О внесении изменений в приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 31 октября 2018 года № 603 "Об утверждении типовых учебных программ цикла общеобразовательных дисциплин для организаций высшего и (или) послевузовского образования"

Приказ Министра науки и высшего образования Республики Казахстан от 13 декабря 2022 года № 185. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 15 декабря 2022 года № 31116

ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Внести в приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 31 октября 2018 года № 603 "Об утверждении типовых учебных программ цикла общеобразовательных дисциплин для организаций высшего и (или) послевузовского образования" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 17651) следующие изменения:

преамбулу приказа изложить в новой рекдакции:

"В соответствии с подпунктом 5-2) статьи 5 Закона Республики Казахстан "Об образовании" ПРИКАЗЫВАЮ:";

подпункт 1) пункта 1 изложить в следующей редакций:

"1) типовую учебную программу общеобразовательной дисциплины "История Казахстана" для организаций высшего и (или) послевузовского образования согласно приложению 1 к настоящему приказу;";

приложение 1, утвержденное указанным приказом, изложить в новой редакции согласно приложению к настоящему приказу.

2. Комитету высшего и послевузовского образования Министерства науки и высшего образования Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства науки и высшего образования Республики Казахстан после его официального опубликования;

3) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа представление в Юридический департамент Министерства науки и высшего образования Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1) и 2) настоящего пункта.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра науки и высшего образования Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр науки и высшего образования Республики Казахстан

С. Нурбек

"СОГЛАСОВАН"
Министерство сельского хозяйства
Республики Казахстан

"СОГЛАСОВАН"
Министерство здравоохранения
Республики Казахстан

"СОГЛАСОВАН"
Министерство культуры и спорта
Республики Казахстан

	Утверждена приказом Министр науки и высшего образования Республики Казахстан от 13 декабря 2022 года № 185
	Приложение 1 к приказу Министра образования и науки Республики Казахстан от 31 октября 2018 года № 603

Типовая учебная программа общеобразовательной дисциплины "История Казахстана" для организаций высшего и (или) послевузовского образования

Глава 1. Общие положения

1. Типовая учебная программа общеобразовательной дисциплины "История Казахстана" для организаций высшего и (или) послевузовского образования (далее – программа) разработана в соответствии с подпунктом 5-2) статьи 5 Закона Республики Казахстан "Об образовании" и определяет цель, задачи, структуру, содержание обучения.

2. Программа предназначена для обучающихся образовательных программ бакалавриата организаций высшего и (или) послевузовского образования Республики Казахстан.

3. Продолжительность обучения по дисциплине в соответствии со структурой образовательной программы высшего образования составляет 150 академических часов (5 академических кредитов).

Глава 2. Цель, задачи и ожидаемые результаты обучения

4. Цель дисциплины – дать объективные знания об основных этапах развития истории Казахстана с древнейших времен по настоящее время.

5. Задачи дисциплины:

1) ознакомить обучающихся с фундаментальными источниковедческими и историографическими материалами, а также достижениями современной исторической науки Казахстана;

2) определить роль истории Казахстана в системе гуманитарного знания;

3) выявить специфику объекта и предмета истории Казахстана для анализа актуальных проблем современного этапа развития.

4) создание научно-обоснованной концепции истории Казахстана, основанной на целостном и объективном освещении основных этапов этногенеза казахского народа, эволюции форм государственности и цивилизации на территории Великой степи;

5) систематизация знаний об основных событиях современной истории Казахстана.

6. Результаты обучения:

1) демонстрировать знание и понимание основных этапов развития истории Казахстана;

2) соотносить явления и события исторического прошлого с общей парадигмой всемирно-исторического развития человеческого общества посредством критического анализа;

3) владеть навыками аналитического и аксиологического анализа при изучении исторических процессов и явлений современного Казахстана;

4) уметь объективно и всесторонне осмысливать имманентные особенности современной казахстанской модели развития;

5) систематизировать и давать критическую оценку историческим явлениям и процессам истории Казахстана.

Глава 3. Структура и содержание программы

7. Программа состоит из 5 тематических блоков: Древние люди и становление кочевой цивилизации, Тюркская цивилизация и Великая степь, Казахстан в новую эпоху (XVIII – начало ХХ веков), Казахстан в советский период, Независимый Казахстан.

8. Методы и технологии обучения, используемые в процессе преподавания дисциплины:

1) интерактивные и цифровые технологии;

2) проектные методы обучения;

3) технология проблемного обучения;

4) геймификация.

9. Пререквизиты и постреквизиты программы устанавливаются вузом самостоятельно.

Основная часть

Блок 1. Древние люди и становление кочевой цивилизации

Доисторическая эволюция человека

Периодизация исторического процесса. Ландшафтно-климатические изменения на территории Казахстана в эпоху каменного века. Новые данные об антропогенезе. Современные теории происхождения человека и проблема прародины. Территория Казахстана – один из центров становления homosapіens. Понятие глоттогенеза. Концепция ритмов культурогенеза.

Открытие археологических памятников каменного века на территории Казахстана. Хозяйство и быт древнего человека.

Культура доисторического человека. Зачатки искусства и религиозных представлений в раннем палеолите. Особенности антропо- и зооморфных изображений на памятниках первобытного искусства. Развитие языка, рациональных знаний, реконструкция религиозных представлений в эпоху мезолита, неолита, энеолита. Наскальное искусство – петроглифы (Мыншункыр, Оленты, Енбек, Тесиктас, Шатыртас, Акбидаик, Акбаур, Баянжурек).

Предпосылки зарождения цивилизации кочевников в эпоху древней металлургии

Энеолит и эпоха бронзы на территории Великой степи. Техника древнейшей металлообработки. Становление и этапы производящего хозяйства на основе скотоводства. Ботайская культура Северного Казахстана. Казахстан – древнейшая территория одомашнивания лошади. Историческое значение формирования культуры коневодов в развитии цивилизации Евразии. Анализ остеологического материала находок Северного и Центрального Казахстана. Характеристика кремниевой индустрии. Многоукладный характер хозяйства. Отщеповая техника изготовления орудий. Расцвет косторезного ремесла. Развитие древнейшей конно-транспортной коммуникации в Евразии. Степная зона – один из центров развития древнейшего колесного транспорта.

Процессы аридизации в регионе. Ареал распространения и проблема происхождения культур эпохи бронзы. Антропологический тип древних насельников Казахстана. Искусство эпохи бронзы: петроглифы. Наскальные рисунки комплекса Ешки-Ольмес, Тамгалы.

Палеоэкономика эпохи бронзы. Формирование металлургических центров на территории Казахстана. Материальная культура. Способы захоронения и погребальные обряды. Поселения и жилище. Развитие гончарства в Центральном Казахстане. Общественное устройство и духовная культура. Проблема языковой атрибуции древних насельников Казахстана. Территория Казахстана в системе Евразийских степей (индоевропейская миграция). Носители ямной культуры. Проблема соотношения культур и этносов. Протогородская культура. Памятники монументальной архитектуры. Новые подходы в изучении эпохи энеолита и бронзы на территории древнего Казахстана в контексте культуры ранних кочевников. Этнокультурная преемственность племен эпохи поздней бронзы и раннего железного века. Открытие кольсайской археологической культуры эпохи поздней бронзы на территории Жетысу.

Генезис всаднической культуры

Периодизация истории кочевничества. Предпосылки возникновения кочевничества: природно-географический и социо-культурный факторы. Возрастание роли и значения скотоводства. Формы скотоводческого хозяйства: придомное, яйлажное, пастушеское, отгонно-перегонное и др. Всадничество. Колодцы. Конское снаряжение. Освоение степных, полустепных и пустынных регионов. Видовой состав стада. Социальная организация и общественное устройство.

Хронология и памятники археологических культур эпохи раннего железа. Тасмолинская культура: дата, ареал, особенности курганов и материальной культуры. Письменные источники. Изучение раннего железного века в Казахстане. Этнополитическая и социальная история племен эпохи раннего железа. Саки. Массагеты. Савроматы и сарматы. Политические образования саков и сарматов. Культура племен раннего железного века: хронология, погребальный обряд, оружие, узда, искусство звериного стиля. Древние античные города. Взаимоотношения саков с державой Ахеменидов. Участие саков в греко-персидских войнах. Борьба саков против завоеваний Александра Македонского.

Сармато-аланский племенной союз. Аорсы и роксоланы. Территория расселения. Государство Яньцай. Взаимоотношения с гуннами и Кангюй.

Начальные этапы становления государственности, урбанизации и взаимодействия кочевой и оседлой культурных зон на территории Великой степи (III век до нашей эры – II век нашей эры)

Культурогенез прото- и ранних тюрков. Вопросы древних контактов пратюрков и прамонголов. Культура плиточных могил. Коргантасские погребения Центрального Казахстана. Сообщения китайских источников о сюнну. Данные археологических исследований. Проблема происхождения и этнической истории сюнну. Политическая история империи хунну (сюнну).

Этнополитические объединения усуней Семиречья и Тянь-Шаня. Проблемы этнической и языковой принадлежности усуней. Этнополитическое образование усуней в Семиречье и на Тянь-Шане. Взаимоотношения усуней с сопредельными народами и государствами.

Историко-культурное наследие Кангюй. Происхождение и этническая история кангюй. Территория и места кочевий кангюй во II веке до нашей эры - первой трети V века нашей эры. Ранние этапы урбанизации. Бытовая керамика как показатель этнической принадлежности. Текстильное производство. Значение жетыасарских племен в этнокультурной истории Кангюй. Формирование тюркской этнической общности на территории Восточного Приаралья. Торговые связи с Византией, Ираном, Сирией и Китаем.

Основная литература:

1. Таймагамбетов Ж.К., Байгунаков Д.С. Қазақстанның тас дәуірі (зерттелу тарихы мен негізгі мәселелері). – Алматы: Қазақ университеті, 2008. – 266 с.

2. Толеубаев, А. Т. Раннесакская шиликтинская культура: научное издание / А. Т. Толеубаев. – Алматы: ИП "Садвакасов А. К.", 2018. – 528 с.

3. Зайберт В.Ф. Ботайская культура. – Алматы: Қазақпарат, 2009. – 576 с.

4. История древнего Казахстана. Под ред. Байпакова К.М. – 2-е изд. – Алматы: Рауан, 1996. – 112 с.

5. Исмагулов О., Исмагулова А. Происхождение казахского народа. По данным физической антропологии. Алматы, 2017. – 196 с.

6. Харари Ю.Н. Sapiens. Краткая история человечества. – М.: Синдбад, 2019. – 512 с.

7. Китов Е.П., Тур С.С., Иванов С.С. Палеоантропология сакских культур Притяншанья (VIII – первая половина II в. до н.э.). – Алматы: Хикари, 2019. –300 с.

Дополнительная литература:

1. Акишев А. Искусство и мифология саков. Ин-т истории, археологии и этнографии Академии наук Казахской ССР. – Алма-Ата: Наука, 1984. – 176 с.

2. Акишев К.А., Кушаев Г.А. Древняя культура саков и усуней долины реки Или. – Алма-Ата: Изд-во АН КазССР, 1963. – 298 с.

3. Ахинжанов С.М., МакароваЛ.А., Нурумов Т.Н. К истории скотоводства и охоты в Казахстане. – Алма-Ата: Ғылым, 1992. – 217 с.

4. Исмагулов О., Этническая антропология Казахстана: (Соматол. исслед.) – Алма-Ата: Наука, 1982. – 231 с.

5. Маргулан А. Х., Акишев К. А., Кадырбаев М. К., Оразбаев А. М. Древняя культура Центрального Казахстана. – Алма-Ата: Наука КазССР, 1966. – 435 с.

6. Самашев З. Берел. – Алматы: Таймас, 2011. – 236 с.

7. Омаров Ғ.Қ. Сақ-скиф археологиясы: хрестоматия. – Алматы: Қазақ университеті, 2021. – 342 с.

8. Ежелгі Үйсін елі. Қытай деректері мен зертеулер. Ш. Ахметұлы. – КНР Урумчи, "Синьцзяньская народная полиграфия", 2005.

Блок 2. Тюркская цивилизация и Великая степь

Этапы этнокультурной интеграции тюркоязычных этносов Центральной Азии в домонгольский период

Развитие кочевых государственных и культурных традиций в эпоху древних тюрков. Данные письменных и археологических источников. Проблема происхождения тюрков. Территория. Образование, структура и политическая история Тюркского каганата. Взаимоотношения с соседними государствами: Византией, Сасанидским Ираном, государством Эфталитов. Западно-тюркский каганат (народ "десяти стрел"): образование, территория, этнический состав. Социально-экономическое развитие. Политическая история. Взаимоотношения с Танской империей. Образование и усиление государства тюргешей. Арабо-китайское противостояние в Жетысу и Южном Казахстане. Битва на реке Талас (751 год). Усиление влияния в Семиречье. Тюрко-согдийский культурный синтез. Сведения исторических источников о карлуках. Политическая история государства карлуков: образование, взаимоотношения с соседними племенами и государствами. Территория расселения и племенной состав карлукских племен. Роль городов в экономической и культурной жизни государства. Начало проникновения ислама и установления международных связей тюрков с мусульманским миром. Появление ходжей ("қожа") среди тюрков.

Тюркский фактор в этнополитической истории Казахстана ІХ-ХІІ веков. Государство сырдарьинских ябгу. Устная историология и археологические данные. Проблемы этнической истории огузов и их роль в этногенезе казахского народа. Преемственность древнетюркских социально-политических традиций в государственной структуре кимаков. Караханиды на территории средневекового Казахстана. Сведения о Караханидах в арабских и персидских источниках. Караханидская государственность как новый этап эволюции тюркской государственности. Принятие ислама и место Караханидского государства в мусульманском мире. Особенности торгово-экономических и культурных связей. Роль государства Караханидов в системе международных отношений Центральной Азии. Вторжение каракитаев и установление их власти в Семиречье и Мавераннахре. Сведения нарративных источников и генеалогических преданий о кыпчаках. Распад государства кимаков. Миграции кочевых племен. Проблема происхождения и этнической истории кыпчаков. Триада этнополитических объединений: кимаки, кипчаки, куманы. Миграции племен и их влияние на этнические процессы. Распространение политической гегемонии кыпчаков. Формирование Кыпчакского ханства как завершающий этап развития тюркских кочевых государственных и социально-культурных традиций. Взаимоотношения кыпчаков с кимаками, киданями, огузами, хорезмшахами, русскими княжествами. Период военного триумфа тюрок в пространстве Центральной Азии. Язык и литературные памятники кыпчаков. Сведения источников о найманах, кереитах, меркитах, джалаирах. Проблема этнической истории и языковой принадлежности (концепции монгольского и тюркского происхождения).

Тюркская цивилизация и Великий шелковый путь. Взаимодействие двух хозяйственно-культурных типов: оседлого и кочевого (система "город-степь"). Города и поселения как центры военно-административной жизни, культуры, торговли и ремесла. Архитектурные памятники средневекового Казахстана тюркского периода. Расцвет городской культуры Южного Казахстана и Семиречья. Казахстанские трассы Великого Шелкового пути. Денежное обращение. Значение Великого Шелкового пути в эпоху поздней древности и средневековья.

Орхоно-енисейская (руническая) письменность как цивилизационный маркер древнетюркской цивилизации. Древние верования и культы, распространение буддизма, несторианства, манихейства и других неавтохтонных религий по Шелковому пути. Пути и формы интеграции тюркского мира в ислам. Роль Х.А. Ясави в становлении тюрко-исламского синтеза. Устная традиция в тюркской культуре. Аль-Фараби, Ю. Баласагуни, М. Кашгари, Х.А. Ясави.

