Об утверждении Методики по формированию выборочной совокупности для проведения выборочного обследования в сельском хозяйстве

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 22 февраля 2018 года № 36. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 13 марта 2018 года № 16573.

      В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике" и подпунктом 258) пункта 17 Положения о Министерстве национальной экономики Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 сентября 2014 года № 1011, ПРИКАЗЫВАЮ:

      1. Утвердить прилагаемую Методику по формированию выборочной совокупности для проведение выборочного обследования в сельском хозяйстве.

      2. Управлению статистических регистров и классификаций совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:

      1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

      2) в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации настоящего приказа направление его копии в бумажном и электронном виде на казахском и русском языках в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" для официального опубликования и включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан;

      3) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на официальное опубликование в периодические печатные издания;

      4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.

      3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Кошкимбаев Н.Ж.).

      4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

      Председатель Комитета
по статистике Министерства
национальной экономики
Республики Казахстан 		Н. Айдапкелов

  Утвержден
приказом председателя
Комитета по статистике
Министерства национальной
экономики
Республики Казахстан
от 22 февраля 2018 года № 36

Методика по формированию выборочной совокупности для проведения выборочного обследования в сельском хозяйстве

Глава 1. Общие положения

      1. Методика по формированию выборочной совокупности для проведения выборочного обследования в сельском хозяйстве (далее – Методика) относится к статистической методологии, формируемой и утвержденной в соответствии с Законом Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике" (далее – Закон).

      2. Методика устанавливает основные аспекты и конкретные методы анализа характеристики выборочной совокупности, а также их отбора.

      3. Методика предназначена для применения структурными подразделениями Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (далее – Комитет) в области формирования выборочной совокупности, при организации и проведении выборочного обследования в статистической деятельности сельского хозяйства.

      4. В настоящей Методике используются понятия в значениях определенных в Законе, а также в Кодексе Республики Казахстан от 29 октября 2015 года "Предпринимательский кодекс Республики Казахстан":

      1) сельскохозяйственное предприятие – юридическое лицо или его структурное подразделение, занимающееся производством, хранением и переработкой сельскохозяйственной продукции, оказанием услуг в области сельского хозяйства;

      2) генеральная совокупность – полная группа всех единиц анализа, чьи характеристики подлежат оценке;

      3) выборочная совокупность (выборка) – множество случаев (испытуемых, объектов, событий, образцов), с помощью определенной процедуры выбранных из генеральной совокупности для участия в исследовании;

      4) дизайн выборки – вероятностная схема формирования списка выборочной совокупности;

      5) стандартная ошибка выборки – стандартное отклонение значения параметра выборки от выборочного среднего значения этого параметра.

Глава 2. Планирование формирования выборочной совокупности для обследования в сельском хозяйстве

      5. Выборочная совокупность формируется на основе заказа дизайна выборки, предоставляемая в произвольной форме структурными подразделениями Комитета в ответственное управление за формирование выборочных совокупностей Комитета.

      В заказе на дизайн выборки указывается:

      1) наименование структурного подразделения;

      2) наименование обследования;

      3) цель обследования;

      4) описание генеральной совокупности;

      5) основной признак для расчета дескриптивной статистики;

      6) требование к репрезентативности;

      7) период обследования;

      8) срок представления выборки заказчику.

      6. Основными этапами при формировании выборочной совокупности являются:

      1) определение генеральной совокупности;

      2) методы отбора единиц выборки;

      3) расчет основных характеристик генеральной и выборочной совокупности и определение размера выборки.

Параграф 1. Определение генеральной совокупности

      7. В рамках статистики сельского хозяйства, основными объектами наблюдения выборочного обследования являются индивидуальные предприниматели, крестьянские или фермерские хозяйства и домашние хозяйства. Для определения генеральной совокупности для соответствующей категории хозяйств, используется Сельскохозяйственный статистический регистр (далее – СХР) включающий в себя информацию по субъектам, производящим сельскохозяйственную продукцию в Республике Казахстан.

      При помощи СХР обеспечена согласованность статистических данных, и выделена генеральная совокупность обследования.

      СХР является неотъемлемой составной частью официальной статистики Республики Казахстан.

      По содержанию СХР организованный и систематизированный перечень субъектов: юридических лиц, филиалов и представительств, индивидуальных предпринимателей, крестьянских или фермерских хозяйств и домашних хозяйств осуществляющих производство продукции сельского хозяйства.

      8. Согласно Методике по ведению и актуализации Сельскохозяйственного статистического регистра, утвержденной приказом председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 2 декабря 2016 года № 295 (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 14581), СХР состоит из четырех баз данных, содержащих информацию по типам учетных единиц и производителей сельскохозяйственной продукции:

      1) сельскохозяйственные предприятия на основе юридических лиц;

      2) индивидуальные предприниматели, крестьянские или фермерские хозяйства;

      3) домашние хозяйства;

      4) садоводческие и дачные кооперативы.

Параграф 2. Методы отбора единиц выборки

      9. Для формирования выборки в сельском хозяйстве используются три метода:

      1) метод одномерной выборки с вероятностями пропорциональными размеру (далее – ОВВПР);

      2) метод многомерной выборки с вероятностями пропорциональными размеру (далее – МВВПР);

      3) метод систематического отбора (пошаговый отбор).

