Об утверждении Методики по проведению выборочных обследований предприятий

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 22 августа 2016 года № 169. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 21 сентября 2016 года № 14250

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике" и подпунктом 258) пункта 17 Положения о Министерстве национальной экономики Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 сентября 2014 года № 1011, ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемую Методику по проведению выборочных обследований предприятий.

2. Управлению статистических регистров и классификаций совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на официальное опубликование в периодических печатных изданиях и информационно-правовой системе "Әділет";

3) направление в печатном и электронном виде в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации приказа в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" для включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан;

4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.

3. Управлению статистических регистров и классификаций Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан довести настоящий приказ до структурных подразделений и территориальных органов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан для руководства и использования в работе.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Батанов А.С.).

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель Комитета по Статистике Министерства Национальной экономики Республики Казахстан

Н. Айдапкелов

Утверждена приказом председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 22 августа 2016 года № 169

Методика по проведению выборочных обследований предприятий

Глава 1. Общие положения

1. Методика по проведению выборочных обследований предприятий (далее - Методика) относится к статистической методологии, формируемой в соответствии с международными стандартами и утверждаемой в соответствии с Законом Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике" (далее - Закон).

2. Методика предназначена для применения структурными подразделениями Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (далее – Комитет).

3. Методика определяет основные аспекты и методы анализа обследуемой совокупности, а так же отбора обследуемых выборочных единиц; характеристики качества выборки и рекомендации по распространению результатов выборки на генеральную совокупность.

4. Целью настоящей методики является снижение нагрузки на респондентов, некоторые общегосударственные статистические наблюдения в Республике Казахстан проводятся выборочным методом.

Основными преимуществами применения выборочного метода в современной статистике являются:

1) сокращение сроков проведения статистических работ;

2) уменьшение информационной нагрузки на респондентов;

3) значительной экономии затрат труда, материальных и финансовых ресурсов при проведении обследования;

4) сокращения количества ошибок регистрации, так как при уменьшении объема наблюдаемой совокупности к работе привлечь профессионально более подготовленные кадры и тщательнее контролировать их деятельность;

5) значительно ускоренного, по сравнению со сплошным обследованием, получения результатов исследования.

5. В настоящей Методике используются понятия в значениях определенных в Законе, а также следующие определения:

1) панельный метод наблюдения — способ сбора информации, при котором в течении относительно длительного времени периодически опрашивается определҰнная группа единиц анализа, причем предмет исследования остается постоянным;

2) генеральная совокупность – полная группа всех единиц анализа, чьи характеристики подлежат оценке;

3) индивидуальный каталог – перечень обследуемых единиц с соответствующими классификационными атрибутами, предназначенный для проведения конкретного статистического наблюдения;

4) репрезентативность – соответствие характеристик выборки характеристикам популяции или генеральной совокупности;

5) математическое ожидание – среднее значение отдельной характеристики, также средневзвешенное значение всех результатов с весом вероятностей, отражающих возможность появления в каждом результате;

6) параметр – величина, рассчитанная из всех значений в наборе генеральной совокупности, то есть описательное измерение генеральной совокупности;

7) страта – деление на специальные слои единиц (респондентов) обладающих одинаковыми или схожими показателями;

8) план выборки - это набор спецификаций, определяющих генеральную совокупность и единицы выборки, а также степени вероятности возможных выборок;

9) выборочная совокупность (выборка) – множество случаев (испытуемых, объектов, событий, образцов), с помощью определенной процедуры выбранных из генеральной совокупности для участия в исследовании;

10) размер выборки - общее число единиц наблюдения в выборочной совокупности.

6. Выборочная совокупность формируется на основе заказа на дизайн выборки, представляемыми структурными подразделениями Комитета в Управление статистических регистров и классификаций Комитета.

В заказе на дизайн выборки указывается:

1) наименование структурного подразделения;

2) наименование обследования;

3) цель обследования;

4) описание генеральной совокупности;

5) основной признак для расчета дескриптивной статистики;

6) требование к репрезентативности;

7) период обследования;

8) срок представления выборки заказчику.

7. Основными этапами при формировании выборочной совокупности являются:

1) определение генеральной совокупности и разделение еҰ на страты;

2) оценка основных характеристик генеральной совокупности;

3) определение размера выборки по стратам;

4) расчет ошибки выборки;

5) формирование выборочной совокупности;

6) взвешивание, при необходимости повторное взвешивание.

8. Выполненный заказ на выборку представляется в электронном виде и содержит следующую информацию:

1) список единиц выборочной совокупности;

2) размер генеральной совокупности;

3) размер выборочной совокупности;

4) расчеты дескриптивной статистики (среднее значение, дисперсия и стандартное отклонение, стандартная ошибка, относительная стандартная ошибка);

5) коэффициент распространения (веса включения) по стратам.

Глава 2. Генеральная совокупность и система классификации

9. При обследованиях предприятий наиболее подходящим источником для определения генеральной совокупности является Статистический бизнес-регистр (далее - СБР), который включает в себя информацию о зарегистрированных на территории Республики Казахстан индивидуальных предпринимателях, юридических лицах и их обособленных и структурных подразделениях.