Великая степь в период Золотой Орды (XIII-XV века)

История Золотой Орды. Чингиз хан и образование Монгольской империи. Подчинение Чингисханом Восточного Туркестана и Семиречья. Средневековые письменные источники и историография ззавоевание территории Средней Азии и Казахстана тюрко-монголами. Казахстан в составе трех монгольских улусов. Поход Батухана в Восточную Европу. Образование Золотой Орды как евразийской империи: территория, этнические процессы, культурный симбиоз. Развитие улусной системы. Правители Золотой Орды. Имперская политика Узбек хана. Провозглашение ислама государственной религией. Установление дипломатических связей с Мамлюкским султанатом в Египте, рост авторитета империи в средневековом мире. Походы Амира Тимура на Золотую Орду. Пандемия чумы в Евразии. Комплекс внешних и внутренних факторов, приведших к ослаблению и распаду Золотой Орды. Улусная борьба. Образование Чагатайского государства.

Средневековые государства в XIV-XV веках. Государство Ак-Орда (конец XIII – начало XV веков). Соперничество династий чингизидов за присырдарьинский регион. Связи со Средней Азией и Хорезмом. Борьба с правителями Мавераннахра за земли и города по среднему течению Сырдарьи.

Могулистан (середина XIV – начало XVI веков). Образование государства. Территория и этнический состав. Обращение в ислам чагатаидов и потомков пришлых монголов, возрождение мусульманской культуры в Семиречье. Взаимоотношения моголов с чагатаидами Мавераннахра. Союз правителей Могулистана и Ак Орды против экспансии государства Амира Тимура. Вассальная зависимость Могулистана от государства Тимура. Укрепление власти при Мухаммад-хане. Борьба сыновей Вайс хана Есен-Буги и Юнуса за престол Могулистана. Военные рейды монголов ойратов. Ослабление и распад Могулистана.

Государство кочевых узбеков (1428 – 1468 годы) или ханство Абулхаира. Территория и этнический состав. Приход к власти Абулхаир хана. Борьба за власть в Дешт-и-Кыпчаке. Военные походы Абулхаирхана в Среднюю Азию. Борьба за сырдарьинские города. Поражение Абулхаира от ойратов (1457 год). Откочевка султанов Джанибека и Керея (1459 год). Распад ханства.

Ногайская орда. Территория и этнический состав. Правители Ногайской Орды. Титулы бий и мырза. Взаимоотношения Ногайской Орды с прилегающими государствами. Политический кризис, распад и паление Ногайской Орды.

Территория, этнический состав, хозяйство Сибирского ханства (конец XV - XVI веков). Падение Сибирского ханства.

Культурно-цивилизационное наследие Золотой Орды. Расцвет градостроительства, новые археологические открытия об уровне культурного освоения Дешт-и Кыпчака в имперский период Золотой Орды.

Образование казахской народности. Этноним "казах". Казахские жузы

Исторические предпосылки образования казахской народности. Этнические процессы на территории Казахстана. Формирование народности в послемонгольское время. Формирование этнической территории, единого языка. Общность хозяйства, материальной и духовной культуры. Фактор государственного образования и его влияние на этнический процесс. Соотношение этнонимов "узбек" и "казак" (казах). Социальный, этнический смысл и содержание термина "казах". Действие этнополитических и хозяйственных факторов при образовании казахских жузов. Возникновение Старшего, Среднего и Младшего жузов.

Казахское ханство в XV – XVI веках.

Периодизация эпохи Казахского ханства. Образование Казахского ханства, его ход и основные события. Роль ханов Керея и Жанибека. Историческое значение образования Казахского ханства. Усиление Казахского ханства. Борьба Казахского ханства за города и области по Сырдарье в период правления Бурундук хана и ее ход и завершение.

Социально-экономическое и политическое положение Казахского ханства в начале XVI века. Родоплеменной состав. Хозяйство: скотоводство, земледелие, города, торговля. Политическое и экономическое значение присырдарьинских земель. Походы Мухаммада Шайбани против Казахского ханства. Смерть Шайбани хана.

Ослабление политических устоев Могулистана. Превращение Казахского ханства в одно из сильных государств Центральной Азии. Присоединение Жетысу к территории Казахского ханства. Расширение территории ханства при Касымхане. Поход Шайбанидов против Казахского ханства. Временное ослабление Казахского ханства к середине XVI века. Казахское ханство во второй половине XVI века. Борьба за престол и его последствия. Мамаш и Тахир ханы. Казахско-могульские отношения. Ахмед, Тугум и Буйдаш ханы. Казахско-ногайские отношения.

Возвышение Казахского ханства. Правление Хак-Назара. Казахско-ногайские связи. Казахское ханство и Шайбаниды Мавераннахра. Борьба казахских ханов против союза Бухары и Сибирского ханства. Смерть Хакназар хана. Шигай хан, Таукель хана и его политика. Походы на территорию Мавераннахра и их результаты. Завершение формирования этнической территории Казахского ханства.

Казахское ханство в XVII – начале XVIII веков.

Социально-экономическое и политическое положение Казахского ханства в XVI веке. Борьба Есимхана за присырдарьинские города. Взаимоотношения между Казахским и Бухарским ханствами. Возникновение Джунгарского ханства и первые казахско-джунгарские отношения. Характеристика казахско-джунгарских отношений во второй половине XVII века. Рост влияния батыров и биев в казахском обществе. Жанибек хан и Орбулакская битва. Казахское ханство при Жангир хане.

"Неизвестные годы". Сайрамская война 1652-1680 годов.

Правление Тауке-хана и его политика. Усиление напряженности в казахско-джунгарских отношениях. "Жеты-Жаргы" Тауке-хана. Институт биев. Внешняя политика и дипломатия Казахского государства: связи с Мавераннахром (шайбаниды, аштарханиды), Ираном, попытки установления связей с Османской империей, казахско-русские контакты.

Культура казахов в XIV – начале ХVIII веков.

Традиционная кочевая культура казахов. Виды кочевого хозяйства, их особенности. Орудия труда. Вооружение. Ремесла и домашние промыслы. Торговля и торговые пути.

Духовная культура казахского народа. Завершение формирования казахско-мусульманской религиозной традиции в рамках центральноазиатской суннистко-ханафитской школы. Авторитет Корана и Сунны у казахов. Реликты древнего тенгрианства, сохранение Наурыза и его адаптация к реалиям кочевого быта. Роль мавзолея Ахмеда Ясави и священного города Туркестана в духовной жизни и идеологии Казахского ханства.

Культ поэзии и красноречия, устно-вербальное наследие казахов.

Городская культура Казахстана. Взаимосвязь города и степи. Структура городов в различных районах Казахстана. Упадок городской культуры XVII –начале XVIII веках.

Устная историософия, ее особенности и значение. Письменная историография, значение выдающихся трудов Мухаммеда Хайдара Дулата, Кадыргали Касым-улы Жалаира.

Основная литература:

1. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В 5-ти томах. – Том 2. – Алматы: Атамұра, 1997. – 345 с.

2. Кумеков Б.Е. Государство кимаков в IХ-ХI вв. – Алма-Ата, Наука, 1972. – 695 с.

3. Кәрібаев Б.Б. Қазақ хандығының құрылу тарихы. – Алматы: "Сардар" баспа үйі, 2014. – 520 с.

4. Султанов Т.И. Поднятые на белой кошме. Ханы казахских степей. Астана: Астана Даму, 2006. – 256 с.

5. Кляшторный С. Г., Султанов Т. И. Государства и народы Евразийских степей. Древность и средневековье. СПб.: Петербургское Востоковедение, 2004. – 368 с.

6. История Казахстана (Қазақ елі). Книга 1-2. – Алматы: Қазақ университеті, 2016. – 458 с.

Дополнительная литература:

1. Бартольд В.В. Сочинения. Т.1: Туркестан в эпоху Монгольского нашествия. – М.: Издат. восточ. лит-ры, 1963. – 760 с.

2. Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. – Алма-Ата: Ғылым, 1989. – 296 с.

3. Сафаргалиев М.Г. Распад Золотой Орды. – Саранск, 1960. – 252 с.

4. Оразбаева А.И. Формула государственности казахов. – М.: ИП Лысенко А.Д. "PRESS-BOOK.RU", 2017. – 376 с.

5. Қинаятұлы З. Қазақ мемлекеті және Жошы хан. – Алматы: Елтаным, 2014. – 360 с.

6. Байпаков К.М. Средневековые города Казахстана на Великом Шелковом пути. - Алматы : Ғылым, 1998. - 216 с.

7. Кенжетай Д. Қожа Ахмет Иасауи дүниетанымы. – Түркістан, Ясауи әлемі. 2004 – 341 с.

8. May T. The Mongol conquests in world history. – London, Reaktion Books: 2012, – 173 p.

9. История Казахстана в арабских источниках. Т. 1.– Алматы:Дайк-Пресс, 2005. – 711 с.

10. История Казахстана в персидских источниках.Т. IV. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005. – 625 с.

11. Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері. Т.1. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005. – 240 с.

Блок 3. Казахстан в новую эпоху (XVIII - начало ХХ веков)

Внешнеполитическое положение Казахского ханства в первой четверти XVIII века.

Казахстан в эпоху нового времени: новые методологические тренды изучения. Периодизация. Историография и источники. Казахстан в системе международных отношений с Российской империей, среднеазиатскими ханствами, Башкирией, Калмыцким ханством. Возвышение Джунгарского ханства: стратегия завоевательной политики джунгар. Годы "Актабан шубырынды", "Алкакол сулама". Съезды в Орда Басы – путь к взаимному согласию и сохранению территориальной целостности. Избрание хана Абулхаира главой казахского ополчения. Освободительная борьба казахского народа против джунгарских завоевателей. Значение победы при Буланты. Анракайская битва. Роль казахских батыров в истории освободительной борьбы казахского народа. Военное искусство казахов и джунгар: сопоставительный анализ. Казахо-башкирские, казахо-калмыцкие отношения.

Начало эпохи колониализма в Казахстане

Дипломатическая миссия Койбагара Кобякова. Посольство хана Абулхаира во главе с Сейткулом Койдагуловым и Кутлумбетом Коштаевым. Русское посольство во главе с мурзой Кутлу Мухаммед Тевкелевым. Ход переговоров и борьба различных политических группировок вокруг вопроса о подданстве. Проект И.К. Кирилова. Организация и деятельность Оренбургской экспедиции. Принятие присяги у казахских ханов и влиятельных султанов Младшего и Среднего жузов (40-е годы XVIII века). Политика губернатора Оренбургской губернии И.И. Неплюева. Обострение отношений Абулхаира с оренбургской администрацией. Переговоры царского правительства с Абулхаиром в конце 1740-х годов. Смерть Абулхаира. Легитимизация ханской власти. Утверждение ханского титула султана Нуралы (13 апреля 1749 года).

Джунгаро-казахская война 1739-1741 годов. Отношения Абылая с Джунгарией, Китаем и Россией. Дипломатическое искусство султана Абылая. Посольские связи Китая и Казахстана. Казахи и башкирские повстанцы.

Казахстан и среднеазиатские государства в конце XVIII века.

Центральная Азия в системе политики Российской империи. Хивинский поход 1839 года и его итоги. Создание Сырдарьинской пограничной линии.

Принятие подданства России султаном Старшего жуза Суюком Абылайхан-улы. Грамота Александра I о принятии в подданство России казахов Старшего жуза. Принятие подданства России султанами Семиречья в 1846 году. Колонизация Заилийского края. Создание Алатавского округа. Поход В. Перовского в Коканд (1853 год). Восстание казахов против кокандского господства в 1858 года. Военные операции 1860 года в Семиречье. Узун-Агашское сражение. Взятие Аулие-Ата, Мерке, Туркестана. Высочайший Указ об образовании передовой Новококандской линии под командованием генерал-майора Черняева. Взятие Чимкента, Сайрама. Вхождение Семиречья и Южного Казахстана в состав Российской империи. Присоединение Казахстана к Российской империи.

Казахстан в контексте политики России: административное реформирование (последняя четверть XVIII – начало ХХ веков)

Реформа оренбургского генерал-губернатора О. Игельстрома: проект введения главного старшины и ликвидация ханской власти в Младшем жузе. Создание пограничного суда и расправ. Коммуникативная роль "татар" в процессе реформирования Степи. Реформирование институтов власти и внедрение системы территориально-административного управления на территории Младшего и Среднего жузов. Ликвидация ханской власти. Институт султаната в Степи (20-60-е годы XIX века). Статус старших султанов, султанов-правителей, волостных султанов, старшин, биев, почетных казахов по правовым нормам Российской империи.

Деятельность Степной комиссии. Внедрение временных положений об управлении в Семиреченской и Сырдарьинской областях (1867 год) и управлении в степных областях Оренбургского и Западно-Сибирского генерал-губернаторств (1868 год). Изменения в судебной системе и налогообложении. Положение об управлении Туркестанским краем (1886 год). Административное устройство. Положение об управлении Степными областями (1891 год). Изменения в поземельном устройстве кочевого и оседлого населения. Последняя реформа Российской империи в Степном генерал-губернаторстве: введение института крестьянских начальников (1902 год).

Образование Букеевского ханства (Внутренней орды): особенности системы управления, территории. Правление Букей хана. Правление Джангир хана: новые формы землевладения и землепользования. Просветительская политика Джангир хана. Упразднение ханской власти и учреждение Временного Совета по управлению Внутренней Ордой. Управляющий Адиль Букейханов. Реорганизация Временного совета. Создание новых административно-территориальных структур: Приморские округа, Калмыцкая, Торгунская, Таловская, Камыш-Самарская, Нарынская части. Институт султанов-правителей во Внутренней орде.

Земельный вопрос

Строительство пограничных линий, изъятие земель. Военно-казачья колонизация: Уральское, Оренбургское, Сибирское казачьи войска. Казачье сословие и его статус.

Переселенческий вопрос в 60-90 годов XIX века. Временные правила о переселении российского крестьянства в Казахстан. Особенности расселения российских крестьян в Казахстане. Переселение уйгуров и дунган в Семиречье. Занятия переселенцев и их социально-экономическое положение. Экспроприация общинных земель и ее влияние на традиционное хозяйство казахов. Казахские депутаты Государственной Думы о расхищении казахских пастбищ. Процесс перехода кочевого казахского аула к земледельческому хозяйству. Жатачество. Этнодемографическая характеристика населения Казахстана в конце ХIХ века. Переселенческая политика и столыпинская модернизация в Казахстане в начале ХХ века. Содержание временных правил о переселении сельских обывателей и мещан-земледельцев и инструкций (1904 год). Формирование полиэтнического общества в Казахстане.

Социальная организация кочевого общества

Система материального производства казахского кочевого общества. Расширенная и минимальная община. Маршруты кочевок. Социальная структура традиционного казахского общества. Эволюция статуса сословия казахских султанов. Формирование казахского чиновничества в системе местного управления. Трансформация социальной организации казахского кочевого общества: новые сословия (чиновничество, дворянство, почетное гражданство).

Социальный инжениринг казахского кочевого общества: обучение казахских юношей в кадетских корпусах, гимназиях и университетах Российской империи. Формирование казахской интеллигенции: социальный состав, образование. Появление казахского купечества, торговцев.

Оренбургское Мусульманское Духовное собрание и Казахская степь. Изъятие духовных дел казахов из муфтиата. Строительство мечетей и казахские муллы. Влияние просветительских идей джадидизма и открытие школ в Степи.

Миссионерская деятельность религиозных конфессий в Казахской степи.

Народно-освободительная борьба казахского народа против колониализма.

Участие казахов в восстании Е. Пугачева. Восстание Кок-Темира. Народно-освободительное движение в Младшем жузе под руководством батыра Сырыма Датова, Движение султанов Каратая и Арынгазы (1816-1821 годов). Протестное движение старшины Жоламана Тиленши (1822-1824 годов). Восстание казахов в Букеевском ханстве под предводительством Исатая Тайманова и Махамбета Утемисова (1836-1838 годов): движущие силы, характер, этапы восстания, его значение. Движение султанов Касыма Абылайханова, Саржана Касымова на территории казахов сибирского ведомства. Народно-освободительное движение казахов под предводительством султана Кенесары Касымулы (1837-1847 годов): движущие силы, ход, основные этапы и причины поражения. Хан Кенесары в исторической литературе. Восстания Джанходжи Нурмухамедова и Есета Котибарова. Причины, характер и ход восстаний казахов в Тургайской и Уральской областях (1868-1869 годов) и Мангыстау (1870 годов).

