Об утверждении Методики построения сводного опережающего индикатора

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 27 декабря 2016 года № 326. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 25 января 2017 года № 14721

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике", а также с подпунктом 258) пункта 17 Положения о Министерстве национальной экономики Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 сентября 2014 года № 1011, ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемую Методику построения сводного опережающего индикатора.

2. Управлению национальных счетов совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на официальное опубликование в периодических печатных изданиях;

3) направление копии настоящего приказа в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" для включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан в бумажном и электронном виде в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации;

4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.

3. Управлению национальных счетов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан довести настоящий приказ до структурных подразделений и территориальных органов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан для руководства и использования в работе.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Керимханова Г.М.).

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

Н. Айдапкелов

Утверждена приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 27 декабря 2016 года №326

Методика построения сводного опережающего индикатора

Глава 1. Общие положения

1. Методика построения сводного опережающего индикатора (далее - Методика) относится к статистической методологии, формируемой в соответствии с международными стандартами и утверждаемой в соответствии с Законом Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике" (далее - Закон).

2. Настоящая Методика предназначена для использования Комитетом по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (далее - Комитет) для построения сводного опережающего индикатора, согласно международным стандартам.

3. Целью настоящей Методики является описание алгоритма построения сводного опережающего индикатора, который применяется исключительно для получения информации о направлении изменения циклов деловой активности экономики и оценки вероятной траектории развития экономики с опережением на несколько периодов (годы, кварталы, месяцы).

4. В Методике описываются этапы построения сводного опережающего индикатора, который наряду с другими методами прогнозирования позволяет осуществлять мониторинг и анализ циклов деловой активности экономики, определять вероятное будущее направление экономического развития, предвещать возможное изменение в деловой активности экономики, проводить краткосрочный прогноз и получать информацию, важную для принятия решений по сглаживанию неблагоприятных экономических циклов.

5. В настоящей Методике используются следующие определения:

1) конъюнктурные обследования – обследования крупных и средних предприятий по отраслям, проводимые Комитетом. По результатам обследований формируются краткосрочные экономические индикаторы, позволяющие оценить текущее и будущее финансово-экономическое состояние предприятий;

2) опережающий индикатор – индикатор, позволяющий оценить вероятную траекторию развития экономики и спрогнозировать возможное изменение в деловой активности экономики с опережением на несколько периодов. Снижение уровня опережающего индикатора является ранним сигналом остановки роста или снижения уровня экономики. Сводный опережающий индикатор формируется из показателей, которые в группе создают опережающие сигналы;

3) метод "Ходрика-Прескотта" – метод сглаживания временного ряда, который используется для выделения длительных тенденций временного ряда - сезонных колебаний и трендов.

4) экономические циклы – колебания производства или деловой активности в целом по экономике. Эти колебания носят периодичный характер и измеряются уровнем объема производства, безработицы, инвестиций, потребления, цен и других экономических показателей;

5) эталонный индикатор – показатель, отражающий колебания экономической активности и его величина является эталоном для использования опережающих индикаторов в целях прогнозирования.

Глава 2. Выбор экономических показателей для построения сводного опережающего индикатора

6. Построение сводного опережающего индикатора начинается с выбора индикаторов, схожих по определенным качественным и статистическим характеристикам относительно эталонного индикатора. При выборе индикатора соблюдаются следующие критерии:

1) экономическая характеристика: индикаторы имеют экономическое объяснение по опережению, совпадению или отставанию от эталонного индикатора, отражают широкий спектр экономической деятельности и формируются из сбалансированных результатов конъюнктурных обследований, финансовых и экономических показателей;

2) практическая характеристика: при построении сводного опережающего индикатора выбранные данные доступны и имеют длительные исторические ряды;

3) статистическая характеристика: учитывает величину и последовательность опережения поворотных точек индикатора относительно эталонного ряда. Анализируется корреляция цикличности эталонного ряда с индикатором;

4) анализ отдельных экономических колебаний: выявляет индикаторы для включения в сводный опережающий индикатор. Определенные экономические процессы меняют характер взаимосвязей между макроэкономическими переменными, индикатор при хорошей корреляции с эталонным рядом на основе анализа последних данных, не коррелируется при анализе прошлых исторических данных.

Глава 3. Построение сводного опережающего индикатора

7. Эталонным индикатором служит динамика валового внутреннего продукта (далее – ВВП).

8. Комитет осуществляет наблюдения участников экономической деятельности в целях выявления ранних сигналов изменения направления экономических циклов. Вопросы общего наблюдения заключаются в оценке текущей экономической ситуации и ожиданий будущих перемен.

9. Для построения сводного опережающего индикатора используются данные общегосударственных статистических наблюдений конъюнктурного обследования, состоящие из следующих показателей:

1) ожидаемый выпуск основного вида продукции;

2) спрос на готовую продукцию;

3) численность занятых работников;

4) финансово-экономическая ситуация.

В целях улучшения результатов формирования сводного опережающего индикатора, в расчет включен показатель статистики труда "число вакантных рабочих мест". В Приложении 1 к настоящей Методике представлены показатели, формирующие сводный опережающий индикатор.

10. Основным фактором при выборе индикаторов для формирования сводного опережающего индикатора послужила циклическая характеристика индивидуального индикатора относительно эталонного ряда. Циклическая характеристика показателей определялась графическим анализом, а также корреляционным анализом.

