін жазғы траншея. ларда стратифи. кациялайды	Үй-жайларда немесе қысқы тоңазымайтын траншеяларда стратификация лайды. Стратифика. циялау мерзімі 45-60 күн.	Қар араласты. ра отырып 45-60 күн стратифика. циялайды. Тұқымға жылы (40 0 С) су құйып, бре. зентпен жау. ып, 3 тәулік ұстайды. Содан кейін 30 0 С жуық темпера. турадағы үй-жайларда құм салынған жәшіктерде ұстап, күн сайын аралас. тырып және ылғалданды. рып тұрады. Тұқымдар 7-ші күні өнеді. ТМТД-мен немесе фентиураммен дәрілейді
27	Дала үйеңкісі	Жиналғаннан кейін жазғы траншеяларда себуге дейін кемінде 45 күн стратификация. лайды	Жинағаннан кейін алдымен жазғы, содан кейін қысқы тоңазымайтын траншеяларда 150-180 күн стратифика. циялайды	Тұқымды 3 күн жібітіп, алдымен үй- жайларда 10-15 0 С температура. да 60 күн, содан кейін 0 0 С темпера. турада 30-60 күн стратифи. кациялайды
28	Күміс үйеңкі	Сеппейді	Жинаған соң дайындықсыз бірден себі. леді (мамыр. дың аяғы - маусымның басы)	Құрғақ ауа райында екпелерді суару міндетті
29	Татар үйеңкісі (үйеңкі емес, қара үйеңкі)	Жиналғаннан себуге дейін жазғы траншея. ларда страти. фикциялайды	Күзден бастап қысқы тоңазы. майтын траншея ларда страти. фикациялайды	Тұқымды құм салынған жәшіктерде 0-3 0 С темпера турада әрбір 2-3 күн сайын ылғалдандыра және аралас. тыра отырып страфикация. лайды. 30 күннен соң ылғалданды. руды тоқтата. ды, темпера. тураны 0 0 С дейін төмен. детеді. 2-ші күні тұқымды қайта ылғал. дандырып, температура. ны 5 0 С дейін көтере. ді. Бұдан кейін тұқым 18-20-шы күні өнеді. Дайындықтың жалпы ұзақты ғы 50 күн
30	Шаған жапырақ. ты үйеңкі	Дайындауды қажет етпейді	Үй-жай ішінде 30 күн страти фикациялайды немесе 1 ай қар астында ұстайды
31	Ірі жапырақты жөке	Тұқымды жинал. ғаннан бастап жазғы траншея. ларда немесе құм салынған жәшіктерде 90 күн бойы стратификация. лайды	Алдымен жазғы траншеяларда немесе үй-жай. ларда, ал содан кейін 0-5 0 С темпе. ратурада қыс. қы тоңазымай. тын траншея. ларда страти. фикациялайды. Стратификация ұзақтығы - 180 күнге дейін
32	Ұсақ жапырақты жөке	Тұқымды жина. ғаннан соң себуге дейін жазғы траншея. ларда стратифи. кациялайды	Тұқымды жазғы, содан соң қысқы тоңазымай. тын траншея. ларда страти. фикациялайды	Тұқымды ауық-ауық ауыстырылып тұратын суда 10 күн жібітеді, содан соң 30 күн 15-25 0 С температура. да және 90- 120 күн 0 0 С температура. да стратифи. кациялайды
33	Сібір балқара. ғайы	Дайындауды қажет етпейді	9-12 сағат суға жібітеді және 1-1,5 ай қарға ауната. ды; КМnO 4 0,5% ерітіндісінде 30 минут дәрілейді	Тұқымды 3 тәулік марга. нец қышқылы калийдің 0,004 % ері. тіндісінде +26 0 С темпе. ратурада жібітеді, содан кейін дәке дорба. ларға салып, дымқыл ағаш үгінділерімен (1,5-2 см қабатпен) көміп, 2 тәулік ұстай. ды. Тұқымды 24 сағат бром калийінің 0,5 % ерітін. дісінде немесе 0,05 % колхицин ерітіндісін. де жібітеді. Тұқымды себу. ге 30 сағат қалғанда әлсіз әк ерітіндісін. де (10 л суға 200-250 гр әк) жібітеді.
34	Жіңішке жапырақты жиде	Ерте күзде сепкенде жинаудан кейін дайындамайды; кеш себілсе, жиналған кезден бастап сепкенге дейін жазғы траншеяларда стратифи. кациялайды	Алдын ала 4 тәулік жібі. тілген тұқым. ды қысқы тоңазымайтын траншеяларда немесе 16- 20 0 С темпе. ратурада үй- жайлар ішінде стратифика. циялайды. Стратифика. циялау ұзақ. тығы - 90- 120 күн	Тұқымға ыстық су (50-60 0 С құйып, бір тәулік жібі. теді. Содан кейін темпе. ратурасы 16-20 0 С үй- жайда құм салынған жәшіктерде стратифика. циялайды. 15-20-шы күні өне бастайды.