Казахская степь в годы Первой мировой войны: Указ от 25 июня 1916 года о реквизиции инородцев на тыловые работы. Среднеазиатское национально-освободительное восстание 1916 года, его причины, движущие силы, начало, ход и основные этапы. Роль Амангельды Иманова, Токаша Бокина, Бекболата Ашекеева, Абдигафара Жанбосынова и других в организации повстанческих армий. Репрессивные меры правительства и военные действия карательных войск. Военное искусство повстанцев. Причины поражения и историческое значение восстания. Первая волна массовой иммиграции казахов в Китай (Кульджинский край, Кашгарию), Афганистан. Оценка восстания 1916 года в отечественной и мировой исторической литературе.

Культура Казахстана (ХVIII – начало ХХ веков)

Устное творчество казахов. Изучение Казахстана европейскими и русскими учеными. Экспедиции П.С. Палласа, И. Георги, Н.П. Рычкова.

Роль народных акынов в освободительной борьбе первой половины XIX века. Творчество Махамбета Утемисова, Таттимбета Казангапулы и другие. Вклад русских ссыльных (Г.С. Карелин, М.М. Муравьев-Апостол, Ф.М. Достоевский и др.) в культуру Казахстана. Изучение производительных сил, быта и культуры Казахстана русскими учеными: А.И. Левшин, В.И. Даль и др. Европейские путешественники о Казахской Степи. Ш. Уалиханов и его научное наследие по истории, географии, экономике и культуре Казахстана. Значение просветительской деятельности И. Алтынсарина. Историческая роль Абая Кунанбаева в культуре казахского народа. Абай и Е.П. Михаэлис.

Музыкальное творчество Курмангазы Сагырбаева (1818-1889 годы), Даулеткерея Шыгаева (1829-1882 годы), Биржан-сала Кожагулова (1832-1895 годы), Ахан-сери Корамсина (1843-1913 годы), Жаяу-Муса Байжанова (1835-1929 годы) и другие.

Казахская литература. Протестные и религиозно-эсхатологические идеи и мотивы в поэзии "Зар-заман": Дулат, Шортанбай, Мурат, Абубакир Кердери. Русско-казахские литературные связи.

Возникновение научных обществ. Значение деятельности отделов и подотделов Русского географического общества (Оренбургский, Семипалатинский, Туркестанский отделы). Статистические комитеты и их деятельность. Общество истории, археологии и этнографии при Казанском университете. Оренбургская Ученая архивная комиссия. Первые периодические издания на казахском языке. Роль газет "Казах", "Вакыт", "Шуро", "Акмулла", журнала "Айкап" в формировании национального самосознания казахского народа. Творчество Мухамеджана Сералина, Спандияра Кубеева, Султанмахмута Торайгырова и др.

Периодическая печать. А. Байтурсынов, А. Букейханов, М. Дулатов и общероссийское мусульманское движение. Мусульманские благотворительные общества на территории Казахстана. Просветительское и реформаторское направление в культуре Казахстана конца ХIХ – начала ХХ веков. Наследие казахской интеллектуально-духовной элиты. Машхур-Жусуп Копеев и его деятельность в сохранении казахского фольклора и генеалогических преданий.

Движение "Алаш" и идея национального государства.

Взаимодействие интеллектуальной элиты тюрко-мусульманских народов и Российской империи. Формирование мусульманского движения в Российской империи. Участие представителей казахской элиты в общероссийских Мусульманских съездах. Роль "Иттифак-эль-муслимин" (Союза мусульман) в формировании общественно-политического движения российских мусульман. Доктрина российского тюркизма и ее влияние на формирование казахского национального движения. Мусульманские благотворительные общества и их деятельность. Начало возникновения и развития меценатства. Формирование марксистских, либерально-демократических, кадетских групп и течений.

Февральская буржуазно-демократическая революция в России и ее влияние на Казахстан. Новые задачи национально-освободительного движения в связи с революционными изменениями. Призыв казахской политической элиты к формированию казахских комитетов. Областные казахские съезды и их значение. Деятельность представителей национальной интеллигенции в органах Временного правительства. Политический кризис лета 1917 года. Июльский всеказахский съезд и решение об образовании партии Алаш. Выборы депутатов Всероссийского Учредительного Собрания и партия Алаш. Новые подходы в изучении политической, культурно-просветительской деятельности казахской интеллигенции.

Основная литература:

1. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В 5-ти томах. Т.3. – Алматы: Алматы кітап, 2010. – 312 с.

2. Абусеитова М.Х. Казахстан и Центральная Азия в XV-XVII веках: история, политика, дипломатия. – Алматы: Дайк-Пресс, 1998. – 592 с.

3. Ерофеева И.В. Символы казахской государственности (позднее средневековье и новое время). – Алматы: Дайк-Пресс, 2001. – 256 с.

4. Ерофеева И.В. Хан Абулхаир: полководец, правитель, политик. – Алматы: Дайк-Пресс, 2007. – 456 с.

5. Масанов Н.Э. Кочевая цивилизация казахов: основы жизнедеятельности номадного общества. – Алматы: Горизонт, 1995. – 320 с.

6. История Кaзaхстaнa (Қaзaқ Елі). Книга 3: Казахстан в условиях колониальной и тоталитарной системы. – Алматы: Өнер, 2018. – 265 с.

Дополнительная литература:

1. История Казахстана в русских источниках XVI-XX вв. В 10 томах. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005 – 551 с.

2. Campbell I W. Knowledge and the Ends of Empire, Kazak Intermediaries and Russian Rule on the Steppe. 1731-1917. Cornell University Press, 2017. – 288 p.

3. Абдиров М.Ж. История казачества Казахстана. – Алматы: Казахстан, 1994. – 160 с.

4. Алимбай Н.А., Муканов М.С., Аргынбаев Х.А. Традиционная культура жизнеобеспечения казахов. Очерки теории и истории. –Алматы: Ғылым, 1998. – 233 с.

5. Касымбаев Ж.К. Кенесары хан. – Алматы: Ана тiлi, 2002. – 200 с.

6. Мартин В. Закон и обычай в степи: Казахи Среднего жуза и российский колониализм в XIX в. – Алматы: КазАТиСО, 2012. – 692 с.

7. Хафизова К.Ш. Степные властители и их дипломатия в XVIII-XIX веках. – Нур-Султан: КИСИ при Президенте РК, 2019. – 480 с.

8. Эпистолярное наследие казахской правящей элиты 1675-1821 годов. Т. 1,2. – Алматы: АБДИ Компани, 2014. – 1032 с.

9. Сартори П., Шаблей П. Эксперименты империи: адат, шариат и производство знаний в Казахской степи. – М.: Новое литературное обозрение, 2019. – 280 с

Блок 4. Казахстан в советский период

Казахстан в годы гражданско-политического противостояния

Октябрьский переворот и политическая жизнь Казахстана. Установление советской власти. Опубликование Декларации прав народов России (15 ноября 1917 год).

Декабрьский Всеказахский съезд. Решение об образовании Алашской автономии. Формирование правительства Туркестанской автономии (Кокандской автономии). Воспоминания Мустафы Шокая. Ликвидация органов власти Алашской и Кокандской автономии. Казахский край – противоборство "белых" и "красных". Действия казахской национальной армии правительства Алаш Орды. Распространение военных действий на казахской территории. Политика "военного коммунизма". Объявление амнистии правительству Алаш-Орда. Критика большевистских идей в письмах А. Байтурсынова к В.И. Ленину. Образование Киргизской (Казахской) Автономной Советской Социалистической республики (далее - АССР). Командно-административное решение проблем территориальных границ Киргизской (Казахской) АССР. Казахской АССР и Туркестанская АССР. Мусульманское бюро и Турккомиссия: борьба за политическую власть. Поражение идеи единого Туркестана. Т. Рыскулов и М. Султангалиев. Движение басмачества. Ануар Паша и А.З. Валидов. Становление большевистского режима в Казахстане. Земельно-водная реформа в Казахстане. Новая экономическая политика (далее – НЭП) в Казахстане. Содержание НЭП и особенности ее проведения. Голод в Казахстане 1921-1922 годов. Борьба казахской интеллигенции против голода. Борьба Казахского краевого партийного комитета против "казахского национализма". Национально-государственное размежевание республик Туркестана – крушение идеи единого Туркестана. Объединение казахских земель в составе Казахской АССР.

Реализация советской модели государственного строительства

Усиление власти и влияния Коммунистической партии в общественной жизни. Идея "Малого Октября" Ф.И. Голощекина: суть и последствия. Решения Казахского краевого партийного комитета по земельному вопросу. Начало репрессий казахской интеллигенции. Дискуссии о путях и методах индустриализации Казахстана. Позиции казахских общественных деятелей по вопросу индустриализации. Особенности индустриализации в Казахстане.

Раздел пастбищных земель и сенокосных угодий и его результаты. Политика советизации казахского аула – разрушение традиционного общества казахов. Конфискация байских хозяйств и ее политико-экономические последствия. Насильственный переход кочевых и полукочевых казахских хозяйств к оседлости. Методы и темпы коллективизации. Последствия голода. Тяжелое положение сельского хозяйства Казахстана во второй половине 1930-х годов. Последствия классово-партийного принципа в общественно-политической жизни, культуре, образовании и науке. Политическая позиция сторонников национальных интересов – С. Садвакасова, С. Кожанова, Ж. Мынбаева. Политическая деятельность М. Шокая в эмиграции.

Административно-территориальное деление советского Казахстана. Сталинские репрессии, их масштаб и тяжелые последствия. Политическое недоверие и насильственная депортация народов в Казахстан – пример принижения национальной чести.

Создание советской образовательной системы. Разрушение национальных и культурных основ общества. Ослабление позиций казахского языка. Переход от арабицы к латинице, затем к кириллице. Социалистический реализм в литературе и искусстве. Творческая деятельность писателей и композиторов Казахстана. Создание Казахского филиала Академии Наук Союза Советских Социалистических Республик (далее – СССР).

Основные направления внешней и внутренней политики Советского государства накануне Второй мировой войны. Общественно-политическое, социально-экономическое и культурное положение Казахстана. Эвакуация народов, промышленных предприятий и объектов культуры в регионы Казахстана. Участие казахстанцев во фронтовых действиях, в партизанском движении. Проявленное мужество работников тыла в годы Отечественной войны. Судьба военнопленных. История "Туркестанского легиона". Деятельность М. Шокая в эмиграции в западной Европе. Результаты и уроки Второй мировой войны. Наука, культура и народное образование в годы войны.

Противоречия и последствия советских реформ в Казахстане во второй половине ХХ века

Казахстан в послевоенные годы. Сложности перехода к мирному строительству. Проблемы и трудности в народном хозяйстве Казахстана. Ядерные испытания на территории Казахстана и их последствия.

Положительные изменения в образовании и науке. Образование Казахской Академии Наук. Тенденциозные волюнтаристские действия в партийных решениях. Критика периода "культа личности" И. Сталина. Политическая реабилитация государственных и общественных деятелей и оценка ее "половинчатого" характера. Реформа Н.С. Хрущева в системе партийно-государственного управления и ее поверхностный характер. Усиление ограничений в национальном вопросе. События в Темиртау. Неполный характер реформаторских действий. Противоречия в решении территориального спора в Казахской советской социолистической республике (далее – Казахская ССР). Возвращение казахов-репатриантов в Казахстан (1955, 1962 годы).

Командно-административные меры по подъему сельского хозяйства. Изменения в системе высшего партийно-государственного управления. Незаконченность экономических реформ 1965-1966 годов. Идеологический кризис. Скрытое противостояние интеллигенции, деятельность диссидентских кружков.

Вклад Казахстана в развитие промышленности СССР. Углубление противоречий в аграрной сфере в результате административного управления. Этнодемографическая политика центра: внутренняя миграция, паспортный режим как преграда переезду из села в город казахов, "регистрация", языковая дискриминация и другие пути реализации. Обесценивание денег и дефицит основных товаров потребления. "Теневая экономика", распространение криминальных группировок.

Экологический кризис. Культура и наука. Углубление противоречий в культурной и духовной жизни – как последствия усиления командно-административного правления. Признаки стихийного возрождения национального самосознания казахов: "Жастулпар" и др. неформальные организации студенческой молодежи, первые казахские диссиденты. Творчество М. Шаханова, А. Кекильбаева, М. Магауина, О. Сулейменова, И. Есенберлина и др.

Политика "перестройки" в Казахстане

Масштабные перемены в идеологии, экономической и политической жизни. Реформы М.С. Горбачева. Национальные конфликты в союзных республиках на фоне гласности и демократии. Экономический кризис. Влияние "перестройки" и "гласности" на экономику страны. Возврат национальным республикам отдельных государственных предприятий при системе союзного управления. Афганская война и участие в них казахстанцев (1979-1989 годы).

Деятельность Д.А. Кунаева. Декабрьские события 1986 года в Алма-Ате и других городах республики. Официальная реабилитация деятелей движения Алаш. Образование новых общественных организаций и партий. Выборы Верховного Совета Казахской ССР. Принятие "Закона о языке" и его значение. Декларация о государственном суверенитете Казахской ССР. Августовский путч 1991 года. Прекращение деятельности Коммунистической партий Советского Союза. Распад СССР и образование Содружества Независимых Государств (далее – СНГ).

Основная литература:

1. Омарбеков Т.О. Қазақстан тарихының ХХ ғасырдағы өзекті мәселелері. – Алматы: Өнер, 2003. – 552 б.

2. Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы. – Алматы: Мектеп, 2017. – 656 б.

3. Абылхожин Ж.Б. Постсталинский период в истории советского Казахстана: череда обреченных реформ и несостоявшихся деклараций (1953 - 1991 гг.). – Алматы, КБТУ, 2019. – 465 с.

4. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В 5-ти томах. Т. 4. – Алматы, Алматы кітап, 2010. – 312 с.

5. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. Том 5. – Алматы: Атамұра, 2010. – 680 с.

6. Алаш қозғалысы. Мәселенің зерттелу тарихынан. Құжаттар мен материалдар жинағы. 1918 – 2007 жж. Движение Алаш. Из истории изучения вопроса. Сборник документов и материалов. 1918 – 2007 гг. Алматы.: "Ел – шежіре", 2007. Т. 4. – 472 б.

7. Койгелдиев М.К. Сталинизм и репресии в Казахстане 1920 – 1940 – х годов. – Алматы, 2009. – 448 с.

Дополнительная литература:

1. Нүрпейіс К. Алаш һәм алашорда. – Алматы: Ататек, 1995. – 256 б.

2. Абылхожин Ж.Б. Очерки социально-экономической истории Казахстана. XX век. – Алматы: Туран, 1997. – 360 с.

3. Омарбеков Т.О. 1929-1931 жылдардағы халық көтерілістері: зерттеу. – Алматы: Арыс, 2018. – 480 с.

4. Омарбеков Т.О. Қазақстан тарихының ХХ ғасырдағы өзекті мәселелері. – Алматы: Өнер, 2003. – 552 с.

5. Қамзабекұлы Д. Алаштың рухани тұғыры. – Астана: Ел-шежіресі, 2008. – 360 с.

6. "Я себя совершенно не призанаю виновным!": из истории протестного движения в Казахстане 1960-1980 гг. (Сборник документов и материалов). Сост. М. Койгелдиев. – Алматы: Арыс, 2019. – 256 с.

7. Қойгелдиев М. Қорғансыздың күнін кешкендер. Менің ғылымдағы өмірім. (Қазақстанның ғылыми мектептері. Əдебиеттану): Монография. – Алматы: Арыс, 2019. – 304 с.

8. Красный террор: из истории политических репресссий в Казахстане (Сборник документальных материалов политических репрессии 20 – 50 годов ХХ века). Сост. М.К. Койгелдиев, В.И. Полулях, Ш.Б. Тілеубаев. – Алматы: "Алаш баспасы", 2013. – 384 с.

Блок 5. Независимый Казахстан

Провозглашение независимости Казахстана и государственный строй Республики Казахстан

Общественно-политическая ситуация в Казахстане накануне обретения независимости. Первые всенародные выборы Президента Казахстана. Конституционный закон "О государственной независимости Республики Казахстан".