11. В процессе корреляционного анализа отбирались индикаторы, имеющие опережающие качества относительно эталонного ряда.

12. При формировании перечня показателей для построения сводных опережающих индикаторов данные обрабатываются, исключается сезонность, тренд и случайные (нерегулярные) колебания. Уравнение компонентов временных рядов:

Y = C × T × S × I,

где:

Y – временной ряд;

C – цикл;

T – тренд;

S – сезонность;

I – нерегулярные колебания.

13. Сглаживание осуществляется для приведения всех составных рядов сводного опережающего индикатора к одинаковой сглаженности. Сезонность показателей сглажена методом "Х12 ARIMA". Метод "Х12 ARIMA" представляет собой сложную процедуру выделения сезонности временного ряда. В метод добавлены возможности, такие как, виды сезонности, типы сезонных фильтров (скользящее среднее), выгрузка рядов, содержащих поправки на праздничные дни и содержащих сезонную компоненту, выгрузка рядов спектральных частот SP1 и SP2, спектральных плотностей SP1 и SP2. Сезонно сглаженный динамический ряд приведен в Приложении 2 к настоящей Методике.

14. Тренд динамических рядов, извлеченный методом "Ходрика-Прескотта" представлен в Приложении 3 к настоящей Методике.

15. Следующим шагом является нормализация динамического ряда. Нормализация временных рядов производится в целях получения рядов с одинаковыми амплитудами. Нормализованные временные ряды представлены в Приложении 4 к настоящей Методике.

16. Взвешивание осуществляется назначением весов для каждого компонента, входящего в составной индикатор. Используются одинаковые веса при составлении составного индикатора, или используются веса в зависимости от качества опережения отдельных показателей.

17. Производится свод отдельных индикаторов для получения сводного опережающего индикатора. Среднее значение сводного показателя корректируется к единице, и при равномерном распределении весов для каждого составного показателя присваивается коэффициент - 0,2. Расчет сводного опережающего индикатора производится по следующей формуле:

где:

– сводный опережающий индикатор;

– численность занятых работников;

– спрос на готовую продукцию;

– ожидаемый выпуск основного вида продукции;

– финансово-эконмическое ситуация;

– число вакантных рабочих мест.

Глава 4. Оценка сводного опережающего индикатора

18. Оценивается качество полученного сводного опережающего индикатора. Качество определяется анализом поворотных точек, подразумевающим возможность прогнозирования поворотных точек эталонного индикатора. Динамика сводного опережающего индикатора и эталонного ряда приведена в Приложении 5 к настоящей Методике. Сводный опережающий индикатор опережает эталонный индикатор в среднем на один квартал, поворотные точки сводного опережающего индикатора сигнализируют о будущих изменениях в эталонном индикаторе.

19. Анализ поворотных точек осуществляется путем расчета среднего значения и медианы опережений сводного индикатора относительно эталонного индикатора. Для получения статистически значимых результатов при анализе используются продолжительные ряды данных.

20. Другим методом оценки качества сводного опережающего индикатора является корреляционный и регрессионный анализы. Корреляционный анализ отражает взаимозависимость нескольких показателей. Регрессионный анализ описывает связи между зависимыми показателями, и описывает связи в уравнениях. Регрессионный анализ определяется методом наименьших квадратов при отклонении стремящийся к минимуму.

Приложение 1 к Методике построения сводного опережающего индикатора

Показатели, формирующие сводный опережающий индикатор

Период	ВВП	Данные конъюнктурного обследования				Число вакантных рабочих мест, тыс. ед.
		Численность занятых работников	Общий спрос на продукты	Выпуск основного вида продукции	Финансово-экономическая ситуация
2006q1	107,90	6,00	19,33	28,00	24,33	16,10
2006q2	109,70	8,67	22,00	28,00	25,67	17,70
2006q3	110,50	5,33	17,00	25,67	21,00	18,20
2006q4	110,70	1,67	12,33	15,33	17,33	16,60
2007q1	111,70	7,33	16,67	25,33	24,00	22,20
2007q2	110,80	7,33	18,00	24,33	25,33	22,10
2007q3	109,90	8,00	19,00	25,67	21,00	24,00
2007q4	108,90	1,67	12,33	17,00	17,67	20,10
2008q1	107,00	5,67	16,00	19,67	22,00	27,80
2008q2	106,00	5,33	15,67	20,33	23,00	26,80
2008q3	103,90	1,00	11,67	19,33	17,33	27,80
2008q4	103,30	-7,33	1,00	4,67	6,67	23,20
2009q1	98,00	-3,33	-0,33	5,00	5,00	18,90
2009q2	97,50	-2,67	4,67	6,00	6,33	18,20
2009q3	98,20	-1,33	9,33	15,00	9,67	17,80
2009q4	101,20	-0,67	2,33	6,00	6,00	15,70
2010q1	105,80	4,33	8,00	14,67	12,67	16,60
2010q2	107,20	4,67	12,33	15,67	14,67	18,10
2010q3	107,40	4,33	11,67	17,00	12,33	17,90
2010q4	107,30	0,00	6,33	7,67	9,00	16,40
2011q1	106,30	6,00	10,67	16,67	14,67	17,90
2011q2	107,40	6,33	15,67	19,00	14,33	18,70
2011q3	107,20	5,00	14,33	24,33	11,67	19,00
2011q4	107,50	0,33	6,67	7,33	3,67	19,20
2012q1	105,20	4,33	12,00	15,67	14,00	21,80
2012q2	105,10	7,67	14,33	20,00	16,33	22,70
2012q3	105,00	5,67	15,00	20,33	12,33	25,10
2012q4	105,00	2,00	6,67	10,33	5,00	25,60
2013q1	104,30	7,00	12,00	18,00	21,00	25,10
2013q2	105,00	6,00	10,00	13,00	15,00	24,30
2013q3	105,70	3,00	13,00	19,00	13,00	21,10
2013q4	106,00	0,00	2,00	4,00	8,00	22,50
2014q1	104,10	4,00	11,00	19,00	14,00	25,10
2014q2	103,90	4,00	15,00	21,00	10,00	23,10
2014q3	104,10	3,00	13,00	20,00	9,00	23,40
2014q4	104,40	-1,00	1,00	7,00	0,00	25,20
2015q1	102,30	1,00	8,00	14,00	7,00	25,90
2015q2	101,70	-1,00	10,00	17,00	7,00	25,30
2015q3	100,20	-3,00	6,10	15,80	2,00	24,20
2015q4	102,00	-4,20	-1,90	1,50	-4,80	22,10