10. Основой для выборки являются индивидуальные каталоги, сформированные на основе Таблицы заказов на каталоги (далее - ТЗК). ТЗК содержит в себе условия отбора единиц из СБР, для проведения того или иного статистического наблюдения и формируется ежегодно до 10 декабря на следующий отчетный год на республиканском уровне.

11. При формировании выборочной совокупности, для стратификации, применяются статистические классификации, имеющиеся в структуре индивидуального каталога такие как, ОКЭД (по виду экономической деятельности), КРП (размеру предприятия), КАТО (территориальному расположению), КСЭ (сектору экономики), КПОП (по объему производства) и другие классификации.

12. После стратификации из генеральной совокупности производится отбор предприятий методом простого случайного отбора. Данный метод называется стратифицированным (расслоенным) простым случайным отбором и его отличительная особенность состоит в том, что всегда обеспечивается строгое соблюдение принципа случайности отбора.

Глава 3. Основные характеристики генеральной совокупности

13. Для расчета основных характеристик генеральной совокупности, в основном, используются атрибуты содержащиеся в СБР: "численность работников", "объем производства" и "размер оборота". Кроме того, для расчета основных характеристик генеральной совокупности используются данные полученные из обследования прошлого периода или данные, полученные из других источников.

14. Среднее арифметическое значение () (например: численности занятых, объема производства, размер оборота), вычисляется для всех единиц генеральной совокупности.

= /N_i,

где:

N_i – количество элементов генеральной совокупности i - страте,

х_i- показатель i-страты.

15. Показатель изменчивости в генеральной совокупности называется стандартным отклонением. Его квадрат называется дисперсией генеральной совокупности.

1) Дисперсия генеральной совокупности ():

,

2) Стандартное отклонение (S):

=,

Дисперсия показывает, насколько близко находятся оценочные показатели к математическому ожиданию оценочной функции, а стандартное отклонение характеризует степень их близости к параметру. Оценочная функция есть математическая функция, при помощи которой вычисляется оценочный показатель для того или иного параметра.

Основные характеристики генеральной совокупности приведены в Приложении 1 к настоящей Методике.

Глава 4. Определение размера и распределение выборочной совокупности

16. Размер выборки определяется четырьмя факторами.

Первый фактор - число групп и подгрупп (стратификация), анализ которых рекомендуется провести.

Второй фактор – требуемая точность результатов.

Третий фактор - стоимость выборки.

Четвертый фактор - разброс значений совокупности.

17. При организации выборочного наблюдения размер выборки прежде всего зависит от допустимой ошибки выборки, важно правильно определить объем выборочной совокупности, которая с определенной вероятностью обеспечит заданную точность результатов наблюдения.

18. Существует два важных критерия для определения распределения выборки по различным стратам.

Первый критерий – удобство, способ пропорционального распределения размера выборки:

N_i

n_i = ------ * n,

N

где:

n_i – выборочная совокупность i – страты;

i = 1,2,…,h;

N_i - количество предприятий в i-ой страте, при этом i = 1,2…., h;

N - количество предприятий в генеральной совокупности.

Второй критерий – точность: выбирается способ оптимального распределения, дающий наименьшую среднюю квадратическую ошибку (стандартная ошибка) выборки.

Затраты на производство выборки из различных страт одинаковы, оптимальная формула распределения называется распределением Неймана. Размер выборки определяется по формуле:

,

где:

h – число страт в совокупности;

i = 1,2,…,h;

S_i – стандартное отклонение i-ой страты.

19. При организации выборочного наблюдения размер выборки, прежде всего зависит от размера ошибки выборки. Увеличивая размер выборки, уменьшается ее ошибка до малых размеров.

20. Для получения одинаковых по качеству данных в каждой страте, кроме выше указанного пропорционального и оптимального распределения, размер выборки корректируется до оптимального значения относительной стандартной ошибки (коэффициент вариации) следующим образом:

,

где:

n – объем выборочной совокупности;

N- объем генеральной совокупности;

t²– коэффициент доверительности в квадрате;

ϭ²– дисперсия генеральной совокупности;

∆²– предельная ошибка в квадрате.

Глава 5. Оценка репрезентативности данных выборочного обследования по предприятиям

21. В статистических наблюдениях проводимых выборочным методом ошибки репрезентативности устраняется при обеспечении принципа случайности отбора.

22. Возможные расхождения между характеристиками выборочной и генеральной совокупности измеряются стандартной ошибкой (средней ошибкой) выборки.

В математической статистике значения стандартной ошибки выборки () определяются по формуле:

,

Стандартной ошибки выборочной доли (g) определяется по формуле:

,

где:

w - доля в выборочной совокупности.

23. Для установления предельной ошибки () выборки используется следующая формула:

t

Коэффициент t определяется задаваемой исследователем вероятностью P (0≤P≤1). Для значений P, приближающихся к единице, практически исключается возможность того, что среднее значение генеральной совокупности будет отличаться от среднего значения выборочной совокупности, чем на . указывает точность, гарантируемую заданным уровнем доверительности вероятности P. При этом, чем выше уровень доверительности (используются, например, значения 0,90; 0,95; 0,99 и др.), тем выше коэффициент t, а следовательно, и значение предельной ошибки D.

t = 1,28 для 80% уровня доверительности;

t = 1,64 для 90% уровня доверительности;

t = 1,96 для 95% уровня доверительности;

t = 2,58 для 99% уровня доверительности.