Определение государственной стратегии развития независимого Казахстана. Усиление процесса демократизации общества.

Формирование государственного устройства Республики Казахстан. Формирование внутренней и внешней политики государства. Создание основ конституционного строя общества. Утверждение символов Республики Казахстан – флаг, герб, гимн. Закон о создании вооруженных сил Республики Казахстан. Создание национальной армии.

Введение национальной валюты. Определение государственных границ Республики Казахстан. Результаты делимитации и демаркации государственной границы Казахстана. Укрепление национальной безопасности. Формирование государственной идентичности, укрепление гражданского мира и политической стабильности.

Всенародный референдум, принятие действующей Конституции Республики Казахстан. Развитие парламентаризма в Казахстане. Модернизация системы государственного управления внутри исполнительной вертикали. Децентрализация, разграничение полномочий между центром и регионами, уровнями госуправления. Закон о местном самоуправлении. Образование правоохранительных органов (суда, прокуратуры, полиции, спецслужбы безопасности). Правовая реформа и гуманизация законов. Оптимизация правоохранительной системы Укрепление защиты прав и свобод граждан. Закон Республики Казахстан "О борьбе с коррупцией" и его результаты.

Стратегия "Казахстан – 2030". Перенос столицы Казахстана. "Стратегия "Казахстан-2050".

Казахстанская модель экономического развития

Трудности на пути к суверенитету: экономический кризис, социальные трудности, снижение уровня жизни, рост безработицы и преступности. Основные этапы перехода от плановой экономики к рыночной. Переход к рыночной экономике, создание институтов частной собственности и становление отечественного бизнеса. Трудности и недостатки в формировании новой экономической системы. Введение национальной валюты. Формирование Национального фонда.

Создание национальных компаний в Казахстане. Перспективы развития промышленного, сельскохозяйственного и финансово-банковского секторов экономики. Современные направления реформирования экономики Казахстана.

Программа развития Организации Объединенных Наций (далее – ООН), отчеты о развитии человечества, Индекс человеческого развития. Первое издание Отчета о человеческом развитии в Казахстане.

Внешнеэкономическое сотрудничество Республики Казахстан с крупными компаниями Соединенных штатов Америки, Западной Европы, Юго-Восточной Азии и Ближнего Востока. Реализация программ "Нурлы жол", "100 конкретных шагов".

Экономическое развитие в постпандемический период. "Национальный план развития" до 2025 года. Национальные проекты.

Общественно-политическое и духовное развитие

Созыв Первого Всемирного Курултая казахов и его историческое значение. Съезды Всемирного Курултая казахов (1992-2017 годов). Форум народов Казахстана (1992 год). Становление общественных движений в Республике Казахстан и формирование многопартийной системы. Изменения в миграционном, демографическом и этническом составе населения Казахстана.

Переписи населения за годы независимости и их результаты (1999, 2009, 2021 годы). Межнациональное согласие казахстанцев – залог укрепления независимости и демократии. Развитие демократических процессов, введение пропорциональной системы выборов в Парламент и итоги выборов по партийным спискам. Развитие гражданских институтов. Гражданские форумы и их значение. Информационная политика Республики Казахстан, развитие средств массовой информации. Деятельность Национального Совета Республики Казахстан. Постоянно действующая организация при Мажилисе Парламента, готовящая предложения по развитию и демократизации гражданского общества. Деятельность Национальной комиссии по демократизации и вопросам гражданского общества. Молодежная политика Республики Казахстан. Совершенствование работы правоохранительных и судебных органов. Комиссия по правам человека при Президенте Республики Казахстан и ее деятельность. Представительства Республики Казахстан по правам человека (Омбудсмена).

Историческое значение статьи Президента Республики Казахстан К. Токаева "Независимость превыше всего". Политика демократизации и модернизации политической системы страны. Концепция "Слышащего государства".

"Январские события". Послания Президента Казахстана К. Токаева "Новый Казахстан: путь обновления и модернизации". Создание нового Казахстана и кардинальное реформирование политической системы.

Референдум по внесению поправок в Конституцию страны. Расширение демократических преобразований. Повышение роли Парламента в Казахстане и изменения в политической системе страны. Формирование Национального Курултая.

Реформы в системе образованияи науки. Программа "Болашақ". Переход здравоохранения на рыночную экономику.

Государственные программы "Культурное наследие", "Народ в потоке истории": цель и основные этапы. Создание Фонда гуманитарного образования на государственном языке. Основы идеи "Мәңгілік Ел". Возрождение исторического сознания. "Семь граней Великой степи".

Конфессиональная политика независимого Казахстана. Съезды лидеров мировых и традиционных религий. Борьба против угрозы терроризма и экстремизма. Операция "Жусан".

Внешняя политика и международные отношения Республики Казахстан

Основные факторы формирования внешней политики Республики Казахстан. Влияние геополитических и геоэкономических факторов на формирование основных принципов внешней политики Республики Казахстан. Участие Казахстана в интеграционных процессах на постсоветском пространстве. СНГ. Вступление Республики Казахстан в ООН. Предложения Казахстана в ООН. Казахстан и Организация по безопасности и сотрудничеству в Европе. Характеристика взаимоотношения Республики Казахстан с Российской Федерацией, Соединенными штатами Америки, Китайской Народной Республикой. Сотрудничество Республики Казахстан с международными финансовыми институтами: Европейским банком реконструкции и развития, Азиатским и Исламским банками развития. Новые направления Европейского вектора сотрудничество. Взаимоотношения Республики Казахстан и Центрально-Азиатских Республик. Позиция Республики Казахстан по международно-правовому статусу Каспийского моря и связи с организацией стран-экспортеров нефти (ОПЕК). Политика Казахстана на Ближнем Востоке. Ввзаимоотношения с арабскими странами и международными организациями тюркоязычных государств. Современные направление интеграции тюркского мира. Взаимоотношения Республики Казахстан со странами Южной и Юго-Восточной Азии. Сотрудничество Казахстана с международными и региональными организациями в сфере безопасности. Инициативы по укреплению взаимного доверия, диалога в условиях возрастания глобальных угроз и международного терроризма. Инициатива РК по организации Совещания по взаимодействию и мерам доверия в Азии. Шанхайская организация сотрудничества. Республика Казахстан и Североатлантический альянс (НАТО). Новые геополитические проблемы безопасности. Противодействие новым внешним угрозам.

Основная литература:

1. Қазақстан (Қазақ елі) тарихы: 4 кітап: Тәуелсіз Қазақстан: алғышарттары және қалыптасуы. – Алматы: Қазақ университеті, 2022. – 570 с.

2. Абылхожин Ж.Б. Страна в сердце Евразии: Сюжеты по истории Казахстана. – Алматы: Қазақ университетi, 1998. – 280 с.

3. Назарбаев Н. А. Эра независимости. – Астана: Атамұра, 2017. – 508 с.

4. Токаев К.К. Под стягом независимости: Очерки о внешней политике Казахстана. – Алматы: Білім, 1997. – 736 с.

5. Ұлы Дала тарихы: учебное пособие. Кан Г.В., Тугжанов Е.Л. – Астана: Жасыл Орда, 2015. – 328 с.

6. Тоқаев Қ.К. Қазақстан Республикасының дипломатиясы. – Алматы, 2002.

Дополнительная литература:

1. Абенов Е.М., Арынов Е.М., Тасмагамбетов И.Н. Казахстан: эволюция государства и общества. – Алматы: Атамұра, 1996. – 390 с.

2. Назарбаев Н.А. На пороге ХХI века. – Алматы: Атамұра.1996. – 256 с.

3. Назарбаев Н.А. Критическое десятилетие. – Алматы: Атамұра, 2003 – 240 с.

4. Аяган Б.Г., Абжанов Х.М., Селиверстов С.В., Бекенова М.С. Современная история Казахстана. – Алматы: Раритет, 2010. – 432 с.

"Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары үшін жалпы білім беру пәндері циклінің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы № 603 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрінің 2022 жылғы 13 желтоқсандағы № 185 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2022 жылғы 15 желтоқсанда № 31116 болып тіркелді

БҰЙЫРАМЫН:

1. "Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары үшін жалпы білім беру пәндері циклінің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы № 603 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 17651 болып тіркелді) мынадай өзгерістер енгізілсін:

бұйрықтың кіріспесі жаңа редакцияда жазылсын:

"Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 5-2) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:";

1-тармақтың 1) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:

"1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес жоғары және (немесе) жоғары оқу орыннан кейінгі білім беру ұйымдары үшін "Қазақстан тарихы" жалпы білім беру пәнінің үлгілік оқу бағдарламасы;";

көрсетілген бұйрықпен бекітілген 1-қосымша осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртiппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнде мемлекеттiк тiркелуін;

2) осы бұйрық ресми жарияланғаннан кейін оны Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің ресми интернет-ресурсында орналастыруды;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Заң департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрі

С. Нурбек

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Ауыл шаруашылығы министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Денсаулық сақтау министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Мәдениет және спорт министрлігі

	Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрі 2022 жылғы 13 желтоқсандағы № 185 Бұйрықпен бекітілген
	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің
	2018 жылғы 31 қазандағы № 603 бұйрығына 1-қосымша

Жоғары және (немесе) жоғары оқу орыннан кейінгі білім беру ұйымдары үшін "Қазақстан тарихы" жалпы білім беру пәнінің үлгілік оқу бағдарламасы 1-тарау. Жалпы ережелер

1. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына арналған "Қазақстан тарихы" жалпы білім беретін пәнінің үлгілік оқу бағдарламасы (бұдан әрі - бағдарлама) "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 5-2) тармақшасына сәйкес әзірленді және оқытудың мақсатын, міндеттерін, құрылымын, мазмұнын айқындайды.

2. Бағдарлама Қазақстан Республикасының жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының бакалавриат білім беру бағдарламаларының білім алушыларына арналған.

3. Жоғары білімнің білім беру бағдарламасының құрылымына сәйкес пән бойынша оқу ұзақтығы 150 академиялық сағатты (5 академиялық кредит) құрайды.

2-тарау. Мақсаты, міндеттері және күтілетін оқу нәтижелері

4. Пәннің мақсаты: Қазақстан тарихының ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі негізгі даму кезеңдері туралы объективті тарихи білім беру.

5. Пәннің міндеттері:

1) білім алушыларды фундаментальді деректанулық және тарихнамалық материалдармен, сондай-ақ қазіргі Қазақстан тарихы ғылымының жетістіктерімен таныстыру;

2) Қазақстан тарихының гуманитарлық білім беру жүйесіндегі орнын айқындау;

3) дамудың заманауи кезеңіндегі өзекті мәселелерді талдау үшін Қазақстан тарихының нысаны мен пәнінің ерекшелігін анықтау;

4) Ұлы дала аумағындағы мемлекеттілік формалары мен өркениеттердің эволюциясын, қазақ халқы этногенезінің негізгі кезеңдерін толық және объективті көрсетуге негізделген Қазақстан тарихының ғылыми-негізделген тұжырымдамасын жасау;

5) Қазіргі Қазақстан тарихының оқиғалары туралы білімдерді жүйелеу.

6. Оқу нәтижелері:

1) Қазақстан тарихының негізгі даму кезеңдерін білу мен түсіну бойынша білімін көрсету;

2) сыни талдау негізінде тарихи өткеннің құбылыстары мен оқиғаларын адамзат қоғамының дүниежүзілік тарихи дамуының ортақ ұстанымдарымен ұштастыра білу;

3) қазіргі Қазақстандағы құбылыстар мен тарихи үдерістерін зерттеу барысында аналитикалық және аксиологиялық талдау дағдыларын игеру;

4) заманауи қазақстандық даму үлгісінің ішкі ерекшеліктерін объективті және жан-жақты зерделей білу;

5) Қазақстан тарихының үдерістері мен тарихи құбылыстарын жүйелеу және сыни баға беру.

3-тарау. Бағдарламаның құрылымы мен мазмұны

7. Бағдарлама 5 тақырыптық блоктан тұрады: Ежелгі адамдар және көшпелі өркениеттің қалыптасуы, Түркі өркениеті және Ұлы дала, Жаңа дәуірдегі Қазақстан (ХVIII-XX ғасырдың басы), Кеңестік кезеңдегі Қазақстан, Тәуелсіз Қазақстан.

8. Пәнді оқыту процесінде қолданылатын оқыту әдістері мен технологиялары:

1) интерактивті және цифрлық технологиялар;

2) оқытудың жобалық әдістері;

3) проблемалық оқыту технологиялары;

4) геймификация.

9. Бағдарламаның пререквизиттері мен постреквизиттерін жоғары оқу орнының өзі тағайындайды.

Негізгі бөлім

1-блок. Ежелгі адамдар және көшпелі өркениеттің қалыптасуы

Адамның тарихқа дейінгі эволюциясы

Тарихи үдерісті кезеңдерге бөлу. Тас дәуіріндегі Қазақстан аумағының ландшафтық-климаттық өзгеріске ұшырауы. Антропогенез туралы жаңа мәліметтер. Адамның шығу тегі териясы және адамзаттың алғаш пайда болу проблемалары. Қазақстан аумағы – homo sapіensтің қалыптасу ошақтарының бірі. Глоттогенез түсінігі. Культурогенез тұжырымдамасы.

Қазақстан аумағындағы тас ғасырына қатысты археологиялық ескерткіштердің ашылуы. Ежелгі адамның шаруашылығы мен тұрмысы.

Тарихқа дейінгі кезеңдегі адамның мәдениеті. Ерте палеолиттегі өнер мен діни түсініктердің қалыптасуы. Алғашқы қауымдық өнер ескерткіштеріндегі антропо және зооморфтық бейнелердің ерекшеліктері. Палеолит, мезолит, неолит дәуірлеріндегі тілдің, рационалды білімнің дамуы, діни түсініктердің қайта құрылуы. Жартасқа сурет салу өнері – петроглифтер (Мыңшұңқыр, Өлеңті, Еңбек, Тесіктас, Шатыртас, Ақбидайық, Ақбауыр, Баянжүрек).

Ежелгі металлургия кезеңіндегі көшпелілер өркениетінің қалыптасуының алғышарттары

Ұлы даладағы энеолит және қола дәуірі. Ежелгі темір өңдеу техникасы. Мал шаруашылығы негізінде өндіруші шаруашылықтың қалыптасуы және оның кезеңдері. Солтүстік Қазақстандағы Ботай мәдениеті. Қазақстан – жылқыны қолға үйретудің ежелгі ошағы. Еуразия өркениетінің қалыптасуындағы атқа міну мәдениетінің тарихи маңызы. Солтүстік және Орталық Қазақстаннан табылған остеологиялық материалды талдау нәтижелері. Кремний индустриясының сипаттамасы. Шаруашылықтың көп қырлы сипаты. Құрал жасаудың қабыршақтау техникасы. Сүйек кесу өнерінің дамуы. Еуразияда көне жылқы көлігі коммуникациясының дамуы. Дала аймағы – көне дөңгелекті көлікті даму орталықтарының бірі.

Өңірдегі аридтену үдерістері. Қола дәуірі мәдениеттерінің шығу тегі мәселесі мен таралу аймағы. Қазақстанның ежелгі тұрғындарының антропологиялық түрі. Қола дәуіріндегі өнер: петроглифтер. Ешкі-өлмес, Тамғалы кешендеріндегі тасқа қашалған суреттер.

Қола дәуіріндегі палеоэкономика. Қазақстан аумағында кен ісі орталықтарының қалыптасуы. Материалдық мәдениет. Жерлеу тәсілдері мен салт-ғұрыптары. Қоныстар мен тұрғын үйлер. Орталық Қазақстанда қыш жасаудың дамуы. Қоғамдық құрылымы мен рухани мәдениеті. Қазақстанның ежелгі тұрғындарының тілдік атрибуциясы мәселесі. Еуразиялық дала жүйесіндегі Қазақстан аумағы (үндіеуропалық көші-қон). Шұңқырлы мәдениетті жасаушылар. Мәдениеттер мен этностардың ара қатынасы мәселесі. Ежелгі қалалар мәдениеті. Монументті сәулет өнерінің ескерткіштері. Ерте көшпелілер мәдениетінің қалыптасуы жағдайында ежелгі Қазақстан аумағындағы энеолит және қола дәуірін зерттеудегі жаңа көзқарастар. Соңғы қола және ерте темір дәуірі тайпаларының этномәдени сабақтастығы. Жетісу аумағында соңғы қола дәуіріндегі Көлсай археологиялық мәдениетінің ашылуы.