Приложение 2 к Методике построения сводного опережающего индикатора

Сезонно сглаженный динамический ряд

Приложение 3 к Методике построения сводного опережающего индикатора

Тренд динамических рядов, извлеченный методом "Ходрика-Прескотта"

Период	ВВП	Данные конъюнктурного обследования				Число вакантных рабочих мест
		Численность занятых работников	Общий спрос на продукты	Выпуск основного вида продукции	Финансово-экономическая ситуация
2006q1	108,3	105,3	120,2	128,7	123,7	115,9
2006q2	109,5	105,2	118,9	125,4	122,3	117,0
2006q3	110,3	105,1	117,5	122,1	121,1	117,5
2006q4	111,0	105,5	116,9	121,6	121,6	118,7
2007q1	111,4	105,8	116,6	123,1	122,8	120,9
2007q2	111,0	106,0	116,1	122,7	122,2	122,3
2007q3	109,8	106,4	116,3	122,1	121,3	123,0
2007q4	108,7	105,9	117,0	121,8	121,4	124,5
2008q1	107,3	104,6	116,2	120,6	121,4	126,0
2008q2	105,8	103,2	113,3	118,3	120,1	127,0
2008q3	104,0	100,1	109,3	115,1	116,6	126,7
2008q4	101,4	96,7	104,8	109,9	110,4	124,2
2009q1	98,7	95,2	101,7	105,4	104,9	120,4
2009q2	97,3	95,8	102,3	105,4	104,1	117,9
2009q3	98,3	98,2	104,9	109,3	107,2	117,1
2009q4	101,1	101,2	107,0	112,8	110,1	116,6
2010q1	104,8	102,8	108,5	114,2	111,5	116,8
2010q2	107,1	103,2	109,3	113,7	111,8	117,4
2010q3	107,4	103,5	109,9	113,0	112,4	117,5
2010q4	107,0	103,9	110,6	114,3	113,2	117,3
2011q1	106,9	104,4	111,7	116,1	113,0	117,7
2011q2	107,2	104,7	112,1	117,8	112,0	118,3
2011q3	107,3	104,4	112,2	117,9	110,5	118,9
2011q4	106,8	103,9	112,1	115,8	109,7	119,9
2012q1	105,9	104,0	111,8	115,3	111,5	121,3
2012q2	105,2	104,7	111,6	116,4	113,1	122,9
2012q3	104,8	105,3	112,3	117,1	112,7	124,9
2012q4	104,6	105,5	112,8	117,8	113,0	125,8
2013q1	104,8	105,3	111,4	116,2	113,6	125,1
2013q2	105,2	104,4	109,4	113,1	112,9	123,9
2013q3	105,5	103,2	108,2	112,1	112,9	123,0
2013q4	105,3	102,7	108,7	114,0	113,1	122,8
2014q1	104,7	102,6	110,2	116,7	111,0	123,2
2014q2	104,2	102,7	111,4	117,9	108,8	123,3
2014q3	103,9	102,8	110,2	116,5	107,5	123,9
2014q4	103,6	101,7	108,1	114,7	105,7	125,1
2015q1	102,9	99,6	107,1	113,7	104,6	125,5
2015q2	101,9	97,8	106,0	113,2	104,2	125,3
2015q3	101,1	97,4	104,7	112,0	102,2	124,2
2015q4	100,3	97,8	103,9	109,7	99,7	122,5
Среднее арифметическое	105,3	102,7	110,8	116,1	112,8	121,6
Стандартное отклонение	3,5	3,1	4,6	5,0	6,3	3,4