      10. При использовании метода ОВВПР вероятность попадания в выборку определяется для каждой страты элементов генеральной совокупности. Вероятность рассчитывается для каждого элемента генеральной совокупности по критерию отбора, содержащегося в регистре.

      11. Метод ОВВПР при формировании выборки в сельском хозяйстве используется для обследования урожайности пшеницы и риса на основе информации представленной территориальными органами Комитета, согласно Плана статистических работ на соответствующий год. Метод ОВВПР состоит из двух этапов:

      1) в первом этапе – в качестве первичных выборочных единиц (далее – ПВЕ) пропорционально их размеру отбираются хозяйства;

      2) во втором этапе – в качестве вторичных выборочных единиц (далее – ВВЕ) отбираются посевные площади из каждого выбранного хозяйства в первом этапе ПВЕ.

      12. Вероятность попадания в выборку для крестьянского или фермерского хозяйства, где критерием является один показатель, вычисляется по следующей формуле:

     

, (1)

      где:

      Pi – вероятность попадания в выборку i-го хозяйства;

      n – заданный размер выборки;

      xi – величина критерия выборки (посевная площадь) i-го хозяйства;

      0,75 – значения экспонента;

     

– сумма критерия выборки (посевных площадей) по всей генеральной совокупности.

      При использовании метода ОВВПР каждая единица в зависимости от величины критерия выбирается больше одного раза, вероятность включения корректируется больше чем "1".

      Корректировка вероятности осуществляется с помощью экспандирования данных. Экспандирования ограничивает влияние значений переменных на вероятность выборки. Для значения экспонента принимается 0,75.

      13. На первом этапе, используя систематический отбор, сельхозтоваропроизводителей, отбирается ПВЕ следующим образом:

      1) экспандированный фактор EXPFACTOR = 1/Pi ;

      2) экспандированные данные (посев) EPF = posev × EXPFACTOR;

      3) вычисление аккумулятивной суммы AKSUM = M1, M1+M2, M1+M2+M3, …;

      4) рассчитывается шаг (интервал) отбора I = M / n ;

      5) выбор случайного числа R0 между 0 и 1;

      6) вычисление случайного старта R= R0 × I;

      7) вычисление серии R, R+I, R+2I, R+3I.

      14. На втором этапе определяется обследуемый гектар из хозяйств, попавший в выборку на первом этапе. Обследуемый гектар (ga) определяется следующим образом:



, (2)

      где:

      ga – обследуемый гектар;

      EXPFACTOR - экспандированный фактор;

      R–AKSUM - вычисление аккумулятивной суммы.

      Метод одномерной выборки с вероятностями пропорциональными размеру приведены в приложении 1 к настоящей Методике. Из 141 обследуемых хозяйств выбираются 45 хозяйств (около 30%).

      Вычисление выборки хозяйств производится с использованием систематического отбора единиц:

      1) аккумулятивные суммы: 105, 252, 321, 416 ... ;

      2) шаг отбора = 24542 / 45 = 545;

      3) случайное число = 0,969293;

      4) случайный старт или первое хозяйство, которое попало в выборку

      R= 0,969293 × 545 = 529;

      5) попавшие в выборку: 529, 529+545 =1074, 1074+545=1619, 1619+545= 2164 или хозяйства под номерами: 5,9,12,14,…;

      6) определение выбранного гектара в хозяйстве (545-416)/1=129 га, (1074 -1058)/1=16 га, (1619-1452)/1=167 га, (2164-1917)/0,2305=1071 га.

      15. Метод МВВПР проводится при многоцелевом обследовании объектов разнородных показателей. Вероятность попадания i-го хозяйства определяется по формуле:

     

(3)

      где:

      Pi – вероятность попадания в выборку i-го хозяйства;

     

– сумма критерия выборки (посевных площадей) по всей генеральной совокупности;

      x1,i x k,i – величины критериев выборки по i -му хозяйству;

      n1 n k – размеры выборки, принятые по каждому критерию выборки.

      16. При использовании МВВПР выбирается максимальная вероятность попадания из расчета по каждому критерию, при вероятности попадания больше 1, принимается вероятность попадания равная 1. Вероятность попадания по хозяйствам корректируются до 1, чтобы крупные хозяйства не попали в выборку более одного раза.

      17. Для получения выборки генеральная совокупность сортируется по убыванию вероятности попадания в выборку, выбирается случайный старт от 0 до 1 и с шагом 1 производится отбор хозяйств по шкале вероятностей.

      Для вычисления вероятности попадания в выборку по каждому хозяйству и по каждой культуре рассчитывается по сумма

площадь посева (1 - 1226,8; 2 - 209,3 и 3 - 87,9). Далее, определяется размер выборки по каждому виду культуры. Метод многомерной выборки с вероятностями пропорциональными размеру приведены в приложении 2 к настоящей Методике. Размер выборки по культуре №1 составляет 8 единиц, по культуре № 2 составляет 8 единиц, по культуре №3 составляет 7 единиц. Далее рассчитывается вероятность включения по каждой культуре, каждого хозяйства (МВВПР в вышеуказанной формуле). Выбирается наибольшая вероятность (Pmax) из расчета по каждому критерию, но при вероятности больше 1, принимается вероятность равная 1. В данном примере, у первого хозяйства наибольшая вероятность включения определена у культуры №1 (0,23), у второго хозяйства также определена у культуры №1 (0,53). Далее используя случайное число между интервалом 0-1 (в примере равен 0), рассчитываем акумулятивную сумму и определяем хозяйства, которые попадают в выборку.

