Об утверждении Методики по формированию показателей по статистике внутренней торговли

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 15 декабря 2015 года № 209. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 22 января 2016 года № 12918.

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан "О государственной статистике" и с подпунктом 20) пункта 15 Положения о Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан, утвержденного Приказом Председателя Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан от 23 октября 2020 года № 9-нқ, ПРИКАЗЫВАЮ:

Сноска. Преамбула – в редакции приказ Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 20.12.2022 № 41 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Утвердить прилагаемую Методику по формированию показателей по статистике внутренней торговли.

2. Управлению статистики услуг и энергетики совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа его направление на официальное опубликование в периодических печатных изданиях и информационно-правовой системе "Әділет";

3) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан направление в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации Министерства юстиции Республики Казахстан" для размещения в Эталонном контрольном банке нормативных правовых актов Республики Казахстан.

4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.

3. Управлению статистики услуг и энергетики Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан довести настоящий приказ до структурных подразделений и территориальных органов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан для руководства и использования в работе.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Джаркинбаев Ж.А.).

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель

А. Смаилов

Утверждена приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 15 декабря 2015 года № 209

Методика по формированию показателей по статистике внутренней торговли

Сноска. Методика – в редакции приказ Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 20.12.2022 № 41 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 1. Общие положения

1. Настоящая Методика по формированию показателей по статистике внутренней торговли (далее – Методика) относится к статистической методологии, утверждаемой в соответствии с Законом Республики Казахстан "О государственной статистике" (далее – Закон).

2. Методика применяется Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан (далее – Бюро) и его территориальными подразделениями при проведении общегосударственных статистических наблюдений с целью формирования показателей по статистике внутренней торговли.

3. Настоящая Методика разработана в соответствии со следующими международными рекомендациями:

1) "Международные рекомендации по статистике розничной и оптовой торговли" 2008 года, разработанные Статистическим Комитетом Организации Объединенных Наций (ООН);

2) "Методологические рекомендации по статистическому наблюдению за оборотом розничной торговли и расчету его индекса физического объема", разработанные Межгосударственным статистическим комитетом Содружества Независимых Государств (Статкомитет СНГ) в 2011 году.

4. В настоящей Методике используются понятия в значениях, определенных в Законе, и их определения:

1) индекс розничных цен – показатель, характеризующий изменение розничных цен на товары, реализуемые населению в предприятиях розничной торговли, и рассчитанный по структуре розничного товарооборота;

2) индекс цен оптовых продаж – показатель, характеризующий изменение цен на товары, продукцию, реализуемые оптовыми торговыми предприятиями различным пользователям для дальнейшего профессионального их использования или последующей их перепродажи в розницу;

3) вторичный вид деятельности – вид деятельности, помимо основного, который осуществляется с целью производства товаров и услуг для третьих лиц;

4) основной вид деятельности – вид деятельности, добавленная стоимость которого превышает добавленную стоимость любого другого вида деятельности, осуществляемого субъектом;

5) правовая единица – единица, наделенная юридическим статусом;

6) торговая наценка – элемент цены продавца, обеспечивающий возмещение затрат по продаже товаров и получение прибыли;

7) статистическая единица – абстрактная единица, созданная на основе правовой для использования в статистических целях;

8) товарные запасы – количество товаров в денежном или натуральном выражении, находящихся в торговых предприятиях, на складах, в пути на определенную дату;

9) индекс потребительских цен – показатель, характеризующий изменение во времени среднего уровня цен на фиксированную корзину товаров и услуг, приобретаемых населением для личного потребления.

Глава 2. Сфера охвата и определение объема товарооборота по статистике внутренней торговли

5. В национальной статистической практике в сферу учета статистики внутренней торговли относится розничная торговля, оптовая торговля, услуги по техническому обслуживанию и ремонту автомобилей, предоставление услуг по обеспечению питанием и напитками.

6. Статистика внутренней торговли отражает характеристики и виды деятельности структурных единиц, относящиеся к секции G "Оптовая и розничная торговля, ремонт автомобилей и мотоциклов" Общего классификатора видов экономической деятельности (далее – ОКЭД), вне зависимости от их размера, организационно-правовой формы и формы собственности. Услуги общественного питания классифицируются по отдельному виду деятельности "Услуги по предоставлению продуктов питания и напитков".

7. Секция G включает оптовую и розничную торговлю (продажу без видоизменения) всех видов товаров и предоставление услуг, связанных с продажей товаров. Также, в секцию включаются услуги по техническому обслуживанию и ремонту автомобилей.

8. К розничной торговле относится предпринимательская деятельность по продаже покупателю товаров, предназначенных для личного, семейного, домашнего или иного использования, не связанного с предпринимательской деятельностью.

9. К оптовой торговле относится предпринимательская деятельность по реализации товаров, предназначенных для последующей продажи или иных целей, не связанных с личным, семейным, домашним и иным подобным использованием.

10. Оптовая торговля за вознаграждение (через комиссионных агентов) определяется как доход (вознаграждение), полученный в результате посреднической деятельности респондента.

11. В национальном статистическом бизнес-регистре (далее – регистр или СБР) используются несколько типов статистических единиц. В статистике внутренней торговли применяются следующие единицы:

1) статистическая единица "предприятие" – наименьшая комбинация (то есть одна или несколько) правовых единиц, осуществляющих свою деятельность в одном или нескольких местах на коммерческой или некоммерческой основе;

2) статистическая единица "местная единица" (МЕ), которая соответствует предприятию или части предприятия (цех, завод, магазин, бюро, шахта), расположенном вне места нахождения предприятия. То есть, в целях получения географического распределения собираемых данных возникает необходимость соответствующим образом разделять предприятия, которые ведут деятельность более, чем в одном месте. Это определение включает в себя лишь один признак, так как в нем нет ссылки на вид осуществляемой данной единицей деятельности.

12. При формировании основных показателей обследованию подлежат местные единицы с видами деятельности секции G "Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов".

В качестве одной местной единицы считают все объекты какого-либо предприятия в пределах наименьшего географического района. Аналогично и по виду деятельности "Предоставление услуг по обеспечению питанием и напитками" (код ОКЭД 56).

13. Местные единицы розничной торговли соответствуют розничным магазинам, за исключением такой формой торговли, как "магазин в магазине" (по типу торгового центра, торгового дома), когда владелец торгового объекта сдает в аренду часть своих торговых площадей другим розничным торговцам. При этом собственник торгового объекта и другие розничные торговцы, находящиеся в том же помещении, рассматриваются как отдельные статистические единицы.

14. Торговые рынки функционируют аналогично торговой форме "магазин в магазине". Торговый рынок имеет столько местных единиц, сколько там торгующих, включая собственника торгового рынка.

15. Фермеры, продающие свою продукцию на торговых рынках, не рассматриваются как торговые единицы. Продажа рассматривается как вторичный вид деятельности по сравнению с производством сельскохозяйственной продукции.

16. Статистическая информация по формированию показателей внутренней торговли на ежемесячной основе формируется согласно плану статистических работ следующим образом:

1) сплошной учет:

по средним и крупным предприятиям по данным общегосударственного статистического наблюдения "Отчет о реализации товаров и услуг" за отчетный месяц;

2) выборочный учет:

по малым предприятиям (10% от генеральной совокупности) по данным общегосударственного статистического наблюдения "Отчет о реализации товаров и услуг" за отчетный месяц;

3) расчетно:

по индивидуальным предпринимателям - 1/12 часть годовых данных общегосударственного статистического наблюдения о деятельности индивидуальных предпринимателей за последний отчетный период;

по предприятиям с вторичным видом деятельности "Торговля" (независимо от численности) - 1/12 годового объема предприятий с вторичным видом деятельности общегосударственных статистических наблюдении: структурной статистики и с учетом обследований в различных отраслях статистики за последний отчетный период.

17. Статистическая информация по формированию показателей внутренней торговли на годовой периодичности формируется согласно плану статистических работ следующим образом:

1) сплошной учет:

по средним и крупным предприятиям по данным общегосударственного статистического наблюдения "Отчет о реализации товаров и услуг" за отчетный год;

2) выборочный учет:

по малым предприятиям (30 % от генеральной совокупности) по данным общегосударственного статистического наблюдения "Отчет о реализации товаров и услуг" за отчетный год;

3) выборочный учет:

по индивидуальным предпринимателям (10 % от генеральной совокупности) по данным общегосударственного статистического наблюдения "Отчет о реализации товаров и услуг" за отчетный год;

4) Оценка досчета объема по вторичному виду деятельности осуществляется на основании годовых обследований респондентов для которых отрасль "Торговля" не является основным видом деятельности.

Глава 3. Основные показатели статистики внутренней торговли

Параграф 1. Объем реализации товаров и услуг

18. Объем реализации товаров и услуг характеризует сумму денежной выручки, полученной за проданные товары, продукцию и оказанные услуги за наличный и безналичный расчет.

19. Для целей статистического наблюдения объем реализации товаров приводится в фактических ценах реализации, включающих торговую наценку, без налога на добавленную стоимость, акцизов.

20. Объем реализации товаров включает стоимость товаров, проданным или обмененным торговой единицей за свой собственный счет.

В эту позицию включаются все прочие включенные в счета-фактуры расходы на транспортировку, упаковку и другие расходы, переносимые на покупателя.

