Об утверждении Инструкции по составлению плана ликвидации и Методики расчета приблизительной стоимости ликвидации последствий операций по добыче твердых полезных ископаемых

Приказ Министра по инвестициям и развитию Республики Казахстан от 24 мая 2018 года № 386. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 13 июня 2018 года № 17048.

В соответствии с пунктом 4 статьи 217 Кодекса Республики Казахстан от 27 декабря 2017 года "О недрах и недропользовании" ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить:

1) Инструкцию по составлению плана ликвидации согласно приложению 1 к настоящему приказу;

2) Методику расчета приблизительной стоимости ликвидации последствий операций по добыче твердых полезных ископаемых согласно приложению 2 к настоящему приказу.

2. Департаменту недропользования Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на бумажном носителе и в электронной форме на казахском и русском языках в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" для официального опубликования и включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан;

3) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан;

4) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан представление в Юридический департамент Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, согласно подпунктам 1), 2) и 3) настоящего пункта.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра по инвестициям и развитию Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие с 29 июня 2018 года и подлежит официальному опубликованию.

Министр по инвестициям и развитию Республики Казахстан

Ж. Қасымбек

"СОГЛАСОВАН":
Министр энергетики
Республики Казахстан
_______________ К. Бозумбаев
29 мая 2018 года

Приложение 1 к приказу Министра по инвестициям и развитию Республики Казахстан от 24 мая 2018 года № 386

Инструкция по составлению плана ликвидации

Раздел 1. Общие положения

1. Настоящая инструкция по составлению плана ликвидации (далее – Инструкция) разработана в соответствии с пунктом 4 статьи 217 Кодекса Республики Казахстан от 27 декабря 2017 года "О недрах и недропользовании" (далее – Кодекс) и определяет порядок составления плана ликвидации, требования к его содержанию, оформлению и мероприятиям, связанным с составлением плана ликвидации.

2. Для целей настоящей Инструкции используются следующие основные понятия:

1) консервация участка добычи твердых полезных ископаемых – комплекс мероприятий, проводимых при временном прекращении работ по добыче полезных ископаемых на участке недр с целью обеспечения возможности приведения производственных сооружений и иных объектов в состояние, пригодное для их эксплуатации в будущем при возобновлении операций по добыче полезных ископаемых, а также сокращения вредного воздействия опасных производственных факторов и предупреждения чрезвычайных ситуаций;

2) цель ликвидации – конечный результат, на который направлен процесс ликвидации, предполагающий выполнение всех задач ликвидации и возврат объекта недропользования, а также затронутых недропользованием территорий в состояние, насколько это возможно, самодостаточной экосистемы, совместимой с благоприятной окружающей средой;

3) принципы ликвидации – руководящие положения, предполагающие физическую стабильность, химическую стабильность, возможность землепользования, отсутствие долгосрочного технического обслуживания и используемые при выработке задач ликвидации;

4) задачи ликвидации – специфичные решения, способствующие выработке критериев ликвидации, четко описывающие результаты выбранных мероприятий. В основе задач ликвидации лежат принципы ликвидации;

5) варианты ликвидации – набор предложенных альтернативных подходов к ликвидации каждого объекта участка недр, оцениваемых для определения выбранных мероприятий по ликвидации при проведении экспертизы промышленной безопасности и государственной экологической экспертизы плана ликвидации;

6) критерии ликвидации – показатели, которые измеряют, насколько успешно выбранные мероприятия по ликвидации достигают поставленных задач ликвидации;

7) ликвидация – комплекс мероприятий, включая рекультивацию, проводимых с целью приведения производственных объектов и земельных участков в состояние, обеспечивающее безопасность окружающей среды, жизни и здоровья населения;

8) загрязнители – любые физические, химические, биологические или радиологические вещества в воздухе, почве или воде, которые оказывают негативное воздействие, а также любое химические вещества с концентрацией, превышающей установленные фоновые уровни, либо не образующиеся в окружающей среде естественным образом;

9) вывод из эксплуатации – процесс, начинающийся перед или во время прекращения добычи твердых полезных ископаемых, и завершающийся демонтажем и сносом неиспользуемой инфраструктуры;

10) участие заинтересованных сторон – информационно-просветительское взаимодействие недропользователя с заинтересованными сторонами посредством открытых собраний, опроса для учета мнений, рассмотрения жалоб и предложений, которое недропользователь обязан осуществить до и в период проведения операций на участке недр, включая работы по ликвидации последствий недропользования.

11) питательная среда – субстрат, культивирующий рост растительности;

12) сточные воды – воды, использованные на производственные или бытовые нужды и получившие при этом дополнительные примеси (загрязнители), изменившие их первоначальный состав или физические свойства. Воды, стекающие с территории населенных мест и промышленных предприятий в момент выпадения атмосферных осадков, поливки улиц или после этого, воды, образуемые при добыче полезных ископаемых, также считаются сточными;

13) кучное выщелачивание – процесс извлечения полезных компонентов из рудных твердых полезных ископаемых при размещении их на площадке (базе) в куче и нанесения раствором кислот или щелочей, с последующим их выделением (осаждением) из циркулирующих растворов;

14) срок отработки рудника – ожидаемая длительность горнодобывающих, горно-обогатительных производств и (или) химико-металлургических производств на участке недр;

15) долгосрочное активное техническое обслуживание – комплекс постоянных организационных действий и технических работ продолжительностью более двадцати пяти лет по поддержанию в исправном состоянии и мониторингу результатов ликвидации последствий недропользования;

16) долгосрочное пассивное техническое обслуживание – комплекс периодических организационных действий и технических работ продолжительностью более двадцати пяти лет по поддержанию в исправном состоянии и мониторингу результатов ликвидации последствий недропользования;

17) горные операции – любые работы, осуществляемые при проведении операций по добыче твердых или общераспространенных полезных ископаемых или использовании пространства недр при размещении и (или) эксплуатации объектов размещения техногенных минеральных образований горнодобывающего и (или) горно-обогатительного производств;

18) окончательная ликвидация – ликвидация последствий недропользования без намерения начать или возобновить разведку, добычу твердых полезных ископаемых либо размещение техногенных минеральных образований в обозримом будущем с учетом экономической целесообразности и технологических возможностей;

19) стабилизация технологических жидкостей – связывание, отделение или другая обработка загрязнителей в жидкости, включая, но не ограничиваясь, в метеогенных водах, которые попали в установки кучного выщелачивания или хвосты для предотвращения ухудшения состояния вод вследствие загрязнения под воздействием естественных экологических процессов, которые могут происходить на рудниках;

20) прогрессивная ликвидация – мероприятия по ликвидации последствий недропользования, проводимые до прекращения пользования участком недр (частью участка).

21) рекультивация – комплекс работ, направленных на восстановление нарушенных земель для определенного целевого использования, в том числе прилегающих земельных участков, полностью или частично утративших свою ценность в результате отрицательного воздействия нарушенных земель, а также на улучшение условий окружающей среды;

22) исследования по ликвидации – обзор литературы, лабораторные или опытно-промышленные испытания, инженерно-технические изыскания и другие виды исследований, направленных на получение данных для решения вопросов, связанных с экологическими рисками, выработкой вариантов ликвидации, определению мероприятий по ликвидации и критериев.

23) завершение ликвидации – достижение всех критериев ликвидации, предусмотренных в плане ликвидации, подтвержденное актом ликвидации;

24) восстановление окружающей среды – устранение, сокращение или нейтрализация загрязнителей, отходов и других опасных материалов с объекта недропользования в целях предотвращения или минимизации неблагоприятного воздействия на окружающую среду и обеспечения промышленной безопасности в текущий момент и в будущем;

25) оценка риска – установление непосредственной и потенциальной опасности для окружающей среды и здоровья человека, определение масштабов опасности и ее возможных последствий, включая анализ вариантов предотвращения и устранения опасности на объекте участка недр или в определенных условиях, на основе факторов допустимости, общественного восприятия риска, социально-экономического воздействия, преимущества и технической осуществимости. Оценка риска является основным элементом управления рисками;

26) выбранные мероприятия по ликвидации – мероприятия по ликвидации, выбранные из вариантов ликвидации для каждого объекта участка недр;

27) стабилизирован – состояние, когда загрязнители в материалах были связаны, ограничены, чтобы предотвратить загрязнение вод в условиях, характерных для рудника;

28) заинтересованные стороны – заинтересованная общественность, государство, производственные организации, владелец земельного участка, не являющийся недропользователем (при наличии), и третьи лица, чьи интересы затрагиваются или могут затрагиваться процессом принятия решений по вопросам ликвидации последствий недропользования;

29) хвосты – отходы горно-обогатительного процесса (смесь частиц пустой и слабоминерализованной породы, жидкостей и (или) других горных масс), в которых содержание полезного компонента ниже, чем в исходном сырье;

30) хвостохранилище – хвостохранилище, шламохранилище, плотины или каналы, в которых содержатся хвосты или шахтные воды, связанные с хвостами и суспензией, поверхностная паста и объекты сухого хранения. Хвостохранилища могут содержать минеральные смеси, включая хвосты, шламы, пустые породы, обработанную бытовую канализацию, а также собранные поверхностные воды в разных количествах и с разными химическими показателями;

31) пустые породы – горные породы, извлекаемые из недр вместе с твердыми полезными ископаемыми и остающиеся после отделения от извлеченных твердых полезных ископаемых, вследствие отсутствия в них полезных компонентов или их наличия в малой концентрации.

Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными приказом и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

3. План ликвидации предназначен для предоставления достоверной и исчерпывающей информации о планировании мероприятий по ликвидации последствий недропользования, учитывающей технические, экологические и социальные факторы в целях защиты интересов заинтересованных сторон от опасных последствий, которые могут наступить в результате прекращения горных операций.

4. План ликвидации составляется:

1) для участка добычи твердых или общераспространенных полезных ископаемых;

2) для участка использования пространства недр при размещении и (или) эксплуатации объектов размещения техногенных минеральных образований горнодобывающего и (или) горно-обогатительного производств;

3) для участка разведки в той его части, в пределах которой в соответствии со статьей 194 Кодекса совокупный объем извлеченной горной массы и (или) перемещенной почвы превышает одну тысячу кубических метров.

Сноска. Пункт 4 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

5. Единый план ликвидации на два и более участка недр разрабатывается, если:

1) объекты размещения техногенных минеральных образований горнодобывающего или горно-обогатительного производства, расположенные на отдельном (отдельных) участке (участках) по лицензии (лицензиям) на использование пространства недр, непосредственно связаны с эксплуатацией рудника (карьера, шахты), находящегося на участке добычи (участках добычи), в ходе операций по добыче, добыче твердых или общераспространенных полезных ископаемых;

2) эксплуатация рудников (карьеров, шахт), расположенных на смежных участках добычи по лицензии (лицензиям) на добычу твердых или общераспространенных полезных ископаемых, осуществляется в едином технологическом процессе.

Недропользователь предоставляет обеспечение исполнения обязательства по ликвидации отдельно по каждому участку недр в соответствии со статьей 55 Кодекса.

Сноска. Пункт 5 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Раздел 2. Составление плана ликвидации

Подраздел 1. Метод планирования ликвидации

6. План ликвидации представляет собой описание процесса планирования ликвидации, при котором осуществляется развертывание конечной цели ликвидации в иерархическую последовательность задач ликвидации до уровня отдельных мероприятий по ликвидации, работ, определению порядка их исполнения и конечных результатов, принимая во внимание комплексный характер.

Комплексность планирования ликвидации предполагает полный охват научных, организационных, производственных и других мероприятий, направленных на достижение цели ликвидации и выполнения задач ликвидации.

7. Основу достижения цели ликвидации составляют принципы ликвидации, которыми необходимо руководствоваться при разработке плана ликвидации. С помощью данных принципов определяются четкие и измеримые задачи ликвидации для всех элементов будущего проекта ликвидации.

8. Для каждой задачи ликвидации должно рассматриваться не менее двух альтернативных вариантов их выполнения, обеспечивающих достижение цели ликвидации.

9. Успешность выполнения поставленных задач ликвидации устанавливается соответствием определенных для этих задач критериям ликвидации.

10. При разработке плана ликвидации недропользователь должен вовлекать заинтересованные стороны. Заинтересованные стороны участвуют в определении цели ликвидации, выработке и уточнении задач ликвидации, в выборе мероприятий по ликвидации, определении критериев и других аспектов планирования ликвидации.

11. Схематическое изображение метода планирования ликвидации приводится в Приложении 1 к настоящей Инструкции.

12. Планирование ликвидации предусматривает проведение необходимых исследований. Исследования по ликвидации осуществляются в соответствии с планом исследований, предусмотренным в составе плана ликвидации.

Исследования по ликвидации осуществляются с целью решения неопределенных вопросов относительно мероприятий по ликвидации или снижения их до приемлемого уровня.

Результаты исследований по ликвидации представляются заинтересованным сторонам для выработки мнения о планировании ликвидации до направления плана ликвидации на первичную и очередную экспертизу промышленной безопасности и государственную экологическую экспертизу.

Результаты исследования по ликвидации учитывают местные особенности и используются при выработке вариантов ликвидации, определению задач, мероприятий и критериев ликвидации.

Сноска. Пункт 12 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Подраздел 2. Основные компоненты планирования ликвидации

13. Основными компонентами планирования ликвидации последствий недропользования на участке добычи твердых полезных ископаемых и участке использования пространства недр при размещении и (или) эксплуатации объектов размещения техногенных минеральных образований горнодобывающего и (или) горно-обогатительного производств являются:

1) цель ликвидации;

2) задачи ликвидации;

3) варианты ликвидации;

4) выбранные мероприятия по ликвидации;

5) критерии ликвидации.

14. Целью ликвидации является возврат объекта недропользования, а также затронутых недропользованием территорий в состояние, насколько это возможно, самодостаточной экосистемы, совместимой с благоприятной окружающей средой.

Цель ликвидации признается достигнутой при выполнении всех поставленных задач ликвидации.

Основу цели ликвидации составляют следующие принципы:

1) принцип физической стабильности, характеризующий любой объект участка недр, подлежащий ликвидации, остающийся после ее завершения, в физически устойчивом состоянии, обеспечивающем, что грунт не будет разрушаться или оседать, либо сдвигаться от первоначального размещения под действием природных экстремальных явлений или разрушительных сил. Ликвидация является успешной, если все физические структуры не представляют опасность для человека, животного мира, водной флоры и фауны, или состояния окружающей среды;

2) принцип химической стабильности, характеризирующий любой объект участка недр, подлежащий ликвидации, остающийся после ее завершения, в химически устойчивом состоянии, когда химические вещества, выделяемые из таких компонентов, не представляют угрозу жизни и здоровью населению, диких животных и безопасности окружающей среды, в долгосрочной перспективе не способны ухудшить качество воды, почво-грунта и воздуха;

3) принцип долгосрочного пассивного обслуживания, характеризующий любой объект участка недр, подлежащий ликвидации, остающийся после ее завершения, в состоянии, не требующем долгосрочно активного обслуживания. Пребывание объектов участка недр, подлежащих ликвидации, в состоянии физической и химической стабильности служит показателем соответствия данному принципу;

4) принцип землепользования, характеризующий пребывание земель, затронутых недропользованием и являвшихся объектом ликвидации, в состоянии, совместимом с другими землями, водными объектами, включая эстетический аспект. При разработке плана ликвидация данным принципом охватываются:

естественные биофизические условия, физические факторы опасности в данном районе (до и после недропользования);

характеристики окружающего ландшафта до и после недропользования;

намеченный уровень экологической продуктивности и разнообразия после ликвидации;

особая экологическая, научная, историко-культурная и рекреационная ценность;

уровень и масштаб влияния на окружающую среду;

потенциальное землепользование;

обитание животными;

последствия операций по недропользованию на других участках недр, находящихся в непосредственной близости к объекту ликвидации;

учет мнения заинтересованных сторон.

15. Определение задач ликвидации осуществляется для каждого объекта участка недр. Данные задачи непосредственно соотносятся с целями и принципами ликвидации.

Определение и изменение задач осуществляется с привлечением заинтересованных сторон, на первоначальном этапе и впоследствии в ходе проведения операций по недропользованию.

Участие заинтересованных сторон при изменении задач ликвидации осуществляется до проведения экспертизы промышленной безопасности и государственной экологической экспертизы плана ликвидации и сопровождается соответствующими пояснениями.

Сноска. Пункт 15 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

16. При определении задач ликвидации необходимо рассматривать два и более вариантов их выполнения. При этом учитывается мнение заинтересованных сторон, оформленное протоколом слушаний, рабочих групп или (или) письмом по каждому объекту участка недр.

Все варианты ликвидации подлежат описанию и документированию.

При выборе вариантов ликвидации необходимо руководствоваться тем, что проектный срок службы сооружений и конструкций, возведенных в целях ликвидации должен составлять около тысячи лет.

17. Выбранное мероприятие по ликвидации представляет собой список конкретных работ и действий, осуществляемых в целях ликвидации. Выбор конкретного мероприятия обосновывается существующими выводами научных исследований, лабораторными испытаниями, действующей литературой, лабораторными или опытно-промышленными испытаниями.

С учетом экологических аспектов, предложение заинтересованных сторон, доступности технологий, практик, результатов экологического мониторинга и исследований ликвидации в целях рекультивации выбранное мероприятие по ликвидации корректируется перед окончанием недропользования. Недропользователь предусматривает план действий, описывающий изменения в выборе мероприятия по ликвидации.

Выбранное мероприятие по ликвидации, предусмотренное в плане ликвидации, получившем положительные заключения промышленной экспертизы и государственной экологической экспертизы, учитывается в проекте ликвидации по каждому объекту участка недр.

Сноска. Пункт 17 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

18. Критерии ликвидации определяются для каждой задачи ликвидации с целью установления успешности ее выполнения относительно соответствующего объекта участка недр.

Критерии ликвидации имеют специфичный характер, исходя из региональных особенностей и особенностей месторождения.

Критерии ликвидации выражаются качественным или числовым показателем, а также учитывают временной характер.

В определении критериев ликвидации участвуют заинтересованные стороны. Перечень критериев ликвидации подлежит расширению по мере развития недропользования на участке недр.

Окончательные критерии ликвидации утверждаются недропользователем в плане ликвидации, прошедшем экспертизу промышленной безопасности и государственную экологическую экспертизу, к завершению проведения горных операций на участке недр.

На ранних стадиях горных операций некоторые критерии ликвидации, предусмотренные планом ликвидации, основываются на результатах экологического мониторинга или исследованиях ликвидации, с указанием описания и сроков мероприятий по определению остальных критериев ликвидации.

Сноска. Пункт 18 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

19. Технические особенности ликвидации последствий недропользования на участке добычи твердых или общераспространенных полезных ископаемых и участке использования пространства недр при размещении и (или) эксплуатации объектов размещения техногенных минеральных образований горнодобывающего и (или) горно-обогатительного производств, обязательные к соблюдению при планировании ликвидации, представлены в Приложении 2 к настоящей Инструкции.

Подраздел 3. Оценка рисков при планировании ликвидации

20. Планирование ликвидации сопровождается оценкой возникающих и предполагаемых рисков, применение которых способствует сокращению расходов в процессе ликвидации последствий недропользования.

21. Оценка риска применяется при:

1) определении вариантов ликвидационных работ, соизмеримых с уровнем риска;

2) выявлении потенциального риска для успешного завершения ликвидационных работ;

3) разработке приемлемых и реалистичных критериев ликвидации;

4) выработке срока и экономической эффективности результатов ликвидации;

5) расчете стоимости ликвидационных работ;

6) улучшении качества проводимых работ по ликвидации (например, ландшафт поверхности, управление загрязнением дренажной системы, эрозии, утечек).

22. Детализация описания в плане ликвидации по каждому отдельному объекту участка недр прямо пропорциональна уровню риска по данному объекту. Чем выше уровень риска, тем более детальное описание.

Подраздел 4. Процесс планирования ликвидации

23. Планирование ликвидации и рекультивации является непрерывным процессом, начиная с концептуального уровня, и детализируется по мере развития горных операций.

Схематическое изображение интеграции развития горных операций c процессом планирования ликвидации приводится в Приложении 3 к настоящей Инструкции.

24. План ликвидации в начальном этапе проведения освоения участка недр может отражать лишь некоторые задачи и цель, а позднее – должен быть более детальным и содержать все компоненты планирования, предусмотренные Подразделом 2 настоящей Инструкции, в подробном виде, взаимоувязанные причинно-следственной связью.

25. Достижение цели ликвидации предполагает прогрессивное сокращение рисков и количества неопределенных вопросов относительно определения задач и критериев ликвидации, выбора мероприятий.

Схематическое изображение зависимости успешности ликвидации от сокращения риска и количества неопределенных вопросов приводится в Приложении 4 к настоящей Инструкции.

26. По объектам недропользования на участке добычи или участке использования пространства недр план ликвидации составляется на этапе проведения разведки.

Содержательная часть плана ликвидации зависит от характера, метода способа и объема соответствующих горных операций. Поэтому план ликвидации по участку разведки основан на плане разведки, по участку добычи – на плане горных работ, а по участку использования пространства недр – на проекте эксплуатации пространства недр.

27. Содержание первичного плана ликвидации должно учитывать:

1) определение задач ликвидации для отдельных объектов участка недр;

2) реалистичное описание и оценку вариантов ликвидации на неопределенное время или на бессрочной основе, а также в случае непредвиденной ликвидации;

3) выявленные неопределенные вопросы, связанные с задачами, вариантами и критериями ликвидации, а также потенциальные исследования по ликвидации, которые решают данные вопросы;

4) концепцию максимальной степени нарушений целостности земельного покрова, а также ландшафт после ликвидации;

5) требования к ликвидационному мониторингу;

6) прогнозы рисков для окружающей среды, населения и животных после ликвидации (оценка рисков);

7) размер приблизительной расчетной стоимости мероприятий по ликвидации, способ (способы) и сумма (суммы) обеспечения (обеспечений) обязательства по ликвидации.

28. План ликвидации пересматривается по мере развития горных операций, но не позднее трех лет со дня получения последнего положительного заключения экспертизы промышленной безопасности и государственной экологической экспертизы, а также при внесении изменений в план горных работ в соответствии с пунктом 5 статьи 216 Кодекса. Каждая последующая редакция плана ликвидации содержит уточняющий уровень детализации планирования ликвидации последствий недропользования по отдельным объектам участка недр, а также по объектам, подлежащим прогрессивной ликвидации в ходе горных операций.

Сноска. Пункт 28 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

29. Целью очередного пересмотра плана ликвидации является выявление неопределенных вопросов в вариантах ликвидации и определение направления исследования по ликвидации.

30. Содержание плана ликвидации при последующих пересмотрах в течение проведения горных операций должно учитывать:

1) уточнение или изменение задач ликвидации;

2) график прогрессивной ликвидации;

3) уточненные описания вариантов ликвидации на неопределенное время или на бессрочной основе, а также в случае непредвиденной ликвидации с тем уровнем детализации, который соответствует имеющейся информации;

4) план действий на случай непредвиденных обстоятельств при осуществлении мероприятий по ликвидации в отношении отдельных объектов участка недр (например, если плохое качество воды не позволит произвести затопление карьера);

5) описание рассмотренных вариантов ликвидации и обоснование выбранного варианта ликвидации;

6) скорректированные планы исследований по ликвидации;

7) обоснование достижимости задач ликвидации посредством осуществления выбранных мероприятий по ликвидации;

8) критерии ликвидации для каждой задачи ликвидации;

9) новые фотографии объекта недропользования и описание ожидаемого ландшафта после завершения ликвидации;

10) планы участия заинтересованных сторон;

11) предварительные (в период проведения горных операций) мероприятия по ликвидационному мониторингу после завершения основных работ по ликвидации. Мероприятия по ликвидационному мониторингу должны быть предусмотрены в плане ликвидации окончательно ближе к запланированному завершению недропользования;

12) описания наиболее вероятных пост-ликвидационных рисков для окружающей среды, людей и животных (оценка рисков); и

13) уточненный размер приблизительной расчетной стоимости мероприятий по ликвидации на трехлетнюю перспективу, способ (способы) и сумма (суммы) обеспечения (обеспечений) обязательства по ликвидации.

Схематическое изображение основных этапов процесса составления плана ликвидации приводится в Приложении 5 к настоящей Инструкции.

31. В случае непредвиденного завершения недропользования, в том числе при досрочном прекращении права недропользования компетентным органом, план ликвидации подлежит очередному уточняющему пересмотру, после которого разрабатывается проект работ по ликвидации.

32. Окончательный план ликвидации, с положительными заключениями экспертизы промышленной безопасности и государственной экологической экспертизы составляется не ранее, чем за три года до завершения недропользования.

В окончательном плане ликвидации представляются обоснование и анализ выбранного варианта ликвидации, детальное описание мероприятий по ликвидации, результаты исследований по ликвидации, план ликвидационного мониторинга после завершения основных работ по ликвидации и план действий при чрезвычайных ситуациях.

Содержание окончательного плана ликвидации учитывает:

1) окончательные задачи ликвидации для объекта недропользования в целом и для каждого его элемента в отдельности;

2) полный список критериев ликвидации для определения выполнения всех задач ликвидации;

3) подробное описание выбранных мероприятий по ликвидации для каждого объекта участка недр до уровня детальности "проектно-сметная документация";

4) подробное описание и оценку плана действий на случай непредвиденных обстоятельств;

5) окончательный график ликвидационных мероприятий;

6) новые фотографии объекта недропользования;

7) подробный план ликвидационного мониторинга и технического обслуживания после завершения основных работ по ликвидации с указанием ответственных лиц;

8) подробное описание прогнозируемых рисков для окружающей среды, жизни и здоровья людей и диких животных (оценка риска);

9) подробные расчеты стоимости мероприятий по ликвидации, способ (способы) и сумма (суммы) обеспечения (обеспечений) обязательства по ликвидации с указанием на достижение задач и критериев ликвидации;

10) перечень с описанием завершенных и (или) продолжающихся работ по ликвидации с приложением соответствующих документов;

11) журнал участия заинтересованных сторон в планировании окончательных ликвидационных работ;

12) описание оставшихся рисков.

Сноска. Пункт 32 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

33. При завершении недропользования окончательный план ликвидации является основой для разработки проекта работ по ликвидации.

Раздел 3. Структура и содержание плана ликвидации

Подраздел 1. Общая структура, содержание и оформление плана ликвидации

34. В настоящем подразделе приводятся минимальные требования по структуре и содержанию плана ликвидации, применимые, как на первоначальном этапе освоения участка недр, так и на более поздних стадиях.

35. План ликвидации должен состоять из следующих разделов:

1) Раздел 1. "Краткое описание";

2) Раздел 2. "Введение";

3) Раздел 3. "Окружающая среда";

4) Раздел 4. "Описание недропользования";

5) Раздел 5. "Ликвидации последствий недропользования";

6) Раздел 6. "Консервация";

7) Раздел 7. "Прогрессивная ликвидация";

8) Раздел 8. "График мероприятий";

9) Раздел 9. "Обеспечение исполнения обязательства по ликвидации";

10) Раздел 10. "Ликвидационный мониторинг и техническое обслуживание";

11) Раздел 11. "Реквизиты";

12) Раздел 12. "Список использованных источников".

36. Приложения к плану ликвидации составляют рисунки, схемы, таблицы, карты, отчеты, а также документы, подлежащие представлению согласно пунктам 43 и 57 настоящей Инструкции. Рисунки, схемы, таблицы и карты размером в одну страницу располагаются в соответствующем разделе основной части плана ликвидации.

Все приложения к плану ликвидации пронумеровываются. Нумерация является сквозной.

При представлении плана ликвидации на очередную экспертизу промышленной безопасности и государственную экологическую экспертизу к нему прилагаются отчеты о выполнении мероприятий согласно графику мероприятий, включая проведенные исследования по ликвидации.

Сноска. Пункт 36 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

37. Основной текст плана ликвидации должен быть напечатан единым обычным шрифтом. Заголовки разделов и подразделов выделяются жирным и курсивным шрифтом соответственно. Размер используемого шрифта 12 (Times New Roman) через 1 межстрочный интервал. Шрифт сносок и таблиц может быть меньшего размера, при этом должен быть единым с обычным начертанием.

Подраздел 2. Краткое описание

38. В Разделе "Краткое описание" плана ликвидации приводится краткое описание плана ликвидации с уровнем детальности в зависимости от этапа освоения участка недр.

Данное описание предназначено для заинтересованных сторон, которые пересматривают план, а также с целью краткого ознакомления с содержанием и сутью плана ликвидации.

В кратком описании содержатся ключевые аспекты плана ликвидации, включая основные неопределенные вопросы и способы их решения.

При очередном пересмотре плана ликвидации также описываются основные различия в отношении предыдущей версии плана ликвидации, получившего положительные заключения экспертизы промышленной безопасности и государственной экологической экспертизы.

Если недропользование на участке недр близится к завершению, данный раздел плана ликвидации дополняется таблицей, которая кратко будет отображать цель и критерии ликвидации, а также мероприятия по ликвидационному мониторингу результатов ликвидации.

Таблицы организованы согласно объектам участка недр или разделены по ценным компонентам экосистемы.

Сноска. Пункт 38 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Подраздел 3. Введение

39. В Разделе "Введение" плана ликвидации описывается:

1) цель ликвидации, а также ее соотношение с требованиями законодательства, предыдущими редакциями плана ликвидации и мнением заинтересованных сторон;

2) общее описание недропользования, включая пространственные и временные масштабы проекта.

40. Цель ликвидации заключается в возврате участка недр в состояние, насколько возможно, самодостаточной экосистемы, совместимой с окружающей средой и деятельностью человека.

41. Описание участия заинтересованных сторон в составлении плана ликвидации включает также описание способа участия и интеграции местной общественности в планировании ликвидации, стратегию и планы.

Степень участия заинтересованной общественности прямо пропорциональна масштабу и длительности недропользования, сложности развития инфраструктуры, важности недропользования для местной общественности и предполагаемому будущему землепользованию.

Участие заинтересованных сторон проводится в форме общественных слушаний, проводимых в соответствии с приказом исполняющего обязанности Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 3 августа 2021 года № 286 "Об утверждении Правил проведения общественных слушаний" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 23901).

В приложении к плану ликвидации представляются протоколы встреч, общественных слушаний, телеконференций, переписки, семинаров участия заинтересованных сторон с указанием тем обсуждения, результатов и списка людей. Также прилагается вся корреспонденция с заинтересованными сторонами, приглашения на общественные слушания, встречи, семинары, презентации.

Сноска. Пункт 41 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

42. Описание соотношения цели ликвидации с требованиями законодательства предполагает подробное описание имеющихся и потенциально требуемых разрешений и уведомлений, договоров и других документов в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

Если недропользователем приняты собственные корпоративные правила, требования или политики ликвидации, в данном разделе плана ликвидации также описывается соответствие составленного плана ликвидации указанным корпоративным правилам, требованиям или политикам.

Подраздел 4. Окружающая среда

43. Информация, описываемая в Разделе "Окружающая среда" плана ликвидации должна быть достаточной, что иметь сведения о фоновых концентрациях параметров качества окружающей среды при планировании ликвидации.

44. Информация об атмосферных условиях представляется в виде обзора регионального и локального климатического режима, температуры и статистики осадков и тенденций, основанных на данных региональных и локальных климатических станций. Также представляется общее описание условий региональных и локальных показателей качества воздуха (выбросы и пыль с месторождения). Для обобщения и изображения таких данных используются таблицы и рисунки.

45. Информация о физической среде приводится в виде описания региональных и локальных физико-географических условий (топография, рельеф местности, водосборный бассейн, характеристики почвы и грунтовых вод), подземных вод и осадочных пород, геологических рисков и гидрогеологии. Для этих целей используются карты, фотографии ландшафтов, таблицы и рисунки.

46. Информация о химической среде приводится в виде описания регионального и локального химического состава почвы и осадочных отложений, качества поверхностных вод (озера, водотоки и другие поверхностные водные объекты), качества грунтовых вод (по данных производственных и (или) мониторинговых скважин), потенциала образования кислых стоков и выщелачивания металлов. В этих целях используются карты и таблицы с цифрами.

47. Информация о биологической среде приводится в виде описания растительности (флора), водных организмов, наземной фауны, авифауны и их обитателей, а также в целом экосистем. В целях обозначения пунктов мониторинга, биогеоклиматических зон, зон и границ обитания используются карты и таблицы с цифрами.

48. Информация о геологии объекта недропользования приводится в виде описания основных типов пород и структур с уровнем детализации, достаточной для отражения геологических ресурсов, методов и способов добычи, которые были или будут применяться. В этих целях используются карты, таблицы с цифрами, фотографии и графики.

Подраздел 5. Описание недропользования

49. Раздел "Описание недропользования" плана ликвидации содержит:

1) описание влияние нарушенных земель на региональные и локальные факторы с указанием опорных координат. В этих целях используются детальные карты, фотографии ландшафта;

2) описание исторической информации о месторождении, включающее, в том числе, описание рудопроявления, ранее проводимых операций по разведке и (или) добыче твердых полезных ископаемых, изменений в обладателях права недропользования. Данное описание приводится в хронологическом порядке. В этих целях используются таблицы и фотографии;

3) описание операций по недропользованию, включающее, в том числе, планы проведения операций по добыче за весь период до начала планируемой ликвидации, перечень всех основных объектов участка недр с подробным описанием.

Подраздел 6. Ликвидация последствий недропользования

50. Раздел "Ликвидации последствий недропользования" плана ликвидации содержит описание запланированной окончательной ликвидации последствий недропользования по каждому объекту участка недр:

1) подземные горные выработки;

2) карьеры;

3) отвалы вскрышных и пустых пород, а также бедных руд, оставляемых на участке недр вследствие их малозначимости;

4) хвостохранилища, шламохранилища и шламонакопители;

5) сооружения и технологическое оборудование;

6) вспомогательная инфраструктура (линии электропередач для производства на участке недр, трубопроводы, очистные сооружения и иные вспомогательные объекты и сооружения);

7) дороги;

8) свалки и объекты размещения отходов, не относящихся к техногенным минеральным образованиям;

9) система управления водными ресурсами.

51. Описание ликвидации по каждому объекту участка недр должно охватывать:

1) описание самого объекта участка недр;

2) использование земель после завершения ликвидации;

3) задачи ликвидации;

4) критерии ликвидации;

5) допущения при ликвидации;

6) работы, связанные с выбранными мероприятиями по ликвидации;

7) прогнозные остаточные эффекты;

8) неопределенные вопросы;

9) ликвидационный мониторинг, техническое обслуживание и отчетность после проведения ликвидационных работ;

10) непредвиденные обстоятельства.

52. Описание отдельного объекта участка недр предусматривает размер элемента, площадь расположения, расположение на карте (дополняется фотографиями и картами), срок службы и текущее состояние (в процессе эксплуатации, возведения, законсервирован или подвержен прогрессивной ликвидации).

При проведении добычи открытым способом также описываются методы вскрытия, производственные сооружения, предполагаемая геометрия карьера после завершения ликвидации (размер и поперечные сечения), пункты доступа к нему и другие особенности, обеспечивающие геотехническую стабильность, дренаж во время операций и его отличие от дренажа после ликвидации.

При проведении добычи подземным способом также описывается методы и обеспечивающие добычу сооружения, окончательная геометрия уклона тоннелей (дополняется картой, показывающей высоты и размеры всех выходов на поверхность, включая порталы, штольни, туннели) дренаж во время операций и его отличие от дренажа после ликвидации.

53. Возможность землепользования после завершения ликвидации и задачи ликвидации являются ориентирами для разработки критериев ликвидации.

54. Использование земель после завершения ликвидации должно:

1) соответствовать среде, в которой велась или ведется горнодобывающая деятельность;

2) быть достижимым с учетом особенностей добычи после завершения ликвидации;

3) приемлемым для всех ключевых заинтересованных сторон;

4) обладать экологической устойчивостью с учетом локальных и региональных факторов окружающей среды.

Необходимо рассматривать возможность различных видов землепользования, которые могут изменяться в ходе последующих пересмотров плана ликвидации по мере того, как будет поступать больше информации в результате прогрессивной ликвидации и продолжается работа по вовлечению заинтересованных сторон.

На ранних этапах недропользования с участием заинтересованных сторон определяется предварительные варианты землепользования. Ближе к завершению недропользования при очередном пересмотре плана ликвидации варианты землепользования должны быть указаны конкретно также с участием заинтересованных сторон.

При рассмотрении возможности различных видов землепользования после завершения ликвидации необходимо принять во внимание:

1) восстановление естественной экосистемы до максимального сходства с экосистемой, существовавшей до проведения операций по недропользованию;

2) возможность восстановления использования земель, осуществлявшегося до проведения операций по недропользованию;

3) альтернативные варианты эффективного использования земель в отличии от использования, осуществлявшегося до проведения операций по недропользованию.

55. Задачи ликвидации определяют результаты ликвидации Задачи ликвидации должны быть реалистичными и достижимыми. Задачи ликвидации разрабатываются на основе предлагаемого использования земель после завершения недропользования и должны быть максимально конкретными, чтобы предоставить компетентному органу и местной общественности ясное понимание того, какие обязательства берет на себя недропользователь при ликвидации.

При формулировании задач ликвидации необходимо принять во внимание каждый из экологических факторов, на который влияет деятельность по недропользованию. Такие факторы включают, но не ограничиваются, законодательные требования, форму рельефа, восстановление растительности, фауны, водной среды, инфраструктуры и удаление отходов. Ясность определения задачи ликвидации зависит от количества и качества собранных экологических данных, сведения о фоновых концентрациях параметров качества окружающей среды.

На начальных этапах недропользования задачи ликвидации могут иметь общий характер, однако в период активного недропользования должны быть определены четко с участием заинтересованных сторон с учетом наилучших технологий, доступных на тот момент, и данных. В этом случае задачи ликвидации должны быть достаточно точны, чтобы служить основой для задания на проектирование работ по ликвидации.

56. Критерии ликвидации:

1) конкретность, в степени достаточной, отражающая уникальный набор экологических, социальных и экономических обстоятельств;

2) измеримость результатов планируемой ликвидации результатами ликвидации аналогичных последствий недропользования;

3) достижимость или реалистичность;

4) относимость к измеряемым задачам и управляемым рискам;

5) срочность в целях ведения мониторинга критериев в определенный период времени и подтверждения достижения результатов ликвидации.

Критерии ликвидации включают индикаторы эффективности деятельности, показывающие соответствие рекультивации прогнозируемым результатам с использованием математического моделирования долгосрочного экологического воздействия (не менее, чем на триста лет). Детали по математическому моделированию, допущения и ограничения, включаются в приложение к плану ликвидации.

Критерии ликвидации отображаются количественными показателями. Индикативные критерии используются на ранних этапах планирования ликвидации и отоброжаются качественными показателями.

Критерии ликвидации, указанные в плане ликвидации, получившем положительные заключения экспертизы промышленной безопасности и государственной экологической экспертизы, являются показателем выполнения мероприятий в отчетах, прилагаемых к плану ликвидации при очередном его пересмотре.

Сноска. Пункт 56 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

57. Допущениями при ликвидации являются факторы, которые в целях планирования ликвидации считаются реальными, достоверными или установленными, не требуя доказательств. Допущения влияют на все аспекты планирования ликвидации и являются частью процесса планирования ликвидации. Допущения применяются при оценке рисков.

58. Работы, связанные с выбранными мероприятиями по ликвидации, направлены на снос, строительство или другие инженерные работы, необходимые для ликвидации в отношении каждого объекта участка недр. В течение последующих пересмотров плана ликвидации представляется логическая последовательность и временные рамки работ. При составлении плана ликвидации первом пересмотре допускается отсутствие детального описания работ, требуемых для проведения ликвидационных мероприятий.

59. Прогнозные остаточные эффекты представляют собой оценку любых потенциальных негативных остаточных последствий после выполнения всех мероприятий по ликвидации, включая проведенную оценку риска для определения и решения остаточных последствий.

60. При составлении плана ликвидации необходимо выявить неопределенные вопросы, включая вопросы, связанные с рисками различных вариантов ликвидации, улучшением результатов выбранных мероприятий по ликвидации, и определением критериев ликвидации.

61. Ликвидационный мониторинг после проведения основных работ по ликвидации определяет соответствие результата ликвидации предусмотренным критериям ликвидации и, следовательно, задачам и цели ликвидации. Ликвидационный мониторинг относительно каждого объекта участка недр описывается вместе с объяснением причины такого мониторинга. Для этого определяются пункты изъятия проб, частота изъятия и длительность ликвидационного мониторинга. Вместе с ликвидационным мониторингом описывается характер технического обслуживания после проведения ликвидационных работ и представляемая отчетность.

62. Непредвиденные обстоятельства предполагают описание мер, предпринимаемых в случае, если станет очевидно, что запланированная ликвидация не достигнет предусмотренных критериев и цели ликвидации.

Непредвиденные обстоятельства описываются по списку.

Подраздел 7. Консервация

63. Раздел "Консервация" включается в план ликвидации в случае планируемой консервации участка добычи или использования пространства недр.

В период консервации участка недр временно приостанавливаются горные операции с целью их возобновления в ближайшем будущем.

Во время консервации, недропользователь должен поддерживать все действующее оборудование и программы, необходимые для защиты населения, животных и окружающей среды, включая необходимый экологический мониторинг.

64. В данном разделе описываются цели и задачи консервации, если они отличаются от цели и задач ликвидации, мероприятия по консервации по каждому объекту участка недр.

65. Мероприятия по консервации вырабатываются таким образом, обеспечивающим достижение задач консервации.

Следующие мероприятия должны быть описаны в Разделе "Консервация" плана ликвидации:

1) мероприятия по обеспечению безопасного и ограниченного доступа персонала недропользователя на участок недр, к зданиям и другим расположенным сооружениям;

2) охрана всех горных пустот;

3) проведение инвентаризации химикатов и реагентов, нефтепродуктов и других опасных материалов;

4) фиксация уровней жидкости во всех топливных баках и проведение регулярного мониторинга на предмет наличия утечек, ликвидация утечек;

5) хранение всех взрывоопасных веществ на складе взрывчатых веществ;

6) мероприятия по обеспечению физической стабилизации всех отвалов, хвостохранилища, включая регулярные геотехнические инспекции;

7) периодический осмотр дренажных канав и водосбросов, их техническое обслуживание на регулярной основе (например, сезонно в зависимости от накопления снега и льда);

8) регулярный осмотр оборудования и инфраструктуры;

9) иные мероприятия в зависимости от особенности и характера консервации.

66. Раздел "Консервация" плана ликвидации также должен содержать график мероприятий по ликвидации, предусматривающий предполагаемые сроки и последовательность мероприятий по консервации для каждого объекту участка недр.

Подраздел 8. Прогрессивная ликвидация

67. Раздел "Прогрессивная ликвидация" плана ликвидации содержит описание прогрессивной ликвидации, проводимой в целях ликвидации последствий недропользования и рекультивации земель и (или) вывода из эксплуатации сооружений и производственных объектов, которые не будут использоваться в процессе осуществления операций по недропользованию, до начала окончательной ликвидации.

68. Планирование прогрессивной ликвидации является частью процесса планирования окончательной ликвидации последствий недропользования.

69. Проведение прогрессивной ликвидации способствует:

1) уменьшению объема работ окончательной ликвидации, ее стоимости и, соответственно, размера представляемого обеспечения ликвидации;

2) получению информации об эффективности отдельных видов ликвидационных мероприятий, которые также могут быть реализованы в ходе окончательной ликвидации;

3) улучшению окружающей среды, сокращая продолжительность вредного воздействия на окружающую среду.

70. Прогрессивная ликвидация должна соответствовать цели окончательной ликвидации. Завершенные и запланированные работы по прогрессивной ликвидации также представляются в отчете, прилагаемому к плану ликвидации при очередном его пересмотре.

71. Прогрессивная ликвидация проводится также в целях отказа от части участка недр.

72. Описание прогрессивной ликвидации должно включать локацию и территориальные масштабы запланированных работ, а также описание всех запланированных мероприятий по мониторингу, показывать достижение цели и критериев ликвидации.

73. Уровень детальности описания прогрессивной ликвидации должен возрастать по мере пересмотра плана ликвидации.

Подраздел 9. График мероприятий

74. Раздел "График мероприятий" плана ликвидации содержит сведения о начале и завершении каждого мероприятия по ликвидации относительно отдельного объекта участка недр.

75. График мероприятий также охватывает исследования по прогрессивной ликвидации, мероприятия по ликвидационному мониторингу и представлению отчетности.

76. При очередном пересмотре плана ликвидации, приходящемуся на середину срока недропользования, график мероприятий представляется в виде диаграммы Ганта.

77. В целях проверки соответствия выполняемых мероприятия по окончательной ликвидации графику мероприятий, лицо, осуществляющее ликвидацию, ежегодно не позднее первого марта представляет уполномоченному органу в области твердых полезных ископаемых отчет о прогрессе окончательной ликвидации и о завершенных мероприятиях в предыдущем календарном году.

Подраздел 10. Обеспечение исполнения обязательства по ликвидации, ликвидационный мониторинг и техническое обслуживание

78. В Разделе "Обеспечение исполнения обязательства по ликвидации" плана ликвидации содержатся:

1) расчеты приблизительной стоимости мероприятий по окончательной ликвидации, включая мероприятия по ликвидационному мониторингу и техническому обслуживанию, с разбивкой стоимости по каждому объекту участка недр в формате сводной таблицы;

2) способы представляемых обеспечений и покрываемых ими сумм.

79. В случае уменьшения расчетной стоимости окончательной ликвидации в результате проведения прогрессивной ликвидации после ее приемки данный в данный раздел вносятся изменения, отражающие актуальную расчетную стоимость окончательной ликвидации.

80. Раздел "Ликвидационный мониторинг и техническое обслуживание" плана ликвидации должен содержать:

1) подробную информацию о мероприятиях по ликвидационному мониторингу относительно каждого из критериев ликвидации;

2) сведения об используемых методах ликвидационного мониторинга;

3) процедуры отбора проб, их анализу и результатах;

4) прогнозируемые показатели ликвидационного мониторинга;

5) описание действий на случай непредвиденных обстоятельств, если результаты ликвидационного мониторинга покажут недостижение основных экологических индикаторов критериев ликвидации;

6) сроки ликвидационного мониторинга.