      18. Метод систематического отбора подразумевает определение выборочного шага ("шаг") и стартового номера хозяйства, с которого нужно начать выборку. Шаг выборки определяется таким образом: шаг = N/n. Далее случайным образом определяется номер хозяйства, и с него начинается выборка (случайный старт), не превышающая шаг выборки.

Параграф 3. Расчеты основных характеристик генеральной и выборочной совокупности и определение размера выборки

      19. Для расчета основных характеристик генеральной совокупности, в основном используются:

      Дисперсия и стандартное отклонение:

     

, (4)

      где:

     

– дисперсия;

      xi– величины критериев выборки по i -му хозяйству;

     

– положительное среднее значение;

      N – объем генеральной совокупности.

     

=, (5)

      где :

     

– дисперсия;

      S – стандартное отклонение.

      Дисперсия показывает, насколько близко находятся оценочные показатели к математическому ожиданию оценочной функции, а стандартное отклонение характеризует степень их близости к параметру. Оценочная функция есть математическая функция, при помощи ее вычисляется оценочный показатель для того или иного параметра. Термин "статистическая точность" относится к величине дисперсии, а термин "прецизионность" к величине стандартного отклонения.

      20. Standard (Standard error) – стандартная ошибка выборки:

     

, (6)

      где:

      n – размер выборки;

      S – стандартное отклонение;

     

– стандартная ошибка выборки.

      21. При формировании и определении размера выборки необходимо обратить внимание на рассчитанный анализ полученной выборки, на расчеты описательной статистики сформированной по всем важнейшим показателям. Описательная статистика рассчитывается по каждому виду культуры по отдельности.

      Описательная статистика (этот набор данных) содержит следующие показатели:

      1) Requsted – размеры совокупностей и требуемые размеры выборок;

      2) % of pop – требуемые размеры выборок в процентах к совокупностям;

      3) Obteind – размеры выборочных совокупностей по результатам отбора;

      4) % pop – результативные размеры выборок в процентах к популяции;

      5) Expanded sum – сумма значений регистра для совокупности, и сумма значений регистра для выборки, взвешенных по вероятности выборки.

      Формула расчета:

     

(7)

      где:

      Exp sum – сумма критерия регистра для совокупности;

      Pi – вероятность попадания в выборку i-го хозяйства;

      Ci – вероятность выборки.

      6) ratio adjustment (Ra) – коэффициент отклонения для выборки, используемый при распространении данных, в случае заполненных анкет. Ra является важным показателем при определении размера выборочной совокупности. Выборочная совокупность считается репрезентативной при коэффициенте отклонения находящегося между 0,7 и 1,3. Формула расчета следующее:

     

(8)

      где:

      Exp sum N – сумма значений регистра для генеральной совокупности;

      Exp sum n – сумма значений регистра для выборочной совокупности;

      Ra (ratio adjustment) – коэффициент сглаживания.

      7) 2×CV % – 2× приблизительный коэффициент вариации распространенной суммы для выборки.

      Формула расчета:

     

(9)

      где:

      wmean – среднее (не взвешенное) значение;

      CV – коэффициент вариации выборочной совокупности;

      S – стандартное отклонение.

      Величина коэффициента вариации оценивает процент отклонения результатов формируемой выборки от истинного значения генеральной совокупности;

      8) Sum – сумма (не взвешенная) значений регистра для генеральной совокупности и выборки;

      9) % pop – сумма значений регистра в процентах к сумме генеральной совокупности выборки;

      10) mean of positive – среднее (не взвешенное) значение, из положительных для генеральной совокупности и для выборки, рассчитывается по следующей формуле:

     

(10)

      где:

     

– положительное среднее значение;

      xi – величина критерия выборки i-го хозяйства;

      N – количество элементов генеральной совокупности.

      11) Minimum

– минимальное значение регистра для генеральной совокупности и для выборки;

      12) Maximum

– максимальное значение регистра для генеральной совокупности и для выборки.

      13) фактор распространения:

     

(11)

      где:

     

– фактор распространения;

      k – количество показателей регистра, взятых в качестве критериев выборки;

      x1,i x k,i – величины критериев выборки по i -му хозяйству;

      n1 n k – размеры выборки, принятые по каждому критерию выборки.