35	Кәдімгі бадам	Дайындауды қажет етпейді	Үй-жайларда немесе траншеяларда 30-60 күн стратифика. циялайды
36	Виргиния аршасы	Топырақтың қатуына 1,5-2 ай қалғанда себілетін бол. са, дайындауды қажет етпейді	Үй-жай ішінде 20-30 0 С температурада 30 күн, 15 0 С температурада 120 күн стратифика. циялайды	Тұқымды 30-50 мин мөлшерде күкірт қышқылы концентраты. мен өңдейді, сумен шаяды, содан кейін 0-5 0 С темпе. ратурада 90-120 күн стратифика. циялайды
37	Кәдімгі арша	Топырақтың қатуына 1,5-2 ай қалғанда себілетін болса, дайын. дауды қажет етпейді	Үй-жай ішінде 20-30 0 С температурада 30 күн, 15 0 С температурада 120 күн стратифика. циялайды
38	Түркістан аршасы	Жаңа жиналған тұқымды дайын. дамай сол күйінде тамыз айы ішінде себеді	Өткен жылғы терең тыныш. тықтағы тұ. қымды жазда шілдеде - тамыздың бас кезінде себеді.
39	Жарты шар тәрізді арша	Бұл да қыркүйектің бірінші жарты. сында себіледі	Бұл да солай
40	Шырғанақ	Топырақ қатпай тұрып 1 айдан кешіктірмей себілсе, дайын. дауды қажет етпейді	Үй-жайда 0-5 0 С температурада құм салынған жәшіктерде 90 күн стратифика. цияланады	3 тәулік суда жібітіп алып, үй-жай. да 30 күн стратифи. кациялайды
41	Грек жаңғағы	Дайындамайды	Үй-жайда құмда 0-5 0 С температурада 30-45 күн стратифика. циялайды	Тұқымды көктемде себуге 5-7 күн қалғанда қапқа салын. ған күйінде тау өзенінің ағын суына малады.
42	Кәдімгі шабдал	Дайындауды қажет етпейді	Үй-жайда 0-5 0 С температурада 100-120 күн стратифика. циялайды
43	Сібір самырсыны	Дайындауды қажет етпейді	Алдын-ала жібітілген тұқымды 30 күн 0-5 0 С температурада құм салынған жәшіктерде стратифика. циялайды	Алдын-ала жібітілген тұқымды 30 күн қарға аунатады
44	Жалған қараған (ақ қараған)	Сеппейді	Тұқымды стратифика. циялайды немесе темпе. ратурасы 80-85 0 С су құйып, алғаш. қы 15-20 мин араластырып, суығанша қалдырады. Қажет болса ісінбеген тұқымдарды електен өткі. зіп алып, оларды өңдеу. ді қайталайды
45	Тюринген үлбірегі	Шала піскен жемістер тұқы. мын сепкенде дайындауды қажет етпейді	Шала піскен жемістер тұқымын үй- жайда 0-5 0 С температурада құм салынған жәшіктерде 210-240 күн стратифика. циялайды
46	Кәдімгі шетен	Жинап алғаннан бастап сепкенге дейін жазғы траншеяларда немесе үй-жайда стратификация. лайды	Температурасы 0-5 0 С үй-жайда дымқыл құмда 90-120 күн стратифи. кациялайды, содан кейін қармен көмеді Стратифика. цияның жалпы ұзақтығы - 150-180 күн	Стратифика. цияланбаған тұқымды гиббереллин. нің 0,002 % ерітіндісінде 3 тәулік жібітеді, содан кейін дымқыл құммен араластырады. 7 күннен кейін өнеді
47	Ақ сексеуіл, және қара сексеуіл	Қыста сепкенде дайындауды қажет етпейді	Дайындауды қажет етпейді
48	Кәдімгі мамыр гүл	Дайындауды қажет етпейді	Үй-жайда 0-5 0 С температурада құм салынған жәшіктерде 45 күн стратифика. циялайды	10-15 сағат суда жібіте. ді, содан кейін дымқыл ағаш үгінді. сінде немесе шымтезекте 2-8 күн ұстайды
49	Үй қараөрігі	Жазғы траншея. ларда 90 күн стратификация. лайды	Қысқы тоңазы. майтын тран. шеяларда кемінде 150 күн стратифи. кациялайды
50	Тікенді қараөрік (шомырт)	Ерте жазда, тамызда себі. летін болса дайындауды қажет етпейді, кеш себілетін болса жиналған. нан бастап себуге дейін (2 ай бойы) жазғы траншея. ларда, өткен жылдың тұқымын - 80 күн стратификация. лайды	Жинала салы. сымен үй-жайда 150-180 күн немесе қысқы тоңазымайтын траншеяларда 180-210 күн стратифика. циялайды
51	Алхоры өрік (алша)	Жинала салысы. мен себуге дейін жазғы траншеяларда стратификация. лайды. Өткен жылғы тұқымды 60-90 күн стратификация. лайды	Жинала салы. сымен жазғы траншеяларда стратифика. циялайды, ал содан кейін қысқы тоңазы. майтын тран. шеяларда 120-170 күн немесе темпе. ратурасы 3-5 0 С үй-жайда 150 күн стратифи. кациялайды
52	Қызыл күрең қарақат	Жазғы траншея. ларда 45-60 күн стратифика. циялайды	Үй-жайда 90-120 күн стратифика. циялайды	Тұқымды бас. тапқы темпе. ратурасы 50 0 С суда 24 сағат жібітеді. Содан кейін 12-15 0 С температурада күн сайын араластырып, ылғалдандырып 30 күн стратифика. циялайды. Ауыспалы температурада (жылы және суық) страти. фикацияла. ғанда тұқымды 30 күн дайындайды.
