Об утверждении отраслевой рамки квалификаций в сфере "Химическое производство"

Приказ Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан - Министра индустрии и новых технологий Республики Казахстан от 4 декабря 2013 года № 392. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 19 декабря 2013 года № 8975. Утратил силу приказом Министра по инвестициям и развитию Республики Казахстан от 28 мая 2015 года № 629

Сноска. Утратил силу приказом Министра по инвестициям и развитию РК от 28.05.2015 № 629.

В соответствии с пунктом 3 статьи 138-4 Трудового кодекса Республики Казахстан ПРИКАЗЫВАЮ:
1. Утвердить прилагаемую отраслевую рамку квалификаций в сфере «Химическое производство».
2. Комитету промышленности Министерства индустрии и новых технологий Республики Казахстан (Касымбеков Б.А.) в установленном законодательном порядке обеспечить:
1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;
2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан направление на официальное опубликование в средствах массовой информации и информационно-правовой системе «Әділет»;
3) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства индустрии и новых технологий Республики Казахстан.
3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на первого вице-министра индустрии и новых технологий Республики Казахстан Рау А.П.
4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Заместитель Премьер-Министра
Республики Казахстан – Министр
индустрии и новых технологий
Республики Казахстан А. Исекешев

Утверждена приказом
Заместителя Премьер-Министра
Республики Казахстан – Министра
индустрии и новых технологий
Республики Казахстан
от 4 декабря 2013 года № 392

Отраслевая рамка квалификаций
в сфере «Химическое производство»

1. Общие положения

1. Отраслевая рамка квалификаций в сфере «Химическое производство» (далее – ОРК) содержит восемь квалификационных уровней, что соответствует Национальной рамке квалификаций, утвержденной совместным приказом Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 24 сентября 2012 года № 373-ө-м и Министра образования и науки Республики Казахстан от 28 сентября 2012 года № 444 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 8022).
2. ОРК определяет единую шкалу квалификационных уровней, обеспечивает сопоставимость квалификаций и является основой для профессиональных стандартов и системы подтверждения соответствия и присвоения квалификации специалистов в химической отрасли.
3. ОРК предназначена для различных групп пользователей (работодателей, органов образования, граждан) и позволяет:
1) описывать с единых позиций требования к квалификации специалистов и выпускников всех уровней образования при разработке профессиональных и образовательных стандартов;
2) разрабатывать оценочные материалы и процедуры подтверждения соответствия и присвоения квалификаций специалистов в химической отрасли и выпускников всех уровней образования;
3) планировать карьерный рост, повышение квалификационного уровня, ведущие к получению соответствующей квалификации.
4. Основные термины и понятия, используемые в ОРК:
1) знание – результат усвоения информации посредством обучения и личного опыта, совокупность фактов, принципов, теории и практики, относящиеся к сфере обучения или работы, компонент квалификации, который должен подвергаться оценке;
2) национальная рамка квалификаций – структурированное описание квалификационных уровней, признаваемых на рынке труда;
3) национальная система квалификаций – совокупность механизмов правового и институционального регулирования спроса и предложений на квалификации специалистов со стороны рынка труда;
4) опыт – сознательная деятельность, знания и навыки, которые могут быть приобретены и эффективно использованы в течение определенного промежутка времени;
5) отраслевая рамка квалификаций - структурированное описание квалификационных уровней признаваемых в отрасли;
6) профессиональный стандарт – стандарт, определяющий в конкретной области профессиональной деятельности требования к уровню квалификации и компетентности, к содержанию, качеству и условиям труда;
7) умения – способности применять знания и проявить компетентность с целью осуществления деятельности и решения задач (применение логического, интуитивного, творческого и практического мышления).
5. ОРК представляет собой рамочную конструкцию, оформленную по структуре, согласно приложению 1 к ОРК.
ОРК состоит из описания для каждого квалификационного уровня общих характеристик профессиональной деятельности, а именно:
1) знания - данный показатель является комплексным и определяет требования к знаниям, зависит от следующих особенностей профессиональной деятельности:
объема и сложности используемой информации;
инновационности знаний;
степени их абстрактности (соотношения теоретических и практических знаний). Степень его проявления (переход от одного уровня квалификации к другому) может быть связан с изменением одного (любого) из составляющих показателей, двух или трех;
2) умения и навыки - данный показатель является комплексным и определяет требования к умениям, зависит от следующих особенностей профессиональной деятельности:
множественности (вариативности) способов решения профессиональных задач, необходимости выбора или разработки этих способов;
степени неопределенности рабочей ситуации и непредсказуемости ее развития. Степень его проявления (переход от одного уровня квалификации к другому) может быть связан как с изменением одного (любого) из составляющих показателей, так и обоих;
3) личностные и профессиональные компетенции - данный показатель определяет общую компетенцию работника и имеет три основных степени проявления:
деятельность под руководством;
самостоятельная исполнительская деятельность;
руководство другими.
Широта полномочий и ответственности связана с масштабом деятельности, ценой возможной ошибки для организации, отрасли, ее социальными, экологическими, экономическими и тому подобное последствиями, а также полнотой реализации в профессиональной деятельности основных функций руководства (целеполагание, организация, контроль, мотивация исполнителей).
6. Основным принципом разработки уровней квалификации в ОРК является непрерывность и преемственность развития квалификационных уровней от низшего к высшему, прозрачность их описания.
7. Уровень квалификации является результатом освоения определенной образовательной программы и/или практического опыта.
Для приращения квалификации или изменения ее профиля на каждом уровне производится обучение по дополнительным образовательным программам системы повышения квалификации и переподготовки кадров в учреждениях, имеющих соответствующие лицензии.
Уровень квалификации может нарастать по мере обретения практического опыта работы, самообразования и обучения.
Учет различных форм образования и обучения будет происходить внутри отраслевых квалификационных систем.
Построение индивидуальной образовательной траектории осуществляется посредством учета знаний и практического опыта работника, курсов повышения квалификации, что дает возможность продвигаться как по вертикали, так и по горизонтали уровней квалификации.
Соотнесение уровней квалификации с уровнями национальной системы образования и обучения определяется по показателю достижения квалификации, указанного в приложении 2 к ОРК.