24. Доверительный интервал - допустимое отклонение наблюдаемых значений от истинных. Размер этого допущения определяется экспертом с учетом требований к точности информации. При увеличении допустимой ошибки, размер выборки уменьшается, доверительная вероятность остается равной 95%.

Доверительный интервал показывает диапазон расположение результатов выборочных наблюдений.

Доверительные пределы генеральной средней определяются на основе неравенства - ≤ , из которого получаем, что х - ≤ ≤ х + .

25. Стандартная ошибка выборки показывет абсолютные значения, а для определения относительного значения, используется отношение стандартной ошибки к оцениваемому среднему значению. Эта формула называется относительной стандартной ошибкой (SEi) (коэффициент вариации):

Относительная стандартная ошибка рассчитывается после проведения выборочного обследования. База данных выборочного обследования для расчета относительной стандартной ошибки выборки после проведения обследования предоставляется структурными подразделениями Комитета в уполномоченное подразделение Комитета. Для этого используется переменная, которая связана с элементом генеральной совокупности такие как: доход, оборот, объем оказанных услуг, списочная численность работников. Величина "относительной стандартной ошибки" оценивает процент отклонения полученных результатов выборки от истинного значения генеральной совокупности. На практике чем больше значение относительной стандартной ошибки, тем относительно больший разброс и меньшая выравненность исследуемых значений. Если относительная стандартная ошибка по каждой страте меньше 10%, то изменчивость вариационного ряда считается незначительной, от 10% до 20% относится к средней, больше 20% и меньше 33% к значительной, более 33% выборка является нерепрезентативной и принимается решение об увеличении объема выборки. Для уменьшения относительной стандартной ошибки выборки в два раза, размер выборки увеличивается в четыре раза.

Расчеты ошибок выборочного обследования приведены в Приложении 2 к настоящей Методике.

Глава 6. Формирование и ротация выборочной совокупности

26. В общегосударственных статистических наблюдениях используется метод панельного наблюдения. Основная отличительная особенность панельного метода заключается в оценке динамики показателей.

В панельном наблюдении, для достижения приемлемой точности оценок изучаемых показателей, учитывается изменения в составе единиц генеральной и выборочной совокупности, вызванные демографическими процессами слияния и дробления, возникновения новых и ликвидации существующих. Учитывая изменения состава генеральной и выборочной совокупности проводится ротация состава выборочной совокупности.

27. При панельном наблюдении ротация выборочной совокупности, осуществляется методом простого случайного отбора в случайном порядке, это соответственно требует пересчета коэффициентов распространения с учетом ротационных единиц выборочной совокупности на определенную дату. Ротация состава выборочной совокупности обеспечивает репрезентативность выборки до конца обследуемого периода.

28. Ротация состава выборочной совокупности осуществляется в специализированном программном обеспечении на республиканском уровне уполномоченным структурным подразделением Комитета.

29. Для краткосрочной статистики в сфере торговли, формирование выборочной совокупности осуществляется один раз в определенный период, после чего выборочная и генеральная совокупность остаются неизменными в течение всего обследуемого периода и соответственно коэффициенты распространения выборки также остаются неизменными в течение всего обследуемого периода.

Глава 7. Рекомендации по расчету весов и повторному взвешиванию

30. В результате выборочных наблюдений каждому предприятию присваивается определенный вес (коэффициент распространения) для распространения выборочных данных на генеральную совокупность. Этот процесс называется взвешиванием.

Коэффициент распространения (fi) рассчитывается следующим образом:

где:

N_i - численность совокупности в страте i;

n_i - численность выборки в страте i.

Вероятность включения предприятии (fк) в выборку определяется следующим образом:

fк= n_i / N_i

31. При неполучении данных от предприятий замена не ответивших предприятий запрещается, так как замена не ответивших предприятий приведет к смещению выборки и погрешностям. Для компенсации случаев полного неполучения и при невозможности редактирования отсутствующих данных рекомендуется применять коэффициенты на не полный охват (ki) по каждой старте, этот метод назвается повторным взвешиванием:

k_i = N_i / n_i-факт

где:

N_i - численность генеральной совокупности,

n_i-факт – фактическая численность обследованных предприятий.

Повторное взвешивание всегда производится после проведения выборочного наблюдения.

Глава 8. Рекомендации по распространению результатов выборки на генеральную совокупность

32. Конечной целью выборочного наблюдения является характеристика генеральной совокупности на основе данных, полученных по выборке. Распространение данных выборочного наблюдения на генеральную совокупность производится по следующей формуле.

или:

где:

Z_i - сумма показателя выборочной совокупности i-страте;

- среднее значение показателя выборочной совокупности i-страте.