Атқа міну мәдениетінің генезисі

Көшпелілер тарихын кезеңдеу. Көшпеліліктің қалыптасуының алғышарттары: табиғи-географиялық және әлеуметтік-мәдени факторлар. Мал шаруашылығының рөлі мен маңызының артуы. Көшпелі шаруашылық түрлері: үй маңы, бақташылық, көшіп-қону және т.б. Атқа міну мәдениеті. Құдықтар. Ат әбзелдері. Дала, жартылай дала және шөлейтті аймақтарды игеру. Төрт түлік түрлері. Әлеуметтік құрылымы мен қоғамдық құрылысы.

Ерте темір дәуірі хронологиясы мен археологиялық мәдениет ескерткіштері. Тасмола мәдениеті: күні, ауқымы, қорғандар мен материалдық мәдениеттің ерекшеліктері. Жазба деректер. Қазақстандағы ерте темір дәуірінің зерттелуі. Ерте темір тайпаларының этносаяси және әлеуметтік тарихы. Сақтар. Массагеттер. Савроматтар мен сарматтар. Сақтар мен сарматтардың саяси құрылымдары. Ерте темір дәуіріндегі тайпалардың мәдениеті: хронология, жерлеу рәсімі, қару-жарақ, ауыздық, аң стилі өнері. Ежелгі антик қалалар. Сақтардың Ахеменидтер державасымен қарым-қатынасы. Сақтардың грек-парсы соғыстарына қатысуы. Сақтардың Александр Македонскийдің жаулап алуына қарсы күресі.

Сармат-Алан тайпалық одағы. Аорстар және роксоландар. Қоныстандыру аумағы. Яньцай Мемлекеті. Ғұндармен және қаңлылармен қарым-қатынас.

Мемлекеттіліктің қалыптасуының бастапқы кезеңі, Ұлы Жібек жолы аумағындағы көшпелі және отырықшы мәдениеттің урбандалуы мен өзара қатынастары (біздің заманымыздан бұрынғы III – біздің заманымыздың II ғасырлары)

Прото және ежелгі түріктердің мәдениет генезисі. Прототүрік және протомоңғолдық элементтердің ежелгі байланыстары мәселесі. Тақталы обалар мәдениеті. Орталық Қазақстандағы Қорғантас қорымы. Сюннулар жайлы қытай деректері. Археологиялық зерттеулер мәдениеті. Ғұн тайпаларының шығу тегі мен этникалық тарихы мәселесі. Ғұндардың (сюнну) империясының саяси тарихы.

Жетісу және Тянь-Шандағы үйсіндердің этносаяси бірлестіктері. Үйсіндердің тілдік және этникалық шығу тегі мәселесі. Жетісу және Тянь-Шандағы үйсіндердің этносаяси құрылымдары. Үйсіндердің көрші халықтармен және мемлекеттермен қарым-қатынасы.

Қаңлылардың тарихи-мәдени мұрасы. Қаңлылардың шығу тегі және этностық тарихы. Біздің заманымыздан бұрынғы ІІ – біздің заманымыздағы V ғасырдың бірінші үштігіндегі қаңлылардың тараған аумағы мен қоныстанған жерлері. Урбандалуының ерте кезеңі. Тұрмыстық керамика этникалық шығу тегінің көрсеткіші ретінде. Тоқыма кәсібі. Жетіасар тайпаларының Қаңлы этномәдени тарихындағы маңызы. Шығыс Арал маңы аумағындағы түркі этникалық қауымдастығының қалыптасуы. Византия, Иран, Сирия және Қытаймен сауда байланысы.

Негізгі әдебиет:

1. Таймагамбетов Ж.К., Байгунаков Д.С. Қазақстанның тас дәуірі (зерттелу тарихы мен негізгі мәселелері). – Алматы: Қазақ университеті, 2008. – 266 б.

2. Толеубаев, А.Т. Раннесакская шиликтинская культура: научное издание / А. Т. Толеубаев. – Алматы: ИП "Садвакасов А. К.", 2018. – 528 б.

3. Зайберт В.Ф. Ботайская культура. – Алматы: Қазақпарат, 2009. – 576 б.

4. История древнего Казахстана / Под ред. Байпакова К.М. – 2-е изд. – Алматы: Рауан, 1996. – 112 б.

5. Исмагулов О., Исмагулова А. Происхождение казахского народа. По данным физической антропологии. – Алматы, 2017. – 196 б.

6. Харари Ю.Н. Sapiens. Адамзаттың қысқаша тарихы. – Алматы.: (Ұлттық аударма бюросы" қоғамдық қоры, 2018. – 368 б.

7. Китов Е.П., Тур С.С., Иванов С.С. Палеоантропология сакских культур Притяншанья (VIII – первая половина II века до нашей эры). – Алматы: "Хикари", 2019. – 300 б.

Қосымша әдебиет:

1. Акишев А. "Искусство и мифология саков". ҚазКСР Тарих, археология және этнография институты, "Ғылым" баспасы, Алматы, 1984. – 176 б.

2. Акишев К.А., Кушаев Г.А. "Древняя культура саков и усуней долины реки Или". – Алма-Ата: ҚазССР ҒА баспасы, 1963. – 298 б.

3. Ахинжанов С.М., Макарова Л.А., Нурумов Т.Н. "К истории скотоводства и охоты в Казахстане". – Алма-Ата: "Ғылым", 1992. – 217 б.

4. Исмагулов О., "Этническая антропология Казахстана: (Соматол. исслед.) – Алма-Ата: Наука, 1982. – 231 б.

5. Маргулан А. Х., Акишев К. А., Кадырбаев М. К., Оразбаев А. М. "Древняя культура Центрального Казахстана". – Алма-Ата: Наука КазССР, 1966. – 435 б.

6. Самашев З. Берел. – Алматы: Таймас, 2011. – 236 б.

7. Омаров Ғ.Қ. Сақ-скиф археологиясы: хрестоматия. – Алматы: Қазақ университеті, 2021. – 342 б.

8. Ежелгі Үйсін елі. Қытай деректері мен зертеулер. Құрастырушы: Ш. Ахметұлы. – ҚХР Үрімжі, "Шыңжаң Халық Баспасы", 2005.

2-блок. Түркі өркениеті және Ұлы дала

Моңғол кезеңіне дейінгі Орталық Азиядағы түркі тілдес этностардың этномәдени интеграциясы кезеңдері.

Көне түркі кезеңіндегі көшпелі мемлекеттік және мәдени дәстүрлердің дамуы. Жазба және археологиялық деректер мәліметтері. Түркілердің шығу тегі мәселесі. Мекендеген аумағы. Түрік қағанатының құрылуы, құрылымы және саяси тарихы. Көршілес мемлекеттермен өзара қарым-қатынас: Византия, Сасанидтік Иран, түркі-соғды синтезі, эфталиттер мемлекеті. Батыс Түрік қағанаты ("он оқ"): құрылуы, аумағы, этникалық құрамы. Әлеуметтік-экономикалық даму. Саяси тарихы. Тан империясымен қарым-қатынас. Түргеш мемлекетінің құрылуы және нығаюы. Жетісу және Оңтүстік Қазақстандағы араб-қытай қайшылығы. Талас өзені бойындағы тарихи шайқас (751 жыл). Жетісу аймағындағы билігінің күшеюі. Түркі-соғды мәдени синтезі. Қарлұқтар туралы тарихи деректерден алынған мәліметтер. Қарлұқ мемлекетінің саяси тарихы: құрылуы, көрші мемлекеттер мен тайпалармен қарым-қатынастары. Қарлұқ тайпаларының қоныстану аумағы және тайпалық құрамы. Мемлекеттің экономикалық және мәдени өміріндегі қалалардың рөлі. Исламның енуі және түркілердің мұсылман әлемімен халықаралық байланысы. Түркілер арасында қожалардың пайда болуы.

ІХ-ХІІ ғасырлардағы Қазақстанның этносаяси тарихындағы түркі факторы. Сырдария бойындағы жабғу мемлекеті. Ауызша тарих және археологиялық деректер. Оғыздардың этникалық тарихының мәселелері және олардың қазақ халқының этногенезіндегі рөлі. Қимақтардың мемлекеттік құрылымындағы ежелгі түркі әлеуметтік-саяси дәстүрлерінің сабақтастығы. Ортағасырлық Қазақстан аумағындағы Қараханидтер. Араб және парсы деректеріндегі Қараханидтер туралы мәліметтер. Қараханидтер мемлекеттілігі түркі мемлекеттілігі эволюциясының жаңа кезеңі ретінде. Исламды қабылдау және Қараханид мемлекетінің мұсылман әлеміндегі орны. Сауда-экономикалық және мәдени байланыстардың ерекшеліктері. Орталық Азияның халықаралық қатынастар жүйесіндегі Қараханидтер мемлекетінің рөлі. Қарақытайлардың басып кіруі және олардың Жетісу мен Мәуереннахрға билік құруы. Қыашақтар туралы нарративті мен шежірелік дерек мәліметтері. Қимақтар мемлекетінің ыдырауы. Көшпелі тайпалардың көші-қоны. Қыпшақтардың шығу тегі мен этникалық тарихы мәселелері. Қимақ, қыпшақ, кумандардың үштік этникалық триадасы.Тайпалардың көші-қоны және олардың этникалық процестерге әсері. Қыпшақтардың саяси гегемониясының таралуы. Түркі көшпелі мемлекеттік және әлеуметтік-мәдени дәстүрлерінің дамуының соңғы кезеңі ретінде Қыпшақ хандығының құрылуы. Қыпшақтардың қимақ, қидан, оғыз, хорезмшах, орыс княздықтарымен байланысы. Орталық Азия кеңістігіндегі түріктердің әскери салтанаты кезеңі. Қыпшақтардың тілі мен әдеби ескерткіштері. Найман, керейіт, меркіт, жалайырлар туралы деректердің мәліметтері. Этникалық тарих және тілдік тиістілік мәселесі (моңғол және түркі тектес ұғымдар).

Түркілер өркениеті және Ұлы жібек жолы. Көшпелілер ("қала-дала" жүйесі) және отырықшылар: екі шаруашылық-мәдени типтерінің өзара қарым-қатынасы. Қалалар мен қоныстар – әскери-әкімшілік, мәдени, сауда мен қолөнер орталықтары ретінде. Қазақстанның түркі дәуіріндегі ортағасырлық сәулет ескерткіштері. Оңтүстік Қазақстан және Жетісу қалалық мәдениетінің гүлденуі. Ұлы жібек жолындағы қазақстандық трассалар. Ақша айналымы. Ұлы Жібек жолының ежелгі дәуір мен ортағасырдағы маңызы.

Орхон-Енисей (руникалық) жазуы ежелгі түркі өркениетінің өркениеттік белгісі ретінде. Ежелгі нанымдар мен культтер, буддизмнің таралуы, несторианизм, манихейизм және Жібек жолындағы басқа да автохтонды емес діндер. Түркі әлемінің исламға кірігу жолдары мен формалары. Түркі-ислам синтезінің қалыптасуындағы Қ.А. Ясауидің рөлі. Түркі мәдениетіндегі ауызша дәстүр. Әл-Фараби, Ж. Баласағұн, М. Қашқари, Қ.А. Ясауи.

Ұлы Дала Алтын Орда кезеңінде (XIII-XV ғасырлар)

Алтын Орданың тарихы. Шыңғыс хан және Моңғол империясының құрылуы. Шыңғысханның Шығыс Түркістан мен Жетісуды басып алуы. Моңғолдардың Орта Азия мен Қазақстанды басып алуы туралы ортағасырлық деректер мен зерттеулер. Қазақстан үш моңғол ұлысының құрамында. Бату ханның Шығыс Еуропаға жорығы. Алтын Орданың Еуразия империясы ретінде құрылуы: территория, этникалық процестер, мәдени симбиоз. Ұлыстық жүйенің дамуы. Алтын Орда билеушілері. Өзбек ханның империялық саясаты. Ислам дінінің мемлекеттік дін ретінде қабылдануы. Египеттегі Мамлюк сұлтанатымен дипломатиялық байланыстар орнату, ортағасырлық әлемдегі империяның беделінің өсуі. Әмір Темірдің Алтын Ордаға жорықтары. Еуразиядағы оба пандемиясы. Алтын Орданың әлсіреуіне және ыдырауына әкелген сыртқы және ішкі факторлар кешені. Ұлыстар арасындағы күрес. Шағатай мемлекетінің құрылуы.

Ортағасырлық мемлекеттер, XIV-XV ғасырлардағы Ақ Орда мемлекеті (XIII ғасырдың соңы – XV ғасырдың басы). Шыңғыс әулеттерінің Сырдария өңірі үшін бәсекелестігі. Орта Азиямен және Хорезммен байланыстары. Сырдарияның орта ағысы бойындағы өңірлер мен қалалар үшін Мәуереннахрлық билеушілермен күрестер.

Моғолстан (XIV ғасырдың ортасы – XVI ғасырдың басы). Мемлекеттің құрылуы. Аумағы мен этникалық құрамы. Шағатайлықтырдың және қоныс аударған моңғолдардың ұрпақтарының исламға бетбұруы, Жетісудағы мұсылман мәдениетінің жандануы. Моғолдардың Мавераннахр шағатайлықтарымен қарым-қатынасы. Моғолстан мен Ақ Орда билеушілерінің одағы Әмір Темірдің мемлекетінің экспансиясына қарсы күресі. Моғолстанның Темір мемлекетіне вассальдық тәуелділігі. Мухаммад хан тұсындағы биліктің нығаюы. Уәйіс хан және оның ұлдары Есенбұғы мен Жүністің таққа таласы. Ойраттардың Моғолстанға жорықтары. Моғолстанның әлсіреуі және құлауы.

Көшпелі өзбектер мемлекеті (1428-1468 жылдар) немесе Әбілқайыр хан мемлекеті. Аумағы және этникалық құрамы. Әбілқайыр ханның билікке келуі. Дешті Қыпшақтағы билік үшін күресі. Әбілқайыр ханның Орта Азияға соғыс жорықтары. Сырдария бойындағы қалалар үшін күресі. Әбілқайырдың ойраттардан жеңілуі (1457 жыл). Жәнібек пен Керей сұлтандардың көшіп кетуі (1457 жыл). Хандықтың ыдырауы.

Ноғай ордасы. Аумағы және этникалық құрамы. Ноғай Ордасының билеушілері. Би және мырза лауазымдары. Ноғай Ордасының көршілес мемлекеттермен өзара қарым-қатынасы. Ноғай Ордасындағы саяси дағдарыстар, мемлекеттің ыдырауы мен құлауы.

Сібір хандығының аумағы, этникалық құрамы, шаруашылығы. Сібір хандығының құлауы. (XV ғасырдың соңы – XVI ғасыр).

Алтын Орда дәуірінің мәдени-өркениеттік мұрасы. Қала құрылысының өркендеуі, Алтын Орданың империялық кезеңіндегі Дешті Қыпшақтың мәдени даму деңгейі туралы жаңа археологиялық ашылымдар.

Қазақ халқының қалыптасуы. "Қазақ" этнонимі. Қазақ жүздері

Қазақ халқы қалыптасуының тарихи алғышарттары. Қазақстан аумағындағы этникалық үдерістер. Монғолдар үстемдігі кезеңінен кейінгі халықтың қалыптасуы. Этникалық аумағының және бірыңғай тілдің қалыптасуы. Шаруашылықтың, материалдық және рухани мәдениеттің ортақтығы. Мемлекеттің құрылу факторы және оның этникалық үдеріске ықпалы. "Өзбек" және "қазақ" ұғымдарының арақатынасы. "Қазақ" терминінің әлеуметтік, этникалық мәні мен мазмұны. Қазақ жүздерінің қалыптасуына этносаяси және шаруашылық факторлардың әсері. Ұлы, Орта және Кіші жүздердің пайда болуы.