Из этого показателя вычитаются возвраты денежных средств, ценовые скидки и аналогичные льготы на возвращаемые товары, предоставляемые потребителям и стоимость возвратной упаковки. Эта позиция включает товары, изъятые владельцами у торговой единицы для собственного использования. Стоимость этих товаров вычисляется по надлежащей рыночной цене. Если это невозможно, изъятые владельцами товары, оцениваются по стоимости приобретения.

В статистике внутренней торговли объем реализации товаров определяется по розничной (объем розничной торговли) и оптовой торговле (объем оптовой торговли), а услуг – по техническому обслуживанию и ремонту автомобилей, общественному питанию.

21. Обязательным признаком операции, относимой к обороту оптовой торговли, является наличие счет-фактуры на отгрузку товара, к обороту розничной торговли – кассового чека (счета).

22. Объем розничной торговли включает в себя стоимость проданных населению потребительских товаров за наличный или безналичный (оплаченных по кредитным карточкам, по расчетным чекам банков) расчет.

23. В оборот розничной торговли включаются:

1) стоимость товаров, отправленных покупателям по почте с оплатой по безналичному расчету (по моменту сдачи посылки отделению связи);

2) стоимость товаров, проданных в кредит (по моменту отпуска товаров покупателю) в объеме полной стоимости товара;

3) стоимость товаров, проданных в порядке комиссионной торговли (по договору комиссии, поручения или агентского договора) в размере полной стоимости по моменту продажи товаров;

4) стоимость товаров, проданных через розничные фирмы по системе электронной торговли (по каналам Интернета, электронной системе обмена данными или иных онлайновых систем) по времени выписки счета или доставки покупателю независимо от времени фактической оплаты товара покупателем;

5) стоимость товаров, проданных через торговые автоматы;

6) полная стоимость товаров, проданных отдельным категориям населения бесплатно или со скидкой (лекарственных средств, топлива и другие товары);

7) стоимость проданных по подписке печатных изданий (по моменту выписки счета без учета стоимости доставки);

8) стоимость упаковки, имеющей продажную цену, не входящую в цену товара;

9) стоимость проданной порожней тары, проданной населению с товаром, за вычетом стоимости возвращенной населением порожней тары;

10) стоимость подарочных карт (сертификатов). Продажи по подарочным картам включаются в оборот розничной торговли на момент погашения подарочной карты;

11) стоимость товаров, отпущенных населению через розничную торговую сеть или через торговые заведения неторговых организаций, в счет задолженности по заработной плате, пенсиям с последующей оплатой организациям торговли предприятиями или органами социального обеспечения.

24. Не включаются в оборот розничной торговли:

1) стоимость проданных товаров, не выдержавших гарантийных сроков службы;

2) стоимость проездных билетов, талонов на все виды транспорта, лотерейных билетов, телефонных карт, карт экспресс-оплаты услуг связи;

3) стоимость товаров, отпущенных через розничную торговую сеть юридическим лицам и индивидуальным предпринимателям (организациям социальной сферы, спецпотребителям) для использования в производственных целях.

25. Розничный, оптовый товарооборот измеряется в стоимостном, а по отдельным товарным позициям в натуральном выражении.

26. Объем реализации услуг по предоставлению и обеспечению питанием и напитками представляет собой выручку от реализации собственной кулинарной продукции (блюд, кулинарных изделий, полуфабрикатов) и покупных товаров без кулинарной обработки (мучных, кондитерских и хлебобулочных изделий, фруктов, алкогольных и безалкогольных напитков и других товаров) населению для потребления в местах их продажи (в большинстве случаев), организациям и индивидуальным предпринимателям для организации питания различных контингентов населения.

27. В состав оборота предоставлению услуг по обеспечению питанием и напитками включается стоимость собственной кулинарной продукции и попутных товаров без кулинарной обработки, отпущенных: работникам предприятий и организаций с последующим удержанием из заработной платы; по абонентам, талонам в объеме фактической стоимости питания; учащимся школ в столовых школ, колледжей, высших учебных заведений и других образовательных учреждений за наличный расчет; организациям социальной сферы (больницам, санаториям и другим учреждениям) в объеме фактической стоимости питания; на дом по заказам населения; на рабочие места по заказам предприятий и индивидуальных предпринимателей; транспортным предприятиям в пути следования сухопутного, воздушного, водного транспорта; для обслуживания приемов, банкетов.

28. Для предприятий общественного питания объем оказанных услуг приравнивается к его товарообороту, включая поставку готовой пищи. Проданные напитки и продукты являются материальными затратами и включаются в объем произведенной продукции.

29. Объем реализации услуги по техническому обслуживанию и ремонту автомобилей отражают стоимость работ (услуг), оказанных населению предприятиями и индивидуальными предпринимателями осуществляющие данный вид деятельности.

Параграф 2. Индекс физического объема реализации товаров и услуг

30. Индекс стоимостных объемов оборота в текущих ценах характеризует изменение объемов оборота за счет изменения цен и количества проданных товаров. Определяется по следующей формуле:

где,

– объем реализации товаров (услуг) соответственно за отчетный и базисный периоды в текущих ценах.

31. В физическом выражении индекс объема реализации товаров и услуг рассчитывается путем дефлятирования текущей стоимости объема реализации с помощью надлежащих ценовых индексов. В качестве дефлятора объема реализации применяется соответствующий индекс цен.

32. Индекс физического объема оборота показывает, как меняется оборот в результате изменения только его физического объема при исключении влияния изменения цен.

Для расчета индекса физического объема реализации товаров (услуг) сравниваются обороты отчетного и базисного периодов в ценах одного и того же периода, принятого в качестве базисного периода (в постоянных ценах):

где,

– индекс физического объема оборота реализации товаров (услуг);

– индекс цен – соответствующий дефлятор оборота.

Параграф 3. Товарно-материальные запасы

33. Товарно-материальные запасы включают стоимость всех товарно-материальных запасов, находящихся в собственности предприятия, на территории самого предприятия или в другом месте. Сюда включаются товарно-материальные запасы, хранящиеся во вспомогательных единицах, складах, в процессе транспортировки. Следует исключать материалы, находящиеся в собственности других лиц, но на хранении данной единицы для обработки.

34. Товарно-материальные запасы измеряются, исходя из стоимости товаров, вносимых в товарно-материальные запасы за минусом произведенных расходов и любых периодических потерь товаров, входящих в товарно-материальные запасы. Товарно-материальные запасы оцениваются по закупочным ценам, включая любые пошлины и налоги, выплачиваемые покупателем, исключая налог на добавленную стоимость, денежные возвраты или скидки, предоставляемые продавцом, или по рыночным ценам (исключая налоги на продукты, транспортные расходы и торговую наценку), или по себестоимости производства, если продукты произведены самой единицей.

35. Объем товарных запасов в статистике внутренней торговли измеряется в стоимостном выражении по республике и по регионам.

36. Для анализа и учета товарных запасов рассматривается система следующих статистических показателей:

1) объем товарных запасов на начало и на конец отчетного периода;

2) изменение товарных запасов (DЗ), которое рассчитывается по следующей формуле:

DЗ= Зк- Зн

где, Зк, Зн – запасы соответственно на конец и начало отчетного периода;

3) структура товарных запасов, характеризуется показателями запасов отдельных товаров, товарных групп в стоимостном выражении, в процентах к общему итогу;

4) средние (среднемесячные) товарные запасы

,

за конкретный период времени рассчитывается по формуле:

за более длительный период времени, чем месяц (квартал, полугодие, год):

где, n – число дат, на которые зарегистрированы товары;

5) запасоемкость (3е).

Запасоемкость показывает, сколько товарных запасов приходится на единицу товарооборота:

где,

О – объем товарооборота;

6) обеспеченность товарооборота товарными запасами (3oi).

Этот показатель отражает число дней торговли, на которые хватит товарных запасов до момента их полного истощения. Рассчитывается по конкретному товару или по совокупности товаров, в днях торговли, по следующей формуле:

3oi=

где,

3ki – запасы на конец периода i - го товара;

mi – однодневный товарооборот i - го товара, который рассчитывается по следующей формуле:

где, t – количество дней торговли в анализируемом периоде.

37. Методика расчета показателей, характеризующих уровень товарных запасов, предусматривает расчет указанных показателей по торговым предприятиям.

Параграф 4. Дополнительные показатели

38. В статистике внутренней торговли дополнительно формируются следующие показатели:

1) оборот розничной торговли на душу населения, который определяется как отношение товарооборота к средней за период численности населения;

3) оборот розничной торговли в расчете на единицу торговой площади, вычисляется путем деления товарооборота на торговую площадь;

2) удельный вес (доля) каждого товара или группы в общем объеме товарооборота (товарная структура);

4) количество торговых объектов.

Глава 4. Источники данных

39. Статистические обследования торговых единиц выступают основным источником информации для составления статистики внутренней торговли. Обследования проводятся сплошным методом, путем опроса всех единиц совокупности или выборочным методом, путем получения ответов только от нескольких репрезентативных единиц, отобранных научными методами из генеральной совокупности.