  Приложение 1
к Методике по формированию
выборочной совокупности для
проведения выборочного
обследования в сельском
хозяйстве

Метод одномерной выборки с вероятностями пропорциональными размеру

Обследуемые хозяйства

Посевная площадь


EXP FACTOR

EPF

AKSUM

Номер выборки

ПВЕ

ВВЕ (Выбранный га в хозяйстве)

1

105

1

1

105

105




2

147

1

1

147

252




3

69

1

1

69

321




4

95

1

1

95

416




5

142

1

1

142

558

1

529

129

6

400

1,3556

0,7377

295

853




7

160

1

1

160

1013




8

45

1

1

45

1058




9

84

1

1

84

1142

2

1074

16

10

120

1

1

120

1262




11

190

1

1

190

1452




12

170

1

1

170

1622

3

1619

167

13

400

1,3556

0,7377

295

1917




14

1887

4,3392

0,2305

435

2352

4

2164

1071

15

380

1,3044

0,7666

291

2643




16

123

1

1

123

2766

5

2709


…

…

…

…

…

…

…

…


141

100

1

1

100

24542

45

24525


  Приложение 2
к Методике по формированию
выборочной совокупности для
проведения выборочного
обследования в сельском
хозяйстве

Метод многомерной выборки с вероятностями пропорциональными размеру

Обследуемые хозяйства

Культуры

Вероятность включения

Аккумулятивная сумма

Попадание в выборку

1

2

3

P1

P2

P3

Pmax

Plast

Случайное число 0

1

118,8

3,6

0

0,23

0,10

0,00

0,23

0,23

0,23


2

348,2

8,3

0

0,53

0,19

0,00

0,53

0,53

0,76


3

3,9

3,9

3,9

0,02

0,11

0,22

0,22

0,22

0,98


4

10

10

6

0,04

0,21

0,31

0,31

0,31

1,29

1

5

7

7

7

0,03

0,16

0,34

0,34

0,34

1,63


6

5,5

5,5

5

0,02

0,14

0,27

0,27

0,27

1,90


7

71

3,4

3,4

0,16

0,10

0,20

0,20

0,20

2,09

1

8

10

10

2

0,04

0,21

0,13

0,21

0,21

2,31


9

121

12

0

0,24

0,25

0,00

0,25

0,25

2,56


10

4,9

4,9

4,9

0,02

0,13

0,26

0,26

0,26

2,82


11

16,3

5,7

2,7

0,05

0,14

0,17

0,17

0,17

2,99


12

20

20

8

0,06

0,36

0,38

0,38

0,38

3,37

1

13

200

50

0

0,35

0,72

0,00

0,72

0,72

4,08

1

14

135,8

7,9

3,5

0,26

0,18

0,20

0,26

0,26

4,34


15

11,8

4,7

4,7

0,04

0,12

0,25

0,25

0,25

4,60


16

20

20

14

0,06

0,36

0,58

0,58

0,58

5,17

1

17

2,3

2,3

2,3

0,01

0,07

0,15

0,15

0,15

5,32


18

95,8

5,6

4

0,20

0,14

0,23

0,23

0,23

5,55


19

16,5

16,5

16,5

0,05

0,31

0,65

0,65

0,65

6,20

1

20

8

8

0

0,03

0,18

0,00

0,18

0,18

6,38


Всего

1226,8

209,3

87,9







6


Ауыл шаруашылығында іріктемелі зерттеу жүргізу үшін іріктемелі жиынтықты қалыптастыру бойынша әдістемені бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2018 жылғы 22 ақпандағы № 36 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2018 жылғы 13 наурызда № 16573 болып тіркелді

      "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабының 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі туралы ереженің 17-тармағының 258) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

      1. Қоса беріліп отырған Ауыл шаруашылығында іріктемелі зерттеу жүргізу үшін іріктемелі жиынтықты қалыптастыру бойынша әдістеме бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Статистикалық тіркелімдер және жіктелімдер басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

      2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесінің қазақ және орыс тілдерінде қағаз және электрондық түрде ресми жариялау және Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

      3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесінің мерзімді баспасөз басылымдарына ресми жариялауға жіберілуін;

      4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Н.Ж. Көшкімбаев) жүктелсін.

      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасы
Ұлттық экономика
министрлігі Статистика
комитетінің төрағасы 		Н. Айдапкелов

  Қазақстан Республикасы
Ұлттық экономика министрлігі
Статистика комитеті төрағасының
2018 жылғы 22 ақпан
№ 36 бұйрығымен
бекітілді

Ауыл шаруашылығында іріктемелі зерттеу жүргізу үшін іріктемелі жиынтықты қалыптастыру бойынша әдістеме 1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Ауыл шаруашылығында іріктемелі зерттеу жүргізу үшін іріктемелі жиынтықты қалыптастыру бойынша әдістеме (бұдан әрі – Әдістеме) "Мемлекеттік статистика туралы" 2010 жылғы 19 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан әрі – Заң) сәйкес қалыптастырылатын және бекітілген статистикалық әдіснамаға жатады.

      2. Әдістеме іріктемелі жиынтықтың негізгі аспектілері мен сипаттамаларын талдаудың нақты әдістерін, сонымен қатар оларды іріктеуді белгілейді.

      3. Әдістеме ауыл шаруашылығының статистикалық қызметінде іріктемелі зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу кезінде іріктемелі жиынтықты қалыптастыру саласында Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің (бұдан әрі – Комитет) құрылымдық бөлімшелері қолдануы үшін арналған.