Приложение 1 к Методике по проведению выборочных обследований предприятий

Основные характеристики генеральной совокупности

Города республиканского значения, области	Генеральная совокупность	Среднее значение	Дисперсия	Стандартное отклонение
город Астана	12 829	5,91	77,86	8,82
город Алматы	33 607	5,14	65,18	8,07
Акмолинская	3 201	10,19	150,24	12,26
Актюбинская	4 941	6,98	91,34	9,56
Алматинская	6 959	8,29	122,68	11,08
Атырауская	3 860	8,2	129,27	11,37
Западно-Казахстанская	3 350	9,02	141,55	11,9
Жамбылская	2 860	8,03	99	9,95
Карагандинская	7 991	7,49	106,83	10,34
Костанайская	4 164	9,41	135,71	11,65
Кызылординская	2 875	7,4	100,15	10,01
Мангистауская	5 885	6,69	82,13	9,06
Южно-Казахстанская	8 219	8,38	103,35	10,17
Павлодарская	5 216	7,85	113,07	10,63
Северо-Казахстанская	2 978	8,78	129,08	11,36
Восточно-Казахстанская	7 358	8,59	109,92	10,48
Республика Казахстан	116 293	7,02	97,31	9,86

Приложение 2 к Методике по проведению выборочных обследований предприятий

Расчеты ошибок выборочного обследования

Города республиканского значения, области	Генеральная совокупность	Выборочная совокупность	Стандартная ошибка выборки	Предельная ошибка выборки	Относительная стандартная ошибка
N	n
город Астана	12 829	2475	0,1287	0,2523	2,18%
город Алматы	33 607	4244	0,1198	0,2348	2,33%
Акмолинская	3 201	1037	0,322	0,6312	3,16%
Актюбинская	4 941	1438	0,217	0,4253	3,11%
Алматинская	6 959	2180	0,2014	0,3947	2,43%
Атырауская	3 860	1078	0,2956	0,5793	3,60%
Западно-Казахстанская	3 350	975	0,3289	0,6447	3,64%
Жамбылская	2 860	877	0,2902	0,5688	3,61%
Карагандинская	7 991	2347	0,1831	0,3589	2,44%
Костанайская	4 164	1286	0,2792	0,5472	2,97%
Кызылординская	2 875	879	0,2924	0,5731	3,95%
Мангистауская	5 885	1657	0,1895	0,3714	2,83%
Южно-Казахстанская	8 219	2638	0,1677	0,3286	2,00%
Павлодарская	5 216	1558	0,2288	0,4484	2,91%
Северо-Казахстанская	2 978	959	0,313	0,6135	3,57%
Восточно-Казахстанская	7 358	2196	0,1902	0,3728	2,21%
Республика Казахстан	116 293	27824	0,0445	0,0872	0,63%

Кәсіпорындарға іріктемелі зерттеулер жүргізу бойынша әдістемені бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 22 тамыздағы № 169 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 21 қыркүйекте № 14250 болып тіркелді

«Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабы 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі туралы ереженің 17-тармағы 258) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған Кәсіпорындарға іріктемелі зерттеулер жүргізу бойынша әдістеме бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Статистикалық тіркелімдер және жіктелімдер басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:
1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
2) осы бұйрық мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспасөз басылымдарында және «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жіберілуін;
3) мемлекеттік тіркелген бұйрықты алған күннен бастап он күнтізбелік күні ішінде баспа және электрондық түрде Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне қосу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;
4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Статистикалық тіркелімдер және жіктелімдер басқармасы осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне және аумақтық органдарына жұмыс бабында басшылыққа алу және пайдалану үшін жеткізсін.
4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитет төрағасының орынбасарына (А.С. Батанов) жүктелсін.
5. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Ұлттық экономика
министрлігі Статистика
комитетінің төрағасы Н. Айдапкелов

Қазақстан Республикасы
Ұлттық экономика министрлігі
Статистика комитеті
төрағасының
2016 жылғы 22 тамыздағы
№ 169 бұйрығымен бекітілді