Қазақ хандығы XV-XVI ғасырлар.

Қазақ хандығы дәуірінің кезеңделуі. Қазақ хандығының құрылуы, оның барысы және негізгі оқиғалары. Керей мен Жәнібек хандардың рөлі. Қазақ хандығы құрылуының тарихи маңызы. Қазақ хандығының күшеюі. Бұрындық хан тұсындағы Қазақ хандығының Сырдария бойындағы қалалар мен өңірлер үшін күресі және оның барысы, қорытындысы.

Қазақ хандығының XVI ғасырдың басындағы әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайы. Ру-тайпалық құрамы. Шаруашылығы: мал шаруашылығы, егіншілік, қалалары, саудасы. Сырдария жағалауындағы жерлердің саяси және экономикалық маңызы. Мұхаммед Шайбанидің Қазақ хандығына қарсы жорықтары. Шайбани ханның қаза табуы.

Моғолстанның саяси негіздерінің әлсіреуі. Қазақ хандығының Орталық Азиядағы ең күшті мемлекеттердің біріне айналуы. Жетісудың Қазақ хандығы аумағына қосылуы. Қасым хан тұсында хандық аумағының ұлғаюы. Шайбанидтердің Қазақ хандығына қарсы жорығы. XVI ғасырдың орта тұсына қарай Қазақ хандығының уақытша әлсіреу кезеңі. XVI ғасырдың екінші жартысындағы Қазақ хандығы. Тақ үшін күрестер және олардың салдары. Мамаш, Тахир хандар. Қазақ хандығының Моғолстанмен өзара қарым-қатынастары. Ахмет, Тоғым және Бұйдаш хандар. Қазақ-ноғай қатынастары.

Қазақ хандығының қайта өрлеуі. Хақназар ханның билігі. Қазақ-ноғай қатынастары. Қазақ хандығы және Мәуереннахрдағы Шайбанидтер. Қазақ хандарының Бұхара мен Сібір хандығының одағына қарсы күресі. Хақназар ханның қаза табуы. Шығай хан. Тәуекел хан, оның саясаты. Мәуереннахр аумағына жорықтардың нәтижелері. Қазақ халқының этникалық аумағы қалыптасуының аяқталуы.

Қазақ хандығы XVII – XVIII ғасырдың басында

XVI ғасырдағы Қазақ хандығының әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайы. Есім ханның Сырдария бойындағы қалалар үшін күресі. Қазақ және Бұхар хандықтары арасындағы қарым-қатынастар. Жоңғар хандығының пайда болуы, алғашқы қазақ-жоңғар қатынастары. XVII ғасырдың екінші жартысындағы қазақ-жоңғар қатынастарының сипаттамасы. Қазақ қоғамында батырлар мен билер ықпалының өсуі. Жәнібек хан. Орбұлақ шайқасы. Жәңгір хан тұсындағы Қазақ хандығы.

"Белгісіз жылдар" кезеңі. 1652-1680 жылдар. Сайрам соғысы.

Тәуке ханның билікке келуі, оның саясаты. Қазақ-жоңғар қатынасында шиеленістің күшеюі. Тәуке ханның "Жеті жарғысы". Билер институты. Қазақ мемлекетінің сыртқы саясаты мен дипломатиясы: Мавераннахрмен (шейбанидтер, аштарханидтер), Иранмен байланыс, Осман империясымен байланыс орнату әрекеттері, қазақ-орыс байланыстары.

Қазақтардың XIV – XVIII ғасырдың басындағы мәдениеті

Қазақтардың дәстүрлі көшпелілер мәдениеті. Көшпелі шаруашылық түрлері, олардың ерекшеліктері. Еңбек құралдары. Қарулар. Қолөнер және үй кәсіпшілігі. Сауда және сауда жолдары.

Қазақ халқының рухани мәдениеті. Орталық Азия сунниттік-ханафи мектебі шеңберінде қазақ-мұсылман діни дәстүрін қалыптастыруды аяқтау. Қазақтар арасындағы Құран мен Сүннеттің беделі. Ежелгі тәңірлік жәдігерлері, Наурызды сақтау және оның көшпелі өмір салтына бейімделуі. Қазақ хандығының рухани өмірі мен идеологиясындағы Ахмет Ясауи кесенесі мен қасиетті Түркістан қаласының рөлі.

Поэзия мен шешендікке табыну, қазақтардың ауызша-вербальды мұрасы.

Қазақстанның қалалық мәдениеті. Қала мен даланың өзара байланысы. Қазақстанның түрлі аймақтарындағы қалалардың құрылымы. XVII ғасырдағы – XVIII ғасырдың басындағы қалалық мәдениеттің құлдырауы.

Ауызша тарих айту дәстүрі және оның ерекшеліктері мен маңызы. Жазбаша тарихнама. Мұхаммед Хайдар Дулатидың, Қадырғали Қасымұлы Жалайыридің аса көрнекті еңбектерінің маңызы.

Негізгі әдебиет:

1. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В 5-ти томах. – Том 2. – Алматы: Атамұра, 1997. – 345 б.

2. Кумеков Б.Е. Государство кимаков в IХ-ХI вв. – Алма-Ата, Наука, 1972. – 695 с.

3. Кәрібаев Б.Б. Қазақ хандығының құрылу тарихы. – Алматы: "Сардар" баспа үйі, 2014. – 520 б.

4. Султанов Т.И. Поднятые на белой кошме. Ханы казахских степей. Астана: Астана Даму, 2006. – 256 б.

5. Кляшторный С. Г., Султанов Т. И. Государства и народы Евразийских степей. Древность и средневековье. СПб.: Петербургское Востоковедение, 2004. – 368 б.

6. Қазақстан тарихы (Қазақ елі). 1-2 кітап. – Алматы: Қазақ университеті, 2016. – 458 б.

Қосымша әдебиет:

1. Бартольд В.В. Сочинения. Т.1: Туркестан в эпоху Монгольского нашествия. – М.: Издат. восточ. лит-ры, 1963. – 760 б.

2. Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. – Алма-Ата: Ғылым, 1989. – 296 б.

3. Сафаргалиев М.Г. Распад Золотой Орды. – Саранск, 1960. – 252 б.

4. Оразбаева А.И. Формула государственности казахов. – М.: ИП Лысенко А.Д. "PRESS-BOOK.RU", 2017. – 376 б.

5. Қинаятұлы З. Қазақ мемлекеті және Жошы хан. – Алматы: Елтаным, 2014. – 360 б.

6. Байпаков К.М. Средневековые города Казахстана на Великом Шелковом пути. – Алматы: Ғылым, 1998. – 216 б.

7. May T. The Mongol conquests in world history. – London, Reaktion Books: 2012. –173 б.

8. История Казахстана в арабских источниках. Т. 1.– Алматы: Дайк-Пресс, 2005. – 711 б.

9. История Казахстана в персидских источниках. Т. IV. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005. – 625 б.

10. Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері. Т.1. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005. – 240 б.

3-блок. Жаңа дәуірдегі Қазақстан (XVIII - ХХ ғасырдың басы)

XVIII ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақ хандығының сыртқы саяси жағдайы.

Жаңа заман дәуіріндегі Қазақстан: зерттеудің жаңа әдіснамалық трендтері. Кезеңдеу. Тарихнама және дереккөздер. Қазақстан Ресей империясымен, ортаазиялық хандықтармен, Башқұртстанмен, Қалмақ хандығымен халықаралық қатынастар жүйесінде. Жоңғар хандығының күшеюі: жоңғарлардың басқыншылық стратегиясы. "Ақтабан шұбырынды", "Алқакөл сұлама" жылдары. Ордабасындағы басқосу – өзара келісім және аумақтық біртұтастықты сақтап қалу жолы. Әбілқайыр ханның бұртұтас қазақ әскерінің қолбасы болып сайлануы. Қазақ халқының жоңғар басқыншыларына қарсы ұлт-азаттық күресі. Бұланты шайқасындағы жеңістің маңызы. Аңырақай шайқасы. Қазақ халқының ұлт-азаттық күресіндегі қазақ батырларының рөлі. Қазақтар мен жоңғарлардың әскери өнері: салыстырмалы талдау. Қазақ-башқұрт, қазақ-қалмақ қатынастары.

Қазақстандағы отарлық дәуірдің басталуы

Қойбағар Қобаяковтың дипломатиялық миссиясы. Сейітқұл Қойдағұлов пен Құтлымбет Қоштаев басқарған хан Әбілқайыр елшілігі. Мырза Құтлы Мұхаммед Тевкелев басқарған Ресей елшілігі. Азаматтық мәселесі төңірегіндегі келіссөздердің барысы және түрлі саяси топтардың күресі. И.К. Кирилов жобасы. Орынбор экспедициясының ұйымдастырылуы мен қызметі. Қазақ хандары мен Кіші және Орта жүздердің ықпалды сұлтандарынан ант қабылдауы (XVIII ғасырдың 40 жылдары). Орынбор губерниясының губернаторы И.И. Неплюевтің саясаты. Әбілқайыр мен Орынбор әкімшілігі арасындағы қарым-қатынастың шиеленісуі. 1740 жылдардың аяғында патша үкіметінің Әбілқайырмен келіссөздері. Әбілқайырдың өлімі. Хан билігін заңдастыру. Нұралы сұлтанды хандық лауазымға бекіту (1749 жылғы 13 сәуір).

1739-1741 жылдардағы жоңғар-қазақ соғысы. Абылайдың Жоңғармен, Қытаймен, Ресеймен қарым-қатынастары. Абылай сұлтанның дипломатиялық өнері. Қытай мен Қазақстан арасындағы елшілік қарым-қатынастар. Қазақтар мен башқұрт көтерілісшілері.

ХҮІІІ ғасырдың соңындағы Қазақстан және Орта Азия мемлекеттері

Ресей империясы саясаты жүйесіндегі Орталық Азия. 1839 жылғы Хиуа жорығы және оның нәтижелері. Сырдария шекара сызығының белгіленуі.

Ұлы жүз сұлтаны Сүйік Абылайханұлының Ресей бодандығын қабылдауы. І Александрдың Ұлы жүз қазақтарын Ресей бодандығына қабылдағаны туралы Құрмет грамотасы. 1846 жылы Жетісу сұлтандарының Ресей бодандығын қабылдауы. Іле аймағын отарлау. Алатау округінің құрылуы. В. Перовскийдің Қоқанға жорығы (1853 жыл). Қазақтардың 1858 жылғы Қоқан үстемдігіне қарсы көтерілісі. Жетісудағы 1860 жылғы әскери іс-қимылдар. Ұзынағаш шайқасы. Әулие-Ата, Мерке, Түркістанның алынуы. Генерал-майор Черняев басқаратын алдыңғы шептегі Жаңа Қоқан шебін құру туралы жоғары Жарлық. Шымкент, Сайрам қалаларының алынуы. Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанның Ресей империясы құрамына кіруі. Қазақстанның Ресей империясына қосылуы.

Қазақстанда Ресейдің әкімшілік-саяси жүйесінің енгізілуі (ХҮІІІ ғасырдың соңғы ширегі – ХХ ғасырдың басы)

Орынбор генерал-губернаторы О. Игельстромның реформасы: бас старшинаны енгізу және Кіші жүздегі хан билігін жою жобасы. Шекара сотының және расправаларлың құрылуы. Дала реформасы барысындағы "татарлардың" коммуникативті рөлі. Кіші және Орта жүздер аумағында барлық билік институттарын реформалау және аумақтық-әкімшілік басқару жүйесін енгізу. Хан билігін жою. Даладағы сұлтандық институты (XIX ғасырдың 20-60 жылдары). Ресей империясының құқықтық нормалары бойынша аға сұлтандар, сұлтан-әміршілер, болыс сұлтандар, старшиналар, билер, құрметті қазақтардың мәртебесі.

Дала комиссиясының қызметі. Жетісу және Сырдария облыстарын басқару туралы (1867 жыл) және Орынбор және Батыс Сібір бас үкіметтерінің Дала облыстарын басқару туралы (1868 жыл) уақытша ереженің жүзеге асырылуы. Сот жүйесі мен салық салудағы өзгерістер. Түркістан өлкесін басқару туралы ереже (1886 жыл). Әкімшілік құрылым. Дала облыстарын басқару туралы ереже (1891 жыл). Көшпелі және отырықшы халықты жерге орналастырудағы өзгерістер. Ресей империясының Дала генерал-губернаторлығындағы соңғы реформасы: шаруа бастықтары институтының енгізілуі (1902 жыл).

Бөкей ордасының (Ішкі Орда) құрылуы: басқару жүйесінің ерекшеліктері, аумақтары. Бөкей ханның билігі. Жәңгір хан билігінің сипаттамасы: жерге иелік ету мен жер пайдаланудың жаңа нысандары. Жәңгір ханның ағартушылық саясаты. Хан билігінің жойылуы және Ішкі Орданы басқару жөніндегі Уақытша кеңестің құрылуы. Басқарушы Әділ Бөкейханұлы. Уақытша кеңестің қайта құрылуы. Жаңа әкімшілік-аумақтық құрылымдардың құрылуы: Приморск округтері, Қалмақ, Торғын, Тал, Қамысты-Самар, Нарын аймақтары. Ішкі Ордадағы билеуші сұлтандар институты.

Жер мәселесі

Шекаралық шептердің құрылуы, жерді тартып алу. Әскери-казактық отарлауы: Орал, Орынбор, Сібір казак әскерлері. Казактар сословиесі және оның мәртебесі.

ХІХ ғасырдың 60-90 жылдарындағы көші-қон мәселесі. Орыс шаруаларын Қазақстанға қоныстандыру туралы уақытша ережелер. Орыс шаруаларын Қазақстан аймақтарына орналастыру ерекшеліктері. Ұйғырлар мен дүнгендердің Жетісуға қоныс аударуы. Қоныс аударушылардың кәсіптері және олардың әлеуметтік-экономикалық жағдайы. Қауымдық жерлердің экспроприациясы және оның қазақтардың дәстүрлі шаруашылығына әсері. Мемлекеттік Думадағы қазақ депутаттарының қазақтың жайылымдық жерлерінің талан-таражға салынуы туралы пікірлері. Көшпелі қазақ ауылының егіншілікке көшу үдерісі. Жатақтық. ХІХ ғасырдың соңындағы Қазақстан халқының этнодемографиялық сипаттамасы. ХХ ғасырдың басындағы Қазақстандағы көші-қон саясаты және столыпиндік жаңғырту. Ауыл тұрғындары мен егінші мещандарды қоныстандыру туралы уақытша ереже (1904 жыл). Қазақстанда көпұлтты қоғамның қалыптасуы.

Көшпелі қоғамның әлеуметтік құрылымы

Қазақ көшпелі қоғамының материалдық өндіріс жүйесі. Кеңейтілген және минималды қауымдастық. Көші-қон бағыттары. Дәстүрлі қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымы. Қазақ сұлтандары мәртебесінің эволюциясы. Жергілікті басқару жүйесіндегі қазақ шенеуніктерінің қалыптасуы. Қазақ көшпелі қоғамының әлеуметтік ұйымдастыру тәртібінің өзгеруі: жаңа таптар (шенеуніктер, дворяндар, құрметті азаматтар).

Қазақ көшпелі қоғамының әлеуметтік инженерингі: қазақ жастарын Ресей империясының кадет корпусында, гимназияларында және университеттерінде оқыту. Қазақ зиялы қауымының қалыптасуы: әлеуметтік құрамы, білімі. Қазақ көпестерінің, саудагерлерінің пайда болуы.

Орынбор Мұсылмандары Діни Жиналысы және Қазақ даласы. Муфтияттағы қазақтардың діни істерін шығару. Мешіттердің салынуы және қазақ молдалары. Жәдидшілдік ағартушылық идеяларының ықпалы және Далада жаңа әдістемемен істейтін мектептер мен медреселердің ашылуы.