Приложение 1
к Отраслевой рамке квалификаций
химической отрасли

Структура отраслевой рамки
квалификаций химической отрасли

Уровень НРК	Уровень ОРК	Область профессиональной деятельности: 1. Подготовка и (или) создание средств химического производства
		Требования к личностным и профессиональным компетенциям	Требования к умениям и навыкам	Требования к знаниям
1	1	Самостоятельность: работа под полным руководством при очень низком уровне самостоятельности в ходе выполнения задач. Ответственность: за выполнение работ, за свою безопасность и безопасность других. Сложность: работа по инструкции. Установка приборов, инструментов, оборудования, трубопроводов, технологических линий, смазка деталей, погрузка, разгрузка, перемещение вручную или на тележках (вагонетках) и штабелирование грузов, не требующих осторожности, очистка территории, дорог, подъездных путей, уборка цехов, мытье тары, посуды, деталей и изделий	Выполняет типовые несложные практические задания, демонстрирует навыки самонаблюдения и самодисциплины	Базовые знания о предмете труда, процессе его преобразования и цикле соответствующих исполнительских действий
2	2	Самостоятельность: работа руководством при наличии некоторой степени самостоятельности в знакомых ситуациях; обучение под руководством. Ответственность: за результаты выполнения простых заданий; за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение простых типовых задач. Подготовка и разработка простых технических и вспомогательных средств и приспособлений, установка и наладка оборудования, тестирование на пробой, изоляцию, выявление дефектов и их устранение, погрузка, выгрузка, перемещение вручную и на тележках (вагонетках) и укладка грузов, требующих осторожности, пылевидных материалов, участие в подготовке и установке технических и вспомогательных средств, приспособлений	Выполняет несложные практические задания, демонстрирует навыки контроля и коррекции своих действий в простых производственных ситуациях	Базовые знания о предмете труда, средствах и способах достижения результата при выполнении простых типовых задач
3	3	Самостоятельность: осуществление самостоятельной работы в типовых ситуациях и под руководством в сложных ситуациях профессиональной деятельности; самостоятельная организация обучения. Ответственность: за результаты выполнения работ; за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение типовых практических задач; выбор способа действии из известных на основе знаний и практического опыта. Подготовка оборудования, техническое обслуживание (сборка, ремонт технических, вспомогательных средств), проведение тестов на изоляцию, герметичность, анализ на совместимость приборов, оценка технических и метрологических характеристик оборудования, юстировка и отладка электронных узлов, подготовка и проверка готовности оборудования, техническое обслуживание (сборка, ремонт, наладка технических, вспомогательных средств)	Выполняет стандартные практические задания, демонстрирует навыки планирования, выбора способов выполнения поставленных задач	Знания о технологиях преобразования предмета, планировании и организации труда
4	4	Самостоятельность: исполнительско-управленческая деятельность по реализации нормы под руководством, предусматривающая самостоятельное определение задач, организацию и контроль реализации нормы подчиненными работниками. Ответственность: за результаты при реализации нормы, за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение различных типовых практических задач; требующих самостоятельного анализа рабочих ситуаций. Контроль за процессом подготовки технических средств (пусконаладка, сервисное обслуживание средств измерений), проверка и наладка программного обеспечения, автоматических систем управления, обеспечение безопасности при работе с высоковольтным оборудованием	Уточняет полученные задания, ставит задачи подчиненным, оценивает результаты деятельности, определяет недостаточность знаний и навыков, мотивирует повышение профессионализма работников.	Знания о подходах, принципах и способах постановки и решения профессиональных задач, об этике и психологии отношений, способах мотивации и стимулирования труда
5	5	Самостоятельность: управленческая деятельность в рамках участка технологического процесса и стратегии деятельности предприятия. Ответственность: за оценку и совершенствование собственного труда, собственное обучение и обучение других; за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение практических задач на основе выбора способов решения в различных изменяющихся условиях рабочих ситуаций. Подготовка технических и других средств к технологическому процессу, организация поверки и калибровки средств измерений, участие в разработке новых и модернизации существующих технологических линий и оборудования	Демонстрирует навыки понимания заказа, анализа ситуаций и своих действий, принятия решений и создания условий их реализации, контроля и коррекции деятельности в контексте командной работы, повышения управленческого и исполнительского профессионализма	Знания о методологии системного анализа и проектирования профессиональных ситуаций, способах принятия управленческих решений, о коллективо- и командообразовании
6	6	Самостоятельность: управленческая деятельность в рамках стратегии деятельности предприятия, предполагающая согласование работ с другими участками. Ответственность: за планирование и разработку процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию, ответственность за повышение профессионализма работников. Сложность: деятельность, направленная на решение задач, предполагающих выбор и многообразие способов решения. Обеспечение готовности оборудования, приборов, технологических линий, деятельность по разработке и внедрению новых и модернизации существующих технологических линий и оборудования	Демонстрирует навыки проектирования и принятия решений в социальных и профессиональных ситуациях высокой неопределенности, культуру самоуправления, организации коммуникации и согласования точек зрения, оформления и презентации результатов, использования современных программных продуктов и технических средств	Знания о методологии совместного анализа, проектирования и принятия решений в сложных социальных и профессиональных ситуациях, способах коммуникации и согласования точек зрения, оформления и презентации аналитической и проектной документации
7	7.1	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития структур отрасли. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация промежуточной химической продукции на внутреннем рынке	Демонстрирует навыки постановки задач и проблем, их системного решения с применением инновационных подходов, методы построения концепций и стратегий деятельности	Знания о методологии построения концепций, стратегий, функциональных моделей деятельности и взаимодействия, способах постановки и системного решения задач и проблем с применением акмеологических подходов
	7.2	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития структур отрасли. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация промежуточной химической продукции на внешнем рынке
8	8.1	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития крупных институциональных структур отрасли государственного масштаба. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация готовой продукции химического производства на внутреннем рынке	Демонстрирует экологическое и стратегическое мышление, навыки принятия взаимовыгодных решений с использованием логических методов, построения и проигрывания моделей профессиональной деятельности и взаимодействия	Знания о построении кооперативных систем деятельности и взаимодействия, методологии моделирования и управления макросоциальными и макроэкономическими системами
	8.2	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития крупных институциональных структур отрасли государственного масштаба. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация высокотехнологичной, инновационной химической продукции с высокой добавленной стоимостью на внешнем рынке

Уровень НРК	Уровень ОРК	Область профессиональной деятельности: 2. Создание исходного материала при помощи средств производства
		Требования к личностным и профессиональным компетенциям	Требования к умениям и навыкам	Требования к знаниям
1	1	Самостоятельность: работа под полным руководством при очень низком уровне самостоятельности в ходе выполнения задач. Ответственность: за выполнение работ, за свою безопасность и безопасность других. Сложность: работа по инструкции. Ведение отдельных стадий технологического процесса (сушка, измельчение, концентрирование, очистка от примесей, смешивание компонентов и др.), соблюдение требований охраны труда и техники безопасность и транспортировка, доставка сырья и материалов, погрузочно-разгрузочные работы	Выполняет типовые несложные практические задания, демонстрирует навыки самонаблюдения и самодисциплины	Базовые знания о предмете труда, процессе его преобразования и цикле соответствующих исполнительских действий
2	2	Самостоятельность: работа руководством при наличии некоторой степени самостоятельности в знакомых ситуациях; обучение под руководством. Ответственность: за результаты выполнения простых заданий; за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение простых типовых задач. Ведение отдельных стадий технологического процесса (сушка, измельчение, концентрирование, очистка от примесей, смешивание компонентов, нагрев и др.), транспортировка сырья и материалов в цех, погрузка и выемка материала из аппаратов, подноска материалов, подготовка площадок, продувание газом, отбор проб и др.	Выполняет несложные практические задания, демонстрирует навыки контроля и коррекции своих действий в простых производственных ситуациях	Базовые знания о предмете труда, средствах и способах достижения результата при выполнении простых типовых задач
3	3	Самостоятельность: осуществление самостоятельной работы в типовых ситуациях и под руководством в сложных ситуациях профессиональной деятельности; самостоятельная организация обучения. Ответственность: за результаты выполнения работ; за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение типовых практических задач; выбор способа действий из известных на основе знаний и практического опыта. Ведение технологического процесса (сушка, измельчение, концентрирование, очистка от примесей, смешивание, нагрев и др.), транспортирование исходного сырья и вспомогательных материалов, отбор проб и проведение анализов.	Выполняет стандартные практические задания, демонстрирует навыки планирования, выбора способов выполнения поставленных задач	Знания о технологиях преобразования предмета, планировании и организации труда
4	4	Самостоятельность: исполнительско-управленческая деятельность по реализации нормы под руководством, предусматривающая самостоятельное определение задач, организацию и контроль реализации нормы подчиненными работниками. Ответственность: за результаты при реализации нормы, за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение различных типовых практических задач; требующих самостоятельного анализа рабочих ситуаций. Участие и управление технологическим процессом (контроль за технологическим режимом по контрольно-измерительным приборам), анализом и обработкой сырья и вспомогательных материалов, водо- и пробоподготовкой, контроль за соблюдением техники безопасности, выбросов, утилизацией отходов производства	Уточняет полученные задания, ставит задачи подчиненным, оценивает результаты деятельности, определяет недостаточность знаний и навыков, мотивирует повышение профессионализма работников.	Знания о подходах, принципах и способах постановки и решения профессиональных задач, об этике и психологии отношений, способах мотивации и стимулирования труда
5	5	Самостоятельность: управленческая деятельность в рамках участка технологического процесса и стратегии деятельности предприятия. Ответственность: за оценку и совершенствование собственного труда, собственное обучение и обучение других; за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение практических задач на основе выбора способов решения в различных изменяющихся условиях рабочих ситуаций. Управление технологическим процессом, участие в разработке новых и модернизации существующих технологий, технологических процессов	Демонстрирует навыки понимания заказа, анализа ситуаций и своих действий, принятия решений и создания условий их реализации, контроля и коррекции деятельности в контексте командной работы, повышения управленческого и исполнительского профессионализма	Знания о методологии системного анализа и проектирования профессиональных ситуаций, способах принятия управленческих решений, о коллективо- и командообразовании
6	6	Самостоятельность: управленческая деятельность в рамках стратегии деятельности предприятия, предполагающая согласование работ с другими участками. Ответственность: за планирование и разработку процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию, ответственность за повышение профессионализма работников. Сложность: деятельность, направленная на решение задач, предполагающих выбор и многообразие способов решения. Управление технологическим процессом, согласование работ между подразделениями, разработка и внедрение новых и модернизация существующих технологий, технологических процессов	Демонстрирует навыки проектирования и принятия решений в социальных и профессиональных ситуациях высокой неопределенности, культуру самоуправления, организации коммуникации и согласования точек зрения, оформления и презентации результатов, использования современных программных продуктов и технических средств	Знания о методологии совместного анализа, проектирования и принятия решений в сложных социальных и профессиональных ситуациях, способах коммуникации и согласования точек зрения, оформления и презентации аналитической и проектной документации
7	7.1	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития структур отрасли. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация химической продукции, востребованной на внутреннем рынке	Демонстрирует навыки постановки задач и проблем, их системного решения с применением инновационных подходов, методы построения концепций и стратегий деятельности	Знания о методологии построения концепций, стратегий, функциональных моделей деятельности и взаимодействия, способах постановки и системного решения задач и проблем с применением акмеологических подходов
	7.2	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития структур отрасли. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация химической продукции на внешнем рынке
8	8.1	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития крупных институциональных структур отрасли государственного масштаба. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация продукции химического производства, востребованной на внутреннем рынке	Демонстрирует экологическое и стратегическое мышление, навыки принятия взаимовыгодных решений с использованием логических методов, построения и проигрывания моделей профессиональной деятельности и взаимодействия	Знания о построении кооперативных систем деятельности и взаимодействия, методологии моделирования и управления макросоциальными и макроэкономическими системами
	8.2	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития крупных институциональных структур отрасли государственного масштаба. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могу привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация высокотехнологичной, инновационной химической продукции с высокой добавленной стоимостью на внешнем рынке