40. В статистике внутренней торговли предусмотрены статистические формы годовой и месячной периодичности, на основе которых формируются основные показатели статистики внутренней торговли, включая оборот и индекс физического объема по сектору торговли, предназначенные для целей Системы национальных счетов (далее – СНС):

1) по малым, средним и крупным предприятиям с основным видом экономической деятельности ОКЭД 45-47 "Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов", ОКЭД 56 "Предоставление услуг по обеспечению питанием напитками" (ежемесячно и ежегодно);

2) по индивидуальным предпринимателям с основным видом экономической деятельности ОКЭД 45-47 "Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов", ОКЭД 56 "Предоставление услуг по обеспечению питанием напитками" (ежегодно).

41. Для мониторинга исполнения отдельных государственных отраслевых программ, для формирования целевых индикаторов и иных целей предусмотрены обследования по биржевой торговле, электронной коммерции, торговых рынков.

Глава 5. Редактирование и импутация данных

42. Для решения проблем отсутствующих, неправильных или непоследовательных ответов используется редактирование и импутация.

43. Редактирование представляет собой систематическую проверку данных с целью выявления и последующего изменения неприемлемых, противоречивых, сомнительных или невозможных значений. Эта процедура играет решающую роль для обеспечения качества собранной информации.

44. Различают микроредактирование и макроредактирование. Микроредактирование концентрируется на первичных данных в отличие от макроредактирования, при котором проверяются агрегированные данные.

45. Редактирование включает следующие проверки:

1) текущие проверки: используются для проверки фактического наличия ответов на все заданные вопросы;

2) проверки достоверности: используются для проверки допустимости полученных ответов. Ответ на определенный пункт статистической формы сверяется с допустимым диапазоном значений, оговоренным для этой цели. Любое значение, находящееся за пределами такого допустимого диапазона значений, проверяется для внесения необходимых исправлений;

3) проверки правильности данных: набор проверок, основанный на статистическом анализе поступивших от респондентов данных. Многие проверки принимают форму отношения двух переменных величин, которое находиться в обозначенных пределах. Другим типом проверки правильности данных является арифметическая проверка, устанавливающая, что сумма тех или иных переменных равняется оговоренному значению.

46. Редактирование данных осуществляется на этапе ввода и на последующих этапах. Большая часть проверок осуществляются программно с применением различных видов контроля (арифметического, логического и форматного контролей).

47. Различают влиятельные или невлиятельные, случайные или систематические ошибки.

48. Случайные ошибки регистрации возникают из-за описок, невнимательности и небрежности респондентов. Систематические ошибки появляются в связи с преднамеренным искажением респондентом информации, либо с неправильно понятым смыслом вопроса или с нарушением правил записи ответа. Причиной является неправильно сформированные вопросники или формы, недостаточные или неверные инструкции по их заполнению.

49. Крупные случайные ошибки респондентов выявляются с помощью проверки достоверности данных путем сравнения полученных данных с предыдущими значениями или сопоставления отношений полученных данных с разумными предельными значениями или административными данными.

50. Список "влиятельных" значений определяется на основании параметра, который рассчитывается по каждому отчету как разница между темпом роста (снижения) товарооборота с участием в расчете данного предприятия и темпом, полученным без участия предприятия, следующим образом:

Т (по всем респондентам)=Оt/ Оt-1 *100 %,

Т (без респондента)=Оt без респондента/ Оt-1 без респондента*100 %,

R = Т(по всем респондентам) – Т(без респондента)

где,

R – оценка "влияния";

Т – темп роста объема реализации;

О – объем реализации.

51. В первую очередь, проводится проверка респондента, имеющих наибольший уровень "влияния" (R). Список респондентов со значительным абсолютным значением R отмечается как "нуждающийся в проверке".

52. Необходимо при проведении процедуры редактирования осуществлять анализ аномальных значений. Аномальные значения представляют собой особую категорию полученных в ходе обследований сведений определяющего характера, которые являются точными, но необычными в том смысле, что они не являются репрезентативными для выборочной совокупности и, следовательно, склонны искажать оценки. Аномальные значения выявляют и тщательно контролируют, так как они способны оказать существенное влияние на оценки. Если множитель экстраполяции (коэффициент распространения) достаточно велик и в выборку включено аномальное значение, то итоговая оценка окажется значительно выше требуемой и практически не будет обладать репрезентативностью, так как она определяется одной крайней величиной. Простейшим путем обработки аномального значения является снижение его веса до единицы (обеспечить репрезентативность только в отношении самого себя).

53. После микроредактирования приступают к процедуре макроредактирования. Данная процедура предусматривает анализ агрегированных данных с точки зрения их согласованности, включая согласованность оценок во времени, связь с данными, не относящимися к обследованию (например, оборот розничной торговли с данными по обследованиям домашних хозяйств по расходам). Макроредактирование проводиться путем сопоставления с данными предыдущих периодов, сопоставления с данными из других источников, определение отношения объемов в разных подвыборках.

54. Если результаты макроредактирования оказываются неудовлетворительными, то возвращаются к процедуре микроредактирования. Макроредактирование не проводится, когда оценки являются удовлетворительными.

55. В большинстве обследований сферы торговли встречаются отсутствующие позиции данных, что создает проблемы при редактировании данных. Данные отсутствуют по определенной позиции отчета (неполучение ответов на отдельные вопросы) или респондент не предоставил отчет (отказ единицы). Для оценки отсутствующих данных при неполучении ответов проводится процедура импутации данных (вменения данных).

56. Процедура вменения данных заключается в замене одного или нескольких ошибочных или неполученных ответов в одной или нескольких записях на достоверные и внутренне согласованные значения.

57. Существуют разнообразные методы вменения данных. Выбор подходящего метода зависит от цели анализа и типа отсутствующих данных. К наиболее широко используемым методам вменения данных относят следующие:

1) среднее/наиболее вероятное вмененное значение: условное начисление среднего значения переменной величины для отсутствующих данных;

2) замена базируется на наличии сопоставимых данных. Измененные данные являются значениями по данному респонденту, полученными в результате такого же обследования за предшествующий год с поправкой на среднее возрастание (снижение) величины данной позиции данных в соответствующей страте. Существуют несколько моделей замены данных. Первая модель используется при наличии значений у респондента в указанных периодах и представлена в виде следующей формулы:

Tt =Tt-1*(Tt-12/Tt-13)

где,

Т – наблюдаемая переменная (параметр);

t – отчетный месяц.

Данная модель подходит для единиц, которые реализуют товары, имеющие выраженный сезонный характер. При отсутствии данных за предыдущий год по данному респонденту применяется следующая модель:

Tt =Tt-1* ∑iϵ М T ti/∑iϵ М T t-1i

где, М – группа (множество) единиц, имеющих аналогичные характеристики предприятия.

Третья модель применяется в последнюю очередь, когда невозможно реализовать методы 1), 2)

Tt =(Tt-1+ Tt-2+Tt-3)/3.

Существуют и другие методы импутации данных, которые применяются при отсутствии необходимых значений, но в основе которых лежат методы 1) или 2). Например:

Tt =Tt-2*(Tt-12/Tt-14).

58. При неполучении ответа от респондента (отказ единицы) в большинстве случаев используют повторное взвешивание. Повторное взвешивание выборки производится для того, чтобы она содержала только ответившие единицы выборки.

59. Процедура расчета объемов предприятий, не представивших отчеты, выражается следующей формулой:

Y = Xij*Uij

где,

Y – объем переменной (параметра) на неотчитавшиеся предприятия,

I – индикатор вида деятельности,

J – индикатор размера предприятия,

X – средняя величина переменной (параметра) на 1 предприятие,

U – количество предприятий, не представивших отчеты.

Глава 6. Краткосрочные данные статистики внутренней торговли

60. Приоритетом для краткосрочной статистики является своевременное составление месячных и квартальных показателей динамики сектора розничной и оптовой торговли, даже если это приведет к снижению точности и детализации, сокращению сферы охвата. Первоначальные показатели впоследствии пересматриваются или корректируются по мере поступления и анализа дополнительных данных.

61. Статистическое наблюдение по краткосрочной статистике осуществляется на основании месячной формы отчетности. Данной формой охватываются юридические лица (включая структурные и обособленные подразделения) c видом деятельности, относящиеся к секции G ОКЭД 45, 46, 47 и секция I ОКЭД 56.

62. Для обеспечения охвата оборота индивидуальных предпринимателей, ежемесячно на региональном уровне согласно плану статистических работ осуществляется досчет на индивидуальных предпринимателей.

63. Досчет объема на индивидуальных предпринимателей осуществляется для каждого региона отдельно.

64. Информационной базой для расчета являются первичные данные общегосударственного статистического наблюдения годовой периодичности о деятельности индивидуальных предпринимателей.

65. К результатам годовых, так и краткосрочных обследований осуществляется досчет на объем реализации предприятий оптовой торговли, розничной торговли, услуг по техническому облуживанию и ремонту автомобилей, услуг по предоставлению и обеспечению питанием и напитками для которых отрасль "Торговля" не является основным видом деятельности. Оценка по ним осуществляется на основании годовых обследований предприятий в структурной статистике и с учетом обследований в различных отраслях статистики. Полученный оборот распределяется равными долями по всем месяцам.

Глава 7. Расчет валового выпуска продукции отрасли "Торговля"

66. Выпуск предприятий внутренней торговли измеряется как общая стоимость торговой наценки, вырученной за товары, приобретаемые для перепродажи.

