ИПС "Әділет"

Примечание ИЗПИ!
Вводится в действие с 01.01.2024

В соответствии с подпунктом 11) пункта 1 статьи 5 Закона Республики Казахстан "О Семипалатинской зоне ядерной безопасности" ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить Методику проведения комплексного экологического обследования территорий, прилегающих к бывшему Семипалатинскому испытательному ядерному полигону, подвергшихся сверхнормативному радиоактивному загрязнению вследствие испытаний ядерного оружия.

2. Департаменту атомной энергетики и промышленности Министерства энергетики Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства энергетики Республики Казахстан;

3) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан представление в Департамент юридической службы Министерства энергетики Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1) и 2) настоящего пункта.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра энергетики Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие с 1 января 2024 года и подлежит официальному публикованию.

Министр энергетики
Республики Казахстан

А. Саткалиев

"СОГЛАСОВАН"
Министерство сельского хозяйства
Республики Казахстан
" "___________ 2023 года

"СОГЛАСОВАН"
Министерство здравоохранения
Республики Казахстан
" "___________ 2023 года

"СОГЛАСОВАН"
Министерство торговли и интеграции
Республики Казахстан
" "___________ 2023 года

"СОГЛАСОВАН"
Министерство экологии и природных ресурсов
Республики Казахстан
" "___________ 2023 года

Утверждена приказом
Министр энергетики
Республики Казахстан
от 30 октября 2023 года № 379

Методика проведения комплексного экологического обследования территорий, прилегающих к бывшему Семипалатинскому испытательному ядерному полигону, подвергшихся сверхнормативному радиоактивному загрязнению вследствие испытаний ядерного оружия

Глава 1. Общие положения

1. Настоящая Методика проведения комплексного экологического обследования территорий, прилегающих к бывшему Семипалатинскому испытательному ядерному полигону, подвергшихся сверхнормативному радиоактивному загрязнению вследствие испытаний ядерного оружия (далее – Методика), разработана в соответствии с подпунктом 11) пункта 1 статьи 5 Закона Республики Казахстан "О Семипалатинской зоне ядерной безопасности" и определяет механизм проведения комплексного экологического обследования территорий, прилегающих к бывшему Семипалатинскому испытательному ядерному полигону, подвергшихся сверхнормативному радиоактивному загрязнению вследствие испытаний ядерного оружия.

2. В настоящей Методике используются следующие понятия и определения:

1) уровень вмешательства – уровень радиационного воздействия, при превышении которого требуется проведение защитных мероприятий с целью ограничения облучения населения;

2) дешифрирование аэрофотоснимков и космических снимков – процесс выявления, распознавания и определения количественных и качественных характеристик объектов на местности с сопоставлением их изображений на аэрофотоснимках и космических снимках;

3) дозовый коэффициент – величина эффективной или эквивалентной дозы на единицу потока внешнего излучения либо поступления 1 (одного) Бк радионуклида в организм индивидуума через органы дыхания или пищевой тракт для наиболее критичной возрастной группы и наиболее токсичной химической формы радионуклида;

4) годовая эффективная (эквивалентная) доза – сумма эффективной (эквивалентной) дозы внешнего облучения, полученной за календарный год, и ожидаемой эффективной (эквивалентной) дозы внутреннего облучения, обусловленной поступлением в организм радионуклидов за этот же год. Единица годовой эффективной дозы – зиверт;

5) район обследования – территория, определенная Заказчиком для проведения работ по комплексному экологическому обследованию, согласно административным границам обследуемых территорий, прилегающих к бывшему Семипалатинскому испытательному ядерному полигону, подвергшихся сверхнормативному радиоактивному загрязнению вследствие испытаний ядерного оружия;

6) территория, прилегающая к бывшему Семипалатинскому испытательному ядерному полигону, подвергшихся сверхнормативному радиоактивному загрязнению вследствие испытаний ядерного оружия (далее – прилегающая территория) – территория, прилегающая к территории бывшего Семипалатинского испытательного ядерного полигона и подвергшаяся воздействию радиоактивных осадков при проведении ядерных испытаний;

7) комплексное экологическое обследование территорий, на которых проводились испытания ядерного оружия (далее – комплексное экологическое обследование) – радиоэкологическое обследование, направленное на оценку состояния окружающей среды на бывшем Семипалатинском испытательном ядерном полигоне и (или) прилегающей к нему территорий, подвергшихся сверхнормативному радиационному загрязнению вследствие испытания ядерного оружия.

Глава 2. Проведение комплексного экологического обследования территорий, прилегающих к бывшему Семипалатинскому испытательному ядерному полигону, подвергшихся сверхнормативному радиоактивному загрязнению вследствие испытаний ядерного оружия

3. В состав работ по комплексному экологическому обследованию прилегающих территорий входит:

1) общая характеристика района обследования;

2) оценка радиационного состояния окружающей среды;

3) расчет доз облучения;

4) прогнозная оценка состояния радиационной обстановки района обследования;

5) определение территорий, представляющих радиационную опасность для населения, на которых необходимо выполнять мероприятия по ликвидации последствий испытаний ядерного оружия, и территорий, не представляющих радиационную опасность для населения;

4. Исполнителем работ по комплексному экологическому обследованию прилегающих территорий является юридическое или физическое лицо, имеющее соответствующие лицензии в сфере использования атомной энергии.

Исполнитель работ по комплексному экологическому обследованию прилегающих территорий определяется:

1) в соответствии с подпунктом 20) пункта 4-1 статьи 41 Бюджетного кодекса Республики Казахстан;

2) Заказчиком самостоятельно.

Финансирование работ по комплексному экологическому обследованию прилегающих территорий обеспечивает Заказчик.

5. На первом этапе комплексного экологического обследования прилегающих территорий производится выбор точек отбора проб объектов окружающей среды – почвенный покров, поверхностные и подземные воды, атмосферный воздух, растительный и животный мир, а также сельскохозяйственная продукция растительного и животного происхождения.

6. На втором этапе комплексного экологического обследования прилегающих территорий выполняется отбор проб объектов окружающей среды, растениеводческой и животноводческой продукции, выращиваемой на обследуемых территориях.

7. На третьем этапе комплексного экологического обследования прилегающих территорий определяется содержание радионуклидов в объектах окружающей среды и растениеводческой и животноводческой продукции, выращиваемой на обследуемых территориях.

8. На четвертом этапе комплексного экологического обследования прилегающих территорий производится расчет доз облучения населения, в случае его предполагаемого/установленного проживания и (или) ведения хозяйственной деятельности на обследуемой территории, по результатам определения содержания радионуклидов в объектах окружающей среды и растениеводческой и животноводческой продукции, выращиваемой на обследуемых территориях.

9. На пятом этапе комплексного экологического обследования прилегающих территорий определяются границы территорий, не представляющих радиационную опасность для населения и границы территорий, представляющих радиационную опасность для населения, на которых необходимо проводить мероприятия по ликвидации последствий испытаний ядерного оружия.

Параграф 1. Общая характеристика района обследования

10. Общая характеристика района обследования включает в себя описание его административного и географического расположения, характеристику климатических условий (воздушной среды), водных ресурсов, рельефа, геологической среды, земельных ресурсов и почв, растительности, животного мира, социально-экономической среды, природной ценности района, историко-культурной значимости, наличие особо охраняемых природных территорий. Описание вышеперечисленных характеристик подразумевает получение общедоступных, общеизвестных данных об обследуемой территории.

11. При описании административного расположения района обследования указывается его принадлежность к административно-территориальной единице в системе административно-территориального устройства Республики Казахстан.

12. При описании географического расположения района обследования указываются его географические координаты.

13. Характеристика климатических условий (воздушной среды) района обследования содержит статистические сведения по не менее чем десятилетнему периоду метеорологических наблюдений за следующими показателями: атмосферное давление, температура воздуха, скорость и направление ветра, влажность воздуха, атмосферные осадки, наземные гидрометеорологические проявления.

14. Характеристика водных ресурсов содержит информацию о поверхностных и подземных водах района обследования.

15. Описание поверхностных вод включает в себя сведения о количестве водных объектов, их гидрографических характеристиках, гидрологическом режиме.

16. Описание подземных вод включает в себя гидрогеологические параметры района обследования, сведения о наличии и характеристике разведанных месторождений подземных вод.

17. При описании рельефа района обследования дается его геоморфологическая характеристика.

18. Описание геологической среды включает в себя сведения о горных породах, развитых в районе обследования, геологических процессах (сейсмичности), характерных для района обследования, наличии разломных структур, их расположение и масштабы распространения.

19. Описание земельных ресурсов и почв включает в себя сведения о земельном балансе территории района обследования и характеристике почвенного покрова.

20. Описание растительности включает в себя геоботаническую карту района обследования и сведения о флористическом составе растительных сообществ.

21. Описание животного мира включает в себя сведения о водной и наземной фауне в районе обследования, наличии редких, исчезающих и занесенных в Красную книгу видов животных.

22. Характеристика социально-экономической среды содержит информацию о количестве людей, проживающих в районе обследования, населенных пунктах, видах хозяйственной деятельности.

23. Характеристика природной ценности района обследования содержит информацию о хозяйственной ценности ресурсов окружающей среды.

24. Описание историко-культурной значимости района обследования включает в себя сведения о количестве памятников, их состоянии, описании отдельных исторически-значимых построек, зданий и сооружений с исторически сложившимися территориями указанных построек, зданий и сооружений, мавзолеи и отдельные захоронения, произведения монументального искусства, каменные изваяния, наскальные изображения, памятники археологии, представляющие историческую, научную, архитектурную, художественную и мемориальную ценность и имеющие особое значение для истории и культуры.

25. Описание особо охраняемых природных территорий включает в себя сведения о наличии в районе обследования государственных природных заповедников, национальных парков, резерватов, заповедных зон, природных парков, государственных природных заказников, памятников природы, дендрологических парков и ботанических садов, объектов всемирного наследия.

Параграф 2. Оценка радиационного состояния окружающей среды

26. Оценка радиационного состояния окружающей среды района обследования выполняется для следующих природных объектов – почвенный покров, поверхностные и подземные воды, атмосферный воздух, растительный и животный мир, сельскохозяйственная растениеводческая и животноводческая продукция.

27. Обследование радиационного состояния почвенного покрова выполняется с целью определения степени радиоактивного загрязнения местности, выявления территорий с повышенным содержанием техногенных радионуклидов, образовавшиеся в результате испытания ядерного оружия в почвенном покрове, установления масштабов (границ) радиоактивного загрязнения местности.

28. Степень радиоактивного загрязнения почвенного покрова оценивается по значениям площадной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

29. Для получения значений площадной активности радионуклидов в почвенном покрове определяется удельная активность радионуклидов в верхнем слое почвенного покрова и суммарная активность радионуклидов на глубине почвенного покрова.

30. Для определения удельной активности радионуклидов в верхнем слое почвенного покрова проводится отбор проб на глубине 5 (пять) сантиметров с площади 100 (сто) квадратных сантиметров.

Отбор проб почвы проводится в соответствии с межгосударственным стандартом ГОСТ 17.4.3.01 "Охрана природы. Почвы. Общие требования к отбору проб" (далее – межгосударственный стандарт ГОСТ 17.4.3.01).

31. При обследовании территорий за пределами населенных пунктов, отбор проб верхнего слоя почвенного покрова производится из расчета не менее 1 (одной) пробы на 1 (один) квадратный километр.

32. Точки отбора проб верхнего слоя почвенного покрова распределяются равномерно по району обследования.

33. В отобранных пробах верхнего слоя почвенного покрова определяется удельная активность радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

34. Удельная активность радионуклидов америция-241 и цезия-137 определяется во всех отобранных пробах верхнего слоя почвенного покрова.

35. По результатам определения удельной активности радионуклидов америция-241 и цезия-137 в верхнем слое почвенного покрова производится зонирование района обследования. Зонирование выполняется для определения мест отбора проб, необходимых для оценки состояния атмосферного воздуха, растительного и животного мира.

36. Выделяются зоны, где значения удельной активности радионуклидов америция-241 и цезия-137 в отобранных пробах верхнего слоя почвенного покрова превышают фоновые значения удельной активности, и зоны, где значения удельной активности радионуклидов америция-241 и цезия-137 в отобранных пробах верхнего слоя почвенного покрова не превышают фоновые значения удельной активности.

Фоновым значением удельной активности радионуклида америция-241 принимается значение его удельной активности в верхнем слое почвенного покрова равное 2 (двум) Беккерелям на килограмм, фоновым значением удельной активности радионуклида цезия-137 принимается значение его удельной активности в верхнем слое почвенного покрова равное 40 (сорока) Беккерелей на килограмм.

При превышении фоновых значений удельной активности в отобранной пробе верхнего слоя почвенного покрова одного из радионуклидов (америция-241 и цезия-137), эта проба (место ее отбора) относится к зоне, превышающей фоновые значения удельной активности радионуклидов.

37. Удельная активность радионуклидов плутония-239+240 и стронция-90 определяется не менее чем в 10 (десяти) процентах от общего количества отобранных проб верхнего слоя почвенного покрова.

Удельная активность радионуклидов плутония-239+240 и стронция-90 определяется в каждой выделенной зоне, не менее чем в 3 (трех) пробах верхнего слоя почвенного покрова на зону.

38. Для определения суммарной активности каждого радионуклида (америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90) на глубине почвенного покрова выполняется послойный отбор проб.

39. Послойный отбор проб почвенного покрова производится на глубине не менее 30 (тридцати) сантиметров. Высота каждого слоя почвы составляет 5 (пять) сантиметров.

Отбор проб почвы проводится в соответствии с межгосударственным стандартом ГОСТ 17.4.3.01.

40. В отобранных послойных пробах почвы определяется удельная активность радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

При выявлении по результатам лабораторных анализов количественных значений радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в нижнем слое на глубине 30 (тридцать) сантиметров, проводится дополнительный отбор послойных проб с шагом отбора 5 (пять) сантиметров. В каждой отобранной пробе определяют удельную активность радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90. Отбор дополнительных проб проводят до достижения нижних пределов обнаружения по каждому радионуклиду.

41. Послойный отбор проб почвы производится в каждой выделенной зоне, не менее чем в 3 (трех) точках на зону.

42. По результатам определения удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в верхнем слое почвенного покрова и суммарной активности каждого определяемого радионуклида на глубине почвенного покрова производится расчет площадной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90. Расчет суммарной активности каждого определяемого радионуклида на глубине почвенного покрова и площадной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в каждом слое почвы при послойном отборе проб почвы представлен в приложении 1 к настоящей Методике.

43. Полученные значения площадной активности радионуклидов в почвенном покрове сравниваются со значениями, установленными в приложении 13 к Критериям оценки экологической обстановки территорий, утвержденных приказом исполняющего обязанности Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 13 августа 2021 года № 327 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 23994) (далее – Критерии оценки экологической обстановки территорий).

44. Обследование радиационного состояния поверхностных и подземных вод выполняется с целью определения степени радиоактивного загрязнения водной среды техногенными радионуклидами, образовавшимися вследствие испытаний ядерного оружия.

45. Степень радиоактивного загрязнения водной среды определяется по удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240, стронция-90 и трития-3 в пробах воды, отобранных в водных объектах.

46. Обследованию подлежат все поверхностные водные объекты района обследования, указанные на топографической карте местности масштаба 1:500000.

47. При обследовании поверхностных водных объектов проводится отбор проб воды в количестве не менее 1 (одной) пробы с 1 (одного) водного объекта. Для постоянных водотоков, выходящих за пределы территории бывшего Семипалатинского испытательного ядерного полигона, протяженностью более 10 (десяти) километров дополнительно проводится отбор проб воды через каждые 6,5 (шесть с половиной) километров.

Отбор проб воды с поверхностных водных объектов осуществляется в соответствии с государственным стандартом Республики Казахстан СТ РК ГОСТ Р 51592 "Вода. Общие требования к отбору проб" (далее – государственный стандарт СТ РК ГОСТ Р 51592).

48. Отбор проб подземных вод осуществляется из имеющихся в районе обследования скважин и колодцев.