Уровень НРК	Уровень ОРК	Область профессиональной деятельности: 3. Создание и реализация промежуточной и (или) готовой химической продукции
		Требования к личностным и профессиональным компетенциям	Требования к умениям и навыкам	Требования к знаниям
1	1	Самостоятельность: работа под полным руководством при очень низком уровне самостоятельности в ходе выполнения задач. Ответственность: за выполнение работ, за свою безопасность и безопасность других. Сложность: работа по инструкции. Дополнительная подготовка материалов к переработке - нагрев, смешивание компонентов, помощь в подключении необходимых линий, трубопроводов и др., соблюдение требований охраны труда и техники безопасности, транспортировка, доставка предварительно обработанного сырья и вспомогательных материалов, погрузочно-разгрузочные работы, подготовка площадок и др.	Выполняет типовые несложные практические задания, демонстрирует навыки самонаблюдения и самодисциплины	Базовые знания о предмете труда, процессе его преобразования и цикле соответствующих исполнительских действий
2	2	Самостоятельность: работа руководством при наличии некоторой степени самостоятельности в знакомых ситуациях; обучение под руководством. Ответственность: за результаты выполнения простых заданий; за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение простых типовых задач. Введение отдельных стадий технологического процесса получения промежуточного или готового продукта (химическое взаимодействие компонентов, поли- и изомеризация, разложение, плавление, кристаллизация и т.д.), загрузка сырья, прошедшего предварительную обработку, в аппараты, выемка конечного продукта, очистка оборудования и линий, отбор проб и др	Выполняет несложные практические задания, демонстрирует навыки контроля и коррекции своих действий в простых производственных ситуациях	Базовые знания о предмете труда, средствах и способах достижения результата при выполнении простых типовых задач
3	3	Самостоятельность: осуществление самостоятельной работы в типовых ситуациях и под руководством в сложных ситуациях профессиональной деятельности; самостоятельная организация обучения. Ответственность: за результаты выполнения работ; за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение типовых практических задач; выбор способа действий из известных на основе знаний и практического опыта. Контроль за технологическим процессом производства химической продукции, очисткой конечного продукта, транспортирование подготовленного сырья и материалов, контроль за качеством готового продукта, отбор проб и проведение анализов	Выполняет стандартные практические задания, демонстрирует навыки планирования, выбора способов выполнения поставленных задач	Знания о технологиях преобразования предмета, планировании и организации труда
4	4	Самостоятельность: исполнительско-управленческая деятельность по реализации нормы под руководством, предусматривающая самостоятельное определение задач, организацию и контроль реализации нормы подчиненными работниками. Ответственность: за результаты при реализации нормы, за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение различных типовых практических задач; требующих самостоятельного анализа рабочих ситуаций. Ответственность за реализацию технологического процесса (контроль за технологическим режимом по контрольно-измерительным приборам) получения и очистки промежуточных и конечных продуктов, ответственность за результат при проведении анализа качества полученного продукта, контроль за соблюдением техники безопасности, выбросов, утилизацией отходов производства	Уточняет полученные задания, ставит задачи подчиненным, оценивает результаты деятельности, определяет недостаточность знаний и навыков, мотивирует повышение профессионализма работников.	Знания о подходах, принципах и способах постановки и решения профессиональных задач, об этике и психологии отношений, способах мотивации и стимулирования труда
5	5	Самостоятельность: управленческая деятельность в рамках участка технологического процесса и стратегии деятельности предприятия. Ответственность: за оценку и совершенствование собственного труда, собственное обучение и обучение других; за свою безопасность и безопасность других; за выполнение требований по защите окружающей среды. Сложность: решение практических задач на основе выбора способов решения в различных изменяющихся условиях рабочих ситуаций. Управление технологическим процессом на стадии получения промежуточных и конечных продуктов, участие в разработке новых и модернизации существующих технологий, технологических процессов	Демонстрирует навыки понимания заказа, анализа ситуаций и своих действий, принятия решений и создания условий их реализации, контроля и коррекции деятельности в контексте командной работы, повышения управленческого и исполнительского профессионализма	Знания о методологии системного анализа и проектирования профессиональных ситуаций, способах принятия управленческих решений, о коллективо- и командообразовании
6	6	Самостоятельность: управленческая деятельность в рамках стратегии деятельности предприятия, предполагающая согласование работ с другими участками. Ответственность: за планирование и разработку процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию, ответственность за повышение профессионализма работников. Сложность: деятельность, направленная на решение задач, предполагающих выбор и многообразие способов решения. Управление технологическим процессом на стадии получения промежуточной и готовой продукции, согласование работ между подразделениями, разработка и внедрение новых и модернизация существующих технологий, технологических процессов	Демонстрирует навыки проектирования и принятия решений в социальных и профессиональных ситуациях высокой неопределенности, культуру самоуправления, организации коммуникации и согласования точек зрения, оформления и презентации результатов, использования современных программных продуктов и технических средств	Знания о методологии совместного анализа, проектирования и принятия решений в сложных социальных и профессиональных ситуациях, способах коммуникации и согласования точек зрения, оформления и презентации аналитической и проектной документации
7	7.1	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития структур отрасли. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация химической продукции, востребованной на внутреннем рынке	Демонстрирует навыки постановки задач и проблем, их системного решения с применением инновационных подходов, методы построения концепций и стратегий деятельности	Знания о методологии построения концепций, стратегий, функциональных моделей деятельности и взаимодействия, способах постановки и системного решения задач и проблем с применением акмеологических подходов
	7.2	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития структур отрасли. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация химической продукции, в которой заинтересован внешний рынок
8	8.1	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития крупных институциональных структур отрасли государственного масштаба. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация продукции химического производства, востребованной на внутреннем рынке	Демонстрирует экологическое и стратегическое мышление, навыки принятия взаимовыгодных решений с использованием логических методов, построения и проигрывания моделей профессиональной деятельности и взаимодействия	Знания о построении кооперативных систем деятельности и взаимодействия, методологии моделирования и управления макросоциальными и макроэкономическими системами
	8.2	Самостоятельность: управленческая деятельность, предполагающая создание стратегии функционирования и развития крупных институциональных структур отрасли государственного масштаба. Ответственность: за планирование, разработку и результаты процессов деятельности, которые могут привести к существенным изменениям или развитию. Сложность: деятельность, предполагающая решение задач развития, разработку новых подходов, использование разнообразных методов. Реализация высокотехнологичной, инновационной химической продукции с высокой добавленной стоимостью на внешнем рынке

Приложение 2
к Отраслевой рамке квалификаций
химической отрасли

Показатель достижения квалификации

Уровень квалификации	Пути достижения квалификации соответствующего уровня
1	Практический опыт и/или краткосрочное обучение (инструктаж) на рабочем месте и/или краткосрочные курсы при наличии основного среднего образования, но не ниже начального образования.
2	Практический опыт и/или профессиональная подготовка (краткосрочные курсы на базе организации образования или обучение на предприятии) при наличии общего среднего образования, но не ниже основного среднего.
3	Практический опыт и/или профессиональная подготовка (курсы на базе организации образования по программам профессиональной подготовки до одного года или обучение на предприятии) при наличии общего среднего образования или технического и профессионального образования на базе основного среднего образования или общего среднего образования без практического опыта.
4	Техническое и профессиональное образование повышенного уровня (дополнительная профессиональная подготовка), практический опыт.
5	Техническое и профессиональное образование (специалист среднего звена), послесреднее образование, практический опыт, или высшее образование.
6	Высшее образование, практический опыт.
7	Высшее образование, практический опыт. Послевузовское образование, практический опыт.
8	Высшее образование, практический опыт, и /или послевузовское образование, практический опыт. В настоящем квалификационном уровне высшее образование включает в себя высшее образование, полученное до введения в действие Закона Республики Казахстан «Об образовании», а также послевузовское образование, определенное в соответствии с уровнями образования установленными указанным законом.