67. Торговая наценка определяется как разница между фактической или условно исчисленной ценой, полученной в результате реализации товара, приобретенного для перепродажи, и ценой, которую предприятию торговли пришлось заплатить, чтобы приобрести идентичный товар (для замены проданного) на момент, когда он был продан или использован каким-либо другим способом. Торговые наценки на некоторые товары имеют отрицательные значения, если цены были снижены или не были проданы ввиду порчи или хищения.

68. Торговая наценка зависит от двух факторов – товарооборота и нормального уровня торговой наценки. Нормальный уровень торговой наценки является достаточно стабильной величиной. Для целей СНС торговая наценка определяется как определенная доля от общего объема реализации товаров и услуг по всем видам деятельности секции G ОКЭД. Нормальный уровень торговой наценки устанавливается на основании результатов статистических обследований.

69. Для расчета индекса физического объема товарооборота в целом по отрасли "Торговля" агрегируются индексы на самых низких уровнях раздела G. Такое агрегирование осуществляется путем использования весовых коэффициентов, определяемых исходя из доли товарооборота каждого вида деятельности в базисном году.

70. Валовая продукция услуг общественного питания представляет собой стоимость услуг, оказанных всеми производителями услуг, независимо от формы собственности и численности работающих (включая индивидуальных предпринимателей) и с учетом объемов, формируемых в сфере ненаблюдаемой экономики.

71. Для оценки ненаблюдаемой экономики (ННЭ) применяется табличный подход к классификации видов ННЭ, используемый в Статистического бюро Европейских сообществ. Табличная основа разбита на 7 компонентов. В рамках отраслевой статистики учет ННЭ осуществляется по компонентам N3 и N7a.

К компоненту N3 относят производителей, которые в соответствии с законодательством, не обязаны регистрироваться. К данной категории относятся домохозяйства, производящие товары для собственного потребления, для формирования собственного основного капитала, строительства и ремонта жилья. Либо у производителя имеется небольшой рыночный выпуск, но он ниже установленного уровня, при котором они были бы обязаны зарегистрироваться в качестве предпринимателя.

72. Источником информации по компоненту N3 (неформальный сектор) служат итоги обследований домашних хозяйств по форме D-004 "Ежеквартальный вопросник по расходам и доходам домашних хозяйств".

73. Валовой выпуск продукции исчисляется суммированием выпуска продукции учтенными предприятиями и индивидуальными предпринимателями по всем видам торговли и услугам, классифицированных по кодам ОКЭД 45-47 и 56 выпуска в сфере ННЭ, рассчитываемого по видам услуг:

Vs = Vc + Vic + Vue + Vdh, (3)

где

Vs – валовый выпуск по объему услуг;

Vc – объем услуг малых, средних и крупных предприятий;

Vic – объем услуг индивидуальных предпринимателей;

Vue – оценка объема услуг по ненаблюдаемой экономике;

Vdh– объем домашних хозяйств.

Объем услуг предприятий включает объем услуг отчитавшихся предприятий и оценку по объему не отчитавшихся предприятий (ненаблюдаемая экономика по статистическим причинам).

Объем услуг малых, средних, крупных предприятий и индивидуальных предпринимателей формируется по итогам общегосударственных статистических наблюдений.

Досчеты на ненаблюдаемую экономику по подтипу N7а производятся на микроуровне для валового выпуска по каждому виду деятельности по следующей формуле:

Y = Xij * Uij , (4)

где

Y - объем досчета,

I - индикатор вида деятельности,

J - индикатор размера предприятия,

X - средняя величина агрегата на 1 предприятие,

U - количество предприятий, не представивших отчеты.

Ішкі сауда статистикасы бойынша көрсеткіштерді қалыптастыру жөніндегі әдістемені бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 15 желтоқсандағы № 209 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 22 қаңтарда № 12918 болып тіркелді.

"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі төрағасының 2020 жылғы 23 қазандағы № 9-нқ бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы туралы ереженің 15-тармағы 20) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 20.12.2022 № 41 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Қоса беріліп отырған ішкі сауда статистикасы бойынша көрсеткіштерді қалыптастыру жөніндегі әдістеме бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Қызмет көрсету және энергетика статистикасы басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесінің мерзімді баспасөз басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануға жіберілуін;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкісіне енгізу үшін "Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорынға жіберуді;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Қызмет көрсету және энергетика статистикасы басқармасы осы бұйрықты жұмыс бабында басшылыққа алу және пайдалану үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне және аумақтық органдарына жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Ж.Ә. Жарқынбаев) жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Төраға

Ә. Смайылов

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 15 желтоқсандағы № 209 бұйрығымен бекітілді

Ішкі сауда статистикасы бойынша көрсеткіштерді қалыптастыру жөніндегі әдістеме

Ескерту. Әдістеме жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 20.12.2022 № 41 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Ішкі сауда статистикасы көрсеткіштерін қалыптастыру әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан әрі – Заң) сәйкес бекітілген статистикалық әдістемеге жатады.

2. Әдістемені Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы (бұдан әрі – Бюро) және оның аумақтық бөлімшелері жалпымемлекеттік статистикалық байқаулар жүргізу кезінде ішкі сауда статистикасы бойынша көрсеткіштерді қалыптастыру мақсатында қолданады.

3. Осы Әдістеме келесі халықаралық ұсынымдарға сәйкес әзірленген:

1) Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) Статистика комитеті әзірлеген 2008 жылғы "Бөлшек және көтерме сауда статистикасы бойынша халықаралық ұсынымдар";

2) Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы Мемлекетаралық Статистика комитеті (ТМД Статкомитеті) 2011 жылы әзірлеген "Бөлшек сауда айналымын статистикалық байқау және оның нақты көлем индексін есептеу жөніндегі әдіснамалық ұсынымдар".

4. Осы Әдістемеде ұғымдар Заңда анықталған мәндердегі ұғымдар және олардың анықтамалары пайдаланылады:

1) бөлшек саудада сату бағасының индексі – бөлшек сауда кәсіпорындарында халыққа өткізілетін тауарларға бөлшек сауда бағаларының өзгерісін сипаттайтын және бөлшек сауда тауар айналымының құрылымы бойынша есептелген көрсеткіш;

2) көтерме саудада сату бағасының индексі – бұл көтерме сауда кәсіпорындары әртүрлі пайдаланушыларға оларды одан әрі кәсіби пайдалануға немесе бөлшек саудада қайта сату үшін өткізілетін тауарларға, өнімдерге бағаның өзгерісін сипаттайтын көрсеткіш;

3) қызметтің қайталама түрі – үшінші тұлғалар үшін тауар және қызметті өндіру мақсатында жүзеге асырылатын, негізгіден басқа қызмет түрі;

4) қызметтің негізгі түрі – қосылған құны субъект жүзеге асыратын кез келген басқа қызмет түрінің қосылған құнынан асатын қызмет түрі;

5) құқықтық бірлік – бұл заңды мәртебе берілген бірлік;

6) сауда үстемесі – сатушы бағасының тауарларды сату және пайданы алу бойынша шығындарды өтеуді қамтамасыз ететін элементі;

7) статистикалық бірлік – статистикалық мақсатта пайдалану үшін құқықтық негізде құрылған абстрактілі бірлік;

8) тауар қорлары – сауда кәсіпорындарында, қоймаларда, белгілі күнге жолда болатын ақшалай немесе заттай көріністегі тауарлар саны;

9) тұтыну бағасының индексі халықтың жеке тұтыну үшін сатып алатын тауарлар мен қызмет көрсетулердің тұрақты тізбесіне бағаның орташа деңгейінің уақыт ішіндегі өзгерісін сипаттайтын көрсеткіш.

2-тарау. Қамту саласы және ішкі сауда статистикасы бойынша тауарайналым көлемін анықтау

5. Ұлттық статистикалық тәжірибеде ішкі сауда статистикасының есепке алу саласына бөлшек сауда, көтерме сауда, автомобильдерге техникалық қызмет көрсету, жөндеу бойынша қызметтер, тамақ өнімдері және сусындармен қамтамасыз ету бойынша қызметтерді ұсыну кіреді.

6. Ішкі сауда статистикасы олардың мөлшеріне, ұйымдастырушылық–құқықтық нысанына және меншік нысанына қарамастан, Экономикалық қызмет түрі номенклатурасының (бұдан әрі – ЭҚЖЖ) "Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер және мотоциклдерді жөндеу" G секциясына жататын құрылымдық бірліктер қызметінің сипаттамасы мен түрлерін көрсетеді. Қоғамдық тамақтандыру қызметтері жеке "Тамақ өнімдерін және сусындарды ұсыну бойынша қызметтер" болып жіктеледі.

7. G секциясы барлық тауарлар түрлерінің көтерме және бөлшек саудасын (яғни түрін өзгертпей сату) және тауарларды сатумен байланысты көрсетілетін қызметтерді қамтиды. Сондай-ақ бұл секцияға автомобильдерге техникалық қызмет көрсету және жөндеу қызметтері кіреді.

8. Бөлшек саудаға сатып алушыға жеке, отбасылық, үй iшiнде немесе кәсiпкерлiк қызметпен байланысты емес өзгедей пайдалануға арналған тауарларды сату жөнiндегi кәсiпкерлiк қызмет жатады.