Подраздел 11. Реквизиты и список использованных источников

81. Раздел "Реквизиты" плана ликвидации должен содержать:

1) полное наименование или имя, фамилию и отчество (при наличии) недропользователя;

2) даты и реквизиты всех положительных заключений экспертизы промышленной безопасности и государственной экологической экспертизы плана ликвидации;

3) подпись недропользователя или лица, уполномоченного им подписывать план ликвидации;

4) печать недропользователя;

5) место для печати уполномоченного органа в области твердых полезных ископаемых (местного исполнительного органа – для плана ликвидации последствий добычи общераспространенных полезных ископаемых) и подписи представителя уполномоченного органа в области твердых полезных ископаемых (местного исполнительного органа – для плана ликвидации последствий добычи общераспространенных полезных ископаемых).

Сноска. Пункт 81 с изменением, внесенным приказом и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

82. Раздел "Список использованных источников" плана ликвидации должен содержать список источников информации, на которые недропользователь ссылается в программе работ. К таким источникам могут относиться нормативные правовые акты Республики Казахстан, официальные статистические данные государственных органов, справочники информации субъектов частного предпринимательства, монографии, сборники, многотомные издания, рецензии, отчеты, подготовленные в результате научных и лабораторных исследования и изысканий, в том числе размещенные на официальных интернет-ресурсах и интернет-порталах государственных органов и субъектов частного бизнеса (в этом случае указывается электронный адрес, например:

https://www.worldcoal.org/returning-mined-land-productivity-through-reclamation). ________________________________________________________________________________

Список использованных источников должен иметь единую сквозную нумерацию и располагаться в алфавитном порядке.

Приложение 1 к Инструкции по составлению плана ликвидации

Схематическое изображение метода планирования ликвидации

Схема 1

Схема 2

Приложение 2 к Инструкции по составлению плана ликвидации

Технические особенности ликвидации последствий недропользования на участке добычи твердых или общераспространенных полезных ископаемых и участке использования пространства недр при размещении и (или) эксплуатации объектов размещения техногенных минеральных образований горнодобывающего и (или) горно-обогатительного производств

Раздел 1. Общие технические особенности ликвидации

Подраздел 1. Общие положения

1. В настоящем разделе Приложения 2 к Инструкции представлены общие требования технических аспектов, которые необходимо принять во внимание на этапе планирования ликвидации и проектирования работ по ликвидации.

2. Требования, представленные в данном разделе, является минимальными. В процессе планирования ликвидации недропользователи должны использовать современный опыт в проведении ликвидации.

3. При планировании ликвидации необходимо принимать во внимание следующие общие технические аспекты ликвидации для всего объекта недропользования:

1) кислотно-почвенный водоотлив и выщелачивание металлов;

2) восстановление растительного покрова;

3) загрязненная почва и грунтовые воды;

4) физическая и геотехническая стабильность.

Эти общие аспекты не требуют выработки задач ликвидации для всего объекта ликвидации. Данные задачи должны быть выработаны при планировании ликвидации последствий в отношении каждого отдельного объекта участка недр.

Подраздел 2. Образование кислых стоков и выщелачивание металлов

4. Образование кислых стоков – понятие, применяемое к любому кислотному фильтрату, капежу, или дренажу, возникающему при погодном воздействии на нетронутые или раскопанные геологические материалы (порода и почва), содержащие сульфиды или их продукты атмосферного старения. Реакции атмосферного старения усиливаются вследствие кислотности, происходящей из-за окисления сульфидных минералов, что приводит к высвобождению элементов из породы и почвы. При превалирующих кислотных условиях (низкий pH), металлы, высвобожденные из твердого состояния (порода, почва) остаются в растворе, приводя к выщелачиванию металлов.

Необходимо учитывать и детально оценить потенциал образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов в бортах карьеров, хвостохранилищ, перекрывающих пород и материалов объекта недропользования, таких как материал обратной закладки.

При планировании ликвидации на этапе планирования горных операций в отношении образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов необходимо:

1) рассматривать модификации при добыче и обработке минералов (например, избегать добычи высоко-сульфидной руды, использовать гравитацию или всплываемость вместо цианирования), чтобы минимизировать воздействие на окружающую среду;

2) оценивать методы, которые могут быть использованы для предотвращения образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов на объекте, включая:

ограничение контакта с кислородом (например, водное покрытие, сухое покрытие, насыщение водой);

химическое или физическое вмешательство (например, покрытие, чтобы ограничить контакт с сульфидами, использование бактерицидов для снижения реакций катализированного окисления, смешивание слоев разных материалов для увеличения распространения буферных минералов, использование щелочных добавок, дополнительные покрытия);

изолирование материалов, вырабатывающих кислоту (например, разделение материалов для контролируемой утилизации, заполнение пустой породой или хвостами подземных шахт или открытых карьеров); и

сухое складирование отфильтрованных хвостов или хранение пастообразных хвостов на поверхности для минимизации будущей миграции загрязнителей из этой области;

3) проводить комплексный набор геохимического анализа, который характеризует различные материалы (отходы) и затем определяет потенциал образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов;

4) проводить статические и кинетические прогнозные тесты образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов (например, кислотно-основное титрирование, лабораторные тесты с клетками и колоннами, полевые тесты с камерами и кучами), а также полевые тесты и ликвидационный мониторинг фильтрации из сточных вод объекта;

5) оценивать использование систем покрытий, отводных каналов, насыпей для минимизации контакта поверхностных вод (фильтратов и стоков) и атмосферного кислорода.

5. Варианты ликвидации для решения проблем образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов могут включать следующее:

1) затопление подземных горных выработок;

2) контроль кислотной и загрязненной воды у источника, предотвращение стока загрязненных вод;

3) перенаправление или перехват поверхностных и грунтовых вод перед потенциальными источниками образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов;

4) предотвращение или сокращение инфильтрации воды в материалы, хранящиеся на поверхности, которые могут привести к образованию кислых стоков и (или) выщелачиванию металлов, путем установки систем покрытий или экранирующих систем;

5) размещение потенциально образующих кислоту материалов под водой или под землей;

6) размещение потенциально образующих кислоту пород в центре группы отходов, чтобы экранировать их другими породами, если местные условия это позволяют, и если нет иных эффективных или доступных вариантов утилизации;

7) смягчение последствий образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов с помощью использования систем обработки, предпочтительно в пластовых условиях;

8) использование пассивных вариантов обработки, таких как:

химическая (например, открытые каналы известняка, адсорбция, минеральные выпадения в прудах-отстойниках и по пути стоков);

биологическая (например, сокращение сульфатов и выпадение металлических сульфидов в осадки в природных болотистых участках); и

физическая (например, оседание частиц в прудах-отстойниках или по пути стоков, фильтрация).

использование активных систем обработки, таких как:

химическая (например, химическая обработка с использованием нейтрализации или минеральных выпадений; ионный обмен и адсорбция);

биологическая (например, сокращение сульфатов и выпадение металлических сульфидов в биореакторах; фиторемедиация);

физическая (например, мембранная фильтрация).

6. Ликвидационный мониторинг в отношении образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов проводится, чтобы убедиться, что потенциал образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов минимизирован, а если образование кислых стоков и (или) выщелачивание металлов продолжается – что воздействие снижено или минимизировано. Ликвидационный мониторинг должен также подтвердить, что не потребуется долгосрочное техническое обслуживание. Конкретные мероприятия должны по возможности включать:

1) проверку физической и геотехнической стабильности объекта недропользования, чтобы убедиться в том, что не произойдет эрозия, оползень или оседание, которое приведет к контакту потенциально кислотно-производящих материалов с атмосферными условиями (вода, кислота);

2) проверку мер профилактики и контроля (например, систем покрытия), чтобы убедиться, что они работают в соответствии с проектными спецификациями (минимизируют контакт с водой и кислородом);

3) подтверждение того, что идет достаточная подача воды для поддержания необходимой глубины воды при водном покрытии;

4) сравнение прогнозного качества и измеряемого качества воды.

Подраздел 3. Восстановление растительного покрова

7. Восстановление растительного покрова нарушенных земель предусматривает естественное восстановление покрова из местных растений или усиленного восстановления растительности, когда растительность садят со специальными целями, такими как контроль эрозии, регулирование условий влажности у поверхности или в эстетических целях. Вследствие высокого уровня географического разнообразия в стране, существует широкий спектр типов растительности и условий. В этой связи, для восстановления растительного покрова как такового (естественного или усиленного) и его влияния на рекультивацию, требуется рассмотрение в условиях отдельно взятого объекта.

8. При планировании ликвидации на этапе планирования горных операций в отношении восстановления растительного покрова необходимо обеспечить:

1) определение базовых экологических условий до вмешательства;

2) проведение локальной оценки почвы, чтобы определить, какие органические добавки необходимо использовать (например, торф, твердые биологические вещества), если потребуются меры усиления растительного покрова;

3) включение в план исследований методов сбора и размножения естественных местных растений, последовательных процессов, а также итоговых семейств растений, которые обеспечат биоразнообразие и устойчивость рекультивированных земель;

4) рассмотрение возможности использования биоинженерных подходов (использование живых организмов или других биологических систем для экологического управления) для стабилизации почвы, контроля эрозии, и улучшения природного восстановления растительности;

5) рассмотрение возможности использования плетеней, гравийных укреплений и жестких и не жестких укреплений для стабилизации берегов;

6) проведение исследований для характеристики местного климата, температур, осадков, а также ветра, поскольку они влияют на рост растительности;

7) снятие, хранение и правильное покрытие органического и мелкозернистого грунта, изъятого с поверхности нарушенных земель (таких как открытые карьеры, отвалы пустой породы, отвалы бедных руд, хвостохранилища, шламохранилища и другие объекты инфраструктуры);

8) фиксирование объемов снятой почвы для последующего рассмотрения и планирования возможностей ликвидации;

9) рассмотрение возможности восстановления растительного покрова на отвалах горной породы посредством стабилизации склонов и повышения качества с помощью более мелких материалов почв.

9. Варианты прогрессивной и окончательной ликвидации по восстановлению растительного покрова должны по возможности включать:

1) определение контуров, вскрытие почвенного покрова и засев, используя смеси или врезки из естественных местных растений для создания растительного покрова;

2) рассмотрение возможности использования органических запасов в качестве банка семян;

3) предотвращение внедрения не местных сортов для создания растительного покрова, кроме случаев контроля эрозии при индивидуальных особенностях земли;

4) включение гравийного слоя (капиллярное перекрытие) в систему покрова для контроля предела миграции вверх пористых вод с отходов добычи, находящихся в основании, чтобы предотвратить попадание загрязнителей в растительность;

5) применение снятого почвенно-растительного слоя или среду для роста растительности на глубине, достаточной для поддержания роста корней растений и их питания;

6) использование органических материалов, удобрения или других временных дополнений к почве, чтобы способствовать развитию самодостаточной растительной системы;

7) создание соответствующих временных или постоянных ветроломов там, где необходимо создать растительность;

8) пересаживание растительности, которая иначе будет потеряна при начале работ на объекте недропользования, насколько это возможно;

9) предпочтение местной растительности, обладающей низким потенциалом накопления металлов;

10) использование растений, которые не привлекают и не отталкивают животных, чтобы создать нейтральный ландшафт.

10. Ликвидационный мониторинг восстановления растительного покрова должен по возможности включать:

1) проверку области восстановления растительного покрова на регулярной основе после посадки, пока растительность не приживется успешно и не станет самодостаточной в соответствии с критериями ликвидации;

2) анализ почв на предмет наличия питательных веществ и pH, пока растительность не приживется успешно и не станет самодостаточной в соответствии с критериями ликвидации;

3) мониторинг содержания металлов в растительности и проведение, при необходимости, оценки рисков, чтобы определить, является ли такое накопление приемлемым риском для людей, животных и окружающей среды;

4) мониторинг областей, в которых рост растительности может повлиять на температурный режим почвы;

5) мониторинг темпов роста и поколений растительности;

6) мониторинг расширения зон роста вне зон засева и определение того, является ли данное воздействие положительным или отрицательным для проведения ликвидационных мероприятий;

7) мониторинг распространения не местных или нежелательных растений;

8) инспекцию засеянных областей, которые могут скрывать возможные трещины или другие проблемы с плотинами и берегами;

9) инспекцию корневых систем растительности, которая колонизируют поверхность систем покрытий, чтобы понаблюдать, придерживаются ли они пределов среды роста (например, почвы, заполненные породы) и не проникают ли в материалы ниже покрытия;

10) мониторинг использования животными зон с восстановленным растительным покровом, чтобы определить, была ли создана пригодная для жизни среда обитания;

11) если необходимо, повторную посадку или дополнение растительностью, чтобы обеспечить успешный долгосрочный растительный покров.

Подраздел 4. Загрязненные почвы и грунтовые воды

11. Топливо, химические вещества, хвосты, металлы и другие нехарактерные для конкретной среды вещества могут загрязнить почву и грунтовые воды вследствие аварий или недостатков систем управления.

12. Чтобы минимизировать загрязнение почв и грунтовых вод в целях планирования ликвидации необходимо на этапе планирования недропользования:

1) рассматривать изменение поверхностного стока воды (использование отводных каналов, котловин или берм) вокруг активных мест хранения или зон, подпадающих под влияние, чтобы сократить инфильтрацию, загрязнения грунтовых вод и мобилизацию загрязняющих веществ;

2) рассматривать строительство наземных ферм, объектов по очистке почвы в соответствующих местах;

3) определять варианты очистки и технологии восстановления (разрушение, иммобилизация, сепарация);

4) рассматривать вопросы запыления и контроля пылевыделения при планировании размещения хвостохранилищ.

13. Варианты прогрессивной и окончательной ликвидации загрязнения почв и грунтовых вод должны по возможности включать:

1) выкапывание и удаление загрязненной почвы и помещение ее в соответствующим образом управляемые и обозначенные зоны загрязнения на объекте (например, земляная ферма);

в некоторых случаях может потребоваться последующая обработка и утилизация за пределами объекта;

2) обработку загрязненной земли без выкапывания (на месте) по возможности, используя подходящие технологии, такие как био-восстановление, выщелачивание земли, промывка;

или выкапывание и восстановление (вне объекта). Могут быть рассмотрены энергоемкие варианты обработки, такие как термическая десорбция;

3) иммобилизацию загрязнителей в почве (например, цементирование отходов, стабилизацию известняком или кремнием).

14. Ликвидационный мониторинг зон восстановления загрязненных почв и грунтовых вод проводится с целью наблюдения устойчивого восстановления для целей будущего использования. Мониторинговые мероприятия должны по возможности включать:

1) регулярный анализ тенденций в мониторинге данных для оценки эффективности избранных мероприятий по ликвидации;

2) визуальный мониторинг физической стабильности ранее загрязненных выкопанных почв или мест загрязнения (внимательная проверка на признаки эрозии);

3) сбор достаточного количества подтверждающих образцов, чтобы убедиться в полном удалении почв, подвергшихся влиянию, или успешности обработки грунтовых вод;

4) минимизация контакта: контроль пути подхода, ограничение доступа рецепторов); проведение регулярного обследования для оценки эффективности.

Подраздел 5. Физическая и геотехническая стабильность

15. Для эффективности выбранных ликвидационных мероприятий в отношении рельефа земли необходимо обеспечить физическую и геотехническую стабильность рельефа, способную противостоять таким негативным процессам, как эрозия (ветряная, водная, волновая) во время экстремальных климатических событий и процессов, которые связаны с геотехнической стабильностью, таких как нестабильность склонов или оседание. Примеры рельефов, которые могут оставаться после ликвидации включают покрытые грунтов и почвенно-растительным слоем хвостохранилища и отвалы пустой породы, заглушки каналов, построенные из почвы или породы.

16. В целях улучшения стабильности форм рельефа необходимо:

1) учитывать характеристику текущих и будущих климатический условий;

2) планировать форму рельефа таким образом, чтобы обеспечить ее сочетаемость с будущим использованием объекта;

3) планировать форму рельефа, обеспечивающую геотехническую стабильность во время эксплуатации и при ликвидации, в том числе необходимо принимать во внимание соответствующие сейсмические показатели и факторы безопасности;

4) рассматривать возможность применения дренажа, в том числе выкачивание воды из разгрузочных скважин у подножья склона или установку горизонтальных стоков.

17. Варианты для прогрессивной и окончательной ликвидации в части физической и геотехнической стабильности форм рельефа по возможности должны включать:

1) планирование форм ландшафта, таких как закрытые хвостохранилища и отвалы пустых пород, таким образом, чтобы поддержать долгосрочную стабильность;

2) планирование форм ландшафта таким образом, чтобы он визуально сливался с окружающим ландшафтом;

3) реализацию способов контроля при строительстве, таких как обследование, контроль качества материалов, контроль уплотнения, а также инструментальный мониторинг;

4) разработку критериев проектирования для плотин, водоотводов и систем покрытия таким образом, чтобы учитывать операционный и ликвидационный сценарии;

5) использование критериев проектирования ликвидации и рекультивации для плотин, водоотводов и систем покрытия, чтобы принять во внимание, что весь анализ стабильности должен основываться на консервативных расчетах силы материалов и ускорения сейсмического движения.

18. Ликвидационный мониторинг физической и геотехнической стабильности проводится для того, чтобы удостовериться, что оставшиеся формы рельефа безопасны для людей, животных и пригодны для будущего использования.

19. Мониторинговые мероприятия могут включать, но не ограничиваются следующим:

1) поддержание последовательных мониторинговых записей с постоянной точки наблюдения с момента строительства до завершения ликвидации;

2) инспекцию форм рельефа, чтобы убедиться в том, что не происходит текущей деформации, которая может привести к нестабильности или небезопасным условиям, или может снизить эффективность выбранных ликвидационных мероприятий и использование объекта после завершения ликвидации;

3) применение методов дистанционного зондирования для оценки масштабных деформаций отдельных рекультивируемых объектов (например, оседание хвостохранилищ).

Раздел 2. Особенности ликвидации последствий недропользования в отношении отдельных объектов участка недр

Подраздел 1. Вступительные положения

20. Настоящим разделом установлены особенности ликвидации последствий недропользования по следующим объектам участка недр:

1) подземные горные выработки;

2) открытые горные выработки;

3) пустые и вскрышные породы, бедные руды;

4) хвостохранилища;

5) площадки кучного выщелачивания;

6) сооружения и оборудование;

7) инфраструктура объекта недропользования;

8) транспортные пути;

9) отходы производства и потребления;

10) системы управление водными ресурсами.

21. Каждый последующий подраздел настоящего раздела описывает особенные требования по ликвидации в отношении отдельных объектов участка недр, охватывающие:

1) задачи ликвидации;

2) аспекты планирования ликвидации при планировании проведения и проектировании горных операций;

3) варианты прогрессивной и окончательной ликвидации;

4) ликвидационный мониторинг.

В отношении отдельных объектов участка недр указанные требования могут совпадать.

22. Представленные в настоящем разделе требования по ликвидации в отношении отдельных объектов участка недр не являются исчерпывающими, поэтому могут в целях улучшения результатов ликвидации последствий недропользования лица могут избрать дополнительные мероприятия.

23. Представленные в настоящем разделе требования по ликвидации в отношении отдельных объектов участка недр не являются универсальными для всех видов горных операций, однако должны быть учтены, насколько это возможно, принимая во внимание особенности недропользования.

Подраздел 2. Подземные горные выработки

24. В зависимости от особенностей недропользования в отношении подземных горных выработок задачи ликвидации определяются следующим образом:

1) доступ к подземным выработкам, выходящим на поверхность, ограничен для безопасности людей и животных;

2) бесконтрольная инфильтрация поверхностных вод в подземные рудники сведена к минимуму;

3) подземные рудники стабилизированы таким образом, что на поверхности не видно их проявлений;

4) предусмотрены системы контроля, предотвращающие обвалы, передачу нагрузки и затопление смежных рудников;

5) загрязненная вода с подземных рудников не является и не будет источником загрязнения для окружающей среды, близлежащих поселений, поверхностных и грунтовых вод;

6) земли, окружающие проходы к руднику, пригодны в целях использования в будущем.

25. Следующие аспекты на этапе планирования и проектирования объекта недропользования должны быть приняты во внимание в целях обеспечения достижения задач ликвидации для подземных горных выработок:

1) минимальное количество выходов на поверхность из подземных горных выработок;

2) учет долгосрочной геотехнической и геотермальной стабильности при проектировании горных выработок и стволов шахт;

3) разработка плана мониторинга стабильности грунта.

26. Варианты прогрессивной ликвидации, включая прогрессивную рекультивацию, для подземных горных выработок представлены, но не ограничены, следующим:

4) извлечение опасных материалов из подземного рудника, когда они больше не требуются;

5) рекультивация горных выработок с завершением горных работ на отдельных участках;

6) постепенная засыпка рудников;

7) постепенное закрытие и затопление участков подземных рудников по мере необходимости для контроля образования кислотных стоков;

8) установление гидравлической перемычки, где необходимо, чтобы контролировать движение воды и ее просачивание;

9) установление сигнальных знаков для предупреждения потенциальных опасностей в краткосрочной перспективе до реализации окончательного плана ликвидации;

10) использование больших валунов, насыпей пустой породы или грунта в целях ограждения животного мира от опасностей.

27. Варианты рекультивации при проведении окончательной ликвидации для подземных горных выработок представлены, но не ограничены, следующим:

1) засыпка вертикальных и горизонтальных вскрытий месторождения инертными материалами (например, вскрышная или пустая порода, пастообразная масса) для предотвращения доступа к подземным рудникам;

2) установление заполненных породой или грунтом насыпей над заполненными вертикальными выработками в целях компенсирования оседания наполнителя в будущем;

3) обеспечение техническим обслуживанием, чтобы гарантировать правильную градацию и герметизацию, так чтобы поток воды на поверхности не поступил в рудник;

4) изоляция штолен с использованием бетона, полиуретана, пены, стали, закладки из пустой породы для контроля доступа в ситуациях, когда вопрос качества воды не является проблемой;

5) использование спрессованных переработанных шин, чтобы блокировать доступ к невертикальным горным выработкам, если это экологически безопасно;

6) возведение железобетонной стены или перемычки из слабо сцементированных отходов, если баррикада установлена только для контроля доступа;

7) затопление или установление перемычки для контроля выработки кислоты и сопутствующих реакций, при необходимости;

8) установление опоры, чтобы сохранить долгосрочную структурную и стабильность после прекращения добычи полезных ископаемых.

9) использование канавы или бермы в качестве баррикад.

28. Целью ликвидационного мониторинга ликвидации последствий недропользования в отношении подземных рудников является обеспечение выполнения задач ликвидации. Такой мониторинг, среди прочего, включает следующие мероприятия:

1) визуальная проверка рекультивированных выработок на предмет физического износа или оседания;

2) проверка на поверхностное проявление подземных обвалов;

3) тест качества воды в подземном руднике и проведение мониторинга качества и объема воды из контрольных точек сброса, чтобы гарантировать прогнозированное качество воды;

4) исследование местности вокруг подземных горных выработок в целях установления пригодности использования земли в будущем;

5) проверка соответствия пассивной системы очистки воды требованиям технического обслуживания.

Подраздел 3. Открытые горные выработки

29. В зависимости от особенностей недропользования в отношении наземных горных выработок в виде карьеров, в том числе расположенных на склоне возвышенности, капитальных траншей, канав и разрезов, задачи ликвидации определяются следующим образом:

1) ограничен доступ на объект для безопасности людей и диких животных;

2) открытый карьер и окружающая территория должны быть физически и геотехнически стабильными;

3) загрязнение воды в карьере уменьшено до минимума, включая отводы кислых вод;

4) качество воды в затопленных карьерах безопасно для людей, водных организмов и диких животных;

5) передвижение и сброс загрязненных вод сведено к минимуму и находится под постоянным контролем;

6) по возможности, объект может быть использован в промышленных целях в будущем после проведения ликвидации;

7) созданы исходные или необходимые контуры дренажа поверхности;

8) для затопленных карьеров была создана подводная среда обитания, если возможно и целесообразно (включая прибрежную среду обитания и растительность);

9) продуманы пути доступа и эвакуации в случае чрезвычайных ситуаций с затопленных карьеров для людей и диких животных;

10) скорость заполнения карьера не оказывает вредного воздействия на рыб, среду обитания рыб, безопасность диких животных;

11) уровень запыленности безопасен для людей, растительности, водных организмов и диких животных.

30. Следующие аспекты на этапе планирования и проектирования объекта недропользования должны быть приняты во внимание в целях обеспечения достижения задач ликвидации для открытых горных выработок:

1) использование откоса вскрышного уступа с помощью пустой породы для усиления стабильности и сведения к минимуму эрозии;

2) проведение экскавации уклона, пройденного в породе и грунте, который останется выше предполагаемого уровня воды в карьере до уровня стабильности уклонов до углубления карьера;

3) перенаправление отвода поверхностных вод, чтобы свести к минимуму обработку воды с карьера, и требования очистки, пока качество воды с карьера не достигнет приемлемого показателя для слива в окружающую среду после ликвидационных работ.

31. Варианты прогрессивной ликвидации, включая прогрессивную рекультивацию, для открытых горных выработок представлены, но не ограничены, следующим:

1) при наличии нескольких карьеров их заполнение пустыми породами осуществляется постепенно по мере развития горных операций;

2) в качестве альтернативы, возможно создание карьерных озер для управления, очистки или хранения переработанной воды, если засыпка не представляется возможной;

3) установление схемы оруднения породы и проведение оценка и анализа кислотного дренажа горной породы.

32. Варианты рекультивации при проведении окончательной ликвидации для открытых горных выработок представлены, но не ограничены, следующим:

1) засыпка карьеров с использованием подходящих материалов (например, пустая или вскрышная порода), грунта в качестве покрытия для смягчения воздействия на окружающую среду;

2) покрытие должно состоять из толстого слоя пустой породы, достаточной для изоляции или стабилизации уклона для сведения эрозии к минимуму;

3) затопление карьера (необходимо рассмотреть возможность ускоренного затопления, если естественное затопление займет продолжительное время);

4) допускается постепенное сползание откоса, включая массы горных пород или изменение уклон бортов карьера;

5) заблокированы пути доступа к открытому карьеру насыпями или валунами так, чтобы не оказывать отрицательного влияния на нестабильные уклоны бортов карьера;

6) стабилизированы участки обнажҰнной почвы без растительности возле кромки карьера или базовой почвы пласта плохого качества, который грозит расшатать уклон грунта выше уровня воды в карьере;

7) буровые скважины заглушены;

8) минерализованные борта карьера засыпаны в целях контроля реакции отвода кислых вод и (или) выщелачивания металлов, где необходимо или возможно;

9) вода с карьера, непригодная для сброса и очистки, должны быть собрана в отдельные емкости;

10) создана водная среда обитания внутри затопленного карьера, где возможно (включая прибрежную среду обитания и растительность).

33. Целью ликвидационного мониторинга ликвидации последствий недропользования в отношении открытых рудников является обеспечение выполнения задач ликвидации. Такой мониторинг, среди прочего, включает следующие мероприятия:

1) мониторинг физической, геотехнической и химической стабильности оставшихся бортов карьера;

2) мониторинг уровня воды в карьере для подтверждения того, что задачи ликвидации в отношении рыб, среды обитания рыб и безопасности диких животных были выполнены;

3) забор образцов для проверки качества воды и количества на контрольных пунктах сброса затопленного карьера;

4) проверка качества грунтовых вод, просачивающихся из бортов карьеров, чтобы оценить вероятность загрязнения карьерных вод из-за отвода кислых вод и (или) выщелачивания металлов из бортов карьеров;

5) проверка целостности барьеров, таких как уступы, заборы, и знаков;

6) мониторинг взаимодействия диких животных с барьерами для определения эффективности;

7) проверка водной среды обитания в затопленных карьерах, где необходимо;

8) мониторинг уровня запыленности.

Подраздел 4. Пустые и вскрышные породы, бедные руды

34. В зависимости от особенностей недропользования в отношении подземных отвалов пустых пород, вскрыши и бедных руд задачи ликвидации определяются следующим образом:

1) загрязнение воды сведено к минимуму, включая воду с отвода кислых вод и (или) выщелачивания металлов;

2) качество поверхностных стоков и дренажной воды безопасно для людей, растений и диких животных;

3) отвалы физически и геотехнически стабильны для безопасности людей и диких животных в долгосрочной перспективе;

4) риск эрозии, оседания при таянии, провалы склонов, обрушения и выброса загрязнителей был сведен к минимуму;

5) размер площади занимаемой поверхности отвала сбалансирован с высотой отвала, учитывая цели будущего использования, физическую стабильность, доступ людей и диких животных и другие факторы;

6) отвалы приведены в соответствие с окружающим ландшафтом и засеяны, при необходимости, чтобы быть совместимым с окружающей средой;

7) уровень запыленности безопасен для людей, растительности, водных организмов в долгосрочной перспективе.

35. Следующие аспекты на этапе планирования и проектирования объекта недропользования должны быть приняты во внимание в целях обеспечения достижения задач ликвидации для пустых пород, вскрыши и бедных руд:

1) учет влияния на среду обитания диких животных после ликвидационных работ, при выборе изначального места расположения и проектировки отвалов;

2) учет характера и отделение материалов, которые потенциально могут вырабатывать кислоту, для регулируемой утилизации или строительства трубчатых отвалов;

3) учет характера и отделение инертных, пустых и вскрышных пород для использования в рекультивации;

4) установление каменно-набросных упорных берм с использованием вскрышных пород для поддержания стабильности;

5) учет соответствующих конструктивных меры (уменьшенные углы наклона, сниженная высота наклона);

6) учет конфигурации гидрографической сети и границы водораздела при размещении пустых и вскрышных пород, бедных руд;

7) если неизбежно размещение бедных руд на осушительном канале, необходимо рассмотреть возможность применения мер для снижения контакта чистой воды с загрязнителями;

8) необходимо рассмотреть возможность размещения пустой и вскрышной породы в пределах того же дренажа, где будут локализованы хвосты;

9) необходимо рассмотреть возможность использования карьера как места сбора пустых и вскрышных пород, бедных руд;

10) необходимо рассмотреть возможность использования карьера как места сбора стоков, попавших под влияние веществ, которые идут из отвалов пустой породы или вскрышных пород;

11) контроль поверхностных вод на вскрышных породах, чтобы предотвратить эрозию;

12) расположение отвалов пустых пород на тех участках, где можно минимизировать объемы стоков, таких как верхняя часть водораздела;

13) возведение внутренних дренажей, чтобы предотвратить обсыпку нагорных канав;

14) необходимо рассмотреть возможность будущего использования объекта, чтобы определить место расположения, высоту, доступность и другие варианты ликвидации.

36. Варианты прогрессивной ликвидации, включая прогрессивную рекультивацию, для отвалов пустых и вскрышных пород, бедных руд представлены, но не ограничены, следующим:

1) проектирование и эксплуатация отвалов во время планирования и проектирования работ по недропользованию;

2) заполнение подземных шахт или карьеров пустыми и вскрышными породами;

3) покрытие из пустых или вскрышных пород распространено на области, требующие восстановления растительного покрова или заполнения.

37. Варианты рекультивации при проведении окончательной ликвидации для отвалов пустых и вскрышных пород, бедных руд представлены, но не ограничены, следующим:

1) сбор пустых и вскрышных пород в шахтах или карьерах в рамках мероприятий по рекультивации;

2) пересортировка (классификация) пустых и вскрышных пород в стабильные формы ландшафта, чтобы оставить их в месте размещения при условии, что они геохимически инертны и не будут являться источником загрязнения из-за образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов;

3) пересортировка (классификация) пустых и вскрышных породы с использованием их для строительства системы покрытия на поверхности, чтобы ограничить миграцию загрязнителей из пустых и вскрышных пород;

4) удаление слабых или нестабильных материалов из склонов и оснований;

5) размещение покрытия из каменной наброски или стабилизирующего слоя;

6) размещение потенциально генерирующих кислоту пород под водой или под землей, если возможно;

7) размещение породы, которые потенциально могут выделять кислоты, в центре отвала, чтобы они были инкапсулированы, при наличии условий или в случае отсутствия мест утилизации под водой или под землей;

8) возведение системы сбора загрязненных стоков или продуктов выщелачивания;

9) возведение отводящих канав, отклоняющих незагрязненный сток;

10) установление горизонтальных дренажей или закачка выщелоченных стоков из разгрузочных скважин у подножья склона;

11) пассивная обработка загрязненных вод (активная обработка неприемлема в долгосрочной перспективе);

12) восстановление растительного покрова с использованием местных видов растений или других мер биоинжиниринга (использование живых организмов или других биологических систем для экологического управления) с целью сокращения поверхностной эрозии, обеспечение физической стабильности в соответствии с будущими целям потенциального использования земельного участка;

13) изменение склона, контура и (или) возведение переходов для животных;

14) использование булыжников или других материалов с целью исключения доступа животных, если необходимо.

38. Целью ликвидационного мониторинга ликвидации последствий недропользования в отношении отвалов пустых и вскрышных пород, бедных руд является обеспечение выполнения задач ликвидации. Такой мониторинг, среди прочего, включает следующие мероприятия:

1) периодическая инспекция участков, где могут потребоваться меры стабилизации;

2) периодическая инспекция (геотехническим инженером) с целью оценки стабильности и поведения отвалов и систем покрытий, включая возможность отбора проб и тестирования материала покрытия;

3) в случае использования воды для покрова, мониторинг достаточности уровня подаваемой воды для поддержания соответствующей глубины;

4) периодическая инспекция отводных каналов и берм;

5) тестирование качества воды и измерение объема из контролируемых точек сброса, чтобы подтвердить, что дренаж проводится согласно прогнозам и не несет отрицательного влияния на окружающую среду;

6) определение незапланированных мест сброса воды, включая объем и качество;

7) мониторинг мероприятий по восстановлению растительного покрова, чтобы они соответствовали техническим потребностям (например, поддержание физической стабильности), эстетическим потребностям (например, вписывание в окружающую среду), целям потенциального использования земель;

8) мониторинг использования животными, чтобы определить, доступен ли безопасный проход;

9) мониторинг уровней пыли, чтобы убедиться, что они соответствуют установленным критериям.

Подраздел 5. Хвостохранилища

39. В зависимости от особенностей недропользования в отношении хвостохранилищ задачи ликвидации определяются следующим образом:

1) уровень пыли безопасен для людей, растительности и диких животных;

2) берега и поверхности хвостохранилищ являются физически и геотехнически стабильными в долгосрочной перспективе;

3) отвалы вписываются в местную топографию и растительность, где необходимо;

4) влияние стоков на экосистемы ниже по течению минимально и соответствует будущему использованию;

5) опасность того, что хвостохранилища станут источником загрязнений (например, миграция хвостов за пределы зон хранения, загрязнение воды вне зоны хранения) была минимизирована или исключена;

6) риски образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов были минимизированы;

7) риски аварийного и (или) систематического сброса хвостов в окружающую среду были минимизированы.

40. Следующие аспекты на этапе планирования и проектирования объекта недропользования должны быть приняты во внимание в целях обеспечения достижения задач ликвидации для хвостохранилищ:

1) выбор правильного места размещения;

2) минимизация экологического воздействия, когда хвостохранилища располагаются в том же дренажном желобе, где расположены карьеры и отвалы пустых пород;

3) расположение хвостохранилища в водных объектах или водоразделах, которые попали под влияние дренажа из минерального месторождения, если эти природные зоны негативно влияют на окружающую среду;

4) проектирование плотины и каналов с учетом долгосрочной стабильности (тысячу лет), используя соответствующие параметры проектирования и подходящие материалы;

5) использование в процессе обогащения и переработки полезных ископаемых удаления реактивных материалов из хвостов или переработки воды для ее повторного использования на фабрике (например, цикл повторного использования цианида, процесс флотогравитации);

6) использование метода обработки удаления загрязнителей из надосадочной жидкости;

7) управление процессом образования пыли с помощью водных и (или) почвенных покровов;

8) рассмотрение возможности расположения пород, потенциально выделяющих кислоты, или материалов выщелачивания в зонах хранения, которые будут постоянно затоплены или накрыты;

9) отделение материалов, потенциально выделяющих кислоты, для контролируемой утилизации в другом месте или смешение с щелочными материалами для контроля образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов;

10) тестирование химического состава и физических свойств воды в хвостах для определения подходящих вариантов ликвидации.

41. Варианты окончательной ликвидации для хвостохранилищ представлены, но не ограничены, следующим:

1) стабилизация берегов путем удаления слабых или нестабильных материалов со склонов и оснований и (или) строительство берм у основания, чтобы сделать общий склон более пологим.

2) сооружение внешних водосборных плотин для удержания воды или устройство дренажа в целях предотвращения переполнения хвостохранилища водой после проведения ликвидации;

3) повышение высоты надводной части берегов и (или) улучшение качества сточных каналов, чтобы предотвратить переполнение;

4) перемещение и закладка хвостов в подземные шахты или затопленные карьеры в зависимости от качества содержащейся воды;

5) затопление хвостов в целях контроля выделения кислот и сопутствующих реакций;

6) покрытие хвостов в целях контроля процесса образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов, а также миграцию загрязнителей;

7) установление системы покрытия в целях предотвращения поверхностной эрозии и создания стабильной формы ландшафта в долгосрочной перспективе;

8) нейтрализация с использованием щелочных материалов для покрытия кислотных хвостов;

9) отвод бесконтактного стока из хвостохранилищ в целях предотвращения загрязнения;

10) сбор воды, которая не соответствуют критериям сброса для ее очистки;

11) удаление построек, водозаборных башен, трубы и дренажа, там, где они существуют; если они не могут быть удалены, необходимо закрыть водозаборные башни, трубы и дренаж высоко подвижной смесью (относительно жидкий бетон, который течет и заполняет все отверстия) или, предпочтительно, расширяющимся бетоном;

12) в случае необходимости водоотводных платин и каналов, их обслуживание в течение неограниченного периода, чтобы соответствовать требованиям долгосрочной стабильности и гидравлического проектирования;

13) использование каналов, берм, заборов или объектов, чтобы ограничить доступ транспортных средств;

14) создание местной растительности, почвы, насыпи или водных покрытий для контроля эрозии;

15) использование растительности или крупного щебня для возобновления первоначального температурного режима грунта.

42. Целью ликвидационного мониторинга ликвидации последствий недропользования в отношении хвостохранилищ является обеспечение выполнения задач ликвидации. Такой мониторинг, среди прочего, включает следующие мероприятия:

1) проведение регулярных обзоров безопасности и стабильности структур, сохраняющихся после ликвидации;

2) инспекцию системы сбора водостоков и проверка качества и количества водостоков;

3) инспекция и обслуживание устройства плотин и (или) водостоков, связанных с затопленными хвостами в долгосрочной перспективе;

4) мониторинг уровня воды в прудах и ее качества, чтобы подтвердить прогнозируемую эффективность;

5) проверка или подтверждение успешности мероприятий по восстановлению растительного покрова на предмет соответствия техническим требованиям (поддержание физической стабильности), эстетическим потребностям (вписывается в окружающую среду), а также целям будущего использования (не становится источником попадания металлов в человеческий или животный организм);

6) оценка распространения пыли и уровень приживаемости растительности вследствие дисперсии из хвостохранилищ из-за ветра.

Подраздел 6. Площадки кучного выщелачивания

43. Площадки выщелачивания должны соответствовать следующим требованиям:

1) процессные жидкости должны оказывать только небольшое гидравлическое давление на прокладочный слой;

2) ограничение процессных жидкостей должно состоять из инженерной системы прокладок, которая обеспечивает сдерживание равное или большее, чем при использовании синтетического прокладочного слоя, расположенного сверху подготовленной суб-базы в размере не менее тридцати сантиметров местной, привезенной или очищенной почвы, которая имеет максимальный допресованный местный коэффициент фильтрации 1x10-6 см/сек или 1x10-5 см/сек при комбинации с системой обнаружения протечек, которая должна быть расположена как минимум ниже тех частей, прокладочного слоя, который имеет наибольшую вероятность утечки;

3) потенциал утечек должен определяться степенью гидравлического давления, оказываемого на часть прокладочного слоя, и периодом времени, в течение которого часть прокладочного слоя подвергается воздействию процессных жидкостей;

4) если площадки выщелачивания или другие площадки не для складирования расположены выше областей, в которых грунтовые воды находятся вблизи поверхности, необходимо установить систему прокладочного слоя с более высоким уровнем инженерного сдерживания;

5) если материал или система, обеспечивающая гидравлическую разгрузку, устанавливается ниже отдельного прокладочного слоя, включая, но не ограничиваясь песок и геотекстили, вне зависимости от цели их проектирования, она должна функционировать в качестве системы обнаружения утечек и включать способы восстановления процессных жидкостей;

6) в зависимости от методов и материалов, используемых для их строительства, все открытые каналы, по которым осуществляется перегон процессных жидкостей, должны отслеживаться системой обнаружения утечек.

44. Следующие аспекты на этапе планирования и проектирования объекта недропользования должны быть приняты во внимание в целях обеспечения достижения задач ликвидации для площадок кучного выщелачивания:

1) топографическая конфигурация после добычи на каждой площадке выщелачивания до изменения материалов и контура должна быть представлена на рисунке или схеме. Рисунок или схема должны содержать достаточно деталей, чтобы проиллюстрировать эксплуатационные высоты подъема, ширину уступа, длину середины уступа и другие геометрические характеристики;

2) план ликвидации должен описывать толщину покрова и объем покрова, который предлагается поместить над площадками выщелачивания, происхождение материала покрытия, а также ожидаемую скорость инфильтрации метеогенных вод через покрытие. Стабилизация процессных жидкостей растворов для площадок выщелачивания и остаточного водоотвода с площадок выщелачивания описана в Подразделе "Системы управления водными ресурсами" настоящего Приложения 2.

45. Варианты окончательной ликвидации для площадок кучного выщелачивания представлены, но не ограничены, следующим:

1) стабилизация стенок площадки путем удаления слабых или нестабильных материалов со склонов и оснований и (или) строительство берм у основания для сокращения уклона склона;

2) строительство системы покрытия, предотвращающей поверхностную эрозию и создающей стабильные формы рельефа в долгосрочной перспективе;

3) отвод неконтактного водостока в сторону от площадок выщелачивания в целях предотвращения загрязнения;

4) сбор вод, которые не соответствуют критериям сброса для их обработки;

5) в случае использования водоотводных платин и каналов, необходимо обеспечить их обслуживание в течение неограниченного периода, чтобы соответствовать требованиям долгосрочной стабильности и гидравлического проектирования;

6) использование каналов, берм, заборов или объектов, чтобы ограничить доступ транспортных средства;

7) восстановление покрова их местной растительности, укладка почвы, насыпи или водные покрытия для контроля эрозии.

46. Целью ликвидационного мониторинга ликвидации последствий недропользования в отношении площадок кучного выщелачивания является обеспечение выполнения задач ликвидации. Такой мониторинг, среди прочего, включает следующие мероприятия:

1) проведение регулярных обзоров безопасности и стабильности структур, сохраняющихся после ликвидации;

2) инспекция системы сбора стоков для стоков воды и проверка качество и количество стоков;

3) проверка выполнения мероприятий по восстановлению растительного покрова на предмет соответствия техническим требованиям (поддержание физической стабильности), эстетическим потребностям (вписывается в окружающую среду), а также целям будущего использования (не становится источником попадания металлов в человеческий или животный организм);

4) тестирование дисперсионных свойств пыли и степени приживаемости растительности вследствие дисперсии с площадок кучного выщелачивания из-за ветра;

5) мониторинг системы управления раствором, сопровождаемый, в том числе, отбором проб и анализом растворов.

Подраздел 7. Сооружения и оборудование

47. Настоящим подразделом устанавливаются особенности ликвидации последствий недропользования в отношении оборудования и сооружений, расположенных на объекте недропользования, к которым относятся любые подземные и поверхностные сооружения, возведенные в качестве вспомогательных объектов деятельности на участке недр, включая:

1) фабрику по обогащению и переработке руды, дробильные сооружения, конвейерные галереи;

2) хранилища концентратов;

3) шахтные копҰры;

4) ремонтные мастерские;

5) офисы;

6) склады;

7) топливные резервуары;

8) топливные парки;

9) аналитические и тестовые лаборатории;

10) хранилища реагентов и взрывчатых веществ;

11) котельные;

12) электростанции и вахтовые поселки.

К оборудованию относится любое оборудование, используемое на объекте недропользования и обеспечивающее проведение работ по добыче или использованию пространства недр, включая, но не ограничиваясь, все поверхностное или подземное мобильное оборудование, шахтные установки, распределительные трубы и конвейеры.

48. В зависимости от особенностей недропользования в отношении сооружений и оборудования задачи ликвидации определяются следующим образом:

1) земная поверхность, занятая сооружениями, возвращена в состояние до воздействия, сопоставимое с будущими целями использования земель;

2) сооружения и оборудование не являются и не будут являться источником загрязнения для окружающей среды и источником опасности для людей и животных;

3) почва восстановлена до состояния, в котором она находилась до проведения операций по недропользованию, включая возможность роста самодостаточной растительности.

49. Следующие аспекты на этапе планирования и проектирования объекта недропользования должны быть приняты во внимание в целях обеспечения достижения задач ликвидации для сооружений и оборудования:

1) использование площадки инертных пустых пород, расположенных над почвой, имеющих низкую нагрузку на фундамент, таких как вахтовый поселок, офисы, склады;

2) выбор места расположения, которое имеет минимальное воздействие на среду обитания животных, следовательно, потребует минимальных усилий по рекультивации;

3) проектирование и эксплуатация сооружения таким образом, чтобы возможное загрязнение не переносилось за пределы обогатительной фабрики или блоков хранения концентрата, а также в недра под ними;

4) использование устойчивых строительных материалов с низкой токсичностью;

5) использование по возможности мобильных или модульных строений, которые можно полностью демонтировать с объекта при ликвидации последствий недропользования.

50. Вариант прогрессивной ликвидации для сооружений и оборудования предусматривает по возможности переработку или повторное использование строительных материалов и оборудования, чтобы сократить количество строительных отходов и потребность ввоза новых материалов на участок недр.