"Химиялық өндіріс" саласындағы салалық біліктілік шеңберін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қазақстан Республикасының Индустрия және жаңа технологиялар министрінің 2013 жылғы 4 желтоқсандағы № 392 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 19 желтоқсанда № 8975 тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 28 мамырдағы № 629 бұйрығымен

Ескерту. Бұйрықтың күші жойылды - ҚР Инвестициялар және даму министрінің 28.05.2015 № 629 бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 138-4-бабының 3-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріп отырған «Химия өндірісі» саласындағы салалық біліктілік шеңбері бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің Өнеркәсіп комитеті (Б.А. Қасымбеков) заңнамада белгіленген тәртіпте:
1) Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде осы бұйрықтың мемлекеттік тіркелуін;
2) Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде бұқаралық ақпарат құралдарында және «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жіберуді;
3) Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің интернет-ресурсында осы бұйрықтың орналасуын қамтамасыз етсін.
3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Индустрия және жаңа технологиялар бірінші вице-министрі А.П. Рауға жүктелсін.
4. Осы бұйрық оның алғаш рет ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрдің орынбасары –
Қазақстан Республикасы Индустрия
және жаңа технологиялар министрі Ә. Исекешев

Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрінің
орынбасары – Қазақстан
Республикасы Индустрия
және жаңа технологиялар
министрінің 2013 жылғы
04 желтоқсандағы № 392
бұйрығымен бекітілген

«Химия өндірісі» саласындағы салалық біліктілік шеңбері

1. Жалпы ережелер

1. Химия саласындағы салалық біліктілік шеңбері (бұдан әрі- СБШ) Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2012 жылғы 24 қыркүйектегі № 373-ө-м және Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 28 қыркүйектегі № 444 бірлескен бұйрығымен бекітілген Ұлттық біліктілік шеңберіне сәйкестендірілген біліктілік деңгейлерді қамтиды (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу реестрінде № 8022 тіркелген).
2. СБШ бірыңғай біліктілік деңгейлер межесін анықтайды, біліктіліктің салыстырмалылығын қамтамасыз етеді және кәсіби стандарттар үшін және химия саласы мамандары біліктілігінің сәйкестігі мен берілгенін растайтын жүйеге негіз болып табылады.
3. СБШ пайдаланушылардың әр топтарына арналған (жұмыс беруші, білім беру және азаматтарға):
1) кәсіби және білім стандарттарын әзірлеу кезінде барлық білім беру деңгейінің мамандары мен бітірушілерінің біліктіліктеріне қойылатын талаптарды бірыңғай ұстаныммен сипаттау;
2) химия саласындағы мамандардың және білім берудің барлық деңгейін бітірушілердің біліктілігінің сәйкестігі мен берілуін растайтын рәсімдерін өткізу және бағалау материалдарын әзірлеу;
3) тиісті біліктілікті меңгеруге апаратын, мансаптың жоғарылауын, біліктілік деңгейдің арттыруды жоспарлау.
4. СБШ-да қолданатын негізгі терминдер мен ұғымдар:
1) білім – оқу және жеке тәжірибесі арқылы ақпаратты меңгеру нәтижесі, оқу немесе жұмыс саласына қатысты фактілер, қағидаттар, теория мен практика жиынтығы, біліктіліктің міндетті түрде бағалануға тиіс бөлігі;
2) ұлттық біліктілік шеңбері – еңбек нарығында танылатын біліктілік деңгейлерін құрылымдық жағынан сипаттау;
3) ұлттық біліктілік жүйесі – мамандардың біліктілігіне еңбек нарығы тарапынан сұраныс пен ұсыныстарды құқықтық және институционалдық реттеу тетіктерінің жиынтығы;
4) тәжірибе – саналы қызмет, белгілі бір уақыт аралығында меңгерілген және тиімді пайдаланыла алатын білім мен білік;
5) салалық біліктілік шеңберлері – салада танылатын біліктілік деңгейлерін құрылымдық жағынан сипаттау;
6) кәсіби стандарт – кәсіби қызметтің нақты саласында біліктілік деңгейіне және құзыреттілікке, еңбек мазмұнына, сапасына және жағдайларына қойылатын талаптарды айқындайтын стандарт;
7) білік – қызметті жүзеге асыру және міндеттерді шешу мақсатында білімді пайдалану және құзыреттілік таныту қабілеті (логикалық, интуитивтік, шығармашылық және практикалық ойлауды пайдалану).
5. СБШ СБШ-ның 1-қосымшасына сәйкес құрылым бойынша ресімделген шеңберлік құрылымды білдіреді.
СБШ әрбір біліктілік деңгейі үшін кәсіби қызметтің жалпы сипаттамаларын сипаттаудан тұрады, атап айтқанда:
1) білім – бұл көрсеткіш кешенді болып табылады және білімге қойылатын талаптарды айқындайды, кәсіби қызметтің мынадай ерекшеліктеріне байланысты болады:
пайдаланатын ақпараттың ауқымы мен күрделілігі;
білімнің инновациялығы;
олардың абстрактілік дәрежесі (теориялық және практикалық білімнің арақатынасы). Оның көріну дәрежесі (біліктіліктің бір деңгейінен басқасына ауысу) көрсеткіштердің құрамдас бөліктерінің бірінің (кез келгенінің), екеуінің де немесе үшеуінің де өзгеруіне байланысты болуы мүмкін.
2) білік пен дағды – бұл көрсеткіш кешенді болып табылады және біліктілікке қойылатын талаптарды айқындайды, кәсіби қызметтің мынадай ерекшеліктеріне байланысты болады:
кәсіби міндеттерді шешу тәсілдерінің көптігі (нұсқаулығы), осы тәсілдерді таңдау немесе әзірлеу қажеттілігі;
жұмыс жағдайының белгісіздік және оның дамуының беймәлімдігі дәрежесі. Оның көріну дәрежесі (біліктіліктің бір деңгейінен басқасына ауысу) көрсеткіштердің құрамдас бөліктерінің бірінің (кез келгенінің) немесе екеуінің де өзгеруіне байланысты болуы мүмкін.
3) жеке және кәсіби құзыреттер – бұл көрсеткіш қызметкердің жалпы құзыреттілігін айқындайды және үш негізгі дәрежесі бар:
басшылықтың қоластындағы қызмет;
қызметті өз бетінше орындау;
басқаларды басқару.
Өкілеттік пен жауапкершіліктің кеңдігі қызмет ауқымына, ықтимал қателіктің ұйым, сала үшін бағасына, олардың әлеуметтік, экологиялық, экономикалық және басқа да салдарына, сондай-ақ кәсіби қызметте басшылықтың негізгі функцияларын толық іске асыруына байланысты (мақсатты болжау, ұйымдастыру, бақылау, орындаушыларды ынталандыру).
6. СБШ-да біліктілік деңгейлерін әзірлеудің негізгі қағидаты біліктілік деңгейлерінің төменнен жоғарыға қарай дамуының үздіксіздігі мен сабақтастығы, оларды сипаттау ашықтығы болып табылады.
7. Біліктілік белгілі бір білім бағдарламасын игеру және/немесе практикалық тәжірибе нәтижесі болып табылады.
Біліктілікті жетілдіру немесе оның бейінін өзгерту үшін әрбір деңгейде кадрларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесінің қосымша білім бағдарламалары бойынша тиісті лицензиялары бар ұйымдарда оқуға болады.
Біліктілік деңгейі практикалық жұмыс тәжірибесін меңгеруіне, өз бетінше білім алуына және оқуына қарай жетілуі мүмкін.
Білім беру мен оқытудың әр түрлі нысандарын есепке алу салалық біліктілік жүйелердің ішінде жүргізілетін болады.
Қызметкердің практикалық тәжірибесін, біліктілікті арттыру курстарын және осы сияқтыларды ескеру арқылы жеке білім беру траекториясын құруға болады, бұл біліктілік деңгейлерін алға және жоғары қарай да дамытуға мүмкіндік береді.
Біліктілік деңгейлері мен ұлттық білім беру және оқыту жүйесі деңгейлерінің арақатынасы СБШ-ның 2-қосымшасында көрсетілген біліктілікке қол жеткізу көрсеткіші бойынша айқындалады.