Кәсіпорындарға іріктемелі зерттеулер жүргізу бойынша әдістеме

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Кәсіпорындарға іріктемелі зерттеулер жүргізу бойынша әдістеме (бұдан әрі - Әдістеме) «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы заңына (бұдан әрі – Заң) сәйкес бекітілген және халықаралық статистикалық стандарттарға сәйкес қалыптасқан статистикалық әдіснамаға жатады.
2. Әдістеме Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің (бұдан әрі – Комитет) құрылымдық бөлімшелерінің қолдануына арналған.
3. Әдістеме зерттелетін жиынтықтың басты аспектілері мен талдау әдістерін, сонымен бірге зерттелетін іріктемелі бірліктерді іріктеуді; іріктеме сапасының сипаттамасы және бас жиынтыққа іріктеме қортындысын тарату бойынша ұсынымдарын анықтайды.
4. Осы әдістеменің мақсаты респонденттерге ауыртпалықты төмендету болып табылады, Қазақстан Республикасында кейбір жалпымемлекеттік статистикалық байқаулар іріктемелі әдіспен жүргізіледі.
Қазіргі статистикада іріктемелі әдісті қолданудың негізгі артықшылықтары:
1) статистикалық жұмыстарды жүргізу мерзімдерін қысқарту;
2) респонденттерге түсетін ақпараттық жүктемені азайту;
3) зерттеу жүргізу кезінде материалдық және қаржылық ресурстарды, еңбек шығынын айтарлықтай үнемдеу;
4) тіркеу қателерінің санын төмендету, себебі бақыланатын жиынтықтың көлемі төмендеген жағдайда жұмысқа кәсіби неғұрлым дайын мамандарды жұмылдыруға, олардың қызметін мұқият қадағалауға болады;
5) жаппай зерттеумен салыстырғанда зерттеулердің нәтижесін анағұрлым жылдам алу.
5. Осы Әдістемеде Заңда анықталған мәндерде келесі ұғымдар, сонымен қатар келесі анықтамалар пайдаланылады:
байқаудың панельді әдісі - салыстырмалы ұзақ уақыт ішінде кезеңді түрде талдау бірліктерінің анықталған тобы сұралатын және де зерттеу мәні тұрақты түрде қалып отыратын ақпаратты жинау әдісі;
бас жиынтық - сипаттамасы бағалауға жататын талдаудың барлық бірліктерінің толық тобы;
жеке каталог - нақты статистикалық байқауды жүргізуге арналған, тиісті жіктелімдік атрибуттары бар зерттелетін бірліктер тізбесі;
көрнекілік - бас жиынтық немесе популяция сипаттамасының іріктеме сипаттамасына сәйкестігі;
математикалық күту - жекелеген сипаттаманың орта мәні, сонымен қатар әрбір нәтижеде пайда болу мүмкіндігін көрсететін, ықтималдылық салмағымен барлық мүмкін нәтижелердің орташа салмақталған мәні;
параметр - бас жиынтықтың жиынындағы барлық мәндерден есептелген шама, яғни бас жиынтықтың сипаттамалық өлшемі;
страта - бірдей және ұқсас көрсеткіштеріне ие, арнайы бірліктерді (респонденттер) қабаттарға бөлу;
іріктеме жоспары - бас жиынтықты және іріктеме бірлігін, сонымен қатар мүмкін іріктемелердің ықтималдылық дәрежесін анықтайтын ерекшеліктер жиынтығы;
іріктемелі жиынтық (іріктеме) – зерттеуге қатысу үшін бас жиынтықтан таңдалған белгілі бір рәсімнің көмегімен көптеген жағдайлар (сыналатындар, объектілер, оқиғалар, үлгілер);
іріктеменің өлшемі - іріктемелі жиынтықтағы байқау бірліктерінің жалпы саны;
6. Комитеттің құрылымдық бөлімшелерімен Комтитеттің Статистикалық тіркелімдер және жіктелімдер басқармасына ұсынылатын іріктеме дизайнына тапсырыс беру негізінде іріктемелі жиынтық қалыптастырылады.
Іріктеме дизайнына тапсырыс беруде келесілер көрсетіледі:
1) құрылымдық бөлімше атауы;
2) зерттеу атауы;
3) зерттеу мақсаты;
4) бас жиынтықтың сипаттамалары;
5) дескриптивті статистиканы есептеу үшін негізгі белгілері;
6) көрнекілікке талаптар;
7) зерттеу кезеңі;
8) тапсырыс берушіге іріктемені жеткізу мерзімі.
7. Іріктемелі жиынтықты қалыптастыру кезіндегі негізгі кезеңдер:
1) бас жиынтықты анықтау және оны страталарға бөлу;
2) бас жиынтықтың негізгі сипаттамаларын бағалау;
3) іріктеменің көлемін страталар бойынша анықтау;
4) іріктеменің қатесін есептеу;
5) іріктемелі жиынтықты қалыптастыру;
6) өлшеу, қажет болған жағдайда қайта өлшеу.
8. Іріктемеге орындалған тапсырыс электронды түрде ұсынылады және мынадай ақпараттарды:
1) іріктемелі жиынтық бірліктерінің тізімі;
2) бас жиынтықтың көлемі;
3) іріктеменің көлемі;
4) дескриптивті статистика есептпеулері (орташа мәні, дисперсия және стандартты ауытқу, стандартты қате, қатысты стандартты қате);
5) страталар бойынша тарату коэффициентін (қосу өлшемін) қамтиды.

2-тарау. Бас жиынтық және жіктеу жүйесі

9. Кәсіпорындарды зерттеу барысында бас жиынтықты анықтаудың ыңғайлы көзі Қазақстан Республикасы аумағында тіркелген жеке кәсіпкерлер, заңды тұлғалар және олардың жекелеген және құрылымдық бөлімшелері жөнінде ақпаратты қамтитын Статистикалық бизнес тіркелімі (бұдан әрі - СБТ) болып табылады.
10. Іріктеменің негізі Каталогтарға тапсырыс беру кестесі (бұдан әрі - КТК) негізінде қалыптастырылатын жеке каталогтар болып табылады. КТК сол немесе өзге де статистикалық байқауды өткізу үшін СБТ - дан бірліктерді іріктеу шарттарын қамтиды және жыл сайын 10 желтоқсанға келесі есепті жылға дейін уәкілетті басқармамен республикалық деңгейде қалыптастырады.
11. Іріктемелі жиынтықты қалыптастыру кезінде стратификация жасау үшін жеке каталог құрылымында бар ЭҚЖЖ (экономикалық қызмет түрі бойынша), КМС (кәсіпорын көлемі), ӘАОЖ (аумақтық орналасу бойынща), ЭСЖ (экономика секторы), КӨКЖ (өндіріс көлемі бойынша жіктеуіші) сияқты және басқа да статистикалық жіктеуіштер қолданылыды.
12. Стратификация жасалынғаннан кеиін бас жиынтықтан қарапайым кездейсоқ таңдау әдісімен кәсіпорындарды таңдау жүргізіледі. Аталған әдіс стартификацияланған (қатпарланған) қарапайым кездейсоқ таңдау деп аталынады және оның негізгі айырмашылығы, әрқашан кездейсоқ таңдау принціпін қатаң сақталуды қамтамасыз ету болып табылады.