При отсутствии в районе обследования скважин и колодцев производится бурение новых скважин.

Отбор проб воды из скважин и колодцев осуществляется в соответствии с государственным стандартом СТ РК ГОСТ Р 51592.

49. Места для устройства скважин и глубина скважин определяются на основании геологических и гидрогеологических данных.

50. Количество точек отбора проб подземных вод (скважин, колодцев) составляет не менее 1 (одной) пробы на 100 (сто) квадратных километров.

Отбор проб подземных вод вдоль русла постоянных водотоков, выходящих за пределы территории бывшего Семипалатинского испытательного ядерного полигона, протяженностью более 60 километров осуществляется через каждые 30 километров параллельно с каждого берега.

51. Полученные значения удельной активности радионуклидов в воде сравниваются со значениями уровней вмешательства, установленными в приложении 19 "Значения дозовых коэффициентов ℇ (мЗв/Бк) при поступлении радионуклидов в организм взрослых людей с водой и уровни вмешательства УВ (Бк/кг) по содержанию отдельных радионуклидов в питьевой воде" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности, утвержденных приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 2 августа 2022 года № ҚР ДСМ-71 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 29012) (далее – Гигиенические нормативы к обеспечению радиационной безопасности.

52. Обследование радиационного состояния атмосферного воздуха выполняется с целью оценки степени радиоактивного загрязнения воздушной среды.

53. Степень радиоактивного загрязнения воздушной среды определяется по среднегодовой объемной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в пробах воздушных аэрозолей.

54. Определение среднегодовой объемной активности радионуклидов в атмосферном воздухе выполняется экспериментальным или расчетным методом.

Экспериментальным методом среднегодовая объемная активность радионуклидов в атмосферном воздухе определяется как среднее арифметическое значение всех разовых и среднесуточных объемных активностей радионуклидов, полученных в течение года.

Расчетный метод применяется в случае, когда определить среднегодовую объемную активность радионуклидов в атмосферном воздухе экспериментальным методом не представляется возможным.

55.Для определения разовых и среднесуточных объемных активностей радионуклидов в атмосферном воздухе проводится отбор проб воздушных аэрозолей.

Отбор проб воздушных аэрозолей выполняется в соответствии с государственным стандартом Республики Казахстан СТ РК СТБ 1058 "Радиационный контроль. Отбор проб атмосферного воздуха. Общие требования". Организация работ по отбору проб атмосферного воздуха осуществляется в соответствии требованиями межгосударственного стандарта ГОСТ 17.2.3.01 "Охрана природы. Атмосфера. Правила контроля качества воздуха населенных пунктов" (далее – межгосударственный стандарт ГОСТ 17.2.3.01).

56.Точки отбора проб воздушных аэрозолей располагаются равномерно по району обследования на открытой местности.

Общее количество точек отбора проб воздушных аэрозолей составляет не менее 1 (одной) точки на 100 (сто) квадратных километров.

Отбор проб воздушных аэрозолей вдоль русла постоянных водотоков, выходящих за пределы территории бывшего Семипалатинского испытательного ядерного полигона, протяженностью более 60 километров осуществляется через каждые 30 километров параллельно с каждого берега.

57. Продолжительность отбора проб атмосферного воздуха при определении разовых объемных активностей радионуклидов составляет не менее 2 (двух) часов. При определении среднесуточных объемных активностей продолжительность отбора проб воздушных аэрозолей составляет 24 (двадцать четыре) часа.

Аспирационная установка устанавливается на высоте до 3,5 (трех с половиной) метров от поверхности земли с подветренной стороны по отношению к территории с повышенным содержанием радионуклидов в почвенном покрове.

58. Во всех отобранных пробах воздушных аэрозолей определяется удельная активность радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

59. Для определения среднегодовой объемной активности радионуклидов в атмосферном воздухе расчетным методом производится отбор проб верхнего слоя почвенного покрова на глубине 5 (пять) сантиметров.

Отбор проб верхнего слоя почвенного покрова производится в количестве не менее 3 (трех) проб в каждой зоне.

60. Во всех отобранных пробах верхнего слоя почвенного покрова определяется удельная активность радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

61. Во всех отобранных пробах верхнего слоя почвенного покрова выделяется фракция микроагрегатов размером менее 10 (десяти) микрометров.

62. Во фракции микроагрегатов размером менее 10 (десяти) микрометров, выделенной из всех отобранных проб почвы, определяется удельная активность радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

63. По результатам определения удельной активности радионуклидов в верхнем слое почвенного покрова и удельной активности радионуклидов во фракции микроагрегатов размером менее 10 (десяти) микрометров производится расчет среднегодовой объемной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в атмосферном воздухе. Расчет среднегодовой объемной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в атмосферном воздухе приведен в приложении 2 к настоящей Методике.

64. Полученные экспериментальным и расчетным методом значения среднегодовой объемной активности радионуклидов в атмосферном воздухе сравниваются со значениями допустимой среднегодовой объемной активности, установленными в приложении 4 "Значения дозовых коэффициентов, пределов годового поступления с воздухом и пищей и допустимой объемной активности во вдыхаемом воздухе отдельных радионуклидов для критических групп населения" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности.

65. Обследование радиационного состояния растительного мира выполняется для оценки степени радиоактивного загрязнения растительного покрова района обследования.

66. Степень радиоактивного загрязнения растительного покрова определяется по удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в пробах растений.

67. Определение удельной активности радионуклидов в растениях выполняется экспериментальным или расчетным методом.

Расчетный метод применяется при отсутствии возможности определения удельной активности радионуклидов в растениях экспериментальным методом.

68. Для определения удельной активности радионуклидов в растениях экспериментальным методом производится отбор проб растений.

Количество точек отбора проб растений составляет не менее 1 (одной) пробы на 100 (сто) квадратных километров.

69. Отбор проб растений выполняется в соответствии с межгосударственным стандартом ГОСТ 27262 "Корма растительные. Методы отбора проб". Масса пробы растений составляет не менее 300 (трехсот) грамм.

Пробы растений представляют собой смешанные образцы или же отдельные виды растений, составляющие основу кормового рациона сельскохозяйственных животных в районе обследования.

Надземная часть травянистых растений срезается на высоте до 3 (трех) сантиметров над поверхностью почвы, крупнотравье – на высоте до 6 (шести) сантиметров, у полукустарников срезается или обрывается прирост текущего года.

70. Для определения удельной активности радионуклидов в растениях расчетным методом используется коэффициент накопления.

Коэффициент накопления определяется как отношение удельной активности радионуклидов в растениях к удельной активности радионуклидов в верхнем слое почвенного покрова.

71. Для определения значения коэффициента накопления в каждой выделенной зоне отбирается не менее 3 (трех) проб растений.

72. В каждой отобранной пробе растений выполняется определение удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

73. На каждом участке отбора проб растений выполняется отбор 5 (пяти) проб верхнего слоя почвенного покрова.

Четыре пробы верхнего слоя почвенного покрова отбираются по углам участка, одна проба верхнего слоя почвенного покрова отбирается в центре участка. Пять отобранных проб верхнего слоя почвенного покрова смешиваются в одну пробу (смешанная проба).

74. Определение удельной активности радионуклидов выполняется для смешанной пробы верхнего слоя почвенного покрова.

75. По результатам определения удельной активности радионуклидов в отобранных пробах растений и пробах верхнего слоя почвенного покрова, выполняется расчет коэффициента накопления для каждой выделенной зоны.

Расчет коэффициента накопления для каждой выделенной зоны приведен в пункте 1 приложения 3 к настоящей Методике.

76. По результатам расчета коэффициента накопления и удельной активности радионуклидов в пробах верхнего слоя почвенного покрова, отобранным и измеренным согласно пунктам 31-38 настоящей Методики, выполняется расчет удельной активности радионуклидов в растениях в районе обследования.

Расчет удельной активности радионуклидов в растениях приведен в пункте 2 приложения 3 к настоящей Методике.

77. Обследование радиационного состояния животного мира выполняется для оценки степени радиоактивного загрязнения объектов любительской и промысловой охоты (рыболовства) в районе обследования.

78. Степень радиоактивного загрязнения животного мира определяется по удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в пробах мяса диких животных, дикой птицы и рыбе, являющихся объектами промысловой и любительской охоты (рыболовства).

Отбор проб выполняется в соответствии с государственным стандартом Республики Казахстан СТ РК 1509-2006 "Радиационный контроль. Отбор проб пищевых продуктов. Общие требования" (далее – государственный стандарт СТ РК 1509-2006).

79. Определение удельной активности техногенных радионуклидов, образовавшиеся в результате испытания ядерного оружия в мясе диких животных, дикой птицы и рыбе выполняется экспериментальным или расчетным методом.

Расчетный метод применяется в случае, когда на обследуемой территории отбор проб мяса диких животных, дикой птицы и рыбы экспериментальным методом не представляется возможным.

80. Для определения удельной активности радионуклидов в мясе диких животных, дикой птицы и рыбе экспериментальным методом производится отбор проб мяса диких животных, дикой птицы и рыбы, обитающих на обследуемой территории.

81. Производится отбор не менее 1 (одной) пробы на каждый имеющийся на обследуемой территории класс животных (рыбы, птицы, млекопитающие), являющихся объектами промысловой и любительской охоты (рыболовства).

82. В отобранных пробах определяются удельные активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

83. Для определения удельных активностей радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в мясе диких животных расчетным методом на участках установленного выпаса производится отбор проб фекалий диких животных (не менее 3 (трех) проб фекалий диких животных в каждой выделенной зоне).

84. В отобранных пробах фекалий определяется удельная активность радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90, которая используется для расчета возможного поступления радионуклидов в мясо диких животных на обследуемой территории.

Расчет удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в мясе диких животных на обследуемой территории приведен в приложении 4 к настоящей Методике.

85. Полученные значения удельной активности радионуклидов в мясе диких животных сравниваются с допустимыми уровнями, указанными в приложении 5 "Допустимые уровни радионуклидов Cs-137 и Sr-90" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности.

86. Определение радиационного состояния растениеводческой продукции выполняется для оценки дозы внутреннего облучения от перорального поступления радионуклидов в организм человека с пищей.

87. Степень радиоактивного загрязнения растениеводческой продукции, выращиваемой в районе обследования, определяется по удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в ней.

88. Определение удельной активности радионуклидов в растениеводческой продукции выполняется экспериментальным или расчетным методом.

Расчетный метод применяется при отсутствии возможности отбора проб растениеводческой продукции на обследуемой территории экспериментальным методом.

89. Для определения удельной активности радионуклидов в растениеводческой продукции, получаемой на обследуемой территории, экспериментальным методом, проводится отбор проб растениеводческих культур непосредственно с полей (3 (три) пробы по каждому виду растениеводческой культуры, выращиваемой на обследуемой территории).

Отбор проб проводится в соответствии с государственным стандартом СТ РК 1509-2006.

90. В отобранных пробах сельскохозяйственных культур определяют удельную активность радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

91. Определение удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в растениеводческой продукции расчетным методом выполняется на основании данных о содержании радионуклидов в почвенном покрове, полученных в результате обследования радиационного состояния почвенного покрова.

Расчет удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в растениеводческой продукции приведен в приложении 5 к настоящей Методике.

92. Полученные расчетные значения удельной активности радионуклидов в растениеводческой продукции сравниваются с допустимыми уровнями, указанными в приложении 5 "Допустимые уровни радионуклидов Cs-137 и Sr-90" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности.

93. Определение радиационного состояния животноводческой продукции выполняется для оценки дозы внутреннего облучения от поступления радионуклидов в организм человека с пищей.

94. Степень радиоактивного загрязнения животноводческой продукции определяется по удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в пробах животноводческой продукции, производимой в районе обследования.

95. Определение удельной активности техногенных радионуклидов, образовавшихся в результате испытания ядерного оружия, в животноводческой продукции выполняется экспериментальным или расчетным методом.

Расчетный метод применяется в случае, когда на обследуемой территории отбор проб животноводческой продукции экспериментальным методом не представляется возможным.

96. Для определения удельной активности радионуклидов в животноводческой продукции экспериментальным методом производится отбор проб (мясомолочная продукция) на фермерских хозяйствах (зимовках, летниках), животные которых, потенциально, могут выпасаться в районе обследования.

Количество проб выбирается в зависимости от видового разнообразия продукции, 3 (три) пробы по каждому виду продукции (мясо, молоко, яйца).

Отбор проб выполняется в соответствии с государственным стандартом СТ РК 1509-2006.

97. В отобранных пробах животноводческой продукции определяют удельную активность радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

98. Для определения удельных активностей радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в продукции животноводства расчетным методом на участках установленного выпаса производится отбор проб фекалий сельскохозяйственных животных (не менее 3 (трех) проб фекалий сельскохозяйственных животных в каждой выделенной зоне).

99. В отобранных пробах фекалий определяется удельная активность радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90, которая используется для расчета возможного поступления радионуклидов в животноводческую продукцию с кормом, в случае предполагаемого/установленного выпаса на обследуемой территории.

Расчет возможного поступления радионуклидов в животноводческую продукцию с кормом, в случае предполагаемого/установленного выпаса на обследуемой территории приведен в приложении 4 к настоящей Методике.

100. Полученные расчетные значения удельной активности радионуклидов в животноводческой продукции сравниваются с допустимыми уровнями, указанными в приложении 5 "Допустимые уровни радионуклидов Cs-137 и Sr-90" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности.

101. Радиационное обследование населенных пунктов выполняется с целью оценки радиационного состояния мест проживания и ведения хозяйственной деятельности населения.

102. Радиационное обследование проводится в пределах границ (черты) населенного пункта и на территории, прилегающей к населенному пункту, на расстоянии 1 (одного) километра от границы (черты) населенного пункта.

103. Радиационное обследование населенного пункта включает в себя оценку радиационного состояния жилых и административных зданий, почвенного покрова, атмосферного воздуха, водных объектов, растениеводческой продукции, выращенной в населенном пункте, животноводческой продукции, производимой в населенном пункте.

104. Радиационное состояние жилых и административных зданий определяется измерением гамма-фона.

105. Измерения гамма-фона производятся вблизи обследуемого здания не менее чем в 5 (пяти) точках, расположенных на расстоянии от 30 (тридцати) до 100 (ста) метров от данного здания и не ближе 20 (двадцати) метров друг от друга.

106. Измерения гамма-фона внутри жилых домов производятся не менее чем в 2 (двух) помещениях, которые должны быть различными по функциональному назначению.

Количество жилых и административных зданий, подлежащих радиационному обследованию в населенном пункте, зависит от общего количества жилых и административных зданий, расположенных в данном населенном пункте, и приведено в приложении 6 к настоящей Методике.

107. По результатам радиационного обследования жилых и административных зданий строятся карты гамма-фона населенного пункта.

108. Степень радиоактивного загрязнения почвенного покрова в населенном пункте оценивается по значениям площадной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

109. Определение площадной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в почвенном покрове представлено в пунктах с 31, 33, 34 настоящей Методики.

110. Количество проб почвы, отбираемых в населенном пункте, зависит от количества жителей, проживающих в данном населенном пункте, и приведено в приложении 7 к настоящей Методике.

111. Полученные значения площадной активности радионуклидов в почвенном покрове сравниваются со значениями, указанными в приложении 13 к Критериям оценки экологической обстановки территорий.

112. При обследовании радиационного состояния воды централизованных систем питьевого водоснабжения населенного пункта отбирается проба воды, в месте ее поступления в распределительную сеть для потребления, а также в местах разводящей сети с учетом тупиковых участков, застойных зон, точек, наиболее удаленных от станции, на возвышенных и низких участках магистральных распределительных сетей, в резервуарах – накопителях воды, в уличных водоразборных устройствах (колонках).

113. При отсутствии центральной системы питьевого водоснабжения пробы воды отбираются в колодцах и поверхностных водах.

114. Количество проб воды, отбираемых в населенном пункте, зависит от количества жителей, проживающих в данном населенном пункте, и приведено в приложении 8 к настоящей Методике.