Химия саласындағы
салалық біліктілік шеңберінің
1-қосымшасы

Химия саласындағы
салалық біліктілік шеңберінің құрамы

ҰБШ деңгейі	СБШ деңгейі	Кәсіптік қызмет салалары: 1. Химия өндірісі құралдарын дайындау және (немесе) жасау
		Жеке және кәсіби құзыретіне қойылатын талаптар	Білігі мен дағдысына қойылатын талаптар	Біліміне қойылатын талаптар
1	1.1	Дербестігі: өте төмен дербестік деңгейінде толық басшылық жасалатын жұмыс Жауаптылығы: жұмыстардың орындалуы, өз қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі. Күрделілігі: нұсқаулық бойынша жұмыс істеу. Аспаптарды, құрал-жабдықтарды, құбырларды, технологиялық желілерді орнату, тетіктерді майлау, қауіпсіздікті талап етпейтін жүктерді арбамен (вагонеткамен) немесе қолмен тиеу, түсіру, орнын ауыстыру және қатарлап жинау, аумақты, жолды, көлік жүретін жолды тазалау, цехтарды жинау, ыдысты, тетіктер мен бұйымдарды жуып-тазалау	Бір үлгідегі жеңіл практикалық тапсырмаларды орындайды, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі басқара білу дағдыларын көрсетеді	Еңбек мәні, оны өзгерту процестері және тиісті орындаушылық әрекеттер топтамасы, қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқаулықтар, еңбек қорғау талаптары туралы базалық білім
2	2.1	Дербестігі: белгілі жағдайларда белгілі бір дербестік деңгейін білдіретін, басшылық жасалатын жұмыс; басшылық жасап оқыту Жауаптылығы: қарапайым жұмыс түрлерінің орындалу нәтижесі, өз қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі, қоршаған ортаны қорғау талаптарының орындалуы. Күрделілігі: қарапайым бір үлгідегі міндеттерді орындау. Техникалық және көмекші құралдар мен құрал-саймандарды дайындау және әзірлеу, жабдықтарды орнату және баптау, сынамамен тестілеу, ақауларды анықтау және оларды жою, қауіпсіздікті талап ететін жүктерді, ұсақ материалдарды арбамен (вагонеткамен) немесе қолмен тиеу, түсіру және жинау, техникалық және көмекші құралдар мен құрал-саймандарды дайындау және орнатуға қатысу	Бір үлгідегі жеңіл практикалық тапсырмаларды орындайды, қарапайым өндірістік жағдайларда өзін-өзі бақылау және өзін-өзі басқара білу дағдыларын көрсетеді	Еңбек мәні, бір үлгідегі қарапайым тапсырмаларды орындау кезінде нәтижеге қол жеткізу құралдары мен жолдары туралы базалық білім
3	3.1	Дербестігі: бір үлгідегі жағдайларда және кәсіптік қызметтердің басшылық жасалатын күрделі жағдайларында дербес жұмыстарды жүзеге асыру, оқытуларды өз бетінше ұйымдастыру. Жауаптылығы: жұмыс түрлерінің орындалу нәтижесі, өз қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі, қоршаған ортаны қорғау талаптарының орындалуы. Күрделілігі: бір үлгідегі практикалық тапсырмаларды орындау; білім және тәжірибе негізінде әрекет ету тәсілін таңдай білу Жабдықтарды дайындау, техникалық қызмет жасау (техникалық, көмекші құралдарды жинау, жөндеу), оқшаулауға, саңылаусыздыққа тест жүргізу, аспаптардың үйлесімділігін талдау, жабдықтардың техникалық және метрологиялық сипаттамаларын бағалау, электронды тораптарды дәлдеу және ретке келтіру, жабдықтардың дайындау және тексеру, техникалық қызмет жасау (техникалық, көмекші құралдарды жинау, жөндеу, баптау)	Стандартты практикалық тапсырмаларды орындайды, жоспарлау, қойылған міндеттерді орындау тәсілдерін таңдай білу дағдыларын көрсетеді	Еңбек мәнін технологиялық өзгерту, еңбекті жоспарлау және ұйымдастыру туралы білім
4	4.1	Дербестігі: бағынышты қызметкерлердің міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды ұйымдастыру және іске асыруды бақылауын көздейтін, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық- басқарушылық қызмет Жауаптылығы: нормалардың орындалу нәтижесі, өз қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі, қоршаған ортаны қорғау талаптарының орындалуы Күрделілігі: жұмыс жағдайын өз бетінше талдауды талап ететін әр түрлі үлгідегі практикалық міндеттерді шешу. Техникалық құралдарды дайындау үдерісін бақылау (өлшем құралдарын іске қосу-баптау, сервистік қызмет жасау), бағдарламалық қамсыздандыруды, автоматты басқару жүйелерін тексеру және баптау, жоғары вольтты жабдықпен жұмыс істеу кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету	Алынған тапсырмаларды нақтылайды, бағыныштылардың міндеттерін белгілейді, қызметтерінің нәтижесін бағалайды, білім және дағдылардың жетіспеуін анықтайды, қызметкерлерді кәсіпқойлығын жоғарылатуға ынталандырады	Кәсіпқойлық міндеттерді шешу және белгілеу тәсілдері, қағидалары және амалдары, қарым-қатынас этикасы мен психологиясы, еңбек уәждемесі және еңбекке ынталандыру тәсілдері
5	5.1	Дербестігі: кәсіпорын қызметтерінің технологиялық үдерістері мен стратегиясына қатысу шеңберіндегі басқарушылық қызмет Жауаптылығы: өз еңбегін бағалау және жетілдіру, өзі оқу және басқаларды оқыту, өз қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі, қоршаған ортаны қорғау талаптарының орындалуы. Күрделілігі: әр түрлі жұмыс жағдайында шешім табу тәсілдерін таңдап алу негізінде практикалық міндеттерді шешу Техникалық және басқа құралдарды технологиялық үдеріске дайындау, өлшем құралдарын тексеру және калибрлеуді ұйымдастыру, жаңа және қолданыстағы технологиялық желілер мен жабдықтарды әзірлеу және енгізу және қолданыстағы технологиялық желілер мен жабдықтарды жаңарту бойынша қызметтерге қатысу	Тапсырысты түсіне білу, жағдайды талдай алу, өзін-өзі тексере білу, шешім қабылдай білу және оларды іске асыруға жағдай жасау, басқарушылық және орындаушылық кәсіпқойлықты жоғарылататын командалық жұмыста қызметтерді бақылау және түзету дағдыларын көрсетеді	Кәсіпқойлық жағдайларды жүйелік талдау және жобалау әдіснамасы, басқарушылық шешімдерді қабылдау тәсілдері, ұжым және ұжымдық құрылым туралы білім
6	6.1	Дербестігі: жұмыстар жөнінде басқа учаскелермен келісім жасауды көздейтін, кәсіпорын қызметтерінің стратегиясы шеңберіндегі басқарушылық қызмет Жауаптылығы: маңызды өзгерістерге және дамуға әкелуі мүмкін қызмет үдерістерін жоспарлау және әзірлеу, қызметкерлердің кәсіпқойлығын жоғарылату Күрделілігі: шешім қабылдау тәсілдерінің әр түрлілігін көздейтін міндеттерді шешуге бағытталған қызметтер Жабдықтардың, аспаптардың, технологиялық желілердің дайын болуын қамтамасыз ету, жаңа және қолданыстағы технологиялық желілер мен жабдықтарды әзірлеу және енгізу және қолданыстағы технологиялық желілер мен жабдықтарды жаңарту бойынша қызметтеге қатысу	Әлеуметтік және кәсіптік тұрлаусыз жағдайларды жобалау және шешім қабылдау, өзін-өзі басқару білу, байланысты ұйымдастыру және көзқарастарға келісім жасау, нәтижелерді ресімдеу және таныстыру, қазіргі заманғы бағдарламалық өнімдерді және техникалық құралдарды пайдалану дағдыларын көрсетеді	Әлеуметтік және кәсіптік күрделі жағдайларды бірлесіп талдау, жобалау және шешім қабылдау, байланысты ұйымдастыру және көзқарастарға келісім жасау, аналитикалық және жобалық құжаттамаларды ресімдеу және таныстыру туралы білім
7	7.1	Дербестігі: сала құрылымын дамыту және оған жұмыс істетудің жағдайларды ұйымдастыруды көздейтін басқарушылық қызмет. Жауаптылығы: маңызды өзгерістерге және дамуға әкелуі мүмкін қызмет үдерістерін жоспарлау, әзірлеу және оның нәтижелері Күрделілігі: технологиялық үдерісті талдау және оны жетілдіру бойынша шешім қабылдау, жаңа тәсілдерді әзірлеу, әр түрлі әдістерді пайдалануды көздейтін қызмет. Аралық химия өнімдерін ішкі нарықта өткізу	Мәселелерді алға қоя білу және шешу, өз әрекетін шынайы бағалай білу, жаңа тәсілдерді, тұжырым құру тәсілдері мен қызмет ету стратегиясын қолдана отырып мәселелерді жүйемен шеше білу дағдыларын көрсетеді	Қызмет ету және әрекеттесу тұжырымдарын, стратегиясын, функционалдық үлгілерін құру әдіснамасы, жоғары даму деңгейіне қол жеткізетін ғылыми прогрессивтік тәсілдерді қолдана отырып, мәселелерді алға қоя білу және шешу тәсілдері туралы білім
	7.2	Дербестігі: сала құрылымын дамыту және оған жұмыс істету стратегиясын құруды көздейтін басқарушылық қызмет Жауаптылығы: маңызды өзгерістерге және дамуға әкелуі мүмкін қызмет үдерістерін жоспарлау, әзірлеу және оның нәтижелері. Күрделілігі: даму мәселелерін шешу, жаңа тәсілдерді әзірлеу, әр түрлі әдістерді қолдануды көздейтін қызметтер Аралық химия өнімдерін сыртқы нарықта өткізу
8	8.1	Дербестігі: мемлекеттік ауқымдағы саланың ірі институционалдық құрылымдарына жұмыс істету және дамыту стратегиясын құруды көздейтін басқарушылық қызмет. Жауаптылығы: маңызды өзгерістерге және дамуға әкелуі мүмкін қызмет үдерістерін жоспарлау, әзірлеу және оның нәтижелері. Күрделілігі: даму мәселелерін шешу, жаңа тәсілдерді әзірлеу, әр түрлі әдістерді қолдануды көздейтін қызметтер. Дайын химия өнімдерін ішкі нарықта өткізу	Экологиялық және стратегиялық ойлай білу дағдысын, көшбасшылық дағдыларды, логикалық әдістерді, кәсіпқойлық қызметтер мен өзара қарым-қатынас үлгілерін құру әдістерін қолдана отырып өзара тиімді шешім қабылдау дағдыларын көрсетеді	Қызметтер мен өзара әрекеттестіктің кооперативтік жүйелерін құру, макроәлеуметтік және макроэкономикалық жүйелерді үлгілеу және басқару әдіснамасы туралы білім
	8.2	Дербестігі: мемлекеттік ауқымдағы саланың ірі институционалдық құрылымдарына жұмыс істету және дамыту стратегиясын құруды көздейтін басқарушылық қызмет. Жауаптылығы: маңызды өзгерістерге және дамуға әкелуі мүмкін қызмет үдерістерін жоспарлау, әзірлеу және оның нәтижелері. Күрделілігі: даму мәселелерін шешу, жаңа тәсілдерді әзірлеу, әр түрлі әдістерді қолдануды көздейтін қызметтер. Жоғары қосылған құнмен жоғары технологиялық, инновациялық химия өнімдерін сыртқы нарықта өткізу