51. Варианты окончательной ликвидации для сооружений и оборудования представлены, но не ограничены, следующим:

1) по сооружениям:

демонтаж всех зданий, которые не предусмотрены целью будущего использования земель;

разбор и демонтаж всех стен (включая арматурные стержни) до уровня грунта;

удаление по возможности фундамента или его покрытие природными материалами в целях визуального приведения в соответствие с окружающей средой. Материалы покрытия должны быть благоприятными для роста растительности (это может включать лишайник), если возможно;

демонтаж всех структур пола над подвалами и погребами;

в случае утилизации "на месте", производство очистки строительных материалов от загрязнителей (удаление батарей, топлива, масел, химических реагентов или других веществ разрушающего действия) с использованием тестовой процедуры выщелачивания, определяющей характеристику токсичности и являющейся показателем неопасности такой утилизации;

измельчение и сортировка инертного строительного мусора после сноса и заполнение им пустот при утилизации;

ведение фотохроники основных объектов, располагаемых на свалках, а также планов, указывающих место положения различных классов строительных отходов (например, бетон, структурная сталь, трубы, листовая сталь, а также облицовка);

удаление и утилизация бетона в предусмотренных местах свалок и полигонах, если он содержит загрязняющие вещества, которые со временем могут представлять опасность;

по возможности, разрушение или перфорация плит бетонного пола для создания свободных дренажных условий для растительности;

заполнение и выравнивание всех искусственных полостей, чтобы достичь итоговых желательных контуров поверхности для восстановления первоначального или нового дренажа в почве;

контроль выброса пыли во время сноса зданий, которые содержат асбест, свинцовую краску, опасные химикаты или другие разрушающие вещества;

проверка контейнеров для хранения на предмет утечек или загрязнения во время удаления;

удаление закопанных резервуаров хранения, металлолома и всех компонентов фабрики в целях предотвращения оседания;

удаление опасных отходов в предусмотренные места хранения (захоронения) или утилизации;

2) по оборудованию:

по возможности, транспортировка оборудования за пределы участка для повторного использования на других объектах, включая для целей продажи или использования местной общественностью при наличии достаточного интереса;

если продажа или использование оборудования невозможно, утилизация обеззараженного оборудования на предусмотренных полигонах;

при утилизации оборудования на полигоне, необходимо обезвредить оборудование (удаление аккумуляторных батарей, топлива, масел или других разрушающих веществ);

измельчение и сортировка инертных строительных отходов сноса оборудования и заполнение им пустот во время утилизации оборудования;

оставление непригодных для использования неопасных материалов и оборудования подземных выработок по согласованию с соответствующим государственным органом, с учетом того, что все опасные материалы и жидкости из оборудования, оставляемого под землей, будут удалены;

транспортировка опасных материалов для переработки или утилизации.

52. Целью ликвидационного мониторинга ликвидации последствий недропользования в отношении сооружений и оборудования является обеспечение выполнения задач ликвидации. Такой мониторинг, среди прочего, включает следующие мероприятия:

1) инспекция оставшегося фундамента, чтобы убедиться, что оседание заполненных пород не открывает материалы фундамента, такие как бетон или не нарушает паттерны поверхностного дренажа;

2) инспекция участка на предмет признаков остаточного загрязнения;

3) мониторинг растительности, чтобы определить, достигнуты ли соответствующие задачи ликвидации.

Подраздел 8. Инфраструктура объекта недропользования

53. К инфраструктуре объекта недропользования относятся дороги, пути, полосы отвода зимних дорог, взлетно-посадочные полосы, котлованы, карьеры, участки погрузки, зоны перелива топлива, а также объекты по обращению с рудой на объекте недропользования.

54. В зависимости от особенностей недропользования в отношении инфраструктуры объекта недропользования задачи ликвидации определяются следующим образом:

1) загрязненные части инфраструктуры (например, участки дорог на объекте, загрязненные углеводородами) были восстановлены почвенно-растительным слоем;

2) почва восстановлена до состояния, в котором она находилась до вмешательства в естественную среду, включая паттерны дренажа и самодостаточные растения;

3) любая оставшаяся инфраструктура является физически и геотехнически стабильной, качество воды поверхностных стоков и фильтратов является безопасным для людей и животных, а инфраструктура не препятствует передвижению животных.

55. Следующие аспекты на этапе планирования и проектирования объекта недропользования должны быть приняты во внимание в целях обеспечения достижения задач ликвидации для инфраструктуры:

1) строительство взлетно-посадочный полосы предусматривает дорожные подъезды, чтобы минимизировать воздействие на окружающую среду;

2) выбор места расположения, которое будет оказывать минимальное воздействие на среду обитания диких животных и потребует минимальных усилий по рекультивации;

3) минимизация вмешательства в естественные системы дренажа;

4) использование в строительстве инфраструктуры геохимически инертных материалов;

5) создание мостовых переходов только в случае крайней необходимости;

6) по возможности, использование пологих склонов обочин, чтобы не препятствовать проходу животных как во время эксплуатации, так и после ликвидации;

7) по возможности, совместное использование инфраструктуры с другими недропользователями или заинтересованными сторонами, в целях сокращения нарушения земель;

8) минимальное использование гранулярных ресурсов из эскеров.

56. Варианты прогрессивной и окончательной ликвидации инфраструктуры объектов недропользования могут комбинироваться и представлены, но не ограничены, следующим:

1) рекультивация земель инфраструктуры сразу после того, как только прекращается их использование для горных операций, если они не потребуются для при окончательной ликвидации;

2) удаление структур, включая мосты, дренажные трубы, иные трубы, проложенные кабели, а также линии электропередач; заполнение каналов в отсутствие нужды их использования заинтересованными сторонами;

3) разрешение или закрытие (заполнение) подземных туннелей и дренажей, которые могут оказаться гидравлическими проводниками при ликвидации;

4) рекультивация земель инфраструктуры, загрязненных углеводородами или металлами;

5) рекультивация земель до состояния первоначальной топографии и дренажа или до новой топографии или дренажа, которые будут совместимы с целями будущего использования земель;

6) разрыхление поверхности демонтированных дорог и посадочных полос в целях стимулирования роста местных растений;

7) дороги, взлетно-посадочные полосы или железные дороги могут быть оставлены в целости, если это подтверждено оценкой воздействия на окружающую среду и задачами, определенными при участии заинтересованных сторон;

8) удаление элементов контроля доступа животных, в наличии которых больше нет необходимости;

9) сооружение берм и склонов по бокам дорог более пологими, чтобы упростить прохождение животных;

10) стабилизация резервных карьеров;

11) обеспечение отсутствия риска образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов из-за заполняющих карьер пород.

57. Целью ликвидационного мониторинга ликвидации последствий недропользования в отношении инфраструктуры объекта недропользователя является обеспечение выполнения задач ликвидации. Такой мониторинг, среди прочего, включает следующие мероприятия:

1) доступ к инфраструктуре, используемой для работ по ликвидации и рекультивации ликвидационного мониторинга;

2) мониторинг использования территории ликвидации животными, в целях удостоверения, что выбранные мероприятия по ликвидации успешно выполнены;

3) мониторинг стабильности склонов карьеров и котлованов;

4) мониторинг стабильности разрезов, защиты от эрозии в зонах дренажа и воздействия усилий по восстановлению растительного покрова;

5) мониторинг осадочной нагрузки от демонтированных подъездных путей;

6) проверка восстановления переходов через потоки и демонтированные дороги вследствие эрозии или накопления вод;

7) мониторинг качества воды ниже по течению от рекультивированных загрязненных зон.

Подраздел 9. Транспортные пути

58. Транспортные пути могут включать дороги, баржевые маршруты, места погрузки, а также железные дороги или трубопроводы для транспортировки руды, топлива, опасных материалов или оборудования с объекта недропользования. Они отличаются от другой инфраструктуры тем, что не располагаются на участке недр. Эти пути могут быть расположены между участком недр и населенным пунктом или располагаться на более длинных расстояниях (десятки или сотни километров). При ликвидации последствий недропользования в отношении транспортных путей необходимо соблюдать требования применимого законодательства.

59. В зависимости от особенностей недропользования в отношении транспортных путей задачи ликвидации определяются следующим образом:

1) загрязненные части транспортных путей (например, участки, загрязненные металлами или углеводородами) были очищены, чтобы не нести опасность для окружающей среды;

2) воздействие на окружающую среду, рыб и животных локализированных участков загрязнения минимизировано;

3) доступ для населения и животных был ограничен или открыт, в зависимости от будущего использования.

60. Следующие аспекты на этапе планирования и проектирования объекта недропользования должны быть приняты во внимание в целях обеспечения достижения задач ликвидации для открытых транспортных путей:

1) проведена археологическая оценка по маршруту пути, чтобы избежать нарушения важных культурных объектов;

2) проведена оценка дикой природы по маршруту пути, чтобы избежать нарушения жизни животных, в таких аспектах как пути миграции, ниши и места проживания;

3) выбор места погрузки, принимая во внимание как логистические, так и экологические аспекты.

61. Варианты окончательной ликвидации для транспортных путей представлены, но не ограничены, следующим:

1) привлечение к участию местной общественности в качестве заинтересованной стороны в целях определения необходимости оставления некоторых транспортных путей для будущего пользования;

2) определение области загрязнения на пути и ее рекультивации;

3) при демонтаже транспортных путей, восстановление условия дренажа по маршруту, чтобы способствовать восстановлению растительного покрова до естественного и для ограничения воздействия на мигрирующих животных;

4) вывод из эксплуатации всей сопутствующей инфраструктуры, такой как экстренные убежища или силовые кабели вдоль путей;

5) удаление всех водоотводов и мостов;

6) удаление всех берм, построенных по бокам дорог;

7) удаление трубопроводов и рельсов;

8) восстановление дренажа, чтобы минимизировать эрозию и потенциал осадочной нагрузки на прилегающие источники воды.

62. Целью ликвидационного мониторинга ликвидации последствий недропользования в отношении транспортных путей является обеспечение выполнения задач ликвидации. Такой мониторинг, среди прочего, включает следующие мероприятия:

1) мониторинг стабильности демонтированных путей, чтобы удостовериться в отсутствии негативного влияния на качество воды ниже по течению до неприемлемого уровня;

2) мониторинг качества воды (поверхностных и грунтовых вод) ниже по течению от рекультивированных областей на предмет загрязнения;

3) визуальная инспекция маршрутов на предмет наличия образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов и других факторов, влияющих на качество вод;

4) мониторинг движения животных, чтобы определить эффективность рекультивации объекта до стабильных условий;

5) мониторинг растительности, чтобы определить, были ли достигнуты соответствующие задачи ликвидации.

Подраздел 10. Отходы производства и потребления

63. Отходы производства и потребления размещаются и утилизируются в соответствии с экологическим законодательством.

64. С учетом требований экологического законодательства, в зависимости от особенностей недропользования в отношении отходов производства и потребления задачи ликвидации определяются следующим образом:

1) доступ к отходам ограничен для людей и животных;

2) места утилизации отходов не являются источниками и не несут риск загрязнения окружающей среды;

3) эрозия находится под наблюдением в целях обеспечения физической стабильности;

4) в максимально возможной степени поверхность объектов размещения и утилизации отходов рекультивирована;

5) риск возникновения образования кислых стоков и (или) выщелачивания металлов и утечек был минимизирован;

6) восстановлен почвенный покров до состояния, стимулирующего рост самодостаточной растительности;

7) качество воды поверхностного стока и отводящих каналов безопасно для людей и животных;

8) уровень образования пыли безопасен для людей, растительности и диких животных.

65. С учетом требований экологического законодательства, следующие аспекты на этапе планирования и проектирования объекта недропользования должны быть приняты во внимание в целях обеспечения достижения задач ликвидации при размещении и утилизации отходов производства и потребления:

1) планирование мероприятий для ограничения количества производимых отходов при проведении горных работ;

2) размещение и утилизация отходов на безопасном расстоянии от водных объектов, чтобы минимизировать экологическое воздействие;

3) выбор места проектирования и эксплуатации объекта размещения отходов с минимальным воздействием на среду обитания животных;

4) отвод стока вокруг места утилизации и размещения отходов с каналами или бермами в целях минимизации миграции загрязнителей;

5) в случае потенциала накопления газа в будущем, необходимо включение в проект размещения соответствующей вентиляции в покрытии объекта размещения и утилизации.

66. С учетом требований экологического законодательства, варианты ликвидации для отходов производства и потребления представлены, но не ограничены, следующим:

1) учет утилизированных материалов;

2) сжигание бытовых и некоторых видов отходов (например, отработанное масло) в специальной печи;

3) утилизация некоторых видов отходов в карьерах, котлованах или под землей в забоях в случае получения экологического разрешения;

4) покрытие места объекта размещения отходов спроектированными соответствующим образом системами покрытий, чтобы ограничить инфильтрацию до приемлемого уровня. Поверхность покрытия должна состоять из материалов, устойчивых к эрозии, а поверхностные формы рельефа должны быть устойчивыми в долгосрочной перспективе;

5) соответствие естественной топографии и восстановление растительного покрова с помощью местных растений;

6) возможность применения на поверхности питательной среды, чтобы стимулировать восстановление растительного покрова;

7) удаление ила из водных очистных сооружений и его размещение в хвостохранилищах или отвалах пустых пород, либо закладка в подземные выработки при ликвидации.

67. Целью ликвидационного мониторинга ликвидации последствий недропользования в отношении отходов производства и потребления является обеспечение выполнения задач ликвидации. Такой мониторинг с учетом мониторинга, предусмотренного экологическим законодательством, среди прочего, включает следующие мероприятия:

1) тест качества и количества воды с целью определения выполнения выбранных мероприятий по ликвидации объектов размещения и утилизации отходов;

2) проведение инспекции поверхности систем покрытия объектов размещения и утилизации отходов на предмет трещин или разрушения покрытия и выхода материалов из покрытия на поверхность;

3) мониторинг использования животными и человеком с целью предотвращения доступа людей и животных;

4) мониторинг растительности, чтобы определить, были ли достигнуты соответствующие задачи ликвидации;

5) мониторинг уровня пыли, чтобы убедиться, что он соответствует критериям.

Подраздел 11. Системы управления водными ресурсами

68. Компоненты системы управления водными ресурсами могут включать такие структуры, как берега, стоки, отводящие каналы, каналы, трубопроводы, пруды для очистки сточных вод, пруды-отстойники, а также резервуары для хранения, связанные с подачей питьевой воды.

69. В зависимости от особенностей недропользования в отношении систем управления водными ресурсами задачи ликвидации определяются следующим образом:

1) система была в максимальной степени демонтирована и удалена;

2) естественные пути дренажа были восстановлены в максимально возможной степени;

3) системы были стабилизированы и защищены от эрозии и аварий в долгосрочной перспективе;

4) естественные водные коридоры (например, прилегающие реки или ручьи) были использованы для пост-ликвидационного дренажа, если возможно;

5) стабильный сброс воды в естественную среду поддерживается в обозначенных точках сброса (например, стоки водосливов, стоки зон ограничения хвостов);

6) задачи ликвидации в отношении качества воды выполнены;

7) отсутствует необходимость в долгосрочном активном техническом обслуживании;

8) системы стабильны физически и геотехнически для обеспечения безопасности людей и животных.

70. Следующие аспекты на этапе планирования и проектирования объекта недропользования должны быть приняты во внимание в целях обеспечения достижения задач ликвидации для систем управления водными ресурсами:

1) минимизирована зависимость от структур отклонения поверхностных вод в долгосрочной перспективе;

2) проектирование системы управления водными ресурсами с целью минимизации миграции потенциальных загрязнителей;

3) выбор местоположения, обеспечивающего минимальное воздействие на животных и водную среду обитания.

71. Варианты прогрессивной ликвидации для систем управления водными ресурсами представлены, но не ограничены, следующим:

1) изменение уровня или контура берегов, плотин и дренажных водоотводов, не требуемых для долгосрочного использования;

2) заполнение всех пресных резервуаров и отстойников, а также каналов коллекторов.

72. Варианты рекультивации при проведении окончательной ликвидации для систем управления водными ресурсами представлены, но не ограничены, следующим:

1) очистка некачественной воды в объектах хранения для последующего сброса при достижении установленных законодательством требований;

2) изменение уровня или контура берегов, плотин, дренажных водоотводов, не требуемых для долгосрочного использования;

3) использование пассивных систем очистки в качестве предпочтительного метода очистки загрязненных вод при ликвидации, если их эффективность доказана;

4) подготовка к реализации запасных планов для активной очистки, если пассивная очистка не даст необходимого соответствия качества воды;

5) осушение, демонтаж и удаление резервуаров и трубопроводов с объекта, или заполнение и покрытие их безопасными материалами, если они будут оставаться на объекте.

73. Целью ликвидационного мониторинга ликвидации последствий недропользования в отношении систем управления водными ресурсами является обеспечение выполнения задач ликвидации. Такой мониторинг, среди прочего, включает следующие мероприятия:

1) периодическая инспекция оставшихся структур управления водными ресурсами для оценки их эффективности;

2) мониторинг климатических условий на объекте с целью сравнения с проектными допущениями (например, в отношении бурь) и оценка эффективности избранных ликвидационных мероприятий;

3) мониторинг эффективности защиты от эрозии структур берегов, таких как насыпи или растительность, а также физической стабильности систем управления водными ресурсами;

4) мониторинг качества, количество воды и стоков для проверки;

5) оценка схем дренажной сети и подтверждение того, что они сопоставимы со схемами дренажной сети, существовавшей до нарушения естественной среды в соответствии с задачами ликвидации;

6) инспекция зон с восстановленным растительным покровом на регулярной основе после первоначального планирования, пока растительность не распространится эффективно в соответствии с критериями ликвидации;

7) проведение регулярных инспекций и технического обслуживания объектов пассивной или активной очистки воды;

8) отбор проб поверхностных и грунтовых вод, если того требуют условия на объекте недропользования;

9) мониторинг запаха и вкуса воды и рыбы, если необходимо;

10) мониторинг использования зон животными, рыбами в целях оценки эффективности ликвидационных мероприятий.

Приложение 3 к Инструкции по составлению плана ликвидации

Схематическое изображение интеграции развития горных операций с процессом планирования ликвидации

Схема 3

Приложение 4 к Инструкции по составлению плана ликвидации

Схематическое изображение зависимости успешности ликвидации от сокращения риска и неопределенности

Схема 4

Приложение 5 к Инструкции по составлению плана ликвидации

Схематическое изображение основных этапов процесса составления плана ликвидации

Сноска. Приложение 5 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Схема-5

Приложение 6 к Инструкции по составлению плана ликвидации

Пример критериев ликвидации

Данный пример является показательным. Учитывая, что отдельный объект недропользования является уникальным по своему характеру, для каждого объекта недропользования требуется определение собственных индивидуальных критериев ликвидации.

Задачи ликвидации	Индикативные критерии выполнения	Критерии выполнения	Способы измерения
1. Растительность на восстановленных землях имеет эквивалентное значение, что и в окружающих природных экосистемах.	Состав растительности на восстановленном объекте представлен по отношению к целевой экосистеме по видам/разнообразию и структуре растительности. Все растения, использованные при рекультивации, присутствуют в местной растительности. Не высаживаются новые образцы сорняков.	В данном районе будет конкретное количество сортов растений на м2. Разнообразие сортов выше Х процентов от среднего показателя, зафиксированного в референс участках размером 20м x 20м в аналогичных районах в целевой экосистеме. Растительное покрытие находится в пределах значений аналогичных районов в целевой экосистеме. Весь семенной материал, использованный для восстановления участка, получен в радиусе 10 км. от объекта. Отсутствуют новые сорняки, включая сельскохозяйственные сорняки, так и естественные сорняки.	Количественный подсчет растительности с использованием методов, допустимых в соответствии с законодательством Представление документов, свидетельствующих об использовании надлежащих источников использованного семенного материала.
2.Восстановленная экосистема имеет эквивалентные функции и устойчивость, что и целевая экосистема	Способность задерживать воду и питательные вещества соответствует целевым экосистемам	Индекс инфильтрации находится в пределах значений аналогичных зон в целевой экосистеме. Индекс круговорота питательных веществ находится в пределах значений аналогичных зон в целевой экосистеме.	Индекс инфильтрации ЭФА. Индекс круговорота питательных веществ ЭФА.
3. Свойства почвы подходят для поддержания целевой экосистемы.	Физические, химические и биологические характеристики почвы соответствуют характеристикам целевого ландшафта. Почвы на глубине реконструкции имеют схожие показатели pH и солености, что и почвы целевой экосистемы.	Физические, химические и биологические спецификации почвы. Почвы в глубине реконструкции имеют показатели: pH (H2O) >X; и EC (1:5 H2O) <Y дС/м	Результаты анализа почвы с использованием аккредитованной лаборатории и полевые измерения.
4. Все определенные материалы кислотного и металлогеничного дренажа ограничены соответствующим образом или закрыты с учетом существующих климатических условий, чтобы предотвратить загрязнение поверхностных и грунтовых вод.	Инженерные проекты концептуального уровня и спецификации для форм рельефа пустых пород и (или) хвостохранилищ, чтобы убедиться в правильном размещении и изолировании материалов кислотного и металлогеничного дренажа. Инженерные проекты концептуального уровня и спецификации для форм рельефа, содержащих материалы кислотного и металлогеничного дренажа, чтобы ограничить попадание дождя и кислорода. Качество поверхностных и грунтовых вод под гидравлическим градиентом материалов, содержащих кислотный и металлогеничный дренаж, не будет превышать базовые условия качества воды или приемлемые уровни качества воды согласно нормам.	Детальные проекты форм рельефа и спецификации. Детальные спецификации поверхностного дренажа. Стоки и качество воды соответствует конкретным критериям по уровню pH, солености, SO1, содержанию тяжелых металлов и других веществ (таких, как селен); или Стоки из хвостохранилищ соответствуют нормам Национального руководства по стратегии управления качеством воды	Детальные проекты форм рельефа и спецификации. Детальные спецификации поверхностного дренажа. Стоки и качество воды соответствует конкретным критериям по уровню pH, солености, SO1, содержанию тяжелых металлов и других веществ (таких, как селен); или Стоки из хвостохранилищ соответствуют нормам качества воды

Приложение 2 к приказу Министра по инвестициям и развитию Республики Казахстан от 24 мая 2018 года № 386

Методика расчета приблизительной стоимости ликвидации последствий операций по добыче твердых полезных ископаемых

Общие положения

1. Настоящая методика расчета приблизительной стоимости ликвидации последствий операций по добыче твердых полезных ископаемых (далее – Методика) разработана в соответствии с пунктом 4 статьи 217 Кодекса Республики Казахстан от 27 декабря 2017 года "О недрах и недропользовании" (далее – Кодекс) и определяет порядок расчета, а также факторы, влияющие на определение размера обеспечения, необходимого для ликвидации последствий операций по добыче твердых полезных ископаемых.

2. Для целей настоящей Методики обеспечение исполнения обязательства по ликвидации последствий операций по недропользованию (далее – обеспечение) предоставляется недропользователями в отношении:

1) участка разведки твердых полезных ископаемых – при проведении детальной разведки твердых полезных ископаемых в случае, если со дня выдачи лицензии объем извлечения горной массы и (или) перемещения почвы превышает совокупно одну тысячу кубических метров на участке разведки;

2) участка добычи твердых полезных ископаемых;

3) участка добычи общераспространенных полезных ископаемых

4) участка использования пространств недр.

3. В настоящей Методике используются термины и определения, используемые в Кодексе и Инструкции по составлению плана ликвидации, утверждаемой уполномоченным органом в области твердых полезных ископаемых (далее – Инструкция).

Общие требования определения стоимости обеспечения

4. Стоимость обеспечения представляет собой оценку как прямых, так и косвенных затрат на ликвидацию последствий операций по недропользованию.

5. Прямые затраты на ликвидацию основаны на данных о работах по ликвидации и рекультивации, изложенных в утвержденном плане ликвидации.

6. Косвенными затратами являются расходы и затраты, не включенные в прямые затраты.

7. Стоимость обеспечения подлежит корректировке:

1) не позднее трех лет со дня получения последнего положительного заключения экспертизы промышленной безопасности и государственной экологической экспертизы плана ликвидации, разработанного в соответствии с Инструкцией (далее – план ликвидации);

2) в случае внесения изменений в план горных работ в соответствии с пунктом 5 статьи 216 настоящего Кодекса.

Сноска. Пункт 7 с изменением, внесенным приказом и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

8. При расчете стоимости обеспечения необходимо учитывать, помимо прочего, случай, когда недропользователь не сможет выполнить ликвидацию, и компетентный орган должен будет выполнить ликвидационные работы, что может повлиять на виды, условия проведения и стоимость работ по ликвидации, и, соответственно, стоимости обеспечения.

9. Процесс определения размера обеспечения включает в себя выполнение следующих последовательных шагов:

1) определение периода эксплуатации, покрываемого обеспечением;

2) определение объектов ликвидации и рекультивации;

3) определение критериев и целей ликвидации и рекультивации;

4) определение задач ликвидации и рекультивации;

5) оценка прямых затрат;

6) оценка косвенных затрат;

7) рассмотрение и согласование расчета стоимости.

Определение периода эксплуатации, покрываемого обеспечением

10. Сумма обеспечения покрывает общую расчетную стоимость работ по ликвидации последствий произведенных операций по добыче и операций, планируемых на предстоящие три года с даты последнего положительного заключения экспертизы промышленной безопасности и государственной экологической экспертизы плана ликвидации.

Сноска. Пункт 10 - в редакции приказа и.о. Министра индустрии и инфраструктурного развития РК от 29.10.2021 № 568 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

11. При расчете стоимости ликвидации должна учитываться наиболее высокая стоимость ликвидации в этот период.

12. Во избежание недооценки стоимости ликвидации необходимо производить расчет максимальных затрат на рекультивацию во время добычных работ. Эта стоимость должна оцениваться на основе предполагаемых работ по рекультивации, утвержденных в плане ликвидации.

13. Наиболее высокая стоимость ликвидации складывается, когда существует какая-либо комбинация из следующего:

1) большая площадь нарушений;

2) большая часть оборудования, объектов или материалов находится на участке;

3) наибольший объем и (или) наибольшее расстояние, на которое материалы должны быть перемещены при засыпке (выполаживании);

4) наибольший объем или воздействие материалов, установок или оборудования, требующих специальной обработки, покрытий (например, потенциально кислотообразующих материалов, химических веществ, бочек);

5) наибольшее нарушение ресурсов, требующих дорогостоящей рекультивации или смягчения последствий, таких как утечки, потоковые каналы, поймы, водно-болотные угодья или очистные сооружения;

6) наиболее высокий уровень расходов на эксплуатацию, ликвидационный мониторинг и техническое обслуживание объекта горнодобывающего комплекса, которые необходимы как в краткосрочной, так и долгосрочной перспективе для обеспечения общественной безопасности и предотвращения ущерба окружающей среде.

14. При расчете стоимости ликвидации последствий геологоразведочных работ небольших и несложных разведочных проектов применяется метод на основе длительности геологоразведочных работ.

15. Недропользователи могут ограничить объем обеспечения путем разбивки операций на отдельные этапы и выполнения параллельной ликвидации.

Пример

При проведении геологоразведки на участке из десяти блоков можно проводить операции сначала только на одном блоке, с проведением ликвидационных работ на таком блоке до начала работы на каждом следующем блоке. Стоимость ликвидации 1 блока (2км²) составит ХХХ тенге.

16. При этом такой подход должен сопровождаться четким администрированием и мониторингом для обеспечения того, чтобы проводимые ликвидационные работы не выходили за рамки работ, в отношении которых предоставлено обеспечение.

Определение объектов ликвидации и рекультивации

17. Определение объектов ликвидации производится на основании плана ликвидации, в котором описаны объекты, оборудование, виды деятельности, материалы и связанные с ними нарушения поверхности (далее называемые объектами), которые будут ликвидированы и рекультивированы, в зависимости от размера и сложности выполняемой добычи.

18. Описания должны быть достаточно подробными, чтобы их можно было использовать для подготовки технических спецификаций, необходимых для заключения контракта на выполнение ликвидационных работ, и уровень детализации должен возрастать по мере представления, обработки, утверждения и реализации плана ликвидации.

19. Описание объектов ликвидации должно включать в себя следующие категории:

1) расположение объектов. Необходимо указать местоположение объектов за пределами площадки, которые не обязательно являются частью участка недр, подлежащего рекультивации, но необходимы для проведения рекультивации, такие как места расположения строительных материалов, полигоны отходов, места захоронения опасных материалов и другие объекты, задействуемые в рекультивации;

2) типы оборудования, материалов и установок. Необходимо указать информацию, касающуюся транспортировки, хранения, использования или утилизации;

3) количество (размер) оборудования, материалов, объектов, включая номера, размеры (длина, ширина, высота), площадь и объем. Необходимо представить, как словесное описание, так и чертежи, показывающие виды, схемы, поперечные сечения и профили;

4) размер и тип нарушения земельной поверхности, включая характеристики пород, обнаженных горными выработками, которые могут повлиять на физическую и химическую стабильность и рекультивацию (восстановление) растительного покрова. Необходимо представить как словесное описание, так и чертежи, показывающие виды, схемы, поперечные сечения и профили, а также местоположение, типы (спецификации) и объемы избранных материалов, необходимых для рекультивации, таких как гравий, рип-рэп, глина и иные материалы, используемые для рекультивации;

5) данные, полученные в результате исследований, моделирования и (или) мониторинга, которые определяют исходные условия или прогнозируют характеристики почвенного покрова поверхностных ресурсов, таких как почва, растительность, топография, поверхностные и подземные воды.

20. Описания объектов представляются в виде, но не ограничиваясь ими, описательных материалов, таблиц, карт в соответствующем масштабе и контурного интервала для обеспечения точного измерения расстояний и объемов, вид сверху, виды профиля и поперечные сечения объектов. Информация об объектно-ориентированной съемке может загружаться в географическую информационную систему CAD (компьютерное проектирование) или иные программы рисования, чтобы создавать карты с переменными масштабами и контурами.

21. Расчет исходного обеспечения будет основываться на концептуальных проектных описаниях, чертежах и картах.

22. По мере разработки проекта недропользователь должен на основе получаемой дополнительной информации подготовить подробный проект и исполнительные чертежи, которые должны использоваться для пересчета или подтверждения первоначальных расчетов обеспечения.

Определение критериев и целей ликвидации и рекультивации

23. В соответствии с Инструкцией план ликвидации должен определять цели и задачи ликвидации, а также содержать критерии ликвидации для каждой задачи, позволяющие определить, насколько выбранные меры по ликвидации достигают поставленных задач ликвидации для каждого объекта.

24. Критерии ликвидации применяются ко всем объектам проекта, материалам, оборудованию и связанным с ними нарушениями земельного покрова и направлены на решение следующих вопросов:

1) промежуточные операции и техническое обслуживание, необходимые для обеспечения целостности объектов и систем объекта недропользования, остановка которых может потенциально поставить под угрозу здоровье человека и окружающую среду. Мероприятия включают в себя управление и обработку жидкостей, техническое обслуживание участка доступа к объектам, коммунальные услуги, заборы и сооружения, такие как кусты и пруды для кучного выщелачивания, хвостохранилища, системы ливневых вод и здания, в которых хранятся химикаты (реагенты);

2) опасные материалы – выделение, удаление, обработка или контроль опасных или токсичных веществ;

3) снос – удаление незагрязненных объектов, оборудования и материалов (зданий, бетонных фундаментов и иных имеющихся конструкций);

4) проектирование. Все инженерные объекты, которые будут оставлены или построены для рекультивации и ликвидации должны соответствовать стандартам проектирования. Наиболее важно соблюдение стандартов применительно к объектам, которые должны функционировать в долгосрочной перспективе с целью защиты здоровья человека и окружающей среды, такие как объекты, необходимые для изоляции или хранения опасных материалов (покрытия, тампонирование, вкладышей) и транспортировки, обработки или хранения воды (утечки, плотины, канавы, каналы, очистные сооружения, дамбы);

5) качество воды – стандарты качества воды (законодательные требования), которым должны соответствовать проектные сбросы;

6) земельные работы – приемлемые почвенные склоны, дренажи и контуры после добычи;

7) стабильность – стандарты для физической (стабильность массы, эрозия) и химической стабильности (выброс опасных или токсичных веществ) объектов участка недр;

8) рекультивация – приемлемая растительная система и требования к почвенному покрову;

9) смягчение последствий – смягчение последствий необходимо для компенсации ущерба, в тех случаях, когда его невозможно избежать. Обычно это касается специальных строительных технологий, связанных с каналами дренажей, водно-болотными угодьями, ареалом дикой природы, рекреационными, культурными или другими ресурсами;

10) ликвидационный мониторинг (техническое обслуживание) – требования к защите и мониторингу рекультивации;

11) безопасность. Включает все требования безопасности для населения, в том числе ограждения, знаки, бермы, закрытие штолен;

12) разрешения – получение необходимых разрешений и соответствие законодательным требованиям, в том числе при вынужденном принятии обязательств по рекультивации и ликвидации компетентным органом.

Определение задач ликвидации и рекультивации

25. После сбора необходимой информации по проекту недропользования и разработке критериев ликвидации, следует приступить к определению мероприятий, оборудования, материалов и рабочей силы, необходимых для выполнения ликвидации, а также расчету их стоимости.

26. Типовые мероприятия по ликвидации и рекультивации включают в себя восемь нижеуказанных категорий, которые следует использовать для расчета обеспечения:

1) промежуточная эксплуатация и техническое обслуживание;

2) опасные вещества;

3) очистка воды;

4) снос, удаление и утилизация незагрязненных конструкций, оборудования и материалов;

5) земляные работы;

6) восстановление растительности;

7) смягчение последствий;

8) долгосрочная эксплуатация, техническое обслуживание и ликвидационный мониторинг.

Параграф 1. Промежуточная эксплуатация и техническое обслуживание

27. Оценка обеспечения должна рассчитываться, предполагая, что все оборудование, расходные материалы и рабочая сила, необходимые для рекультивации, будут приобретаться через процесс государственных закупок, и оборудование или материалы не будут доступны на участке.

Такое оборудование может включать в себя оборудование для отвода, перекачивания, транспортировки, хранения или обработки ливневой воды или технологической воды, а также вспомогательные средства, необходимые для их поддержки (линии электропередач и распределительные линии), насосы, трубы, очистные сооружения и вспомогательные объекты.

28. Промежуточная эксплуатация и техническое обслуживание преследуют цели по следующим общим категориям:

1) общественная безопасность. На некоторых объектах могут потребоваться немедленные действия для оценки и решения вопросов общественной безопасности. В некоторых случаях остаются объекты, требующие установки знаков, ограждений, ворот, берм, закрытий или других мер для обеспечения физической безопасности. Наиболее распространенные меры включают в себя установку знаков, ограждения, ворот или бермы, чтобы предупредить общественность об опасностях, связанных с карьерами, подземными выработками и небезопасными зданиями или объектами, где хранятся химикаты, нефтепродукты или реактивы. Долгосрочные требования по техническому обслуживанию любых объектов физической безопасности должны быть максимально минимизированы;

2) доступ и коммунальные услуги. Необходимо обеспечить или поддерживать доступ к объекту, включая обслуживание дорог и удаление снега; и продолжать предоставлять коммунальные услуги, такие как электричество, вода и газ, которые необходимы для работ. Долгосрочные требования по техническому обслуживанию любого доступа или коммунальных услуг должны быть максимально минимизированы;

3) управление водными ресурсами. Наиболее важными и дорогостоящими промежуточными требованиями эксплуатации и технического обслуживания являются средства, предназначенные для отвода, транспортировки, хранения или очистки воды. Эксплуатация и техническое обслуживание этих объектов включает такие мероприятия как проверка отводных канав, канав, трубопроводов, резервуаров и осадочных прудов, чтобы обеспечить их целостность и способность обрабатывать стоки технической и ливневой воды. Для других объектов, таких как кучи выщелачивания, подземные выработки, хвостохранилища или другие пруды, где воду или растворы, следует рассмотреть необходимость проведения перекачки или очистки воды, чтобы предотвратить сбросы, которые угрожают здоровью населения или окружающей среде. Долгосрочное техническое обслуживание любого объекта управления водными ресурсами следует максимально минимизировать.

29. Все требования по промежуточной эксплуатации и техническому обслуживанию должны оцениваться при разработке плана ликвидации и идентифицироваться, и обрабатываться в плане ликвидации до утверждения. Оценка обеспечения рассчитывается на основе описаний в утвержденном плане ликвидации. По мере разработки проекта первоначальные оценки должны быть скорректированы на основе фактических данных о затратах, полученных во время добычных работ.

30. Стоимость этих операций и связанного с ними обслуживания и ликвидационного мониторинга должна быть идентифицирована отдельно в оценке обеспечения и обеспечена одним из финансовых инструментов, предусмотренных пунктом 4 статьи 55 Кодекса.

Параграф 2. Опасные вещества

31. Данная задача включает в себя стоимость обеззараживания, нейтрализации, утилизации, обработки или изоляции опасных веществ, используемых, произведенных или хранимых на площадке объекта. Подробная информация о химических веществах, нефтепродуктах и других опасных материалах, используемых или производимых на месте, описывается в плане горных работ (описания материалов, объемов и контейнеров).

32. При оценке стоимости работ по обезвреживанию опасных веществ необходимо произвести проверку наличия опасных веществ на месте и любого загрязнения почвы. Инвентаризация опасных веществ на месте должна быть завершена в период корректировки обеспечения.

33. Для целей оценки стоимости обеспечения необходимо учитывать нижеперечисленные типичные объекты и вещества:

1) химические вещества или нефтепродукты, которые следует утилизировать как опасные отходы (размер затрат можно получить из существующих контрактов субподрядчиков по работе с опасными веществами, а также из статистической информации о региональных ценах);

2) производственные здания, лаборатории, средства обслуживания и мойки автомобилей, химические и топливные хранилища, сборники в лабораториях, система слива для различных установок и системы футеровки и сдерживания для топлив и химических веществ, а также загрязненная почва на таких объектах;

3) пустые резервуары для хранения химических веществ и нефтепродуктов, бочки или другие контейнеры. Требуется также включить расходы на тестирование (опробование) загрязнҰнности почвы нефтепродуктами и удаление загрязненной почвы.

Параграф 3. Очистка воды

34. Системы водоочистки являются самыми значительными расходами по ликвидации и могут существенно повлиять на общую стоимость ликвидации и рекультивации.

35. Необходимо проанализировать, какие меры по очистке воды требуются для конкретного проекта и должны быть, соответственно, учтены при оценке обеспечения. Такие меры могут включать строительство покрытий для минимизации проникновения воды или строительство, эксплуатацию, техническое обслуживание и замену активной или пассивной системы очистки воды на основе прогнозируемых потоков и химии воды, и другие мероприятия.

36. Необходимо также оценить, в течение какого период времени требуется производить обработку воды может (в течение определенного периода времени или бессрочно), что также повлияет на стоимость обеспечения.

37. Системы активной очистки воды требуют наличия установки по очистке воды. Расчет обеспечения должен учитывать проектирование, эксплуатационное обслуживание и затраты на замену, включая рабочую силу, электроэнергию, оборудование и материалы.

Компоненты установки для активной очистки воды включают в себя пруды, бермы, стоки, насосы, трубы, химические бункеры, электроснабжение, электрические средства управления и здания. Также при расчете стоимости очистных работ необходимо учитывать обработку и удаление любого осадка, создаваемого установкой для очистки воды, а также контроль качества воды для сбросных и приемных вод.

38. Пассивные системы очистки воды включают объекты, такие как водно-болотные угодья, которые требуется спроектировать, построить, поддерживать и периодически заменять. В состав затрат на пассивные системы очистки воды должны включаться те же затраты, что для системы активной очистки воды, такие как проектирование, удаление и утилизация шлама и стоимость замены.

39. На стадии разработки плана ликвидации недропользователь оценивает потенциальную возможность загрязнения объектов недропользования с использованием информации, полученной в результате отбора проб и испытаний материалов и с учетом геологии, климата и гидрологии участка рудника. Полученная информация используется для прогнозирования количества и качества сбросов после добычных работ, при этом случайное загрязнение в результате разливов химических веществ или нефтепродуктов не берутся в расчет, поскольку они не могут быть запланированы или количественно оценены с какой-либо степенью определенности.

40. Недропользователь использует прогнозы этих моделей и анализы для определения необходимых мероприятий по очистке воды в форме предварительных расчетов.

41. При начале осуществления ликвидационного мониторинга во время добычи, модельные прогнозы и допущения подлежат пересмотру с тем, чтобы определить достоверность результатов модели. Размер обеспечения подлежит соответствующей корректировке.

42. Если во время добычных работ будет обнаружена необходимость в водоочистке, оценка обеспечения должна быть обновлена, и сумма обеспечения будет соответствующим образом скорректирована.

Параграф 4. Снос, удаление и утилизация незагрязненных конструкций, оборудования и материалов

43. Данная задача включает в себя снос, удаление и утилизацию (совместно – снос) всех объектов недропользования, оборудования и материалов. Такие мероприятия включают в себя удаление и утилизацию "незагрязненных" или "обеззараженных" зданий, дробилок, хранилищ, резервуаров, ограждений, ограждений для скота, водопропускных труб, мостов, знаков, склад взрывчатых веществ, конвейерных систем, фундаментов, септических систем, подпорных стенок, трубопроводов, линий электропередачи, электрических подстанций, разного мусора и иных имеющихся участке сооружений и конструкций. Также включаются материалы и их контейнеры, такие как топливо и химикаты, которые были сохранены и маркированы надлежащим образом и могут быть переработаны в качестве пригодного для использования продукта.

44. Все объекты, за исключением тех, которые запланированы для использования в утверждҰнных пост-ликвидационных целях, должны быть включены в расчет обеспечения для сноса и утилизации. Ненужные объекты следует удалить для сокращения сметной стоимости сноса.

45. В расчете затрат необходимо учитывать все затраты на утилизацию, такие как захоронение на территории объекта недропользования (при наличии разрешения), погрузка, перевозка и оплата на соответствующих полигонах или других местах захоронения, в том числе расходы по найму требуемого подвижного состава или иного оборудования для этих целей.

46. Оценка обеспечения не должна включать в себя остаточную стоимость оборудования и материалов.

Параграф 5. Земляные работы

47. Земляные работы включают в себя, но не ограничиваются, такими категориями как дороги, запасы рекультивационных материалов, запасы руд с низким содержанием минерала или сульфидные запасы, отвалы пустой породы, хвосты, отработанная руда и другие построенные объекты; ликвидация карьера; разработка материалов для покрытий; дренаж или слой крепления; засыпка (отводных канав, канав, осадочных прудов); и размещение плодородного слоя почвы или другой питательной среды. Строительство объектов, таких как отводные канавы и водостоки, русловые каналы, водно-болотные угодья и объекты специального назначения, также считаются земляными работами.

48. Недропользователю необходимо регулярно вести учет накопленных материалов, таких как недра, и плодородный слой почвы, с тем чтобы расчеты ликвидационных затрат основывались на фактических данных, а не на предположениях. Целью точных подсчетов складируемых материалов для рекультивации является обеспечение будущих целей ликвидации достаточным объемом материалов.

49. Шаги, связанные с оценкой стоимости земляных работ, включают:

1) оценка объемов материалов, которые необходимо выкапывать, перемещать или укладывать;

2) выбор типа оборудования;

3) расчет расстояния перевозки;

4) расчет углов наклона для выполаживания;

5) определение необходимых специальных строительных методов, таких как дробление, сортировка, уплотнение, использование геосинтетических материалов и прочих специальных методов ведения земляных работ;

6) оценка объемов материалов для создания покрытия.

50. Объемы материалов оцениваются с использованием масштабированных чертежей и поперечных сечений установок, показывающих условия до рекультивации и после рекультивации. При оценке объема материалов следует учитывать:

1) различия в типе материалов;

2) разницу в объемах между фиксированным материалом и сыпучим материалом (коэффициент разрыхления);

3) количество материала, которое должно быть повторно обработано.

51. При расчете затрат на выполаживание необходимо учитывать падение производительности экспоненциально к расстоянию. Расстояние дистанции должно быть ограничено примерно 60 метров, и вычисления объемов выполаживания должны основываться на этом или меньшем расстоянии. Для длинных склонов необходимо учитывать, что фактический объем перемещаемого материала, будет больше объема призмы "выемки", рассчитанной по поперечному сечению.

52. Размер и тип оборудования, выбранного для ликвидации и рекультивации, может существенно повлиять на общую стоимость ликвидации. Для снижения затрат возможно использование для ликвидации и рекультивации того оборудования, которое использовалась во время добычи.

53. При выборе оборудования и оценке производительности следует учитывать изменения объемов материалов и удельных весов, вызванных первоначальным смещением. Коэффициенты разрыхления и веса перечислены или могут быть получены из таблиц во многих стандартных руководствах по производительности оборудования.

54. Расстояние транспортировки и наклон влияет на выбор и эффективность оборудования, а также стоимость всех работ по выемке, засыпке и сортировке. Расстояние транспортировки может определяться на картах и чертежах плана объектов недропользования. Ориентировочный центр каждого источника строительного материала, подлежащего перемещению, и его пункт назначения должен быть идентифицирован таким образом, чтобы можно было определить расстояние. Уклоны могут быть рассчитаны, основываясь на чертежах дороги, как построенные чертежи, поперечные сечения или подробная карта сайта; или замеряется на месте (изыскательские работы).

Параграф 6. Восстановление растительности

55. Мероприятия по восстановлению растительности включают следующее:

1) подготовка грунта;

2) верхний слой почвы или другая приемлемая питательная среда для выращивания подлежат замене, а окончательная планировка должна быть выполнена по контуру (склоны, от 3 до 1 или менее);

3) подготовка почвы для посева – разрыхление или боронование верхнего слоя почвы по контуру для замедления стока. Там, где ожидается эрозия, могут быть использованы мульча, террасы, контурные борозды или бульдозерные бассейны;

4) на основе испытаний почвы может потребоваться удобрение, мульча без сорняков или другая почвенная поправка. Удобрения и добавки могут включать материалы, которые обеспечивают питательные вещества, улучшают физические характеристики, корректируют рН или обеспечивают почвенные микроорганизмы;

5) установка мер контроля заиления. В расчет включаются меры по борьбе с эрозией и материалы, такие как мульча, эрозионный контроль, маты, плетение и иные противоэрозийные средства и материалы, с целью обеспечить стабильность и уменьшить эрозию рекультивированного участка;

6) распределение древесного мусора. Затраты будут включать в себя загрузку, транспортировку и размещение;

7) посев осуществляется путем разбросного посева, бурения или гидропосаживания с использованием свободных от сорняков семян в зависимости от склонов и характера материала, подлежащего рекультивации. Заборные ограждения (при их необходимости) должны поддерживаться до тех пор, пока не подписан акт приҰмки ликвидационных и рекультивационных работ;

8) посадка саженцев деревьев или кустарников;

9) необходимо обеспечить достаточное обеспечение, позволяющее повторно обрабатывать объекты, которые не соответствуют стандартам растительного покрова, в течение определенного времени и контроля над любыми вредными сорняками. Повторная обработка может включать в себя мероприятия, указанные в подпунктах 2-8) выше.