Діни конфессиялардың Қазақ даласындағы миссионерлік қызметі.

Қазақ халқының отаршылдыққа қарсы халық-азаттық күресі

Е. Пугачев көтерілісіне қазақтардың қатысуы. "Көзге көрінбейтін" Көктемір көтерілісі. Сырым Датұлы бастаған Кіші жүздің ұлт-азаттық қозғалысы, Қаратай мен Арынғазы сұлтандардың қозғалысы (1816-1821 жылдар). Старшын Жоламан Тіленшіұлының (1822-1824 жылдар) наразылық қозғалысы. Бөкей хандығындағы Исатай Тайманов пен Махамбет Өтемісұлы бастаған қазақтардың көтерілісі (1836-1838 жылдар): көтерілістің қозғаушы күштері, сипаты, кезеңдері, маңызы. Сұлтандар Қасым Абылайханұлы, Саржан Қасымұлы бастаған Сібір ведомствосы қазақтары жеріндегі қозғалыс. Сұлтан Кенесары Қасымұлы бастаған қазақтардың ұлт-азаттық қозғалысы (1837-1847 жылдар): қозғаушы күштері, барысы, негізгі кезеңдері және жеңіліс себептері. Тарихи әдебиеттегі Кенесары хан. Жанқожа Нұрмұхамедұлы мен Есет Көтібарұлының көтерілістері. 1868-1869 жылдардағы Торғай, Орал облыстарындағы және 1870 жылғы Маңғыстау қазақтары көтерілістерінің себептері, сипаты мен барысы.

Бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы Қазақ даласы: 1916 жылғы 25 маусымдағы "Тыл жұмыстарына бұратана халықтарды реквизициялау туралы" Жарлық. 1916 жылғы Орта Азия ұлт-азаттық көтерілісі, оның себептері, қозғаушы күштері, басталуы, барысы және негізгі кезеңдері. Амангелді Иманов, Тоқаш Бокин, Бекболат Әшекеев, Әбдіғафар Жанбосынов және т.б. көтерілісшілер әскерлерін ұйымдастырудағы рөлі. Үкіметтің репрессиялық шаралары және жазалаушы әскерлердің әскери әрекеттері. Көтерілісшілердің әскери өнері. Жеңіліс себептері және көтерілістің тарихи маңызы. Қазақтардың Қытайға (Құлжа аймағы, Қашқария), Ауғанстанға үдере көшуінің бірінші толқыны. Отандық және әлемдік тарихи әдебиеттегі 1916 жылғы көтерілістіке берілген баға.

Қазақстан мәдениеті (XVIII – ХХ ғасырдың басы)

Қазақ халқының ауызша шығармашылығы. Қазақстанды еуропалық және ресейлік ғалымдардың зерттеуі. Қазақстандағы экспедициялар.

ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы ұлт-азаттық күрестегі халық ақындарының рөлі. Махамбет Өтемісұлының, Тәттімбет Қазанғапұлы және басқалардың шығармашылығы. Жер аударылған орыстардың (Г.С.Карелин, М.М. Муравьев-Апостол, Ф.М. Достоевский және басқалар) Қазақстан мәдениетіне қосқан үлесі. А.И. Левшин, В.И. Даль және тағы басқа орыс ғалымдарының Қазақстанның өндіргіш күштерін, өмірі мен мәдениетін зерттеуі. Еуропалық саяхатшылар Қазақ даласы туралы. Ағартушы ғалым Ш. Уәлиханов және оның Қазақстанның тарихы, географиясы, экономикасы мен мәдениетіне қатысты ғылыми мұрасы. Ы. Алтынсариннің ағартушылық қызметінің маңызы. Абай Құнанбаевтың қазақ халқының мәдениетіндегі тарихи рөлі. Абай және Е.П. Михаэлис.

Құрманғазы Сағырбайұлы (1818-1889 жылдар), Дәулеткерей Шығайұлы (1829-1882 жылдар), Біржан сал Қожағұлұлы (1832-1895 жылдар), Ақан сері Қорамсаұлы (1843-1913 жылдар), Жаяу Мұса Байжанұлы (1835-1929 ) және басқалардың музыкалық шығармашылығы.

Қазақ әдебиеті. "Зар-заман" мектебінің поэзиясындағы наразылық және діни-эсхатологиялық идеялар мен мотивтер: Дулат, Шортанбай, Мұрат, Әбубәкір Кердері. Орыс-қазақ әдеби байланыстары.

Ғылыми қоғамдардың пайда болуы. Орыс географиялық қоғамының бөлімдері мен бөлімшелерінің (Орынбор, Семей, Түркістан бөлімдері) қызметінің маңызы. Статистикалық комитеттер және олардың қызметі. Қазан университетінің тарих, археология және этнография қоғамы. Орынбор ғылыми мұрағат комиссиясы. Қазақ тіліндегі алғашқы мерзімді басылымдар. "Қазақ", "Вақыт", "Шуро", "Ақмулла" газеттерінің, "Айқап" журналының қазақ халқының ұлттық болмысын қалыптастырудағы рөлі. Мұхамеджан Сералин, Спандияр Көбеев, Сұлтанмахмұт Торайғыров және басқалардың шығармалары.

Мерзімді баспасөз. А. Байтұрсынов, Ә. Бөкейханов, М. Дулатов және бүкілресейлік мұсылман қозғалысы. Қазақстан аумағындағы мұсылмандық қайырымдылық қоғамдары. ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан мәдениетіндегі ағартушылық және реформаторлық бағыт. Қазақтың зияткерлік-рухани элитасының мұрасы. Мәшһүр-Жүсіп Көпеев және оның қазақ фольклоры мен шежіресін жинақтауға қосқан үлесі.

"Алаш" қозғалысы және ұлттық мемлекет идеясы. Түркі-мұсылман халықтарының зияткерлік элитасы мен Ресей империясының өзара байланыстары. Ресей империясындағы мұсылман қозғалысының қалыптасуы. Бүкілресейлік мұсылман съездеріне қазақ элитасы өкілдерінің қатысуы. Ресей мұсылмандарының қоғамдық-саяси қозғалысының қалыптасуындағы "Иттифак-эл-муслимин" (мұсылмандар Одағы) рөлі. Орыс түркітану ілімі және оның қазақ ұлттық қозғалысының қалыптасуына әсері. Мұсылмандық қайырымдылық қоғамдары және олардың қызметі. Меценаттықтың пайда болуы мен дамуы. Маркстік, либералдық-демократиялық, кадеттік топтар мен ағымдардың қалыптасуы.

Ресейдегі ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясы және оның Қазақстанға әсері. Революциялық өзгерістерге байланысты ұлт-азаттық қозғалыстың жаңа міндеттері. Қазақ саяси элитасының қазақ комитеттерін құруға шақыруы. Облыстық қазақ съездері және олардың маңызы. Уақытша үкімет органдарындағы ұлттық интеллигенция өкілдерінің қызметі. 1917 жылғы жаздағы саяси дағдарыс. Шілдедегі жалпықазақ съезі және Алаш партиясын құру туралы шешім. Бүкілресейлік құрылтай жиналысы мен Алаш партиясы депутаттарын сайлау. Қазақ зиялыларының саяси, мәдени-ағартушылық қызметін зерттеудегі жаңа ұстанымдар.

Негізгі әдебиет:

1. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В 5-ти томах. Т.3. – Алматы: Алматы кітап, 2010. – 312 б.

2. Абусеитова М.Х. Казахстан и Центральная Азия в XV-XVII веках: история, политика, дипломатия. – Алматы: Дайк-Пресс, 1998. – 592 б.

3. Ерофеева И.В. Символы казахской государственности (позднее средневековье и новое время). – Алматы: Дайк-Пресс, 2001. – 256 б.

4. Ерофеева И.В. Хан Абулхаир: полководец, правитель, политик. – Алматы: Дайк-Пресс, 2007. – 456 б.

5. Масанов Н.Э. Кочевая цивилизация казахов: основы жизнедеятельности номадного общества. – Алматы: Горизонт, 1995. – 320 б.

6. Қазақстан тарихы (Қaзaқ Елі). 3 кітап. Қазақстан тоталитарлық және отаршылдық жүйеде – Алматы: Қазақ университеті, 2018. – 265 б.

Қосымша әдебиет:

1. История Казахстана в русских источниках XVI-XX вв. В 10 томах. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005. – 551 б.

2. Campbell I W. Knowledge and the Ends of Empire, Kazak Intermediaries and Russian Rule on the Steppe. 1731-1917. Cornell University Press, 2017. – 288 б.

3. Абдиров М.Ж. История казачества Казахстана. – Алматы: Казахстан, 1994. – 160 б.

4. Алимбай Н.А., Муканов М.С., Аргынбаев Х.А. Традиционная культура жизнеобеспечения казахов. Очерки теории и истории. – Алматы: Ғылым, 1998. – 233 б.

5. Касымбаев Ж.К. Кенесары хан. – Алматы: Ана тiлi, 2002. – 200 б.

6. Мартин В. Закон и обычай в степи: Казахи Среднего жуза и российский колониализм в XIX в. – Алматы: КазАТиСО, 2012. – 692 б.

7. Хафизова К.Ш. Степные властители и их дипломатия в XVIII-XIX веках. – Нур-Султан: КИСИ при Президенте РК, 2019. – 480 б.

8. Эпистолярное наследие казахской правящей элиты 1675-1821 годов. Т. 1,2. – Алматы: АБДИ Компани, 2014. – 1032 б.

9. Сартори П., Шаблей П. Эксперименты империи: адат, шариат и производство знаний в Казахской степи. – М.: Новое литературное обозрение, 2019. – 280 б.

4-блок. Кеңестік кезеңдегі Қазақстан

Қазақстан Қазан төңкерісі және кеңес үкіметінің орнауы кезеңінде

Ресейдегі Қазан төңкерісі және Қазақстандағы саяси өмір. Кеңес өкіметінің орнауы. Ресей халықтарының құқықтары Декларациясының жариялануы (1917 жылғы 15 қазан).

Желтоқсандағы Жалпықазақ съезі. Алаш автономиясын құру туралы шешім. Түркістан (Қоқан) автономиясы үкіметінің құрылуы. Мұстафа Шоқайдың естеліктері. Алаш және Қоқан автономиясы билік органдарының жойылуы. Қазақ өлкесіндегі "ақтар" мен "қызылдардың" қарсыластығы. Алашорда үкіметінің қазақ ұлттық әскерінің іс-қимылдары. Қазақ аумағында әскери іс-қимылдардың тарауы. "Соғыс коммунизмі" саясаты. Алаш Орда үкіметіне амнистия жариялануы. А. Байтұрсынұлының В.И. Ленинге жазған хаттарында большевиктік идеяларын сынауы. Қырғыз (Қазақ) Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының (бұдан әрі – АКСР) құрылуы. Қырғыз (Қазақ) АКСР-інің аумақтық шекарасы мәселелерінің әкімшілік-әміршілдік тұрғыда шешілуі. Қазақ АКСР-ы және Түркістан АКСР-ы. Мұсылман бюросы және Түрккомиссия: саяси билік үшін күрес. Біртұтас Түркістан идеясының жеңілуі. Т. Рысқұлов пен М. Сұлтанғалиев. Басмашылар қозғалысы. Әнуар паша және А.З. Валидов. Қазақстанда большевиктік режимнің қалыптасуы. Қазақстандағы жер-су реформасы. Қазақстандағы жаңа экономикалық саясат (бұдан әрі – ЖЭС). ЖЭС мазмұны және оны жүзеге асыру ерекшеліктері. 1921-1922 жылдар. Қазақстандағы ашаршылық. Қазақ зиялыларының ашаршылыққа қарсы күресі. Қазақ өлкелік партия комитетінің "қазақ ұлтшылдығына" қарсы күресі. Түркістан республикаларының ұлттық-мемлекеттік межеленуі – біртұтас Түркістан идеясының күйреуі. Қазақ жерлерінің Қазақ АКСР қосылуы.

Мемлекеттік құрылыстың кеңестік үлгісінің іске асырылуы

Коммунистік партияның қоғамдық өмірдегі күші мен ықпалының күшеюі. Ф.И. Голощекиннің "Кіші қазан" идеясы: мәні мен салдары. Қазақ өлкелік партия комитетінің жер мәселесі жөніндегі шешімдері. Қазақ зиялыларына қуғын-сүргіннің басталуы. Қазақстанды индустрияландырудың жолдары мен әдістері туралы пікірталастар. Қазақ қоғам қайраткерлерінің индустрияландыру мәселесіне қатысты ұстанымдары. Қазақстандағы индустрияландырудың ерекшеліктері.

Жайылымдық және шабындық жерлерді бөлу және оның нәтижелері. Қазақ ауылын кеңестендіру саясаты – қазақтың дәстүрлі қоғамының жойылуы. Бай шаруашылықтарының тәркіленуі және оның саяси-экономикалық салдарлары. Көшпелі және жартылай көшпелі қазақ шаруашылықтарын отырықшы өмірге күштеп көшіру. Ұжымдастырудың әдістері мен қарқыны. Ашаршылық салдарлары. 1930 жылдардың екінші жартысындағы Қазақстан ауыл шаруашылығының ауыр жағдайы. Таптық-партиялық принциптің қоғамдық-саяси өмірдегі, мәдениеттегі, білім мен ғылымдағы салдары. Ұлттық мүдде жақтастарының саяси ұстанымы – С. Сәдуақасов, С. Қожанов, Ж. Мыңбаев. М. Шоқайдың эмиграциядағы саяси қызметі. Кеңестік Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі. Сталиндік қуғын-сүргін, оның ауқымы және ауыр зардаптары. Саяси сенімсіздік пен халықтарды Қазақстанға күштеп депортациялау – ұлттық ар-намысты кемсітудің үлгісі.

Кеңестік білім беру жүйесін құру. Қоғамның ұлттық-мәдени негіздерінің жойылуы. Қазақ тілі ұстанымдарының әлсіреуі. Арабтан латынға, кейін кириллицаға көшу. Әдебиет пен өнердегі социалистік реализм. Қазақстан жазушылары мен композиторларының шығармашылық қызметі. Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы (бұдан әрі – КСРО) Ғылым Академиясының Қазақ филиалының құрылуы.

Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Кеңес мемлекетінің сыртқы және ішкі саясатының негізгі бағыттары. Қазақстанның қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени жағдайы. Қазақстан аймақтарына халықтарды, өнеркәсіп кәсіпорындары мен мәдениет объектілерін эвакуациялау. Қазақстандықтардың майдан іс-қимылдарына, партизандық қозғалысқа қатысуы. Отан соғысы жылдарындағы тыл еңбеккерлерінің көрсеткен ерлігі. Соғыс тұтқындарының тағдыры. "Түркістан легионының" тарихы. М. Шоқайдың Батыс Еуропадағы қуғындағы қызметі. Екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижелері мен сабақтары. Соғыс жылдарындағы ғылым, мәдениет және халыққа білім беру.

20 ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы кеңестік реформалардың қайшылықтары мен салдары

Соғыстан кейінгі жылдардағы Қазақстан. Бейбіт құрылысқа көшудің қиындықтары. Қазақстанның халық шаруашылығындағы мәселелер мен қиындықтар. Қазақстан аумағындағы ядролық сынақтар және олардың зардаптары.

Білім мен ғылымдағы оң өзгерістер. Қазақ Ғылым Академиясының құрылуы. Партия шешімдеріндегі тенденциялық волюнтаристік әрекеттер. И. Сталиннің жеке басқа табыну кезеңін сынау. Мемлекет және қоғам қайраткерлерін саяси ақтау және оның "жартымсыз" сипатына баға беру. Н.С. Хрущевтің партия-мемлекеттік басқару жүйесіндегі реформасыжәне оның үстірт сипаты. Ұлттық мәселелердегі шектеулердің күшейтілуі. Теміртау оқиғалары. Реформалық әрекеттердің толық емес сипаты. Қазақ Кеңестік Социалисттік Республикасындағы (бұдан әрі – Қазақ КСР) аумақтық дауды шешудегі қайшылықтар. Репатриант қазақтардың Қазақстанға оралуы (1955, 1962 жылдар).