ҰБШ деңгейі	СБШ деңгейі	Кәсіптік қызмет салалары: 2. Өндіріс құралдарының көмегімен бастапқы материалды жасау
		Жеке және кәсіби құзыретіне қойылатын талаптар	Білігі мен дағдысына қойылатын талаптар	Біліміне қойылатын талаптар
1	1.1	Дербестігі: өте төмен дербестік деңгейінде толық басшылық жасалатын жұмыс. Жауаптылығы: жұмыстардың орындалуы, өз қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі. Күрделілігі: нұсқаулық бойынша жұмыс істеу. Технологиялық үдерістің жеке сатыларын жүргізу (кептіру, ұсақтау, шоғырландыру, қоспалардан тазарту, компоненттерін араластыру және басқ.), еңбек қорғау және қауіпсіздік техникасы талаптарын орындау, шикізат пен материалдарды тасымалдау, жеткізу, тиеу-түсіру жұмыстары	Бір үлгідегі жеңіл практикалық тапсырмаларды орындайды, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі басқара білу дағдыларын көрсетеді	Еңбек мәні, оны өзгерту процестері және тиісті орындаушылық әрекеттер топтамасы, қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқаулықтар, еңбек қорғау талаптары туралы базалық білім
2	2.1	Дербестігі: белгілі жағдайларда белгілі бір дербестік деңгейін білдіретін, басшылық жасалатын жұмыс; басшылық жасап оқыту. Жауаптылығы: қарапайым жұмыс түрлерінің орындалу нәтижесі, өз қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі, қоршаған ортаны қорғау талаптарының орындалуы. Күрделілігі: қарапайым бір үлгідегі міндеттерді орындау. Технологиялық үдерістің жеке сатыларын жүргізу (кептіру, ұсақтау, шоғырландыру, қоспалардан тазарту, компоненттерін араластыру және басқ.), шикізат пен материалдарды цехқа тасымалдау, материалдарды аппараттарға салу және алу, материалдарды әкелу, алаңдарды дайындау, газбен үрлеп тазарту, сынама іріктеу және басқалары.	Бір үлгідегі жеңіл практикалық тапсырмаларды орындайды, қарапайым өндірістік жағдайларда өзін-өзі бақылау және өзін-өзі басқара білу дағдыларын көрсетеді	Еңбек мәні, бір үлгідегі қарапайым тапсырмаларды орындау кезінде нәтижеге қол жеткізу құралдары мен жолдары туралы базалық білім
3	3.1	Дербестігі: бір үлгідегі жағдайларда және кәсіптік қызметтердің басшылық жасалатын күрделі жағдайларында дербес жұмыстарды жүзеге асыру, оқытуларды өз бетінше ұйымдастыру. Жауаптылығы: жұмыстардың орындалу нәтижесі, өз қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі, қоршаған ортаны қорғау талаптарының орындалуы. Күрделілігі: бір үлгідегі практикалық тапсырмаларды орындау; білім және тәжірибе негізінде әрекет ету тәсілін таңдай білу. Технологиялық үдерісті жүргізу (кептіру, ұсақтау, шоғырландыру, қоспалардан тазарту, араластыру, қыздыру және басқ.), бастапқы шикізат пен көмекші материалдарды тасымалдау, сынама іріктеу және талдау жасау.	Стандартты практикалық тапсырмаларды орындайды, жоспарлау, қойылған міндеттерді орындау тәсілдерін таңдай білу дағдыларын көрсетеді	Еңбек мәнін технологиялық өзгерту, еңбекті жоспарлау және ұйымдастыру туралы білім
4	4.1	Дербестігі: бағынышты қызметкерлердің міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды ұйымдастыру және іске асыруды бақылауын көздейтін, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық- басқарушылық қызмет. Жауаптылығы: нормаларды іске асыру кезіндегі нәтижелер, өз қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі, қоршаған ортаны қорғау талаптарының орындалуы. Күрделілігі: жұмыс жағдайын өз бетінше талдауды талап ететін әр түрлі үлгідегі практикалық міндеттерді шешу Технологиялық үдеріске қатысу және оны басқару (технологиялық режимді, бақылау-өлшеу аспаптарын бақылау), шикізат пен көмекші материалдарды өңдеу, су және сынамаларды дайындау, қауіпсіздік техникасын орындалуын, өндірістік қалдықтарды, қоқысты жоюды бақылау	Алынған тапсырмаларды нақтылайды, бағыныштылардың міндеттерін белгілейді, қызметтерінің нәтижесін бағалайды, білім және дағдылардың жетіспеуін анықтайды, қызметкерлерді кәсіпқойлығын жоғарылатуға ынталандырады	Кәсіпқойлық міндеттерді шешу және белгілеу тәсілдері, қағидалары және амалдары, қарым-қатынас этикасы мен психологиясы, еңбек уәждемесі және еңбекке ынталандыру тәсілдері
5	5.1	Дербестігі: кәсіпорын қызметтерінің технологиялық үдерістері мен стратегиясына қатысу шеңберіндегі басқарушылық қызмет. Жауаптылығы: өз еңбегін бағалау және жетілдіру, өзі оқу және басқаларды оқыту, өз қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі, қоршаған ортаны қорғау талаптарының орындалуы. Күрделілігі: әр түрлі жұмыс жағдайында шешім табу тәсілдерін таңдап алу негізінде практикалық міндеттерді шешу. Технологиялық үдерісті басқару, жаңа және қолданыстағы технологиялық желілер мен жабдықтарды әзірлеу және енгізу және қолданыстағы технологиялық желілер мен жабдықтарды жаңарту бойынша қызметтеге қатысу	Тапсырысты түсіне білу, жағдайды талдай алу, өзін-өзі тексере білу, шешім қабылдай білу және оларды іске асыруға жағдай жасау, басқарушылық және орындаушылық кәсіпқойлықты жоғарылататын командалық жұмыста қызметтерді бақылау және түзету дағдыларын көрсетеді	Кәсіпқойлық жағдайларды жүйелік талдау және жобалау әдіснамасы, басқарушылық шешімдерді қабылдау тәсілдері, ұжым және ұжымдық құрылым туралы білім
6	6.1	Дербестігі: жұмыстар жөнінде басқа учаскелермен келісім жасауды көздейтін, кәсіпорын қызметтерінің стратегиясы шеңберіндегі басқарушылық қызмет. Жауаптылығы: маңызды өзгерістерге және дамуға әкелуі мүмкін қызмет үдерістерін жоспарлау және әзірлеу, қызметкерлердің кәсіпқойлығын жоғарылату Күрделілігі: шешім қабылдау тәсілдерінің әр түрлілігін көздейтін міндеттерді шешуге бағытталған қызметтер Технологиялық үдерісті басқару, бөлімше арасындағы жұмыстарды келісу, қолданыстағы технологиялар мен технологиялық үдерістерді жаңарту, жаңасын әзірлеу және енгізу	Әлеуметтік және кәсіптік тұрлаусыз жағдайларды жобалау және шешім қабылдау, өзін-өзі басқару білу, байланысты ұйымдастыру және көзқарастарға келісім жасау, нәтижелерді ресімдеу және таныстыру, қазіргі заманғы бағдарламалық өнімдерді және техникалық құралдарды пайдалану дағдыларын көрсетеді	Әлеуметтік және кәсіптік күрделі жағдайларды бірлесіп талдау, жобалау және шешім қабылдау, байланысты ұйымдастыру және көзқарастарға келісім жасау, аналитикалық және жобалық құжаттамаларды ресімдеу және таныстыру туралы білім
7	7.1	Дербестігі: сала құрылымын дамыту және оған жұмыс істету стратегиясын құруды көздейтін басқарушылық қызмет Жауаптылығы: маңызды өзгерістерге және дамуға әкелуі мүмкін қызмет үдерістерін жоспарлау және әзірлеу. Күрделілігі: даму мәселелерін шешу, жаңа тәсілдерді әзірлеу, әр түрлі әдістерді қолдануды көздейтін қызметтер Ішкі нарықта сұранысқа ие болып отырған химия өнімдерін өткізу	Мәселелерді алға қоя білу және шешу, өз әрекетін шынайы бағалай білу, жаңа тәсілдерді, тұжырым құру тәсілдері мен қызмет ету стратегиясын қолдана отырып мәселелерді жүйемен шеше білу дағдыларын көрсетеді	Қызмет ету және әрекеттесу тұжырымдарын, стратегиясын, функционалдық үлгілерін құру әдіснамасы, жоғары даму деңгейіне қол жеткізетін ғылыми прогрессивтік тәсілдерді қолдана отырып, мәселелерді алға қоя білу және шешу тәсілдері туралы білім
	7.2	Дербестігі: сала құрылымын дамыту және оған жұмыс істету стратегиясын құруды көздейтін басқарушылық қызмет. Жауаптылығы: маңызды өзгерістерге және дамуға әкелуі мүмкін қызмет үдерістерін жоспарлау және әзірлеу. Күрделілігі: даму мәселелерін шешу, жаңа тәсілдерді әзірлеу, әр түрлі әдістерді қолдануды көздейтін қызметтер. Химия өнімдерін сыртқы нарықта өткізу
8	8.1	Дербестігі: мемлекеттік ауқымдағы саланың ірі институционалдық құрылымдарына жұмыс істету және дамыту стратегиясын құруды көздейтін басқарушылық қызмет. Жауаптылығы: маңызды өзгерістерге және дамуға әкелуі мүмкін қызмет үдерістерін жоспарлау және әзірлеу. Күрделілігі: даму мәселелерін шешу, жаңа тәсілдерді әзірлеу, әр түрлі әдістерді қолдануды көздейтін қызметтер. Ішкі нарықта сұранысқа ие болып отырған химия өнімдерін өткізу	Экологиялық және стратегиялық ойлай білу дағдысын, көшбасшылық дағдыларды, логикалық әдістерді, кәсіпқойлық қызметтер мен өзара қарым-қатынас үлгілерін құру әдістерін қолдана отырып өзара тиімді шешім қабылдау дағдыларын көрсетеді	Қызметтер мен өзара әрекеттестіктің кооперативтік жүйелерін құру, макроәлеуметтік және макроэкономикалық жүйелерді үлгілеу және басқару әдіснамасы туралы білім
	8.2	Дербестігі: мемлекеттік ауқымдағы саланың ірі институционалдық құрылымдарына жұмыс істету және дамыту стратегиясын құруды көздейтін басқарушылық қызмет. Жауаптылығы: маңызды өзгерістерге және дамуға әкелуі мүмкін қызмет үдерістерін жоспарлау және әзірлеу. Күрделілігі: даму мәселелерін шешу, жаңа тәсілдерді әзірлеу, әр түрлі әдістерді қолдануды көздейтін қызметтер. Жоғары қосылған құнмен жоғары технологиялық, инновациялық химия өнімдерін сыртқы нарықта өткізу