56. Недропользователю рекомендуется создание участков для тестирования растительности во время добычи с целью обоснования и (или) подтверждения стратегии рекультивации, разработанной во время выдачи разрешений. Такие тестовые участки должны охватывать весь диапазон работ (семенные смеси, методы посадки, добавки к почве, мульча) и условия объекта (питательные среды, наклон), которые ожидаются при ликвидации.

Параграф 7. Смягчение последствий

57. Смягчение последствий предусматривает выполнение требований по предотвращению, минимизации, исправлению или компенсации ущерба окружающей среде, вызванного предлагаемыми работами по добыче. Стоимость работ ликвидации по смягчению последствий, требуемых в утвержденном плане ликвидации, должна быть включена в расчет стоимости обеспечения.

Параграф 8. Долгосрочная эксплуатация, техническое обслуживание и мониторинг

58. Долгосрочные требования к эксплуатации, обслуживанию и мониторингу должны быть сведены к минимуму, исходя из рационального планирования проекта. Если такие мероприятия не могут быть исключены полностью, связанные с этим расходы должны быть включены в расчет стоимости обеспечения.

59. Необходимо учитывать два типа долгосрочных требований к обслуживанию. Первое включает в себя действия с сроком работ. Защита рекультивированных участков может потребовать ограждения, закрытия дорог или других средств до тех пор, пока не будут успешно установлены долгосрочная стабильность, борьба с эрозией и восстановление растительного покрова. Активный контроль над вредными сорняками также может потребоваться для достижения успешного восстановления растительного покрова в ближайшем будущем.

60. Ко второму типу долгосрочного обслуживания относятся действия, которые могут иметь открытый срок или требуются в течение длительного времени. Объекты, которые нуждаются в долгосрочной эксплуатации и обслуживании, включают, но не ограничиваются:

1) дороги (включая техническое обслуживание и удаление снега);

2) отводные канавы;

3) дамбы;

4) водоочистные сооружения;

5) ограждения;

6) ворота и знаки.

61. В некоторых случаях такое техническое обслуживание может продолжаться бессрочно (водоочистные сооружения, дамбы и отводные канавы). Для оценки стоимости необходимо исходить из предположения, что для всех инженерных сооружений, которые продолжают функционировать, необходимо периодическое техническое обслуживание для соблюдения стандартов ликвидации и рекультивации. Такие мероприятия повлекут расходы на мониторинг и другие разрешения, которые могут потребоваться в соответствии с различными законодательными актами.

62. В дополнение к мониторингу, который включает в себя отбор проб, лабораторное тестирование, анализ данных и отчетность, другие затраты, связанные с ликвидацией объектов мониторинга, включают в себя станции мониторинга поверхностных вод, скважины подземных вод, экспериментальные площадки для исследований и станции качества воздуха.

Оценка прямых затрат

63. При составлении сметной стоимости работ по ликвидации важным условием является последовательность и обоснованность, что обеспечивается использованием единых источников информации и одних и тех же методологии и протоколов при построении каждой оценки.

Параграф 1. Сравнение данных

64. Наилучшим способом оценки прямых затрат на рекультивацию является применение фактических затрат на строительство или ценовые предложения от подрядчиков на аналогичную работу в рассматриваемой области. При этом при использовании информации из других проектов необходимо оценивать, насколько те или иные условия применимы к определенному проекту.

65. Использование затрат из других проектов должно осуществляться только после тщательного анализа допущений и факторов затрат, используемых в этой оценке. Профили транспортировки, типы оборудования и удельные затраты являются примерами допущений, которые зависят от специфики объекта. Разработчик не должен применять одинаковые единицы затрат в двух расчҰтах; разработчик должен построить оценку, основанную на специфике рассматриваемого объекта. Затраты других объектов должны использоваться только для целей сравнения.

Параграф 2. Источники данных оценки затрат

66. Затраты на оборудование могут оцениваться на основании:

1) коммерческих предложений подрядчиков;

2) данных дистрибьюторов оборудования;

3) предложений по договорам аренды оборудования;

4) принятых в отрасли стандартов и руководств.

67. Смета расходов на оборудование, необходимое для проведения ликвидации и рекультивации, может основываться на вышеупомянутых справочных источниках или других справочниках, или данных, которые отражают региональную стоимость оборудования.

68. Стоимость этого оборудования обычно выражается в тенге в час и может быть оценена из приведенных выше справочных документов.

69. При использовании этих источников следует обратить внимание на то, какие затраты включены в стоимость единицы. Часовые тарифы на оборудование должны включать такие затраты, как топливо, техническое обслуживание, замена, страхование, налог с продаж, стоимость владения и эксплуатации и т. д. Все удельные затраты, используемые в оценке обеспечения, должны быть последовательными в отношении того, какие затраты включены, чтобы не упустить такую затрату или включить двойной подсчет позже в косвенных затратах.

70. Источником стоимости рабочей силы являются:

1) ежеквартальные данные по средней заработной уполномоченного органа в области статистике;

2) стоимость рабочей силы недропользователя.

71. При расчете прямых затрат на рабочую силу необходимо учитывать, что среднемесячная заработная плата формируется с учетом подоходного налога, пенсионных отчислений, премий и надбавок.

72. Для целей расчета стоимости обеспечения предполагается, что все оборудование, материалы и рабочая сила, необходимые для рекультивации, будут обеспечены в рамках заключения контрактов, так как оборудование или материалы на месте не будут доступны.

73. Смета должна быть четкой, всеобъемлющей, иметь достаточную детализацию. Подробная документация позволит компетентному органу подтвердить и согласовать оценку стоимости ликвидации и рекультивации.

74. На этапе 5 были определены задачи по рекультивации, требуемые для ликвидации. Основываясь на описании этих работ (и любых сделанных допущениях), недропользователь разрабатывает индивидуальные затраты для каждой задачи.

75. Оценка обеспечения должна быть организована с использованием восьми задач ликвидации и рекультивации, определенных в главе 6 настоящей Методики.

76. Для каждой задачи и подзадачи необходимо определить объем (количество), производительность (время, требуемое для задачи) и удельные затраты (оборудование, материалы и затраты на рабочую силу) для разработки общей стоимости задачи рекультивации. Общая стоимость может быть рассчитана с использованием следующей базовой формулы:

(объем ÷ производственная скорость) х удельную стоимость = общая стоимость

пример:

[(кубические метры) ÷ (кубические метры / час)] x (тенге / час) = тенге.

77. После оценки общих затрат по каждой подзадаче необходимо рассчитать общую сумму для каждой из восьми задач по рекультивации. На этапе расчета суммы могут быть округлены до соответствующей цифры. Итоговые суммы следует суммировать для определения оценки общих прямых затрат на рекультивацию. Косвенные затраты затем рассчитываются пот отношению к этим прямым расходам для определения общей оценки размера обеспечения.

Оценка косвенных затрат

Параграф 1. Общие положение

78. Косвенными расходами являются такие сборы и затраты сверх прямых затрат на ликвидацию и рекультивацию, которые встречаются во время любого проекта ликвидации и рекультивации. Такие затраты могут быть связаны с планированием, проектированием, заключением контрактов, администрированием или фактическим выполнением ликвидационных работ. Многие косвенные затраты основаны на средних отраслевых показателях и обобщены на графиках, на которые ссылается настоящая Методика. Затраты должны быть подтверждены на основе местоположения, размера объекта недропользования и другой информации, относящейся к конкретному объекту.

79. В состав косвенных затрат включаются такие категории затрат как:

1) проектирование;

2) мобилизация и демобилизация;

3) затраты подрядчика;

4) администрирование;

5) непредвиденные расходы; и

6) инфляция.

80. Косвенные затраты рассчитываются как процент от общих прямых затрат на рекультивацию, при прямые затраты не должны включать косвенные затраты.

81. При этом для целей расчета затрат на ликвидацию не применяется Порядок определения сметной стоимости строительства в Республике Казахстан, а также иные нормативы, СНиПы и государственные стандартны расчета сметной стоимости.

82. Косвенные затраты применяются индивидуально в процентах от общих прямых затрат, за исключением инфляции. Инфляция применяется к общей сумме прямых и косвенных затрат.

Параграф 2. Проектирование

83. В случае банкротства или отказа недропользователя требуется дополнительная характеристика объекта для разработки технических спецификаций и чертежей, необходимых для заключения контракта. Эта работа часто включает в себя следующие задачи:

1) подготовка карт и планов, показывающих объем требуемой ликвидации и рекультивации, и сбор подробной информации об объемах.

2) обзор запасов плодородного слоя почвы и отходов для определения количества имеющегося материала.

3) отбор проб и анализ пустой и вмещающей породы, хвостов, кучного материала, поверхностных и грунтовых вод и т. д.

4) отбор проб и анализ почв и отвального грунта для определения необходимости специальной обработки

5) оценка структур и зданий для определения требований к сносу и удалению.

6) оценка объектов ливневой воды и технологических растворов или водозаборов для определения необходимости обработки, очистки или других улучшений.

7) оценка ранее выделенных районов для определения того, были ли достигнуты критерии.

84. Затем информация о характеристиках участка используется для разработки подробных спецификаций, планов и чертежей инженерных сооружений; и сметы для объекта.

85. Измененные условия окружающей среды или воздействия могут потребовать изменения в окончательной ликвидации и рекультивации участка, требуя дополнительного экологического анализа до реализации проекта. Существующие, новые или упущенные законодательные требования также могут потребовать рассмотрения.

86. Стоимость проектирования обычно составляет от 2% до 10% от общих прямых затрат.

87. Составитель сметы может обосновать применение более высокого процента или использование другой суммы стоимости проектирования.

Параграф 3. Мобилизация и демобилизация

88. Мобилизация и демобилизация являются косвенными расходами на перемещение персонала, оборудования, предметов снабжения и непредвиденных обстоятельств на место рекультивации и обратно.

89. При расчете затрат на мобилизацию и демобилизацию необходимо учитывать такие факторы, как удаленность участка, доступность оборудования, ограничения и разрешения на использование дорог.

90. Затраты на мобилизацию и демобилизацию могут составлять до 10 процентов от общих прямых затрат. Расходы на мобилизацию и демобилизацию также можно оценивать применительно к конкретным объектам, учитывая вышеуказанные затраты по каждому пункту. Такой подходит является наиболее оптимальным для небольших добычных проектов.

Параграф 4. Затраты подрядчика

91. Прибыль и накладные расходы Подрядчика составляют значительную часть косвенных затрат, которые должны быть включены в оценку обеспечения. В состав прибыли и накладных расходов подрядчика могут включаться такие расходы как:

1) управление проектами (руководители, бригадиры и т. д.);

2) строительные офисы и складские прицепы;

3) безопасность / средства индивидуальной защиты;

4) временные санитарные услуги;

5) охрана безопасности;

6) планирование;

7) геодезия;

8) контроль качества;

9) специальные инструменты;

10) стоимость субподряда;

11) сверхурочные затраты;

12) социальные налоги;

13) компенсация рабочим;

14) компенсация владельца (прибыль);

15) заработная плата менеджера проекта и оценщика;

16) заработная плата за офисную поддержку;

17) аренда офисов и коммунальные услуги; и

18) страхование.

92. Прибыль и накладные расходы оцениваются как процент от общих прямых затрат, и составляют от 15% до 30%.

Рисунок 1 - Прибыль и накладные расходы - может использоваться для определения процента, который будет применяться к прямым затратам на прибыль и накладные расходы.

Рисунок 1

Параграф 5. Администрирование

93. Затраты на администрирование включают в себя расходы компетентного органа, связанные с проведением работ по ликвидации последствий операций по недропользованию в случае если недропользователь не осуществил ликвидацию самостоятельно. Расходы недропользователя по администрированию работ по ликвидации, выполняемой самим недропользователем, не включаются в состав затрат на администрирование.

94. Административные расходы оцениваются, исходя из предполагаемых трудозатрат персонала (человеко-дней и связанных с этим накладных расходов). При подсчете учитываются фактические расходы сотрудников компетентного органа. Накладные расходы компетентного органа включают дополнительные расходы на офисное помещение, расходные материалы, телефонную связь, копирование, почтовые расходы, транспортные средства, транспортные расходы и сверхурочные.

95. Примеры соответствующих расходов включают:

1) планирование;

2) бюджетирование;

3) наем;

4) наблюдение;

5) инспекция объекта;

6) мониторинг;

7) отбор проб;

8) геодезия;

9) тестирование;

10) обзор;

11) правоприменение.

Параграф 6. Непредвиденные расходы

96. Непредвиденные расходы должны включаться в оценку затрат на ликвидацию, однако они не включают в себя форс-мажорных обстоятельства, такие как разлив топлива или просадка дамбы хвостохранилища. Непредвиденные расходы предназначены являются расходами, предназначенными для корректировки тех или иных недостатков в расчете иных показателей, которые невозможно заблаговременно просчитать достоверно.

97. Непредвиденные расходы включаются в себя расходы, связанные с возможным изменением объема и видов работ, требуемых для проведения ликвидации, а также изменения сметной стоимости тех или иных видов работ.

98. Размер непредвиденных расходов зависит от вида предлагаемой работы и уровня доступной информации для ее определения. Доля непредвиденных расходов тем выше, чем сложнее уровень проводимых операций по недропользованию: низкая доля непредвиденных расходов характерна для программы разведочного бурения, где потенциальные воздействия незначительны и четко определены, но высока для крупномасштабного проекта по добыче с наличием хвостохранилища и где предполагается высокий уровень воздействия (к примеру, дренаж кислых пород).

99. В этой связи, непредвиденные расходы необходимо закладывать в стоимость работ по ликвидации только применительно к крупным или сложным проектам, размер обеспечения для которых составляет более 320 000 000 тенге.

100. Затраты на непредвиденные обстоятельства подлежат уменьшению, по мере того, как предположения, использованные для их подсчета, подтверждаются или нивелируются, тем самым снижается уровень неопределенности их возникновения. Примерная оценка непредвиденных расходов в зависимости от уровня неопределенности приведены в Приложении 1 к настоящей Методике.

101. Непредвиденные расходы по стоимости работ предназначены для покрытия расходов на строительство, непредвиденных на момент оценки обеспечения, которые будут подтверждаться по мере того, как будут проведены фактические мероприятия по ликвидации и рекультивации. Такие затраты обусловлены изменениями местных условий на участке или изменением необходимых видов работ, неблагоприятными погодными условиями, нехваткой сырья и материалов или другими факторами.

102. В зависимости от сложности и объема строительства и объема доступных данных об участке, размер непредвиденных расходов обычно составляет от 10 до 20 процентов от размера прямых затрат.

Параграф 7. Инфляция

103. В случае когда между временем расчета размера обеспечения (либо предоставления обновленного обеспечения) и временем обращения взыскания на обеспечение и его использованием проходит значительный период времени, размер обеспечения подлежит корректировке с поправкой на инфляцию.

Окончательный расчет стоимости

104. Для подготовки окончательного расчета стоимости обеспечения необходимо произвести следующие типы сводных расчетов обеспечения:

1) сводный расчет затрат по каждой задаче ликвидации и рекультивации:

промежуточная эксплуатация и техническое обслуживание;

опасные материалы;

очистка воды;

снос, удаление и утилизация незагрязненных конструкций, оборудования и материалов;

земляные работы;

восстановление растительности;

смягчение последствий;

долгосрочная эксплуатация, техническое обслуживание и мониторинг;

2) сводный расчет затрат, связанных с ликвидацией и рекультивацией каждого объекта;

3) сводный расчет прямых затрат;

4) сводный расчет косвенных х затрат.

Приложение к Методике расчета приблизительной стоимости обеспечения исполнения обязательства по ликвидации последствий операций по lобыче твердых полезных ископаемых

Тип расходов и соответствующий этап развития проекта	Точность (%)	Время, необходимое для оценки стоимости	Требуемые непредвиденные расходы (%)	Доля завершения предпроизводственных инженерных работ (%)	Доля предпроизводственных капитальных расходов (%)
Порядок возрастания	30-50	1-2 дня	20-30	<5	<0.5
Предварительное положение	10-30	1-6 недель	10-20	15-20	2-5
Окончательное положение	10	3-6 месяца	6-10	50-60	10-15
Детализированный	<5	2-9 месяца	4-7	90-100	50-60

Жою жоспарын жасау бойынша нұсқаулықты және пайдалы қатты қазбаларды өндіру жөніндегі операциялардың салдарын жоюдың болжамды құнын есептеу әдістемесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 24 мамырдағы № 386 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2018 жылғы 13 маусымда № 17048 болып тіркелді.

РҚАО-ның ескертуі!
Осы бұйрық 29.06.2018 бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" 2017 жылғы 27 желтоқсандағы Кодексінің 217-бабының 4-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Мына:

1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес Жою жоспарын жасау бойынша Нұсқаулық;

2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес Пайдалы қатты қазбаларды өндіру жөніндегі операциялардың салдарын жоюдың болжамды құнын есептеу әдістемесі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Жер қойнауын пайдалану департаменті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ және орыс тілдеріндегі қағаз тасығыштағы және электрондық нысандағы көшірмелерін Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне ресми жариялау және енгізу үшін "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;

4) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1), 2) және 3) тармақшаларына сәйкес іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Инвестициялар және даму вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық 2018 жылғы 29 маусымнан бастап қолданысқа енгізіледі және ресми жариялануға жатады.

Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрі

Ж. Қасымбек

"КЕЛІСІЛДІ":

Қазақстан Республикасының

Энергетика министрі

____________ Қ. Бозымбаев

2018 жылғы 29 мамыр

Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 24 мамырдағы № 386 бұйрығына 1-қосымша

Жою жоспарын құру бойынша нұсқаулық

1-бөлім. Жалпы ережелер

1. Жою жоспарын құру жөніндегі осы нұсқаулық (әрі қарай – Нұсқаулық) "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" 2017 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Кодексінің 217-бабы 4-тармағына сәйкес әзірленген және жою жоспарын құру тәртібін, оның мазмұнына қойылатын талаптарды, жою жоспарын құрумен байланысты рәсімдеулер мен іс-шараларды белгілейді.

2. Осы Нұсқаулықтың мақсаттары үшін келесі негізгі ұғымдар пайдаланылады:

1) қатты пайдалы қазбаларды өндіру учаскесін консервациялау-пайдалы қазбаларды өндіру операцияларын қайта бастау кезінде өндірістік құрылыстарды және өзге де объектілерді болашақта пайдалану үшін жарамды жай-күйге келтіру мүмкіндігін қамтамасыз ету, сондай-ақ қауіпті өндірістік факторлардың зиянды әсерін азайту және төтенше жағдайлардың алдын алу мақсатында жер қойнауы учаскесінде пайдалы қазбаларды өндіру бойынша жұмыстарды уақытша тоқтату кезінде жүргізілетін іс-шаралар кешені;

2) жою мақсаты – жоюдың барлық міндеттерінің орындалуын және жер қойнауын пайдалану объектісін қайтаруды, сонымен қатар жер қойнауын пайдалану арқылы қолданылған аумақтарды қаншалықты мүмкін болғанша, қолайлы қоршаған ортамен үйлесімді, толыққанды экожүйеге келтіруді болжайтын, жою процесіне бағытталған түпкі нәтиже;

3) жою қағидаттары – физикалық тұрақтылықты, химиялық тұрақтылықты, жерді пайдалану мүмкіндігін, ұзақ мерзімді техникалық қызмет көрсетудің болмауын және жою міндеттерін даярлау кезінде пайдалануын болжауды басшылыққа алынатын ережелер;

4) жою міндеттері – таңдалған іс-шаралардың нәтижелерін дәл сипаттайтын, жою өлшемшарттарын дайындауға ықпал ететін айрықша шешімдер;

5) жою нұсқалары – өнеркәсіптік қауіпсіздік сараптамасын және жою жоспарының мемлекеттік экологиялық сараптамасын жүргізу кезінде жою жөніндегі таңдап алынған іс-шараларды айқындау үшін бағаланатын жер қойнауы учаскесінің әрбір объектісін жоюға ұсынылған балама тәсілдердің жиынтығы;

6) жою өлшемшарттары – жою бойынша таңдалған іс-шаралардың жоюдың алға қойған міндеттеріне қаншалықты сәтті қол жеткізетіндігін өлшейтін өлшемшарттар;

7) жою – өндірістік объектілер мен жер телімдерін қоршаған ортаның, халықтың өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жай-күйге әкелу мақсатында, топырақ құнарлығын қалпына келтіруді қоса алғанда, жүргізілетін іс-шаралар кешені;

8) ластағыштар – ауада, топырақта немесе суда жағымсыз әсер ететін кез келген физикалық, химиялық, биологиялық немесе радиологиялық заттар, сондай-ақ белгіленген фондық деңгейден асатын концентрациядағы немесе қоршаған ортада табиғи жағдайда түзілмейтін кез келген химиялық заттар;

9) пайдаланудан шығару - қатты пайдалы қазбаларды өндіру алдында немесе өндіру кезінде басталатын және пайдаланылатын инфрақұрылымды бөлшектеумен және бұзумен аяқталатын процесс;

10) мүдделі тараптардың қатысуы – жер қойнауын пайдаланушы жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою бойынша жұмыстарды қоса алғанда, жер қойнауы учаскесінде операциялар жүргізу алдында және жүргізу кезінде жүзеге асыруға міндетті болатын, жер қойнауын пайдаланушының ашық жиналыстар өткізу, пікірлерді есепке алу үшін сауалнама жүргізу, шағымдар мен ұсыныстарды қарастыру арқылы мүдделі тараптармен ақпараттық-ағартудағы өзара әрекеттестігі.

11) қоректік орта – өсімдіктердің өсуін тарататын субстрат;

12) ағын сулар – өндірістік немесе тұрмыстық мұқтаждықтарға пайдаланылатын және сонымен бірге олардың бастапқы күйін немесе физикалық қасиеттерін өзгерткен қосымша қоспалар (ластағыштар) алған сулар. Атмосфералық жауын-шашын жауғанда, көшелерге су себу кезінде немесе содан кейін, елді мекендер мен өнеркәсіптік кәсіпорындар аумағынан ағатын, пайдалы қазбаларды өндіру кезінде пайда болатын суларда ағын сулар болып есептеледі;

13) үймелік сілтісіздендіру – пайдалы құрамбөліктерді алаңқайда (базада) үймеге жайғастыру кезінде және кейін оларды айналыстағы ерітінділерден бөліп (тұндырып), кенді қатты пайдалы қазбалардан пайдалы құрамбөліктерді алу процесі;

14) кенішті игеру мерзімі – жер қойнауы учаскелерінде тау-кен өндіру, тау-кен байыту және (немесе) химиялық-металлургиялық өндірістердің күтілетін ұзақтығы;

15) ұзақ мерзімді белсенді техникалық қызмет көрсету – жер қойнауын пайдалануды тиісті жағдайдаұзақтығы жиырма бес жылдан астам уақыт ұстап тұру және зардаптарын жою нәтижелеріне мониторинг жүргізу бойынша тұрақты ұйымдастырушылық әрекеттер мен техникалық жұмыстар кешені;

16) ұзақ мерзімді енжар техникалық қызмет көрсету - жер қойнауын пайдалануды тиісті жағдайда ұзақтығы жиырма бес жылдан астам уақыт ұстап тұру және зардаптарын жою нәтижелеріне мониторинг жүргізу бойынша мерзімді ұйымдастырушылық әрекеттер мен техникалық жұмыстар кешені;

17) тау-кен операциялары – қатты және кең таралған пайдалы қазбаларды өндіру бойынша операцияларды жүргізу кезінде немесе тау-кен өндіруші және (немесе) тау-кен байыту өндірістерінің техногендік минералды түзілімдерінің жайғастыру объектілерін орналастыру және (немесе) пайдалану кезінде жүзеге асырылатын кез келген жұмыстар;

18) біржолата жою – көз жетерлік болашақта экономикалық орындылық және технологиялық мүмкіндіктерді ескере отырып, қатты пайдалы қазбаларды өндіруді немесе техногендік минералды түзілімдерді жайғастыруды барлауды нышанысыз қайта бастау немесе қалпына келтіруде жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою;

19) технологиялық сұйықтықтарды тұрақтандыру – кеніштерде болуы мүмкін, табиғи экологиялық процестердің әсер етуінен ластану салдарынан сулардың жай-күйінің нашарлауын болдырмау үшін үймелік сілтісіздендіру қондырғыларына немесе қалдықтарға түсетін, метеогенді суларды, қоса алғанда, бірақ олармен шектелмей, сұйықтықтардағы ластағыштарды байланыстыру, бөлу немесе басқалай өңдеу;

20) прогрессивті жою – жер қойнауы учаскелерін (учаскенің бөлігін) пайдалануды тоқтатқанға дейін жүргізілетін, жер қойнауын пайдалану залалдарын жою бойынша іс-шаралар.

21) топырақ құнарлығын қалпына келтіру – белгілі бір мақсатты пайдалану үшін аздырылған жерлерді, соның ішінде аздырылған жерлердің жағымсыз әсер етуі нәтижесінде өз құнарлығын толықтай немесе жартылай жоғалтқан маңайдағы жер телімдерін қалпына келтіруге бағытталған жұмыстар кешені;

22) жою бойынша зерттеулер – экологиялық тәуекелдермен, жою нұсқаларын даярлау, жою бойынша іс-шаралар мен өлшемшарттарды анықтаумен байланысты мәселелерді шешуге арналған деректер алуға бағытталған әдебиетке шолу, зертханалық немесе тәжірибелік-өнеркәсіптік зерттемелер және өзге де зерттеу түрлері;

23) жоюды аяқтау – жою актімен құпталған, жою жоспарында қарастырылған, жоюдың барлық өлшемшарттарына қол жеткізу;

24) қоршаған ортаны қалпына келтіру – қоршаған ортаға тигізетін жағымсыз әсердің алдын алу немесе мүмкіндігінше азайту және ағымдағы сәтте, сондай-ақ болашақта өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында жер қойнауын пайдалану объектілерінен ластағыштарды, қалдықтарды және өзге де қауіпті материалдарды жою, азайту немесе бейтараптау;

25) тәуекелді бағалау – қоршаған ортаға және адам денсаулығына төнетін тікелей немесе әлеуетті қауіп-қатерді белгілеу, ықтималдық факторы, тәуекелді қоғамдық ұғыну, әлеуметтік-экономикалық әсер ету, басымдылық және техникалық жүзеге асушылық негізінде, жер қойнауын пайдалану учаскесінде немесе белгілі бір жағдайларда қауіптілікті болдырмау немесе жою нұсқаларын талдауды қоса алғанда, қауіп-қатер ауқымын және оның мүмкін болатын зардаптарын айқындау. Тәуекелді бағалау тәуекелдерді басқарудың негізгі элементі болып табылады;

26) жою бойынша таңдалған іс-шаралар – жер қойнауын пайдаланудың әрбір объектіне арналған, жою нұсқаларынан таңдалған жою бойынша іс-шаралар;

27) тұрақталды – кенішке тән жағдайларда сулардың ластануының алдын алу үшін материалдардағы ластағыштар байланатын, шектелетін жағдай;

28) мүдделі тараптар – мүдделі жұртшылық, мемлекет, өндірістік ұйымдар, жер қойнауын пайдаланушы болып табылмайтын жер учаскесінің иесі (болған жағдайда) және жер қойнауын пайдалану салдарларын жою мәселелері бойынша шешімдер қабылдау процесінде мүдделері қозғалатын немесе қозғалуы мүмкін басқа да тұлғалар;

29) қалдықтар –құрамында пайдалы құрамдас бөліктің болуы бастапқы шикізатқа қарағанда төмен болатын, тау-кен байыту процесінің (бос және әлсіз минералданған жыныстың, сұйықтықтардың және (немесе) өзге де тау сілемдері) қалдықтары;

30) қалдық қойма – құрамында қалдықтармен және суспензиямен, беткі паста мен құрғақ сақтау объектілерімен байланысты қалдықтар немесе шахта сулары болатын қалдық қоймасы, шөгінді қоймасы, бөгеттер немесе каналдар;

31) бос жыныстар – жер қойнауынан қатты пайдалы қазбалармен бірге алынатын және олардың құрамында пайдалы құрамдас бөліктердің болмауы немесе оның өте аз мөлшерде болуы салдарынан, алынған пайдалы қазбаларда бөлген соң қалып қоятын тау жыныстары;

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

3. Жою жоспары тау-кен операцияларын тоқтату нәтижесінде пайда болуы мүмкін қауіпті залалдардан мүдделі тараптардың мүдделерін қорғау мақсатында техникалық, экологиялық және әлеуметтік факторларды ескеретін, жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою бойынша іс-шараларды жоспарлау туралы толық және шынайы ақпаратты ұсыну үшін арналған.

4. Жою жоспары:

1) қатты немесе кең таралған пайдалы қазбаларды өндіру учаскесі үшін;

2) тау-кен өндіру және (немесе) тау-кен байыту өндірісінің техногендік минералдық түзілімдерін орналастыру объектілерін орналастыру және (немесе) пайдалану кезінде жер қойнауы кеңістігін пайдалану учаскесі үшін;

3) Кодекстің 194-бабына сәйкес алынған тау-кен массасының және (немесе) орнын ауыстырған топырақтың жиынтық көлемі бір мың текше метрден асатын шегіндегі барлау учаскесі үшін жасалады.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

5. Екі және одан да көп жер қойнауы учаскесін жоюдың бірыңғай жоспары жасалады, егер:

1) жер қойнауы кеңістігін пайдалануға лицензия (лицензиялар) бойынша жеке (жекелеген) учаскеде (учаскелерде) орналасқан тау-кен өндіру немесе тау-кен байыту өндірісінің техногендік минералдық түзілімдерін орналастыру объектілері қатты немесе кең таралған пайдалы қазбаларды өндіру жөніндегі операциялар барысында өндіру учаскесіндегі (өндіру учаскелеріндегі) кенішті (карьерді, шахтаны) пайдалануға тікелей байланысты болса;

2) қатты немесе кең таралған пайдалы қазбаларды өндіруге арналған лицензия (лицензиялар) бойынша өндірудің аралас учаскелерінде орналасқан кеніштерді (карьерлерді, шахталарды) пайдалану бірыңғай технологиялық процесте жүзеге асырылса.

Жер қойнауын пайдаланушы Кодекстің 55-бабына сәйкес жер қойнауының әрбір учаскесі бойынша жеке-жеке жою жөніндегі міндеттеменің орындалуын қамтамасыз етуді ұсынады.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2-бөлім. Жою жоспарын құру

1 кіші бөлім. Жоюды жоспарлау әдісі

6. Жою жоспары жоюды жоспарлау процесін сипаттау түрінде беріледі, онда жою міндеттерінің иерархиялық жүйелікте жоюдың түпкі мақсатының жою бойынша жекелеген іс-шаралар деңгейіне дейін өрістеуі, кешенді сипатын ескере отырып, оларды орындау тәртібін және ақырғы нәтижесін айқындау жұмыстары жүзеге асырылады.

Жоюды жоспарлаудың кешенділігі жою мақсатына қол жеткізуге және жою міндеттерін орындауға бағытталған, ғылыми, ұйымдастырушылық, өндірістік және өзге де іс-шараларды толық қамтуды болджайды.

7. Жою мақсаттарына қол жеткізу негізін жою жоспарын әзірлеу кезінде басшылыққа алу қажет болатын жою қағидаттары құрайды. Берілген қағидаттардың көмегімен жоюдың келешектегі жобасының барлық элементтері үшін дәл және өлшенімді міндеттері белгіленеді.

8. Жоюдың әрбір міндеті үшін жою мақсатына қол жеткізуді қамтамасыз ететін, оларды орындаудың кем дегенде екі балама нұсқасы қарастырылуы тиіс.

9. Алға қойған жою міндеттерін орындаудың сәттілігі бұл міндеттер үшін анықталған жою өлшемшарттарына сәйкес келуімен белгіленеді.

10. Жою жоспарын әзірлеу кезінде жер қойнауын пайдаланушы мүдделі тараптарды тартуы тиіс. Мүдделі тараптар жою мақсатын анықтауға, жою міндеттерін әзірлеуге және нақтылауға, жою жөніндегі іс-шараларды таңдауға, өлшемшарттарды белгілеуге және жоюды жоспарлаудың өзге де аспектілеріне қатысады.

11. Жоюды жоспарлау әдісінің схемалық суреті осы Нұсқаулықтың 1-қосымшасында берілген.

12. Жоюды жоспарлау қажетті зерттеулер жүргізуді көздейді. Жою жөніндегі зерттеулер жою жоспарының құрамында қарастырылған, зерттеулер жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

Жою жөніндегі зерттеулер жою бойынша іс-шараларға немесе оларды тиісті деңгейге дейін төмендетуге қатысты белгісіз мәселелерді шешу мақсатында жүзеге асырылады.

Жою бойынша зерттеу нәтижелері жою жоспарын өнеркәсіптік қауіпсіздіктің бастапқы және кезекті сараптамасына және мемлекеттік экологиялық сараптамаға жібергенге дейін жоюды жоспарлау туралы пікір қалыптастыру үшін мүдделі тараптарға ұсынылады.

Жою жөніндегі зерттеу нәтижелері жергілікті ерекшеліктерді ескереді және жою нұсқаларын қалыптастыру, жою міндеттерін, іс-шараларын және өлшемшарттарын айқындау кезінде пайдаланылады.

Ескерту. 12-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2 кіші бөлім. Жою жоспарының негізгі компоненттері

12. Пайдалы қатты қазбаларды өндіру учаскесінде және тау-кен және (немесе) тау-кен байыту өндірістерінің техногендік минералды түзілімдерінің орналасу объектілерін жайғастыру және (немесе) пайдалану кезінде жер қойнауы кеңістігін пайдалану учаскесінде зардаптарды жою жоспарының негізгі компоненттері ретінде мыналар болады:

1) жою мақсаты;

2) жою міндеттері;

3) жою нұсқалары;

4) жою бойынша таңдалған іс-шаралар;

5) жою өлшемшарттары болады.

14. Жоюдың мақсаты - жер қойнауын пайдалану объектін, сондай-ақ қолайлы қоршаған ортамен үйлесімді, қаншалықты мүмкін болғанша, толыққанды экожүйеге келтіретін жер қойнауын пайдалану арқылы қолданылған аумақтарды қайтару.

Жою мақсаты жоюдың алға қойған барлық міндеттері орындалғанда қол жеткізілген боп танылады.

Жою мақсатының негізін келесі қағидаттар құрайды:

1) топырақтың бұзылмауын немесе шөгуін, немесе табиғи сұрапыл күштердің немесе бұзғыш апаттардың салдарынан жылжуын болдырмауды қамтамасыз ететін, жою аяқталған соң физикалық тұрақты күйде қалатын, жоюға жататын жер қойнауы учаскесінің кез келгенін сипаттайтын физикалық тұрақтылық қағидаты. Барлық физикалық құрылымдар адмаға, жануарлар әлеміне, су флорасы мен фаунасына немесе қоршаған орта жағдайына қауіп төндірмейтін жағдайда жою сәтті болып табылады;

2) жоюға жататын жер қойнауы учаскелерінің кез келгенін сипаттайтын, жою аяқталған химиялық тұрақты күйде қалатын, мұндай компоненттерден бөлінетін химиялық заттар халықтың, жабайы жануарлардың өмірі мен денсаулығына және қоршаған ортаның қауіпсіздігіне еш қауіп төндірмейтін, ұзақ мерзімді болашақта судың, топырақтың және ауаның сапасын нашарлатпайтын, химиялық тұрақтылық қағидаты;

3) ұзақ мерзімді қызмет көрсетуді талап етпейтін жағдайда жою аяқталған соң қалатын, жоюға жататын жер қойнауы учаскелерінің кез келгенін сипаттайтын ұзақ мерзімді енжар қызмет көрсету қағидаты. Жоюға жататын жер қойнауы объектілерінің физикалық және химиялық тұрақтылық күйінде болуы берілген қағидатқа сәйкес келу көрсеткіші ретінде қызмет атқарады;

4) жер қойнауын пайдаланумен қамтылған және жою объекті болатын жерлерді эстетикалық аспаектіні қоса алғанда, өзге жерлермен, су объектілерімен үйлесімді күйде ұстайтын жер пайдалану қағидаты. Жою жоспарын әзірлеу кезінде бұл қағидатпен мыналар қамтылады:

берілген аудандағы биофизикалық факторлар, физикалық факторлар (жер қойнауын пайдалануға дейін және пайдаланған соң);

жер қойнауын пайдалануға дейін және пайдаланған соң қоршаған ландшафт сипаттамалары;

жоюдан кейінгі экологиялық өнімділік және әртүрліліктің жобаланған деңгейі;

ерекше экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени және рекреациялық құндық;

қоршаған ортаға әсер ету деңгейі және ауқымы;

әлеуетті жер пайдалану;

жануарлардың мекендеуі;

жою объектісіне тікелей жақын маңда орналасқан жер қойнауының басқа учаскелеріндегі жер қойнауын пайдалану бойынша операциялардың зардаптары;

мүдделі тараптардың пікірін ескеру.

15. Жою міндеттерін анықтау жер қойнауы учаскесінің әрбір объектісі үшін жүзеге асырылады. Берілген міндеттер жою мақсаттарымен және қағидаттарымен тікелей сәйкестендірілген.

Міндеттерді айқындау және өзгерту мүдделі тараптарды тарта отырып, бастапқы кезеңде және кейіннен жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу барысында жүзеге асырылады.

Жою міндеттерін өзгерту кезінде мүдделі тараптардың қатысуы өнеркәсіптік қауіпсіздік сараптамасын және жою жоспарының мемлекеттік экологиялық сараптамасын жүргізгенге дейін жүзеге асырылады және тиісті түсініктемелер беру арқылы жүргізіледі.

Ескерту. 15-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

16. Жою міндеттерін анықтау кезінде оларды орындаудың екі және одан да көп нұсқаларын қарастыру қажет. Сонымен бірге жер қойнауының әрбір учаскесі бойынша, жұмыс топтарының тыңдау хаттамасымен және (немесе) хатпен рәсімделген мүдделі тараптардың пікірі ескеріледі.

Жоюдың барлық нұсқалары сипаттауға және құжаттамалауға жатады.

Жою нұсқаларын таңдау кезінде жою мақсатында салынған ғимараттар мен құрылымдар қызмет етуінің жобалық мерзімі шамамен мың жылға жуық мерзімді құруы тиістігін басшылыққа алу қажет.

17. Жою бойынша таңдалған іс-шара жою мақсатында жүзеге асырылатын нақты жұмыстар мен әрекеттердің тізімі ретінде беріледі. Нақты іс-шараны таңдау ғылыми зерттеулердің қолданыстағы тұжырымдармен, зертханалық сынаулармен, қолданыстағы әдебиетпен, зертханалық немесе тәжірибелік-өнеркәсіптік зерттемелермен негізделеді.

Экологиялық аспектілердің, мүдделі тараптардың пікірлерінің, технологиялардың, тәжірибелердің, экологиялық мониторинг пен жою зерттеулерінің қолжетімділігінің салдарынан қалпына келтіру мақсатында жою бойынша таңдап алынған іс-шара жер қойнауын пайдалану аяқталғанға дейін өзгертілуі мүмкін. Бұл жағдайда жер қойнауын пайдаланушы жою жөніндегі іс-шараны таңдаудағы өзгерістерді сипаттайтын жедел іс-қимыл жоспарын көздеуі қажет.

Өнеркәсіптік сараптаманың және мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң нәтижесін алған жою бойынша таңдалған іс-шара жер қойнауы учаскесінің әрбір объектісі бойынша жою жобасында ескеріледі.

Ескерту. 17-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

18. Жою өлшемшарттары жер қойнауы учаскесінің тиісті объектіне қатысты оны орындаудың сәттілігін анықтау мақсатында жоюдың әрбір міндеті үшін белгіленеді.

Жою өлшемшарттары өңірлік ерекшеліктерге және кен орнының ерекшеліктеріне байланысты ерекшелік сипатта болады.

Жою өлшемшарттары сапалық немесе сандық көрсеткішпен беріледі, сондай-ақ уақыттық сипатты ескереді.

Жою өлшемшарттарын айқындауға мүдделі тараптар қатысады. Жою өлшемшартттарының тізбесі жер қойнауы учаскесінде жер қойнауын пайдаланудың дамуына қарай кеңейтілуге жатады.

Соңғы жою өлшемшарттары жер қойнауын пайдаланушымен жер қойнауы учаскесінде тау-кен операцияларын жүргізуді аяқтайтын кезде, өнеркәсіптік қауіпсіздік сараптамасынан және мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткен жою жоспарында бекітіледі.

Тау-кен операцияларының алғашқы кезеңдерінде жою жоспарымен көзделген жоюдың кейбір өлшемшарттары жоюдың қалған өлшемшарттарын анықтау бойынша іс-шаралардың мерзімін және сипатын көрсете отырып, экологиялық мониторинг немесе жою зерттеулерінің нәтижелеріне негізделеді.

Ескерту. 18-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

19. Жоюды жоспарлау кезінде сақталуы міндетті болып табылатын, қатты пайдалы қазбаларды өндіру учаскесінде және тау-кен және (немесе) тау-кен байыту өндірістерінің техногендік минералды түзілімдерінің орналасу объектілерін жайғастыру және (немесе) пайдалану кезінде жер қойнауы кеңістігін пайдалану учаскесінде зардаптарды жоюдың техникалық ерекшеліктері осы Нұсқаулықтың 2-қосымшасында берілген.

3 кіші бөлім. Жоюды жоспарлау кезінде тәуекелдерді бағалау

20. Жоюды жоспарлау қолданылуы жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою процесінде шығындарды қысқартуға ықпал ететін, болжамдалатын тәуекелдерді бағалаумен қоса беріледі.

21. тәуекелді бағалау келесі жағдайларда қолданылады:

1) тәуекел деңгейімен шамалас жою жұмыстарының нұсқаларын анықтауда;

2) жою жұмыстарын сәтті аяқтау үшін әлеуетті тәуекелді;

3) жоюдың тиімді және шынайы өлшемшарттарын әзірлеуде;

4) жою нәтижелерінің мерзімін және экономикалық тиімділігін айқындауда;

5) жою жұмыстарының құнын есептеуде;

6) жою бойынша жүргізілетін жұмыстардың сапасын арттыруда (мысалы, жер бетінің ландшафты, дренаж жүйесінің ластануын, эрозиясын, жылыстауын басқару).

22. Жер қойнауы учаскесінің әрбір жекелеген объектісі бойынша жою жоспарында сипаттауды нақтылау берілген объект бойынша тәуекел деңгейіне тура пропорционал. Тәуекел деңгейі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым нақты сипатталады.

4 кіші бөлім. Жоюды жоспарлау процесі

23. Жоюды және топырақ құнарлығын қалпына келтіруді жоспарлау тұжырымдамалық деңгейден бастап, үздіксіз процесс болып табылады, және тау-кен операцияларының даму шамасына қарай нақтылана түседі.

Жоюды жоспарлау жоспарымен берілген тау-кен операцияларын дамытудың біріктірілген схемалық суреті осы Нұсқаулықтың 3-қосымшасында беріледі.

24. Жер қойнауы учаскесін игерудің бастапқы кезеңіндегі жою жоспары тек кейбір міндеттер мен мақсатты ғана көрсете алады, ал кейінірек – егжей-тегжейлі болуы және осы Нұсқаулықтың 2-Бөлімінде қарастырылған, себеп-салдарлық байланыспен өзара байланысқан, толық түрде, жоспарлаудың барлық компоненттеріне ие бола алады.

25. Жою мақсатына қол жеткізу жою міндеттері мен өлшемшарттарына, іс-шараларды таңдауға қатысты тәуекелдерді үдемелі қысқартуды және анықталмаған мәселелер санын болжайды.

Жою сәттілігінің тәуекелді қысқартудан және анықталмаған сұрақтар санынан тәуелділігінің схемалық суреті осы Нұсқаулықтың 4-қосымшасында берілген.

26. Жер қойнауын пайдалану объектілері бойынша өндіру учаскесінде немесе жер қойнауы кеңістігін пайдалану учаскесінде жою жоспары барлау жүргізу кезеңінде құрылады.

Жою жопарының мазмұнды бөлігі тау-кен операцияларының тиісті сипатына, әдісіне және көлеміне байланысты болады. Сондықтан барлау учаскесі бойынша жою жоспары барлау жоспарына, өндіру учаскесі бойынша – тау-кен жұмыстарының жоспарына, ал жер қойнауы кеңістігін пайдалану учаскесі бойынша - жер қойнауы кеңістігін пайдалану жобасына негізделген.

27. Жоюдың бастапқы жоспарының мазмұны мыналарды ескеруі тиіс:

1) жер қойнауының жекелеген учаскелері үшін жою міндеттерін белгілеуді;

2) белгісіз уақытқа және мерзімсіз негізде жою нұсқаларын шынайы сипаттауды және бағалауды, сондай-ақ күтпеген жою жағдайында;

3) жоюдың міндеттерімен, нұсқаларымен және өлшемшарттарымен байланысты айқындалған анықталмаған сұрақтарды, сондай-ақ берілген сұрақтарды шешетін, жою бойынша әлеуетті зерттеулерді;

4) жер қабаты тұтастығының бұзылуының ең жоғары дәрежесінің тұжырымдамасын, сондай-ақ жоюдан кейінгі ландшафты;

5) жою мониторингіне қойылатын талаптарды;

6) жоюдан кейін қоршаған ортаға, адамдар пен жануарларға арналған тәуекелдер болжамын (тәуекелдерді бағалауды);

7) жою бойынша іс-шараларды шамамен есептеу құнының мөлшерін, жою бойынша міндеттемелерді қамтамасыз ету тәсілін (тәсілдерін) және сомасын (сомаларын).

28. Жою жоспары тау-кен операцияларының дамуына қарай, бірақ өнеркәсіптік қауіпсіздік сараптамасының және мемлекеттік экологиялық сараптаманың соңғы оң қорытындысы алынған күннен бастап үш жылдан кешіктірілмей, сондай-ақ Кодекстің 216-бабының 5-тармағына сәйкес тау-кен жұмыстары жоспарына өзгерістер енгізілген кезде қайта қаралады. Жою жоспарының әрбір кейінгі редакциясы жер қойнауы учаскесінің жекелеген объектілері бойынша, сондай-ақ тау-кен операциялары барысында прогрессивті жоюға жататын объектілер бойынша жер қойнауын пайдалану салдарын жоюды жоспарлауды нақтылаудың нақтылайтын деңгейін қамтиды.