115. Полученные значения удельной активности радионуклидов в воде сравниваются со значениями уровней вмешательства, указанными в приложении 19 "Значения дозовых коэффициентов ℇ (мЗв/Бк) при поступлении радионуклидов в организм взрослых людей с водой и уровни вмешательства УВ (Бк/кг) по содержанию отдельных радионуклидов в питьевой воде" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности.

116. Определение среднегодовой объемной активности радионуклидов в атмосферном воздухе населенного пункта выполняется в соответствии с пунктами 56, 57, 58, 59 настоящей Методики.

Количество постов отбора проб воздушных аэрозолей в населенном пункте, зависит от количества жителей, проживающих в данном населенном пункте, и приведено в приложении 9 к настоящей Методике.

117. Полученные значения среднегодовой объемной активности радионуклидов сравниваются со значениями, установленными в приложении 4 "Значения дозовых коэффициентов, пределов годового поступления с воздухом и пищей и допустимой объемной активности во вдыхаемом воздухе отдельных радионуклидов для критических групп населения" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности.

118. При обследовании радиационного состояния растениеводческой продукции, выращенной в населенном пункте, проводится отбор проб растениеводческой продукции непосредственно с огородных участков подворий населенных пунктов или из мест хранения продукции (погреба, склады, зернохранилища).

Отбор проб растениеводческой продукции, выращенной в населенном пункте, проводится в соответствии с государственным стандартом СТ РК 1509-2006.

119. Количество проб растениеводческой продукции, выращенной в населенном пункте, зависит от количества жителей, проживающих в данном населенном пункте и приведено в приложении 10 к настоящей Методике.

120. Полученные значения удельной активности радионуклидов в растениеводческой продукции, выращенной в населенном пункте, сравниваются с допустимыми уровнями, указанными в приложении 5 "Допустимые уровни радионуклидов Cs-137 и Sr-90" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности.

121. При обследовании радиационного состояния животноводческой продукции, произведенной в населенном пункте, выполняется отбор проб животноводческой продукции (мясо, молоко, яйца) в подворьях обследуемого населенного пункта.

Количество проб животноводческой продукции, произведенной в населенном пункте, зависит от количества жителей, проживающих в данном населенном пункте и приведено в приложении 11 к настоящей Методике.

122. Полученные значения удельной активности радионуклидов в животноводческой продукции, произведенной в населенном пункте, сравниваются с допустимыми уровнями, указанными в приложении 5 "Допустимые уровни радионуклидов Cs-137 и Sr-90" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности.

123. Поиск радиоактивно-загрязненных техногенных объектов выполняется с целью обнаружения источников радиоактивного загрязнения окружающей среды.

124. Для поиска техногенных объектов выполняется дешифрирование космических снимков района обследования, на которых выбираются объекты для радиационного обследования.

При наличии для района обследования аэрофотоснимков, дешифрирование техногенных объектов выполняется по ним.

125. По результатам дешифрирования космических снимков (аэрофотоснимков) выполняется радиационное обследование выбранных объектов в месте их расположения.

126. Радиационное обследование техногенных объектов заключается в измерении мощности эквивалентной дозы в месте расположения объекта.

При превышении мощности эквивалентной дозы 0,3 микрозиверт в час в месте расположения объекта, выполняется отбор не менее 1 (одной) пробы самого объекта, и не менее 1 (одной) пробы почвы в непосредственной близости от объекта.

127. В отобранных пробах объекта и почвенного покрова определяется удельная активность радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90.

128. По результатам определения удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в отобранных пробах объекта и почвенного покрова определяется уровень радиоактивного загрязнения объекта.

Параграф 3. Расчет доз облучения населения

129. Расчет доз облучения населения проводится с целью оценки степени радиоэкологической безопасности человека, в случае предполагаемого/установленного проживания и ведения хозяйственной деятельности на обследуемой территории.

130. Основным критерием для оценки степени радиоэкологической безопасности человека, проживающего на обследуемой территории, является среднегодовая эффективная доза населения от техногенных источников ионизирующих излучений.

131. В настоящей Методике рассматривается расчет среднегодовой эффективной дозы населения только от техногенных радионуклидов, образовавшиеся в результате испытания ядерного оружия.

132. На основании данных расчета среднегодовой эффективной дозы населения выделяются территории, где эффективная доза не превышает 0,3 миллизиверт в год и территории, где значение среднегодовой эффективной дозы превышает 0,3 миллизиверт в год.

133. Для расчета среднегодовой эффективной дозы населения используются данные о площадной активности техногенных радионуклидов, образовавшиеся в результате испытания ядерного оружия, среднегодовой объемной активности радионуклидов в атмосферном воздухе, удельной активности радионуклидов в растениеводческой продукции, в животноводческой продукции и в воде.

134. Расчет среднегодовой эффективной дозы населения от техногенных радионуклидов, образовавшиеся в результате испытания ядерного оружия приведен в приложении 12 к настоящей Методике.

Параграф 4. Прогнозная оценка состояния радиационной обстановки района обследования

135. По результатам комплексного экологического обследования прилегающих территорий выполняется прогнозная оценка состояния радиационной обстановки через 10 (десять) лет, 50 (пятьдесят) лет и 100 (сто) лет.

136. При возможном изменении радиационной обстановки в худшую сторону в указанный период, выполняются мероприятия, предотвращающие эти изменения.

Параграф 5. Определение территорий, представляющих радиационную опасность для населения

137. При определении территорий, представляющих радиационную опасность для населения, применяются Критерии оценки экологической обстановки территорий.

138. Согласно Критериям оценки экологической обстановки территорий, основным критерием, характеризующим степень радиоэкологической безопасности человека, проживающего на загрязненной территории, является среднегодовое значение эффективной дозы от техногенных источников ионизирующих излучений.

139. Территории делятся на два вида по параметру среднегодового значения эффективной дозы от техногенных источников ионизирующих излучений:

1) территории, которые не представляют радиационной опасности для населения. Значение среднегодовой эффективной дозы на человека в пределах этих территорий составляет менее 0,3 миллизиверт в год от техногенных радионуклидов, образовавшиеся в результате испытания ядерного оружия;

2) территории, которые представляют радиационную опасность для населения. Значение среднегодовой эффективной дозы на человека в пределах этих территорий составляет свыше 0,3 миллизиверт в год от техногенных радионуклидов, образовавшиеся в результате испытания ядерного оружия.

140. Значение 0,3 миллизиверт в год является пороговым уровнем вмешательства, при превышении которого требуется проведение защитных мероприятий с целью ограничения облучения населения в соответствии с приложением 16 "Нормативы вмешательства на загрязненных территориях" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности.

Глава 3. Оформление результатов комплексного экологического обследования территорий, прилегающих к бывшему Семипалатинскому испытательному ядерному полигону, подвергшихся сверхнормативному радиоактивному загрязнению вследствие испытаний ядерного оружия

141. Результаты работ по комплексному экологическому обследованию прилегающих территорий, оформляются в виде материалов комплексного экологического обследования территорий, прилегающих к бывшему Семипалатинскому испытательному ядерному полигону, подвергшихся сверхнормативному радиоактивному загрязнению вследствие испытаний ядерного оружия.

142. Материалы комплексного экологического обследования территорий, прилегающих к бывшему Семипалатинскому испытательному ядерному полигону, подвергшихся сверхнормативному радиоактивному загрязнению вследствие испытаний ядерного оружия, включают:

1) общую характеристику района обследования;

2) оценку радиационного состояния окружающей среды;

3) расчет доз облучения населения;

4) прогнозную оценку состояния радиационной обстановки района обследования;

5) определение границ территорий, на которых значение среднегодовой эффективной дозы облучения человека превышает 0,3 миллизиверт в год от техногенных радионуклидов, образовавшихся в результате испытания ядерного оружия.

Приложение 1
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного оружия

Расчет площадной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в каждом слое почвы при послойном отборе проб почвы

1. Расчет активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в каждом слое почвы при послойном отборе проб почвы.

Для каждого слоя почвы определяется активность радионуклидов по формуле:

где:

– активность i-го радионуклида в j-ом слое почвы, беккерель;

– удельная активность i-го радионуклида в j-ом слое почвы, беккерель на килограмм;

– плотность почвы, килограмм на кубический дециметр;

1000 – коэффициент перевода значения плотности почвы из килограмм на кубический дециметр на килограмм на кубический сантиметр;

– площадь, с которой отобрана проба почвы, квадратный сантиметр;

– высота слоя почвы, сантиметр.

2. Расчет суммарной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 по глубине почвенного покрова.

Суммарная активность радионуклидов рассчитывается по формуле:

где:

A_i – суммарная активность i-го радионуклида по всей глубине его распространения в почвенном покрове, беккерель;

A_i,j – активность i-го радионуклида в j-ом слое почвы, беккерель.

3. Расчет коэффициента Кп, определяющего отношение суммарной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 по всей глубине их распространения в почвенном покрове к активности радионуклидов в верхнем 5 (пяти) сантиметровом слое почвенного покрова.

Коэффициент Кп рассчитывается по формуле:

где:

K_п – коэффициент, определяющий отношение суммарной активности i-го радионуклида в почве по всей глубине его распространения в почвенном покрове к активности i-го радионуклида в верхнем 5 (пяти) сантиметровом слое почвенного покрова;

A_i – суммарная активность i-го радионуклида в почве по всей глубине его распространения, беккерель;

A_i,0–5 – активность i-го радионуклида в верхнем 5 (пяти) сантиметровом слое почвенного покрова, беккерель.

Коэффициент Кп определяется для каждой выделенной зоны.

В каждой выделенной зоне берется среднее значение Кп.

4. Расчет площадной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в почвенном покрове.

Площадная активность радионуклидов рассчитывается по формуле:

где:

– площадная активность i-го радионуклида, беккерель на квадратный метр;

Кп – коэффициент, определяющий отношение суммарной активности i-го радионуклида в почве по всей глубине его распространения в почвенном покрове к активности i-го радионуклида в верхнем 5 (пяти) сантиметровом слое почвенного покрова;

– площадь отбора проб верхнего слоя почвы, квадратный метр.

Приложение 2
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного
оружия

Расчет среднегодовой объемной активности радионуклида америция-241, цезия- 137, плутония-239+240 и стронция-90 в атмосферном воздухе

1. Расчет коэффициента Кф, определяющего отношение удельной активности радионуклидов во фракции микроагрегатов размером менее 10 (десяти) микрометров к удельной активности радионуклидов в верхнем слое почвенного покрова.

Коэффициент Кф рассчитывается по формуле:

где:

– коэффициент, определяющий отношение удельной активности i-го радионуклида во фракции микроагрегатов размером менее 10 (десяти) микрометров к удельной активности i-го радионуклида в верхнем слое почвенного покрова;

– удельная активность i-го радионуклида во фракции микроагрегатов размером менее 10 (десяти) микрометров, беккерель на килограмм;

– удельная активность i-го радионуклида в верхнем слое почвенного покрова, беккерель на килограмм.

Коэффициент Кф определяется для каждой выделенной зоны.

В каждой выделенной зоне берется среднее значение Кф.

2. Расчет среднегодовой объемной активности радионуклидов в атмосферном воздухе.

Среднегодовая объемная активность радионуклидов в атмосферном воздухе рассчитывается по формуле:

где:

– среднегодовая объемная активность i-го радионуклида в атмосферном воздухе, беккерель на кубический метр;

– удельная активность i-го радионуклида в верхнем слое почвенного покрова, беккерель на килограмм;

– среднегодовая концентрация взвешенных частиц в атмосферном воздухе в районе обследования, килограмм на кубический метр.

Приложение 3
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного
оружия

1. Расчет коэффициента накопления для каждой выделенной зоны

Расчет коэффициента накопления Кн, определяющего отношение удельной активности радионуклидов в растениях к удельной активности радионуклидов в верхнем слое почвенного покрова.

Коэффициент накопления Кн рассчитывается по формуле:

где:

– коэффициент, определяющий отношение удельной активности i-го радионуклида в растениях к удельной активности i-го радионуклида в верхнем слое почвенного покрова;

– удельная активность i-го радионуклида в растениях, беккерель на килограмм;

– удельная активность i-го радионуклида в верхнем слое почвенного покрова, беккерель на килограмм.

Коэффициент Кн определяется для каждой выделенной зоны.

В каждой выделенной зоне берется среднее значение Кн.

2. Расчет удельной активности радионуклидов в растениях

Удельная активность радионуклидов в растениях рассчитывается по формуле:

где:

– удельная активность i-го радионуклида в растениях, беккерель на килограмм;

– удельная активность i-го радионуклида в верхнем слое почвенного покрова, беккерель на килограмм.

Приложение 4
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного
оружия

Расчет удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония- 239+240 и стронция-90 в мясе диких животных и животноводческой продукции

1. Расчет удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в мясе диких животных и животноводческой продукции (мясо, молоко, яйца) проводится по формуле:

где:

– суточное потребление корма, килограмм в сутки;

– удельная активность i-го радионуклида в корме, беккерель на килограмм. За удельную активность радионуклидов в корме принимается удельная активность радионуклидов в фекалиях домашних/диких животных. При отсутствии данных об удельной активности радионуклидов в фекалиях домашних/диких животных за удельную активность радионуклидов в корме принимается максимальное значение удельной активности радионуклидов в растительном покрове в каждой зоне, выделенной согласно пункту 37 настоящей Методики;

– коэффициент перехода i-го радионуклида из корма на 1 (один) килограмм (литр) мяса/животноводческой продукции.

2. Коэффициенты перехода () радионуклидов с кормом в мясо диких животных и животноводческую продукцию (мясо, молоко, яйца) рассчитываются по формуле:

где:

– коэффициент перехода i-го радионуклида с кормом в мясо диких животных и животноводческую продукцию (мясо, молоко, яйца);

– удельная активность i-го радионуклида в мясе диких животных и животноводческой продукции (мясо, молоко, яйца), беккерель на килограмм;

– среднесуточное поступление i-го радионуклида с кормом, беккерель в сутки.

Приложение 5
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного
оружия

Расчет удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония- 239+240 и стронция-90 в растениеводческой продукции

1. Для определения удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90 в растениеводческой продукции расчетным методом используется величина удельной активности радионуклидов в слое почвенного покрова до 20 (двадцати) сантиметров.

Удельная активность i-го радионуклида в слое почвенного покрова до 20 (двадцати) сантиметров определяется на основании результатов определения удельной активности в точках послойного отбора проб по формуле:

где:

– удельная активность радионуклида в слое почвенного покрова до 20 (двадцати) сантиметров, беккерель на килограмм;

– удельная активность радионуклида в j-ом слое почвенного покрова (до 5 (пяти) сантиметров, от 5 (пяти) до 10 (десяти) сантиметров, от 10 (десяти) до 15 (пятнадцати) сантиметров, от 15 (пятнадцати) до 20 (двадцати) сантиметров), беккерель на килограмм;

5 (пять) – высота каждого слоя почвенного покрова, сантиметров;

20 (двадцать) – высота слоя почвенного покрова, для которого проводится расчет удельной активности радионуклидов, сантиметров.

2. После определения удельной активности i-го радионуклида в слое почвенного покрова до 20 (двадцати) сантиметров определяется его отношение к удельной активности радионуклидов в верхнем слое почвенного покрова (до 5 (пяти) сантиметров) по формуле:

где:

– коэффициент, определяющий отношение удельной активности i-го радионуклида в слое почвенного покрова до 20 (двадцати) сантиметров к удельной активности i-го радионуклида в верхнем слое почвенного покрова (до 5 (пяти) сантиметров);

– удельная активность i-го радионуклида в слое почвенного покрова до 5 (пяти) сантиметров, беккерель на килограмм;

– удельная активность i-го радионуклида в слое почвенного покрова до 20 (двадцати) сантиметров, беккерель на килограмм.

После расчета удельной активности радионуклидов в слое почвенного покрова до 20 (двадцати) сантиметров проводится расчет удельной активности радионуклидов в растениеводческой продукции по формуле:

где:

– удельная активность i-го радионуклида в растениеводческой продукции, беккерель на килограмм;

– удельная активность i-го радионуклида в слое почвенного покрова до 20 (двадцати) сантиметров, беккерель на килограмм;

– коэффициент накопления;

– процент содержания сухого вещества в общей массе растения.