9. Көтерме саудаға кейiннен сатуға немесе жеке, отбасылық, үй iшiнде және осындай өзгедей пайдаланумен байланысты емес өзге де мақсаттарға арналған тауарларды өткiзу жөнiндегi кәсiпкерлiк қызмет жатады.

10. Сыйақы үшін көтерме сауда (комиссиялық агенттер арқылы) респонденттің делдалдық қызметі нәтижесінде алынған кіріс (сыйақы) ретінде анықталады.

11. Ұлттық статистикалық бизнес тіркелімде (бұдан әрі – тіркелім немесе СБТ) статистикалық бірліктердің бірнеше түрі пайдаланылады. Ішкі сауда статистикасында келесі бірліктер қолданылады:

1) "Кәсіпорын" статистикалық бірлігі – бұл өзінің қызметін бір немесе бірнеше орында коммерциялық немесе коммерциялық емес негізде жүзеге асыратын құқықтық бірліктердің ең аз комбинациясы;

2) "Жергілікті бірлік" (ЖБ) статистикалық бірлік – ол кәсіпорын орналасқан жерден тыс орналасқан кәсіпорынға немесе кәсіпорын бөлігіне (цех, зауыт, дүкен, бюро, шахта) сәйкес келеді. Яғни, жиналатын деректердің географиялық бөлінісін алу мақсатында бір орыннан артық жерде қызмет жүргізетін кәсіпорындарды сәйкесінше бөлу қажеттілігі туындайды. Бұл анықтама тек бір белгіні ғана қамтиды, себебі онда бірліктің жүзеге асыратын қызмет түріне сілтеме жоқ.

12. Негізгі көрсеткіштерді қалыптастыру кезінде қызмет түрі ЭҚЖЖ "Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер және мотоциклдерді жөндеу" G секциясы болып табылатын жергілікті бірліктер зерттеуге жатады.

Бір жергілікті бірлік ретінде ең төмен географиялық ауданның шегіндегі қандай да бір кәсіпорынның барлық объектілерін есептейді. "Тамақ өнімдері және сусындармен қамтамасыз ету бойынша қызметтерді ұсыну" (ЭҚЖЖ коды 56) қызмет түрі бойынша да ұқсас.

13. Сауда объектісінің иесі өзінің сауда алаңдарының бөлігін басқа бөлшек саудагерлерге жалға бергендегі "дүкен ішіндегі дүкен" сияқты сауда нысанын (сауда орталығы, сауда үйі типі бойынша) қоспағанда бөлшек сауданың жергілікті бірліктері бөлшек сауда дүкендеріне сәйкес келеді. Бұл ретте, сол үй-жайдағы сауда объектісінің иесі де, өзге де бөлшек сауда сатушылары да жеке статистикалық бірлік ретінде қарастырылады.

14. Сауда базарлары "дүкен ішіндегі дүкен" сауда нысанына ұқсас жұмыс жасайды. Сауда базарында сауда базарының иесін қоса алғанда, қанша сатушы болса, сонша жергілікті бірліктері бар болады.

15. Өз өнімін сауда базарларында сататын фермерлер сауда бірлігі ретінде қарастырылмайды. Сату ауыл шаруашылығы өнімін өндірумен салыстырғанда қосалқы қызмет түрі ретінде қарастырылады.

16. Ішкі сауда көрсеткіштерін қалыптастыру жөніндегі статистикалық ақпарат статистикалық жұмыстар жоспарына сәйкес ай сайынғы негізде былайша қалыптастырылады:

1) жаппай есепке алу:

есепті айдағы "Тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өткізу туралы есеп" жалпымемлекеттік статистикалық байқау деректері бойынша орта және ірі кәсіпорындар бойынша;

2) іріктемелі есепке алу:

есепті айдағы "Тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өткізу туралы есеп" жалпымемлекеттік статистикалық байқау деректері бойынша шағын кәсіпорындар бойынша (бас жиынтықтың 10%);

3) есептік:

дара кәсіпкерлер бойынша соңғы есепті кезеңдегі дара кәсіпкерлердің қызметі туралы жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың жылдық деректерінің 1/12 бөлігі;

қызметінің қайталама түрі "Сауда" болып табылатын кәсіпорындар бойынша (санына қарамастан) құрылымдық статистика және соңғы есепті кезеңдегі статистиканың әртүрлі салаларындағы зерттеулерді ескере отырып жалпымемлекеттік статистикалық байқау бойынша қайталама қызмет түрі бар кәсіпорындардың жылдық көлемінің 1/12 бөлігі.

17. Ішкі сауда көрсеткіштерін қалыптастыру жөніндегі статистикалық ақпарат статистикалық жұмыстар жоспарына сәйкес ай сайынғы негізде былайша қалыптастырылады:

1) жаппай есепке алу:

есепті жылдағы "Тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өткізу туралы есеп" жалпымемлекеттік статистикалық байқау деректері бойынша орта және ірі кәсіпорындар бойынша;

2) іріктемелі есепке алу:

есепті жылдағы "Тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өткізу туралы есеп" жалпымемлекеттік статистикалық байқау деректері бойынша шағын кәсіпорындар бойынша (бас жиынтықтың 30%);

3) іріктемелі есепке алу:

есепті жылдағы "Тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өткізу туралы есеп" жалпымемлекеттік статистикалық байқау деректері бойынша шағын кәсіпорындар бойынша (бас жиынтықтың 10%);

4) Қосалқы қызмет түрлері бойынша көлемді жете есептеуді бағалау "Сауда" саласы негізгі қызмет түрі болып табылмайтын респонденттерді жылдық зерттеулер негізінде жүзеге асырылады.

3-тарау. Ішкі сауда статистикасының негізгі көрсеткіштері

1. Параграф. Тауарлар мен қызметтерді өткізу көлемі

18. Тауарлар мен қызметтерді өткізу көлемі қолма-қол және қолма-қол емес есеп айырысумен сатылған тауар, өнім және көрсетілген қызмет үшін алынған ақшалай түсімнің сомасын сипаттайды.

19. Статистикалық байқаудың мақсаты үшін тауарларды (қызметтерді) өткізу көлемі сауданың үстеме бағасын қамтитын, қосылған құнға салық салусыз, акцизсіз өткізудің нақты бағасында көрсетіледі.

20. Тауарларды өткізу көлемі сауда бірлігінің өз есебінен сатылған немесе айырбасталған тауарлардың құнын қамтиды.

Осы айқындамаға шот фактураларға енгізілген, тасымалдауға, орауға жұмсалған барлық өзге шығыстар және сатып алушыға ауыстырылатын басқа шығыстар енгізіледі.

Бұл көрсеткіштен қайтарылған ақша қаражаты, тұтынушыларға ұсынылатын баға жеңілдігі және қайтарылатын тауарларға ұқсас жеңілдіктер, сонымен қатар қайтарылатын ораманың құны алынып тасталады. Бұл айқындама иелері сауда бірлігінен өз пайдалануы үшін алған тауарларды қамтиды. Бұл тауарлардың құны тиісті нарық бағасымен есептеледі. Егер бұл мүмкін болмаса иелері алған тауарлар сатып алынған құнымен бағаланады.

Ішкі сауда статистикасында тауарларды өткізу көлемі бөлшек сауда (бөлшек сауда көлемі) және көтерме сауда (көтерме сауда көлемі) бойынша, ал қызметтер көлемі автомобильдерге техникалық қызмет көрсету, жөндеу және қоғамдық тамақтандыру бойынша анықталады.

21. Көтерме сауда айналымына жатқызылатын операцияның міндетті белгісі тауарды жөнелтуге шот фактураның, бөлшек сауда айналымына - кассалық чектің болуы болып табылады (есептеу).

22. Бөлшек сауда айналымы халыққа қолма-қол немесе қолма-қол емес есептеуге (несие карталары арқылы, банктің есеп шоты бойынша төленген) сатылған тұтыну тауарларының құнын қамтиды.

23. Бөлшек сауда айналымына мыналар енгізіледі:

1) сатып алушыларға қолма-қол емес есеп айырысу бойынша төлеммен пошта арқылы жолданған тауарлар құны (байланыс бөлім иесіне жіберілімді тапсырған сәт бойынша);

2) тауардың толық құны көлемінде кредитке сатылған тауарлардың құны (тауарды сатып алушыға босату уақыты бойынша);

3) тауарды сату уақыты бойынша толық құны мөлшерінде комиссиялық сауда тәртібінде сатылған (комиссия шарты, тапсырыс немесе агенттік шарт бойынша) тауарлардың құны;

4) электрондық сауда жүйесі бойынша (Интернет арналары, деректерімен алмасудың электронды жүйесі немесе басқа онлайн жүйелер бойынша) бөлшек сауда фирмалары арқылы сатылған тауарлардың құны;

5) сауда автоматтары арқылы сатылған тауарлардың құны;

6) халықтың жеке санаттарына тегін немесе жеңілдікпен сатылған тауарлардың құны (дәрі-дәрмек құралдары, жанармай және басқа тауарлар);

7) баспа басылымына жазылу бойынша сатылғандар құны (жеткізу құнын есепке алмағанда шот үзіндісінің уақыты бойынша);

8) тауардың бағасына кірмейтін сату бағасы бар ораманың құны;

9) халық қайтарған бос шыны ыдыстың құнын алып тастағанда тауармен бірге халыққа сатылған бос ыдыстың құны;

10) сыйлық карталар (сертификаттар) құны. Сыйлық карталар бойынша сатылым бөлшек сауда сатылымына сыйлық картаны өтеу уақытымен енеді;

11) кәсіпорындар немесе әлеуметтік қамсыздандыру органдары кейіннен сауда ұйымдарына төлем жүргізуімен бөлшек сауда желісі немесе саудамен айналыспайтын ұйымдардың сауда мекемелері арқылы жалақы, зейнетақы бойынша қарыз есебінен халыққа босатылған тауарлардың құны бөлшек сауда айналымына енгізіледі.