Приложение 4 к Методике построения сводного опережающего индикатора

Нормализованные временные ряды

Период	ВВП	Данные конъюнктурного обследования				Число вакантных рабочих мест
		Численность занятых работников	Общий спрос на продукты	Выпуск основного вида продукции	Финансово-экономическая ситуация
2006q1	0,85	0,82	2,05	2,54	1,72	-1,67
2006q2	1,21	0,80	1,78	1,88	1,51	-1,33
2006q3	1,44	0,76	1,46	1,20	1,32	-1,19
2006q4	1,63	0,90	1,32	1,10	1,39	-0,83
2007q1	1,76	1,01	1,28	1,41	1,58	-0,19
2007q2	1,64	1,06	1,16	1,33	1,49	0,22
2007q3	1,30	1,18	1,19	1,20	1,35	0,41
2007q4	0,97	1,01	1,36	1,15	1,36	0,86
2008q1	0,58	0,62	1,18	0,91	1,36	1,30
2008q2	0,15	0,15	0,55	0,44	1,15	1,58
2008q3	-0,37	-0,85	-0,34	-0,21	0,61	1,51
2008q4	-1,13	-1,94	-1,32	-1,24	-0,37	0,78
2009q1	-1,91	-2,42	-2,00	-2,16	-1,25	-0,35
2009q2	-2,29	-2,23	-1,88	-2,15	-1,38	-1,08
2009q3	-2,03	-1,46	-1,30	-1,38	-0,89	-1,30
2009q4	-1,20	-0,48	-0,85	-0,67	-0,43	-1,46
2010q1	-0,15	0,04	-0,51	-0,38	-0,21	-1,39
2010q2	0,50	0,17	-0,34	-0,47	-0,16	-1,20
2010q3	0,59	0,26	-0,21	-0,62	-0,06	-1,18
2010q4	0,48	0,39	-0,04	-0,36	0,07	-1,25
2011q1	0,46	0,53	0,18	0,00	0,04	-1,12
2011q2	0,54	0,65	0,27	0,35	-0,12	-0,94
2011q3	0,57	0,56	0,30	0,37	-0,37	-0,79
2011q4	0,43	0,39	0,28	-0,05	-0,50	-0,48
2012q1	0,17	0,41	0,21	-0,16	-0,21	-0,09
2012q2	-0,04	0,65	0,17	0,06	0,05	0,41
2012q3	-0,16	0,83	0,31	0,21	-0,01	0,99
2012q4	-0,20	0,89	0,43	0,35	0,04	1,23
2013q1	-0,15	0,85	0,13	0,03	0,13	1,03
2013q2	-0,02	0,53	-0,31	-0,59	0,02	0,68
2013q3	0,05	0,16	-0,58	-0,79	0,02	0,42
2013q4	0,00	0,01	-0,47	-0,41	0,05	0,37
2014q1	-0,17	-0,02	-0,13	0,13	-0,29	0,48
2014q2	-0,32	0,00	0,13	0,36	-0,63	0,50
2014q3	-0,40	0,02	-0,14	0,08	-0,84	0,69
2014q4	-0,48	-0,32	-0,59	-0,28	-1,11	1,03
2015q1	-0,68	-1,00	-0,81	-0,48	-1,30	1,17
2015q2	-0,97	-1,60	-1,05	-0,58	-1,37	1,11
2015q3	-1,22	-1,72	-1,35	-0,83	-1,68	0,79
2015q4	-1,43	-1,59	-1,51	-1,29	-2,07	0,28
Среднее арифметическое	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
Стандартное отклонение	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00

Приложение 5 к Методике построения сводного опережающего индикатора

Динамика сводного опережающего индикатора и эталонного ряда

Жиынтық озыңқы индикаторды құру әдістемесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2016 жылғы 27 желтоқсандағы № 326 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 25 қаңтарда № 14721 болып тіркелді

"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабының 5) тармақшасына, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі туралы ереженің 17-тармағының 258) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Жиынтық озыңқы индикаторды құру әдістемеcі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Ұлттық шоттар басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерін мерзімді баспасөз басылымдарында ресми жариялануға жіберілуін;

3) мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде осы бұйрықтың көшірмелерін қағаз және электрондық түрде Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Ұлттық шоттар басқармасы осы бұйрықты жұмыс бабында басшылыққа алу және пайдалану үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне және аумақтық органдарына жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Г.М. Керімханова) жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрілігі Статистика комитетінің төрағасы

Н. Айдапкелов

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 27 желтоқсандағы № 326 бұйрығымен бекітілді

Жиынтық озыңқы индикаторды құру әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Жиынтық озыңқы индикаторды құру әдістемесі (бұдан әрі - Әдістеме) халықаралық стандарттарға сәйкес қалыптастырылатын және "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңына (бұдан әрі - Заң) сәйкес бекітілетін статистикалық әдіснамаға жатады.

2. Осы Әдістеме халықаралық стандарттарға сәйкес жиынтық озыңқы индикаторды құру үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің (бұдан әрі - Комитет) пайдалануына арналған.

3. Осы Әдістеменің мақсаты экономиканың іскерлік белсенділігі кезеңдерінің өзгеру бағыты туралы ақпаратты алу үшін ғана қолданылатын жиынтық озыңқы индикаторды құру алгоритмін сипаттау мен экономика дамуының ықтимал траекториясын бірнеше кезеңдерге (жылдар, тоқсандар, айлар) оза отырып бағалау болып табылады.