Коэффициенты накопления (Кн) радионуклидов для различных видов растениеводческой продукции рассчитываются по формуле:

где:

Кн – коэффициент накопления;

– удельная активность i-го радионуклида в растении, беккерель на килограмм;

– удельная активность i-го радионуклида в слое почвы до 20 (двадцати) см, беккерель на килограмм.

Приложение 6
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного
оружия

Количество жилых и административных зданий в населенном пункте для радиационного обследования

Количество жилых и административных зданий в населенном пункте, единиц	Количество жилых и административных зданий, подлежащих радиационному обследованию, от их общего количества в населенном пункте, %
до 20	100
от 20 до 100	не менее 10
от 100 до 500	не менее 5
от 500 до 2500	не менее 2
более 2500	не менее 1

Приложение 7
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного
оружия

Количество проб почвы, отбираемых в населенном пункте, для определения в них удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония- 239+240 и стронция-90

Количество жителей населенного пункта, тысяч человек	Количество проб, штук
до 10	не менее 5
от 10 до 20	не менее 20
от 20 до 50	не менее 50
от 50 до 100	не менее 100
более 100	не менее 100+1 на каждые следующие 5 тысяч человек

Приложение 8
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного
оружия

Количество проб воды, отбираемых в населенном пункте, для определения в них удельной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония- 239+240, стронция-90 и трития-3

Количество жителей населенного пункта, тысяч человек	Количество проб, штук
до 10	не менее 2
от 10 до 20	не менее 10
от 20 до 50	не менее 30
от 50 до 100	не менее 100
более 100	не менее 100+1 на каждые следующие 5 тысяч человек

Приложение 9
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного
оружия

Количество постов отбора проб воздушных аэрозолей в населенном пункте для определения в них среднегодовой объемной активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90

Количество жителей населенного пункта, тысяч человек	Количество постов, штук
до 50	не менее 1
до 100	не менее 2
от 100 до 200	не менее 3
от 200 до 500	не менее 5
от 500 до 1000	не менее 10
более 1000	не менее 20

Приложение 10
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного
оружия

Количество проб растениеводческой продукции, выращенной в населенном пункте, для определения в ней удельной активности радионуклидов америция- 241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90

Количество жителей населенного пункта, тысяч человек	Количество проб, штук
до 0,5	не менее 3
от 0,5 до 1	не менее 6
от 1 до 3	не менее 9
от 3 до 5	не менее 12
от 5 до 10	не менее 15
от 10 до 20	не менее 20
от 20 до 50	не менее 25
от 50 до 100	не менее 30
более 100	не менее 30 + 1 на каждые следующие 5 тысяч человек

Приложение 11
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного
оружия

Количество проб животноводческой продукции, произведенной в населенном пункте, для определения в ней удельной активности радионуклидов америция- 241, цезия-137, плутония-239+240 и стронция-90

Количество жителей населенного пункта, тысяч человек	Количество проб, штук
до 0,5	не менее 3
от 0,5 до 1	не менее 6
от 1 до 3	не менее 9
от 3 до 5	не менее 12
от 5 до 10	не менее 15
от 10 до 20	не менее 20
от 20 до 50	не менее 25
от 50 до 100	не менее 30
более 100	не менее 30 + 1 на каждые следующие 5 тысяч человек

Приложение 12
к Методике проведения
комплексного экологического
обследования территорий,
прилегающих к бывшему
Семипалатинскому
испытательному ядерному
полигону, подвергшихся
сверхнормативному
радиоактивному загрязнению
вследствие испытаний ядерного
оружия

Расчет среднегодовой эффективной дозы населения от техногенных радионуклидов, образовавшиеся в результате испытания ядерного оружия

1. Расчет среднегодовой эффективной дозы населения от техногенных радионуклидов, образовавшиеся в результате испытания ядерного оружия.

Среднегодовая эффективная доза населения от техногенных радионуклидов, образовавшихся в результате испытания ядерного оружия, выражается в виде суммы парциальных доз по j-тым факторам радиационного воздействия и рассчитывается по формуле:

где:

– среднегодовая эффективная доза населения от техногенных радионуклидов, образовавшихся в результате испытания ядерного оружия, Зв/год;

– доза внешнего гамма-излучения радионуклидов от подстилающей поверхности, зиверт в год;

– доза внутреннего облучения при ингаляционном поступлении радионуклидов в организм, зиверт в год;

– доза внутреннего облучения от перорального поступления радионуклидов в организм, зиверт в год.

2. Расчет дозы внешнего гамма-излучения радионуклидов от подстилающей поверхности по формуле:

где:

– доза внешнего гамма-излучения радионуклидов от подстилающей поверхности, зиверт в год;

– доза внешнего гамма-излучения i-го радионуклида от подстилающей поверхности, зиверт в год.

3. Расчет дозы внешнего гамма-излучения i-го радионуклида от подстилающей поверхности проводится по формуле:

где:

– доза внешнего гамма-излучения i-го радионуклида от подстилающей поверхности, зиверт в год;

– мощность эквивалентной дозы гамма-излучения на высоте 1 (одного) метра от поверхности земли, зиверт в секунду;

Т – время облучения, секунда.

4. Расчет мощности эквивалентной дозы гамма-излучения на высоте 1 (одного) метра от поверхности земли проводится по формуле:

где:

– мощность эквивалентной дозы при загрязнении i-м радионуклидом в количестве 1 (один) беккерель на 1 (один) квадратный метр, зиверт в квадратном метре на беккерель в секунду;

– площадная активность i-го техногенного радионуклида, образовавшегося в результате испытания ядерного оружия, беккерель на квадратный метр.

5. Коэффициенты

для основных техногенных радионуклидов, образовавшихся в результате испытания ядерного оружия, составляют:

Коэффициент	Значения коэффициентов
Коэффициент	137Cs	90Sr	239+240Pu	241Am
, зиверт в квадратном метре на беккерель в секунду	2,9×10-16	2,8×10-19	3,6×10-19	1,3×10-17

6. Коэффициент

рассчитывается согласно выражению:

где:

– коэффициент

для радионуклида цезия-137 (пункт 5);

– гамма-постоянная i-го радионуклида (справочная информация), для которого рассчитывается коэффициент

, зиверт в квадратном метре на беккерель в секунду;

– гамма-постоянная цезия-137, равная 2,81×10-17 зиверт в квадратном метре на беккерель в секунду.

7. Расчет дозы внутреннего облучения при ингаляционном поступлении радионуклидов в организм проводится по формуле:

где:

– доза внутреннего облучения при ингаляционном поступлении i-го радионуклида в организм, зиверт в год;

– годовое поступление i-го радионуклида в организм через дыхательный тракт, беккерель в год;

– дозовый коэффициент i-го радионуклида при поступлении его ингаляционным путем, зиверт на беккерель, значение которого приведено в приложении 4 "Значения дозовых коэффициентов, пределов годового поступления с воздухом и пищей и допустимой объемной активности во вдыхаемом воздухе отдельных радионуклидов для критических групп населения" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности.

8. Расчет величины годового поступления радионуклидов в организм через дыхательный тракт проводится по формуле:

где:

– годовое поступление i-го радионуклида в организм через дыхательный тракт, беккерель в год;

– среднегодовая объемная активность i-го радионуклида в атмосферном воздухе, беккерель на кубический метр;

– годовой объем вдыхаемого воздуха в кубических метрах, значение которого приводится в пункте 66 параграфа 6 Главы 2 Гигиенических нормативов к обеспечению радиационной безопасности.

9. Расчет дозы внутреннего облучения от перорального поступления радионуклидов в организм проводится по формуле:

где:

– доза внутреннего облучения от перорального поступления i-го радионуклидов в организм, зиверт в год;

– годовое поступление i-го радионуклида с продуктами питания, беккерель в год;

– дозовый коэффициент i-го радионуклида при поступлении его через пищеварительный тракт, зиверт на беккерель, значение которого приведено в приложении 4 "Значения дозовых коэффициентов, пределов годового поступления с воздухом и пищей и допустимой объемной активности во вдыхаемом воздухе отдельных радионуклидов для критических групп населения" к Гигиеническим нормативам к обеспечению радиационной безопасности.

10. Расчет годового поступления техногенных радионуклидов, образовавшихся в результате испытания ядерного оружия, с продуктами питания проводится по формуле:

где:

– годовое поступление i-го радионуклида с продуктами питания, беккерель в год;

– удельная активность i-го радионуклида в p-ом пищевом продукте, беккерель на килограмм;

– годовое потребление p-го продукта питания, килограмм в год.

Значения годового потребления продуктов питания приведены в приложении "Научно обоснованные физиологические нормы потребления продуктов питания" к приказу Министра национальной экономики Республики Казахстан от 9 декабря 2016 года № 503 "Об утверждении научно обоснованных физиологических норм потребления продуктов питания" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 14674). Основными продуктами питания, используемыми в расчете, принимаются хлебопродукты, картофель, овощи, фрукты, мясо и молоко, производимые в районе обследования.

Ядролық қару сынақтарының салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонына іргелес аумақтарда кешенді экологиялық зерттеп-қарау жүргізу әдістемесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2023 жылғы 30 қазандағы № 379 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2023 жылғы 31 қазанда № 33589 болып тіркелді

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
Осы бұйрық 01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі

"Семей ядролық қауіпсіздік аймағы туралы" Қазақстан Республикасының 5-бабы 1-тармағының 11) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Ядролық қару сынақтарының салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонына іргелес аумақтарда кешенді экологиялық зерттеп-қарау жүргізу әдістемесі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Атом энергетикасы және өнеркәсібі департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалғаны туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының энергетика вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі және ресми жариялануы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Энергетика министрі

А. Саткалиев

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Ауыл шаруашылығы министрлігі

" "___________ 2023 жыл

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Денсаулық сақтау министрлігі

" "___________ 2023 жыл

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Сауда және интеграция министрлігі

" "___________ 2023 жыл

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Экология және табиғи ресурстар министрлігі

" "___________ 2023 жыл

Қазақстан Республикасы
Энергетика министрі
2023 жылғы 30 қазандағы
№ 379 бұйрығымен
бекітілген

Ядролық қару сынақтарының салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонына іргелес аумақтарда кешенді экологиялық зерттеп-қарау жүргізу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Ядролық қару сынақтарының салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонына іргелес аумақтарда кешенді экологиялық зерттеп-қарау жүргізу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) "Семей ядролық қауіпсіздік аймағы туралы" Қазақстан Республикасы Заңы 5-бабы 1-тармағының 11) тармақшасына сәйкес әзірленді және ядролық қару сынақтарының салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонына іргелес аумақтарда кешенді экологиялық зерттеп-қарау жүргізу тетігін айқындайды.

2. Осы Әдістемеде мынадай ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады:

1) араласу деңгейі – жоғарылаған кезінде халықтың сәулеленуін шектеу мақсатында қорғану іс-шараларын жүргізу талап етілетін радиациялық әсер ету деңгейі;

2) аэрофототүсірімдер мен ғарыштық түсірімдерді дешифрлеу – аэрофотосуреттер мен ғарыштық суреттердің кескіндерін салыстыра отырып елді мекендегі объектілердің сандық және сапалық сипаттамасын табу, тану және анықтау процесі;

3) дозалық коэффициент – сыртқы сәулелену ағынының бірлігіне тиесілі тиімді немесе эквивалентті доза шамасы немесе ең қатерлі жас тобы және радионуклидтің ең уытты химиялық түрі үшін тыныс алу органдары немесе ас қорыту жолдары арқылы жеке адамның ағзасына келіп түскен 1 (бір) Бк радионуклид;

4) жылдық тиімді (эквиваленттік) доза – күнтізбелік жыл ішінде алынған сырттай сәулеленудің тиімді (эквиваленттік) дозасының және осы жыл ішінде организмге радионуклидтердің келіп түсуі себебінен болған ішкі сәулеленудің күтілетін тиімді (эквиваленттік) дозасының жиынтығы. Жылдық тиімді дозаның бірлігі - зиверт;

5) зерттеп-қарау ауданы – ядролық қару сынақтарының салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонынына іргелес зерттеп-қаралатын аумақтардың әкімшілік шекараларына сәйкес кешенді экологиялық зерттеп-қарау жұмыстарын жүргізу үшін Тапсырыс беруші айқындаған аумақ;

6) ядролық қару сынақтарының салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонынына іргелес аумақ (бұдан әрі – іргелес аумақтар) – бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонының аумағына іргелес және ядролық сынақтарды жүргізу кезінде радиоактивті жауын-шашындардың әсеріне ұшыраған аумақтар;

7) ядролық қару сынақтары жүргізілген аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қарау (бұдан әрі – кешенді экологиялық зерттеп-қарау) – ядролық қару сынақтарының салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонында және (немесе) оған іргелес аумақтарда қоршаған ортаның жай-күйін бағалауға бағытталған радиоэкологиялық зерттеп-қарау.

2-тарау. Ядролық қару сынақтарыныңу салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонына іргелес жатқан аумақтарда кешенді экологиялық зерттеп-қарау жүргізу

3. Іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қарау жөніндегі жұмыстардың құрамына мыналар кіреді:

1) зерттеп-қарау ауданының жалпы сипаттамасы;

2) қоршаған ортаның радиациялық жай-күйін бағалау;

3) сәулелену дозаларын есептеу;

4) зерттеп-қарау ауданындағы радиациялық ахуалдың жай-күйін болжамды бағалау;

5) халық үшін радиациялық қауіп төндіретін, ядролық қару сынақтарының салдарын жою жөніндегі іс-шараларды орындау қажет етілетін аумақтарды және халық үшін радиациялық қауіп төндірмейтін аумақтарды анықтау.

4. Атом энергиясын пайдалану саласында тиісті лицензиялары бар заңды немесе жеке тұлға іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қарау жөніндегі жұмыстарды орындаушы болып табылады.

Іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қарау жөніндегі жұмыстарды орындаушы:

1) Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 41-бабы 4-1-тармағының 20) тармақшасына сәйкес;

2) Тапсырыс берушімен дербес айқындалады.

Іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қарау жөніндегі жұмыстарды қаржыландыруды Тапсырыс беруші қамтамасыз етеді.

5. Іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қараудың бірінші кезеңінде қоршаған орта объектілерінің – топырақ жамылғысы, жерүсті және жерасты сулары, атмосфералық ауа, өсімдіктер мен жануарлар әлемі сынама-ларын алу нүктелері, сондай-ақ өсімдік және жануартектес ауыл шаруашылығы өнімі таңдап алынады.

6. Іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қараудың екінші кезеңінде қоршаған орта объектілерінің сынамалары, зерттеліп жатқан аумақтарда өсірілетін өсімдік шаруашылығы және мал шаруашылығы өнімдері алынады.

7. Іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қараудың үшінші кезеңінде қоршаған орта объектілеріндегі және зерттеліп жатқан аумақтарда өсірілетін өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығы өнімдеріндегі радионуклидтердің мөлшері анықталады.

8. Іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қараудың төртінші кезеңінде қоршаған орта объектілеріндегі және зерттеліп жатқан аумақтарда өсірілетін өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығы өнімдеріндегі радионуклидтердің мөлшерін анықтау нәтижелері бойынша егер халықтың зерттеп-қаралатын аумақтарда тұруы болжанса/белгіленсе және (немесе) шаруашылық қызмет жүргізсе халықтың сәулелену дозаларын есептеу жүргізіледі.

9. Іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қараудың бесінші кезеңінде халық үшін радиациялық қауіп төндірмейтін аумақтардың шекаралары және тиісінше ядролық қару сынақтарының салдарын жою жөніндегі іс-шараларды жүргізу қажет болатын, халық үшін радиациялық қауіп төндіретін аумақтардың шекаралары айқындалады.