53	Қара қарақат	Жазғы траншея. ларда 45-60 күн стратифика. циялайды	Үй-жайда 90-120 күн стратифика. циялайды
54	Сібір самырсын. қарағайы	Дайындамайды, тек марганец қышқылы калий. дің 0,5 % ерітіндісінде жібітеді	Тұқымды алдын-ала 3 тәулік жібі. теді, дымқыл құммен, ағаш үгіндісімен немесе шымте. зек ұнтағы. мен араласты. рып, жәшік. термен қар астына немесе салқын 0 0 С үй-жайға себу. ге дейін 2-3 ай қойып қояды. Қысқы тоңазымайтын траншеяларда сақтағанда да дайындала. ды	Құммен араластырыл. ған тұқымды (2:1)қалың. дығы 20 см, 50% дейін то. лық ылғал сақ тағанша су. лап, 30-40 0 С температурада 12 сағат бүркептір. гішке қояды, содан кейін қарға көмеді. Бұдан кейін қайта сулап, бүр кептір. гіштерге қояды, содан соң қар асты. на қояды. Екі мәрте өңдеу. ден өткен тұқымды 10-11 күн стратифика. циялайды. ТМТД немесе фентиураммен дәрілейді.
55	Қырым қарағайы	Себілмейді	Тұқымды 9-12 сағат суға жібітеді
56	Кәдімгі қарағай	Дайындауды қажет етпейді	Тұқымды 9-12 сағат суға жібітеді. Дорбаларға салынған құр. ғақ немесе жібітілген тұқымды 1-2 ай қарға қояды.	Тұқымды жібі. тіп, өнгенше ылғалды күйінде ұстайды және 1-2 айға қар астына шыға. рып қояды. Микориз құрайтын май. құлақ саңы. рауқұлағының таза дақылы. мен тұқым микоризация. сын жүргізе. ді. 24 сағат 0,02 % дейін күкірт қышқы. лы мырыш, күкірт қышқы. лы марганец (0,1 % және одан төмен), бор қышқылы (0,025%) және гетероауксин (0,01 % және одан төмен) ерітіндісінде жібітеді. Жиілігі 22,5кГц және қуаты 15 Вт ультра- дыбыспен 10 минут өңдейді.
57	Ақ терек	Дайындауды қажет етпейді (жиналған соң бірден себіледі)
58	Қара терек	Дайындауды қажет етпейді (жиналған соң бірден себіледі)
59	Батыс боз аршасы	Дайындауды қажет етпейді.	Жібітілген тұқымды бір ай бойы қарға аунатады
60	Нағыз пісте	Себілмейді.	Тұқымды 12-15 сағат жылы суда (40 0 С) жібітіп, құм салынған жәшіктерде (1:3) немесе траншеяларда 30-40 күн стратифика. циялайды	Тұқымды 12-15 сағат жылы суда (40 0 С) жібітіп, қаппен жылы жерге іліп қояды және өне бастаған. ша 9-12 күн анда-санда сулап тұрады
61	Кәдімгі мойыл	Дайындауды қажет етпейді.	Үй-жайда 0-5 0 С темпе. ратурада 150-180 күн стратифика. циялайды
62	Жабайы орман алмасы		Суда 2 тәулік жібітеді, содан кейін 0-5 0 С темпе. ратурада құм. да, шымтезек. те немесе ағаш үгінді. сінде 75-105 күн стратифи. кациялайды	Стратифика. цияланбаған тұқымды гиб. берллиннің 0,002 % ерітіндісінде 3 тәулік жібітеді, содан кейін дымқыл құммен араластыра. ды. Тұқым 6-7-ші күні өнеді.
63	Кәдімгі шаған	Онша толыспа. ған тұқымды жазғы траншея. ларда маусым айынан себуге дейін стратифи. кациялайды	Үй-жайда алдымен 18-20 0 С тем. пературада 2-3 ай, содан кейін 5-11 0 С температурада стратифика. циялайды. Стратифика. циялаудың жалпы ұзақты. ғы 180-200 күн (шала піскен тұқымдар)