Ескерту. 28-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

29. Жою жоспарын кезекті қайта қарау мақсаты - жою нұсқаларында анықталмаған сұрақтарды айқындау және жою бойынша зерттеулер бағытын анықтау.

30. Тау-кен операцияларын жүргізу кезінде кейінгі қайта қараулар жою жоспарының мазмұны келесілерді ескеруі тиіс:

1) жою міндеттерін нақтылауды немесе өзгертуді;

2) үдемелі жою кестесін;

3) белгісіз уақытқа немесе мезгілі шектелмеген негізде, сондай-ақ қолда бар ақпаратқа сәйкес келетін егжей-тегжелік деңгейімен күтпеген жою жағдайында жою нұсқаларының нақтыланған сипаттарын;

4) жер қойнауы учаскесінің жекелеген объектілеріне қатысты жою бойынша іс-шараларды жүзеге асыру кезінде күтпеген жағдайлар туындағанда әрекет ету жоспарын (мысалы, судың нашар сапасы карьердің батуын жүргізуді жол бермеген жағдайда);

5) жоюдың қарастырылған нұсқаларын сипаттауды және жоюдың таңдалған нұсқасын негіздеуді;

6) жою бойынша түзетілген зерттеу жоспарларын;

7) жою бойынша таңдалған іс-шараларды жүзеге асыру арқылы жою міндеттерінің қолжетімділігін негіздеуді;

8) жоюдың әрбір міндетіне арналған жою өлшемшарттарын;

9) жер қойнауы объектісінің жаңа фотосуреттерін және жою аяқталған соң күтілетін ландшафттың сипатын;

10) мүдделі тараптардың қатысу жоспарларын;

11) жою бойынша негізгі жұмыстар аяқталған соң жою мониторингі бойынша алдын-ала іс-шараларды (тау-кен операцияларын жүргізу кезінде). Жою мониторингі бойынша іс-шаралар жер қойнауын пайдалануды жоспарланған аяқтауға қарай түпкілікті жою жоспарында қарастырылуы тиіс;

12) қоршаған орта, адамдар мен жан-жануарлар үшін неғұрлым ықтимал болатын жоюдан кейінгі тәукелдер (тәуекелдерді бағалау) сипатын; және

13) үш жылдық келешекке берілген жою бойынша іс-шаралардың шамамен есептеу құнының нақтыланған көлемін, жою бойынша міндеттемені қамтамасыз етудің тәсілін (тәсілдерін) және сомасын (сомаларын).

Жою жоспарын құру процесінің негізгі кезеңдерінің схемалық суреті осы Нұсқаулықтың 5-қосымшасында берілген.

31. Жер қойнауын пайдалануды күтпеген жағдайда аяқтағанда, соның ішінде жер қойнауын пайдалануды уәкілетті орган мезгілінен бұрын тоқтатқан жағдайда жою жоспары кезекті нақтыланған қайта қарауға жатады, содан кейін жою бойынша жұмыс жобасы әзірленеді.

32. Жоюдың түпкілікті жоспары өнеркәсіптік қауіпсіздік сараптамасының және мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындыларымен жер қойнауын пайдалану аяқталғанға дейін кемінде үш жыл бұрын жасалады.

Түпкілікті жою жоспарында таңдалған жою нұсқасын негіздеу және талдау, жою бойынша іс-шараларды егжей-тегжейлі сипаттау, жою бойынша зерттеу нәтижелері, жою бойынша негізгі жұмыстар аяқталған соң жою мониторингінің жоспары және төтенше жағдайлар кезінде әрекет ету жоспары беріледі.

Түпкілікті жою жоспарының мазмұны мыналар ескеріледі:

1) жалпы жер қойнауын пайдалану объектісі үшін және оның әрбір элементі бойынша жеке-жеке жоюдың түпкілікті міндеттерін;

2) жоюдың барлық міндеттерін анықтауға арналған жою өлшемшарттарының толық тізімін;

3) жер қойнауын пайдалану учаскесінің әрбір объектісі үшін "жобалық-сметалық құжаттама" егжей-тегжейлік деңгейіне дейін жою бойынша таңдалған іс-шараларды толық сипаттауды;

4) күтпеген жағдайлар туындағанда мүмкін болатын жоспарды толық сипаттауды және бағалауды;

5) жою іс-шараларының түпкілікті кестесін;

6) жер қойнауын пайдалану объектісінің жаңа фотосуреттерін;

7) жою бойынша жұмыстар аяқталған соң жауапты тұлғаларды көрсетіп, жою мониторинг пен техникалық қызмет көрсетудің толық жоспарын;

8) қоршаған орта, адамдар мен жабайы жануарлардың өмірі мен денсаулығы үшін болжамдалатын тәуекелдерді толық сипаттауды (тәуекелдерді бағалауды);

9) жою міндеттері мен өлшемшарттарына қол жеткізуді көрсетіп, жою бойынша іс-шаралардың шамамен есептеу құнының нақтыланған көлемін, жою бойынша міндеттені қамтамасыз етудің тәсілін (тәсілдерін) және сомасын (сомаларын);

10) тиісті құжаттарды қоса беріп, жою бойынша аяқталған және (немесе) жалғастырылатын жұмыстарды сипаттау тізбесін;

11) мүдделі тараптардың түпкілікті жою жұмыстарын жоспарлауға қатысу журналын;

12) қалған тәуекелдерді сипаттауды.

Ескерту. 32-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

33. Жер қойнауын пайдалану аяқталған кезде жоюдың түпкілікті жоспары жою бойынша жұмыс жобаларын әзірлеу үшін негіз болып табылады.

3-бөлім. Жою жоспарының құрылымы және мазмұны

1 кіші бөлім. Жою жоспарының жалпы құрылымы, мазмұны және рәсімдеу

34. Осы кіші бөлімде жер қойнауы учаскесін игерудің бастапқы кезеңінде, сонымен қатар, кейінгі кезеңдерінде де қолданылатын жою жоспарының құрылымы мен мазмұны бойынша ең төмен талаптар беріледі.

35. Жою жоспары мынадай бөлімдерден жасалу тиіс:

1) 1-бөлім . "Қысқаша сипаттау";

2) 2-бөлім. "Кіріспе";

3) 3-бөлім. "Қоршаған орта";

4) 4-бөлім. "Жер қойнауын пайдалануды сипаттау";

5) 5-бөлім. "Жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою";

6) 6-бөлім. "Консервациялау";

7) 7-бөлім. "Үдемелі жою";

8) 8-бөлім. "Іс-шаралар кестесі";

9) 9-бөлім. "Жою бойынша міндеттемелерді орындауды қамтамасыз ету";

10) 10-бөлім. "Жою мониторингі және техникалық қызмет көрсету";

11) 11-бөлім. "Деректемелер";

12) 12-бөлім."Пайдаланған дереккөздер тізімі".

36. Жою жоспарына берілген қосымша суреттер, схемалар, кестелер, карталар, есептер, сондай-ақ осы Нұсқаулықтың 43 және 57-тармақтарына сәйкес ұсынуға жататын құжаттардан тұрады. Көлемі бір беттегі суреттер, схемалар, кестелер және карталар жою жоспарының негізгі бөлігінің тиісті бөлімінде орналасады.

Жою жоспарына берілген барлық қосымшалар нөмірленеді. Нөмірлеу теспелі болады.

Жою жоспары кезекті өнеркәсіптік қауіпсіздігі сараптамаға және мемлекеттік экологиялық сараптамаға ұсыну кезінде жою бойынша жүргізілген зерттеулерді қоса алғанда, іс-шаралар кестесіне сәйкес іс-шараларды орындау туралы есептер қоса беріледі.

Ескерту. 36-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

37. Жою жоспарының негізгі мәтіні бірыңғай кәдуілгі қаріппен басылуы тиіс. Бөлімдер мен кіші бөлімдерден тақырыпаттары қалың және сәйкесінше курсив қаріппен беріледі. Қолданылатын қаріптің көлемі 1 жоларалық интервал арқылы 12 (TimesNewRoman). Сілтемелер мен кестелердің қарпінің көлемі кішірек болуы мүмкін, бұл ретте әдеттегі жазылумен бірыңғай болуы тиіс.

2 кіші бөлім. Қысқаша сипаттау

38. Жою жоспарының "Қысқаша сипаттау" бөлімінде жер қойнауы учаскесін игеру кезеңіне байланысты қызмет деңгейімен жою жоспарының қысқаша сипаты беріледі.

Берілген сипаттау жоспарды қайта қарастыратын мүдделі тараптар үшін арналған, сондай-ақ жою жоспарының мазмұнымен және мәнімен қысқаша танысу мақсатында беріледі.

Қысқаша сипаттамада негізгі белгісіз мәселелер мен оларды шешу жолдарын қоса алғанда, жою жоспарының негізгі аспектілері қамтылады.

Жою жоспарын кезекті қарау кезінде өнеркәсіптік қауіпсіздік сараптамасының және мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң нәтижесін алған жою жоспарының алдыңғы нұсқасына қатысты негізгі айырмашылықтар сипатталады.

Егер жер қойнауы учаскесіндегі жер қойнауын пайдалану аяқталуға жақын болса, жою жоспарының жоспарының осы бөлімі жою мақсаты мен өлшемшарттарын, сондай-ақ жою нәтижелерін жою мониторингі жөніндегі іс-шараларды қысқаша көрсететін кестемен толықтырылады.

Кестелер жер қойнауы учаскелеріне сәйкес ұйымдастырылуы немесе экожүйенің бағалы компоненттері бойынша бөлінеді.

Ескерту. 38-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

3 кіші бөлім. Кіріспе

39. Жою жоспарының "Кіріспе" бөлімінде мыналар сипатталады:

1) жою мақсаты, сондай-ақ оның заңнама талаптарына, жою жоспарының алдыңғы редакцияларына және мүдделі тараптардың пікірін;

2) жобаның кеңістіктік және уақытша ауқымын қоса алғанда, жер қойнауын пайдаланудың жалпы сипатын.

40. Жою мақсаты - жер қойнауы учаскелерін қоршаған ортамен және адам қызметімен үйлесімді, толыққанды экожүйемен қаншалықты мүмкін болатын жай-күйге қайтару.

41. Жою жоспарын құруда мүдделі тараптардың қатысуын сипаттауға сондай-ақ жоюды жоспарлауға, стратегиясына және жоспарларына жергілікті жұртшылықтың қатысу тәсілдерін сипаттау және бірігуі кіреді.

Мүдделі жұртшылықтың қатысу дәрежесі жер қойнауын пайдалану ауқымы мен ұзақтығына, инфрақұрылымының даму күрделілігіне, жергілікті жұртшылық үшін жер қойнауын падаланудың маңыздылығына және болжамдалатын болашақтағы жер пайдалануға тура пропорционал болады.

Мүдделі тараптардың қатысуы "қоғамдық тыңдауларды өткізу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 3 тамыздағы № 286 бұйрығына (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 23901 болып тіркелген) сәйкес өткізілетін қоғамдық тыңдаулар нысанында өткізіледі.

Жою жоспарына берілген қосымшада талқылау тақырыптары, нәтижелері мен адамдардың тізімі көрсетіле отырып, кездесулер, қоғамдық тыңдаулар, телеконференциялар, хат алмасу, мүдделі тараптардың қатысу семинарлары хаттамалары ұсынылады. Сондай-ақ мүдделі тараптармен барлық хат алмасулар, қоғамдық тыңдауларға, кездесулерге, семинарларға, тұсаукесерлерге шақырулар қоса беріледі.

Ескерту. 41-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

42. Заңнама талаптарымен жою мақсатының ара қатынасын сипаттау қолданыстағы және әлеуетті талап етілетін рұқсатнамалар мен нұсқамаларды, шарттарды және Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес өзг де құжаттарды толық сипаттауды болжайды.

Егер жер қойнауын пайдаланушы өз корпоративтік қағидаларын, талаптарын немесе жою саясаттарын қабылдаса, жою жоспарының берілген бөлімінде сондай-ақ құрылған жою жоспарының аталған корпоративтік қағидаларға, талаптарға немесе саясаттарға сәйкестігі толық сипаталуы тиіс.

4 кіші бөлім. Қоршаған орта

43. Жою жоспарының "Қоршаған орта" бөлімінде сипатталатын ақпарат жоюды жоспарлау кезінде қоршаған ортаның сапалық параметрлерінің фондық концентрациялары туралы мәліметтер алу үшін жеткілікті болуы тиіс.

44. Атмосфералық жағдайлар туралы ақпарат өңірлік және оқшау климаттық станциялардың деректеріне негізделген өңірлік және оқшаулау климаттық режім, температура және жауын-шашын мен үрдістер статистикасына шолу жүргізу түрінде беріледі. Сонымен қатар ауа сапасының (кен орнынан шыққан қалдықтар және шаң-тозаң) өңірлік және оқшаулау көрсеткіштері жағдайларының жалпы сипаты ұсынылады.

45. Физикалық орта туралы ақпарат өңірлік және оқшаулағыш физика-географиялық жағдайларды (топография, жергілікті жердің жер бедері, су жинау бассейні, топырақ пен жер асты суларының сипаттамалары), жерасты сулары мен шөгінді жыныстарды, геологиялық тәуекелдер мен гидрогеологияны сипаттау түрінде беріледі. Бұл мақсаттар үшін карталар, ландшафт фотосуреттері, кестелер мен суреттер пайдаланылады.

46. Химиялық орта туралы ақпарат топырақтың және тұнба шөгінділердің өңірлік және оқшаулау химиялық құрамын, беткі сулардың (көлдер, ағын сулар және өзге де беткі су объектілері) сапасын, жер асты суларының сапасын (өндірістік және (немесе) мониторингтік ұңғымалар деректері бойынша), қышқыл ағындар түзілу әлеуетін және металдарды сілтісіздендіруді сипаттау түрінде беріледі. Бұл мақсаттарда карталар және сандары бар кестелер пайдаланылады.

47. Биологиялық орта туралы ақпарат өсімдіктерді (фаунаны), сулы организмдерді, жер үсті фаунасын, авифауна мен оны мекендушілерді, сондай-ақ экожүйелерді тұтастай алғанда сипаттау түрінде беріледі. Мониторинг бөліктерін, биоклиматтық аймақтарды, мекендеу аймақтары мен шекараларын белгілеуде карталар, цифрлары бар кестелер пайдаланылады.

48. Жер қойнауын пайдалану объектісінің геологиясы туралы ақпарат қолданылған немесе кейін қолданылатын геологиялық ресурстерді, өндіру әдістері мен тәсілдерін көрсету үшін жеткілікті болатын егжей-тегжейлік деңгейімен жыныстар мен құрылымдардың негізгі типтерін сипаттау түрінде беріледі. Бұл мақсаттарда карталар, цифрлары бар кестелер, фотосуреттер мен кестелер пайдаланылады.

5 кіші бөлім. Жер қойнауын пайдалануды сипаттау

49. Жою жоспарының "Жер қойнауын пайдалануды сипаттау" бөліміне мыналар кіреді:

1) тірек координаталарды көрсету арқылы өңірлік және оқшаулау факторларына аздырылған жерлердің әсер етуін сипаттау. Бұл мақсаттарда нақтылау карталары, ландшафтың фотосуреттері пайдаланылады;

2) кен орны туралы тарихи ақпаратты сипаттау, оған соның ішінде кенашылымды, қатты пайдалы қазбаларды барлау және (немесе) өндіру жөніндегі бұрын жүргізілген операцияларды, жер қойнауын пайдалану құқығын иеленушілердің өзгерістерін сипаттау кіреді. Берілген сипаттау хронологиялық тәртіпте жүргізіледі. Бұл мақсаттарда кестелер мен фотосуреттер пайдаланылады;

3) жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды сипаттау, оған соның ішінде жоспарланған жою басталғанға дейін барлық кезең ішінде өндіру бойынша операциялар жүргізу жоспарлары, толық сипаттаумен берілген жер қойнауы учаскесінің барлық негізгі объектілерінің тізбесі кіреді.

6 кіші бөлім. Жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою

50. Жою жоспарының "Жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою" бөлімінде жер қойнауы учаскесінің әрбір объектісі бойынша жер қойнауын пайдалану зардаптарын түпкілікті жоюдың жоспарланған сипаты беріледі:

1) жерасты тау-кен қазындылары;

2) карьерлер;

3) маңыздылығы елеусіз болу салдарынан жер қойнауы учаскелерінде қалатын, аршыма және бос тау жыныстарының, сондай-ақ кенеусіз кендердің үйінділері;

4) қалдық қоймалары, қоқыр қоймалары және қоқыр жинағыштар;

5) ғимараттар мен технологиялық жабдық;

6) қосалқы инфрақұрылым (жер қойнауы учаскелеріндегі өндіріске арналған электр беру желілері, құбыр желілері, тазартқыш ғимараттар және өзге де қосалқы объектілер мен ғимараттар);

7) жолдар;

8) техногендік минералды түзілімдерге жатпайтын қоқыс үйінділері және қалдықтарды жинау объектілері;

9) су ресурстерін басқару жүйесі.

51. Жер қойнауы учаскесінің әрбір объекті бойынша жоюды сипаттау мыналарды қамтуы тиіс:

1) жер қойнауы учаскесінің объектінің өзін сипаттау;

2) жою аяқталған соң жерлерді пайдалану;

3) жою міндеттері;

4) жою өлшемшарттары;

5) жою кезіндегі жорамалдар;

6) жою бойынша таңдалған іс-шаралармен байланысты жұмыстар;

7) болжамдық қалдық әсерлер;

8) анықталмаған сұрақтар;

9) жою жұмыстарын жүргізген соң жою мониторингі, техникалық қызмет көрсету және есептілік;

10) күтпеген жағдайлар.

52. Жер қойнауы учаскесінің жеке объектін сипаттау элемент өлшемін, орналасу көлемін, картада орналасуын (фотосуреттермен және карталармен толықтырылады), қызмет ету мерзімін және ағымдағы күйін (пайдалануға енгізу, салу, консервациялау кезінде немесе үдемелі жоюға ұшырағанда) қарастырады.

Ашық тәсілмен өндіру жүргізу кезінде сондай-ақ ашу әдістері, өндірістік ғимараттар, жою аяқталған соң карьердің болжамдалатын геометриясы (өлшемі мен көлденең қималары), оған қол жеткізу пункттері және басқада ерекшеліктер геотехникалық тұрақтылықты, операциялар кезіндегі дренажды қамтамасыз ету және жоюдан кейін дренаждан айырмашылығы сипатталады.

Жерасты тәсілмен өндіру жүргізу кезінде сондай-ақ ғимараттарды өндіруді қамтамасыз ету әдістері, үңгіртау еңісінің түпкілікті геометриясы (порталдарды, ұңғымаларды, үңгіртастарды қоса алғанда, беткі қабатқа шығарылатын барлық шығыстардың биіктігі мен өлшемдерін көрсететеін картамен толықтырылады), операция кезіндегі дренаж және оның операциядан кейінгі дренаждан айырмашылығы сипатталады.

53. Жою аяқталған соң жерді пайдалану мүмкіндігі және жою міндеттері жою өлшемшарттарын әзірлеу үшін бағдар болып табылады.

54. Жою аяқталған соң жерлерді пайдалану:

1) тау-кен өндіру қызметі жүргізілген немесе жүргізілетін салаға сәйкес келуі;

2) жою аяқталған соң өндіру ерекшеліктерін ескере отырып, қолжетімді болуы;

3) барлық негізгі мүдделі тараптар үшін қолайлы болуы;

4) қоршаған ортаның оқшауланған және өңірлік факторларын ескере отырып, экологиялық тұрақтылыққа ие болуы тиіс.

Үдемелі жою нәтижесінде мүдделі тараптарды тарту бойынша жұмысты жалғастыруға байланысты неғұрлым көбірек түскен ақпараттың шамасына қарай жою жоспарын кейіннен қайта қарау барысында өзгертілуі мүмкін болатын жерді пайдаланудың сан түрінің мүмкіндігін қарастыру қажет.

Мүдделі тараптардың қатысуымен жер қойнауын пайдаланудың бастапқы кезеңдерінде жерді пайдаланудың алдын ала нұсқалары айқындалады. Жер қойнауын пайдалануды аяқтау жақындағанда жою жоспарын кезекті қайта қарау кезінде жер пайдалану нұсқалары сондай-ақ мүдделі тараптардың қатысуымен нақты көрсетілуі тиіс.

Жоюды аяқтағаннан кейін жерді пайдаланудың сан түрінің мүмкіндіктерін қарастыру кезінде мыналарды назарға алу қажет:

1) табиғи экожүйені жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар жүргізгенге дейін болған экожүйемен мейлінше ұқсас болғанға дейін қалпына келтіру;

2) жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар жүргізгенге дейін жүзеге асырылған жерлерді пайдалануды қалпына келтіру мүмкіндігін;

3) жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар жүргізгенге дейін жүзеге асырылған жерлерді пайдаланудан айырмашылығы бар жерлерді тиімді пайдаланудың балама нұсқаларын;

55. Жою міндеттері жою нәтижелерін белгілейді және жою міндеттері шынайы әрі қол жетімді болуы тиіс. Жою міндеттері жерді пайдаланғаннан кейін құзіретті органға және жергілікті қоғамдыққа жою кезінде жер қойнауын пайдаланушы өзіне нақты қандай міндеттемелер алуы тиіс екендігін ұсыну үшін толық түсінікті болатындай, жер қойнауын пайдалану аяқталғаннан кейін ұсынылатын негізде әзірленеді.

Жою міндеттерін қалыптастыру кезінде жер қойнауын пайдалану жөніндегі қызмет әсер ететін экологиялық факторлардың әрқайсысын назарға алу қажет. Мұндай факторларға заңнамалық талаптар, релеьфтің нысаны, өсімдік әлемі, фауна, сулық орта, инфрақұрылым және қалдықтарды жою кіреді, бірақ тек олармен шектеліп қалмайды. Жою міндеттерін айқындалудың ашықтығы жинақталған экологиялық деректердің саны мен сапасына, қоршаған ортаның сапа параметрлерінің фондық шоғырландыру туралы мәліметтерге байланысты болады.

Жер қойнауын пайдаланудың бастапқы кезеңдерінде жою міндеттері жалпы сипатқа ие болады, алайда, белсенді жер қойнауын пайдалану кезінде мүдделі тараптардың қатысуымен, сол сәтте қол жетімді ең үздік технологияларды және деректерді ескере отырып, нақты айқындалуы тиіс. Бұл жағдайда жою міндеттері жою бойынша жұмыстарды жобалауға берілген тапсырмаға негіз ретінде қызмет ету үшін неғұрлым дәл әрі нақты болуы тиіс.

56. Жою өлшемшарттары:

1) экологиялық, әлеуметтік және экономикалық жағдайлардың бірегей жиынтығын көрсететін жеткілікті дәрежеде нақтылық;

2) жою нәтижелері жер қойнауын пайдалану зардаптарының осыған ұқсас жою нәтижелеріне қаншалықты сәйкес келетіндігін көрсету үшін өлшемді;

3) қолжетімді немесе шынайы;

4) өлшенетін міндеттерге және басқарылатын тәуекелдерге қатысты;

5) белгілі бір уақыт кезеңінде өлшемшарттар мониторингін жүргізу үшін және жою нәтижелінің дұрыстығына көз жеткізу үшін жедел болуы тиіс.

Жою өлшемшарттары ұзақ мерзімді экологиялық әсерді (кем дегенде үш жүз жылға берілген) математикалық модельдеуді пайдалана отырып, рекультивацияның болжамды нәтижелерге сәйкестігін көрсететін қызмет тиімділігінің индикаторларын қамтиды. Математикалық үлгілеуге берілген бөлшектер, жорамалдар мен шектеулер, жою жоспарына берілген қосымшада ұсынылады.

Жою өлшемшарттары сандық мөлшерде көрсетіледі. Индикативтік өлшемшарттар жоюды жоспарлаудың бастапқы кезеңдерінде пайдаланылады және сапалық болады.

Өнеркәсіптік қауіпсіздік сараптамасының және мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысын алған жою жоспарында көрсетілген жою өлшемшарттары оны кезекті қайта қарау кезінде жою жоспарына қосымша берілген есептерде іс-шараларды орындаудың көрсеткіші болып табылады.

Ескерту. 56-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

57. Жою кезінде жорамал ретінде жоюды жоспарлау мақсатында дәлелдеуді қажет етпейтін, шынайы, дұрыс немесе белгіленген болып саналатын факторлары болып табылады. Жорамалдар жоюды жоспарлаудың барлық аспектілеріне әсер етеді және жоюды жоспарлау процесінің бір бөлігі болып табылады. Жорамалдар тәуекелдерді бағалау кезінде қолданылады.

58. Жою бойынша таңдалған іс-шаралармен байланысты жұмыстар жер қойнауы учаскесінің әрбір объектіне қатысты жою үшін қажетті болатын бұзуға, салуға немесе басқа да инженерлік жұмыстарға бағытталған. Жою жоспарын кейіннен қайта қарау кездерінде логикалық дәйектілік және жұмыстың уақытша шегі беріледі. Жою жоспарын жасауда бірінші қайта қарау кезінде жою іс-шараларын жүргізу үшін талап етілетін жұмыстарды егжей-тегжейлі сипаттаудың болмауына рұқсат етіледі.

59. Болжамдық қалдық әсерлер қалдық зардаптарды белгілеу және шешу үшін жүргізілген тәуекелдерді бағалауды қоса алғанда, жою бойынша барлық іс-шараларды орындағаннан кейін кез келген әлеуетті жағымсыз қалдық зардаптарды бағалау түрінде беріледі.

60. Жою жоспарын құру кезінде жоюдың түрлі нұсқаларының тәуекелдерімен, жою бойынша таңдалған іс-шаралардың нәтижелерін жақсартумен, және жою өлшемшарттарын белгілеумен байланысты сұрақтарды қоса алғанда, анықталмаған сұрақтарды айқындау қажет.

61. Жою бойынша негізгі жұмыстарды жүргізгеннен кейін жою мониторингі жою нәтижелерінің қарастырылған жою өлшемшарттарына және, сәйкесінше, жою міндеттері мен мақсаттарына сәйкестігін белгілейді. Жер қойнауы учаскесінің әрбір объектіне қатысты жою мониторингі мұндай мониторингтің себебін түсіндірумен бірге сипатталады. Ол үшін сынама алу пункттері, алу жиілігі және жою мониторингінің ұзақтығы айқындалады. Жою мониторингімен бірге жою жұмыстарын жүргізгеннен кейін техникалық қызмет көрсету сипаты мен ұсынылатын есептілік сипатталады.

62. Күтпеген жағдайлар жоспарлаған жою көзделген өлшемшарттарға және жою мақсатына қол жеткізу мүмкін болмаған жағдайда қолданылатын шараларды сипаттауды болжайды.

Күтпеген жағдайлар тізім бойынша сипатталады.

7 кіші бөлім. Консервациялау

63. "Консервациялау" бөлімі жою жоспарына өндіру учаскесін немесе жер қойнауы кеңістігін пайдалануды консервациялау жоспарланған жағдайда енгізіледі.

Жер қойнауы учаскесін консервациялау кезінде тау-кен операциялары жуырдағы болашақта оларды қайта қалпына келтіру мақсатында уақытша тоқтатылады.

Консервациялау кезінде жер қойнауын пайдаланушы қажетті экологиялық мониторингті қоса алғанда, халықты, жануарлар мен қоршаған ортаны қорғау үшін қажетті барлық қолданыстағы жабдықтар мен бағдарламалардың қызмет етуін қадағалап отыруы тиіс.

64. Осы бөлімде консервациялаудың мақсаты мен міндеттері сипатталады, егер олардың жоюдың мақсаты мен міндеттерінен айырмашылықтары болатын болса, жер қойнауы учаскесінің әрбір объекті бойынша консервациялау бойынша іс-шаралары сипатталады.

65. Консервациялау бойынша іс-шаралар консервациялау міндеттеріне қол жеткізуді қамтамасыз ететіндей қылып әзірленеді.

Келесі іс-шаралар жою жоспарының "Консервациялау" бөлімінде сипатталуы тиіс:

1) жер қойнауын пайдаланушы қызметкерлерінің жер қойнауы учаскесіне, ғимараттарға және басқа да орналасқан құрылыс-жайларға қауіпсіз және шектеулі қолжетімділігін қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар;

2) барлық тау-кен кеуектерін қорғау;

3) химикаттар мен реагенттерге, мұнай өнімдеріне және басқа да қауіпті материалдарға түгендеу жүргізу;

4) барлық отын бактарындағы сұйықтық деңгейін белгілеу және ағып кету болған жағдайда үнемі мониторинг жүргізіп отыру, ағып кетуді жою;

5) барлық жарылу қаупі бар заттарды жарылғыш заттар қоймасында сақтау;

6) жүйелі геотехникалық инспекцияларды қоса алғанда, барлық үйінділердің, қалдық қоймаларының физикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар;

7) дренаждық жыраларды және су ағызғыштарды мерзімді қарап-тексеру, жүйелі негізде оларға техникалық қызмет көрсету (мысалы, қар мен мұздың жиналуына байланысты маусым сайын);

8) жабдықтар мен инфрақұрылымды жүйелі қарап тексеру;

9) консервациялау ерекшелігіне және сипатына байланысты өзге де іс-шаралар.

66. Жою жоспарының "Консервациялау" бөлімінде сондай-ақ жер қойнауы учаскесінің әрбір объекті үшін консервациялау бойынша болжамдалатын мерзімдер мен дәйектілікті жою бойынша іс-шаралар кестесі болуы тиіс.

8 кіші бөлім. Үдемелі жою

67. Жою жоспарының "Үдемелі жою" бөлімі жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою және жерлердің топырақ құнарлығын қалпына келтіру және (немесе) пайдаланудан түпілікті жою басталғанға дейін жер қойнауын пайдалану бойынша операцияларды жүзеге асыру процесінде пайдаланылмайтын құрылыс жайлары мен өндірістік объектілерді шығару мақсатында жүргізілетін үдемелі жоюды сипаттауды қамтиды.

68. Прогресивті жоюды жоспарлау жер қойнауын пайдалану зардаптарын түпкілікті жоюды жоспарлау процесінің бір бөлігі болып табылады.

69. Прогресивті жоюдың жүргізу мыналарға ықпал етеді:

1) түпкілікті жою жұмыстарының көлемін, оның құнын және, сәйкесінше, жоюдың ұсынылатын қамтамасыз ету мөлшерін азайтуға;

2) түпкілікті жою барысында сондай-ақ іске асырылуы мүмкін болатын жою іс-шараларының жекелеген түрлерінің тиімділігі туралы ақпарат алуға;

3) қоршаған ортаға зиянды әсерінің ұзақтығын қысқарта отырып, қоршаған ортаны жақсартуға.

70. Прогресивті жою түпкілікті жоюдың мақсатына сәйкес келуі тиіс.Прогресивті жою бойынша аяқталған және жоспарланған жұмыстар жою жоспарын кезекті қарау кезінде қоса берілетін есепте ұсынылады.

71. Прогресивті жою жер қойнауы учаскесінің бір бөлігінен бас тарту мақсатында да жүргізіледі.

72. Прогресивті жоюды сипаттауға жоспаралған жұмыстардың локациясы мен аумақтық көлемі, сонымен қатар мониторинг бойынша барлық жоспарланған іс-шараларды сипаттау, мақсатқа қолжетімдікті және жою өлшемшарттарын көрсетуі тиіс.

73. Үдемелі жоюды сипаттаудың егжей-тегжейлік деңгейі жою жоспарын қайта қарау шамасына қарай артуы тиіс.

9 кіші бөлім. Іс-шаралар кестесі

74. Жою жоспарының "Іс-шаралар кестесі" бөлімінде жер қойнауы учаскесінің жекелеген объектіне қатысты жою бойынша әрбір іс-шараның басталуы және аяқталуы туралы мәліметтер беріледі.

75. Іс-шаралар кестесі сондай-ақ үдемелі жою жөніндегі зерттеулерді, жою мониторингі бойынша іс-шаралар мен есептілікті ұсынуды қамтиды.

76. Жер қойнауын пайдалану мерзімінің ортасына келетін жою жоспарын кезекті қайта қарау кезінде іс-шаралар кестесі Гант диаграммасы түрінде ұсынылады.

77. Түпкілікті жою бойынша орындалатын іс-шаралардың іс-шаралар кестесіне сәйкес келуін тексеру мақсатында жоюды жүзеге асыратын тұлға қатты пайдалы қазбалар саласындағы уәкілеті органға түпкілікті жоюдың үдемелілігі туралы және өткен күнтізбелік жылдағы аяқталған іс-шаралар туралы жыл сайын, бірінші наурыздан кешіктірмей, есеп береді.

10 кіші бөлім. Жою бойынша міндеттемені орындауды қамтамасыз ету, жою мониторингі және техникалық қызмет көрсету

78. Жою жоспарының "Жою бойынша міндеттемені орындауды қамтамасыз ету" бөлімінде:

1) жер қойнауы учаскесінің әрбір объекті бойынша құнды бөліп, жиынтық кесте түрінде берілген жою мониторингі және техникалық қызмет көрсету бойынша іс-шараларды қоса алғанда, біржола жою бойынша іс-шаралардың шамамен алынған құнын есептеу;

2) ұсынылатын қамтамасыз етулер мен оларды жабатын сомалардың тәсілдері кіреді.

79. Үдемелі жою жүргізу нәтижесінде біржола жоюдың есептік құны кеміген жағдайда, оны қабылдаған соң берілген бөлімге біржола жоюдың өзекті есептік құнын көрсететін өзгерістер енгізіледі.

80. Жою жоспарының "Жою мониторингі және техникалық қызмет көрсету" бөліміне мыналар кіруі тиіс:

1) жою өлшемшарттарының әрқайсысына қатысты жою мониторнгі бойынша іс-шаралар туралы толық ақпарат;

2) жою мониторингінің пайдаланылатын әдістері туралы мәліметтер;

3) сынамалар алу процедуралары, оларды талдау және нәтижелері туралы мәліметтер;

4) жою мониторингінің болжамдалатын көрсеткіштері;

5) жою мониторингінің нәтижелері жою өлшемшарттарының негізгі экологиялық индикаторларына қол жетпеушілікті көрсететін болса, күтпеген жағдайлар туындағанда іс-әрекеттерді сипаттау;

6) жою мониторингінің мерзімі.

11 кіші бөлім. Деректемелер және пайдаланылған дереккөздер тізімі

81. Жою жоспарының "Деректемелер" бөлімінде болуы тиіс:

1) жер қойнауын пайдаланушының толық атауы немесе тегі, аты, әкесінің аты (бар болған жағдайда);

2) жою жоспарының күні және өнеркәсіптік қауіпсіздік сараптамасының және мемлекеттік экологиялық сараптаманың барлық оң қорытындыларының деректемелері;

3) жер қойнауын пайдаланушының немесе жою жоспарына қол қоюға уәкілетті тұлғаның қолы;

4) жер қойнауын пайдаланушының мөрі;

5) қатты пайдалы қазбалар саласындағы уәкілетті органның (кең таралған пайдалы қазбаларды өндіру зардаптарын жою жоспары үшін – жергілікті атқару органының) мөрге арналған орны және қатты пайдалы қазбалар саласындағы уәкілетті органның өкілінің (кең таралған пайдалы қазбаларды өндіру зардаптарын жою жоспары үшін – жергілікті атқару органының) қолдары.

Ескерту. 81-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

82. Жою жоспарының "Пайдаланылған дереккөздер тізімі" бөлімінде жер қойнауын пайдаланушы жұмыс бағдарламасында сілтеме жасайтын ақпарат көздерінің тізімі болуы тиіс. Мұндай дереккөздерге Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері, мемлекеттік органдардың ресми статистикалық деректері, жеке кәсіпкерлік субъектілерінің ақпараттық анықтамалықтары, ғылыми және зертханалық зерттеулер мен ізденістер нәтижесінде дайындалған, соның ішінде мемлекеттік органдардың және жеке бизнес субъектілерінің ресми интернет-ресурстерінде және интернет-порталдарында (мұндай жағдайда электронды мекенжайы көрсетіледі, мысалы: https://www.worldcoal.org/returning-mined-land-productivity-through-reclamation) орналасқан монографиялар, жинақтар, көп томдық басылымдар, рецензиялар, есептер жатады.

Пайдаланылған дереккөздер тізімі теспелі нөмірленуі және алфавиттік тәртіпте орналасуы тиіс.

Жою жоспарын жасау бойынша нұсқаулыққа 1-қосымша

Жою жоспарының әдісінің схемалық бейнесі

1 Схема

2 Схема

Жою жоспарын жасау бойынша нұсқаулыққа 2-қосымша

Тау-кен өндіруші және (немесе) тау-кен байыту өндірістерінің техногендік минералдық түзілімдерін орналастыру объектілерін орналастыру және (немесе) пайдалану кезінде қатты немесе кең таралған пайдалы қазбаларды өндіру учаскесінде және жер қойнауы кеңістігін пайдалану учаскесінде жер қойнауын пайдалану зардаптарын жоюдың техникалық ерекшеліктері

1-бөлім. Жоюдың жалпы техникалық ерекшеліктері

1 кіші бөлім. Жалпы ережелер

1. Нұсқаулықтың 2-қосымшасында берілген осы бөлімде жоюды жоспарлау және жою бойынша жұмыстарды жобалау кезеңінде назарға алынуы қажет техникалық аспектілердің жалпы талаптары берілген.

2. Осы бөлімде берілген талаптар өте төмен болып саналады. Жоюды жоспарлау процесінде жер қойнауын пайдаланушылар жоюды жүргізу кезінде заманауы тәжірибені пайдалануы тиіс.

3. Жоюды жоспарлау кезінде жер қойнауын пайдаланудың барлық объекті бойынша жоюдың келесі жалпы техникалық аспектілерін назарға алу қажет:

1) қышқыл-топырақты су төкпені және металдарды сілтісіздендіруді;

2) өсімдік қабатын қалпына келтіруді;

3) ластанған топырақты және жерасты суларын;

4) физикалық және геотехникалық тұрақтылықты.

Бұл жалпы аспектілер жоюдың барлық объектілері үшін жою міндеттерін әзірлеуді талап етпейді. Берілген міндеттер жер қойнауы учаскесінің әрбір жекелеген объектіне қатысты жоюды жоспарлау кезінде әзірленуі тиіс.

2 кіші бөлім. Қышқылды ағындардың пайда болуы және металдарды сілтісіздендіру

4. Қышқылды ағындарының пайда болуы– құрамында сульфидтер немесе олардың атмосфералық тозу өнімдері бар, бұзылмаған немесе қазылған геологиялық материалдарға (жыныс және топырақ) ауа-райының әсер етуінен туындайтын кез келген қышқылды сүзіндіге, тамшылауға және дренажға қолданылатын ұғым. Атмосфералық тозу әсерлері сульфидті минералдардың қышқылдануынан пайда болатын, қышқылдану салдарынан күшейе түседі, бұл жыныстан және топырақтан тұратын элементтердің босатылып шығуына әкеледі. Басыңқы қышқылды жағдайларда (pH төмен), қатты күйден босап шыққан металдар (жыныс, топырақ) металды сілтісіздендіруге әкеліп, ерітіндіде қалып қояды.

Карьерлер борттарында, қалдық қоймаларда, тоқтатушы жыныстарында және кері салу материалы сияқты жер қойнауын пайдалану объектінің жыныстарында қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілу мүмкіндігін ескеру және егжей-тегжейлі бағалау қажет.

Жоюды жоспарлауда қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілуге қатысты тау-кен операцияларын жоспарлау кезеңінде мыналарды ескеру қажет:

1) қоршаған ортаға әсер етуін неғұрлым азайту үшін минералдарды өндіру және өңдеу кезінде түрлендірулерді қарастыру (мысалы, жоғары сульфидті кен өндіруден аулақ болу, циандтеу орнына ықпалдастықты немесе қалқып шығуды пайдалану);

2) мыналарды қоса алғанда, объектіде қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілуінің алдын алу үшін пайдалануы мүмкін әдістерді бағалау;

оттегімен қосылуын шектеу (мысалы, сумен жабу, құрғақ жабу, сумен қанықтыру);

химиялық немесе физикалық килігу (мысалы, сульфидтермен қосылуын шектеуге арналған жабын, катализделген қышқылдану реакциясын төмендету үшін бактерицидтерді пайдалану, буферлік минералдардың таралуын арттыру үшін түрлі материал қабаттарын пайдалану, сілтілік қоспаларды пайдалану, қосымша жабындар);

қышқыл шығаратын материалдарды оқшаулау (мысалы, бақыланатын кәдеге асыру үшін материалдарды бөлу, жерасты шахталарын немесе ашық карьерлерді бос жыныстармен немесе қалдықтармен толтыру);

осы саладағы ластауышта болашақта көшуін азайту үшін сүзгіленген қалдықтарды қаттау немесе паста тәріздес қалдықтарды беткі қабатта сақтау;

3) түрлі материалдарды (қалдықтарды) сипаттайтын және содан кейін қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілуінің әлеуетін белгілейтін, геохимиялық талдаудың кешенді жиынтығын жүргізу;

4) қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілуіне статикалық және кинетикалық болжамды тесттерін жүргізу (мысалы, қышқылды-негізгі титрлеу, торлармен және бағаналармен жүргізілетін зертханалық тесттер, камералармен және үймелермен жүргізілетін дала тесттері), сондай-ақ объектінің ағын суларынан алынатын дала тесттері және сүзгілеудің жою мониторингі;

5) беткі сулардың (сүзінділер мен ағындардың) және атмосфералық оттектің жанасуын неғұрлым азайту үшін жабын жүйелерін, бұрма каналдарды, үймелерді пайдалануды бағалау.

5. Қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілу мәселелерін шешу үшін жою нұсқаларына келесілер кіруі мүмкін:

1) жерасты тау-кен қазбаларын су басу;

2) қышқылды және ластанған су көзін бақылау, ластанған су ағындарын болдырмау;

3) қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілудің әлеуетті көздері алдында беткі және жерасты суларын қайта бағыттау немесе ұстап тұру;

4) қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілуге әкеп соқтыруы мүмкін материалдарға су жиналуды беткі қабаттарда сақталатын жабын жүйелерін немесе экрандаушы жүйелерді орнату арқылы алдын алу немесе қысқарту;

5) қышқылды құрайтын материалдарды су немесе жер астында орналастыру;

6) егер жергілікті жағдайлар қолайлы болса, және егер кәдеге жаратудың өзге тиімді немесе қолжетімді нұсқалары болмаса, оларды басқа жыныстармен экрандау үшін әлеуетті түзілетін жыныстардың қышқылдығын қалдық топтары ортасына орналастыру;

7) қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілу салдарын өңдеу жүйелерін, көбіне қабаттық жағдайларда пайдалану арқылы жұмсарту;

8) өңдеудің келесі пассивті нұсқаларын пайдалану:

химиялық (мысалы, әктастың ашық каналдары, адсорбция, сулфаттардың қысқаруы және тоған-тұндырғыштардағы және ағын жолдарындағы минералды жауын-шашындар);

биологиялық (мысалы, сульфаттардың қысқаруы және металл сульфидтерінің табиғи батпақты учаскелерде жауын-шашын ретінде түсуі); және

физикалық (мысалы, бөлшектердің әуіт-тұндырғыштарда немесе ағын жолдарында тұнуы, сүзгілеу) сияқты.

өңдеудің келесі белсенді жүйелерін пайдалану:

химиялық (мысалы, бейтараптандыру немесе минералды жауын-шашындарды пайдаланып химиялық өңдеу; ион алмасу немесе адсорбция);

биологиялық (мысалы,сульфаттардың қысқаруы және биореакторларда металл сульфидтерінің түсуі; фиторемедиация);

физикалық (мысалы, мембраналық сүзу).

6. Қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілуіне қатысты жою мониторингі қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілу әлеуеті барынша азайтынғандығына, ал егер қышқылды ағындардың және (немесе) металдарды сілтісіздендірудің түзілуі жалғасатын болса – әсер ету төмендегеніне немесе азайтылғандығына көз жеткізу үшін жүргізіледі. Сондай-ақ жою мониторингі ұзақ мерзімді техникалық қызмет көрсету қажет еместігін растауы тиіс. Нақты іс-шараларға мүмкіндігінше мыналар кіруі тиіс:

1) әлеуетті қышқыл-өндіруші материалдардың атмосфералық жағдайларымен (су, қышқыл) байланысуына әкелетін эрозияның, көшкіннің немесе шөгудің болмауына көз жеткізу үшін жер қойнауын пайдалану объектінің физикалық және геотехникалық тұрақтылығын тексеру;

2) жобалық сипат тізімдерге сәйкес жұмыс жасайтындығына (сумен және оттекпен жанасуын азайтады) көз жеткізу үшін алдын алу және бақылау шараларын (мысалы, жабын жүйелерін) тексеру;

3) су жабыны кезінде судың қажетті тереңдігін ұстап тұру үшін судың жеткілікті жіберіліп тұруын құптау;

4) сапа болжамын және судың өлшенетін сапасын салыстыру.

3 кіші бөлім. Өсімдік қабатын қалпына келтіру

7. Аздырылған жерлердің өсімдік қабатын қалпына келтіру жергілікті өсімдіктерден тұратын қабатты табиғи қалпына келтіруді немесе эрозияны бақылау, беткі қабаттағы ылғалдылық жағдайын реттеу сияқты арнайы мақсатпен немесе эстетикалық мақсаттарда отырғызғанда, өсімдіктерді күшейтілген қалпына келтіруді көздейді. Елдегі географиялық алуан түрліліктің жоғары деңгейі салдарынан өсімдіктер түрлерінің және жағдайларының кең таңдауы бар. Осыған байланысты, қай-қайсы болса да (табиғи немесе күшейтілген) өсімдік қабатын қалпына келтіру және оның топырақ құнарлығын қалпына келтіруге әсер етуі үшін жеке объектіні алған жағдайда қарастыру талап етіледі.