4. Әдістемеде басқа әдістермен қатар экономиканың іскерлік белсенділігі кезеңдерінің мониторингі мен талдауын жүзеге асыруға, экономикалық дамудың алдағы ықтимал бағытын анықтауға, экономиканың іскерлік белсенділігіндегі ықтимал өзгерістерді алдын ала қысқа мерзімді болжам жүргізуге және қолайсыз экономикалық кезеңдерді білдіретін деңгейлестіру бойынша шешім қабылдау үшін маңызды ақпаратты алуға мүмкіндік беретін жиынтық озыңқы индикаторды құру кезеңдері сипатталады.

5. Осы Әдістемеде келесі анықтамалар пайдаланылады:

1) конъюнктуралық зерттеулер–салалар бойынша Комитет өткізетін ірі және орта кәсіпорындарды зерттеу. Зерттеу нәтижелері бойынша кәсіпорынның ағымдағы және алдағы қаржы-экономикалық жағдайын бағалауға мүмкіндік беретін қысқа мерзімді экономикалық индикаторлар қалыптастырылады.

2) озыңқы индикатор–экономика дамуының ықтимал траекториясын бағалауға және бірнеше кезеңдерге алға озатын экономиканың іскерлік белсенділігіндегі болуы мүмкін өзгерісті болжауға мүмкіндік беретін индикатор. Озыңқы индикатор деңгейінің төмендеуі экономика деңгейі өсімінің тоқтауы немесе төмендеуінің ерте белгісі болуы мүмкін. Жиынтық озыңқы индикатор топта озық сигналдарды құратын бірнеше көрсеткіштерден қалыптастырылады.

3) "Ходрик-Прескотт" әдісі–уақыт қатарының ұзақ мерзімді үрдістері – маусымдық тербелістер мен трендтерді бөлу үшін қолданылатын уақыт қатарын деңгейлестіру әдісі.

4) экономикалық кезеңдер–өндірістің немесе экономика бойынша тұтастай алғанда іскерлік белсенділіктің тербелісі. Бұл тербелістер кезеңдік сипатқа ие және өндірістің көлемі, жұмыссыздық, инвестициялар, тұтынулар, бағалар мен басқа да экономикалық көрсеткіштер деңгейімен өлшенеді;

5) эталондық индикатор–экономикалық белсенділік тербелісін бейнелейтін көрсеткіш және оның шамасы болжау мақсатында озыңқы индикаторларды қолдану үшін эталон болып табылады.

2-тарау. Жиынтық озыңқы индикаторды құру үшін экономикалық көрсеткіштерді таңдау

6. Жиынтық озыңқы индикаторды құру эталондық индикаторға қатысты белгілі бір сапалық және статистикалық сипаттамаларға ұқсас индикаторларды таңдаудан басталады. Индикаторды таңдау кезінде келесі өлшемшарттар сақталады:

1) экономикалық сипаттама: индикатордың эталондық индикатордан озуы, сәйкес келуі немесе артта қалуы бойынша экономикалық түсіндірменің болуы, экономикалық қызметтің кең спектрін бейнелеуді көрсетеді және конъюнктуралық зерттеулердің, қаржылық және экономикалық көрсеткіштердің теңгерімделген нәтижелерінен қалыптастырылады;

2) практикалық сипаттама: жиынтық озыңқы индикаторды құру кезінде таңдап алынған деректер қолжетімді және оның ұзақ тарихи қатарлары бар;

3) статистикалық сипаттама: эталондық қатарға қатысты индикатордың бұрылу нүктелерінің шамасы мен озу тізбектілігін ескереді. Эталондық қатардың индикатормен кезеңділігінің корреляциясы талданады;

4) жекелеген экономикалық тербелістерді талдау: жиынтық озыңқы индикаторға енгізу үшін индикаторларды айқындайды. Белгілі бір экономикалық үдерістер макроэкономикалық айнымалы шамалар арасындағы өзара байланыстардың сипатын өзгертеді, соңғы деректерді талдау негізінде эталондық қатармен жақсы корреляция жасалғанда өткен тарихи деректерді талдау кезінде индикатор байланыстырылмайды.

3-тарау. Жиынтық озыңқы индикаторды құру

7. Жалпы ішкі өнімнің (бұдан әрі – ЖІӨ) серпіні эталондық индикатор болып табылады.

8. Экономикалық кезеңдер бағыты өзгеруінің ерте белгілерін айқындау мақсатында Комитет экономикалық қызметке қатысушыларға байқауды жүзеге асырады. Жалпы байқау мәселелері ағымдағы экономикалық ахуал мен алдағы күтілетін өзгерістерді бағалауды білдіреді.

9. Жиынтық озыңқы индикаторды құру үшін келесі көрсеткіштерден тұратын конъюнктуралық зерттеудің жалпымемлекеттік статистикалық байқауларының деректері пайдаланылады:

1) өнімнің негізгі түрінің күтілетін шығарылымы;

2) дайын өнімге сұраныс;

3) жұмыспен қамтылған жұмыскерлер саны;

4) қаржы-экономикалық жағдай.

Жиынтық озыңқы индикаторды қалыптастыру нәтижелерін жақсарту мақсатында есепке еңбек статистикасының "бос жұмыс орындарының саны" көрсеткіші қосылған. Осы Әдістемеге 1-қосымшада жиынтық озыңқы индикаторды қалыптастыратын көрсеткіштер ұсынылған.