ҰБШ деңгейі	СБШ деңгейі	Кәсіптік қызмет салалары: 3. Аралық және (немесе) дайын химиялық өнімді жасау және сату
		Жеке және кәсіби құзыретіне қойылатын талаптар	Білігі мен дағдысына қойылатын талаптар	Біліміне қойылатын талаптар
1	1.1	Дербестігі: тапсырманы орындау барысында толық басшылық астында және өте төмен дербестікпен жұмыс істеу. Жауаптылығы: жұмыс істегені, өзінің қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі үшін. Күрделілігі: нұсқаулық бойынша жұмыс істеу. Материалдарды өңдеуге қосымша дайындау – қыздыру, құрамдастарын араластыру, қажетті желілерді, құбырларды қосуға көмек беру және т.б., еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасының талаптарын орындау, тасымалдау, алдын ала өңделген шикізатты және қосалқы материалдарды жеткізу, тиеу-түсіру жұмыстары, алаңдарды дайындау және т.б.	Әдеттегі күрделі емес практикалық тапсырмаларды орындайды, өзін-өзі бақылау және тәртібін сақтау машықтарын көрсетеді	Еңбек мәні, оның өзгеруі мен тиісті атқару әрекеттерінің кезеңдері туралы негізгі білімі
2	2.1	Дербестігі: таныс жағдайларда біршама дербестікпен және басшылық астында жұмыс істеу; басшылық астында үйрену. Жауаптылығы: қарапайым тапсырмаларды орындау нәтижелері үшін; өзінің қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі үшін; қоршаған ортаны қорғау жөніндегі талаптарды орындау үшін. Күрделілігі: қарапайым әдеттегі мәселелерді шешу. Аралық немесе дайын өнімді алу жөніндегі технологиялық үдерістердің жеке кезеңдерін енгізу (химиялық құрамдастардың өзара қатынасы, поли - және изомеризация, ыдырау, балқу, кристалдану және т.б.), алдын ала өңдеуден өткен шикізаты аппараттарға тиеу, ақтық өнімді шығару, жабдықтар мен желілерді тазару, сынамалар алу және т.б.	Әдеттегі күрделі емес практикалық тапсырмаларды орындайды, қарапайым өндірістік жағдайда өз әрекеттерін бақылау және түзету машықтарын көрсетеді	Еңбек мәні, қарапайым әдеттегі тапсырманы орындау барысында нәтижеге жету құралдары мен әдістері туралы негізгі білімі
3	3.1	Дербестігі: әдеттегі жағдайларда дербес жұмыс істеу және күрделі кәсіптік қызмет жағдайларында басшылық астында жұмыс істеу; өз бетімен оқып үйренуді ұйымдастыру. Жауаптылығы: жұмыс нәтижелері үшін; өзінің қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі үшін; қоршаған ортаны қорғау жөніндегі талаптарды орындау үшін. Күрделілігі: қарапайым әдеттегі мәселелері шешу; білім мен іс жүзіндегі тәжірибе негізінде белгілі әрекет тәсілдері ішінен тиістісін таңдап алу. Химиялық өнімді өндіру жөніндегі технологиялық үдерісті, ақтық өнімді тазартуды бақылау, дайын шикізатты және материалдарды тасымалдау, дайын өнімнің сапасын бақылау, сынамаларды алу және талдау жасау.	Стандартты практикалық тапсырмаларды орындайды, жоспарлау, қойылған тапсырмаларды орындау тәсілдерін таңдау машықтарын көрсетеді	Еңбектің технологиялық өзгеруі, жоспарлау және ұйымдастыру туралы негізгі білім
4	4.1	Дербестігі: тапсырмаларды өз бетімен анықтау, нормаларды қол астындағы қызметкерлердің орындауын ұйымдастыру және бақылауды көздейтін басшылық астындағы нормаларды орындау жөніндегі атқарушылық – басқару қызметі. Жауаптылығы: нормаларды орындау нәтижелері үшін, өзінің қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі үшін; қоршаған ортаны қорғау жөніндегі талаптарды орындау үшін. Күрделілігі: жұмыс жағдайларын өз бетінше талдауды талап ететін түрлі әдеттегі мәселелерді шешу. Аралық және ақтық өнімді алу және тазарту жөніндегі технологиялық үдерісті жүзеге асыру үшін жауаптылық (бақылау-өлшеу аспаптары арқылы технологиялық режимді бақылау), алынған өнімнің сапасын талдау кезінде нәтижелер үшін жауаптылық, қауіпсіздік техникасын сақтауды, шығарындыларды, өндіріс қалдықтарын пайдаға асыруды бақылау.	Алынған тапсырмаларды пысықтайды, қол астындағы жұмысшыларға тапсырма береді, қызмет нәтижелерін бағалайды, білім мен дағды жетіспеушілігін анықтайды, жұмысшылардың кәсіптілігін көтеруге ынталандырады.	Кәсіптік тапсырмаларды қою және шешу амалдары, қағидалары және әдістері туралы, қарым-қатынастардың этикасы мен психологиясы туралы, еңбекті ынталандыру және уәждеу тәсілдері туралы білімі
5	5.1	Дербестігі: технологиялық үдеріс аумағының және мекеменің қызмет стратегиясы шеңберінде басқару қызметі. Жауаптылығы: өз еңбегін бағалау және жетілдіру үшін, өзінің және басқалардың оқып үйренуі үшін өзінің қауіпсіздігі және басқалардың қауіпсіздігі үшін; қоршаған ортаны қорғау жөніндегі талаптарды орындау үшін. Күрделілігі: түрлі өзгеріп тұратын жұмыс жағдайларында практикалық тапсырмаларды оларды шешу тәсілдерін таңдау негізінде шешу. Аралық және ақтық өнімдерді алу кезеңінде технологиялық үдерісті басқару, жаңа технологияларды, технологиялық үдерістерді әзірлеуге және қолданыстағы технологияларды жаңартуға қатысу.	Тапсырысты түсіну, жағдайды және өз әрекеттерін талдау, шешім қабылдау және оны жүзеге асыру жағдайларын жасау, топтық жұмысты бақылау және түзету, басқару және атқарушылық кәсіптілікті арттыру машықтарын көрсетеді	Кәсіптік жағдайларды жүйелік талдау және жобалау тәсілдері, басқарушылық шешімдерді қабылдау тәсілдері, ұжым мен топты құру туралы білімдері
6	6.1	Дербестігі: жұмыстарды басқа аумақтармен келістіруді талап ететін мекеменің қызмет стратегиясы шеңберінде басқару қызметі. Жауаптылығы: айтарлықтай өзгерістерге немесе дамуға себепші болатын қызмет үдерістерін жоспарлау және әзірлеу, жұмысшылардың кәсіпкерлігін арттыру үшін жауаптылық. Күрделілігі: мәселелерді шешу тәсілдерінің таңдауы мен алуан түрлілігін жобалайтын мәселелерді шешуге бағытталған қызмет. Аралық және ақтық өнімдерді алу кезеңінде технологиялық үдерісті басқару, жұмысты бөлімшелер арасында келістіру және жаңа технологияларды, технологиялық үдерістерді әзірлеу және енгізу және қолданыстағы технологияларды жаңарту.	Аса көмескі әлеуметтік және кәсіптік жағдайларда шешімдерді жобалау және қабылдау, өзін-өзі басқару мәдениетін, көзқарастарды байланыстыру және келістіруді ұйымдастыру, нәтижелерді рәсімдеу және баршаға ұсыну, заманауи бағдарлама жиынтықтары мен техникалық құралдарды қолдану машықтарын көрсетеді.	Біріккен талдау әдістемесі туралы, күрделі әлеуметтік және кәсіптік жағдайларда шешімдерді жобалау және қабылдау, көзқарастарды байланыстыру және келістіру әдістері, талдамалы және жоба құжаттамасын рәсімдеу және ұсыну туралы білімі.
7	7.1	Дербестігі: салалық құрылымдардың қызмет істеу және даму стратегиясын әзірлеуді тұспалдайтын басқару қызметі. Жауаптылығы: жоспарлау, айтарлықтай өзгерістерге немесе дамуға себепші болатын қызмет үдерістерін әзірлеу және олардың нәтижелері үшін жауаптылық. Күрделілігі: даму мәселелерін шешуді, жаңа амалдарды әзірлеуді, сан алуан әдістерді қолдануды талап ететін қызмет. Ішкі нарықта сұраныс тудыратын химиялық өнімді сату.	Мәселелер мен проблемаларды қою, оларды инновациялық амалдармен жүйелі шешу, қызмет тұжырымдамалары мен стратегиясын құрастыру әдістерін білу машықтарын көрсетеді.	Тұжырымдамаларды, стратегияларды, қызметтің және өзара әрекеттесудің функционалды нысандарын құрастыру әдістемелері туралы, мәселелер мен проблемаларды қою, оларды акмеологиялық амалдармен жүйелі шешу әдістері туралы білімі
	7.2	Дербестігі: салалық құрылымдардың қызмет істеу және даму стратегиясын құрастыруды тұспалдайтын басқару қызметі. Жауаптылығы: жоспарлау, айтарлықтай өзгерістерге немесе дамуға себепші болатын қызмет үдерістерін әзірлеу және олардың нәтижелері үшін жауаптылық. Күрделілігі: даму мәселелерін шешуді, жаңа амалдарды әзірлеуді, сан алуан әдістерді қолдануды талап ететін қызмет. Ішкі нарықта сұранысқа ие химиялық өнімді сату.
8	8.1	Дербестігі: мемлекеттік деңгейдегі ірі институционалдық салалық құрылымдардың қызмет істеу және даму стратегиясын құрастыруды тұспалдайтын басқару қызметі. Жауаптылығы: жоспарлау, айтарлықтай өзгерістерге немесе дамуға себепші болатын қызмет үдерістерін әзірлеу және олардың нәтижелері үшін жауаптылық. Күрделілігі: даму мәселелерін шешуді, жаңа амалдарды әзірлеуді, сан алуан әдістерді қолдануды талап ететін қызмет. Ішкі нарықта сұранысқа ие химиялық өндіріс өнімдерін сату.	Экологиялық және стратегиялық ойлау қабілетін, логикалық әдістерді қолдана отырып өзара тиімді шешімдерді қабылдау машықтарын, кәсіптік қызмет пен өзара қарым-қатынас нысандарын құрастыру және істе сынау машықтарын көрсетеді.	Қызмет пен әрекеттесудің кооперативті жүйелерін құрастыру туралы, макроәлеуметтік және макроэкономикалық жүйелерді басқаруды үлгілеу және басқару әдістемесі туралы білімі
	8.2	Дербестігі: мемлекеттік деңгейдегі ірі институционалдық салалық құрылымдардың қызмет істеу және даму стратегиясын құрастыруды тұспалдайтын басқару қызметі. Жауаптылығы: жоспарлау, айтарлықтай өзгерістерге немесе дамуға себепші болатын қызмет үдерістерін әзірлеу және олардың нәтижелері үшін жауаптылық. Күрделілігі: даму мәселелерін шешуді, жаңа амалдарды әзірлеуді, сан алуан әдістерді қолдануды талап ететін қызмет. Жоғары қосылған құны бар жоғары технологиялық, инновациялық химиялық өнімдерді сыртқы нарыққа шығарып сату.