3-тарау. Бас жиынтықтың негізгі сипаттамалары

13. Бас жиынтықтың негізгі сипаттамаларын есептеу үшін негізінен СБТ бар атрибуттар: «қызметкерлер саны», «өндіріс көлемі» мен «айналым көлемі». Бұдан басқа бас жиынтықтың негізгі сипаттамаларын есептеу үшін өткен кезеңдегі зерттеуден алынған немесе басқа да дерекөздерден алынған деректер қолданылады.
14. Орташа арифметикалық мән (мысалға, жұмыспен қамтылғандар саны, өндіріс көлемі, айналым көлемі ) бас жиынтықтың барлық бірліктері үшін есептелінеді.

= /

мұндағы:
N_i– i-стратадағы бас жиынтық элементінің саны,
x_i- i-стратадағы көрсеткіш.
15. Бас жиынтықтың құбылмалылық көрсеткіші стандартты ауытқу деп аталады. Оның квадраты бас жиынтықтың дисперсиясы деп аталады.
1) Бас жиынтықтың дисперсиясы ():

2) Стандартты ауытқу (S):

=

Дисперсия бағалау көрсеткіштерінің бағалау функциясының математикалық күтуге қаншалықты жақын екенін білдіреді, ал стандартты ауытқу олардың параметрге жақындығын көрсетеді. Бағалау функциясы ол осы немесе басқа параметрдің бағалау көрсеткіштерін есептейтін математикалық функция болып табылады.
Бас жиынтықтың негізгі сипаттамалары осы Әдістеменің 1-қосымшасында көрсетілген.

4-тарау. ріктемелі жиынтық көлемін анықтау және тарату

16. Іріктеменің көлемі төрт фактормен анықталады:
Бірінші фактор – топтар және кіші топтар (стратификация) саны және оларды талдау ұсынылады;
Екінші фактор – нәтижелердің талап етілетін нақтылығы;
Үшінші фактор – іріктеменің құны;
Төртінші фактор – жиынтық мағыналарының шашыраңқылығы.
17. Іріктемелі байқауды ұйымдастыру кезінде іріктеме өлшемі ең алдымен іріктеменің ықтимал қатесіне байланысты, айқындалған ықтималдылықпен анықталған байқаудың дәлдігін қамтамасыз ететін іріктемелі жиынтықтың өлшемін дұрыс анықтау қажет.
18. Түрлі страталар бойынша іріктемені үлестіруді анықтау үшін екі басты критерий бар.
Бірінші – критерий ыңғайлылық, іріктеме көлемін пропорционалды үлестіру әдісі.

N_i
n_i = ------ * n,
N

Мұндағы:
n_i – i – стратаның іріктемелік жиынтығы;
i = 1,2,…,h.
N_i – i- стратадағы кәсіпорындар саны, бұл ретте i = 1,2…., h.
N- бас жиынтықтағы кәсіпорындар саны
Екінші критерий – дәлдік: іріктеменің ең кіші орташа шаршылық қатесін (стандартты қате) беретін тиімді үлестіру әдісі таңдалады.
Іріктемені түрлі страталардан қалыптастыру шығыны бірдей болған кезде тиімді үлестіру формуласы Нейманның үлестіруі деп аталады. Іріктеменің өлшемі келесі формуламен анықталады:

мұндағы:
h – жиынтықтағы страта саны;
i = 1,2,…,h; i-стратаның;
S_i – стандартты ауытқуы.
19. Іріктемелік байқауды ұйымдастыру кезінде іріктемнің өлшемі ең алдымен іріктеме қатесінің мөлшеріне байланысты. Іріктеменің өлшемін ұлғайта отырып оның қатесін де азайтуға болады.
20. Әрбір стратада сапасы бойынша бірдей деректерді алу үшін пропорционалды және тиімді үйлестірумен қатар, іріктеме өлшемі тиісінше қатысты стандартты қатенің (вариация коэффициенті) тиімді мәніне дейін келесідей түзетіледі:

мұндағы:
n– іріктеме жиынтықтың көлемі;
N – бас жиынтықтың көлемі;
t²– квадраттағы сенімділік коэффициенті;
– бас жиынтықтың дисперсиясы;
– квадраттағы шекті қате.

5-тарау. Кәсіпорындар бойынша іріктемелі зерттеу деректерінің көрнекілігін бағалау.