8. Өсімдік қабатын қалпына келтіруге қатысты тау-кен операцияларын жоспарлау кезеңінде жоюды жоспарлағанда мыналарды қамтамасыз ету қажет:

1) араласқанға дейін негізгі экологиялық жағдайларды анықтау;

2) өсімдік қабатын күшейту шаралары қажет болған жағдайда қандай органикалық қоспаларды (мысалы, торф, қатты биологиялық белсенді заттар) пайдалану қажет екендігін анықтап алу үшін топыраққа жергілікті бағалау жүргізу қажет;

3) зерттеу жоспарына табиғи жергілікті өсімдіктерді жинау және көбейту әдістерін, жүйелі процестерін, сонымен қатар қалпына келтірілген жерлердің биотүрлілігін және тұрақтылығын қамтамасыз ететін өсімдіктердің жинақты тұқымдастарын енгізу;

4) топырақты тұрақтандыру, эрозияны бақылау, және өсімдіктердің табиғи қалпына келтіруін жақсарту үшін биоинженерлік тәсілдемелерді (экологиялық бақылау үшін тірі ағзаларды немесе басқа биологиялық жүйелерді пайдалану) пайдалану мүмкіндігін қарастыру;

5) жағалауларды тұрақтандыру үшін ағаш шарбақтарды, қиыршық тасты қорғандар мен қатты және қатты емес бекіністерді пайдалану мүмкіндіктерін қарастыру;

6) өсімдіктердің өсуіне әсер ететіндіктен жергілікті климаттың, температураның, жауын-шашынның, сонымен бірге желдің сипаттамаларына зерттеулер жүргізу;

7) аздырылған жерлердің беткі қабатынан алынған (ашық карьердер, бос жыныстардың үйінділері, әлсіз кен үйінділері, қалдық қоймалары, шөгінді қоймалары және инфрақұрылымның өзге де объектілері сияқты) органикалық және майда түйіршікті топырақ қыртысын алу, сақтау және дұрыс жабу;

8) алынған топырақ көлемін кейін қарау және жою мүмкіндіктерін жоспарлау үшін тиянақтау;

9) еңістерді тұрақтандыру және топырақтың тым ұсақ материалдарының көмегімен сапасын арттыру арқылы тау жыныстарының үйінділерінде өсімдік қабатын қалпына келтіру мүмкіндігін қарастыру.

9. Өсімдік қабатын қалпына келтіру бойынша үдемелі және түпкілікті жою нұсқаларына мүмкіндігінше мыналар кіруі тиіс:

1) өсімдік қабатын жасау үшін табиғи жергілікті өсімдіктердің қоспаларын немесе ойымдарын пайдалана отырып, сұлбаларды белгілеу, топырақ қабатын аршу және егу;

2) тұқым банкі ретінде органикалық қорларды пайдалану мүмкіндігін қарастыру;

3) өсімдік қабатын жасау үшін жердің жеке ерекшеліктерінде эрозияны бақылау жағдайларынан басқа жағдайларда жергілікті емес сұрыптарды енгізуді болдырмау;

4) өсімдіктерге ластағыштардың араласуын болдырмау үшін түбінде орналасқан өндіру қалдықтарынан кеуекті сулардың үстінен көшу шегін бақылау үшін қабат жүйесіне қиыршық тасты қабатты (капиллярлық жабын) енгізу;

5) аршылған топырақ-өсімдік қабатын немесе өсімдіктер түбірлерінің өсуі мен оны қоректендіруді ұстап тұру үшін жеткілікті болатын тереңдікте өсімдіктердің өсуіне арналған ортаны қолдану;

6) өз-өзіне жеткілікті өсімдік жүйесінің дамуына ықпал ету үшін органикалық материалдарды, тыңайтқыштарды немесе өзге де топыраққа арналған толықтыруларды пайдалану;

7) өсімдік құру қажет жерлерде тиісті уақытша немесе тұрақты жел сындырғыштар жасау;

8) мүмкіндігінше, жер қойнауын пайдалану объектінде жұмыстар басталғанда жоғалуы мүмкін болатын өсімдіктерді қайта отырғызу;

9) металл жинақтау әлеуеті төмен болатын жергілікті өсімдіктерге басымдылық таныту;

10) бейтарап ландшафт құру үшін жануарларды тартпайтын да, аластатпайтын да өсімдіктерді пайдалану;

10. Өсімдік қабатын қалпына келтірудің жою мониторингіне мүмкіндігінше мыналар кіруі тиіс:

1) өсімдік жақсы тамыр тартқанға дейін және жою өлшемшарттарына сәйкес өз-өзіне жеткілікті болмағанша, егуден кейін өсімдік қабатының қалпына келу саласын үнемі тексеріп отыру;

2) жою өлшемшарттарына сәйкес өсімдік жақсы тамыр тартқанға дейін және өз-өзіне жеткілікті болмағанша, топырақта қоректі заттардың және рН болуына талдау;

3) өсімдіктер құрамында металдардың болуына мониторинг жүргізу және мұндай жинақтау адамдар, жануарлар және қоршаған орта үшін тиімді болатындығын анықтау үшін қажет болған жағдайда, тәуекелдерді бағалауды жүргізу;

4) өсімдіктердің өсуі топырақтың температуралық режиміне әсер етуі мүмкін болатын салаларда мониторинг жүргізу;

5) өсімдіктердің өсу қарқынына және ұрпақтарына мониторинг жүргізу;

6) егіс аймақтарынан тыс өсу аймақтарын ұлғайтуға мониторинг жүргізу және мұндай әсердің жою іс-шараларын жүргізу үшін жағымды немесе жағымсыз болатындығын анықтау;

7) жергілікті емес немесе қолайлы емес өсімдіктердің таралуына мониторинг жүргізу;

8) мүмкін болатын сызаттарды немесе тоғандармен және жағалаулармен туындайтын басқа да мәселелерді жасыруы мүмкін, өсімдік егілген салаларды инспекциялау;

9) өсімдіктердің өсу ортасының шегін ұстап тұруын (мысалы, топырақты, толтырылған жыныстарды) және жабыннан төмен материалға ену-енбеуін бақылау үшін жабын жүйелерінің бетін отарлайтын, өсімдіктердің тамыр жүйесін инспекциялау;

10) тіршілікке жарамды мекендеу ортасының құрылуын анықтау үшін қалпына келтірілген өсімдік қабаты бар аймақтарды жануарлардың пайдалануына мониторинг жүргізу;

11) болған жағдайда, қолайлы ұзақ мерзімді өсімдік қабатын қамтамасыз ету үшін қайта отырғызуды немесе өсімдіктіктермен толықтыруды жүзеге асыру.

4 кіші бөлім. Ластанған жерлер және жер асты сулары

11. Отын, химиялық заттар, қалдықтар, металдар және нақты орта үшін тән емес өзге заттар мен апаттардың немесе басқару жүйелері кемшіліктерінің салдары топырақты және жер асты суларын ластандыруы мүмкін.

12. Топырақ пен жер асты суларының ластануын мейлінше азайту үшін жоюды жоспарлау мақсатында жер қойнауын пайдалануды жоспарлау кезеңінде:

1) жиналуды, жер асты суларының ластануын және ластағыш заттарды жұмылдыру үшін сақтаудың белсенді орындары немесе ықпалға душар болатын аймақтардың айналасында судың беткі науасының өзгерісін қарастыру (бұрма каналдарды, қазаншұңқырларды немесе кемерлерді пайдалану);

2) тиісті жерлерде жерүсті фермаларын, топырақты тазартатын объектілерді салуды қарастыру;

3) тазарту нұсқаларын және қалпына келтіру технологияларын белгілеу (бұзу, шашырату, сепарациялау);

4) қалдық қоймаларын орналастыруды жоспарлауда шаңдатуды және шаң шығаруды бақылау мәселесін қарастыру қажет.

13. Топырақты және жер асты суларын үдемелі және түпкілікті жою нұсқаларына мүмкіндігінше мыналар кіруі тиіс:

1) ластанған топырақты қазып алу және алып тастау және оны объектідегі тиісті түрде басқарылатын және белгіленген аймақтарға (мысалы, жердегі ферма) орналастыру; кейбір жағдайларда қайта өңдеу және объектіден тыс жерде кәдеге жарату қажет болуы мүмкін;

2) мүмкіндігінше, био-қалпына келтіру, жерді сілтісіздендіру, шаю сияқты сәйкес келетін технологияларды пайдаланып, ластанған жерді қазбай-ақ, өңдеу; немесе қазып алу және қалпына келтіру (объектіден тыс жерде). Термиялық десорбция сияқты өңдеудің энергияны көп қажет ететін нұсқалары қарастырылуы мүмкін;

3) топырақтағы ластағыштарды шашырату (мысалы, қалдықтарды цементтеу, әкт\аспен немесе кремниймен тұрақтандыру).

14. Топырақты және жер асты суларын үдемелі және түпкілікті жою мониторингі келешекте пайдалану мақсаттары үшін тұрақты қалпына келтіруді бақылау мақсатында жүргізіледі. Мониторингтік іс-шараларға мүмкіндігінше мыналар кіруі тиіс:

1) жою бойынша іріктелген іс-шараларды бағалау үшін деректер мониторингіндегі үрдістерге үнемі талдау жасау;

2) бұрын ластанған, қазып алынған топырақтың немесе ластанған жерлердің физикалық тұрақтылығын көзбен шолып, мониторинг жүргізу (эрозия нышандарының болуын мұқият тексеру);

3) әсерге ұшыраған топырақты толық алып тастауға, немесе жер асты суларын өңдеудің сәттілігіне көз жеткізу үшін растайтын үлгілердің жеткілікті көлемін жинақтау;

4) жанасуды барынша азайту: (кірме жолды бақылау, рецепторларға қолжеткізуді шектеу); тиімділікті бағалау үшін жүйелі тексеру жүргізу.

5 кіші бөлім. Физикалық және геотехникалық тұрақтылық

15. Жер бедеріне қатысты таңдалған жою іс-шараларының тиімділігі үшін еңістердің тұрақсыздығы немесе шөгу сияқты геотехникалық тұрақтылықпен байланысты экстремалды климат жағдайлары мен процестері кезінде эрозия сияқты (жел, су, толқын) жағымсыз процестерге қарсы тұруға қабілетті бедердің физикалық және геотехникалық тұрақтылығын қамтамасыз ету қажет. Жоюдан кейін қалатын бедерлерге мысал ретінде топырақпен және топырақ-өсімдік қабатымен жабылған қалдық қоймалар мен топырақтан немесе жыныстан салынған кеуек жыныстардың үйінділері, жыралардың бұқтырмалары жатады.

16. Бедер нысандарын жақсарту мақсатында мыналарды қамтамасыз ету қажет:

1) ағымдағы және келешектегі климаттық жағдайлардың сипатын ескеру;

2) бедер нысанын объектіні келешекте пайдаланғанда, оның үйлесімдігін қамтамасыз ететіндей жоспарлау;

3) пайдалану және оны жою кезінде бедер нысанын жоспарлау, соның ішінде тиісті сейсмикалық көрсеткіштер мен қауіпсіздік факторларын назарға алу;

4) дренажды қолдану мүмкіндігін қарастыру, соның ішінде еңіс етегіндегі босатушы ұңғымалардан су тарту немесе көлденең ағындар орнату.

17. Бедер нысандарының физикалық және геотехникалық бөлігі бойынша үдемелі және түпкілікті жою нұсқаларына мүмкіндігінше мыналар енуі тиіс:

1) жабық қалдық қоймалары мен бос жыныс үйінділері сияқты ландшафт нысандарын ұзақ мерзімді тұрақтылықты ұстап тұратындай етіп, жоспарлау;

2) ландшафт нысандарын қоршаған ландшафтпен бір қарағанда бірігетіндей етіп, жоспарлау;

3) құрылыс кезінде тексеру, материалдар сапасын бақылау, тығыздалуды бақылау сияқты бақылау әдістерін іске асыру, сондай-ақ аспаптық мониторинг жүргізу;

4) бөгеттер, су бұрғыш және жабу жүйелері үшін жобалау өлшемшарттарын операциялық және жою сценарийлерін ескеретіндей етіп, әзірлеу;

5) тұрақтылықтың барлық талдау материалдар күшінің консерватиктік есептеулеріне және сейсмикалық қозғалыстың үдеуіне негізделуі тиіс екендігін назарға ала отырып,бөгеттер, су бұрғыштар және жабу жүйелері үшін жоюды жобалау өлшемшарттарын және топырақ құнарлығын қалпына келтіруді пайдалану.

18. Физикалық және геотехникалық тұрақтылықтың жою мониторингі қалған бедер нысандары адамдар мен жануарлар үшін қауіпсіз және келешекте пайдалануға жарамды екендігіне көз жеткізу үшін жүргізіледі.

19. Мониторингтік іс-шараларға келесілер кіреді, бірақ тек олармен шектеліп қоймайды:

1) Құрылыс басталған сәттен бастап, жою аяқталғанға дейін, тұрақты бақылау нүктесінен жүйелі мониторингтік жазбаларды қолдау;

2) тұрақсыздыққа немесе қауіпті жағдайларға әкелуі мүмкін, немесе таңдалған жою іс-шараларының тиімділігін төмендетуге және жою аяқталған соң объектіні пайдалануға әкелетін, ағымдағы деформацияның болмауына көз жеткізу үшін бедер нысандарын инспекциялау;

3) жекелеген топырақ құнарлығын қалпына келтіру объектілерінің ауқымды деформацияларын (мысалы, қалдық қоймалардың шөгуі) бағалау үшін қашықтан байқап көру әдістерін қолдану;

2-бөлім. Жер қойнауының жекелеген объектілеріне қатысты жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою ерекшеліктері

1 кіші бөлім. Кіріспе ережелер

20. Осы бөлімде жер қойнауы учаскелерінің келесі объектілері бойынша жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою ерекшеліктері белгіленді:

1) жер асты тау-кен қазбалары;

2) ашық тау-кен қазбалары;

3) бос және аршыма тау жыныстары, кенеусіз кен;

4) қалдық қоймалары;

5) үймелік сілтісіздендіру алаңдары;

6) ғимараттар мен жабдықтар;

7) жер қойнауын пайдаланудың инфрақұрылымы;

8) көлік жолдары;

9) өндіріс және тұтыну қалдықтары;

10) су ресурстарын басқару жүйелері.

21. Осы бөлімнің әрбір келесі тармағы, жер қойнауы учаскелерінің жекелеген объектілеріне қатысты ерекше талаптарды сипаттайды.

1) жою міндеттерін;

2) тау-кен операцияларын жүргізу және жобалауды жоспарлау кезінде жоюды жоспарлау аспектілерін;

3) үдемелі және түпкілікті жою нұсқаларын;

4) жою мониторингін.

Жер қойнауы учаскелерінің жекелеген объектілеріне қатысты аталған талаптар сәйкес келуі мүмкін.

22. Осы бөлімде берілген жер қойнауы учаскелерінің жекелеген объектілеріне қатысты жою бойынша талаптар түбегейлі болып табылмайды, сондықтан жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою нәтижелерін жақсарту мақсатында тұлғалар қосымша іс-шараларды таңдауы мүмкін.

23. Осы бөлімде берілген жер қойнауы учаскелерінің жекелеген объектілеріне қатысты жою бойынша талаптар тау-кен операцияларының барлық түрлері үшін әмбебап болып табылмайды, алайда, жер қойнауын пайдалану ерекшеліктерін назарға ала отырып, мүмкіндігінше, ескерілуі тиіс.

2 кіші бөлім. Жер асты тау-кен қазбалары

24. Жер асты тау-кен қазбаларына қатысты жер қойнауын пайдалану ерекшеліктеріне байланысты жою міндеттемелері келесілей анықталады:

1) беткі қабатқа шығатын жер асты қазындыларына қолжетімдік адамдар мен жануарлардың қауіпсіздігі үшін шектелген;

2) беткі сулардың жер асты кеніштеріне бақылаусыз жиналуы барынша азайтылған;

3) жер асты кеніштері беткі қабатта олар мүлде көрінбейтіндей, тұрақтандырылған;

4) опырылуды, салмақ түсіруді және аралас кеніштердің су басуының алдын алатын бақылау жүйелері қарастырылған;

5) жер асты кеншітерінен алынған ластанған су қоршаған орта, жақын жерде орналасқан елді мекендер, беткі және жер асты сулары үшін ластау көзі емес және болмайды да;

6) кенішке жақын жерлер, қоршаған өткелдер келешекте пайдалану мақсатында жарамды болады.

25. Жер қойнауын пайдалану объектін жоспарлау және жобалау кезеңіндегі келесі аспектілер жер асты тау-кен қазбалары үшін жою міндеттеріне қол жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында назарға алынуы тиіс;

1) жер асты тау-кен қазбалары беткі қабатқа шығарудың неғұрлым аз мөлшері;

2) тау-кен қазбаларын және шахта оқпандарын жобалау кезінде ұзақ мерзімді геотехникалық және геотермалдық тұрақтылықты есепке алу;

3) топырақ тұрақтылығының мониторингтік жоспарын әзірлеу;

26. Үдемелі топырақ құнарлығын қалпына келтіруді қоса алғанда, жер асты тау-кен қазбаларын үдемелі жоюдың нұсқалары берілген, бірақ мыналармен шектелмейді:

1) қажет болмаған жағдайда, жер асты кенішінен қауіпті материалдарды алу;

2) жекелеген учаскелерде тау-кен жұмыстарын аяқтап, тау-кен қазбаларын қалпына келтіру;

3) кеніштерді біртіндеп жабу;

4) қышқыл ағындарының пайда болуын бақылау үшін қажет болған жағдайда жер асты кеніш учаскелерін біртіндеп жабу және суға батыру;

5) судың қозғалысын және оның жылыстауын бақылау үшін, қажет болған кезде, гидравликалық тосқауыл орнату;

6) жоюдың түпкілікті жоспарын іске асырғанға дейін қысқа мерзімді келешекте әлеуетті қауіп-қатерлердің алдын алу үшін сигналдық белгілерді орнату;

7) жануарлар әлемін қауіп-қатерден шектеу мақсатында үлкен қойтастарды, бос тау жыныстарының үйінділерін немесе топырақты пайдалану.

27. Жер асты тау-кен қазбалары үшін түпкілікті жою жүргізу кезінде қалпына келтіру нұсқалары беріледі, бірақ мыналармен шектелмейді:

1) жер асты кеніштеріне қол жетімдікті болдырмау үшін кен орындарының тік және көлденең жолдарын ашуды инертті материалдармен (мысалы, аршымалы немесе бос тау жыныстары, паста тәріздес қойыртпақ) бітеу;

2) келешекте толтырғыштың шөгуін өтеу мақсатында тау жыныстарымен немесе топырақпен толтырылған үйінділерді толтырылған тік қазындылар үстіне ораластыру;

3) беткі қабаттағы су ағыны кенішке ақпайтындай етіп, дұрыс үдемелігі мен саңылаусыздығына кепілдік ету, техникалық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету;

4) су сапасының мәселесі айтарлықтай қиындық тудырмайтын жағдайларда қолжетімдікті бақылау үшін бетонды, полиуретанды, көбікті, болатты, бос тау жыныстан алынған толтырмамен ұңғыманы оқшаулау;

5) экологиялық тұрғыдан қауіпсіз болса, тік емес тау-кен қазбаларына қолжетімдікті оқшаулау үшін қатталған қайта өңделген шиналарды пайдалану;

6) егер бөгет тек өткізуді бақылау үшін орнатылған болса, әлсіз цементтелген қалдықтардан темір-бетон қабырға немесе тосқауыл тұрғызу;

7) қажет болған жағдайда, қышқыл өндіруді немесе ілеспе реакцияларды бақылау үшін тосқауылды батыру немесе орнату;

8) пайдалы қазбаларды өндіру тоқтатылған соң ұзақ мерзімді құрылымдықты және тұрақтылықты сақтап қалу үшін тірек орнату;

9) бөгет ретінде жырақты немесе кемерді пайдалану.

28. Жер асты кеніштеріне қатысты жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою мониторингінің мақсаты жою міндеттерін орындауды қамтамасыз ету болып танылады. Мұндай мониторингке өзгелеремен қатар, келесі іс-шаралар кіреді:

1) физикалық тозуын немесе шөгуін байқау үшін топырақ құнарлығы қалпына келтірілген қазбаларды көзбен шолып, тексеру;

2) жер асты опырылуларының беткі қабатқа шығуын тексеру;

3) жер асты кенішінде су сапасын тестілеу және болжамдалған су сапасына кепілдік беру үшін ағындыны бақылау нүктелерінен алынатын судың сапасына және көлеміне мониторинг жүргізу;

4) жерді келешекте пайдалану жарамдылығын белгілеу мақсатында тау-кен қазбаларының айналасындағы жергілікті жерді зерттеу;

5) су тазартудың пассивті жүйесінің техникалық қызмет көрсетудің талаптарына сәйкестігін тексеру.

3 кіші бөлім. Ашық тау-кен қазбалары

29. Карьерлер түріндегі, соның ішінде қыраттардың, күрделі орлардың, жыралардың, қималардың баурайында орналасқан жерүсті тау-кен қазбаларына қатысты жер қойнауын пайдалану ерекшеліктеріне байланысты жою міндеттері мынадай түрде анықталады:

1) адамдар мен жабайы жануарлардың қауіпсіздігі үшін объектіге қолжетімдік шектелген;

2) ашық карьер мен оның айналасындағы төңірек физикалық және геотехникалық тұрғыдан тұрақты болуы тиіс;

3) карьердегі судың ластануы қышқылды сулардың бұруларын қоса алғанда, мүмкіндігінше азайтылған;

4) су басқан карьерлердегі судың сапасы адамдар, сулы ағзалар мен жабайы жануарлар үшін қауіпсіз;

5) ластанған судың жылыстауы және ағып кетуі ең аз шамада жеткізілген және үнемі бақылауда;

6) келешекте, жою жүргізгеннен кейін объектіні мүмкіндігінше, өнеркәсіптік мақсаттарда пайдалануы мүмкін;

7) беткі қабатты құрғатудың бастапқы немесе қажетті контурлары жасалған;

8) мүмкіндігінше және егер тиімді болатын болса, су басқан карьерлер үшін су асты мекендеу ортасы жасалатын болады (жағалаудағы мекендеу ортасы мен өсімдіктерді қоса алғанда);

9) төтенше жағдайлар туындағанда адамдар мен жабайы аңдар үшін суға кеткен карьерлерден өту және көшіру жолдары ойластырылған;

10) карьердің толу жылдамдығы балықтарға, балықтардың мекендеу ортасына, жабайы жануарлардың қауіпсіздігіне кері әсерін тигізбейді;

11) тозаңдану деңгейі адамдар, өсімдіктер, сулы ағзалар мен жабайы жануарлар үшін қауіпсіз.

30. Жер қойнауын пайдалану объектін жоспарлау және жобалау кезеңіндегі келесі аспектілер ашық тау-кен қазбалары үшін жою міндеттеріне қол жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында назарға алынуы тиіс:

1) тұрақтылықты күшейту және эрозияны болдырмау үшін бос тау жынысының көмегімен аршыма кемердегі құлама жарды пайдалану;

2) карьердегі болжанатын су деңгейінен карьердің қуысына дейін, еңіс тұрақтылығының деңгейіннен жоғары болып қалатын, тау жынысы мен топырақта өткен, еңіс ұңғылын жүргізу;

3) карьерден алынған суды өңдеуді аяқтау үшін және карьерден алынған судың сапасы жою жұмыстарынан соң қоршаған ортаға төгу үшін тиімді көрсеткішке жеткенге дейін тазарту талаптарын сақтай отырып, беткі сулардың ағуын қайта бағыттау.

31. Ашық тау-кен қазындылары үшін үдемелі топырақ құнарлығын қалпына келтіруді қоса алғанда, үдемелі жою нұсқалары мұнадай түрде беріледі, бірақ олармен шектелмейді:

1) бірнеше карьерлер болған кезде оларды бос тау жыныстармен толтыру біртіндеп, тау-кен операцияларының даму шамасына қарай жүзеге асырылады;

2) егер бір жерге үю мүмкін болмаған жағдайда, балама ретінде атқарылған суды басқару, тазарту немесе сақтауға арналған карьерлік көлдер құру мүмкін;

3) тау жынысын кенге айналдыру схемасын белгілеу және тау жынысының қышқылды дренажына бағалау және талдау жүргізу.

32. Ашық тау-кен қазындылары үшін түпкілікті жою жүргізу кезінде топырақ құнарлығын қалпына келтіруді қоса алғанда, үдемелі жою нұсқалары келесідей беріледі, бірақ мыналармен шектелмейді:

1) қоршаған ортаға тигізер әсерін әлсірету мақсатында карьерлерді, топырақты жарамды материалдарды пайдаланып (мысалы, бос немесе аршымалы тау жынысы) толтыру;

2) жабын эрозияны болдырмау үшін еңісті оқшаулау немесе тұрақтындыру үшін жеткілікті болатын бос тау жынысының қалың қабатынан тұруы тиіс;

3) карьерді суға батыру (егер табиғи су басу ұзақ уақытқа созылатын болса, жылдамдатып суға батыру мүмкіндігін қарастыру қажет);

4) тау-кен жыныстарының қоспаларын немесе карьер беткейінің еңісінің өзгеруін қоса алғанда, қиябеттің біртіндеп жылжуына рұқсат етіледі;

5) карьер беткейінің тұрақсыз қиябеттеріне кері әсерін тигізбейтіндей етіп, ашық карьерге баратын жолдар үйінділермен немесе қойтастармен жабылған;

6) карьер жиегінің жанындағы немесе топырақтың еңісін карьердегі су деңгейінен жоғары шайқалту қаупі бар, сапасы нашар базалық топырақтың айналасы, өсімдік өспейтін жалаң топырақ учаскелері тұрақтандырылды;

7) бұрғылау ұңғымалары басып тасталды;

8) қажет болған жағдайда және мүмкіндігінше, қышқылды сулардың бұрмасын және (немесе) металдардың сілтісіздендіру реакциясын бақылау мақсатында карьердің минералданған беткейлері басып тасталды;

9) төгуге және тазартуға жарамсыз карьерден алынған су жеке ыдыстарға жинақталуы тиіс;

10) мүмкін болатын жерде, су басқан карьердің ішіндегі мекендеу ортасында сулы орта құрылды (жағалаудағы мекендеу ортасын және өсімдіктерді қоса алғанда);

33. Ашық кеніштерге қатысты жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою мониторингінің мақсаты жою мідеттерін орындауды қамтамасыз ету болып табылады. Мұндай мониторингке, басқалармен қатар келесі іс-шаралар кіреді:

1) қалған карьер беткейлерінің физикалық, геотехникалық және химиялық тұрақтылығына мониторинг жүргізу;

2) балықтарға, балықтардың мекендеу ортасына және жабайы жануарлардың қауіпсіздігіне қатысты жою міндеттері орындалғандығын растау үшін, карьердегі су деңгейінің мониторингін жүргізу;

3) су басқан карьердегі бақылау пункттерінде судың сапасы мен мөлшерін тексеру үшін сынама үлгілерін алу;

4) карьер беткейінен қышқылды сулардың ағындысына және (немесе) металдардың сілтісіздендіруіне байланысты карьердегі судың ластану ықтималдығын бағалау үшін карьер беткейінен жылыстайтын жер асты суларының сапасын тексеру;

5) кертпештер, қоршаулар және белгілер сияқты тосқауылдардың тұтастығын тексеру;

6) тиімділікті анықтау үшін жабайы жануарлардың бөгеттермен өзара іс - қимыл жасау мониторингін жүргізу;

7) қажет болған жерлерде, су басқан карьерлердегі сулы ортаны тексеру;

8) шаң басу деңгейіне мониторинг жүргізу.

4 кіші бөлім. Бос және аршымалы жыныстар, кенеусіз кендер

34. Бос тау жыныстарының жер асты үйінділеріне, аршымалы және кенеусіз кендерге қатысты жер қойнауын пайдалану ерекшеліктеріне байланысты жою міндеттері келесідей анықталады:

1) судың ластануы қышқылды сулардың үйінділерін және (немесе) металдардың сілтісіздендіруін қоса алғанда, мүмкіндігінше азайтылған;

2) беткі ағындар мен дренажды сулардың сапасы адамдар, өсімдіктер мен жабайы жануарлар үшін қауіпсіз;

3) үйінділер ұзақ мерзімді келешекте адамдар мен жабайы жануарлардың қауіпсіздігі үшін физикалық және геотехникалық тұрғыдан тұрақты;

4) эрозия қаупі, еру кезіндегі шөгу қаупі, еңістердің опырылуы, бұзылуы және ластағыштардың шығарылуы ең аз шамаға жеткізілген;

5) үйінді бетінің орналасқан көлемі келешекте пайдалану мақсаттарын, физикалық тұрақтылығын, адамдар мен жабайы жануарлардың өту мүмкіндігін және өзге де факторларды ескере отырып, үйінді биіктігімен теңгерімге келтірілген;

6) үйінділер қоршаған ландшафтпен сәйкестікке келтірілген және қажет болған жағдайда, қоршаған ортамен үйлесімді болуы үшін өсімдіктер егілген;

7) тозаңдану деңгейі ұзақ мерзімді келешекте адамдар, өсімдіктер, сулы ағзалар мен жабайы жануарлар үшін қауіпсіз.

35. Жер қойнауын пайдалану объектін жоспарлау және жобалау кезеңіндегі бос жыныстар, аршымалы жыныстар және кенеусіз кендер үшін жою міндеттеріне қол жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында келесі аспектілер назарға алынуы тиіс:

1) үйінділерді орнастырудың бастапқы орнын таңдау және жобалау кезінде жою жұмыстарынан соң жабайы жануарлар ортасына әсер етуін есепке алу;

2) құбырлы үйінділерді реттелетін, кәдеге жаратыу немесе салу үшін қышқыл шығаруға ықтимал материалдарды бөлу және сипатын есепке алу;

3) топырақ құнарлығын қалпына келтіру үшін сипаттаманы есепке алу және инертті, бос және аршымалы тау жыныстарын бөлу;

4) тұрақтылықты ұстап тұру үшін аршымалы жыныстарды пайдаланып, тасты-үйілген тіреуіш кемерлерді орнату;

5) тиісті конструктивтік шараларды ескеру (кішірейтілген көлбеу бұрыштары, көлбеудің төмендетілген биіктігі);

6) бос жыныстар, аршымалы жыныстар және кенеусіз кендерді орналастыру кезінде гидрографикалық желіні және су жіберу шекараларын ескеру;

7) егер құрғату каналында кенеусіз кендерді орналастыру мәжбүрлі болатын болса, таза судың ластағыштармен араласуын азайту үшін шаралар қолдану мүмкіндігін қарастыру қажет;

8) бос және аршымалы тау жыныстарын қалдықтар оқшауланатын дренаж шегінде орналастыру мүмкіндігін қарастыру қажет;

9) карьерді бос жыныстар, аршымалы жыныстар және кенеусіз кендерді жинау орны ретінде пайдалану мүмкіндігін қарастыру қажет;

10) карьерді бос жыныстың немесе аршымалы жыныстардың үйінділерінен келетін заттардың ықпалына түсетін су жинау орны ретінде пайдалану мүмкіндігін қарастыру қажет;

11) эрозияның алдын алу үшін аршымалы жыныстардағы беткі суларды бақылау;

12) су айырығының жоғарғы бөлігі сияқты суағар көлемдерін азайту мүмкіндігі бар учаскелерде бос жыныс үйінділерін орналастыру;

13) тау жақтағы жыралардың опырылуын болдырмау үшін ішкі дренаждар тұрғызу;

14) жоюдың жайғасу орнын, биіктігін, қолжетімділігін және өзге де нұсқаларын анықтау үшін объектіні келешекте пайдалану мүмкіндіктерін қарастыру қажет.

36. Бос, аршымалы жыныстар мен кенеусіз кендер үшін үдемелі топырақ құнарлығын қалпына келтіруді қоса алғанда, үдемелі жою нұсқалары келесідей беріледі, бірақ мыналармен шектелмейді:

1) жер қойнауын пайдалану бойынша жұмыстарды жоспарлау және жобалау кезінде үйінділерді жобалау және пайдалану;

2) жер асты шахталары мен карьерлерді бос және аршымалы жыныстармен толтыру;

3) өсімдік қабатын қалпына келтіру немесе толтыру қажет болатын аймақтарда бос немесе аршымалы жыныстардан тұратын қабат таралған.

37. Бос, аршымалы жыныстар мен кенеусіз кендер үйінділері үшін түпкілікті жою жүргізу кезінде үдемелі топырақ құнарлығын қалпына келтіру нұсқалары келесідей беріледі, бірақ олармен шектелмейді:

1) топырақ құнарлығын қалпына келтіру бойынша іс-шаралар шегінде шахталарда немесе карьерлерде бос немесе аршымалы жыныстарды жинау;

2) геомимиялық тұрғыдан инетртті және қышқылды сулардың ағындысына және (немесе) металдардың сілтісіздендіруіне байланысты ластану көзі болмайтындай, жайғастыру орнында қалдыру үшін бос және аршымалы жыныстарды ландшафттың тұрақты нысандарына қайта сұрыптау (сыныптау);

3) бос және аршымалы жыныстардан ластағыштардың көшуін шектеу үшін оларды беткі қабаттағы жабын жүйелерін салу үшін пайдалану үшін бос және аршымалы жыныстарды қайта сұрыптау (сыныптау);

4) еңістерден және беткейлерден әлсіз тұрақсыз материалдарды алып тастау;

5) жабындыны тасты тастамадан немесе тұрақтандырғыш қабаттан орналастыру;

6) егер мүмкін болса, жыныстарды су астында немесе қышқылды әлеуетті өндіруші жер астында орналастыру;

7) су астында немесе жер астында кәдеге жарату орны болмаса немесе жағдай болса олар қапшықталатындай, әлеуетті түрде қышқыл бөлетін жыныстарды үйінді ортасына орналастыру;

8) ластанған ағындыларды немесе сілтісіздендіру өнімдерін жинақтау жүйесін салу;

9) ластанбаған ағындыны қабылдамайтын бағыттағыш жыралар тұрғызу;

10) беткейдің етегіндегі босатушы ұңғымалардан көлденең дренаждар орнату немесе сілтісіздендірілген ағындыларды тарту;

11) ластанған суларды пассивті өңдеу (ұзақ мерзімді келешекте белсенді өңдеу қолданылмайды);

12) беттік эрозияны азайту мақсатында өсімдіктердің жергілікті түрлерін немесе биоинжирингтің өзге шараларын пайдаланып, өсімдік қабатын қалпына келтіру (экологиялық басқаруға арналған тірі ағзаларды немесе басқа биологиялық жүйелерді пайдалану), жер телімін болашақта пайдалану мақсатына сәйкес физикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету;

13) еңісті, контурды өзгерту және (немесе) жануарларға арналған өткелдер тұрғызу;

14) қажет болған жағдайда, жануарлардың енуін болдырмау мақсатында жұмыр тастарды немесе басқа материалдарды пайдалану.

38. Бос, аршымалы жыныстар мен кенеусіз кендерге қатысты жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою мониторингінің мақсаты жою міндеттерінің орындалуын қамтамасыз ету болады. Мұндай мониторингке, басқалармен қатар, келесі іс-шаралар кіреді:

1) тұрақтандыру шаралары қажет болатын учаскелерді жүйелі инспекциялау;

2) сынамалар алу мүмкіндігін және жабын материалды тестілеуді қоса алғанда, үйінділер мен жабын жүйелерінің тұрақтылығын және жүріс-тұрысын бағалау мақсатында жүйелі инспекциялау (геотехникалық инженер жүргізеді)

3) қабатқа арналған суды пайдаланған жағдайда тиісті тереңдікті ұстап тұру үшін берілетін су деңгейінің жеткілікті болуына мониторинг жүргізу;

4) ағынды жыралар мен кемерлерді жүйелі түрде тексеру;

5) дренаждың болжамдарға сәйкес жүргізілуіне және қоршаған ортаға кері әсерін тигізбейтіндігіне көз жеткізу үшін су сапасын бақылау және бақыланатын су жіберу нүктелеріндегі су көлемін өлшеу;

6) көлемі мен мөлшерін қоса алғанда, су жіберудің жоспарланбаған орындарын белгілеу;

7) өсімдік қабаттарының техникалық қажеттіліктерге (мысалы, физикалық тұрқатылықты қолдау), эстетикалық қажеттіліктерге (мысалы, қоршаған ортаға сәйкес келуі), жерлерді әлеуетті пайдалану мақсаттарына сәйкес келетіндей, өсімдік қабаттарын қалпына келтіру бойынша іс-шараларға мониторинг жүргізу;

8) қауіпсіз өткелге қолжетімдікті анықтау үшін жануарлардың пайдалануына мониторинг жүргізу;

9) белгіленген өлшемшарттарға сәйкес келуіне көз жеткізу үшін , шаң-тозаң деңгейіне мониторинг жүргізу.

5 кіші бөлім. Қалдық қоймалары

39. Қалдық қоймаларына қатысты жер қойнауын пайдалану ерекшеліктеріне байланысты жою міндеттері келесідей анықталады:

1) шаң-тозаң деңгейі адамдар, өсімдіктер және жабайы жануарлар үшін қауіпсіз;

2) қалдық қоймалардың жағалаулары және беткі қабаттары ұзақ мерзімді келешекте физикалық және геотехникалық тұрғыдан тұрақты болады.

3) қажет болған жерде, үйінділер жергілікті топографияға сәйкес келеді;

4) ағындылардың экожүйеге ағыстан төмен әсер етуі өте аз және келешекте пайдалануға сәйкес келеді;

5) қалдық қоймалар ластану көзі болу қаупі (мысалы, қалдықтардың көму аймақтарынан тыс жерлерге көшуі, сақтау аймағынан тыс жерлерде судың ластануы) жоққа шығарылды немесе мүлдем болған жоқ;

6) қышқылды ағындылардың және (немесе) металдардың сілтісіздендіруінің пайда болу қаупі жоққа шығарылды;

7) қалдықтарды қоршаған ортаға апаттық және (немесе) жасырын шығару қаупі жоққа шығарылды.

40. Жер қойнауын пайдалану объектін жоспарлау және жобалау кезеңіндегі келесі аспектілер қалдық қоймалары үшін жою міндеттеріне қол жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында назарға алынуы тиіс:

1) қолайлы орнастыру орнын таңдау;

2) қалдық қоймалары карьерлер мен бос жыныс үйінділері орналасқан дренажды науаларда орналасқан кезде, экологиялық әсер етуін барынша азайту;

3) егер мұндай табиғат аймақтары қоршаған ортаға кері әсерін тигізетін болса, минералды кен орнынан алынған дренаждың ықпалына ұшыраған қалдық қоймаларды су объектілеріне немесе су айырықтарға орналастыру;

4) жобалаудың тиісті параметрлері мен қолайлы материалдарды пайдалана отырып, ұзақ мерзімді тұрақтылықты (мың жыл) есепке алып, бөгеттер мен каналдар жобалау;

5) пайдалы қазбаларды байыту және қайта өңдеу процесінде қалдықтардан реактивті материалдарды алып тастауды немесе суды фабрикада қайта пайдалану үшін (мысалы, цианидті қайта пайдалану циклі, флотогравитация үрдісі) қайта өңдеуден өткізуді пайдалану;

6) тұнба үстіндегі сұйықтықтан ластағыштарды алып тастап, өңдеу әдісін пайдалану;

7) сулы және (немесе) топырақ қабаттарының көмегімен тозаң түзілу процесін басқару;

8) үнемі су басатын немесе жабық болатын сақтау аймақтарында әлеуетті түрде қышқыл немесе сілтісіздендіру материалдарын бөлетін тау жыныстарын жайғастыру мүмкіндіктерін қарастыру;

9) қышқылды ағындылардың және (немесе) металдардың сілтісіздендіруінің пайда болуын бақылау үшін, басқа жерде бақыланатын кәдеге асыру немесе сілтілік материалармен араластыру үшін әлеуетті түрде қышқыл бөлетін материалдарды бөлу;

10) жоюдың қолайлы нұсқаларын анықтау үшін қалдықтардағы судың химиялық құрамы мен физикалық қасиеттерін тестілеу.

41. Қалдық қоймаларға арналған түпкілікті жою нұсқалары келесідей беріледі, бірақ олармен шектелмейді:

1) еңістер мен түптабандардан әлсіз немесе тұрақсыз материалдарды алып тастау арқылы жағалауларды тұрақтандыру және (немесе) ортақ беткейді еңістеу болатындай етіп, түптабандарда кемерлер салу;

2) жою жүргізген соң қалдық қоймаларға су толудың алдын алу мақсатында су ұстап тұратын сыртқы су ұстағыш бөгеттер немесе дренаж құрылғысын салу;

3) су толуды болдырмау үшін жағалаудың су үсті бөлігін жоғарылатып, көтеру және (немесе) ағынды жыралардың сапасын жақсарту;

4) қамтылған болатын судың сапасына қарай қалдықтарды жинауды жерасты шахталарға немесе су басқан карьерлерге ауыстыру;

5) қышқыл бөлу және ілеспе реакцияларды бақылау мақсатында қалдықтарды суға батыру;

6) қышқылды ағындылардың және (немесе) металдардың сілтісіздендіруінің пайда болу процесін сондай ақ ластағыштардың көмуін бақылау мақсатында қалдықтарды жабу;

7) ұзақ мерзімді келешекте жер үсті эрозиясының алдын алу және ландшафттың тұрақты нысанын құру мақсатында жабын жүйелерін орнату;

8) қышқылды қалдықтарды жабу үшін сілтілік материалдарды пайдаланып, бейтараптандыру;

9) ластанудың алдын алу үшін қалдық қоймалардан байланыссыз ағынды суларды бұру;

10) тазарту үшін ағызу өлшемшарттарына сәйкес келмейтін суды жинау;

11) құрылымдарды, су алатын мұнараларды, құбырлар мен дренаж құрылыстары болған жерлерде оларды бұзу; егер оларды алып тастау мүмкін болмаса, су алатын мұнараларды, құбырлар мен дренажды жоғары жылжымалы қоспамен (көбіне, ағып, барлық саңылауларды жабатын сұйық бетон) немесе, мүмкіндігінше, кеңейтілетін бетонмен жауып, бекіту қажет;

12) қажет болған жағдайда, ұзақ мерзімді тұрақтылық және гидравликалық жобалау талаптарына сәйкес келу үшін бұрғыш бөгеттер мен каналдарға шектеусіз мерзімде техникалық қызмет көрсету;

13) көлік құралдарының қолжетімділігін шектеу үшін каналдарды, кемерлерді, дауалдарды немесе объектілерді пайдалану;

14) эрозияны бақылау үшін жергілікті өсімдіктерді егу, топырақты, үймелерді немесе су жабындарын жасау;

15) топырақтың бастапқы температуралық режимін қалпына келтіру үшін өсімдіктерді немесе ірі қиыршық тастарды пайдалану.

42. Қалдық қоймаларына қатысты жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою мониторингінің мақсаты жою міндеттерінің орындалуын қамтамасыз ету болып табылады. Мұндай мониторингке, басқалармен қатар, келесі іс-шаралар кіреді:

1) жоюдан кейін сақталатын құрылымдардың қауіпсізідігіне және тұрақтылығына жүйелі шолулар жүргізу;

2) су ағындыларының жүйесін инспекциялау және су ағындыларының саны мен сапасын тексеру;

3) ұзақ мерзімді келешекте су басқан қалдықтармен байланысты бөгеттерді және (немесе) су ағындыларын орнатуды инспекциялау және қызмет көрсету;

4) болжанатын тиімділікті растау үшін тоғандардағы су деңгейіне және оның сапасына мониторинг жүргізу;

5) өсімдік қабаттарының қалпына келтіру бойынша іс-шаралар техникалық қажеттіліктерге (мысалы, физикалық тұрқатылықты қолдау), эстетикалық қажеттіліктерге (мысалы, қоршаған ортаға сәйкес келуі), сондай-ақ болашақта пайдалану мақсаттарына (адам немесе жануарлар ағзасына металдардың ену көзі болмайды) сәйкес келуін тексеру немесе растау;

6) желге байланысты қалдық қоймалардан шығатын дисперсия салдарынан тозаңның таралуын және өсімдіктердің тамырлану деңгейін бағалау.

6 кіші бөлім. Үймелік сілтісіздендіру алаңдары

43. Үймелік сілтісіздендіру алаңдары келесі талаптарға сәйкес келуі тиіс:

1) процестік сұйықтықтар төсеме қабатқа тек шамалы гидравликалық қысым көрсетуі тиіс;

2) процестік сұйықтықтарды шектеу төсемелердің инженерлік жүйесінен тұруы тиіс, ол жылыстаудың ең көп ықтималдығы бар төсеме қабаттың ағындысы терінен мейлінше төмен орналасуы тиіс, су ағып кетуді табу жүйесімен бірге үйлесімдікте сүзгілеудің 1x10-6 см/сек немесе 1x10-5 см/сек ең көп қосымша қатталған жергілікті коэффициентіне ие болатын, дайындалған суб-базаның үстінде орналасқан, көлемі отыз сантиметрден кем болмайтын, жергілікті, әкелінген немесе тазартылған топырақтан тұратын, синтетикалық төсеме қабатты пайдалануға қарағанда тең немесе артық ұстап тұруды қамтамасыз етеді;

3) жылыстау әлеуеті төсеме қабаттың бөлігіне берілетін гидравликалық қысымның дәрежесімен және төсеме қабат процестік сұйықтықтардың әсеріне ұшырайтын уақыт кезеңімен анықталуы тиіс;

4) егер сілтісіздендіру алаңдары немесе қатталауға арналмаған басқа алаңдар жер асты сулары беткі қабатқа жақын жерде орналасқан аймақта жайғасатын болса, инженерлік тежеулері жоғарылау деңгейде болатын төсеме қабат жүйесін орнату қажет;

5) егер гидравликалық жүктемені қамтамасыз ететін материал немесе жүйе құм және геотекстильдерді қоса алғанда, оларды ң жобалау мақсаттарына қарамастан, жекелеген төсеме қабаттан төмен орнатылатын болса, онда ол жылыстауларды табу жүйесі ретінде қызмет атқаруы және процестік сұйықтықтарды қалпына келтіру тәсілдерін енгізуі тиіс;

6) Процестік сұйықтықтарды айдау жүзеге асырылатын барлық ашық каналдар, оларды салуға пайдаланылатын әдістер мен материалдарға байланысты жылыстауларды табу жүйесімен қадағалануы тиіс;

44. Жер қойнауын пайдалану объектін жоспарлау және жобалау кезеңіндегі үймелік сілтісіздендіру алаңдары үшін келесі аспектілер жою міндеттеріне қол жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында назарға алынуы тиіс:

1) сілтісіздендірудің әрбір алаңындағы өндіруден кейінгі топографиялық кескіндемесі материалдар мен контурды өзгерткенге дейін суретте немесе схемада берілуі тиіс. Суретте немесе схемада көтерудің пайдалану биіктігін, кемердің енін, кертпеш ортасының ұзындығын және өзге де геометриялық сипаттамаларын бейнелеп, көрсету үшін жеткілікті болатын бөлшектерге болуы тиіс;

2) жою жоспары сілтісіздендіру алаңдарының үстіне орнату ұсынылатын қабаттың қалыңдығын және қабаттың көлемін, жабын материалының қайдан пайда болғанын, сондай-ақ жабын арқылы метеогенді сулардың жиналуының күтілетін жылдамдығын сипаттауы тиіс. Сілтісіздендіру алаңдары үшін ерітінділердің процестік сұйықтықтарын жәнесілтісіздендіру алаңдарынан алынатын қалдық су ағындарын тұрақтандыру осы 2-қосымшаның "Су ресурстерін басқару" тармағында сипатталған.