1-параграф. Зерттеп-қарау ауданының жалпы сипаттамасы

10. Зерттеп-қарау ауданының жалпы сипаттамасы оның әкімшілік және географиялық орналасуының сипаттамасын, климаттық жағдайлардың (ауа ортасының), су ресурстарының, рельефтің, геологиялық ортаның, жер ресурстары мен топырақтың, өсімдіктердің, жануарлар әлемінің, әлеуметтік-экономикалық ортаның, ауданның табиғи құндылығының, тарихи-мәдени маңыздылығының сипаттамасын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың болуын қамтиды. Жоғарыда санамаланған сипаттамалар зерттеп-қаралатын аумақтар туралы жалпыға қолжетімді, жалпыға мәлім деректерді алуды білдіреді.

11. Зерттеп-қарау ауданының әкімшілік орналасуын сипаттау кезінде оның Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысы жүйесіндегі әкімшілік-аумақтық бірлікке тиесілігі көрсетіледі.

12. Зерттеп-қарау ауданының географиялық орналасуын сипаттау кезінде оның географиялық координаттары көрсетіледі.

13. Зерттеп-қарау ауданының климаттық жағдайларының (ауа ортасының) сипаттамасы мынадай көрсеткіштерді: атмосфералық қысым, ауа температурасы, желдің жылдамдығы мен бағыты, ауаның ылғалдылығы, атмосфералық жауын-шашын, жер бетіндегі гидрометеорологиялық көріністерді метеорологиялық бақылау жөніндегі кемінде он жылдық кезеңіндегі статистикалық мәліметтерді қамтиды.

14. Су ресурстарының сипаттамасы зерттеп-қарау ауданының жерүсті және жерасты сулары туралы ақпаратты қамтиды.

15. Жерүсті суларының сипаттамасы су объектілерінің саны, олардың гидрографиялық сипаттамалары, гидрологиялық режимі туралы мәліметтерді қамтиды.

16. Жерасты суларының сипаттамасы зерттеп-қарау ауданының гидрогеологиялық параметрлерін, жерасты суларының барланған кен орындарының бар-жоғы және сипаттамасы туралы мәліметтерді қамтиды.

17. Зерттеп-қарау ауданының рельефін сипаттау кезінде оның геоморфологиялық сипаттамасы беріледі.

18. Геологиялық ортаның сипаттамасы зерттеп-қарау ауданында дамыған тау жыныстары, зерттеп-қарау ауданына тән геологиялық процестер (сейсмикалығы), опырылымдық құрылымдардың болуы, олардың орналасуы мен таралу ауқымы туралы мәліметтерді қамтиды.

19. Жер ресурстары мен топырақтың сипаттамасы зерттеп-қарау ауданы аумағының жер балансы және топырақ жамылғысының сипаттамасы туралы мәліметтерді қамтиды.

20. Өсімдіктердің сипаттамасы зерттеп-қарау ауданының геоботаникалық картасын және өсімдік қауымдастықтарының флористикалық құрамы туралы мәліметтерді қамтиды.

21. Жануарлар әлемінің сипаттамасы зерттеп-қарау ауданындағы су және жерүсті фаунасы, сирек кездесетін, жойылып бара жатқан және Қызыл кітапқа енгізілген жануарлар түрлерінің болуы туралы мәліметтерді қамтиды.

22. Әлеуметтік-экономикалық ортаның сипаттамасы зерттеп-қарау ауданында тұратын адамдардың саны, елді-мекендер, шаруашылық қызмет түрлері туралы ақпаратты қамтиды.

23. Зерттеп-қарау ауданының табиғи құндылығының сипаттамасы қоршаған орта ресурстарының шаруашылық құндылығы туралы ақпаратты қамтиды.

24. Зерттеп-қарау ауданының тарихи-мәдени маңыздылығының сипаттамасы ескерткіштердің саны, олардың жай-күйі, жекелеген тарихи-маңызды кесендердің, ғимараттар мен құрылыстардың сипаттамасы, көрсетілген кесендердің, ғимараттар мен құрылыстардың тарихи қалыптасқан аумақтары, кесенелер мен жекелеген қорымдар, монументті өнер туындылары, тас мүсіндер, жартастағы бейнелер, тарихи, ғылыми, сәулеттік, көркемдік және мемориалдық құндылығы бар және тарих пен мәдениет үшін ерекше маңызы бар археология ескерткіштері туралы мәліметтерді қамтиды.

25. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың сипаттамасы зерттеп-қарау ауданындағы мемлекеттік табиғи қорықтардың, ұлттық парктердің, резерваттардың, қорық аймақтарының, табиғи парктердің, мемлекеттік табиғи қаумалдардың, табиғат ескерткіштерінің, дендрологиялық парктердің және ботаникалық бақтардың, дүниежүзілік мұра объектілерінің болуы туралы мәліметтерді қамтиды.

2-параграф. Қоршаған ортаның радиациялық жай-күйін бағалау

26. Зерттеп-қарау ауданының қоршаған ортасының радиациялық жай-күйін бағалау мынадай табиғи объектілер – топырақ жамылғысы, жерүсті және жерасты сулары, атмосфералық ауа, өсімдік және жануарлар әлемі, ауыл шаруашылығына арналған өсімдік және жануарлар өнімі үшін орындалады.

27. Топырақ жамылғысының радиациялық жай-күйін зерттеп-қарау жергілікті жердің радиоактивті ластану дәрежесін анықтау, топырақ жамылғысында ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтердің жоғары мөлшері бар аумақтарды анықтау, жергілікті жердің радиоактивті ластану ауқымын (шекарасын) анықтау мақсатында орындалады.

28. Топырақ жамылғысының радиоактивті ластану дәрежесі америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің алаңдық белсенділігінің мәні бойынша бағаланады.

29. Топырақ жамылғысындағы радионуклидтердің алаңдық белсенділігінің мәнін алу үшін топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігі және топырақ жамылғысының тереңдігіндегі радионуклидтердің жиынтық белсенділігі анықталады.

30. Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігін анықтау үшін 100 (бір жүз) шаршы сантиметр алаңнан 5 (бес) сантиметр тереңдікте сынама алу жүргізіледі.

Топырақ сынамаларын алу "Табиғатты қорғау. Топырақ. Сынамаларды алуға қойылатын жалпы талаптар" МЕМСТ 17.4.3.01 (бұдан әрі – МЕМСТ 17.4.3.01 мемлекетаралық стандарты) мемлекетаралық стандартына сәйкес жүргізіледі.

31. Елді мекендердің шекарасынан тыс аумақтарды зерттеп-қарау кезінде топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан сынамалар алу 1 (бір) шаршы километрге кемінде 1 (бір) сынама есебінен жүргізіледі.

32. Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан сынама алу нүктелері зерттеп-қарау ауданы бойынша біркелкі белгіленеді.

33. Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан алынған сынамалардағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады.

34. Америций-241 және цезий-137 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан алынған барлық сынамаларда анықталады.

35. Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы америций-241 және цезий-137 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін анықтау нәтижелері бойынша зерттеп-қарау ауданы аймақтарға бөлінеді. Аймақтарға бөлу атмосфералық ауаның, өсімдіктер мен жануарлар әлемінің жай-күйін бағалау үшін қажет сынама алу орындарын анықтау үшін жүргізіледі.

36. Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан алынған сынамалардағы америций-241 және цезий-137 радионуклидтерінің меншікті белсенділігінің мәндері меншікті белсенділіктің фондық мәндерінен асатын аймақтар және топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан алынған сынамалардағы америций-241 және цезий-137 радионуклидтерінің меншікті белсенділігінің мәндері меншікті белсенділіктің фондық мәндерінен аспайтын аймақтар деп бөлінеді.

Америций-241 радионуклидінің фондық мәні ретінде килограмына 2 (екі) Беккерельге тең болатын оның топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы меншікті белсенділігінің мәні қабылданады, цезий-137 радионуклидінің фондық мәні ретінде килограмына 40 (қырық) Беккерельге тең болатын топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы оның меншікті белсенділігінің мәні қабылданады.

Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан алынған радионуклидтердің бірінің (америций-241 және цезий-137) сынамасында меншікті белсенділіктің фондық мәндері асып кеткен жағдайда, бұл сынама (сынама алынған жер) радионуклидтердің меншікті белсенділігінің фондық мәндерінен асатын аймаққа жатқызылады.

37. Плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан алынған сынамалардың жалпы санының кемінде 10 (он) пайызында анықталады.

Плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі әрбір бөлінген аймақта, әрбір аймақтың топырақ жамылғысының жоғарғы қабатының кемінде 3 (үш) сынамасында анықталады.

38. Әрбір радионуклидтің (америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90) жиынтық белсенділігін анықтау үшін топырақ жамылғысының тереңдігінде сынамалар қабат бойынша алынады.

39. Топырақ жамылғысының сынамаларын қабат бойынша алу кемінде 30 (отыз) сантиметр тереңдікте жүргізіледі. Топырақтың әр қабатының биіктігі 5 (бес) сантиметрді құрайды.

Топырақ сынамаларын алу МЕМСТ 17.4.3.01 мемлекетаралық стандартына сәйкес жүргізіледі.

40. Қабат бойынша алынған топырақ сынамаларындағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады.

Зертханалық талдаулардың нәтижелері бойынша америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің мөлшерлік мәндері 30 (отыз) сантиметр тереңдіктегі төменгі қабатта анықталған кезде 5 (бес) сантиметр қадаммен қабат бойынша қосымша сынамалар алынады. Әрбір алынған сынамада америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады. Қосымша сынамаларды алу әрбір радионуклид бойынша анықтаудың төменгі шегіне жеткенге дейін жүргізіледі.

41. Топырақ сынамаларын қабат бойынша алу әрбір бөлінген аймақта, бір аймақта кемінде 3 (үш) нүктеде жүргізіледі.

42. Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін және топырақ жамылғысының тереңдігі бойынша анықталатын әрбір радионуклидтің жиынтық белсенділігін анықтау нәтижелері бойынша америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің алаңдық белсенділігін есептеу жүргізіледі. Топырақ жамылғысының тереңдігінде айқындалатын әрбір радионуклидтің жиынтық белсенділігін және топырақ сынамаларын қабат бойынша алу кезінде топырақтың әрбір қабатында америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің алаңдық белсенділігін есептеу осы Әдістемеге 1-қосымшада берілген.

43. Топырақ жамылғысындағы радионуклидтердің алаңдық белсенділігінің алынған мәндері Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің міндетін атқарушының 2021 жылғы 13 тамыздағы № 327 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 23994 болып тіркелген) бекітілген Аумақтардың экологиялық ахуалын бағалау өлшемшарттарына (бұдан әрі – Аумақтардың экологиялық ахуалын бағалау өлшемшарттары) 13-қосымшада белгіленген мәндермен салыстырылады.

44. Жерүсті және жерасты суларының радиациялық ахуалын зерттеп-қарау ядролық қару сынақтарының салдарынан пайда болған техногенді радионуклидтермен су ортасының ластану дәрежесін анықтау мақсатында орындалады.

45. Су ортасының радиоактивті ластану дәрежесі су объектілерінен алынған су сынамаларындағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240, стронций-90 және тритий-3 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі бойынша анықталады.

46. Масштабы 1:500000 жергілікті жердің топографиялық картасында көрсетілген тексеру ауданының барлық жерүсті су объектілері зерттеп-қаралуға жатады.

47. Жерүсті су объектілерін зерттеп-қарау кезінде 1 (бір) су объектісінен кемінде 1 (бір) сынама алынады. Бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонының аумағынан тыс шығатын, 10 (он) километрден аса созылып жатқан тұрақты ағынсулардың арнасы бойымен әрбір 6,5 (алты жарым) километр сайын қосымша су сынамалары алынады.

Жерүсті су объектілерінен су сынамаларын алу "Су. Сынамаларды алуға қойылатын жалпы талаптар" ҚР СТ МЕМСТ Р 51592 сәйкес жүзеге асырылады (бұдан әрі – ҚР СТ МЕМСТ Р 51592 мемлекеттік стандарты).

48. Жерасты суларының сынамаларын алу зерттеп-қарау ауданындағы ұңғымалар мен құдықтарда жүзеге асырылады.

Зерттеп-қарау ауданында ұңғымалар мен құдықтар болмаған кезде жаңа ұңғымалар бұрғыланады.

Ұңғымалар мен құдықтардан су сынамаларын алу ҚР СТ МЕМСТ Р 51592 мемлекеттік стандартына сәйкес жүзеге асырылады.

49. Ұңғымаларды орнатуға арналған орындар мен ұңғымалардың тереңдігі геологиялық және гидрогеологиялық деректер негізінде анықталады.

50. Жерасты суларының (ұңғымалардың, құдықтардың) сынамаларын алу нүктелерінің саны 100 (жүз) шаршы километрге 1 (бір) сынамадан кем болмайды.

Бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонының аумағынан тыс шығатын, 60 (алпыс) километрден аса созылып жатқан тұрақты ағынсулардың арнасы бойымен жерасты суларының сынамасын алу әрбір жағалауға параллель әрбір 30 километр сайын жүргізіледі.

51. Судағы радионуклидтердің меншікті белсенділігінің алынған мәндері Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 2 тамыздағы № ҚР ДСМ-71 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 29012 болып тіркелген) бекітілген Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге (бұдан әрі – Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтер) "Сумен ересек адамдардың ағзасына радионуклидтердің түсуі кезіндегі дозалық коэффициенттердің мәндері ℇ (мЗв/Бк) және ауыз судағы жекелеген радионуклидтердің құрамы бойынша араласу деңгейлері АД (Бк/кг)" 19-қосымшасында белгіленген араласу деңгейлерінің мәндерімен салыстырылады.

52. Атмосфералық ауаның радиациялық жай-күйін зерттеп-қарау ауа ортасының радиоактивті ластану дәрежесін бағалау мақсатында орындалады.

53. Ауа ортасының радиоактивті ластану дәрежесі ауа аэрозольдері сынамаларындағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің орташа жылдық көлемдік белсенділігі бойынша анықталады.

54. Атмосфералық ауадағы радионуклидтердің орташа жылдық көлемдік белсенділігін анықтау эксперименттік немесе есептеу әдісімен орындалады.

Радионуклидтердің атмосфералық ауадағы орташа жылдық көлемдік белсенділігі эксперименттік әдіспен радионуклидтердің жыл ішінде алынған бүкіл бір реттік және орташа тәуліктік көлемдік белсенділігінің орташа арифметикалық мәні ретінде анықталады.

Есептеу әдісі атмосфералық ауадағы радионуклидтердің орташа жылдық көлемдік белсенділігін эксперименттік әдіспен анықтау мүмкін болмаған жағдайда қолданылады.

55. Атмосфералық ауадағы радионуклидтердің бір реттік және орташа тәуліктік көлемдік белсенділігін анықтау үшін ауа аэрозольдерінің сынамалары алынады.

Ауа аэрозольдерінің сынамаларын алу ҚР СТ СТБ 1058 "Радиациялық бақылау. Атмосфералық ауа сынамасын алу. Жалпы талаптары" Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандартына сәйкес орындалады. Атмосфералық ауа сынамасын алу жөніндегі жұмысты ұйымдастыру МЕМСТ 17.2.3.01 "Табиғатты қорғау. Атмосфера. Елді мекендердің ауа сапасын бақылау қағидалары" (бұдан әрі – МЕМСТ 17.2.3.01 мемлекетаралық стандарты) мемлекетаралық стандартының талаптарына сәйкес орындалады.

56. Ауа аэрозольдерінің сынамаларын алу нүктелері зерттеп-қарау ауданы бойынша ашық жерде біркелкі орналасады.

Ауа аэрозольдерінің сынамаларын алу нүктелерінің жалпы саны 200 (екі жүз) шаршы километрге 1 (бір) нүктеден кем болмайды.

Бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонының аумағынан тыс шығатын, 60 километрден аса созылып жатқан тұрақты ағынсулардың арнасы бойымен ауа аэрозольдерінің сынамаларын алу әрбір жағалауға параллель әрбір 30 километр сайын жүргізіледі.