10. Жиынтық озыңқы индикаторды қалыптастыру үшін индикаторларды таңдау кезінде эталондық қатарға қатысты жеке индикатордың кезеңдік сипаттамасы негізгі фактор болды. Көрсеткіштердің кезеңдік сипаттамасы графикалық талдаумен, сондай-ақ өзара байланыстылық талдауы арқылы анықталған.

11. Корреляциялық талдау үдерісінде эталондық қатарға қатысты озықтық сапасы бар индикаторлар іріктелді.

12. Жиынтық озыңқы индикаторларды құру үшін көрсеткіштер тізбесін қалыптастыру кезінде деректер өңделеді, маусымдылық, тренд және кездейсоқ (тұрақсыз) тербелістер шығарылады. Уақыт қатарлары компоненттерінің теңдеуі:

Y=C x T x S x I

мұндағы:

Y – уақыт қатары;

C – кезең;

T – тренд;

S – маусымдылық;

I – тұрақсыз тербелістер.

13. Деңгейлестіру жиынтық озыңқы индиктордың құрамындағы қатарлардың барлығын біркелкі деңгейге келтіру үшін жүзеге асырылады. Көрсеткіштердің маусымдылығы "Х12 ARIMA" әдісімен деңгейлестірілген. "Х12 ARIMA" әдісі уақыт қатарының маусымдылығын бөлудің күрделі рәсімін білдіреді. Әдіске маусымдылық түрлері, маусымдық іріктеу типтері (құбылмалы орташа шама), мереке күндеріне түзетулер мен маусымдық компоненті бар қатарларды шығару, SP1 және SP2 спектрлік жиілік қатарларын, SP1 және SP2 спектрлік тығыздықтарын шығару сияқты мүмкіндіктер қосылған. Маусымдық деңгейлестірілген серпінділік қатар осы Әдістемеге 2-қосымшада келтірілген.

14. "Ходрик-Прескотт" әдісімен алынған серпінділік қатарларының тренді осы Әдістемеге 3-қосымшада ұсынылған.

15. Келесі қадам серпінділік қатарын қалыпқа келтіру болып табылады. Уақыт қатарларын қалыпқа келтіру бірдей амплитудалы қатарларды алу мақсатында орындалады. Қалыпқа келтірілген уақыт қатарлары 4-қосымшада көрсетілген.

16. Салмақтау құрамалы индикаторға кіретін әрбір компонент үшін салмақтың мақсатына қарай жүзеге асырылады. Құрамалы индикаторды құрастыру кезінде бірдей салмақтар қолданылады немесе жекелеген көрсеткіштерден алға озу сапасына байланысты салмақтар қолданылады.

17. Жиынтық озыңқы индикаторды алу үшін жекелеген индикторларға жиынтықтау жүргізіледі. Жиынтық көрсеткіштің орташа мәні бірге түзетіледі және салмақтарды біркелкі тарату кезінде құрамалы көрсеткіштің әрбіреуі үшін 0,2 коэффициенті беріледі. Жиынтық озыңқы индикаторды есептеу келесі формула бойынша жүргізіледі:

CLI=0,2Emp + 0.2Dfg + 0.2Out + 0.2Fin + 0.2Vak

мұндағы:

– жиынтық озыңқы индикатор;

– жұмыспен қамтылған жұмыскерлер саны;

– дайын өнімге сұраныс;

– өнімнің негізгі түрінің күтілетін шығарылымы;

– қаржы-экономикалық жағдай;

– бос жұмыс орындарының саны.

4-тарау. Жиынтық озыңқы индикаторды бағалау

18. Жиынтық озыңқы индикаторды алғаннан кейін оның сапасы бағаланады. Сапа эталондық индикатордың бұрылыс нүктелерін болжау мүмкіндігін білдіретін бұрылыс нүктелерін талдау арқылы анықталады. Жиынтық озыңқы индикатор мен эталондық индикатордың серпіні осы Әдістемеге 5-қосымшада келтірілген. Жиынтық озыңқы индикатор эталондық индикатордан орташа алғанда бір тоқсанға озық тұрады, жиынтық озыңқы индикатордың бұрылыс нүктелері эталондық индикатордың алдағы өзгерістері туралы белгі береді.

19. Бұрылыс нүктелерін талдау эталондық индикаторға қатысты жиынтық озыңқы индикатордың орташа мәні мен озу медианасын есептеу арқылы жүзеге асырылады. Талдау кезінде статистикалық маңызы бар нәтижелер алу үшін деректердің ұзақ қатарлары қолданылады.

20. Корреляциялық және регрессиялық талдаулар жиынтық озыңқы индикатордың сапасын бағалаудың басқа әдісі болып табылады. Корреляциялық талдау бірнеше көрсеткіштер шамаларының өзара тәуелділігін көрсетеді. Регрессиялық талдау тәуелді көрсеткіштер шамаларының арасындағы өзара тәуелділігін сипаттайды және теңдеулердегі байланыстарды сипаттайды. Регрессиялық талдау ең аз шамаға ұмтылуды қабылдамау кезінде ең аз квадраттар әдісімен анықталады.