Ауыл шаруашылығын көтерудің әміршіл-әкімшілдік шаралары. Жоғары партиялық-мемлекеттік басқару жүйесіндегі өзгерістер. 1965-1966 жылдардағы экономикалық реформалардың аяқталмауы. Идеологиялық дағдарыс. Зиялы қауымның жасырын қарсыласуы, диссиденттік ортаның қызметі.

Қазақстанның КСРО өнеркәсібінің дамуына қосқан үлесі. Әкімшілік басқару нәтижесінде аграрлық сектордағы қайшылықтардың тереңдей түсуі. Орталықтың этнодемографиялық саясаты: ішкі көші-қон, төлқұжаттық режимнің қазақтардың ауылдан қалаға көшуіне кедергі болуы, "тіркеу", тілдік кемсітушілік және оны жүзеге асырудыңтағы басқа жолдары. Ақшаның құнсыздануы мен негізгі тұтыну тауарларының тапшылығы. "Көлеңкелі экономика", қылмыстық топтардың таралуы.

Экологиялық дағдарыс. Мәдениет және ғылым. Мәдени-рухани өмірдегі қайшылықтардың тереңдей түсуі – әміршіл-әміршілдік биліктің күшеюінің салдары. Қазақтардың ұлттық санасының стихиялық қайта өрлеу белгілері: "Жастұлпар" және студенттік жастардың басқа да бейресми ұйымдары, алғашқы қазақ диссиденттері. М. Шаханов, Ә. Кекілбаев, М. Мағауин, О. Сүлейменов, І. Есенберлин және т.б. шығармашылығы.

Қазақстандағы "қайта құру" саясаты

Идеологиядағы, экономикалық және саяси өмірдегі ауқымды өзгерістер. М.С. Горбачевтың реформалары. Жариялылық пен демократия жағдайында одақтық республикаларда туындаған ұлттық қақтығыстар. Экономикалық дағдарыс. "Қайта құру" мен "жариялылықтың" ел экономикасына әсері. Одақтық басқару жүйесі тұсында жеке мемлекеттік кәсіпорындардың ұлттық республикаларға қайтарылуы. Ауған соғысы және оған қазақстандықтардың қатысуы (1979-1989 жылдар).

Д.А. Қонаевтың қызметі. 1986 жылғы Алматыда және республиканың басқа қалаларында болған Желтоқсан оқиғасы. Алаш қозғалысы қайраткерлерінің ресми түрде ақталуы. Жаңа қоғамдық ұйымдар мен партиялардың құрылуы. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің сайлауы. "Тіл туралы заңның" қабылдануы және оның маңызы. Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларация. 1991 жылғы тамыз төңкерісі. Кеңес Одағының Коммунистік Партиясы (КОКП) қызметінің тоқтатылуы. КСРО-ның ыдырауы және Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының (бұдан әрі - ТМД) құрылуы.

Негізгі әдебиет:

1. Омарбеков Т.О. Қазақстан тарихының ХХ ғасырдағы өзекті мәселелері. – Алматы: Өнер, 2003. – 552 б.

2. Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы. – Алматы: Мектеп, 2017. – 656 б.

3. Абылхожин Ж.Б. Постсталинский период в истории советского Казахстана: череда обреченных реформ и несостоявшихся деклараций (1953 - 1991 гг.). – Алматы, КБТУ,2019. – 465 с.

4. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В 5-ти томах. Т. 4. – Алматы, Алматы кітап, 2010. – 312 с.

5. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. Том 5. – Алматы: Атамұра, 2010. – 680 с.

6. Алаш қозғалысы. Мәселенің зерттелу тарихынан. Құжаттар мен материалдар жинағы. 1918 – 2007 жж. Движение Алаш. Из истории изучения вопроса. Сборник документов и материалов. 1918 – 2007 гг. Алматы.: "Ел – шежіре", 2007. Т. 4. – 472 б.

7. Койгелдиев М.К. Сталинизм и репресии в Казахстане 1920 – 1940 – х годов. – Алматы, 2009. – 448 с.

Қосымша әдебиет:

1. Нұрпейісов К. Алаш һәм алашорда. – Алматы: Ататек, 1995. – 256 б.

2. Абылхожин Ж.Б. Очерки социально-экономической истории Казахстана. XX век. – Алматы: Туран, 1997. – 360 с.

3. Омарбеков Т.О. 1929-1931 жылдардағы халық көтерілістері: зерттеу. – Алматы: Арыс, 2018. – 480 б.

4. Омарбеков Т.О. Қазақстан тарихының ХХ ғасырдағы өзекті мәселелері. – Алматы: Өнер, 2003. – 552 б.

5. Қамзабекұлы Д. Алаштың рухани тұғыры. – Астана: Ел-шежіресі, 2008. – 360 б.

6. "Я себя совершенно не призанаю виновным!": из истории протестного движения в Казахстане 1960-1980 гг. (Сборник документов и материалов). Сост. М. Койгелдиев. – Алматы: Арыс, 2019. – 256 с.

7. Қойгелдиев М. Қорғансыздың күнін кешкендер. Менің ғылымдағы өмірім. (Қазақстанның ғылыми мектептері. Əдебиеттану): Монография. – Алматы: Арыс, 2019. – 304 б.

8. Красный террор: из истории политических репресссий в Казахстане (Сборник документальных материалов политических репрессии 20 – 50 годов ХХ века). Сост. М.К. Койгелдиев, В.И. Полулях, Ш.Б. Тілеубаев. – Алматы: "Алаш баспасы", 2013. – 384 с.

5-блок. Тәуелсіз Қазақстан

Қазақстан тәуелсіздігінің жариялануы және Қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылысы

Тәуелсіздікті жариялау қарсаңындағы Қазақтандағы қоғамдық-саяси жағдай. Тұңғыш рет Қазақстан Президентінің бүкілхалықтық сайлауы. "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Тәуелсіздігі туралы" Конституциялық Заңы.

Тәуелсіз Қазақстанды дамытудың мемлекеттік стратегиясының белгіленуі. Қоғамды демократияландыру үдерісінің күшейтілуі.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылымын жасақтау. Мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатын қалыптастыру. Қоғамның конституциялық құрылысының негіздерін құру. Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері: Туы, Елтаңбасы, Әнұранының бекітілуі. Қазақстан Республикасы Қарулы күштерінің құрылуы. Ұлттық армияның құрылуы.

Ұлттық валютаны енгізу және оның маңызы. Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасын белгілеу. Қазақстан Республикасы мемлекеттік шекарасын делимитация және демаркациялау нәтижелері. және Ұлттық қауіпсіздікті нығайту. Мемлекеттік бірегейлікті дамыту, азаматтық бейбітшілік пен саяси тұрақтылықты нығайту.

Қазақстан Республикасының қазіргі қолданыстағы Конституциясының Бүкілхалықтық референдум арқылы қабылдануы. Қазақстандағы парламентаризмнің дамуы. Атқарушы вертикаль ішіндегі мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту. Орталықсыздандыру, орталық пен өңірлер, мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату. Жергілікті өзін-өзі басқару туралы заң. Құқық қорғау органдарын (сот, прокуратура, полиция, арнайы қауіпсіздік қызметтерін) құру. Құқықтық реформа және заңдарды ізгілендіру. Құқық қорғау жүйесін оңтайландыру азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды нығайту. "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы" Қазақстан Республикасының Заңы және оның нәтижелері.

"Қазақстан-2030" Стратегиясы. Қазақстан астанасының көшірілуі. "Қазақстан-2050" Стратегиясы.

Экономикалық дамудың қазақстандық үлгісі

Егемендік жолындағы қиындықтар: экономикалық дағдарыс, әлеуметтік қиындықтар, өмір сүру деңгейінің төмендеуі, жұмыссыздық пен қылмыстың көбеюі. Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшудің негізгі кезеңдері. Нарықтық экономикаға өту, жекеменшік институттардың орнығуы және Отандық бизнес негізінің қалануы. Жаңа экономикалық жүйені қалыптастырудағы қиыншылықтар мен кемшіліктер. Ұлттық валютаның енгізілуі. Ұлттық қордың құрылуы.

Қазақстанда ұлттық компаниялардың құрылуы. Экономиканың өнеркәсіп, аграрлық және қаржы-банк секторларын басымдықпен дамытудың келешегі. Қазіргі кезеңде Қазақстан экономикасын реформалау бағыттары.

Бірікке Ұлттар ұйымының (бұдан әрі – БҰҰ) даму жөніндегі бағдарламасы, адамның даму мәселесі туралы есептер, Адам дамуының индексі. Қазақстанда Адам дамуы туралы есептің тұңғыш басылымы.

Қазақстан Республикасының Америка құрама штаттары (бұдан әрі – АҚШ), Батыс Еуропа, Оңтүстік Шығыс Азия, Таяу Шығыс елдерінің ірі компанияларымен сыртқы экономикалық ынтымақтастығы. Экономиканы дамытудағы "Нұрлы жол", "100 нақты қадам" бағдарламаларының жүзеге асырылуы.

Пандемиядан кейінгі кезеңдегі экономикалық даму. 2025 жылға дейінгі "Ұлттық даму жоспары". Ұлттық жобалар.

Қоғамдық-саяси даму және рухани даму

Дүниежүзі қазақтарының тұңғыш Құрылтайының шақырылуы және оның тарихи маңызы. Дүниежүзі қазақтарының Құрылтайлары (1992-2017 жылдар). Қазақстан халықтарының форумы (1992 жыл). Қазақстан Республикасы қоғамдық қозғалыстарының құрылуымен көп партиялық жүйенің қалыптасуы. Қазақстандағы көші-қон, демографиялық және халықтың этникалық құрылымындағы өзгерістер.

Тәуелсіздік жылдарындағы халық санақтары және оның қорытындылары (1999, 2009, 2021 жылдар). Қазақстан халқының ұлтаралық келісімі – тәуелсіздік пен демократияны нығайтудың кепілі. Демократиялық үдерістердің дамуы, Парламент сайлауларына пропорционалдық жүйенің енгізілуі және партиялық тізім бойынша сайлау нәтижелері. Азаматтық институттардың дамуы. Азаматтық форумдар және олардың маңызы. Қазақстан Республикасы ақпарат саясаты, Бұқаралық ақпарат құралдарының (БАҚ) дамуы. Қазақстан Республикасының Ұлттық кеңесінің қызметі. Азаматтық қоғамды дамыту және демократияландыру жөнінде ұсыныстар дайындайтын Мәжілістің тұрақты ұйымы. Демократияландыру және азаматтық қоғам мәселелері жөніндегі Ұлттық комиссияның қызметі. Қазақстан Республикасының жастар саясаты және тарихпен тәрбиелеу шаралары. Құқық қорғау және сот орындарының қызметін жетілдіру. Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі Комиссия және оның қызметі. Қазақстан Республикасы Адам құқықтары бойынша өкілдік институты (Омбудсмен).

Қазақстан Республикасы Президенті Қ.К. Тоқаевтың "Тәуелсіздік бәрінен қымбат" атты мақаласының тарихи маңызы. Елді демократияландыруға, саяси жүйені жаңғыртуға бағытталған саясат. "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасы.

"Қаңтар оқиғасы". Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К. Тоқаевтың "Жаңа Қазақстан: жаңару мен жаңғыру жолы" атты Жолдауының мәні мен маңызы.

Конституцияға түзетулер енгізу жөніндегі Референдум. Демократиялық қайта құрулардың кеңеюі. Қазақстанда Парламенттің рөлінің артуы және еліміздің саяси жүйесіндегі өзгерістер. Саяси партияларды тіркеу рәсімін жеңілдету.Ұлттық құрылтайды құру.

Білім және ғылым жүйелеріндегі реформалар. "Болашақ" бағдарламасы. Денсаулық сақтау ісінің нарықтық экономика жағдайына көшуі.

"Мәдени мұра", "Тарих толқынында" мемлекеттік бағдарламалары: мақсаты мен негізгі кезеңдері. Мемлекеттік тілде гуманитарлық білім қорын құру. "Мәңгілік ел" идеясының негіздері. Тарихи сананы жаңғырту. "Ұлы даланың жеті қыры".

Тәуелсіз Қазақстанның конфессионалдық саясаты. Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съездері. Діни экстремизм мен терроризм қаупі және оған қарсы күрес. "Жусан" операциясы.

Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты және халықаралық қатынастары

Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты қалыптасуының негізгі факторлары. Геосаяси және геоэкономикалық факторлардың Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының негізгі принциптерінің қалыптасуына ықпалы. Қазақстанның посткеңестік кеңістіктегі интеграциялық үдерістреге қатысуы. ТМД. Қазақстан Республикасының БҰҰ мүше болуы. Қазақстанның БҰҰ-дағы ұсыныстары. Қазақстан және Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ). Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясымен, АҚШ-пен, Қытай Халық Республикасымен қарым-қатынастарының қалыптасуы мен бағыттары, нәтижелері. Қазақстан Республикасының әлемдік қаржы институттары: Еуропалық даму және қалпына келтіру банкі, Азиялық және Ислам даму банкілерімен әріптестегі. Еуропалық вектордың жаңа бағыттары. Қазақстан Республикациясының Орталық Азия республикаларымен қарым-қатынастары. Қазақстанның Каспий теңізінің халықаралық-құқықтық мәртебесі және мұнай экспорттаушы елдер ұйымымен (МЭЕҰ – ОПЕК) байланыстары бойынша ұстанымдары. Қазақстанның Таяу шығыстағы саясаты. Араб елдерімен және түркітілдес мемлекеттердің халақаралық ұйымдарымен қарым-қатынастары. Түркі әлемі интеграциясының бүгінгі бағыттары. Қазақстанның Оңтүстік және Оңтүстік шығыс Азия елдерімен қарым-қатынастары. Қазақстаның қауіпсіздік бойынша халықаралық және аймақтық ұйымдармен ынтымақтасығы. Халықаралық терроризим мен жаһандық қауіп-қатерлердің күшеюі жағдайындағы өзара сенім мен сұхбаттастықты нығайту бойынша бастамалары. Қазақстан Республикасының Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім жөніндегі Кеңес ұйымдастыру бастамалары. Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ). Қазақстан Республикасы және Солтүстік Атлант альянсы (НАТО). Қауіпсіздіктің жаңа геосаяси мәселелері. Замануи сыртқы қауіптердің алдын алу.

Негізгі әдебиет:

1. Қазақстан (Қазақ елі) тарихы: 4 кітап: Тәуелсіз Қазақстан: алғышарттары және қалыптасуы. – Алматы: Қазақ университеті, 2022. – 570 б.

2. Абылхожин Ж.Б. Страна в сердце Евразии: Сюжеты по истории Казахстана. – Алматы: Қазақ университетi, 1998. – 280 с.

3. Назарбаев Н. А. Эра независимости. – Астана: Атамұра, 2017. – 508 с.

4. Токаев К.К. Под стягом независимости: Очерки о внешней политике Казахстана. – Алматы: Білім, 1997. – 736 с.

5. Ұлы Дала тарихы: учебное пособие. Кан Г.В., Тугжанов Е.Л. – Астана: Жасыл Орда, 2015. – 328 с.

6. Тоқаев Қ.К. Қазақстан Республикасының дипломатиясы. – Алматы, 2002.

Қосымша әдебиет:

1. Абенов Е.М., Арынов Е.М., Тасмагамбетов И.Н. Казахстан: эволюция государства и общества. – Алматы: Атамұра, 1996. – 390 с.

2. Назарбаев Н.А. На пороге ХХI века. – Алматы: Атамұра. 1996. – 256 с.

3. Назарбаев Н.А. Критическое десятилетие. – Алматы: Атамұра, 2003 – 240 с.

4. Аяган Б.Г., Абжанов Х.М., Селиверстов С.В., Бекенова М.С. Современная история Казахстана. – Алматы: Раритет, 2010. – 432 с.