21. Іріктемелі әдіспен статистикалық байқауларды жүргізу кезінде көрнекілік қателері қарапайым кездейсоқ таңдау принципін қамтамасыз етілген жағдайда жойылады.
22. Іріктемелі және бас жиынтық сипаттамалары арасындағы ықтимал айырмашылық іріктеменің стандартты қатесімен (орташа қатесімен) өлшенеді.
Математикалық статистикада іріктеменің стандартты қатенің (м) мәні келесі формуламен анықталатыны дәлелденеді:

Іріктеменің стандартты қатесінің үлесі (мg) келесі формуламен анықталады:

мұндағы:
_{w – іріктемелі жиынтықтың үлесі.}
23. Іріктеменің шекті қатесін анықтау үшін келесі формула қолданылады:

= t

t коэффициенті зерттеуші қоятын P (0P1) ықтималдылықпен анықталады.
Р мәні үшін, бірге жақындай түсуі іс жүзінде алынып тастауы мүмкіндігі қарағанда іріктемелі жиынтықтың орташа мәні бас жиынтықтың орташа мәнінен өзгешеленеді. Өз тарапынан Р ықтималдылықтың сенімділік деңгейімен анықталған кепілдік берілген Д дәлдікті көрсетеді. Сонда сенімділік деңгейі (мысалы: 0,90; 0,95; 0,99 мәндер қолданылады) жоғары болған сайын, соғұрлым t коэффициенті де жоғары болады да, ізінше және де шекті қатенің Д мәні де жоғары болады.
сенімділік деңгейінің 80% t = 1,28 үшін;
сенімділік деңгейінің 90% t = 1,64 үшін;
сенімділік деңгейінің 95% t = 1,96 үшін;
сенімділік деңгейінің 99% t = 2,58 үішн;
24. Сенім интервалы – бұл шын мәндерінен байқауда мәндерінің жорамал ауытқуы. Жорамал ауытқу көлемін сарапшымен мәліметтерге нақытылық талаптарын ескере отырып анықталады. Ықтимал қатесі өсіп жатса, іріктеме көлемі кемиді, сенім ықтималдығының деңгейі 95% тең болып қалады.
Сенім интервалы іріктемелі байқау нәтижесі қай диапазонда жайғасатындығын көрсетеді.
Бас орташаның сенімділік шегі |- |  теңсіздіктері негізінде анықталады, бұдан х -  х + шығады.
25. Іріктеменің стандартты қатесі абсолютті мәнді көрсетеді, ал қатысты мәнді анықтау үшін стандартты қатенің бағаланатын орташа мәнге қатынасы қолданылады. Бұл формула қатысты стандартты қате (SEi) (вариация коэффициенті) деп аталынады.

Қатысты қатысты стандартты қате іріктемелі зерттеу өткізгеннен кейін есептеледі. Іріктеменің қатысты стандартты қатесін есептеу үшін іріктемелі зерттеулердің деректер қорын Комитеттің құрылымдық бөлімшелері зерттеу жүргізілгеннен кейін Комтитеттің уәкілетті бөлімшеге табыстайды. Бұл үшін кез-келген табыс, айналым, жұмыскерлер тізімінің саны сияқты бас жиынтық элементтерімен байланысты өзгергіш пайдаланылады. Тәжірибеде қатысты стандартты қате мағынасы неғұрлым жоғары болған сайын, шашыраңқылық жоғары және зерттелетін мағынаның тегістігі төмен болады. Егер қатысты стандартты қате әрбір страта бойынша 10% төмен болса, онда өзгермелілік қатардың өзгергіштігі шамалы деп есептеуге болады, 10%-дан 20%-ға дейін болса орташа деп, 20%-дан жоғары 33% төмен болса біршама деп есептеледі, егер 33% жоғары болса онда іріктеме көрнекілі емес және іріктеме көлемін ұлғайту туралы шешім қабылданады. Іріктеменің қатысты стандартты қатесінің екі есе төмендету үшін, іріктеме көлемін төрт есе ұлғайту қажет.
Іріктемелі зерттеу қатесінің есебі осы Әдістеменің 2-қосымшада көрсетілген.

6-тарау. Іріктемелі жиынтықты қалыптастыру және жаңарту

26. Жалпымемлекеттік статистикалық байқауларда панельді байқау әдісі қолданылады. Панелді әдістің негізгі ерекшелігінің тұжырымы ол көрсеткіштер динамикасын бағалау.
Панельді байқау кезінде зерттелетін көрсеткіштерді бағалаудың қолайлы дәлдігіне жету үшін демографиялық үдерістердің бірігуі және бөлінуінен пайда болған, жаңа кәсіпорындардың пайда болуы және бар кәсіпорындардың жойылуынан бас және іріктемелі жиынтықтың бірліктері құрамының өзгерісі ескеріледі. Бас жиынтық пен іріктемелі жиынтықтың құрамының өзгеруін ескере отырып, іріктемелі жиынтық құрамының ротациясы жүргізіледі.
27. Панелді байқау кезінде іріктемелі жиынтық ротациясы қездейсоқ тәртіппен қарапайым іріктеу әдісімен жасалынады, бұл ретте іріктемелі жиынтықтың ротацияланған бірліктерді ескере отырып, тарату коэффициенттерін нақты бір күнге қайта есептеу қажет. Іріктеме жиынтық құрамын ротациялау іріктеменің зерттеу кезеңінің соңына дейін көрнекі болып қалуын қамтамасыз етеді.
28. Іріктемелі жиынтық құрамын ротациялауды Комитеттің құзыретті құрылымдық бөлімшесі арнайы бағдарламалық қамсыздандыруда республикалық деңгейде жүзеге асырады.
29. Сауда саласындағы қысқа мерзімдік статистика үшін ірктемелі жиынтықты қалыптастыру бір рет белгіленген мерзімде жүзеге асырылады, содан кейін іріктемелі және бас жиынтық зерттелетін кезең бойы өзгеріссіз қалады және тиісінше іріктеменің тарату коэффициенті де зерттелетін кезең бойы өзгеріссіз қалады.