Жиынтық озыңқы индикаторды құру әдістемесіне 1-қосымша

Жиынтық озыңқы индикаторды қалыптастыратын көрсеткіштер

Кезең	ЖІӨ	Конъюнктуралық зерттеулер деректері				Бос жұмыс орындарының саны, мың бірлік
		Жұмыспен қамтылған жұмыскерлер саны	Өнімге жалпы сұраныс	Өнімнің негізігі түрінің шығарылымы	Қаржы-экономикалық жағдай
2006q1	107,90	6,00	19,33	28,00	24,33	16,10
2006q2	109,70	8,67	22,00	28,00	25,67	17,70
2006q3	110,50	5,33	17,00	25,67	21,00	18,20
2006q4	110,70	1,67	12,33	15,33	17,33	16,60
2007q1	111,70	7,33	16,67	25,33	24,00	22,20
2007q2	110,80	7,33	18,00	24,33	25,33	22,10
2007q3	109,90	8,00	19,00	25,67	21,00	24,00
2007q4	108,90	1,67	12,33	17,00	17,67	20,10
2008q1	107,00	5,67	16,00	19,67	22,00	27,80
2008q2	106,00	5,33	15,67	20,33	23,00	26,80
2008q3	103,90	1,00	11,67	19,33	17,33	27,80
2008q4	103,30	-7,33	1,00	4,67	6,67	23,20
2009q1	98,00	-3,33	-0,33	5,00	5,00	18,90
2009q2	97,50	-2,67	4,67	6,00	6,33	18,20
2009q3	98,20	-1,33	9,33	15,00	9,67	17,80
2009q4	101,20	-0,67	2,33	6,00	6,00	15,70
2010q1	105,80	4,33	8,00	14,67	12,67	16,60
2010q2	107,20	4,67	12,33	15,67	14,67	18,10
2010q3	107,40	4,33	11,67	17,00	12,33	17,90
2010q4	107,30	0,00	6,33	7,67	9,00	16,40
2011q1	106,30	6,00	10,67	16,67	14,67	17,90
2011q2	107,40	6,33	15,67	19,00	14,33	18,70
2011q3	107,20	5,00	14,33	24,33	11,67	19,00
2011q4	107,50	0,33	6,67	7,33	3,67	19,20
2012q1	105,20	4,33	12,00	15,67	14,00	21,80
2012q2	105,10	7,67	14,33	20,00	16,33	22,70
2012q3	105,00	5,67	15,00	20,33	12,33	25,10
2012q4	105,00	2,00	6,67	10,33	5,00	25,60
2013q1	104,30	7,00	12,00	18,00	21,00	25,10
2013q2	105,00	6,00	10,00	13,00	15,00	24,30
2013q3	105,70	3,00	13,00	19,00	13,00	21,10
2013q4	106,00	0,00	2,00	4,00	8,00	22,50
2014q1	104,10	4,00	11,00	19,00	14,00	25,10
2014q2	103,90	4,00	15,00	21,00	10,00	23,10
2014q3	104,10	3,00	13,00	20,00	9,00	23,40
2014q4	104,40	-1,00	1,00	7,00	0,00	25,20
2015q1	102,30	1,00	8,00	14,00	7,00	25,90
2015q2	101,70	-1,00	10,00	17,00	7,00	25,30
2015q3	100,20	-3,00	6,10	15,80	2,00	24,20
2015q4	102,00	-4,20	-1,90	1,50	-4,80	22,10

Жиынтық озыңқы индикаторды құру әдістемесіне 2-қосымша

Маусымдық деңгейлестірілген серпінділік қатары

Жиынтық озыңқы индикаторды құру әдістемесіне 3-қосымша

"Ходрик - Прескотт" әдісімен алынған серпінділік қатарларының тренді

Кезең	ЖІӨ	Конъюнктуралық зерттеулер деректері				Бос жұмыс орындарының саны
		Жұмыспен қамтылған жұмыскерлер саны	Өнімге жалпы сұраныс	Өнімнің негізігі түрінің шығарылымы	Қаржы-экономикалық жағдай
2006q1	108,3	105,3	120,2	128,7	123,7	115,9
2006q2	109,5	105,2	118,9	125,4	122,3	117,0
2006q3	110,3	105,1	117,5	122,1	121,1	117,5
2006q4	111,0	105,5	116,9	121,6	121,6	118,7
2007q1	111,4	105,8	116,6	123,1	122,8	120,9
2007q2	111,0	106,0	116,1	122,7	122,2	122,3
2007q3	109,8	106,4	116,3	122,1	121,3	123,0
2007q4	108,7	105,9	117,0	121,8	121,4	124,5
2008q1	107,3	104,6	116,2	120,6	121,4	126,0
2008q2	105,8	103,2	113,3	118,3	120,1	127,0
2008q3	104,0	100,1	109,3	115,1	116,6	126,7
2008q4	101,4	96,7	104,8	109,9	110,4	124,2
2009q1	98,7	95,2	101,7	105,4	104,9	120,4
2009q2	97,3	95,8	102,3	105,4	104,1	117,9
2009q3	98,3	98,2	104,9	109,3	107,2	117,1
2009q4	101,1	101,2	107,0	112,8	110,1	116,6
2010q1	104,8	102,8	108,5	114,2	111,5	116,8
2010q2	107,1	103,2	109,3	113,7	111,8	117,4
2010q3	107,4	103,5	109,9	113,0	112,4	117,5
2010q4	107,0	103,9	110,6	114,3	113,2	117,3
2011q1	106,9	104,4	111,7	116,1	113,0	117,7
2011q2	107,2	104,7	112,1	117,8	112,0	118,3
2011q3	107,3	104,4	112,2	117,9	110,5	118,9
2011q4	106,8	103,9	112,1	115,8	109,7	119,9
2012q1	105,9	104,0	111,8	115,3	111,5	121,3
2012q2	105,2	104,7	111,6	116,4	113,1	122,9
2012q3	104,8	105,3	112,3	117,1	112,7	124,9
2012q4	104,6	105,5	112,8	117,8	113,0	125,8
2013q1	104,8	105,3	111,4	116,2	113,6	125,1
2013q2	105,2	104,4	109,4	113,1	112,9	123,9
2013q3	105,5	103,2	108,2	112,1	112,9	123,0
2013q4	105,3	102,7	108,7	114,0	113,1	122,8
2014q1	104,7	102,6	110,2	116,7	111,0	123,2
2014q2	104,2	102,7	111,4	117,9	108,8	123,3
2014q3	103,9	102,8	110,2	116,5	107,5	123,9
2014q4	103,6	101,7	108,1	114,7	105,7	125,1
2015q1	102,9	99,6	107,1	113,7	104,6	125,5
2015q2	101,9	97,8	106,0	113,2	104,2	125,3
2015q3	101,1	97,4	104,7	112,0	102,2	124,2
2015q4	100,3	97,8	103,9	109,7	99,7	122,5
Орташа арифметикалық шама	105,3	102,7	110,8	116,1	112,8	121,6
Стандартты ауытқу	3,5	3,1	4,6	5,0	6,3	3,4