45. Үймелік сілтісіздендіру алаңдары үшін түпкілікті жою нұсқалары келесідей берілген, бірақ олармен шектелмейді:

1) еңістер мен түптабандардан әлсіз немесе тұрақсыз материалдарды алып тастау арқылы жағалауларды тұрақтандыру және (немесе) ортақ беткейді еңістеу болатындай етіп, түптабандарда кемерлер салу;

2) ұзақ мерзімді келешекте жер үсті эрозияның алдын алатын және бедердің тұрақты нысандарын құратын жабын жүйесін салу;

3) ластануды болдырмау мақсатында сілтісіздендіру алаңдарынан шетке қарай түйіспесіз су ағындарын бұру;

4) өлшемшарттарына сәйкес келмейтін өңдеу үшін суларды жинау;

5) ұзақ мерзімді тұрақтылық және гидравликалық жобалау талаптарына сәйкес келу үшін бұрғыш бөгеттер мен каналдарды пайдаланған жағдайда, оларға шектеусіз мерзімде техникалық қызмет көрсету;

6) көлік құралдарының қол жетімділігін шектеу үшін каналдарды, кемерлерді, дауалдарды немесе объектілерді пайдалану;

7) эрозияны бақылау үшін жергілікті өсімдіктерді егу, топырақты, үймелерді немесе су жабындарын жасау;

46. Үймелік сілтісіздендіру алаңдарына қатысты жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою мониторингінің мақсаты жою міндеттерінің орындалуын қамтамасыз ету болып табылады. Мұндай мониторингке, басқалармен қатар, келесі іс-шаралар кіреді:

1) жоюдан кейін сақталатын құрылымдардың қауіпсізідігіне және тұрақтылығына жүйелі шолулар жүргізу;

2) су ағындыларының жүйесін инспекциялау және су ағындыларының саны мен сапасын тексеру;

3) өсімдік қабаттарының техникалық қажеттіліктерге (мысалы, физикалық тұрқатылықты қолдау), эстетикалық қажеттіліктерге (мысалы, қоршаған ортаға сәйкес келуі), сондай-ақ болашақта пайдалану мақсаттарына (адам немесе жануарлар ағзасына металдардың ену көзі болмайды) сәйкес келуін тексеру;

4) желге байланысты қалдық қоймалардан шығатын дисперсия салдарынан тозаңның таралуын және өсімдіктердің тамырлану деңгейін бағалау;

5) ерітінділерді басқару жүйесіне, соның ішінде сынама үлгілерін алу және ерітінділерді талдауға мониторинг жүргізу.

7 кіші бөлім. Ғимараттар мен жабдықтар

47. Осы бөліммен келесілерді қоса алғанда,жер қойнауы учаскесінде қосалқы объектілер ретінде салынған кез келген жер асты және жер үсті ғимараттар жататын жер қойнауын пайдалану объектінде орналасқан жабдықтар мен ғимараттарға қатысты жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою ерекшеліктері белгіленеді:

1) кен байыту және өңдеу жөніндегі фабрикалар, ұсатқыш жабуы, конвейеерлік галереялар;

2) концентрат сақтайтын қоймалар;

3) шахталық копҰрлер;

4) жөндеу шеберханалары;

5) кеңселер;

6) қоймалар;

7) отын резервуарлары;

8) отын парктері;

9) сараптамалық және тестілеу зертханалары;

10) реагенттер мен жарылғыш заттар сақтайтын қоймалар;

11) қазандықтар;

12) электростанциялар мен вахталық кенттер.

Жабдықтарға жер қойнауын пайдалану объектінде барлық жер үсті немесе жер асты мобильді жабдықтарды, шахталық қондырғыларды, жою құбырларын және конвейерлерді қоса алғанда, бірақ олармен шектелмей, пайдаланылатын, және жер қойнауы кеңістігін пайдалану немесе өндіру бойынша жұмыстар жүргізуді қамтамасыз ететін кез келген жабдық жатады.

48. Ғимараттар мен жабдықтарға қатысты жер қойнауын пайдалану ерекшеліктеріне байланысты жою міндеттері мынадай түрде анықталады:

1) салынған жер беті жерлерді пайдаланудың болашақ мақсаттарымен салыстырылатын әсер ету күйіне қайтарылды;

2) Жабдықтар ластану көзі болмайды және адамдар мен жануарлар үшін ластану көзі бола алмайды;

3) топырақ өз-өзіне жеткілікті болатындай өсімдіктерді қоса алғанда, жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар жүргізуге дейін болған күйіне қайта келіп, қалпына келтірілді.

49. Жер қойнауын пайдалану объектін жоспарлау және жобалау кезеңіндегі ғимараттар мен жабдықтар үшін келесі аспектілер жою міндеттеріне қол жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында назарға алынуы тиіс:

1) вахталық кент, кеңселер, қоймалар сияқты іргетасқа салмақ аз түсетін топырақ үстінде орналасқан инертті бос жыныстардың алаңдарын пайдалану;

2) жануарлардың мекендеу ортасына барынша аз әсерін тигізетін, сәйкесінше, топырақ құнарлығын қалпына келтіру бойынша аз күш жұмсауды қажет ететін орналасу орнын таңдау;

3) ғимараттарды мүмкін болатын ластанудың байыту фабрикасынан немесе сақтау блоктарынан тысқары жерлерге, сонымен бірге олардың астындағы жер қойнауына жайылмайтындай, жобалау және пайдалану;

4) уыттығы төмен тұрақты құрылыс материалдарын пайдалану;

5) мүмкіндігінше жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою кезінде объектіден толықтай бұзуға болатын мобильді немесе модульдік құрылымдарды пайдалану.

50. Ғимараттар мен жабдықтар үшін үдемелі жою нұсқалары мүмкіндігінше, құрылыс қалдықтарының көлемін азайту және жер қойнауы учаскесіне жаңа материалдар әкелу қажеттілігін қанағаттандыру үшін құрылыс материалдары мен жабдықтарды қайта өңдеуді немесе қайта пайдалану мүмкіндіктерін қарастырады.

51. Ғимараттар мен жабдықтар үшін түпкілікті жою нұсқалары келесідей беріледі, бірақ олармен шектелмейді:

1) ғимараттар бойынша:

жерлерде болашақта пайдалану мақсатымен қарастырылмаған барлық ғимараттарды бұзу;

барлық қабырғаларды (арматуралық өзектерді қоса алғанда) топырақ қабатына дейін бұзу және бөлшектеу;

қоршаған ортамен визуалды үйлесімдікке келтіру үшін мүмкіндігінше іргетасты алып тастау немесе оны табиғи материалдармен жабу. Жабын материалдары, мүмкін болса, өсімдіктер өсу үшін қолайлы болуы тиіс (бұған қына кіруі мүмкін);

жертөлелер мен жерқоймалар үстіндегі еденнің барлық құрылымын бұзу;

"сол жерде" кәдеге асыру жағдайында, уыттылық сипатын анықтайтын және мұндай кәдеге жаратудың қауіпті еместігінің көрсеткіші болатын сілтісіздендірудің тестілік процедурасын пайдаланып, құрылыс материалдарын ластағыштардан тазартуды жүзеге асыру (батареяларды, майларды, химиялық реагенттерді және бұзу әсеріне ие болатын өзге де заттарды) жою;

Бұзудан кейін қалған инертті құрылыс қоқыстарын сұрыптау және кәдеге жарату кезінде олармен саңылауларды толтыру;

Қоқыс тастайтын жерлерде орналасатын негізгі объектілердің фотохроникасын, сонымен қатар құрылыс қалдықтарының түрлі сыныптарының орналасуын көрсететін жоспаралар жүргізу (мысалы, бетон, құрылымдық болат, құбырлар, жайма болат, сондай-ақ қаптамалар);

егер уақыт өте қауіп төндіруі мүмкін, құрамында ластағыш заттар бар болатын болса, қоқыс жинайтын орындар мен полигондардың қарастырылған жерлерінде бетонды жою және кәдеге жарату;

өсімдіктер үшін еркін құрғату жағдайларын жасау үшін бетон еденді мүмкіндігінше бұзу немесе плиталарын бұрғылап тесу;

топырақтағы бастапқы немесе жаңа дренажды қалпына келтіру үшін беткі қабаттың соңғы қолайлы сұлбаларына қол жеткізу үшін барлық жасанды қуыстарды толтыру және тегістеу;

құрамында асбест, қорғасын бояу, қауіпті химикаттар немесе өзге де бұзушы заттар бар ғимараттарды бұзу кезінде шаң-тозаңның шығуын бақылау;

жылыстаудың болмауына немесе алып тастау кезінде ластанудың болмауына сақтауға арналған контейнерлерді тексеру;

шөгуді болдырмау мақсатында жерге көмілген сақтау резервуарларын, металл сынықтарын және фабриканың барлық компоненттерін жою;

қауіпті қалдықтарды қарастырылған сақтау (көму) немесе кәдеге жарату орындарына апару;

2) жабдықтар бойынша:

мүмкіндігінше, жеткілікті қызығушылығы болған жағдайда сату немесе жергілікті жұртшылықтың пайдалануын қоса алғанда, басқа объектілерде екінші рет пайдалану үшін жабдықтарды учаскеден тыс жерге тасымалдау;

жабдықты сату немесе пайдалану мүмкін болмайтын болса, залалсыздандырылған жабдықты қарастырылған полигондарда кәдеге жарату;

жабдықты полигонда кәдеге жарату кезінде жабдықты заласыздандыру қажет (аккумулятор батареяларын, отынды, майды және немесе де бұзушы заттарды алып тастау);

жабдықты бұзудан қалған инертті құрылыс қалдықтарын ұсақтау және сұрыптау, және олармен жабдықты кәдеге жарату кезінде қуыстарды толтыру;

жер астында қалдырылатын, жабдықтан алынатын барлық қауіпті материалдар мен сұйықтықтар жойылатын болуын ескере отырып, тиісті мемлекеттік органмен келісу арқылы қолдану үшін жарамсыз қауіпті емес материалдар мен жер асты қазындыларының жабдықтарын қалдыру;

қауіпті материалдарды қайта өңдеу немесе кәдеге жарату үшін тасымалдау.

52. Ғимараттар мен жабдықтарға қатысты жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою мониторингінің мақсаты жою міндеттерінің орындалуын қамтамасыз ету болып табылады. Мұндай мониторингке, басқалармен қатар, келесі іс-шаралар кіреді:

1) толған жыныстардың шөгуі бетон сияқты іргетас материалдарын ашпайтындығына немесе беттік құрғатудың паттернін бұзбайтындығына көз жеткізу үшін қалған іргетасты инспекциялау;

2) қалдық ластану белгілерінің болуына учаскені инспекциялау;

3) жоюдың тиісті міндеттеріне қол жеткізілгендігін анықтау үшін өсімдіктерге мониторинг жүргізу.

8 кіші бөлім. Жер қойнауын пайдалану объектісінің инфрақұрылымы

53. Жер қойнауын пайдалану объектiсiнiң инфрақұрылымына жер қойнауын пайдалану учаскесiндегi жолдар, қысқы жолдар, ұшу-қону жолақтары, шахталар, карьерлер, тиеу алаңдары, жанармай құю аймақтары, сондай-ақ жер қойнауын пайдалану учаскесінде кен өңдеуге арналған объектілер жатады.

54. Жер қойнауын пайдалану объектiсiнiң инфрақұрылымына қатысты жер қойнауын пайдалану сипатына байланысты жоюдың мынадай мiндеттерi айқындалады:

1) инфрақұрылымның ластанған бөліктері (мысалы, көмірсутектермен ластанған учаскедегі жол өткелдері) топырақ пен өсімдік қабаты арқылы қалпына келтірілді;

2) топырақ дренаж паттерлері мен жеткілікті өсімдіктерді қоса алғанда, табиғи ортаға араласуға дейін болған жағдайына дейін қалпына келтірілді.

3) кез-келген қалған инфрақұрылым физикалық және геотехникалық тұрғыдан тұрақты, жер бетіндегі және ағынды сулардың сапасы адамдар мен жануарлар үшін қауіпсіз, ал инфрақұрылым жануарлардың қозғалысына кедергі келтірмейді.

55. Жер қойнауын пайдалану объектісін жоспарлау және жобалау кезеңінде инфрақұрылымды жою мақсаттарына қол жеткізу үшін мынадай аспектілерді ескеру қажет:

1) ұшуп-қону жолағының құрылысы қоршаған ортаға әсерін ықшамдау үшін жолдың кіреберістерін қамтамасыз етеді;

2) жабайы жануарлардың тіршілік ету ортасына аз әсер ететін және қалпына келтіруде мүмкіндігінше аз күш-жігер талап ететін орынды таңдау;

3) табиғи дренаждық жүйелерге кедергі келтіруді азайту;

4) құрылыста геохимиялық инертті материалдарды пайдалану;

5) көпір өткелдерін тек аса қажет жағдайда ғана құру;

6) жануарлардың жұмыс кезінде де, таратылғаннан кейін де өтуіне кедергі келтірмеу үшін мүмкiндiгiнше, жазық баурайлардың жол жиегін пайдалану;

7) мүмкiндiгiнше жер учаскелерiнiң бұзылуын азайту мақсатында басқа жер қойнауын пайдаланушылармен немесе мүдделі тараптармен инфрақұрылымды артық пайдалану;

8) түйіршікті ресурстарды эскерлерден мүмкіндігінше аз пайдалану.

56. Жер қойнауын пайдалану объектiлерiнiң инфрақұрылымын прогрессивтi және түпкiлiктi жою мүмкiндiгi бiрiктiрiлуi мүмкiн бірақ бұлармен шектелмейді:

1) оларды тау кен өлшемшарттары үшін пайдалану тоқтатылғаннан кейін, егер олар толықтай жою кезінде қажет болмайтын жағдайда инфрақұрылым жерлерін бірден қалпына келтіру;

2) ғимараттарды, оның ішінде көпірлерді, дренажды құбырларды, басқа құбырларды, кабельдерді және электр беру желілерін жою; мүдделі тараптармен оларды пайдалану қажеттілігі болмаған жағдайда арналарды толтыру;

3) жою кезінде гидравликалық өткізгіштер болуы мүмкін жер асты туннельдерін және дренаждарына рұқсат беру немесе жабу (толтыру);

4) көмірсутектермен немесе металдармен ластанған инфрақұрылым жерлерін қалпына келтіру;

5) болашақта жер пайдалану мақсатында үйлесімді болатын, бастапқы топография мен дренаж немесе жаңа топография немесе дренажға дейін жағдайға жерді қалпына келтіру; отандық өсімдіктердің өсуін ынталандыру үшін бөлшектелген жолдар мен қону жолақтарының беткі қабатын қопсыту;

6) егер бұл қоршаған ортаға әсерді бағалау мүдделі тараптардың қатысуымен анықталған міндеттермен расталған болса, жолдар, ұшу-қону жолақтары немесе теміржолдар сақталуы мүмкін;

7) қажеті жоқ жануарларға кіруді бақылау элементтерін жою;

8) бермалардың және беткейлердің жануарлардың өтуін жеңілдету үшін жолдардың жиегіндегі жалпақ етіп орнату;

9) қосалқы карьерлерді тұрақтандыру;

10) қалдықтарды толтыру есебінен металдардың қышқылдық раковиналары мен (немесе) шаймалау тәуекелі болмауын қамтамасыз ету.

57. Жер қойнауын пайдаланушының инфрақұрылымы бойынша жер қойнауын пайдаланудың зардаптарын жоюдың мониторингiн жоюдың мақсаты жою тапсырмаларын орындауды қамтамасыз ету болып табылады. Мұндай мониторинг, басқалармен қатар, келесі іс-шараларды қамтиды:

1) жою мониторингін қалпына келтіру және жою жұмыстарында пайдаланатын инфрақұрылымға қолжетімділік;

2) жануарларды жою аумағын пайдалануды бақылау мониторингі,жекелеген жою жөніндегі шаралар табысты іске асырылғанын куәландыру үшін;

3) карьерлер мен қазбалардың беткейлерінің тұрақтылығын бақылау мониторингі;

4) учаскелердің тұрақтылығын бақылау, дренажды аймақтардағы эрозиядан қорғау және өсімдіктерді қалпына келтіруге күш салу мониторингі;

5) бөлшектелген кірме жолдардан шөгінді жүктемелерге мониторинг жүргізу;

6) эрозиясының немесе су жинақталуының себебінен болған өзен өткелдерін және бұзылған жолдарды қалпына келтіруді тексеру;

7) қалпына келтірілген ластанған аймақтардан төмен ағысы бойынша су сапасының төмендеуіне мониторинг жүргізу.

9 кіші бөлім. Көлік бағыттары

58. Көлiк бағыттары жер қойнауын пайдалану объектiден кен, жанармай, қауiптi материалдар немесе жабдықтар тасымалдайтын жолдарды, баржа маршруттарын, тиеу пункттерiн, сондай-ақ темiр жолдарды немесе құбырларды қамтуы мүмкiн. Олар басқа инфрақұрылымнан жер пайдалану учаскесінде орналаспауымен ерекшеленеді. Бұл жолдар жер қойнауы учаскесі мен елді мекендер арасында немесе алыс қашықтықта орналасуы (ондаған немесе жүздеген шақырым) орналасуы мүмкін. Жер қойнауын пайдаланудың көлік жолдарына қатысты салдарын жою кезінде қолданыстағы заңнаманың талаптарын сақтау қажет.

59. Көлік құралдарына қатысты жер қойнауын пайдалану сипатына байланысты жою жөніндегі міндеттер:

1) көліктік бағыттардың ластанған бөліктері (мысалы, металдармен немесе көмірсутектерімен ластанған учаскелер) қоршаған ортаға қауіп төндірмеу үшін тазартылды;

2) қоршаған ортаға балық пен жануарларға ластанған учаскелердің әсер етуі барынша азайтылған;

3) болашақта қолдануына байланысты халыққа және жануарларға қол жетімділік шектелген немесе ашық болады.

60. Жер қойнауын пайдалану объектiсiн жоспарлау және жобалау кезеңiнде ашық көлiк бағыттарын жою жөнiндегi мiндеттерге жету үшiн мынадай аспектiлерді ескеру қажет:

1) маңызды мәдени объектілердің бұзылуын болдырмау үшін жол бағытының археологиялық бағалануы жүргізілді;

2) жануарлардың өмір сүруінің бұзылуын болдырмау үшін, мынадай көші-қон жолдары, текше мен тұрғылықты жері сияқты аспектілерде жол бағыттары бойынша жабайы табиғатты бағалау жүргізілді;

3) логистикалық және экологиялық аспектілерді ескере отырып, тиеу орнын таңдау.

61. Көлік бағыттары бойынша түпкілікті жою нұсқалары ұсынылған,бірақ мұнымен шектелмейді:

1) болашақта пайдалану үшін кейбір көлік бағыттарын қалдыру қажеттігін анықтау мақсатында жергілікті жұртшылықты мүдделі тарап ретінде тарту;

2) жолдағы ластанудың ауданын айқындау және оның топырақ құнарлығын қалпына келтіру;

3) көлiк бағыттарын бөлшектеу кезiнде жол бойындағы дренаждың жағдайын қалпына келтiру, өсiмдiк қабатының табиғи қалпына келтiруiне және қоныс аударатын жануарларға әсер етудi шектеуге жәрдемдесу;

4) апаттық үй-жайлар немесе жолдар бойындағы қуат кабельдері сияқты барлық тиісті инфрақұрылымды пайдаланудан шығару;

5) барлық дренажды жүйелер мен көпірлерді жою;

6) жолдардың жиегінде салынған барлық бермектерді алып тастау;

7) құбырлар мен рельстерді алып тастау;

8) көршілес су көздеріне эрозия мен ықтимал тұнба жүктемесін барынша азайту үшін дренажды қалпына келтіру.

62. Тасымалдау бағыттарына қатысты жер қойнауын пайдаланудың зардаптарын жоюдың, жою мониторингінің мақсаты жою міндеттерін орындауды қамтамасыз ету болып табылады. Мұндай мониторинг, басқалармен қатар, келесі іс-шараларды қамтиды:

1) суға түсетін сапаның қолайсыз деңгейіне кері әсерін тигізбеуді қамтамасыз ету үшін бөлшектелген жолдардың тұрақтылығын бақылау;

2) ластанған жерлерден ағын судың сапасының (жер үсті және жер асты суларының) ластануына мониторинг жүргізу;

3) судың сапасына әсер ететін қышқылды ағын суларының және (немесе) металдарды шаймалаудың және басқа да факторлардың болуын көзбен шолу;

4) жануарлар үшін тұрақты жағдайға дейін объектіні қалпына келтіру тиімділігін анықтау қозғалысы мониторингі;

5) өсімдіктер мониторингі үшін, жою жөніндегі тиісті міндеттерге қол жеткізілгендігін анықтау.

10 кіші бөлім. Өндіріс және тұтыну қалдықтары

63. Өндіріс және тұтыну қалдықтары қоршаған ортаны қорғау заңнамасына сәйкес орналастырылады және жойылады.

64. Өндіріс пен тұтыну қалдықтарына қатысты жер қойнауын пайдалану сипатына қарай экологиялық заңнамасының талаптарын ескере отырып, жою міндеттері:

1) адамдар мен жануарларға қалдықтарға қол жеткізу шектелген;

2) қалдықтарды кәдеге жарату орындары және қоршаған ортаны ластау қауіпін тудырмайды және оның көзі болып табылмайды;

3) эрозия физикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін қадағаланады;

4) мүмкіндігінше, объектілерді орналастырудың жер үсті мен қалдықтарды пайдаға асыру деңгейін қалпына келтіру;

5) қышқылдық шламды қалыптастыру және (немесе) металлдарды және ағып кету қаупін төмендету қаупі азайған;

6) топырақ қабаты өзін-өзі қамтамасыз ететін өсімдіктердің өсуін ынталандыратын қалпына келтіріледі;

7) жер үсті суларының сапасы және ағып кету арналары адам мен жануарлар үшін қауіпсіз болып табылады;

8) шаңды қалыптастыру деңгейі адамдар үшін, өсімдіктер мен жабайы жануарлар үшін қауіпсіз болып табылады.

65. Экологиялық заңнаманың талаптарын ескере отырып, өндiрiс пен тұтыну қалдықтарын бөлу мен пайдалану кезiндегi жою жөнiндегi мiндеттерге қол жеткiзудi қамтамасыз ету үшiн жер қойнауын пайдалану объектiсiн жоспарлау және жобалау кезеңiнде мынадай аспектiлерді ескеру қажет:

1) тау-кен жұмыстарын жүргізу кезінде өндірілген қалдықтардың мөлшерін шектеу жөніндегі іс-шараларды жоспарлау;

2) қоршаған ортаға әсерді барынша азайту мақсатында қалдықтарды су объектілерінен қауіпсіз қашықтықта орналастыру;

3) жануарлардың мекендеу орындарына аз әсер ете отырып, қалдықтарды орналастыру полигонын жобалау мен пайдаланудың орнын таңдау;

4) ластаушы заттардың қоныс аударуын барынша азайту мақсатында қалдықтарды кәдеге жарату және кәдеге жарату орындарының айналасында ағызу;

5) болашақта газды жинақтау әлеуеті жағдайында орналастыру және пайдаға асыру объекті жабынында тиісті желдетуді орналастыру жобасына енгізу тиіс.

66. Экологиялық заңнаманың талаптарын ескере отырып, өндіріс пен тұтыну қалдықтарын жою нұсқалары ұсынылады, бірақ олармен шектелмейді:

1) қайта өңделген материалдарды есепке алу;

2) арнайы пеште тұрмыстық және қалдықтардың кейбір түрлерін (мысалы, қалдықтар мазуттарын) өртеу;

3) экологиялық рұқсат алған жағдайда, қалдықтардың жекелеген түрлерін карьерлерде, қазбаларда немесе жер астында кәдеге жарату;

4) қалдықтарды көму полигонының орналасқан жерін инфильтрацияны қолайлы деңгейге шектеу үшін тиісті түрде жобаланған жабу жүйелерімен жабу. Қаптаманың беті эрозияға төзімді материалдардан, ал жер бедерінің беті ұзақ мерзімді перспективада тұрақты болуы тиіс;

5) табиғи топографияның сәйкестігі және жергілікті өсімдіктердің көмегімен өсімдік қабатын қалпына келтіру;

6) өсімдік қабатының қалпына келтірілуін ынталандыру үшін қоректік ортаны қолдану мүмкіндігі;

7) су тазарту құрылыстарынан тұнбаны алып тастау және оны қалдық қоймаларда немесе бос жыныстардың үйінділерінде орналастыру, жою кезінде жер асты қазындыларына қалау.

67. Өндiрiс пен тұтыну қалдықтарына қатысты жер қойнауын пайдаланудың зардаптарын жоюдың мониторингiнің мақсаты жою тапсырмаларын орындауды қамтамасыз ету болып табылады. Мұндай мониторинг экологиялық заңнамада көзделген мониторингті ескере отырып, басқалармен қатар, келесі іс-шараларды қамтиды:

1) қалдықтарды кәдеге жарату және орналастыру үшін объектілерді жою үшін таңдалған шаралардың орындалуын анықтау мақсатында судың сапасы мен санын тексеру;

2) қалдықтарды жару немесе қоқысқа тастауға немесе жабындыларды жоюға және жабындылардан бетіне материалдарды шығаруға арналған объектілерді жабу жүйелерінің бетін тексеру;

3) адамдар мен жануарлардың кіруіне жол бермеу мақсатында мониторинг жүргізу;

4) тиiстi жою жөнiндегi мiндеттерге қол жеткiзiлгендiгiн анықтау үшiн өсiмдiктерге мониторинг жүргізу;

5) өлшемдерге сай келетініне көз жеткізу үшін, шаңның деңгейін бақылауға мониторинг жүргізу.

11 кіші бөлім. Су ресурстарын басқару жүйелері

68. Су ресурстарын басқару жүйесінің компоненттеріне жағалаулар, ағындылар, бұрып жіберетін арналар, құбыр желілері, ағын суларды тазартуға арналған тоғандар, әуіт-тұндырғыштар, сонымен қатар ауыз суды беруге арналған сақтау резервуарлары кіруі мүмкін.

69. Су ресурстарын басқару жүйелеріне қатысты жер қойнауын пайдалану ерекшеліктеріне байланысты жою міндеттері келесідей белгіленеді:

1) жүйе ең жоғары дәрежеде бөлшектелді және алып тасталды;

2) дренаждың табиғи жолдары ең жоғары мүмкін болатын дәрежеде қалпына келтірілді;

3) жүйелер ұзақ мерзімді келешекте тұрақтандырылды және эрозиялар мен апаттардан қорғалды;

4) мүмкін болатын болса, табиғи су дәліздері (мысалы, төңірегіндегі өзендер мен жыралар) жоюдан кейінгі дренаж үшін пайдаланылды;

5) табиғи ортаға суды тұрақты жіберу су ағызудың белгіленген нүктелерінде қолданады (мысалы, суағарлардың ағындылары, қалдықтарды шеткеу аймақтарының ағындылары);

6) су сапасына қатысты жою міндеттері орындалды;

7) ұзақ мерзімді белсенді техникалық қызмет көрсетуді қажет етпейді;

8) жүйелер адамдар мен жануарлардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін физикалық және геотехникалық тұрғыдан тұрақты.

70. Жер қойнауын пайдалану объектін жоспарлау және жобалау кезеңіндегі су ресурстарын басқару жүйесі үшін жою міндеттеріне қол жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында келесі аспектілер назарға алынуы тиіс:

1) ұзақ мерзімді келешекте беткі сулардың ауытқу құрылымдарына тәуелділігі барынша төмендетілді;

2) әлеуетті ластағыштардың көшуін азайту мақсатында су ресурстарын басқару жүйелерін жобалау;

3) жануарлар мен сулы мекендеу ортасына мейлінше аз әсер етуді қамтамасыз ететін орналасу орнын таңдау.

71. Су ресурстарын басқару жүйелері үшін үдемелі жою нұсқалары келесілермен беріледі, бірақ олармен шектелмейді:

1) ұзақ мерзімді пайдалануды талап етпейтін жағалаулардың, тоғандардың, дренажды суағарлардың деңгейін немесе контурын өзгерту;

2) барлық тұщы резервуарлар мен тұндырғыштарды, сонымен бірге коллектор каналдарын толтыру.

72. Су ресурстарын басқару жүйелері үшін түпкілікті жоюды жүргізу кезінде топырақ құнарлығын қалпына келтіру нұсқалары келесілермен беріледі, бірақ олармен шектелмейді:

1) заңнамен белгіленген талаптарға қол жеткізген соң ағызып жіберу үшін сақтау объектілеріндегі сапасыз суды тазарту;

2) ұзақ мерзімді пайдалануды талап етпейтін жағалаулардың, тоғандардың, дренажды суағарлардың деңгейін немесе контурын өзгерту;

3) егер олардың тиімділігі дәлелденеген болса, жою кезінде ластанған суларды тазартудың қолайлы әдісі ретінде тазартудың пассивті жүйелерін пайдалану;

4) егер пассивті тазарту су сапасының қажетті сәйкестігін бермейтін болса, белсенді тазартуға арналған қосымша жоспарларды іске асыруға дайындау;

5) объектіден резервуарлар мен құбыр желілерін құрғату, бұзу және жою, немесе егер олар объектіде қалатын болса, оларды қауіпсіз материалдармен толтыру және жабу.

73. Су ресурстарын басқару жүйелеріне қатысты жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою мониторингінің мақсаты жою мідеттерін орындауды қамтамасыз ету болады. Мұндай мониторингке, басқалармен қатар келесі іс-шаралар кіреді:

1) су ресурстерін басқарудың қалған құрылымдарын олардың тиімділігін бағалау үшін жүйелі түрде инспекциялау;

2) жобалық жорамалдармен салыстыру мақсатында объектідегі климаттық жағдайларға мониторинг жүргізу (мысалы, дауылдарға қатысты) және таңдалған жою шараларының тиімділігін бағалау;

3) үймелер немесе өсімдіктер сияқты жағалау құрылымдарының эрозиясынан қорғау тиімділігіне, сонымен қатар су ресурстарын басқару жүйелерінің физикалық тұрақтылығына мониторинг жүргізу;

4) судың сапасына, мөлшеріне және ағындарына тексеру жүргізу;

5) дренаждық жүйенің сызбаларын бағалау және жою міндеттеріне сәйкес табиғи орта бұзылғанға дейін болған дренаждық жүйенің схемаларымен салыстырғанда үйлесімді болатындығын құптау;

6) жою өлшемшарттарына сәйкес өсімдіктер қолайлы түрде таралғанша, жүйелі түрде қалпына келтірілген өсімдік қабатымен берілген аймақтарды инспекциялау;

7) суды пассивті немесе белсенді тазарту объектілеріне үнемі инспекция жүргізу және техникалық қызмет көрсету;

8) егер жер қойнауын пайдалану объектінің талап етілетін болса, беткі және жерасты суларының сынама үлгілерін алу;

9) қажет болған жағдайда, судың және балықтың дәмі мен иісіне мониторинг жүргізу;

10) жою іс-шараларының тиімділігін бағалау мақсатында аймақтарды жануарлардың балықтардың пайдалануына мониторинг жүргізу.

Жою жоспарын құру бойынша нұсқаулыққа 3-қосымша

Жоюды жоспарлау процесінің таулы операцияларын дамытуды интеграциялық схематикалық бейнесі

3 Схема

Жою жоспарын жасау бойынша нұсқаулыққа 4-қосымша

Тәуекелді және белгісіздіктерді қысқартудан жоюдың жетістігіне байланысты схематикалық бейнесі

4-схема

Жою жоспарын жасау жөніндегі нұсқаулыққа 5-қосымша

Жою жоспарын құру процесінің негізгі кезеңдерінің схемалық бейнесі

Ескерту. 5-қосымша жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

5-схема

Жою жоспарын құру бойынша нұсқаулыққа 6 қосымша

Жою өлшемшарттарының мысалы

Берілген мысал көрсеткіш болып табылады. Жер қойнауын пайдаланудың жекелеген объекті өз сипаты бойынша бірегей болып табылады, жер қойнауын пайдаланудың әрбір объекті үшін өзінің жеке жою өлшемшарттарын белгілеу талап етіледі.

Жою міндеттері	Орындаудың индикативті өлшемшарттары	Орындау өлшемшарттары	Өлшеу тәсілдері
1. Қалпына келтірілген жерлердегі өсімдіктер қоршаған табиғат эко жүйелеріндегідей, балама мәнге ие болады.	Қалпына келтірілген объектідегі өсімдіктердің құрамы мақсатты экожүйеге қатысы бойынша, өсімдіктердің түрлері/әр түрлілігі және құрылымы бойынша берілген. Топырақ құнарллығын қалпына келтіру кезіндегі барлық өсімдіктер жергілікті өсімдіктер әлемінде кездеседі. Арамшөптердің жаңа сұрыптары отырғызылмайды.	Берілген ауданда м2 өсімдіктер сұрыптарының нақты мөлшері болады. Мөлшері 20м x 20м референс учаскелерде белгіленген орташа көрсеткіштен Х пайыз жоғары сұрыптардың әр түрлілігі мақсатты экожүйенің осыған ұқсас аудандарында кездеседі. Өсімдіктер қабаты мақсатты экожүйеде ұқсас аудандардың мәндері шегінде болады. Учаскені қалпына келтіру үшін пайдаланылған барлық тұқым материалдары объектіден 10 км радиуста алынған. Ауылшаруашылық арамшөптерді, сонымен бірге табиғи арамшөптерді қоса алғанда, жаңа арамшөптер жоқ.	Заңнамаға сәйкес рұқсат етілген әдістерді пайдалан арқылы өсімдік әлемінің сандық көлемін есептеу. Пайдаланылған тұқымдық материалдардың тиісті көздерін пайдалану туралы куәландыратын құжаттарды ұсыну.
2. Қалпына келтірілген экожүйеде мақсатты экожүйе сияқты балама функциялар мен тұрақтылыққа ие болады.	Ауаны және қоректі заттарды ұстап тұру қасиеті мақсатты экожүйеге сәйкес келеді.	Жинақтау индексі мақсатты экожүйеде ұқсас аймақтар мәндерінің шегінде болады. Қоректі заттардың айналым индексі мақсатты экожүйеде ұқсас аймақтар мәндерінің шегінде болады.	ЭФА инфильтрациялау индексі. ЭФА қоректі заттардың айналым индексі
3. Топырақтың қасиеті мақсатты экожүйені қолдау үшін қолайлы болады.	Топырақтың физикалық, химиялық және биологиялық сипаттамалары мақсатты ландшафттың сипаттамаларына сәйкес келеді. Құрылым түбіндегі топырақ мақсатты экожүйенің топырағына ұқсас, рН көрсеткіші мен кермектігі ұқсас келеді.	Топырақтың физикалық, химиялық және биологиялық ерекшеліктері Құрылым түбіндегі топырақ мынадай көрсеткіштерге ие болады: pH (H2O) >X; и EC (1:5 H2O) <Y дС/м	Аккредиттелген зертханаларды және үлестік өлшеулерді пайдаланып, алынған топырақты талдау нәтижелері
4. Қышқылды және металлогениялық дренаждың барлық айқындалған материалдары беткі және жерасты суларының ластануын болдырмау үшін тиісті образбен шектелген немесе қолданыстағы климаттық жағдайлардың жұбымен жабылған.	Қышқылды және металл генді дренаждың дұрыс орналасуын және оқшаулануына көз жеткізу үшін тұжырымдамалық деңгейдің және бос жыныстарға және (немесе) қалдық қоймалаға арналған бедер нысандары үшін инженерлік жобалар, Жаңбыр және оттегі енуін шектеу үшін тұжырымдамалық деңгейдің және бос жыныстарға және (немесе) қалдық қоймалаға арналған бедер нысандары үшін инженерлік жобалар. Құрамында қышқылды және металлогениялық дренаж бар материалдардың гидравликалық градиенті қысымымен беткі және жер асты суларының сапасы су сапасының базалық жағдайынан аспайды немесе су сапасының нормаларына сәйкес рұқсат етілген деңгейлері	Бедер нысандары мен ерекшеліктерінің егжей-тегжейді жобалары. Беттік дренаждың егжей-тегжейлі ерекшеліктерінің . Ағындар мен судың сапасы рН деңгейі, кермектігі, құрамындаSO1, ауыр металдардың және басқа да дзаттардың (селен сияқты) болуы нақты өлшемшарттарға сәйкес келеді; немесе қалдық қоймалардан ағатын ағындылар су сапасын басқару стратегиясы жөніндегі Ұлттық нұсқаулықтың нормаларына сәйкес келеді.	Бедер нысандары мен ерекшеліктерінің егжей-тегжейлі жобалары. Беткі дренаждың егжей-тегжейлі ерекшеліктерінің. Ағындар мен судың сапасы рН деңгейі, кермектігі, құрамында SO1, ауыр металдардың және басқа да заттардың (селен сияқты) болуы нақты өлшемшарттарға сәйкес келеді; немесе қалдық қоймалардан ағатын ағындылар су сапасының нормаларына сәйкес келеді.

Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 24 мамырдағы № 386 бұйрығына 2-қосымша

Қатты пайдалы қазбаларды өндіру бойынша операциялардың салдарын жоюдың болжалды құнын есептеу әдістемесі Жалпы ережелер

1. Осы пайдалы қатты қазбаларды өндіру жөніндегі операциялардың салдарын жоюдың (бұдан әрі - Әдістеме) болжалды құнын есептеу әдістемесі "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" 2017 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Кодексінің (бұдан әрі - Кодекс) 217-бабының 4-тармағына сәйкес әзірленді, сондай-ақ қатты пайдалы қазбаларды өндіру жөніндегі операциялардың салдарын жою үшін қажетті қамтамасыз ету мөлшерін айқындауға әсер ететін факторлар.

2. Осы Әдістеме мақсаты үшін жер қойнауын пайдаланудың салдарын жою жөніндегі міндеттерінің орындау (бұдан әрі – қамтамасыз ету) жер қойнауын пайдаланушылармен ұсынылды:

1) қатты пайдалы қазбалар бойынша геологиялық барлау учаскесі - егер лицензия берілген күнінен бастап тау-кен массасын және (немесе) топырақты орналастыруды алудың көлемі барлау учаскесінде бір мың текше метрден асатын жағдайда қатты пайдалы қазбаларды егжей-тегжейлі жүргізу кезінде;

2) қатты пайдалы қазбаларды өндіруге арналған учаске;

3) жалпы пайдалы қазбаларды өндіруге арналған учаске

4) жер қойнауы кеңістігін пайдалануға арналған учаске

3. Осы Әдістемеде Кодексте және жою жоспарын құру жөніндегі нұсқаулықта пайдаланылатын терминдер мен анықтамалар пайдаланылады,қатты пайдалы қазбалар саласындағы уәкілетті органмен (бұдан әрі - Нұсқаулық) бекітіледі.

Кепілдік құнын айқындауға қойылатын жалпы талаптар

4. Қамтамасыз етудің құны - жер қойнауын пайдалану жөніндегі операциялардың салдарын жоюға арналған тікелей және жанама шығындардың бағалануы.

5. Жоюдың тiкелей шығындары бекiтiлген жою жоспарында жазылған жою және топырақ құнарлығын қалпына келтіру туралы деректерге негiзделедi.

6. Жанама шығындар - тікелей шығыстарға енгізілмеген шығындар мен шығыстар болып табылады.

7. Қамтамасыз ету құны:

1) Нұсқаулыққа сәйкес әзірленген жою жоспарының (бұдан әрі – жою жоспары) өнеркәсіптік қауіпсіздік сараптамасының және мемлекеттік экологиялық сараптамасының соңғы оң қорытындысы алынған күннен бастап үш жылдан кешіктірмей;

2) осы Кодекстің 216-бабының 5-тармағына сәйкес жұмыстарының жоспарына өзгерістер енгізілген жағдайда.

Ескерту. 7-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

8. Қамтамасыз етудің құнын есептеу кезінде жер қойнауын пайдаланушы жоюды жүргізе алмайтын жағдайды қоспағанда, құзыретті орган жою жұмыстарын орындауға міндетті,бұл жоюдың түрлері, шарттарына және шығындарына, сәйкесінше, қамтамасыз ету құнына әсер етуі мүмкін.

9. Қауіпсіздік мөлшерін айқындау процесі келесі дәйекті қадамдарды қамтиды:

1) қамтамасыз етумен өтелетін пайдалану кезеңін айқындау;

2) жою және рекультивация объектiлерiн айқындау;

3) жою мен рекультивациялаудың өлшемшарттарын және міндеттерін айқындау;

4) жою мен рекультивациялаудың мiндеттерiн айқындау;

5) тікелей шығындарды бағалау;

6) жанама шығындарды бағалау;

7) құнды есептеуді қарау және келісу.

Қамтамасыз етумен өтелген кезеңінің айқындау

10. Қамтамасыз ету сомасы, өнеркәсіптік қауіпсіздік сараптамасының және жою жоспарының мемлекеттік экологиялық сараптамасының соңғы оң қорытындысы шыққан күннен бастап, келесі үш жылда жоспарланған өндірістік операциялардың және операциялардың салдарын жою жөніндегі жұмыстың жалпы сметалық құнын қамтиды.

Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 29.10.2021 № 568 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

11. Жоюдың құнын есептеу кезінде осы кезеңде ең жоғары жою құны ескерілуі тиіс.

12. Жоюдың өзіндік құнын төмендетуді болдырмау мақсатында тау-кен жұмыстарын жүргізу кезінде топырақ құнарлығын қалпына келтіру үшін барынша шығынды есептеу қажет. Бұл құнды жою жоспарында бекітілген қалпына келтіру жұмыстарының негізінде бағаланады.

13. Жоюдың ең жоғары құнын төмендегілердің кез-келген тіркесімі болған жағдайда жүзеге асырады:

1) бұзушылықтардың үлкен алаңы;

2) жабдықтың, құрылыстың немесе материалдардың көпшілігі сайтта орналасқан;

3) толтыру (жоспарлау) кезінде материалдардың ең үлкен көлемін және (немесе) ең үлкен қашықтықты ауыстыру;

4) арнайы өңдеуді қажет ететін материалдардың, қондырғылардың немесе жабдықтардың ең үлкен көлемі немесе әсері (мысалы, ықтимал қышқылдық материалдар, химиялық заттар, бөшкелер);

5) құнсыздануды немесе жұмсарту салдарын, ағындық ағынды, су тасқыны, сулы-батпақты алқаптар немесе тазарту құрылыс жайлары сияқты жұмсартуды талап ететін ресурстардың ең үлкен бұзылуы;

6) қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және қоршаған ортаға зиян келтіруді болдырмау үшін қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді перспективада қажет болатын тау-кен кешенін пайдалану объектісінің шығындарын жоюдың мониторингі мен қызмет көрсетуінің ең жоғары деңгейі.

14. Шағын және қарапайым геологиялық барлау жұмыстарының геологиялық барлаудың салдарын жою құнын есептеу кезінде геологиялық барлаудың ұзақтығына негізделген әдіс қолданылады.

15. Жер қойнауын пайдаланушылар операцияларды жекелеген сатыларға бөлу және қатарлас жоюды орындау арқылы қамтамасыз ету сомасын шектей алады.

Мысал:

Он блоктың блогы бойынша геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу кезінде алдымен бір блокта операцияларды жүргізуге болады, әр блокта жұмыс басталғанға дейін мұндай блокқа жою жұмыстары жүргізіледі. 1 блокты (2 км2) жою құны XXX теңгені құрайды.

16. Бұл ретте мұндай көзқарас қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қатысты жүргізілетін жою жұмыстарын шегінен тыс шығып кетпеуін қамтамасыз ету үшін нақты әкімшілікпен және мониторингпен қатар жүруі керек.

Жою және рекультивация объектілерін айқындау

17. Таратылатын объектілерді айқындау өндірудің мөлшеріне және күрделілігіне қарай таратылатын және рекультивацияланатын объектілерді, жабдықтарды, қызмет түрлерін, материалдарды және олармен байланысты жер бетіндегі бұзушылықтарды (бұдан әрі - объектілер) сипаттайтын жою жоспарының негізінде жүзеге асырылады.

18. Жою жұмыстарын оырндауға арналған келісімшарт жасасу үшін қажетті техникалық ерекшеліктерді дайындау үшін пайдаланылуы мүмкінше игеру және оларды жою жоспары ұсынылған, өңделетін, бекітті және енгізілген кезде егжей-тегжейлі өсуі тиіс.

19. Жою объектілерінің сипаттамасы келесі санаттарды қамтуы тиіс:

1) объектілердің орналасқан жері. Жер қойнауы учаскелерінің мелиорациялануы міндетті емес, бірақ құрылыс материалдары, қалдықтарды көму полигондары, қауіпті материалдарды жою және басқа да нысандарды топырақ құнарлығын қалпына келтіруға жататын жерді қалпына келтіруге жататын жердегі объектілердің орналасқан жерін анықтау қажет;

2) жабдықтар, материалдар мен қондырғылардың түрлері. Тасымалдау, сақтау, пайдалану немесе кәдеге жарату туралы ақпарат көрсетілуі тиіс;

3) сандарды, өлшемдерді (ұзындығын, енін, биіктігін), ауданы мен көлемін қоса алғанда, жабдықтар, материалдар, құралдардың мөлшері (көлемі). Ауызша сипаттама мен түрлерді, сызбаларды, қималар мен пішіндерді көрсететін сызбаларды көрсету керек;

4) өсiмдiк қабатының физикалық және химиялық тұрақтылығына және рекультивациясына (қалпына келтiруiне) әсер етуi мүмкiн тау-кен өндiретiн тау жыныстарының сипаттамаларын қоса алғанда, жер бетiнiң бүлiнуiнiң мөлшерi мен түрi. Ауызша сипаттама және қиыршық, ип-рэп, балшық және басқа да материалдарды, сондай-ақ топырақ құнарлығын қалпына келтіруға қажетті таңдалған материалдардың түрлерін, үлгілерін, кескіндерін және профильдерін көрсететін ауызша сипаттама мен сызбаларды, мелиорация үшін пайдаланылатын;

5) топырақтың, өсімдіктердің, топографияның, жер үсті және жер асты сулары секілді жер үсті қорларының топырақ қабатының негізгі сипаттамаларын анықтайтын немесе болжайтын зерттеулер, модельдеу және/немесе мониторингтен алынған деректер.