57. Радионуклидтердің бір реттік көлемдік белсенділігін анықтау кезіндегі атмосфералық ауаның сынамаларын алу ұзақтығы кемінде 2 (екі) сағатты құрайды. Орташа тәуліктік көлемдік белсенділікті анықтау кезінде ауа аэрозольдерінің сынамаларын алу ұзақтығы 24 (жиырма төрт) сағатты құрайды.

Аспирациялық қондырғы жер бетінен 3,5 (үш жарым) метрге дейінгі биіктікте, топырақ жамылғысында радионуклидтердің жоғары мөлшері бар аумақтарға қатысты жел соғатын жағынан орнатылады.

58. Барлық алынған ауа аэрозольдерінің сынамаларында америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады.

59. Атмосфералық ауадағы радионуклидтердің орташа жылдық көлемдік белсенділігін анықтау үшін есептеу әдісімен топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан 5 (бес) сантиметр тереңдікте сынама алу жүргізіледі.

Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан сынамалар алу әр аймақта кемінде 3 (үш) сынама мөлшерінде жүргізіледі.

60. Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан алынған барлық сынамаларда америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады.

61. Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан алынған барлық сынамаларда көлемі 10 (он) микрометрден кем микроагрегаттардың фракциясы бөлінеді.

62. Барлық алынған топырақ сынамаларынан бөлінген мөлшері 10 (он) микрометрден кем микроагрегаттардың фракциясында америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады.

63. Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігін және мөлшері 10 (он) микрометрден кем микроагрегаттар фракциясындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігін анықтау нәтижелері бойынша атмосфералық ауадағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің орташа жылдық көлемдік белсенділігін есептеу жүргізіледі. Атмосфералық ауадағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің орташа жылдық көлемдік белсенділігін есептеу осы Әдістемеге 2-қосымшада берілген.

64. Эксперименттік және есептеу әдісімен алынған атмосфералық ауадағы радионуклидтердің орташа жылдық көлемдік белсенділігінің мәндері Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге "Халықтың критикалық топтары үшін дозалық коэффициенттердің, ауамен және тамақпен жылдық түсу шектерінің және жұтылатын ауадағы жекелеген радионуклидтердің рұқсат етілген көлемдік белсенділіктердің мәндері" 4-қосымшасында белгіленген рұқсат етілген орташа жылдық көлемдік белсенділік мәндерімен салыстырылады.

65. Зерттеп-қарау ауданының өсімдік жамылғысының радиоактивті ластану дәрежесін бағалау үшін өсімдіктер әлемінің радиациялық жай-күйін зерттеп-қарау орындалады.

66. Өсімдік жамылғысының радиоактивті ластану дәрежесі өсімдік сынамаларындағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі бойынша анықталады.

67. Өсімдіктердегі радионуклидтердің меншікті белсенділігін анықтау эксперименттік немесе есептеу әдісімен орындалады.

Есептеу әдісі өсімдіктердегі радионуклидтердің меншікті белсенділігін эксперименттік әдіспен анықтау мүмкіндігі болмаған кезде қолданылады.

68. Өсімдіктерде радионуклидтердің меншікті белсенділігін анықтау үшін өсімдіктердің сынамалары эксперименттік әдіспен алынады.

Өсімдіктердің сынамаларын алу нүктелерінің мөлшері 100 (жүз) шаршы метрге кемінде 1 (бір) сынаманы құрайды.

69. Өсімдік сынамаларын алу "Өсімдіктектес жемшөптер. Сынамаларды алу әдістері" МЕМСТ 27262 мемлекетаралық стандартына сәйкес орындалады. Өсімдік сынамаларының салмағы кемінде 300 (үш жүз) граммды құрайды.

Өсімдіктердің сынамалары зерттеп-қарау ауданындағы ауыл шаруашылығы жануарларының жемшөп рационының негізін құрайтын аралас үлгілер немесе өсімдіктердің жекелеген түрлерін білдіреді.

Шөптесін өсімдіктердің жерүсті бөлігі топырақ бетінен 3 (үш) сантиметрге дейінгі биіктікте, ірі шөптер – 6 (алты) сантиметрге дейінгі биіктікте кесіледі, жартылай бұталарда ағымдағы жылдың өсімі кесіледі немесе жұлып алынады.

70. Өсімдіктердегі радионуклидтердің меншікті белсенділігін есептеу әдісімен анықтау үшін жинақталу коэффициенті қолданылады.

Жинақталу коэффициенті өсімдіктердегі радионуклидтердің меншікті белсенділігінің топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігіне қатынасы ретінде анықталады.

71. Әрбір бөлінген аймақта жинақталу коэффициентінің мәнін анықтау үшін өсімдіктердің кемінде 3 (үш) сынамасы алынады.

72. Алынған әрбір өсімдік сынамасында америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін анықтау орындалады.

73. Өсімдіктердің сынамалары алынатын әрбір учаскеден топырақ жамылғысының жоғарғы қабатының 5 (бес) сынамасы алынады.

Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатының төрт сынамасы учаскенің бұрыштарынан алынады, топырақ жамылғысының жоғарғы қабатының бір сынамасы учаскенің ортасынан алынады. Топырақ жамылғысының жоғарғы қабатынан алынған бес сынама бір сынама етіп араластырылады (аралас сынама).

74. Радионуклидтердің меншікті белсенділігін анықтау топырақ жамылғысының жоғарғы қабатының аралас сынамасы үшін орындалады.

75. Алынған өсімдік сынамаларында және топырақ жамылғысының жоғарғы қабатының сынамаларында радионуклидтердің меншікті белсенділігін анықтау нәтижелері бойынша әрбір бөлінген аймақ үшін жинақталу коэффициенті есептеледі.

Әрбір бөлінген аймақ үшін жинақталу коэффициентін есептеу осы Әдістемеге 3-қосымшаның 1-тармағында берілген.

76. Осы Әдістеменің 31 – 38-тармақтарына сәйкес іріктелген және өлшенген топырақ жамылғысының жоғарғы қабатының сынамаларында радионуклидтердің жинақталу коэффициентін және меншікті белсенділігін есептеу нәтижелері бойынша зерттеп-қарау ауданындағы өсімдіктердегі радионуклидтердің меншікті белсенділігі есептеледі.

Өсімдіктердің меншікті белсенділігін есептеу осы Әдістемеге 3-қосымшаның 2-тармағында берілген.

77. Зерттеп-қарау ауданындағы әуесқойлық және кәсіпшілік аң аулау (балық аулау) объектілерінің радиоактивті ластану дәрежесін бағалау үшін жануарлар әлемінің радиациялық жай-күйін зерттеп-қарау орындалады.

78. Жануарлар әлемінің радиоактивті ластану дәрежесі кәсіпшілік және әуесқойлық аң аулау (балық аулау) объектілері болып табылатын жабайы жануарлар, жабайы құс және балық еті сынамаларындағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі бойынша анықталады.

Сынамаларды алу "Радиациялық бақылау. Тағам өнімдерінен сынамаларды алу. Жалпы талаптар" ҚР СТ 1509-2006 Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттарына (бұдан әрі - ҚР СТ 1509-2006 мемлекеттік стандарты) сәйкес орындалады.

79. Жабайы жануарлардың, жабайы құстың және балықтың етінде ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтердің меншікті белсенділігін анықтау эксперименттік немесе есептеу әдісімен орындалады.

Есептеу әдісі зерттеп-қарау аумағында жабайы жануарлардың, жабайы құстың және балықтың етінен сынама алу эксперименттік әдіспен алу мүмкін болмаған жағдайда қолданылады.

80. Жабайы жануарлардың, жабайы құстың және балықтың етіндегі радионуклидтердің меншікті белсенділігін анықтау үшін зерттеп-қарау аумағында мекендейтін жабайы жануарлардың, жабайы құстың және балықтың етінен эксперименттік әдіспен сынама алынады.

81. Кәсіпшілік және әуесқойлық аң аулау (балық аулау) объектілері болып табылатын зерттеп-қарау аумақтарындағы жануарлардың (балықтың, құстың, сүтқоректілердің) әрбір класынан кемінде 1 (бір) сынама алынады.

82. Алынған сынамаларда америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады.

83. Жабайы жануарлардың етіндегі америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділіктерін есептеу әдісімен анықтау үшін мал жайылуы ықтимал учаскелерде жабайы жануарлар нәжісінің сынамасы (әрбір бөлінген аймақта жабайы жануарлар нәжісінің кемінде 3 (үш) сынамасы) алынады.

84. Алынған нәжіс сынамаларында америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады, бұл зерттеп-қарау аумақтарында жабайы жануарлардың етіне радионуклидтердің түсу мүмкіндігін есептеу үшін пайдаланылады.

Зерттеп-қарау аумақтарындағы жабайы жануарлардың етіндегі америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін есептеу осы Әдістемеге 4-қосымшада берілген.

85. Жабайы жануарлардың етіндегі радионуклидтердің меншікті белсенділігінің алынған мәндері Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге "Cs-137 және Sr-90 радионуклидтерінің рұқсат етілген деңгейлері" 5-қосымшасында көрсетілген рұқсат етілген деңгейлермен салыстырылады.

86. Өсімдік шаруашылығы өнімдерінің радиациялық жай-күйін анықтау радионуклидтердің адам ағзасына тамақпен бірге пероральді түсуінен ішкі сәулелену дозасын бағалау үшін орындалады.

87. Зерттеп-қарау учаскесінде өсірілетін өсімдік шаруашылығы өнімдерінің радиоактивті ластану дәрежесі ондағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі бойынша анықталады.

88. Радионуклидтердің өсімдік шаруашылығы өнімдеріндегі меншікті белсенділігін анықтау эксперименттік немесе есептеу әдісімен орындалады.

Есептеу әдісі зерттеп-қарау аумақтарында өсімдік шаруашылығы өнімінің сынамаларын эксперименттік әдіспен алу мүмкіндігі болмаған кезде қолданылады.

89. Зерттеп-қарау аумақтарында алынатын өсімдік шаруашылығы өнімдеріндегі радионуклидтердің меншікті белсенділігін эксперименттік әдіспен анықтау үшін өсімдік шаруашылығы дақылдарының сынамалары тікелей далада (зерттеп-қарау аумақтарында өсірілетін өсімдік шаруашылығы дақылдарының әрбір түрі бойынша 3 (үш) сынама) алынады.

Сынамалар ҚР СТ 1509-2006 мемлекеттік стандартына сәйкес алынады.

90. Алынған өсімдік шаруашылығы дақылдарының сынамаларында америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады.

91. Өсімдік шаруашылығы өнімдеріндегі америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін есептеу әдісімен анықтау топырақ жамылғысының радиациялық жай-күйін тексеру нәтижесінде алынған топырақ жамылғысындағы радионуклидтердің мөлшері туралы деректер негізінде орындалады.

Өсімдік шаруашылығы өнімінде америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін есептеу осы Әдістемеге 5-қосымшада берілген.

92. Өсімдік шаруашылығы өнімдеріндегі радионуклидтердің меншікті белсенділігінің алынған есептік мәндері Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге "Cs-137 және Sr-90 радионуклидтерінің рұқсат етілген деңгейлері" 5-қосымшасында көрсетілген рұқсат етілген деңгейлермен салыстырылады.

93. Мал шаруашылығы өнімдерінің радиациялық жай-күйін анықтау радионуклидтердің адам ағзасына тамақпен бірге түсуінен болатын ішкі сәулелену дозасын бағалау үшін орындалады.

94. Мал шаруашылығы өнімдерінің радиоактивті ластану дәрежесі зерттеп-қарау ауданында өндірілетін мал шаруашылығы өнімдерінің сынамаларындағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі бойынша анықталады.

95. Мал шаруашылығы өнімдерінде ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтердің меншікті белсенділігін анықтау эксперименттік немесе есептеу әдісімен орындалады.

Есептеу әдісі зерттеп-қарау аумақтарында мал шаруашылығы өнімдерінің сынамаларын эксперименттік әдіспен алу мүмкін болмаған жағдайда қолданылады.

96. Эксперименттік әдіспен мал шаруашылығы өнімдерінде радионуклидтердің меншікті белсенділігін анықтау үшін жануарлары зерттеп-қарау ауданында ықтимал жайылуы мүмкін фермерлік шаруашылықтарда (қыстау, жайлау) сынамалары (ет-сүт өнімі) алынады.

Сынамалардың мөлшері өнімнің түрлеріне сәйкес әртүрлігіне байланысты өнімнің (ет, сүт, жұмыртқа) әр түрі бойынша 3 (үш) сынамадан таңдалады.

Сынамаларды алу ҚР СТ 1509-2006 мемлекеттік стандартына сәйкес орындалады.

97. Мал шаруашылығы өнімдерінің алынған сынамаларында америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады.

98. Мал шаруашылығы өнімдеріндегі америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділіктерін есептеу әдісімен анықтау үшін мал жаю үшін белгіленген учаскелерде ауыл шаруашылығы жануарлары нәжісінің сынамасы (әрбір бөлінген аймақта ауыл шаруашылығы жануарлары нәжісінің кемінде 3 (үш) сынамасы) алынады.

99. Алынған нәжіс сынамаларында америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады, бұл зерттеп-қарау аумақтарында болжамды/белгіленген мал жаю жағдайында жемшөппен бірге мал шаруашылығы өнімдеріне радионуклидтердің түсу мүмкіндігін есептеу үшін пайдаланылады.

Зерттеп-қарау аумақтарында болжамды/белгіленген мал жаю жағдайында радионуклидтердің жемшөп арқылы мал шаруашылығы өнімдеріне түсу мүмкіндігін есептеу осы Әдістемеге 4-қосымшада берілген.

100. Мал шаруашылығы өнімдеріндегі радионуклидтердің меншікті белсенділігінің алынған есептік мәндері Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге "Cs-137 және Sr-90 радионуклидтерінің рұқсат етілген деңгейлері" 5-қосымшасында көрсетілген рұқсат етілген деңгейлермен салыстырылады.

101. Елді мекендерді радиациялық зерттеп-қарау халықтың тұру және шаруашылық қызметін жүргізу жерлерінің радиациялық жай-күйін бағалау мақсатында орындалады.

102. Радиациялық зерттеп-қарау елді мекеннің шекараларының (шеттерінің) шектерінде және елді мекенге іргелес аумақта, елді мекеннің шекарасынан (шеттерінен) 1 (бір) километр арақашықтықта жүргізіледі.

103. Елді мекенді радиациялық зерттеп-қарауға тұрғын және әкімшілік ғимараттардың, топырақ жамылғысының, атмосфералық ауаның, су объектілерінің, елді мекенде өсірілген өсімдік шаруашылығы өнімінің, елді мекенде өндірілетін мал шаруашылығы өнімінің радиациялық ахуалын бағалау кіреді.

104. Тұрғын және әкімшілік ғимараттардың радиациялық ахуалы гамма-фонды өлшеумен анықталады.

105. Зерттеп-қаралатын ғимаратқа жақын гамма-фонды өлшеу аталған ғимараттан 30 (отыз) 100 (жүз) метрге дейінгі қашықтықта және бір-біріне 20 (жиырма) метр жақын емес орналасқан кемінде 5 (бес) нүктеде орындалады.

106. Тұрғын үйлердің ішіндегі гамма-фонды өлшеу функционалдық қызметі бойынша әртүрлі болуға тиіс кемінде 2 (екі) үй-жайда орындалады.

Елді мекенде радиациялық зерттеп-қарауға жататын тұрғын және әкімшілік ғимараттардың саны осы елді мекенде орналасқан тұрғын және әкімшілік ғимараттардың жалпы санына байланысты және осы Әдістемеге 6-қосымшада берілген.

107. Тұрғын және әкімшілік ғимараттарды радиациялық зерттеп-қарау нәтижелері бойынша елді мекеннің гамма-фонының картасы құрылады.

108. Елді мекенде топырақ жамылғысының радиоактивті ластану дәрежесі америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің алаңдық белсенділігінің мәндері бойынша бағаланады.