      4. Осы Әдістемеде Заңдағы, сондай–ақ "Қазақстан Республикасының кәсіпкерлік кодексі" Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 29 қазандағы Кодексінде айқындалған мәндердегі ұғымдар пайдаланылады:

      1) ауыл шаруашылығы кәсіпорны – ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірумен, сақтаумен және қайта өңдеумен айналысатын, ауыл шаруашылығы саласында қызмет көрсететін заңды тұлға немесе оның құрылымдық бөлімшесі;

      2) бас жиынтық – сипаттамалары бағалауға жататын талдаудың барлық бірліктерінің толық тобы;

      3) іріктемелі жиынтық (іріктеме) – зерттеуге қатысу үшін бас жиынтықтан белгілі бір рәсімнің көмегімен таңдалған көптеген жағдайлар (сыналатындар, объектілер, оқиғалар, үлгілер);

      4) іріктеме дизайны – іріктемелі жиынтық тізімін қалыптастырудың ықтималдық сызбасы;

      5) іріктеменің стандартты қатесі – іріктеме параметрі мәнінің осы параметрдің іріктемелі орташа мәнінен стандартты ауытқуы.

2–тарау. Ауыл шаруашылығында зерттеу үшін іріктемелі жиынтықты қалыптастыруды жоспарлау

      5. Іріктемелі жиынтық Комитеттің іріктемелі жиынтықтарын қалыптастыруға жауапты басқармаға Комитеттің құрылымдық бөлімшелері ерікті нысанда ұсынатын іріктеме дизайнына тапсырыс беру негізінде қалыптастырылады.

      Іріктеме дизайны тапсырысында:

      1) құрылымдық бөлімше атауы;

      2) зерттеу атауы;

      3) зерттеу мақсаты;

      4) бас жиынтықтың сипаттамасы;

      5) дескриптивті статистиканы есептеу үшін негізгі белгілері;

      6) репрезентативтілікке қойылатын талаптар;

      7) зерттеу кезеңі;

      8) тапсырыс берушіге іріктемені жеткізу мерзімі көрсетіледі.

      6. Іріктемелі жиынтықты қалыптастыру кезіндегі негізгі кезеңдер:

      1) бас жиынтықты анықтау;

      2) іріктеме бірліктерін таңдау әдістері;

      3) бас және іріктемелі жиынтықтың негізгі сипаттамаларын есептеу мен іріктеме мөлшерін анықтау.

1–параграф. Бас жиынтықты анықтау

      7. Ауыл шаруашылығы статистикасы шеңберінде іріктемелі зерттеуді байқаудың негізгі объектілері дара кәсіпкерлер, шаруа немесе фермер қожалықтары және үй шаруашылықтары болып табылады. Шаруашылықтардың тиісті санаты үшін бас жиынтықты анықтауға қажетті Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығы өнімін өндіретін субъектілер жөніндегі ақпаратты қамтитын Ауылшаруашылығы статистикалық тіркелімі (бұдан әрі – АШТ) пайдаланылады.

      АШТ көмегімен статистикалық деректердің келісімділігі қамтамасыз етілген және зерттеудің бас жиынтығы бөлінген.

      АШТ Қазақстан Республикасының ресми статистикасының ажырамас құрамдас бөлігі болып табылады.

      АШТ мазмұны жағынан субъектілердің ұйымдастырылған және жүйелі тізбесі: ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді жүзеге асыратын заңды тұлғалар, филиалдар мен өкілдіктер, дара кәсіпкерлер, шаруа немесе фермер қожалықтары және үй шаруашылықтары.

      8. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 2 желтоқсандағы № 295 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14581 болып тіркелген) Ауыл шаруашылығы статистикалық тіркелімін жүргізу және өзектілендіру бойынша әдістемеге сәйкес АШТ есептік бірліктер және ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілердің типтері бойынша ақпаратты қамтитын төрт деректер базасынан тұрады:

      1) заңды тұлғалар негізіндегі ауыл шарушылығы кәсіпорындары;

      2) дара кәсіпкерлер, шаруа немесе фермер қожалықтары;

      3) үй шаруашылықтары;

      4) бағбандық және саяжай кооперативтері.

2–параграф. Іріктеме бірліктерін таңдау әдістері

      9. Ауыл шаруашылығында іріктемені қалыптастыру үшін үш әдіс пайдаланылады:

      1) көлемге пропорционалды ықтималдықпен бір өлшемді іріктеме әдісі (бұдан – КПЫБӨІ);

      2) көлемге пропорционалды ықтималдықпен көп өлшемді іріктеме әдісі (бұдан әрі – КПЫКӨІ).

      3) жүйелік іріктеу әдісі (қадамдық таңдау)

      10. КПЫБӨІ әдісін пайдалану кезінде іріктемеге түсу ықтималдығы бас жиынтық элементтерінің әрбір стратасы үшін анықталады. Ықтималдық бас жиынтықтың әрбір элементі үшін тіркелімдегі іріктеу өлшемшарты бойынша есептеледі.

      11. Ауыл шаруашылығында іріктемені қалыптастыру кезінде КПЫБӨІ әдісі тиісті жылға заңда белгіленген тәртіппен бекітілетін Статистикалық жұмыстар жоспарына сәйкес Комитеттің аумақтық органдары ұсынған ақпарат негізінде бидай мен күріштің түсімділігін зерттеу үшін пайдаланылады. КПЫБӨІ әдісі екі кезеңнен тұрады:

      1) бірінші кезеңде алғашқы іріктемелі бірліктер (бұдан әрі – АІБ) ретінде олардың мөлшеріне пропорционалды шаруашылықтар таңдалады;

      2) екінші кезеңде қосалқы іріктемелі бірліктер (бұдан әрі – ҚІБ) ретінде АІБ бірінші кезеңінде әрбір таңдалған шаруашылықтан егістік алқаптары іріктеледі.