24. Бөлшек сауда айналымына мыналар енгізілмейді:

1) қызмет етудің кепілдеме мерзіміне шыдамаған, сатылған тауарлардың құны;

2) көліктің барлық түрлеріне арналған жол жүру билеттерінің, талондардың, лотерея билеттерінің, телефон карталарының, байланыс қызметіне эксперсс-төлем карталарының құны;

3) бөлшек сауда желісі арқылы өндірістік мақсаттарға пайдалану үшін заңды және жеке тұлғаларға (әлеуметтік саладағы ұйымдар, арнайы тұтынушылар) сатылған тауарлар құны.

25. Бөлшек сауда, көтерме сауда тауарайналымы құндық көріністе, жеке тауар айқындамалары бойынша заттай көріністе өлшенеді.

26. Тамақ өнімдері мен сусындарды ұсыну және қамтамасыз ету бойынша қызметтерді өткізу көлемі өзінің кулинарлық өнімін (тағамдар, аспаздық өнімдері, жартылай фабрикаттар) және кулинарлық өңдеусіз сатып алынатын тауарларды (ұннан жасалатын, кондитерлік және нан-тоқаш өнімдері, жемістер, алкогольді және алкогольсіз сусындар және тағы басқа тауарлар) жергілікті жерлерде халыққа тұтыну үшін, сонымен қатар ұйымдар мен дара кәсіпкерлерге халықтың түрлі санатын тамақтандыруды ұйымдастыру үшін сатудан түскен түсімді білдіреді.

27. Тамақ өнімдері және сусындармен қамтамасыз ету бойынша қызметті ұсыну айналымының құрамына кейін жалақысынан ұстап қалумен кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметкерлеріне; тамақтанудың нақты құны көлеміндегі абонент, талон бойынша; қолма қол есеп айырысу үшін мектеп, колледж, жоғарғы оқу орындары және басқа білім беру мекемелерінің асханасында оқушыларға; тамақтанудың нақты құны көлемінде әлеуметтік саладағы ұйымдарға (ауруханалар, санаторийлер, және басқа мекемелер) халықтың тапсырысы бойынша үйге жеткізуге; кәсіпорындар мен дара кәсіпкерлердің тапсырыстары бойынша жұмыс орнына жеткізуге; құрлық, әуе, су көлігі бағдарында жүретін көлік кәсіпорындарына; қабылдау, банкеттерге қызмет көрсету үшін босатылған өз кулинарлық өнімінің және кулинарлық өңдеусіз қосалқы тауарлардың құны енгізіледі.

28. Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары үшін көрсетілген қызметтер көлемі дайын тамақты жеткізуді қоса алғанда, оның тауар айналымына теңестіріледі. Сатылған сусындар мен азық-түлік өнімдері материалдық шығындар болып табылады және өндірілген өнім көлеміне енгізіледі.

29. Автомобильдерге техникалық қызмет көрсету және жөндеу бойынша қызметтерді өткізу көлемі осы қызмет түрін жүзеге асыратын кәсіпорындар және дара кәсіпкерлердің халыққа көрсеткен жұмыстардың (қызметтердің) құнын көрсетеді.

2-параграф. Тауарлар мен қызметтерді өткізудің нақты көлем индекстері

30. Ағымдағы бағадағы айналымның құндық көлемдері индексі айналым көлемдерінің өзгеруін екі фактор арқылы – бағаның өзгеруі және сатылған тауарлар санының өзгеруімен сипаттайды. Келесі формула бойынша анықталады:

мұндағы,

– ағымдағы бағадағы есепті және базистік кезеңдерге тауарларды (қызметтерді) өткізу көлемі.

31. Тауарлар мен қызметтерді өткізу көлемінің индексі нақты тұлғалануда тиісті баға индекстерінің көмегі арқылы өткізу көлемінің ағымдағы құнын дефляторлау арқылы есептеледі.

32. Айналымның нақты көлем индексі баға өзгеруінің ықпалынсыз оның тек нақты көлемінің өзгеруі нәтижесінде айналымның өзгеруін көрсетеді.

Тауарларды (қызметтерді) өткізудің нақты көлем индексін есептеу үшін есепті және базалық кезеңдегі айналымдар салыстырылады, яғни базистік кезең ретінде алынған бір кезеңдегі бағада (тұрақты бағада):

мұндағы,

– тауарларды (қызметтерді) өткізу айналымының нақты көлем индексі;

– баға индексі айналымның сәйкес дефляторы.

3-параграф. Тауарлық-материалдық қорлар

33. Тауарлық-материалдық қорлар кәсіпорынның меншігіндегі, мекеменің өзінің аумағында не басқа жерде тұрған барлық тауарлық-материалдық қорлар құнын қамтиды. Мұнда қосалқы бірліктерде, кедендік немесе тауар қоймаларында сақтаудағы, тасымалдау үдерісіндегі тауарлық-материалдық қорлар енгізіледі. Басқа тұлғалардың меншігіндегі, бірақ осы бірлікте өңдеу үшін сақталудағы материалдарды алып тастау қажет.

34. Тауарлық-материалдық қорлар жүргізілген өндірістік шығыстарды және тауарлық-материалдық қорларға кіретін тауарлардың кез келген мерзімді ысыраптарын шегерумен тауарлық-материалдық қорларға енгізілетін тауарлар құнына сүйене отырып өлшенеді. Тауарлық-материалдық қорлар кез келген баж салығын және сатып алушы төлейтін салықтарды қосумен, қосылған құнға салықты, ақшалай қайтарымды немесе сатушы ұсынатын, не нарық бағасы бойынша (өлшемдерге, көлік шығыстары мен сауда үстемесіне салықты алып тастаумен), егер өнімді бірліктің өзі өндірсе өндірістің өзіндік құны бойынша жеңілдіктерді алып тастаумен сатып алу бағалары бойынша есептеледі.

35. Ішкі сауда статистикасында тауар қорларының көлемі республика және өңірлер бойынша құндық көріністе өлшенеді.

36. Тауар қорларын есепке алу және талдау үшін келесі статистикалық көрсеткіштер жүйесі қарастырылады:

1) есепті кезеңнің басына және соңына тауар қорларының көлемі;

2) тауар қорлары көлемінің өзгеруі (DЗ) келесі формула бойынша есептеледі:

DЗ= З_с- З_б

мұндағы,

З_с, З_б – есепті кезеңнің соңына және есепті кезеңнің басына қорлар;

3) тауарлық қорлар құрылымы, бұл топ жеке тауарлардың қорлар көрсеткішімен, құндық көріністегі тауарлар тобы, жалпы қорытындыға пайызбен қатынасы бойынша сипатталады;

4) нақты уақыт кезеңіне орташа тауар қорлары () формула бойынша есептеледі:

орташа тауар қорлары бір айға қарағанда ұзақ уақыт кезеңіне (тоқсан, жартыжылдық, жылдық):

мұндағы,

n – тауарлар тіркелген күннің саны;

5) қор сыйымдылығы (3қ);

Қор сыйымдылығы тауар айналымы бірлігіне қанша тауар қорлары келетінін көрсетеді:

мұндағы, О – тауарайналымының көлемі.

6) тауар айналымының тауар қорларымен қамтамасыз етілуі (3oi).

Бұл көрсеткіш тауар қорларының толық біту мерзіміне дейін жететін сауда күндерінің санын көрсетеді. Сауда күндеріндегі нақты тауар немесе тауарлар жиынтығы бойынша мынадай формула бойынша есептеледі:

мұндағы,

3ki – i - тауардың кезең соңына қорлары;

mi – i – тауардың бір күндік тауар айналымы, ол мынадай формула бойынша есептеледі:

мұндағы, t – талданатын кезеңдегі сауда күндерінің саны.

37. Тауар қорларының деңгейін сипаттайтын көрсеткіштерді есептеу әдістемесі сауда кәсіпорындары бойынша көрсетілген көрсеткіштерді есептеуді көздейді.

4-параграф. Қосымша көрсеткіштер

38. Ішкі сауда статистикасында қосымша келесі көрсеткіштер қалыптастырылады:

1) халықтың жан басына шаққандағы бөлшек сауда айналымы бір кезеңдегі халықтың орташа санына тауар айналымның қатынасы ретінде есептеледі;

2) сауда алаңы бірлігіне есептегенде бөлшек сауданың айналымы тауар айналымын сауда алаңына бөлу арқылы есептеледі;

3) тауар айналымының (тауар құрылымы) жалпы көлеміндегі топтың немесе жеке тауардың үлес салмағы (бөлігі);

4) сауда объектілерінің саны.