109. Топырақ жамылғысындағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің алаңдық белсенділігін анықтау осы Әдістеменің 31, 33, 34-тармақтарында берілген.

110. Елді мекенде алынатын топырақ сынамаларының мөлшері осы елді мекенде тұратын тұрғындар санына байланысты және осы Әдістемеге 7-қосымшада берілген.

111. Топырақ жамылғысындағы радионуклидтердің алаңдық белсенділігінің алынған мәндері Аумақтардың экологиялық ахуалын бағалау өлшемшарттарына 13-қосымшада көрсетілген мәндермен салыстырылады.

112. Елді мекеннің орталықтандырылған ауыз сумен қамсыздандыру жүйелеріндегі судың радиациялық ахуалын зерттеп-қарау кезінде су сынамасы тұтыну үшін судың тарату желісіне келіп түсетін жерінде, сондай-ақ шеткі учаскелер, тұрып қалатын аймақтар, станциядан аса алыс нүктелерде, магистралдық тарату желілерінің жоғары және төмен учаскелерінде, су жинағыш-резервуарларда, көше суын жинайтын құрылғыларда (колонкаларда) алынады.

113. Орталықтандырылған ауыз сумен қамсыздандыру жүйелері болмаған кезде су сынамалары құдықтардан және жерүсті сулардан алынады.

114. Елді мекенде алынатын су сынамаларының мөлшері аталған елді мекенде тұратын тұрғындар санына байланысты және осы Әдістемеге 8-қосымшада берілген.

115. Судағы радионуклидтердің меншікті белсенділігінің алынған мәндері Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге "Сумен ересек адамдардың ағзасына радионуклидтердің түсуі кезіндегі дозалық коэффициенттердің мәндері ℇ (мЗв/Бк) және ауыз судағы жекелеген радионуклидтердің құрамы бойынша араласу деңгейлері АД (Бк/кг)" 19-қосымшасында көрсетілген араласу деңгейінің мәндерімен салыстырылады.

116. Елді мекендегі атмосфералық ауадағы радионуклидтердің орташа жылдық көлемдік белсенділігін анықтау осы Әдістеменің 56, 57, 58, 59-тармақтарына сәйкес орындалады.

Елді мекендерде ауа аэрозольдерінің сынамаларын алу бекеттерінің саны осы елді мекенде тұратын тұрғындар санына байланысты және осы Әдістемеге 9-қосымшада берілген.

117. Радионуклидтердің орташа жылдық көлемдік белсенділігінің алынған мәндері Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге "Халықтың критикалық топтары үшін дозалық коэффициенттердің, ауамен және тамақпен жылдық түсу шектерінің және жұтылатын ауадағы жекелеген радионуклидтердің рұқсат етілген көлемдік белсенділіктердің мәндері" 4-қосымшасында белгіленген мәндермен салыстырылады.

118. Елді мекенде өсірілген өсімдік шаруашылығы өнімінің радиациялық ахуалын зерттеп-қарау кезінде өсімдік шаруашылығы өнімінің сынамалары елді мекеннің ауласындағы тікелей бау-бақша учаскесінде немесе өнімді сақтау орындарынан (жертөле, қоймалар, тұқым қоймалары) алынады.

Елді мекенде өсірілген өсімдік шаруашылығы өнімінің сынамалары ҚР СТ 1509-2006 мемлекеттік стандартына сәйкес алынады.

119. Елді мекенде өсірілген өсімдік шаруашылығы өнімінің сынама мөлшері осы елді мекенде тұратын тұрғындардың санына байланысты және осы Әдістемеге 10-қосымшада берілген.

120. Елді мекенде өсірілген өсімдік шаруашылығы өнімдеріндегі радионуклидтердің меншікті белсенділігінің алынған мәндері Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге "Cs-137 және Sr-90 радионуклидтерінің рұқсат етілген деңгейлері" 5-қосымшасында көрсетілген рұқсат етілген деңгейлермен салыстырылады.

121. Елді мекенде өндірілген мал шаруашылығы өнімінің радиациялық ахуалын зерттеп-қарау кезінде зерттеп-қаралатын елді-мекеннің ауласында мал шаруашылығы өнімінің (ет, сүт, жұмыртқа) сынамаларын алу орындалады.

Елді мекенде өндірілген мал шаруашылығы өнімінің сынама мөлшері осы елді мекенде тұратын тұрғындардың санына байланысты және осы Әдістемеге 11-қосымшада берілген.

122. Елді мекенде өндірілген мал шаруашылығы өнімдеріндегі радионуклидтердің меншікті белсенділігінің алынған мәндері Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге "Cs-137 және Sr-90 радионуклидтерінің рұқсат етілген деңгейлері" 5-қосымшасында көрсетілген рұқсат етілген деңгейлермен салыстырылады.

123. Радиоактивті ластанған техногендік объектілерді іздеу қоршаған ортаның радиоактивті ластану көздерін анықтау мақсатында орындалады.

124. Техногендік объектілерді іздеу үшін зерттеп-қарау ауданының ғарыштық түсірімдерді дешифрлеу орындалып, одан зерттеп-қарау жүргізілетін объектілер таңдалады.

Зерттеп-қарау ауданы үшін аэрофототүсірімдер болған кезде, техногендік объектілерді дешифрлеу солар бойынша орындалады.

125. Ғарыштық түсірімдерді (аэрофототүсірімдерді) дешифрлеу нәтижелері бойынша таңдап алынған объектілерге өздері орналасқан жерде радиациялық зерттеп-қарау жүргізіледі.

126. Техногендік объектілерді радиациялық зерттеп-қарау дегеніміз объект орналасқан жердегі эквиваленттік доза қуатын өлшеу болып табылады.

Объект орналасқан жерде эквиваленттік доза қуаты сағатына 0,3 микрозиверттен асқан кезде объектінің өзінің 1 (бір) сынамасын алу және объектіге тікелей жақын жерден кемінде 1 (бір) топырақ сынамасын алу орындалады.

127. Объектіден және топырақ жамылғысынан алынған сынамаларда америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігі анықталады.

128. Объектіден және топырақ жамылғысынан алынған сынамаларда америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін анықтау нәтижелері бойынша объектінің радиоактивті ластану дәрежесі анықталады.

3-параграф. Халықтың сәулелену дозасын есептеу

129. Халықтың сәулелену дозаларын есептеу зерттелетін аумақтарда болжамды/белгіленген тұру және шаруашылық қызмет жүргізу жағдайында адамның радиоэкологиялық қауіпсіздігі дәрежесін бағалау мақсатында жүргізіледі.

130. Зерттеп-қарау аумақтарында тұратын адамның радиоэкологиялық қауіпсіздік дәрежесін бағалаудың негізгі өлшемшарты иондаушы сәулеленудің техногендік көздерінен алынатын халықтың орташа жылдық тиімді дозасы болып табылады.

131. Осы Әдістемеде ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтерден ғана алынатын халықтың орташа жылдық тиімді дозасын есептеу қарастырылады.

132. Халықтың орташа жылдық тиімді дозасын есептеу деректерінің негізінде тиімді дозасы жылына 0,3 миллизиверттен аспайтын аумақтар және жылдық орташа тиімді дозаның мәні жылына 0,3 миллизиверттен асатын аумақтар бөліп қарастырылады.

133. Халықтың орташа жылдық тиімді дозасын есептеу үшін ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтердің алаңдық белсенділігі, атмосфералық ауадағы радионуклидтердің орташа жылдық көлемдік белсенділігі, өсімдік шаруашылығы өнімдеріндегі, мал шаруашылығы өнімдеріндегі және судағы радионуклидтердің меншікті белсенділігі туралы деректер пайдаланылады.

134. Ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтерден алынатын халықтың орташа жылдық тиімді дозасын есептеу осы Әдістемеге 12-қосымшада келтірілген.

4-параграф. Зерттеп-қарау ауданының радиациялық ахуалының жай-күйін болжамды бағалау

135. Іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қарау нәтижелері бойынша радиациялық ахуалдың жай-күйі 10 (он) жыл, 50 (елу) жыл және 100 (жүз) жылдан кейін болжамды бағаланады.

136. Радиациялық жағдайдың нашар жаққа өзгеруі мүмкін болған кезде, көрсетілген кезеңде осы өзгерістердің алдын алу іс-шаралары орындалады.

5-параграф. Халыққа радиациялық қауіп төндіретін аумақтарды анықтау

137. Халыққа радиациялық қауіп төндіретін аумақтарды айқындау кезінде Аумақтардың экологиялық ахуалын бағалау өлшемшарттары қолданылады.

138. Аумақтардың экологиялық ахуалын бағалау өлшемшарттарына сәйкес ластанған аумақта тұратын адамның радиоэкологиялық қауіпсіздігінің дәрежесін сипаттайтын негізгі өлшемшарт иондаушы сәулеленудің техногендік көздерінен алынған тиімді дозаның орташа жылдық мәні болып табылады.

139. Аумақтар иондаушы сәулеленудің техногендік көздерінен алынатын тиімді дозаның орташа жылдық мәнінің параметрі бойынша екі түрге бөлінеді:

1) халыққа радиациялық қауіп төндірмейтін аумақтар. Осы аумақтар шегінде бір адамға шаққандағы орташа жылдық тиімді дозаның мәні ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтерден алынатын доза мәнінен жылына 0,3 миллизиверттен аз болады.

2) халыққа радиациялық қауіп төндіретін аумақтар. Осы аумақтар шегінде бір адамға шаққандағы орташа жылдық тиімді дозаның мәні ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтерден алынатын доза мәнінен жылына 0,3 миллизиверттен жоғары болады.

140. Жылына 0,3 миллизиверт мәні шекті араласу деңгейі болып табылады, одан асқан кезде халықтың сәулеленуін шектеу мақсатында Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге "Ластанған аумақтардағы араласу нормативтері" 16-қосымшасына сәйкес қорғау іс-шараларын жүргізу талап етіледі.

3-тарау. Ядролық қару сынақтарының салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонына іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қарау нәтижелерін ресімдеу

141. Іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қарау жөніндегі жұмыстардың нәтижелері ядролық қару сынақтарының салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонына іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қарау материалдары түрінде ресімделеді.

142. Ядролық қару сынақтарының салдарынан нормативтен артық радиоактивті ластануға ұшыраған бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонына іргелес аумақтарды кешенді экологиялық зерттеп-қарау материалдарына мыналар кіреді:

1) зерттеп-қарау ауданының жалпы сипаттамасы;

2) қоршаған ортаның радиациялық жай-күйін бағалау;

3) халықтың сәулелену дозаларын есептеу;

4) зерттеп-қарау ауданының радиациялық ахуалының жай-күйін болжамды бағалау;

5) ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтерден адамның орташа жылдық тиімді сәулелену дозасының мәні жылына 0,3 миллизиверттен асатын аумақтардың шекараларын айқындау.

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
1-қосымша

Топырақ сынамаларын қабат бойынша алу кезінде топырақтың әр қабатында америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің алаңдық белсенділігін есептеу

1. Топырақ сынамаларын қабат бойынша алу кезіндегі америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің топырақтың әрбір қабатындағы белсенділігін есептеу.

Топырақтың әрбір қабаты үшін радионуклидтердің белсенділігі мынадай формула бойынша анықталады:

мұнда:

A_i,j – топырақтың j-лік қабатындағы i-лік радионуклидтің белсенділігі, беккерель;

A_mi,j – топырақтың j-лік қабатындағы i-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель.

P – топырақтың тығыздығы, текше дециметрге килограмм;

1000 – топырақ тығыздығының мәнін килограммнан текше дециметрге текше сантиметр килограммға айналдыру коэффициенті;

S – топырақ сынамасы алынған аудан, шаршы сантиметр;

h – топырақ қабатының биіктігі, сантиметр.

2. Топырақ жамылғысының тереңдігі бойынша америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің жиынтық белсенділігін есептеу.

Радионуклидтердің жиынтық белсенділігі мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

A_i – i-лік радионуклидтің топырақ жамылғысының бүкіл тереңдігі бойынша таралуының жиынтық белсенділігі, беккерель;

A_i,j – топырақтың j-лік қабатындағы i-лік радионуклидтің белсенділігі, беккерель.

3. Америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің топырақ жамылғысының бүкіл тереңдігі бойынша жиынтық белсенділіктерінің топырақ жамылғысының жоғарғы 5 (бес) сантиметрлік қабатындағы радионуклидтер белсенділігіне қатынасын анықтайтын Кө коэффициентін есептеу.

Кө коэффициенті мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

К_ө – топырақтағы і-лік радионуклидтің топырақ жамылғысының бүкіл тереңдігі бойынша таралуының жиынтық белсенділігінің і-лік радионуклидтің топырақ жамылғысының жоғарғы 5 (бес) сантиметрлік қабатындағы белсенділігіне қатынасын анықтайтын коэффициент.

A_i – i-лік радионуклидтің бүкіл тереңдік бойынша топырақта таралуының жиынтық белсенділігі, беккерель;

A_i,0–5 – i-лік радионуклидтің топырақ жамылғысының 5 (бес) сантиметрлік қабатындағы белсенділігі, беккерель.

К_ө коэффициенті әрбір белгіленген аймақ үшін анықталады.

Әрбір белгіленген аймақта Кө орташа мәні алынады.

4. Америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің топырақ жамылғысындағы алаңдық белсенділігін есептеу.

Радионуклидтердің алаңдық белсенділіктері мынадай формула бойынша анықталады:

мұнда:

A_s,_i – i-лік радионуклидтің алаңдық белсенділігі, шаршы метрге беккерель;

S – топырақтың жоғарғы қабатынан сынамалар алу ауданы, шаршы метр.

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
2-қосымша

Атмосфералық ауадағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің орташа жылдық көлемдік белсенділігін есептеу

1. Мөлшері 10 (он) микрометрден кем микроагрегаттар фракциясындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігінің топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігіне қатынасын анықтайтын Кф коэффициентін анықтау.

К_ф коэффициенті мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

К_ф,_і – мөлшері 10 (он) микрометрден кем микроагрегаттар фракциясындағы і-лік радионуклидтердің меншікті белсенділігінің топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы і-лік радионуклидтердің меншікті белсенділігіне қатынасын анықтайтын коэффициент;

А_mі,_ф – мөлшері 10 (он) микрометрден кем микроагрегаттар фракциясындағы і-лік радионуклидтердің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель;

A_mi,_n – топырақ жамылғысы жоғарғы қабатындағы і-лік радионуклидтердің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель.

К_ф коэффициенті әрбір белгіленген аймақ үшін анықталады.

Әрбір белгіленген аймақта Кф орташа мәні алынады.

2. Атмосфералық ауадағы радионуклидтердің орташа жылдық көлемдік белсенділігін есептеу.

Атмосфералық ауадағы радионуклидтердің орташа жылдық көлемдік белсенділігі мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

A_vi – і-лік радионуклидтің атмосфералық ауадағы орташа жылдық көлемдік белсенділігі, текше метрге беккерель;

К_фі – мөлшері 10 (он) микрометрден кем микроагрегаттар фракциясындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігінің топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігіне қатынасын анықтайтын коэффициент;

Аmi,топырақ – топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель;

P_sus – зерттеп-қарау ауданының атмосфералық ауасындағы өлшенген бөлшектердің орташа жылдық шоғырлануы, текше метрге килограмм.

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
3-қосымша

1. Әрбір бөлінген аймақ үшін жинақталу коэффициентін есептеу

Өсімдіктердегі радионуклидтердің меншікті белсенділігінің топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігіне қатынасын анықтайтын жинақталу коэффициентін есептеу.

Кж коэффициенті мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

К_ж,_і – өсімдіктердегі і-лік радионуклидтердің меншікті белсенділігінің топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы і-лік радионуклидтердің меншікті белсенділігіне қатынасын анықтайтын коэффициент;

A_pi – өсімдіктердегі і-лік радионуклидтердің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель;

A_ni – топырақ жамылғысы жоғарғы қабатындағы і-лік радионуклидтердің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель.

Кж коэффициенті әрбір белгіленген аймақ үшін анықталады.