      12. Шаруа немесе фермерлік қожалық үшін іріктемеге түсу ықтималдығының өлшемшарты бір көрсеткіш болып табылады, ол келесі формула бойынша есептеледі:


, (1)

      мұнда:

      Pi – і-шаруашылықтың іріктемеге түсу ықтималдығы;

      n – берілген іріктеме мөлшері;

      xi – і-шаруашылықтың іріктеме өлшемшартының шамасы (егістік алқабы)

      0,75 –экспоненттің мәні;


– барлық бас жиынтық бойынша іріктеме өлшемшартының қосындысы (егістік алқаптарының).

      КПЫБӨІ әдісін пайдалану кезінде әрбір бірлік өлшемшарт шамасына байланысты бір реттен көп таңдалынады, қосылу ықтималдығы "1"–ден көп түзетіледі.

      Ықтималдықты түзету деректерді экспандициялау арқылы жүзеге асырылады. Экспандициялау айнымалы мәндердің іріктеме ықтималдығына әсерін шектейді. Экспонеттің мәні үшін 0,75 қабылданады.

      13. Бірінші кезеңде ауылшаруашылық тауарларын өндірушілердің жүйелі іріктеуін пайдалана отырып, АІБ келесі тәртіпте іріктеледі

      1) Экспандицияланған фактор EXPFACTOR = 1/

;

      2) Экспандицияланған деректер (егіс) EPF = posev × EXPFACTOR;

      3) аккумулятивті соманы есептеу AKSUM = M1, M1+M2, M1+M2+M3, …;

      4) іріктеме қадамы (аралық) есептелінеді I = M / n ;

      5) 0 және 1 арасындағы R0 кездейсоқ санын таңдау;

      6) кездейсоқ стартты есептеу R= R0 × I;

      7) R, R+I, R+2I, R+3I,…серияларын есептеу.

      14. Екінші кезеңде бірінші кезеңде іріктемеге түскен шаруашылықтардан зерттелетін гектар анықталады. Зерттелетін гектар (ga) келесідей түрде анықталады:


, (2)

      мұнда:

      ga – зерттелетін гектар;

      EXPFACTOR – экспандицияланған фактор;

      R–AKSUM – аккумулятивті соманы есептеу.

      Көлемге пропорционалды ықтималдықпен бір өлшемді іріктеме әдісі осы Әдістемеге 1-қосымшада келтірілген. Зерттелетін 141 шаруашылықтан 45 шаруашылық таңдап алынады (30% жуық).

      Шаруашылықтарды таңдау бірліктерді жүйелі іріктеуді пайдалану арқылы жүргізіледі:

      1) аккумулятивті сома: 105, 252, 321, 416 ... ;

      2) іріктеме қадамы = 24542 / 45 = 545;

      3) кездейсоқ сан = 0,969293;

      4) кездейсоқ старт немесе іріктемеге түскен бірінші шаруашылық = R= 0,969293 × 545 = 529;

      5) іріктемеге түскендер: 529, 529+545 =1074, 1074+545=1619, 1619+545= 2164…, немесе: 5,9,12,14,… нөмірлі шаруашылықтар.

      6) шаруашылықта таңдалған гектарды анықтау (545–416)/1=129га, (1074–1058)/1=16га, (1619–1452)/1=167га, (2164–1917)/0,2305=1071га.

      15. КӨІПЫӨ әдісі әр текті көрсеткіштердің объектілерін көп мақсатты зерттеу кезінде жүргізіледі. і-шаруашылықтың түсу ықтималдығы мына формуламен анықталады:


(3)

      мұнда:

      Pi – і - шаруашылықтың іріктемеге түсу ықтималдығы;


- барлық бас жиынтық бойынша іріктеме өлшемшартының сомасы (егістік алқаптарының)

      C1,i Ck,i –i - шаруашылық бойынша іріктеменің өлшемшарттарының шамасы;

      n1 n k – іріктеменің әрбір өлшемшарты бойынша қабылданған іріктеме мөлшері.

      16. КПЫКӨІ пайдалану кезінде әрбір өлшемшарт бойынша есептен ең үлкен түсу ықтималдығы іріктеп алынады, түсу ықтималдығы 1-ден жоғары болса, 1-ге тең түсу ықтималдығы қабылданады. Ірі шаруашылықтар іріктемеге бір реттен көп түспеуі үшін, шаруашылықтар бойынша түсу ықтималдығы 1-ге дейін түзетіледі.

      17. Іріктемені алу үшін бас жиынтық іріктемеге түсу ықтималдығының кемуі бойынша сұрыпталады, 0-ден 1-ге дейін кездейсоқ старт таңдалады және 1 қадаммен ықтималдық шәкілі бойынша шаруашылықтарды таңдау жүзеге асырылады.