Жиынтық озыңқы индикаторды құру әдістемесіне 4-қосымша

Қалыпқа келтірілген уақыт қатарлары

Кезең	ЖІӨ	Конъюнктуралық зерттеулер деректері				Бос жұмыс орындарының саны
		Жұмыспен қамтылған жұмыскерлер саны	Өнімге жалпы сұраныс	Өнімнің негізігі түрінің шығарылымы	Қаржы-экономикалық жағдай
2006q1	0,85	0,82	2,05	2,54	1,72	-1,67
2006q2	1,21	0,80	1,78	1,88	1,51	-1,33
2006q3	1,44	0,76	1,46	1,20	1,32	-1,19
2006q4	1,63	0,90	1,32	1,10	1,39	-0,83
2007q1	1,76	1,01	1,28	1,41	1,58	-0,19
2007q2	1,64	1,06	1,16	1,33	1,49	0,22
2007q3	1,30	1,18	1,19	1,20	1,35	0,41
2007q4	0,97	1,01	1,36	1,15	1,36	0,86
2008q1	0,58	0,62	1,18	0,91	1,36	1,30
2008q2	0,15	0,15	0,55	0,44	1,15	1,58
2008q3	-0,37	-0,85	-0,34	-0,21	0,61	1,51
2008q4	-1,13	-1,94	-1,32	-1,24	-0,37	0,78
2009q1	-1,91	-2,42	-2,00	-2,16	-1,25	-0,35
2009q2	-2,29	-2,23	-1,88	-2,15	-1,38	-1,08
2009q3	-2,03	-1,46	-1,30	-1,38	-0,89	-1,30
2009q4	-1,20	-0,48	-0,85	-0,67	-0,43	-1,46
2010q1	-0,15	0,04	-0,51	-0,38	-0,21	-1,39
2010q2	0,50	0,17	-0,34	-0,47	-0,16	-1,20
2010q3	0,59	0,26	-0,21	-0,62	-0,06	-1,18
2010q4	0,48	0,39	-0,04	-0,36	0,07	-1,25
2011q1	0,46	0,53	0,18	0,00	0,04	-1,12
2011q2	0,54	0,65	0,27	0,35	-0,12	-0,94
2011q3	0,57	0,56	0,30	0,37	-0,37	-0,79
2011q4	0,43	0,39	0,28	-0,05	-0,50	-0,48
2012q1	0,17	0,41	0,21	-0,16	-0,21	-0,09
2012q2	-0,04	0,65	0,17	0,06	0,05	0,41
2012q3	-0,16	0,83	0,31	0,21	-0,01	0,99
2012q4	-0,20	0,89	0,43	0,35	0,04	1,23
2013q1	-0,15	0,85	0,13	0,03	0,13	1,03
2013q2	-0,02	0,53	-0,31	-0,59	0,02	0,68
2013q3	0,05	0,16	-0,58	-0,79	0,02	0,42
2013q4	0,00	0,01	-0,47	-0,41	0,05	0,37
2014q1	-0,17	-0,02	-0,13	0,13	-0,29	0,48
2014q2	-0,32	0,00	0,13	0,36	-0,63	0,50
2014q3	-0,40	0,02	-0,14	0,08	-0,84	0,69
2014q4	-0,48	-0,32	-0,59	-0,28	-1,11	1,03
2015q1	-0,68	-1,00	-0,81	-0,48	-1,30	1,17
2015q2	-0,97	-1,60	-1,05	-0,58	-1,37	1,11
2015q3	-1,22	-1,72	-1,35	-0,83	-1,68	0,79
2015q4	-1,43	-1,59	-1,51	-1,29	-2,07	0,28
Орташа арифметикалық шама	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
Стандартты ауытқу	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00

Жиынтық озыңқы индикаторды құру әдістемесіне 5-қосымша

Жиынтық озыңқы индикатор мен эталондық индикатордың серпіні