Әрбір белгіленген аймақта Кж орташа мәні алынады.

2. Өсімдіктердегі радионуклидтердің меншікті белсенділігін есептеу.

Өсімдіктердегі радионуклидтердің меншікті белсенділігі мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

A_pi – өсімдіктердегі і-лік радионуклидтердің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель;

A_ni – топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы і-лік радионуклидтердің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель.

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
4-қосымша

Жабайы жануарлар етінде және мал шаруашылығы өніміндегі америций- 241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін есептеу

1. Жабайы жануарлар етінде және мал шаруашылығы өніміндегі (ет, сүт, жұмыртқа) радионуклидтердің меншікті белсенділігін есептеу мынадай формула бойынша жүргізіледі:

мұнда:

V_жемшөп – жемшөпті тәуліктік тұтыну, тәулігіне килограмм;

А_mі,жемшөп – жемшөптегі і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель. Жемшөптегі радионуклидтердің меншікті белсенділігі үшін үй/жабайы жануарлардың нәжістеріндегі радионуклидтердің меншікті белсенділігі алынады. Үй/жабайы жануарлардың нәжістеріндегі радионуклидтердің меншікті белсенділігі туралы деректер болмаған кезде жемшөптегі радионуклидтердің меншікті белсенділігі ретінде осы Әдістеменің 37-тармағына сәйкес бөлінген әр аймақта өсімдік жамылғысындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігінің максималды мәндері қабылданады;

К_өі,_жемшөп – і-лік радионуклидтің жемшөптен 1 (бір) килограмм (литр) етке/малшаруашылығы өніміне өту коэффициенті.

2. Радионуклидтердің жемшөппен жабайы жануарлар етіне және мал шаруашылық өніміне (ет, сүт, жұмыртқа) өту коэффициенті (Көі,жемшөп) мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

К_өі,жемшөп – і-лік радионуклидтің жемшөппен жануарлар етіне және мал

шаруашылық өніміне (ет, сүт, жұмыртқа) өту коэффициенті;

А_mi,_өнім – жабайы жануарлар етінде және мал шаруашылық өніміндегі (ет, сүт, жұмыртқа) і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель;

A_і,_жемшөп – і-лік радионуклидтің жемшөппен орташа тәуліктік түсуі, тәулігіне беккерель.

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
5-қосымша

Өсімдік шаруашылығы өнімдеріндегі америций-241, цезий-137, плутоний- 239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін есептеу

1. Америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің өсімдік шаруашылығы өнімдеріндегі меншікті белсенділігін есептеу әдісімен анықтау үшін топырақ жамылғысының 20 (жиырма) сантиметрге дейінгі қабатындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігінің шамасы пайдаланылады.

Топырақ жамылғысының 20 (жиырма) сантиметрге дейінгі қабатындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі мынадай формула бойынша сынамаларды қабат бойынша алу нүктелеріндегі меншікті белсенділікті анықтау нәтижелерінің негізінде анықталады:

мұнда:

A_mi,0-20 – топырақ жамылғысының 20 (жиырма) сантиметрге дейінгі қабатындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель;

А_mi,j – топырақ жамылғысының j-лік қабатындағы радионуклидтің меншікті белсенділігі (5 (бес) сантиметрге дейінгі, 5 (бестен) 10 (он) сантиметрге дейінгі, 10 (оннан) 15 (он бес) сантиметр дейінгі, 15 (он бестен) 20 (жиырма) сантиметрге дейінгі), килограммға беккерель;

5 (бес) – топырақ жамылғысының әрбір қабатының биіктігі, сантиметр;

20 (жиырма) – радионуклидтердің меншікті белсенділігіне есептеулер жүргізілетін топырақ жамылғысы қабатының биіктігі, сантиметр.

2. Топырақ жамылғысының 20 (жиырма) сантиметрге дейінгі қабатындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі анықталған соң мынадай формула бойынша оның топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы (5 (бес) сантиметрге дейінгі) радионуклидтердің меншікті белсенділігіне қатынасы анықталады:

мұнда:

К_ө,_0-20 – топырақ жамылғысының 20 (жиырма) сантиметрге дейінгі қабатындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігінің топырақ жамылғысының жоғарғы қабатындағы (5 (бес) сантиметрге дейінгі) і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігіне қатынасын анықтайтын коэффициент;

A_mi,_0-5 – топырақ жамылғысының 5 (бес) сантиметрге дейінгі қабатындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель;

A_mi,_0-20 – топырақ жамылғысының 20 (жиырма) сантиметрге дейінгі қабатындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель.

Топырақ жамылғысының 20 (жиырма) сантиметрге дейінгі қабатындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігі анықталған соң мынадай формула бойынша өсімдік шаруашылығы өнімдеріндегі радионуклидтердің меншікті белсенділігіне есептеулер жүргізіледі:

мұнда:

А_mi,_өнім – өсімдік шаруашылығы өнімдеріндегі і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель;

A_mi,_0-20 – топырақ жамылғысының 20 (жиырма) сантиметрге дейінгі қабатындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель;

К_ж – жинақталу коэффициенті;

К% – өсімдіктің жалпы массасындағы құрғақ зат мөлшерінің пайызы.

Радионуклидтердің жинақталу коэффициенттері (Кж) өсімдік шаруашылығының алуан түрлері үшін мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

К_ж – жинақталу коэффициенті;

А_mі,_өсімд – өсімдіктегі і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель;

A_mi,_0-20 – топырақтың 20 (жиырма) сантиметрге дейінгі қабатындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммға беккерель.

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
6-қосымша

Радиациялық зерттеп-қарау үшін елді мекендегі тұрғын және әкімшілік ғимараттар саны

Елді мекендегі тұрғын және әкімшілік ғимараттар саны, бірлік	Радиациялық зерттеп-қарау үшін елді мекендегі тұрғын және әкімшілік ғимараттар саны, елді-мекендегі оның жалпы санынан, %
20 дейін	100
20-дан 100-ге дейін	кемінде 10
100-ден 500-ге дейін	кемінде 5
500-ден 2500-ге дейін	кемінде 2
2500-ден артық	кемінде 1

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
7-қосымша

Ондағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін анықтау үшін елді мекендерден алынатын топырақ сынамаларының мөлшері

Елді мекен тұрғындарының саны, мың адам	Сынамалар саны, дана
10-ға дейін	кемінде 5
10-нан 20-ға дейін	кемінде 20
20-дан 50-ге дейін	кемінде 50
50-ден 100-ге дейін	кемінде 100
100-ден аса	әрбір келесі 5 мың адамға кемінде 100+1

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
8-қосымша

Ондағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240, стронций-90 және тритий-3 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін анықтау үшін елді мекеннен алынатын су сынамаларының мөлшері

Елді мекен тұрғындарының саны, мың адам	Сынамалар саны, дана
10-ға дейін	кемінде 2
10-нан 20-ға дейін	кемінде 10
20-дан 50-ге дейін	кемінде 30
50-ден 100-ге дейін	кемінде 100
100-ден аса	әрбір келесі 5 мың адамға кемінде 100+1

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
9-қосымша

Ондағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің орташа жылдық көлемдік белсенділіктерін анықтау үшін елді мекендердегі ауа аэрозольдерінің сынамалары алынатын бекеттер саны

Елді мекен тұрғындарының саны, мың адам	Бекеттер саны, дана
50-ге дейін	кемінде 1
100-ге дейін	кемінде 2
100-ден 200-ге дейін	кемінде 3
200-ден 500-ге дейін	кемінде 5
500-ден 1000-ға дейін	кемінде 10
1000-нан аса	кемінде 20

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
10-қосымша

Ондағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін анықтау үшін елді мекенде өсірілген өсімдік шаруашылығы өнімдерінің сынамаларының саны

Елді мекен тұрғындарының саны, мың адам	Сынамалар саны, дана
0,5-ке дейін	кемінде 3
0,5-тен 1-ге дейін	кемінде 6
1-ден 3-ке дейін	кемінде 9
3-тен 5-ке дейін	кемінде 12
5-тен 10-ға дейін	кемінде 15
10-нан 20-ға дейін	кемінде 20
20-дан 50-ге дейін	кемінде 25
50-ден 100-ге дейін	кемінде 30
100-ден аса	әрбір келесі 5 мың адамға кемінде 30+1

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
11-қосымша

Ондағы америций-241, цезий-137, плутоний-239+240 және стронций-90 радионуклидтерінің меншікті белсенділігін анықтау үшін елді мекенде өндірілген мал шаруашылығы өнімдері сынамаларының саны

Елді мекен тұрғындарының саны, мың адам	Сынамалар саны, дана
0,5-ке дейін	кемінде 3
0,5-тен 1-ге дейін	кемінде 6
1-ден 3-ке дейін	кемінде 9
3-тен 5-ке дейін	кемінде 12
5-тен 10-ға дейін	кемінде 15
10-нан 20-ға дейін	кемінде 20
20-дан 50-ге дейін	кемінде 25
50-ден 100-ге дейін	кемінде 30
100-ден аса	әрбір келесі 5 мың адамға кемінде 30+1

Ядролық қару сынақтарының
салдарынан нормативтен артық
радиоактивті ластануға
ұшыраған бұрынғы Семей
ядролық сынақ полигонына
іргелес аумақтарда кешенді
экологиялық зерттеп-қарау
жүргізу әдістемесіне
12-қосымша

Ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтерден алынатын халықтың орташа жылдық тиімді дозасын есептеу

1. Ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтерден алынатын халықтың орташа жылдық тиімді дозасын есептеу.

Ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтерден алынатын халықтың орташа жылдық тиімді дозасы радиациялық әсердің j-лік факторлар бойынша парциалды дозалардың жиынтығы түрінде көрсетіледі және мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

E_ef – ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтерден алынатын халықтың орташа жылдық тиімді дозасы, Зв/жыл;

E_ү – радионуклидтердің жерүсті төсемінен сыртқы гамма-сәулелену дозасы, жылына зиверт;

E_inh – радионуклидтердің ағзаға ингаляциялық түсуі кезіндегі ішкі сәулелену дозасы, жылына зиверт;

E_ing – радионуклидтердің ағзаға пероральді түсуінен ішкі сәулелену дозасы, жылына зиверт.

2. Жерүсті төсемінен радионуклидтердің сыртқы гамма-сәулелену дозасы мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

E_ү – жерүсті төсемінен радионуклидтердің сыртқы гамма-сәулелену дозасы, жылына зиверт;

E_үі – жерүсті төсемінен і-лік радионуклидтің сыртқы гамма-сәулелену дозасы, жылына зиверт.

3. Жерүсті төсемінен і-лік радионуклидтердің сыртқы гамма-сәулелену дозасы мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

E_үі – жерүсті төсемінен і-лік радионуклидтің сыртқы гамма-сәулелену дозасы, жылына зиверт;

Р_үі – жер бетінен 1 (бір) метрлік биіктіктегі гамма-сәулеленудің эквиваленттік доза қуаты, секундына зиверт;

Т – сәулелену уақыты, секунд.

4. Жер бетінен 1 (бір) метрлік биіктіктегі гамма-сәулеленудің эквиваленттік доза қуаты мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

Р_үі – жер бетінен 1 (бір) метрлік биіктіктегі гамма-сәулеленудің эквивалентті дозасының қуаты, секундына зиверт;

К_үі,_бет – 1 (бір) шаршы метрге 1 (бір) беккерель мөлшерінде і-лік радионуклидпен ластану кезіндегі эквиваленттік доза қуаты, секундына беккерельге шаршы метрдегі зиверт;

A_si – ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған і-лік техногендік радионуклидтің алаңдық белсенділігі, шаршы метрге беккерель.

5. Ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған негізгі техногендік радионуклидтердің Күі,бет коэффициенттері мынаны құрайды:

Коэффициент	Коэффициенттер мәндері
Коэффициент	¹³⁷Cs	⁹⁰Sr	^239+240Pu	²⁴¹Am
, секундына беккерельге шаршы метрдегі зиверт	2,9×10^-16	2,8×10^-19	3,6×10^-19	1,3×10^-17

6. К_үі,_бет коэффициенттері мынадай мән бойынша есептеледі:

мұнда:

К_ү,_бетCs-137 – цезий-137 радионуклидіне арналған К_ү,бет коэффициенті;

Г_і – Күі,бет коэффициенті есептелетін і-лік радионуклидтің гамма-тұрақтысы (анықтамалық ақпарат), секундына беккерельге шаршы метрдегі зиверт;

Г_Cs-₁₃₇ – 2,81×10^-17 -ге тең цезий-137 гамма-тұрақтысы, секундына беккерельге шаршы метрдегі зиверт.

7. Радионуклидтердің ағзаға ингаляциялық түсуі кезіндегі ішкі сәулелену дозасы мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

E_inh,_і – і-лік радионуклидтің ағзаға ингаляциялық түсуі кезіндегі ішкі сәулелену дозасы, жылына/зиверт;

q_i – і-лік радионуклидтің ағзаға тыныс алу жолдары арқылы жылдық түсуі, жылына беккерель;

e_inh,i – і-лік радионуклидтің ингаляциялық жолмен түсуі кезіндегі дозалық коэффициенті, беккерельге зиверт, оның мәні Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге "Халықтың критикалық топтары үшін дозалық коэффициенттердің, ауамен және тамақпен жылдық түсу шектерінің және жұтылатын ауадағы жекелеген радионуклидтердің рұқсат етілген көлемдік белсенділіктердің мәндері<1>" 4-қосымшасында берілген.

8. Радионуклидтердің ағзаға тыныс алу жолдары арқылы жылдық түсу шамасын есептеу мынадай формула бойынша жүргізіледі:

мұнда:

q_i – _і-лік радионуклидтің ағзаға тыныс алу жолдары арқылы жылдық түсуі, жылына беккерель;

A_vi – і-лік радионуклидтің атмосфералық ауадағы орташа жылдық көлемдік белсенділігі, шаршы метрге беккерель;

V – тыныс алатын ауаның жылдық көлемі, текше метрде, оның мәні Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтердің 2-тарауы 6-параграфының 66-тармағында беріледі.

9. Радионуклидтердің ағзаға пероральді түсуінен болатын ішкі сәулелену дозасын есептеу мынадай формула арқылы жүргізіледі:

мұнда:

E_ing,_і – і-лік радионуклидтердің ағзаға пероральді түсуінен болатын ішкі сәулелену дозасы, жылына зиверт;

q_ing,_і – і-лік радионуклидтің азық-түлік өнімдерімен жылдық түсуі, жылына беккерель;

e_ing,_i – і-лік радионуклидтің асқазан жолы арқылы түсуі кезіндегі дозалық коэффициенті, беккерель зиверт, оның мәні Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерге "Халықтың критикалық топтары үшін дозалық коэффициенттердің, ауамен және тамақпен жылдық түсу шектерінің және жұтылатын ауадағы жекелеген радионуклидтердің рұқсат етілген көлемдік белсенділіктердің мәндері<1>" 4-қосымшасында берілген.

10. Ядролық қаруды сынау нәтижесінде пайда болған техногендік радионуклидтердің азық-түлік өнімдерімен жылдық түсуі мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

q_ing,_і – і-лік радионуклидтің азық-түлік өнімдерімен жылдық түсуі, жылына беккерель;

A_mi – і-лік радионуклидтің p-лік азық-түлік өнімдердегі меншікті белсенділігі, килограммға беккерель;

V_p – p-лік азық-түлік өнімдерді жылдық тұтыну, жылына килограмм.

Тамақ өнімдерінің жылдық тұтыну мәндері "Тамақ өнімдерін тұтынудың ғылыми негізделген физиологиялық нормаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2016 жылғы 9 желтоқсандағы № 503 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14674 болып тіркелген) "Тамақ өнімдерін тұтынудың ғылыми негізделген физиологиялық нормалары" қосымшасында берілген. Есептеуде пайдаланылатын негізгі тамақ өнімдері ретінде зерттеп-қарау ауданында өндірілетін нан өнімдері, картоп, көкөністер, жеміс-жидек, ет және сүт алынады.