      Әрбір шаруашылық бойынша және әрбір дақыл бойынша іріктемеге түсу ықтималдығын есептеу үшін егістік алқабының қосындысы

есептелінеді (1 – 1226,8; 2 – 209,3 және 3 – 87,9). Одан әрі әрбір дақыл түрі бойынша іріктеме көлемі анықталады. Көлемге пропорционалды ықтималдықпен көп өлшемді іріктеме әдісі осы Әдістемеге 2-қосымшада келтірілген. Іріктеме көлемі №1 дақыл бойынша 8 бірлікті, №2 дақыл бойынша 8 бірлікті, №3 дақыл бойынша 7 бірлікті құрайды. Одан әрі әрбір шаруашылықтың әрбір дақылдары бойынша қосу ықтималдығы есептелінеді (КПЫКӨІ жоғарыда көрсетілген формулады). Әрбір өлшемшарт бойынша есебінен ең үлкен ықтималдық (Pmax) таңдалынады, бірақ ықтималдығы 1-ден көп болса, онда 1-ге тең ықтималдық қабылданады. Берілген мысалда, бірінші шаруашылықта қосылудың ең үлкен ықтималдығы №1 (0,23) дақылда анықталған, екінші шаруашылықта да №1 (0,53) дақылда анықталған. Бұдан әрі, 0-1 интервалдары арасындағы кездейсоқ санды пайдалана отырып (мысалда 0-ге тең) аккумулятивті соманы есептейміз және іріктемеге түсетін шаруашылықтарды анықтаймыз.

      18. Жүйелік іріктеу әдісі іріктеменің басталуы тиіс іріктемелі қадамын ("қадам") және шаруашылықтың бастапқы нөмірін анықтауды білдіреді. Іріктеме қадамы былайша анықталады: қадам =N/n. Бұдан әрі кездейсоқ тәсілмен шаруашылықтың нөмірі анықталады және содан іріктеме қадамынан аспайтын іріктеме (кездейсоқ старт) басталады.

3-параграф. Бас және іріктемелі жиынтықтың негізгі сипаттамаларын есептеу мен іріктеме мөлшерін анықтау

      19. Бас жиынтықтың негізгі сипаттамаларын есептеу үшін негізінен келесілер пайдаланылады:

      Дисперсия және стандартты ауытқу:


, (4)

      мұнда:


– дисперсия;

      x i – і – шаруашылық іріктемесі өлшемшартының шамасы;


– орташа оң мәні;

      N – бас жиынтықтың көлемі.


(5)

      мұнда:


– дисперсия;

      S – стандартты ауытқу.

      Дисперсия бағалау функциясын математикалық күтуге бағалау көрсеткіштерінің қаншалықты жақын екендігін көрсетеді, ал стандартты ауытқу олардың параметрге жақындығын сипаттайды. Бағалау функциясы дегеніміз математикалық функция, оның көмегімен осы немесе басқа параметрдің бағалау көрсеткіштері есептеп шығарылады. "Статистикалық дәлдік" термині дисперсия шамасына, ал "прецизиялық" термині стандартты ауытқу шамасына жатады.

      20. Standard (Standard error) – іріктеменің стандартты қатесі:


(6)

      мұнда:

      n – іріктеме мөлшері;

      S – стандартты ауытқу;


– іріктеменің стандартты қатесі.

      21. Іріктеменің мөлшерін қалыптастыру және айқындау кезінде алынған іріктеменің есептелген талдауына, барлық маңызды көрсеткіштер бойынша қалыптастырылған түсіндірмелі статистиканың есептеріне назар аудару керек. Түсіндірмелі статистика дақылдардың әрбір түрлері бойынша жеке–жеке есептеледі.

      Түсіндірмелі статистика (бұл деректер жиынтығы) келесі көрсеткіштерден тұрады:

      1) Requsted – жиынтықтар мөлшері және іріктеменің талап етілетін мөлшері;

      2) % of pop – іріктеменің талап етілетін мөлшері жиынтықтарға пайызбен;

      3) Obteind – іріктеу нәтижелері бойынша іріктемелі жиынтықтардың мөлшерлері;

      4) % pop – іріктеменің нәтижелі мөлшерлері популяцияға пайызбен;

      5) Expanded sum – іріктеменің ықтималдығы бойынша салмақталған жиынтық үшін тіркелім мәндерінің қосындысы және іріктеме үшін тіркелім мәндерінің қосындысы. Есептеу формуласы:


(7)

      мұнда:

      Exp sum – жиынтық үшін тіркелім өлшемшартының қосындысы;

      Pi – і - шаруашылықтың іріктемеге түсу ықтималдығы;

      Ci – іріктеменің ықтималдығы.

      6) ratio adjustment – толтырылған сауалнамалар жағдайында деректерді тарату кезінде пайдаланылатын іріктеме үшін ауытқу коэффициенті. Ra іріктемелі жиынтықтың мөлшерін анықтау кезінде маңызды көрсеткіш болып табылады. 0,7 және 1,3 аралығында орналасқан ауытқу коэффиценті кезінде іріктемелі жиынтық репрезентативті деп саналады.

      Есептеу формуласы келесідей:


(8)

      мұнда:

      Exp sum N - бас жиынтық үшін тіркелім мәндерінің қосындысы;

      Exp sum n - іріктемелі жиынтық үшін тіркелім мәндерінің қосындысы;

      Ra (ratio adjustment) – деңгейлестіру коэффициенті.