20. Объектілердің сипаттамалары қашықтықтар мен көлемдерді, жоғарғы көріністі, бейінді көзқарастарды және объектілердің қималарын нақты өлшеуді қамтамасыз ету үшін сипаттама материалдарын, кестелерді, тиісті масштабтағы диаграммаларды және контурлық интервал түрінде ұсынылады, бірақ онымен шектелмейді. Нысанаға бағдарланған бейнелер туралы ақпарат ауыспалы таразылар мен контурлары бар карталарды жасау үшін географиялық ақпараттық жүйе CAD (компьютерлік дизайн) немесе басқа сурет бағдарламаларына жүктелуі мүмкін.

21. Бастапқы қауіпсіздікті есептеу тұжырымдамалық жобалау сипаттамаларына, суреттерге және карталарға негізделеді.

22. Жобаны іске асыру барысында алынған қосымша ақпарат негізінде жер қойнауын пайдаланушы бастапқы кепілдік есептеулерін қайта есептеу немесе растау үшін қолданылуы тиіс егжей-тегжейлі жобалау және атқарушы сызбаларды дайындайды.

Жою және топырақ құнарлығын қалпына келтіру үшін критерийлер мен мақсаттарды айқындау

23. Нұсқаулыққа сәйкес, жою жоспары жоюдың мақсаттары мен міндеттерін айқындауға, сондай-ақ әрбір тапсырма бойынша жоюдың өлшемшарттарын қамтуға, іріктелген жою бойынша шаралары әр объект үшін жоюдың мақсаттарына қалай жетуге болатынын анықтауға мүмкіндік береді.

24. Жоюдың барлық өлшемшарттары барлық жобалық объектілері, материалдарға, жабдықтарға және жерге қатысты бұзушылықтарға қатысты қолданылады және мынадай мәселелерді шешуге бағытталған:

1) жер қойнауын пайдалану объектiсiнiң объектiлерi мен жүйелерiнiң тұтастығын қамтамасыз ету үшiн қажеттi аралық қызмет көрсетулермен операциялар, оның тоқтатылуы әлеуетті адам денсаулығы мен қоршаған ортаға қауiп төндiруi мүмкiн. Іс-шаралар сұйықтықтарды басқару мен өңдеуді, объектілерге, коммуналдық қызметтерге, сілтінсіздендіру тоғандары мен тоғандарға, қалдық қоймаларға, дауыл суларының жүйелеріне және химиялық реагенттер сақталатын ғимараттарға қол жеткізу үшін техникалық қызмет көрсетуді қамтиды;

2) қауiптi материалдар - қауiптi немесе улы заттар бөлу, жою, өңдеу немесе бақылау;

3) бұзып алу - ластаусыз объектілерді, жабдықтар мен материалдарды (ғимараттарды, бетон фундаменттерін және басқа да қол жетімді құрылымдарды) алып тастау;

4) жобалау. Жөндеуге және рекультивациялауға арналған, қалдырылған немесе салынатын барлық инженерлік объектілерді жобалау стандарттарына сәйкес болуы керек.Қауіпті материалдарды (жабындылар, тығындау, жапсырмалар) оқшаулау немесе сақтау үшін, сондай-ақ суды тасымалдау, өңдеу немесе сақтау (ағып кету) үшін адам денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғау үшін ұзақ мерзімді перспективада жұмыс істейтін учаскелер үшін стандарттарды сақтау маңызды болып табылады , бөгеттер, аралдар, каналдар, тазарту құрылыстары, бөгеттер);

5) судың сапасы - судың сапасы стандарттары (заңнамалық талаптар), олар жобалық төгінділер бойынша сәйкес келуі тиіс;

6) жер жұмыстары - ұңғымалы топырақ беткейлерi, дренаж және өндiрiлгеннен кейiнгi контурлар;

7) тұрақтылық - жер қойнауы объекітілерінің физикалық (масса, эрозия тұрақтылығы) және химиялық тұрақтылық (қауіпті немесе улы заттардың шығарындылары) стандарттары;

8) мелиорация - өсiмдiктердiң тиiмдi жүйесi және топырақ қабатының талаптары;

9) жұмсарту – зардаптарын жұмсартуды болдырмау мүмкін болмаған нұқсанды өтеу үшін қажет. Әдетте бұл дренаждық арналар, сулы-батпақты алқаптар, жабайы жануарлардың тіршілік ету ортасы, рекреациялық, мәдени және басқа да ресурстарға қатысты арнайы құрылыс технологиясына қатысты;

10) жою мониторингi (қызмет көрсету) – рекультивациялауды қорғау мен мониторингке қойылатын талаптар;

11) қауіпсіздік. Жұртшылық үшін барлық қауіпсіздік талаптары, соның ішінде қоршаулар, белгілер, тартулар, галереялар жабылуы;

12) рұқсаттар - қажетті рұқсаттар алу және заңнамалық талаптарға сәйкес, оның ішінде құзыретті органның рекультивациясын және жою жөніндегі міндеттерін орындауға мәжбүр болған кезде.

Қалдықтарды жою және мелиорация міндеттерін айқындау

25. Жер қойнауын пайдалану жөніндегі жобасы бойынша қажетті ақпаратты жинап, жою өлшемшарттарын әзірлеуден кейін, олардың құнын есептеу, сондай-ақ жоюды жүзеге асыру үшін талап етілетін қажетті іс шараларды, жабдықтар, материалдарды және жұмыс күшін айқындау керек.

26. Үлгілік іс шараларды есептеу үшін пайдаланылатын мынадай сегіз санаттарын қамтиды:

1) аралық пайдалану және техникалық қызмет көрсету;

2) қауіпті заттар;

3) суды тазарту;

4) бұзу, ластанбаған конструкцияларды жою және кәдеге жарату, жабдықтар мен материалдар;

5) жер жұмыстары;

6) өсiмдiктердi қалпына келтiру;

7) зардаптарды жою;

8) ұзақ мерзімді пайдалану, техникалық қызмет көрсету және жоюды бақылау.

1-параграф. Аралық пайдалану және техникалық қызмет көрсету

27. Қауіпсіздікті бағалауды есепке алу үшін, рекультивациялау үшін қажетті барлық жабдықтар мемлекеттік сатып алу процесі арқылы сатып алынатын болады, және учаскеде жабдық немесе материалдар болмайды.

Мұндай жабдықтарда дауыл суларын немесе технологиялық суларды тазалауға, соруға, тасымалдауға, сақтауға немесе өндіруге арналған жабдықтар, сондай-ақ оларға қолдау көрсету үшін қажетті қосалқы құралдар (электр беру желілері мен бөлу желілер), сорғылар, құбырлар, тазарту қондырғылары және қосалқы құрылғылар бар.

28. Аралық пайдалану және техникалық қызмет көрсету мынадай жалпы санаттағы мақсаттары бойынша жүргізіледі:

1) қоғамдық қауіпсіздік. Кейбір сайттар қоғамдық қауіпсіздік мәселелерін бағалау және оларды шешу үшін дереу әрекет етуі мүмкін. Кейбір жағдайларда физикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін белгілерді, қоршауларды, қақпаларды, бермелер, жабуларды немесе басқа да шараларды орнатуды талап ететін объектілер қалады. Ең жиі қолданылатын шараларға: карьерлерді, жер асты қазбаларын және қауіпті ғимараттарды немесе химиялық заттарды, мұнай өнімдерін немесе реагенттерді сақтайтын қауіпті заттар туралы халықты ескерту үшін белгілерді, тосқауылдарды, қақпаларды немесе бөренелерді орнату кіреді. Кез-келген физикалық қауіпсіздік объектілеріне ұзақ мерзімді техникалық қызмет көрсету талаптары мүмкіндігінше барынша азайтылуы керек;

2) қолжетімділік және коммуналдық қызметтер. Жолды жөндеуге және қар тазалауға қоса, объектіге қол жеткізу немесе қамтамасыз ету қажет; жұмысқа қажетті электр, су және газ сияқты коммуналдық қызметтерді көрсетуді жалғастырады. Кез-келген қол жеткізу немесе коммуналдық қызметтерге ұзақ мерзімді техникалық қызмет көрсету талаптары мүмкіндігінше барынша төмендетілуі керек;

3) су ресурстарын басқару. Пайдалану мен техникалық қызмет көрсетудің ең маңызды және қымбат аралық талаптары - суды бұру, тасымалдау, сақтау немесе тазарту үшін арналған құралдар. Осы объектілерді пайдалану және техникалық қызмет көрсету техникалық және жауын-шашын суларынан тазартуды қамтамасыз ету үшін олардың ағындарын, шұңқырларды, құбырларды, су қоймаларын және шөгінді тоғандарды тексеруді қамтиды.Су немесе ерітінділер қарастырылатын жерасты ұңғымалары, жерасты ұңғымалары, құтқару шұңқырлары немесе басқа тоғандар сияқты басқа нысандар үшін тұрғындар мен қоршаған ортаға қауіп төндіретін төгінділердің алдын алу үшін сорғыту немесе тазарту суын қарастыру қажет. Су ресурстарын басқарудың кез-келген нысанына ұзақ мерзімді техникалық қызмет көрсету мүмкіндігінше барынша азайтылуы керек.

29. Барлық аралық пайдалану және техникалық қызмет көрсету талаптары жою жоспарын әзірлеген кезде бағалануы тиіс және бекітуге дейін жоюдың жоспарында анықталады және қарастырылады. Қауіпсіздікті бағалау бекітілген жою жоспарындағы сипаттама негізінде есептеледі. Жоба әзірленіп жатқан кезде, алғашқы бағалау есепке алынып, пайдалы қазбаларды өндіру кезінде жұмсалған шығындар бойынша нақты деректер негізінде түзетілуі керек.

30. Осы операциялардың, сондай-ақ ілеспе қызметтердің және жоюдың мониторингінің құны кепілмен қамтамасыз етуді бағалау кезінде бөлек сәйкестендіру және Кодекстің 55-бабының 4-тармағында көзделген қаржы құралдарының біреуімен қамтамасыз етілуі тиіс.

2-параграф. Қауіпті заттар

31. Бұл міндет объектіде пайдаланылатын, өндірілген немесе сақталатын қауіпті заттарды залалсыздандыру, кәдеге жарату, өңдеу немесе оқшаулау құнын қамтиды. Кен орнында пайдаланылатын немесе өндірілетін химиялық заттар, мұнай өнімдері және басқа қауіпті материалдар туралы толық ақпарат (материалдар, көлемдер мен контейнерлер сипаттамасы) сипатталған.

32. Қауіпті заттардың шығарылуына жұмсалған шығындарды бағалау кезінде, жердегі зиянды заттардың болуын және топырақтың ластануын тексеру қажет. Өрттегі қауіпті заттарды инвентаризациялауды қамтамасыз етудің түзету кезеңінде аяқтау керек.

33. Кепілдік құнының құнын бағалау мақсатында мынадай типтік заттар мен заттарды қарастыру қажет:

1) қауіпті қалдықтар ретінде жойылуға тиіс химиялық заттар немесе мұнай өнімдері (шығындардың мөлшері қауіпті заттармен жұмыс істеуге арналған қосалқы мердігерлердің қолданыстағы келісімшарттарынан, сондай-ақ өңірлік бағалар туралы статистикалық ақпараттан алуға болады);

2) өнеркәсiптiк ғимараттар, зертханалар, ғимараттар мен автомобильдер, химиялық және отынды сақтауға арналған жабдық, зертханалық жинақтар, әртүрлi қондырғыларға арналған төгу жүйесi, жанар-жағармай мен химиялық заттарға арналған төсенiш және тығыздау жүйелері сондай ақ объектілердегі ластанған топырақ;

3) химиялық заттарды, мұнай өнімдерін, бөшкелерді немесе басқа контейнерлерді сақтауға арналған бос цистерналар. Сондай-ақ топырақтың ластануын мұнай өнімдерімен сынау және ластанған топырақты кетіруге жұмсау қажет.

3-параграф. Суды тазарту

34. Суды тазарту жүйелері жоюдың ең маңызды шығындарының бірі болып табылады және оларды жою мен рекультивациялау құнына айтарлықтай әсер етуі мүмкін.

35. Нақты бір жобаны орындау үшін қандай су тазарту іс-шаралары талап етілетінін талдау қажет және тиісінше, қамтамасыз етуді бағалау беру кезінде назарға алынуы тиіс. Мұндай шаралар судың енуін азайтатын немесе болжанған су ағыны мен химияға негізделген активті немесе пассивті суды тазарту жүйелерін салу, пайдалану, техникалық қызмет істеу және ауыстыру үшін және басқа да қызмет түрлерін қамтиды.

36. Сондай-ақ, суды қай уақыт ішінде тазартудың талап етілетін (белгілі бір уақыт кезеңінде немесе белгісіз) бағалау қажет, бұл қамтамасыз ету құнына әсер етеді.

37. Белсенді суды тазарту үшін су тазарту қондырғысы қажет. Қамтамасыз етуді есептеу жұмыстарды, электр энергиясын, жабдықтарды және материалдарды қоса алғанда, жобалау, эксплуатациялық қызмет көрсету және ауыстыру шығындарын ескеруі тиіс.

Белсенді су тазарту қондырғысының компоненттеріне тоғандар, бамстер, сарқындар, сорғылар, құбырлар, химиялық бункерлер, электр қуаты мен жабдықтау, электрлік құралдар және ғимараттар жатады. Сондай-ақ, тазалау жұмыстарының құнын есептеу кезінде су тазарту қондырғысын құрған кез-келген шөгінділерді өңдеуді және жоюды, сондай-ақ суды ағызу және қабылдау үшін суды сапалы бақылауды ескеру қажет.

38. Пассивті суды тазарту жүйелеріне сулы-батпақты алқаптар сияқты жобалануы, салынуы, қолдауы және мерзімді түрде ауыстырылуы қажет. Пассивті суды тазарту жүйелерінің құрамына шламды жобалау, кәдеге жарату және жою және ауыстыру шығындары секілді белсенді су тазарту жүйесімен бірдей шығындарды қамтуы керек.

39. Жер қойнауын пайдаланушы жою жоспарын әзірлеу кезеңінде жер қойнауын пайдалану объектілерінің ластануын сынамалық және материалды сынақтан алынды іріктеу нәтижесі бойынша және кеніштің геологиясы, климаты және гидрологиясын есепке ала отырып алынған ақпаратты пайдалана отырып бағалайды.Алынған ақпарат өндіру жұмыстарын жүргізгеннен кейін төгінділердің санын және сапасын болжау үшін пайдаланылады, ал химиялық заттардың немесе мұнай өнімдерінің төгілуі кездейсоқ ластану ескерілмейді,өйткені олардың қандай да бір дәрежеде айқындылықпен жоспарлануы немесе саналуы мүмкін емес.

40. Жер қойнауын пайдаланушы алдын-ала есептеулер түрінде суды тазарту бойынша қажетті іс-шараларды айқындау үшін осы үлгілердің болжамдарын және талдауын пайдаланады.

41. Өндiрiстiң барысында жоюды мониторингтеуді жүзеге асырудың басында модельдердiң болжамдарының және болжамдарының үлгiдегi нәтижелердiң дәйектілігін айқындау мақсатында қайта қарауға жатады. Қауіпсіздік сомасы тиісті түзетуге жатады.

42. Егер өндіру жұмыстарын жүргізу кезінде суды тазарту қажеттілігі анықталса, онда қауіпсіздікті бағалауды жаңартып, қамтамасыз ету деңгейін тиісті түрде түзетуге болады.

4-параграф. Ластанбаған конструкцияларды, жабдықтарды, материалдарды бұзу жою және кәдеге жарату

43. Бұл міндет жер қойнауын пайдаланудың барлық объектілерін, жабдықтар мен материалдарды бұзуды, жоюды және кәдеге жарату (бірлесіп-бұзуды) қамтиды. Мұндай іс-шараларға "ластанбаған" немесе "Залалсыздандырылған" ғимараттарды, уатқыштарды,қорғау қоршауларды, жануарларға арналған қоршаулар, су құбырлары, көпірлерді, белгілерді, жарылғыш заттар қоймаларын, конвейерлік жүйелерді, іргетастарды, септикалық жүйелерді, тіреуші қабырғаларын, электр беру желілері, электр станциялары, әртүрлі қоқыстар және өзге де қол жетімді учаскедегі құрылым жайлары мен конструкциялары.Сондай-ақ, тиісті түрде сақталған, таңбаланған және қолданылатын өнім ретінде қайта өндіруге болатын материалдар мен олардың контейнерлері, мысалы, отын және химиялық заттар кіреді.

44. Бекiтiлген, мақсаттарда пайдалануға жоспарланғандарды қоспағанда, барлық объектiлер бұзуға және кәдеге жаратуға арналған қамтамасыз ету есебiне енгiзiлуге тиiс. Көтерудің сметалық құнын қысқарту үшін қажет емес объектілерді алып тастау қажет.

45. Шығындардың есебінде жер қойнауын пайдалану объектісінің аумағында (рұқсат етілген жағдайда) кәдеге жарату сияқты барлық шығынды ескеру қажет, тиісті полигондарда немесе басқа көму орындарында тасымалдау және төлеу, соның ішінде осы мақсаттағы жылжымалы құрамды немесе өзге де жабдықты жалдау жөніндегі шығындар.

46. Қамтамасыз етуді бағалау жабдық пен материалдардың қалдық құнын қамтымайды.

5-параграф. Жер жұмыстары

47. Қазба жұмыстары,жолдары, рекультивация материалдары, минералды құрамның минералды қорлары немесе сульфидті қорлар, бос жыныстың үйіндісі, қалдықтар, қоймалар, пайдаланылған рудалар және басқа салынған объектілер секілді шектеулермен шектелмейді; карьерді жою; жабынды материалдарды әзірлеу; дренаж немесе бекіту қабаты; толтыру (ағызылатын аралықтар, шұңқырлар, шөгінді тоғандар); топырақтың құнарлы қабатын немесе басқа қоректік ортаны орналастырады.Сондай-ақ, қазба жұмыстары қарастырылған, бұрғылау ағындары мен аулалар, арна арналары, сулы-батпақты алқаптар мен арнайы нысандар сияқты объектілердің құрылысы.

48. Жер қойнауын пайдаланушы жою туралы шығындардың есебі болжамдарға емес, нақты деректерге негізделу үшін жер қойнауы және топырақтың құнарлы қабаты сияқты жинақталған материалдардың есебін жүйелі түрде жүргізуі тиіс. Рекультивациялауға арналған сақталатын материалдардың дұрыс есептелуінің мақсаты жеткілікті көлемдегі материалдармен болашақ жою нысандарын қамтамасыз ету болып табылады.

49. Қазба жұмыстары құнын бағалауға байланысты қадамдарға мыналар жатады:

1) қазу, жылжыту немесе жинақтауға қажетті материалдардың көлемін бағалау;

2) жабдықтың түрін таңдау;

3) тасымалдау қашықтығын есептеу;

4) жалпылауға арналған көлбеу бұрыштарды есептеу;

5) геосинтетикалық материалдарды және қазу жұмыстарының басқа да арнайы әдістерін ұнтақтау, сұрыптау, тығыздау, қажетті құрылыс әдістерін айқындау;

6) жабынды жасау үшін материалдардың мөлшерін бағалаңыз.

50. Материалдардың көлемі масштабты сызбалар және қондырғылардың рекультивациядан кейін және рекультивациялануына дейінгі жағдайларды көрсететін қондырғылардың қималары бойынша бағаланады. Материалдардың көлемін бағалау кезінде мыналарды ескеру қажет:

1) материалдардың үлгілеріндегі айырмашылықтар;

2) тіркелген материалдар мен көлемдік материал арасындағы көлемнің айырмашылығы (ашу коэффициенті);

3) қайта өңдеуді қажет ететін материалдың саны.

51. Салқындату шығындарын есептеу кезінде қашықтыққа экспоненталық түрде өнімділіктің төмендеуін ескеру қажет. Қашықтан қашықтығы шамамен 60 метрге дейін шектелуі керек, ал салқындату көлемін есептеу осы немесе аз қашықтыққа негізделуі керек. Ұзын беткейлерде тасымалданатын материалдың шынайы көлемі көлденең қимадан есептелген "шұңқырдың" призмасының көлемінен үлкен болатынын ескеру қажет.

52. Жою және рекультивациялау үшін таңдалған жабдық мөлшері мен үлгісі жоюдың жалпы құнына айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Шығынды төмендету үшін өндіру кезінде пайдаланылған жабдықты жою және рекультивациялау үшін пайдалануға болады.

53. Жабдықты таңдаған және өнімділікті бағалаған кезде, бастапқы көлемге байланысты материалдың көлемі мен салмағын өзгертуді ескеру қажет. Қопсыру және салмақ коэффициенттері көптеген стандартты жабдықтарды пайдалану нұсқаулықтарында кестелерден алынады немесе оларды алуға болады.

54. Тасымалдау қашықтығы мен көлбеу жабдықтың таңдауы мен тиімділігіне, сондай-ақ барлық қазба жұмыстарына, толтыруға және сұрыптауға әсер етеді.Тасымалдау қашықтығы жер қойнауын пайдалану жоспарының карталары мен сызбаларында айқындалуы мүмкін. Құрылыс материалының әр қайнар көзінің анықтамалық орталығы жылжытуға жататын және оның тағайындалған пунктісі қашықтықты анықтауға болатындай етіп анықталуы керек. Беткейлер жол сызбаларына негізделген, мысалы, салынған сызбалар, көлденең қималар немесе егжей-тегжейлі сайт картасы; немесе учаскеде өлшенеді (зерттеу жұмыстары).

6-параграф. Өсімдіктерді қалпына келтіру

55. Өсімдіктерді қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларға мыналар жатады:

1) топырақ дайындау;

2) топырақтың немесе басқа да қолайлы өсу ортасын ауыстыруға жатады және түпкілікті жоспарлау контур бойымен орындалуы тиіс (3-тен 1-ге дейін немесе одан кем беткейлерде);

3) егістікке топырақ дайындау-ағынды баяулататын контур бойымен үстіңгі топырақ қабатын босатады немесе тартады.Эрозия күтілетін жерде, мульча, террастар, контурлы бороздар немесе бульдозер бассейндері пайдаланылуы мүмкін;

4) топырақтың сынақтары тыңайтқышты, арамшөпсіз немесе топырақтың басқа түзетулерін талап етілуі мүмкін. Тыңайтқыштар мен қоспалар қоректік заттармен қамтамасыз ететін, физикалық сипаттамаларын жақсартатын, рН-ды түзететін немесе топырақ микроорганизмдерін қамтамасыз ететін материалдарды қамтуы мүмкін;

5) ерітінділерді бақылау шараларын орнату.Есептеу тұрақтылықты қамтамасыз ету және рекультивацияланған учаскелердің эрозиясын азайту үшін эрозиямен және материалдармен, эрозиямен күресу, кілемшелер, тоқыма және өзге де эрозияға қарсы заттар мен материалдар сияқты материалдармен күресу жөніндегі шараларды қамтиды;

6) ағаш қалдықтарын бөлу. Шығындарға тиеу, тасымалдау және орналастыру кіреді;

7) егістік жерлерді беткейлерге және рекультивацияланатын материалдың сипатына байланысты арамшөпсіз тұқымдарды қолдану арқылы жою, бұрғылау немесе гидротазалау арқылы жүзеге асырылады. Тармақ тосқауылдары (қажет болған жағдайда) жою және топырақ құнарлығын қалпына келтіру жұмыстарын қабылдау туралы актіге қол қойылғанға дейін сақталуы тиіс;

8) ағаштар мен бұталардың көшеттерін отырғызу;

9) белгілі бір уақыт ішінде өсімдік қабатының стандарттарына сәйкес келмейтін заттарды және кез келген зиянды арамшөптерді бақылауды қамтамасыз ететін жеткілікті қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажет. Қайта өңдеу жоғарыда 2-8) тармақшаларында көрсетілген іс шараларды қамтуы мүмкін.

56. Жер қойнауын пайдаланушыға рұқсаттар беру кезінде әзірленген рекультивациялық стратегияны негіздеу және (немесе) растау үшін өсіру кезінде өсімдіктерді сынақтан өткізу үшін учаскелерде құру ұсынылады. Мұндай сынақ полигондары жоюдың барлық кезеңдерінде (тұқымдық қоспалар, отырғызу әдістері, топырақ қоспалары, мульча) және жою кезінде күтілетін объектінің жай күйі (қоректік орталар, шұңқырлар).

7-параграф. Зардаптарды азайту

57. Сынақтан өткізу болжанған пайдалы қазбаларды өндірудің алдын-алу, азайту, түзету немесе қоршаған ортаға келтірілген зиянды өтеу талаптарын зардаптарды білдіреді. Бекітілген жою жоспарында талап етілетін жұмсарту салдарының азайту құны қамтамасыз ету құнына қосылуы тиіс.

8-параграф. Ұзақ мерзімді пайдалану, техникалық қызмет көрсету және мониторинг

58. Ұтымды жобалауын негізделген ұзақ мерзімді талаптарды пайдалану, техникалық қызмет көрсету және мониторинг жүргізу ең төменгі деңгейде сақталуы керек. Егер мұндай іс шаралар толығымен алынып тасталса, онда шығындар қамтамасыз ету құнының есебіне қосылуы тиіс.

59. Ұзақ уақытқа қызметтің екі түрі ескерілуі керек. Біріншісі жұмыс мерзімдері бар әрекеттерді қамтиды. Қалпына келтірілген учаскелерді қорғау ұзақ мерзімді тұрақтылыққа, эрозияға қарсы күреске және өсімдік қабатын қалпына келтіруге дейін қоршауларды, жолдарды жауып тастауды немесе басқа құралдарды қажет етуі мүмкін. Жақын арада зиянды арамшөптерді белсенді бақылау өсімдіктердің табысты қалпына келуіне қажет болуы мүмкін.

60. Ұзақ мерзімді техникалық қызмет көрсетудің екінші түрі ашық мерзімге ие болуы немесе ұзақ уақыт ішінде қажет болуы мүмкін іс-қимылды қамтиды. Ұзақ мерзімді пайдалануды және техникалық қызмет көрсетуді қажет ететін объектілер мыналарды қамтиды, бірақ олармен шектелмейді:

1) жолдар (техникалық қызмет көрсету және қарды ұстауды қоса алғанда);

2) дренаждық ағындар;

3) бөгеттер;

4) су тазарту құрылыстары;

5) шектеулер;

6) қақпалар мен белгілер.

61. Кейбір жағдайларда, мұндай техникалық қызмет көрсету мерзімсіз жалғасуы мүмкін (су тазарту құрылыс жайлары, бөгеттер және дренаждық бөлулер). Өзіндік құнды бағалау үшін, жұмыс істеп тұрған барлық инженерлік құрылыс жайлар үшін мерзімді техникалық қызмет көрсету талаптарын жою және қалпына келтіру стандарттарына сәйкес келу қажет. Мұндай іс-шаралар әртүрлі заңнамалық актілерге сәйкес талап етілуі мүмкін мониторинг пен басқа да рұқсаттардың шығындарына әкеп соғады.

62. Сынамаларды іріктеуді, зертханалық тестілеуді, деректерді талдауды және есеп беруді қамтитын мониторингке қосымша, мониторинг объекітлерін жоюға байланысты өзге де шығындарға жер үсті суларын бақылау станциялары, жер асты суларының ұңғымалары, зерттеу үшін пилоттық алаңдар және сапалы станциялар жатады.

Тікелей шығындарды бағалау

63. Қалдықтарды жою жұмыстарының сметалық шығындарын құрастырған кезде, маңызды шарт болып-ақпараттың бірыңғай көздерін және әрбір бағалауды құру кезінде бірдей әдіснама мен хаттамаларды қолдану арқылы қамтамасыз етілетін реттілігі мен негізділігі.

1-параграф. Деректерді салыстыру

64. Рекультивациялау тікелей шығындарын бағалаудың ең жақсы тәсілі құрылыс жұмыстарының нақты шығындарын немесе қарастырылып жатқан облыстағы ұқсас жұмыстарға арналған мердігерлерден баға ұсыныстарын пайдалану болып табылады. Бұл ретте, басқа жобалардан ақпаратты пайдаланған кезде белгілі бір жобаның белгілі бір шартының қаншалықты қолданылатынын бағалау қажет.

65. Басқа жобалардан шығындарды пайдалану тек осы бағада қолданылған жол берілген шығындардың факторларын мұқият талдаудан кейін ғана жүзеге асырылуы тиіс. Тасымалдау профилі, жабдықтардың түрлері және бірлік шығындары - объектінің ерекшелігіне байланысты жорамалдардың мысалдары болып табылады. Әзірлеуші екі есепте бірдей шығын бірліктерін пайдаланбауы тиіс, әзірлеуші қаралатын объектінің ерекшелігіне негізделген бағалауды құруы тиіс. Басқа объектілердің шығындары салыстыру мақсатында ғана қолданылуы керек.

2-параграф. Шығындарды бағалау деректерінің көздері

66. Жабдықтарға арналған шығындар:

1) мердігерлердің коммерциялық ұсыныстары;

2) осы жабдықтың дистрибьюторлары;

3) жабдықтарды жалдау шарттары бойынша ұсыныстар;

4) қабылданған салалық стандарттар мен нұсқаулықтар.

67. Жоюға және рекультивациялау қажетті жабдықтарға арналған шығын сметалары жоғарыда айтылған анықтамалық көздерге немесе жабдықтың өңірлік құнын көрсететін басқа анықтамалық деректерге немесе деректерге негізделуі мүмкін.

68. Бұл жабдықтың құны, әдетте, сағатына тенгемен көрсетіледі және жоғарыда айтылған анықтамалық құжаттардан бағаланады.

69. Осы дереккөздерді пайдаланған кезде, қандай да бір шығындарды бірлік құнына енгізуге назар аудару керек. Жабдықтарға арналған сағаттық тарифтерге отын, техникалық қызмет көрсету, ауыстыру, сақтандыру, сату салығы, иелік ету және пайдалану құны сияқты шығындар кіреді. Қамтамасыз етуді бағалауда пайдаланылатын барлық бірлік шығындар қандай шығындарға қатысты болуы керек осы шығыстарды жіберіп алмау немесе кейіннен жанама шығындармен қос есепке алуды енгізу үшін енгізілген.

70. Еңбек шығындарының құны болып:

1) статистика саласындағы уәкілетті органның орташа айлық жалақысы бойынша тоқсандық деректері;

2) жер қойнауын пайдаланушының еңбек ақысының құны.

71. Тікелей еңбек шығындарын есептеу кезінде орташа айлық жалақы табыс салығын, зейнетақы жарналарын, сыйлықақылар мен жәрдемақыларды ескере отырып қалыптастырылатынын ескеру қажет.

72. Қамтамасыз етудің құнын есептеу үшін, барлық құрал-жабдықтар, материалдар мен жұмыс күшін қалпына келтіру,келісім-шарт шеңберінде ұсынылатын болады, өйткені сайтта жабдық немесе материалдар болмайды.

73. Смета жеткілікті түрде нақты, егжей-тегжейлі болуы керек. Толық құжаттама құзыреттi органның жою мен топырақ құнарлығын қалпына келтіру құнын бағалау туралы растауға және келiсуге мүмкiндiк бередi.

74. 5-ші кезеңде жою үшін қажетті қалпына келтіру бойынша міндеттер айқындалады. Осы жұмыстардың сипаттамаларына (және жасалған болжамдарға) сәйкес, жер қойнауын пайдаланушы әр міндет бойынша жеке шығындарды әзірлейді.

75. Қауіпсіздікті бағалау, жою және қалпына келтірудің сегіз тапсырмасын

пайдалану арқылы ұйымдастырылуы осы Әдістеменің 6-тарауында айқындалған.

76. Әрбір міндеттер мен қосымша тапсырма үшін мелиорациялық тапсырманың жалпы құнын әзірлеу үшін мөлшерді (сандарды), өнімділікті (тапсырма үшін қажетті уақытты) және бірлік шығындарын (жабдықты, материалдарды және еңбек шығындарын) анықтау қажет. Жалпы құны келесі негізгі формула бойынша есептеледі:

(көлемі ÷ өндірістік жылдамдық) х бірлік құны = жалпы құны

мысалы:

[(текше метр) ÷ (текше м / сағ)] x (теңге / сағат) = теңге.

77. Әрбір қосымша тапсырма бойынша жалпы шығындарды есептеуден кейін сегіз міндеттердің әрқайсысы үшін жалпы соманы есептеу қажет. Есептеу кезеңінде сомаларды тиісті санға дейін дөңгелектеуге болады. Міндеттемелердің жалпы тікелей шығындарының сметасын айқындау үшін қорытындыларды жинақтау керек. Содан кейін жанама шығындар кепілдік сомасының жалпы бағасын анықтау үшін осы тікелей шығындарға қатысты есептеледі.

Жанама шығындарды бағалау

1-параграф. Жалпы ережелер

78. Жанама шығындар кез келген жою және топырақ құнарлығын қалпына келтіру жобасында орын алған жою мен топырақ құнарлығын қалпына келтірудың тікелей шығындарынан тыс ақылар мен шығындар болып табылады.Мұндай шығындар жоспарлау, жобалау, келісімшарт жасау, әкімшілік ету немесе жою жұмыстарының іс жүзіндегі орындалуымен байланысты болуы мүмкін.Көптеген жанама шығындар орташа салалық көрсеткіштерге негізделген және осы Әдістемеде көрсетілген графиктерде жинақталған. Шығындар орналасу жері, жер қойнауын пайдалану объектісінің мөлшері және нақты объектіге қатысты басқа да ақпараттар негізінде расталуға тиіс.

79. Жанама шығындарға мындай шығындар санаты жатады:

1) жобалау;

2) жұмылдыру және демобилизациялау;

3) мердігердің шығындары;

4) әкімшілік ету;

5) күтпеген шығыстар; және

6) құнсыздану.

80. Жанама шығындар рекультивациясының жалпы тікелей шығындарының пайыздық көрсеткіші ретінде есептеледі, ал тікелей шығындар жанама шығындарды қамтымауы керек.

81. Бұл ретте, жоюдың шығындарын есептеу үшiн Қазақстан Республикасында құрылыстың сметалық құнын, сондай-ақ өзге де нормативтердi белгiлеу тәртiбi, СНжҚ және сметалық құнды есептеудiң мемлекеттiк стандарттары қолданылмайды.

82. Жанама шығындар инфляцияны қоспағанда жеке тікелей шығындардың жалпы сомасының пайызымен қолданылады. Инфляция тікелей және жанама шығындардың жалпы сомасына қолданылады.

2-параграф. Жобалау

83. Бас тартқан жағдайда, келісімшартқа қажетті техникалық ерекшеліктер мен сызбаларды әзірлеу үшін банкрот болған немесе жер қойнауын пайдаланушы объектінің қосымша сипаттамасы қажет. Бұл жұмыс келесі міндеттерді жиі қамтиды:

1) қажетті жою мен рекультивациялар көлемін көрсететін карталар мен жоспарларды дайындау және көлемдер туралы егжей-тегжейлі ақпарат жинау.

2) қолда бар материалдардың мөлшерін айқындау үшін құнарлы топырақ пен қалдықтардың қорларын шолу.

3) бос және қоршалған тау жыныстарын, қалдықтарды, қоқыс материалын, жер үсті және жер асты суларын сынамаларын және іріктеу.

4) арнайы өндеу қажеттілігін айқындау үшін топырақтың сынамаларын іріктеу және талдау.

5) құрылымдарды бағалау және ғимараттарды бұзу және жою туралы талаптарды айқындау.

6) өндеу, тазалау немесе басқа да жақсарту қажеттілігін айқындау үшін дауыл су жинау және технологиялық ерітінділерді немесе су объектісін қабылдауды бағалау.

7) критерийлер қанағаттандырылғанын айқындау үшін бұрын анықталған аумақтарды бағалау.

84. Инженерлік құрылысжайдың егжей-тегжейлi ерекшелігін, жоспарларын және сызбаларын әзірлеу үшiн сайттың сипаттамалары туралы ақпарат; және объект үшін бағалау.

85. Өзгертілген қоршаған ортаның жағдайлары немесе әсерлері жобаны іске асырғанға дейін қосымша экологиялық сараптаманы қажет ететін учаскені түпкілікті жою мен топырақ құнарлығын қалпына келтіруды өзгертуді талап етуі мүмкін. Қолданыстағы, жаңа немесе шығарылған заңнамалық талаптар сондай-ақ қарастыруды талап етуі мүмкін.

86. Жобалау құны, әдетте, жалпы тікелей шығындардың 2%-дан 10%-ға дейін өзгереді.

87. Шығындарды бағалаушы жоғары пайыздық мөлшерлемені немесе жобалау құнының әртүрлі мөлшерін пайдаланумен негізделуі мүмкін.

3-параграф. Жұмылдыру және демобилизациялау

88. Мобилизация және демобилизациялау – рекультивация және қалпына келтіру учаскесіне персоналдың, жабдықтардың, жеткізілімдердің және күтпеген жағдайлардың қозғалысы үшін жанама шығындар.

89. Жұмылдыру мен демобилизация шығындарын есептеу кезінде жолдардың қашықтығы, жабдықтардың қолжетімділігі, жолдарды пайдалану үшін шектеулер мен рұқсаттар сияқты факторларды ескеру қажет.

90. Жұмылдыру мен демобилизацияның құны жалпы тікелей шығындардың 10 пайызын құрауы мүмкін. Жұмылдыру мен демобилизацияға жұмсалатын шығындар әрбір объект үшін жоғарыда көрсетілген шығындарды есепке ала отырып, нақты объектілер үшін бағалануы мүмкін. Бұл тәсіл шағын тау-кен жобалары үшін ең оңтайландыру.

4-параграф. Мердігердің шығындары

91. Мердігердің кіріс және шығын құжаттамасы қамтамасыз ету бағасына қосатын, жанама шығындардың қомақты бөлігін құрайды. Мердігердің кіріс және шығын құжаттамасы құрамына мынадай шығыстар енгізілуі мүмкін:

1) жобаларды басқару (басшылар,бригадирлер және т.б.);

2) құрылыс кеңселері және қойма тіркемелері;

3) қауіпсіздік / жеке қорғау құралдары ;

4) уақытша санитарлық қызметтер;

5) қауіпсіздікті қорғау;

6) жоспарлау;

7) геодезия;

8) сапаны бақылау;

9) арнайы құралдар;

10) қосалқы мердігердің құны;

11) мерзімсіз шығындар;

12) әлеуметтік салықтар;

13) жұмысшыларға өтемақы төлеу;

14) иеленушінің өтемақысы (кіріс);

15) жоба және бағалаушы менеджерінің еңбекақысы;

16) кеңсені қолдау үшін еңбекақы,

17) кеңселерді және тұрмыстық қызметтерді жалға алу; және

18) сақтандыру.

92. Кіріс және шығын құжаттамасы жалпы тікелей шығындардан пайыз ретінде бағаланады және 15%-дан 30 ға дейін құрайды.

Кіріс және шығын құжаттамасын тікелей шығындарға қолданатын кіріс және шығын құжаттамасының пайызын айқындау үшін пайдалану мүмкін 1 сурет.

КІРІС ЖӘНЕ ШЫҒЫН ҚҰЖАТТАМАЛАРЫ

ТІКЕЛЕЙ ШЫҒЫНДАР (АҚШ ДОЛЛАРЫНДА)

ТІКЕЛЕЙ ШЫҒЫНДАРДАН ПАЙЫЗ

5-параграф. Әкімшілік

93. Әкімшілік шығыстар жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізудің салдарын жою жөніндегі жұмыстарды жүргізуге байланысты құзыретті органның шығындарын қамтиды, егер жер қойнауын пайдаланушы дербес жүзеге асырса. Жер қойнауын пайдаланушының жер қойнауын пайдаланушы жоюды орындайтын жою жұмыстарын басқару жөніндегі шығыстары әкімшілік шығыстарға кірмейді.

94. Әкімшілік шығыстар персоналдың күтілетін еңбек шығындарына негізделеді (адам-күндер және оларға қатысты үстеме шығыстар). Құзыретті органның қызметкерлерінің нақты шығыстары есепте ескеріледі. Құзыретті органның үстеме шығыстары офис кеңістігіне, шығын материалдарға, телефон байланысына, көшіруге, пошталық шығындарын жеткізуге, көлік құралдарына, көлік шығындарына және артық жұмыс уақытына қосымша шығындардан тұрады.

95. Тиісті шығындардың мысалдарын қамтиды:

1) жоспарлау;

2) бюджеттендіру;

3) жалдау;

4) бақылау;

5) объектіні тескеру;

6) мониторинг;

7) сынамаларды сұрыптау;

8) геодезия;

9) сынақтан өткізу;

10) шолу:

11) құқық қолдану.

6-параграф. Күтілмеген шығыстар

96. Күтілмеген шығыстар жою шығыстарын бағалауға қосылуы тиіс, алайда жанармай төгілуі немесе қалдық қоймалардың төгілуі сияқты форс-мажорлық жағдайларды қамтымайды. Күтілмеген шығыстар алдын-ала сенімді есептеле алмайтын өзге де көрсеткіштерді есептеу кезінде белгілі бір кемшіліктерді түзеуге арналған шығыстар болып табылады.

97. Күтілмеген шығыстарға жоюды жүргізу үшін қажетті жұмыс көлемдері мен түрлерінің ықтимал өзгеруі, сондай-ақ жекелеген жұмыс түрлерінің сметалық шығындарындағы өзгерістер жатады.

98. Күтілмеген шығыстар мөлшері ұсынылатын жұмыс түріне және оны айқындау үшін қол жетімді ақпарат деңгейіне байланысты болады. Күтілмеген шығыстардың үлесі жер қойнауын пайдалану бойынша жүргізілген жұмыстардың деңгейі неғұрлым күрделірек болып табылады: күтілмеген шығындардың төмен үлесі әлеуетті әсерлері шамалы және нақты анықталған, бірақ қалдықтарды көму қалдықтары бар ірі ауқымды экстракциялық жобалар үшін жоғары және әсердің жоғары деңгейі күтілетін барлау бұрғылау бағдарламасына тән. сипатқа, қышқылдық жыныстарды ағызу).

99. Осыған байланысты, күтпеген шығыстар жою жұмыстарының құнын тек үлкен немесе күрделі жобаларға ғана енгізуге тиіс, олардың құны 320 000 000 теңгеден асады.

100. Әдістеменің шығындары азайтуға жатады, өйткені оларды есептеу үшін қолданылған болжамдар расталды немесе деңгейге көтерілді, осылайша олардың пайда болуының белгісіздігінің деңгейін төмендейді. Белгісіздіктің деңгейіне қарай болжанбаған шығындардың болжамды бағалары осы Әдістеменің 1-қосымшасында келтірілген.

101. Жұмыстың өзіндік құнына күтпеген шығындар, жоюдың және топырақ құнарлығын қалпына келтірудың нақты іс-шаралары ретінде расталатын қауіпсіздік бағалау кезінде күтілмеген құрылыс шығындарын жабуға арналған. Мұндай шығындар учаскедегі жергілікті жағдайлардағы өзгерістерге немесе қажетті жұмыс түрлерінің өзгеруіне, қолайсыз ауа райы жағдайына, шикізат пен материалдардың тапшылығына немесе басқа да факторларға байланысты.

102. Құрылыстың күрделілігі мен көлеміне және қолда бар учаскелердің деректеріне байланысты күтпеген жағдайларын әдетте тікелей шығындардың 10-20 пайызын құрайды.

7-параграф. Инфляция

103. Қамтамасыз ету сомасын есептеу мөлшері (немесе жаңартылған қауіпсіздікті қамтамасыз етуді ұсыну), сондай-ақ өндіріп алуды қамтамасыз ету және оны пайдалану уақытын айқындау кезеңі арасында айтарлықтай уақыт кезеңі өтсе, кепілдік қамтамасыз ету сомасы құнсыздануға түзетулер енгізеді.

Түпкілікті құнын есептеу

104. Түпкілікті құнының есебін қамтамасыз етуді әзірлеу үшін мынадай қамтамасыз ететін жиынтық есептердің түрлерін жүргізу тиіс:

1) Әрбір жою және рекультивация міндеттері бойынша шығындардың жиынтық есебі;

аралық пайдалану және техникалық қызмет көрсету;

қауіпті материалдар;

суды тазалау;

ластанбаған құрылысжайлары, жабдықтарды және материалдарды бұзу, жою және кәдеге жарату;

жер жұмыстары;

өсімдікті қалпына келтіру;

салдарларды жеңілдету;

ұзақ мерзімді пайдалану, техникалық қызмет көрсету және мониторинг;

2) әр объектіні жою және рекультивациялауға байланысты шығындардың жиынтық есебі;

3) тікелей шығындардың жиынтық есебі;

4) жанама шығындардың жиынтық есебі.

Пайдалы қатты қазбаларды өндіру жөніндегі операциялардың салдарын жою бойынша міндеттемелерді орындауды қамтамасыз етудің болжалды құнын есептеу әдістемесіне қосымша

Жобаны дамытудың тиісті кезеңі және шығыстар түрі	Анықтығы (%)	Бағалау құны үшін қажетті уақыт	Талап етілетін күтпеген шығыстар (%)	Өндіріс алдындағы инженерлік жұмыстарды аяқтау үлесі (%)	Өндіріс алдындағы күрделі шығыстардың үлесі (%)
Көбею тәртібі	30-50	1-2 күн	20-30	<5	<0.5
Алдын ала ережелер	10-30	1-6 апта	10-20	15-20	2-5
Түпкілікті ережелер	10	3-6 ай	6-10	50-60	10-15
Егжей-тегжейлі	<5	2-9 ай	4-7	90-100	50-60