4-тарау. Деректеркөздері

39. Сауда бірліктерін статистикалық зерттеу ішкі сауда статистикасын құрастыру үшін ақпараттың негізгі дереккөзі болып табылады. Зерттеу жаппай әдіспен жиынтықтың барлық бірліктеріне пікіртерім жүргізу жолымен немесе бас жиынтықтан ғылыми әдістермен іріктелген бірнеше репрезентативті бірліктен ғана жауап алу жолы арқылы іріктемелі әдіспен өткізіледі.

40. Ішкі сауда статистикасында жылдық және айлық кезеңділіктегі статистикалық нысандар қарастырылған, олардың негізінде Ұлттық шоттар жүйесі (бұдан әрі – ҰШЖ) мақсаттары үшін сауда секторы бойынша айналым және нақты көлем индексін қоса алғанда ішкі сауда статистикасының негізгі көрсеткіштері қалыптастырылады:

1) экономикалық қызметінің негізгі түрі 45-47 ЭҚЖЖ "Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу", 56 ЭҚЖЖ "Сусындар және тамақ өнімдерімен қамтамасыз ету бойынша қызметтерді ұсыну" (ай сайын және жыл сайын) болып табылатын шағын, орта және ірі кәсіпорындар бойынша;

2) экономикалық қызметінің негізгі түрі 45-47 ЭҚЖЖ "Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу", 56 ЭҚЖЖ "Сусындар және тамақ өнімдерімен қамтамасыз ету бойынша қызметтерді ұсыну" (жыл сайын) болып табылатын дара кәсіпкерлер бойынша.

41. Жекелеген мемлекеттік салалық бағдарламалардың орындалуын мониторингтеу үшін, нысаналы индикаторларды қалыптастыру және өзге де мақсаттар үшін биржалық сауда, электрондық коммерция, сауда базарлары бойынша зерттеулер қарастырылған.

5-тарау. Деректерді редакциялау және импутациялау

42. Жоқ, дәйексіз немесе дұрыс емес жауаптардың мәселелерін шешу үшін деректерді редакциялау және импутациялау пайдаланылады.

43. Редакциялау тиімсіз, қарама-қайшы және тым күмәнді немесе мүмкін емес мәндерді анықтау және кейін өзгерту мақсатында деректерді жүйелі тексеруді білдіреді. Бұл рәсім жиналған ақпараттың сапасын қамтамасыз ету үшін шешуші рөл атқарады.

44. Микроредакциялауға және макроредакциялауға бөлінеді. Микроредакциялау макроредакциядан айырмашылығы агрегатталған деректер тексерілетін алғашқы деректерге шоғырланады.

45. Редакциялау мынадай тексерулерді қамтиды:

1) ағымдағы тексерулер: барлық қойылған сұрақтардың нақты қолда бар жауаптарын тексеру үшін пайдаланылады;

2) дәйектілігін тексеру: алынған жауаптардың ұйғарындылығын тексеру үшін пайдаланылады. Статистикалық нысанның белгілі бір тармағына жауап, осы мақсат үшін келісілген мәндердің ұйғарынды диапазонымен салыстырылады. Мәндердің мұндай ұйғарынды мәнінен тыс болатын кез келген мән қажетті түзету енгізу үшін тексеріледі;

3) деректердің дұрыстығын тексеру: респонденттерден келіп түскен деректерді статистикалық талдауға негізделген тексерулер жинағы. Көптеген тексерулер белгіленген шекте орналасатын екі ауыспалы шамалар қатынасының нысанын қабылдайды. Деректердің дұрыстығын тексерудің басқа түрі осы және өзге де ауыспалылар қосындысының белгіленген мәнге теңестірілуін белгілейтін арифметикалық тексеру болып табылады.

46. Деректерді редакциялау енгізу кезінде және кейінгі кезеңдерде жүзеге асырылады. Тексерулердің көп бөлігі әртүрлі бақылау түрлерін (арифметикалық және логикалық, форматты бақылаулар) қолдана отырып бағдарламамен жүзеге асырылады.

47. Ықпалды немесе ықпалсыз, кездейсоқ немесе жүйелік қателерге бөлінеді.

48. Тіркеудің кездейсоқ қателері әдетте, респонденттердің сипаттамаларынан, тиянақсыздығы және ұқыпсыздығынан болады. Жүйелік қателер респонденттердің ақпаратты әдейі бұрмалауынан, сұрақтың мағынасын дұрыс түсінбеуінен немесе жауапты жазу қағидаларын бұзуына байланысты пайда болады. Мұның себебі дұрыс қалыптастырылмаған сұрақнамалар немесе нысандар, оларды толтыру жөніндегі жеткіліксіз немесе қате нұсқаулықтар болып саналады.

49. Респонденттердің ірі кездейсоқ қателері алынған деректерді алдыңғы мәндермен салыстыру немесе алынған деректердің арақатынастарын қонымды шекті мәндермен немесе әкімшілік деректермен салғастыру арқылы деректердің дәйектілігін тексеру көмегімен анықталады.

50. "Ықпалды" мәндер тізімі есептеуде осы респонденттің қатысуымен тауарайналымның өсу (төмендеу) қарқыны және респонденттің қатысуынсыз алынған қарқынның арасындағы айырмашылық ретінде әрбір есеп бойынша есептелетін мәндердің негізінде, мынадай үлгіде анықталады:

Т _{(барлық респонденттер бойынша)}=Оt/ Оt-1 *100%,

Т _{(респондентсіз)}=О_{t респондентсіз} / О_{t-1 респондентсіз} *100%,

R = Т _{(барлық респонденттер бойынша)} – Т_{(респондентсіз)}

мұндағы,

R – "ықпалды" бағалау;

Т – өткізу көлемінің өсу қарқыны;

О – өткізу көлемі.

51. Бірінші кезекте "ықпал" (R) деңгейі жоғары респонденттерге тексеру жүргізіледі. R абсолютті мәні бар респонденттер тізімі "тексеруді қажет ететіндер" ретінде белгіленеді.

52. Редакциялау рәсімін жүргізген кезде ауытқушылық мәндеріне талдау жүргізу қажет. Ауытқушылық көрсеткіштері сипатты анықтайтын мәліметтерді зерттеу барысында алынған нақты, бірақ іріктемелі жиынтықта репрезентативті емес сәйкесінше бағалауды бұрмалауға бейім мәліметтердің ерекше санатын білдіреді. Ауытқушылық мәндері бағалауға маңызды ықпал ететін болғандықтан мәндерін анықтайды және мұқият бақыланады. Егер экстраполяцияның көрсеткіші барынша жоғары болса және іріктеуге ауытқу көрсеткіші қосылған болса, онда қорытынды бағалау талап етілгенінен барынша жоғары болады және ол бір шеткі шамамен анықталатындықтан репрезентативті бола алмайды. Ауытқушылық мәндерін оңай жолмен өңдеу, іріктеудегі оның салмағын өзіне қатысты ғана репрезентативті болу үшін төмендету болып табылады.

53. Микроредакциялаудан кейін макроредакциялау үдерісіне кіріседі. Осы рәсім олардың үйлесімділігі тұрғысынан алғанда зерттеуге жатпайтын (мысалы, бөлшек сауда айналымының үй шаруашылықтарын шығыстары бойынша зерттеу деректерімен) уақыты бойынша бағалаудың үйлесімділігін, деректердің байланысын қоса алғандағы агрегатталған деректердің талдауын қарастырады. Макроредакциялау әртүрлі іріктеу алдындағы көлемдердің қатынасын анықтау, өткен кезеңдегі деректермен салыстыру, басқа дереккөздерден алынған деректермен салыстыру арқылы жүргізіледі.

54. Егер макроредакциялаудың қорытындылары қанағаттанарлықсыз болса, онда микроредакциялау рәсіміне қайтып оралады. Егер бағалау қанағаттанарлық болса, онда макроредакциялау жүргізілмейді.

55. Сауда саласы зерттеулерінің көпшілігінде деректер айқындамаларының болмауы жиі кездеседі, бұл деректерді редакциялауда қиындық тудырады. Есептің (жекелеген сұрақтарға жауап алмау) белгілі бір айқындамасы бойынша немесе респондент мүлдем есеп бермеуінен (бірліктің бас тартуы) деректер болмауы мүмкін. Жоқ деректерді бағалау үшін жауап алынбаған кезде деректерді импутациялау рәсімі (деректерді жүктеу) жүргізіледі.

56. Деректерді жүктеу рәсімі бір немесе бірнеше қате немесе бір немесе бірнеше жазбалардан алынбаған жауаптарды нақты және іштей келісілген мәндерге ауыстыруды білдіреді.

57. Деректерді жүктеудің әртүрлі әдістері бар. Оңтайлы әдісті таңдау талдау мақсатына және жоқ деректердің түріне байланысты болады. Кейбір барынша кеңінен пайдаланылатын деректерді жүктеу әдістеріне мыналарды жатқызады:

1) орташа/неғұрлым ықтималды жүктелген мән: жоқ деректер үшін ауыспалы шаманың орташа мәнін шартты есептеу;

2) ауыстыру салыстырылатын деректердің болуына негізделеді. Жүктелген деректер осы респондент бойынша тиісті стратадағы деректердің осы айқындамасының орташа өсу (кему) шамасына түзете отырып, алдыңғы жылдағы осындай зерттеудің нәтижесінде алынған мәндер болып табылады. Деректерді алмастырудың бірнеше үлгілері бар. Бірінші модель көрсетілген кезеңдерде респондентте мәндер болған жағдайда пайдаланылады және келесі формула түрінде келтірілген:

T_t =T_t-₁*(T_t-₁₂/T_t-₁₃)

мұндағы,

Т – байқалатын ауыспалы (параметр);

t – есептік ай.