      7) 2×CV % – 2× іріктеме үшін таратылған қосындыны вариациялаудың болжалды коэффициенті. Есептеу формуласы:


(9)

      мұнда:

      wmean- орташа (салмақталмаған) мәні;

      CV – іріктемелі жиынтықтың вариация коэффиценті;

      S – стандартты ауытқу.

      Вариация коэффициентінің шамасы бас жиынтықтың шынайы мәнінен қалыптастырылатын іріктеме нәтижелерінің ауытқу пайызын бағалайды.

      8) Sum – бас жиынтық пен іріктеме үшін тіркелім мәнінің (салмақталмаған) қосындысы;

      9) % pop – тіркелім мәнінің қосындысы іріктеменің бас жиынтығының қосындысына пайызбен;

      10) mean of positive – бас жиынтық пен іріктеме үшін оң мәндерден орташа (салмақталмаған) мәні келесі формула бойынша есептеледі:


(10)

      мұнда:


– орташа оң мәні;

      x i – і – шаруашылық іріктемесі өлшемшартының шамасы;

      N – бас жиынтық элементтерінің саны.

      11) Minimum

– бас жиынтық пен іріктеме үшін тіркелімнің ең төменгі мәні.

      12) Maximum

- бас жиынтық пен іріктеме үшін тіркелімнің ең жоғары мәні.

      13) тарату факторы:


(11)

      мұнда:


– тарату факторы;

      k – іріктеме өлшемшарттары ретінде алынған тіркелім көрсеткіштерінің саны;

      C1,i ,…, Ck,i – і - шаруашылық бойынша іріктеме өлшемшарттарының шамалары;

      n1 … n k – іріктеменің әрбір өлшемшарты бойынша қабылданған іріктеме мөлшерлері.

  Ауыл шаруашылығында
іріктемелі зерттеу жүргізу
үшін іріктемелі жиынтықты
қалыптастыру бойынша
әдістемеге 1-қосымша

Көлемге пропорционалды ықтималдықпен бір өлшемді іріктеме әдісі

Зерттелетін шаруашылықтар

Егістік алқабы


EXP
FACTOR

EPF

AKSUM

Іріктеме нөмірі

АІБ

ҚІБ (шаруашылықта таңдап алынған гектар)

1

105

1

1

105

105




2

147

1

1

147

252




3

69

1

1

69

321




4

95

1

1

95

416




5

142

1

1

142

558

1

529

129

6

400

1,355609

0,7377

295

853




7

160

1

1

160

1013




8

45

1

1

45

1058




9

84

1

1

84

1142

2

1074

16

10

120

1

1

120

1262




11

190

1

1

190

1452




12

170

1

1

170

1622

3

1619

167

13

400

1,355609

0,7377

295

1917




14

1887

4,339287

0,2305

435

2352

4

2165

1071

15

380

1,304449

0,7666

291

2643




16

123

1

1

123

2766

5

2709


…

…

…

…

…

…

…

…


141

100

1

1

100

24542

45

24525


  Ауыл шаруашылығында
іріктемелі зерттеу жүргізу
үшін іріктемелі жиынтықты
қалыптастыру бойынша
әдістемеге 2-қосымша

Көлемге пропорционалды ықтималдықпен көп өлшемді іріктеме әдісі

Зерттелетін шаруашылықтар

Дақылдар

Қосылу ықтималдығы

Аккумуля-тивті қосынды

Іріктемеге түсу

1

2

3

P1

P2

P3

Pmax

Plast

Кездейсоқ сан 0

1

118,8

3,6

0

0,23

0,10

0,00

0,23

0,23

0,23


2

348,2

8,3

0

0,53

0,19

0,00

0,53

0,53

0,76


3

3,9

3,9

3,9

0,02

0,11

0,22

0,22

0,22

0,98


4

10

10

6

0,04

0,21

0,31

0,31

0,31

1,29

1

5

7

7

7

0,03

0,16

0,34

0,34

0,34

1,63


6

5,5

5,5

5

0,02

0,14

0,27

0,27

0,27

1,90


7

71

3,4

3,4

0,16

0,10

0,20

0,20

0,20

2,09

1

8

10

10

2

0,04

0,21

0,13

0,21

0,21

2,31


9

121

12

0

0,24

0,25

0,00

0,25

0,25

2,56


10

4,9

4,9

4,9

0,02

0,13

0,26

0,26

0,26

2,82


11

16,3

5,7

2,7

0,05

0,14

0,17

0,17

0,17

2,99


12

20

20

8

0,06

0,36

0,38

0,38

0,38

3,37

1

13

200

50

0

0,35

0,72

0,00

0,72

0,72

4,08

1

14

135,8

7,9

3,5

0,26

0,18

0,20

0,26

0,26

4,34


15

11,8

4,7

4,7

0,04

0,12

0,25

0,25

0,25

4,60


16

20

20

14

0,06

0,36

0,58

0,58

0,58

5,17

1

17

2,3

2,3

2,3

0,01

0,07

0,15

0,15

0,15

5,32


18

95,8

5,6

4

0,20

0,14

0,23

0,23

0,23

5,55


19

16,5

16,5

16,5

0,05

0,31

0,65

0,65

0,65

6,20

1

20

8

8

0

0,03

0,18

0,00

0,18

0,18

6,38


Барлығы

1226,8

209,3

87,9







6