7-тарау. Салмақ және қайталап өлшеуді есептеу бойынша ұсыныстар

30. Іріктемелі байқау нәтижесінде іріктемелі жиынтық мәліметтерін бас жиынтыққа тарату үшін әрбір кәсіпорынға белгіленген салмақ беріледі (тарату коэффициенті). Бұл үдеріс өлшеу деп аталады.
Тарату коэффициенты (fi) келесідей есептелінеді:

мұндағы:
N_i - i стратадағы жиынтықтың саны,
n_i - i стратадағы іріктеменің саны.
Кәсіпорындардың іріктемеге қосылу ықтималдылығы (fк) келесідей анықталады:

fк= n_i / N_i

31. Кәсіпорындардан толықтай деректерді алмаған жағдайда, жауап бермеген кәсіпорындарды ауыстыруға тыйым салынады, өйткені жауап бермеген кәсіпкерлерді ауыстыру іріктеменің ығысуына және қателерге алып келеді. Деректерді толықтай алмаудың орнын толтыру үшін және жоқ деректерді түзетуі мүмкіндігі болмағанда әрбір страта бойынша толық емес қамтылу коэффициентін пайдалануға ұсыныс береміз, бұл әдіс қайта өлшеу әдісі деп аталады:

k_i = N_i / n_i-факт

мұндағы:
N_i - бас жиынтықтың саны,
n_i-факт – зерттелген кәсіпорындардың нақты саны.
Қайта өлшеу әрқашан іріктемелі байқауды жүргізгеннен кейін жасалынады.

8-тарау. Іріктеме нәтижелерін бас жиынтыққа тарату бойынша ұсынымдар

32. Іріктемелі байқаудың түпкі мақсаты іріктеме бойынша алынған деректер негізінде бас жиынтықты сипаттау болып табылады. Іріктемелі байқау деректерін бас жиынтыққа тарату келесі формула бойынша жүргізіледі:

Немесе:

Мұндағы,
Z_i - i-стратадағы іріктемелі жиынтық көрсеткішінің сомасы;
- i-стратадағы іріктемелі жиынтық көрсеткішінің орташа мәні.

Кәсіпорындарға іріктемелі
зерттеулер жүргізу бойынша
әдістемеге 1-қосымша

Республикалық маңызы бар қалалар, облыстар	Бас жиынтық	Орташа мәні	Дисперсия	Стандартты ауытқу
		= / N		=
Астана қаласы	12 829	5,91	77,86	8,82
Алматы қаласы	33 607	5,14	65,18	8,07
Ақмола	3 201	10,19	150,24	12,26
Ақтөбе	4 941	6,98	91,34	9,56
Алматы	6 959	8,29	122,68	11,08
Атырау	3 860	8,2	129,27	11,37
Батыс Қазақстан	3 350	9,02	141,55	11,9
Жамбыл	2 860	8,03	99	9,95
Карағанды	7 991	7,49	106,83	10,34
Қостанай	4 164	9,41	135,71	11,65
Қызылорда	2 875	7,4	100,15	10,01
Манғыстау	5 885	6,69	82,13	9,06
Оңтүстік Қазақстан	8 219	8,38	103,35	10,17
Павлодар	5 216	7,85	113,07	10,63
Солтүстік Қазақстан	2 978	8,78	129,08	11,36
Шығыс Қазақстан	7 358	8,59	109,92	10,48
Қазақстан Республикасы	116 293	7,02	97,31	9,86

Кәсіпорындарға іріктемелі
зерттеулер жүргізу бойынша
әдістемеге 2-қосымша

Республикалық маңызы бар қалалар, облыстар	Бас жиынтық	Іріктемелі жиынтық	Іріктеменің стандартты қатесі	Іріктеменің шекті қатесі	Стандартты қатысты қате
	N	n		= t	SEi = /
Астана қаласы	12 829	2475	0,1287	0,2523	2,18%
Алматы қаласы	33 607	4244	0,1198	0,2348	2,33%
Ақмола	3 201	1037	0,322	0,6312	3,16%
Ақтөбе	4 941	1438	0,217	0,4253	3,11%
Алматы	6 959	2180	0,2014	0,3947	2,43%
Атырау	3 860	1078	0,2956	0,5793	3,60%
Батыс Қазақстан	3 350	975	0,3289	0,6447	3,64%
Жамбыл	2 860	877	0,2902	0,5688	3,61%
Карағанды	7 991	2347	0,1831	0,3589	2,44%
Қостанай	4 164	1286	0,2792	0,5472	2,97%
Қызылорда	2 875	879	0,2924	0,5731	3,95%
Манғыстау	5 885	1657	0,1895	0,3714	2,83%
Оңтүстік Қазақстан	8 219	2638	0,1677	0,3286	2,00%
Павлодар	5 216	1558	0,2288	0,4484	2,91%
Солтүстік Қазақстан	2 978	959	0,313	0,6135	3,57%
Шығыс Қазақстан	7 358	2196	0,1902	0,3728	2,21%
Қазақстан Республикасы	116 293	27824	0,0445	0,0872	0,63%