Модель айрықша маусымдық сипатқа ие тауарларды өткізетін бірліктерге сәйкес келеді. Осы респондент бойынша өткен жылға деректер жоқ болған жағдайда келесі модель қолданылады:

T_t =T_t-₁* ∑iϵ М T ti/∑iϵ М T t-1i

мұндағы,

М – кәсіпорындардың осыған ұқсас сипаттамасы бар бірліктер тобы (көпшілік).

Үшінші модель 1), 2) әдістерді жүзеге асыру мүмкін болмағанда, соңғы кезекте қолданылады:

T_t =(T_t-₁+ Tt-₂+T_t-₃)/3.

Деректерді импутациялаудың қажетті мәндер болмаған кезде қолданылатын басқа да әдістері бар, бірақ негізінде 1) немесе 2) әдістерді жатады. Мысалы:

T_t =T_t-₂*(T_t-₁₂/T_t-₁₄).

58. Респонденттен жауап алмаған кезде (бірліктің бас тартуы) көп жағдайларда қайта өлшеу қолданылады. Іріктемені қайта өлшеу ол тек жауап берген бірліктерді қамтуы үшін жүзеге асырылады.

59. Есеп бермеген кәсіпорындар көлемін есептеу рәсімі келесі формуламен көрсетіледі:

Y = X_ij*U_ij

мұндағы,

Y – есеп бермеген кәсіпорындарға ауыспалы (өлшем) көлемі,

I – қызмет түрінің индикаторы,

j – кәсіпорын өлшемінің индикаторы,

X – 1 кәсіпорынға ауыспалы (өлшемнің) орта шамасы,

U – есеп бермеген кәсіпорындар саны.

6-тарау. Ішкі сауда статистикасының қысқа мерзімді деректері

60. Бөлшек және көтерме сауда секторы динамикасының айлық және тоқсандық көрсеткіштерін, тіпті егер бұл дәлдік пен егжей-тегжейліліктің төмендеуіне, қамтудың қысқаруына әкеп соқтырса да, қысқа мерзімді статистиканың басымдығы болып табылады. Бастапқы сандар кейінірек қайта қаралады немесе қосымша деректер қол жетімді болғанда және талданғанда түзетіледі.

61. Қысқа мерзімдегі статистика бойынша статистикалық байқау 2-сауда "Тауарларды өткізу көлемі туралы" айлық нысанының негізінде жүзеге асырылады. Бұл нысан ЭҚЖЖ 45, 46, 47-G секциясына және ЭҚЖЖ 56 I секциясына жататын қызмет түрімен заңды тұлғалар (құрылымдық және оқшауланған бөлімшелерін қоса алғанда) қамтылады.

62. Дара кәсiпкерлердiң айналымын қамтуды қамтамасыз ету үшiн статистикалық жұмыстар жоспарына сәйкес өңірлік деңгейде дара кәсiпкерлерге ай сайын жете есептеу жүзеге асырылады.

63. Дара кәсiпкерлерге көлемдi жете есептеу әр өңір үшін жеке жүзеге асырылады.

64. Есептеу үшін ақпараттық база дара кәсіпкерлердің қызметі туралы жыл сайынғы кезеңділіктегі жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың алғашқы деректері болып табылады.

65. Жылдық және қысқа мерзімді зерттеулердің нәтижелеріне "Сауда" саласы негізгі қызмет түрі болып табылмайтын көтерме сауда, бөлшек сауда, автомобильдерге қызмет көрсету және жөндеу бойынша қызметтер,тамақ өнімдері мен сусындарды ұсыну және қамтамасыз ету бойынша қызметтер кәсіпорындарының өткізу көлеміне жете есептеу жүзеге асырылады. Олар бойынша бағалау құрылымдық статистикадағы кәсіпорындарды жылдық зерттеу негізінде және статистиканың әртүрлі салаларындағы зерттеулерді есепке ала отырып жүзеге асырылады. Алынған айналым барлық айлар бойынша тең үлестермен бөлінеді.

7-тарау. "Сауда" саласы өнімнің жалпы шығарылымын есептеу

66. Ішкі сауда кәсіпорнының шығарылымы қайта сату үшін алынған тауарлардан түскен сауданың үстеме бағасының жалпы құны ретінде өлшенеді.

67. Сауданың үстеме бағасы қайта сату үшін сатып алынған тауарларды сату нәтижесінде алынған нақты немесе шартты есептелген баға мен ол қандай да бір басқа тәсілмен сатылған немесе қолданылған сәтте ұқсас тауарларды (сатылғанның орнына) сатып алу үшін кәсіпорын төлеуге тура келген баға арасындағы айырмашылық ретінде анықталады. Кейбір тауарларға сауда үстеме бағалары егер бағалар төмендетілген болса немесе бұзылып немесе ұрланғандықтан сатылмаған болса теріс мәнге ие болады.

68. Сауданың үстеме бағасы екі факторға – тауар айналымы мен сауда үстеме бағасының қалыпты деңгейіне байланысты. ҰШЖ мақсаттары үшін сауда үстеме бағасы ЭҚЖЖ G секциясының барлық қызмет түрлері бойынша тауарлар мен көрсетілген қызметтерді жалпы өткізу көлемінен белгілі бір үлес ретінде айқындалады.

69. Тауар айналымының нақты көлем индексін жалпы "Сауда" саласы бойынша есептеу үшін индекстер G бөлімінің ең төменгі деңгейінде біріктіріледі. Мұндай біріктірулер базистік жылдағы қызметтің әрбір түрінің тауар айналымының үлесінен анықталатын салмақтау коэффициенттерін пайдалану арқылы жүзеге асырылады.

70. Қоғамдық тамақтандыру қызметінің жалпы өнімі меншік түріне және жұмыс істейтіндердің санына қарамастан (дара кәсіпкерлерді қосқанда), сондай-ақ бақыланбайтын экономика саласындағы қалыптасқан көлемді ескере отырып барлық қызмет өндірушілері көрсеткен қызметтердің құнын білдіреді.

71. Бақыланбайтын экономиканы (БЭ) бағалау үшін Еуропалық қауымдастықтардың Статистикалық бюросында қолданылатын БЭ түрлерін жіктеуге кестелік тәсіл қолданылады. Кесте негізі 7 компонентке бөлінеді. Салалық статистика шеңберінде БЭ есепке алу N3 және N7a компоненттері бойынша жүзеге асырылады.

N3 компонентіне заңнамаға сәйкес тіркелуге міндетті емес өндірушілер жатқызылады. Бұл санатқа жеке тұтынуы үшін, жеке негізгі капиталды қалыптастыру, тұрғын үйді салу мен жөндеу үшін тауарларды өндіретін үй шаруашылықтары жатады. Немесе өндірушіде шағын нарықтық шығарылым бар, бірақ ол кәсіпкер ретінде тіркелуге міндетті болатын бекітілген деңгейден төмен.

72. N3 компоненті бойынша ақпарат көзі болып D-004 "Үй шаруашылықтарынан шығыстары мен кірістері бойынша тоқсан сайынғы сұрақнама" нысаны бойынша үй шаруашылықтарын зерттеу қорытындысы қызмет етеді.

73. Өнімнің жалпы шығарылымы ЭҚЖЖ 45-47 және 56 кодтары бойынша жіктелген, қызмет көрсету түрлері бойынша есептелетін БЭ саласындағы шығарылымның барлық түрлері бойынша есепке алынған кәсіпорындар мен дара кәсіпкерлердің өнім шығаруын жинақтау арқылы есептеледі:

Vs = Vc + Vic + Vue + Vdh, (3)

мұнда,

Vs - қызмет көрсетулер көлемі бойынша жалпы шығарылым;

Vc - шағын, орта және ірі кәсіпорындардың қызмет көрсету көлемі;

Vic - дара кәсіпкерлер қызмет көрсету көлемі;

Vue - бақыланбайтын экономика бойынша қызмет көрсету көлемін бағалау;

Vdh - үй шаруашылықтарының көлемі.

Кәсіпорындар қызмет көрсету көлемі есеп берген кәсіпорындар қызмет көрсету көлемін және есеп бермеген кәсіпорындардың көлемі бойынша бағалауды (статистикалық себептер бойынша бақыланбайтын экономика) қамтиды.

Шағын, орта, ірі кәсіпорындар мен дара кәсіпкерлердің қызмет көрсету көлемі жалпымемлекеттік статистикалық байқаулардың қорытындысы бойынша қалыптастырылады.

N7 кіші типі бойынша бақыланбайтын экономикаға жете есептеу қызметтің әрбір түрі бойынша жалпы шығарылым үшін микро деңгейде мына формула бойынша жүргізіледі:

Y = Xij * Uij , (4)

мұнда,

Y - жете есептеу көлемі,

I - қызмет түрінің индикаторы,

J - кәсіпорын мөлшерінің индикаторы,

X - 1 кәсіпорынға арналған агрегаттың орташа шамасы,

U - есеп бермеген кәсіпорындар саны