Химия саласындағы салалық
біліктілік шеңберіне
2-қосымша

Біліктілікке қол жеткізу көрсеткіші

Біліктілік деңгейі	Тиісті деңгейдегі біліктілікке қол жеткізу жолдары
1	Практикалық тәжірибе және/немесе жұмыс орнында қысқа мерзімді оқыту (нұсқау) және/немесе бастауыштан кем емес орта білімі болған кезде қысқа мерзімді курстар.
2	Практикалық тәжірибе және/немесе негізгі орта білімнен кем емес жалпы орта білімі болған кезде кәсіби даярлау (білім беру мекемесі негізінде қысқа мерзімді курстар немесе корпоративті білім беру) және/немесе ересектерді қайта даярлау.
3	Практикалық тәжірибе және/немесе жалпы орта білім немесе негізгі орта білімнің негізінде техникалық және кәсіби білім немесе практикалық тәжірибесіз жалпы орта білім болған кезде кәсіби даярлау (білім беру мекемелерінің негізінде бір жылға дейін кәсіби даярлау бағдарламалары бойынша курстар немесе корпоративті оқыту).
4	Жоғары дәрежелі техникалық және кәсіби білім (қосымша кәсіби дайындық) және практикалық тәжірибе.
5	Техникалық және кәсіби білім (орта буын маманы), ортадан кейінгі білім, практикалық тәжірибе немесе жоғары білім.
6	Жоғары білім, практикалық тәжірибе.
7	Жоғары білім, практикалық тәжірибе және/немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білім, практикалық тәжірибе.
8	Жоғары білім, практикалық тәжірибе және/немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білім, практикалық тәжірибе. Осы біліктілік деңгейінде жоғары білім «Білім туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданғанға дейін алынған жоғары білімді, сондай-ақ осы заңда белгіленген білім деңгейіне сәйкес айқындалған жоғары білімнен кейінгі білімді қамтиды.