On the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan

Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated November 5, 2022 No. 153-VII ZRK.

      Unofficial translation

On the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan

Section 1. CONSTITUTIONAL COURT OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Chapter 1. GENERAL PROVISIONS

Article 1. Status of the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan

      The Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan (hereinafter - the Constitutional Court) shall ensure the supremacy of the Constitution of the Republic of Kazakhstan throughout the territory of the Republic of Kazakhstan.

      When exercising its powers, the Constitutional Court shall be independent and separate from citizens, organizations, state bodies, officials, guided by the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law, refrain from establishing, examining and verifying other issues in all cases when they are under the jurisdiction of the courts or other state bodies.

Article 2. Legislation of the Republic of Kazakhstan on the Constitutional Court

      1. The status, jurisdiction, organization and activities of the Constitutional Court shall be defined and regulated by the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law.

      2. On issues of organization and operating procedures, the Constitutional Court, on the basis of this Constitutional Law shall adopt Regulations of the Constitutional Court and other acts.

Article 3. Membership and formation procedure of the Constitutional Court

      1. The Constitutional Court shall consist of eleven judges, including the chairman and his deputy.

      2. The chairman of the Constitutional Court shall be appointed by the President of the Republic of Kazakhstan with the consent of the Senate of the Parliament of the Republic of Kazakhstan.

      3. The deputy chairman of the Constitutional Court shall be appointed by the President of the Republic of Kazakhstan on the proposal of the chairman of the Constitutional Court from among the judges of the Constitutional Court.

      4. Four judges of the Constitutional Court shall be appointed by the President of the Republic of Kazakhstan, three judges of the Constitutional Court shall be appointed by the Senate and the Mazhilis of the Parliament of the Republic of Kazakhstan on the proposal of the chairmen of the Chambers of the Parliament of the Republic of Kazakhstan.

Chapter 2. STATUS OF THE CONSTITUTIONAL COURT JUDGES

Article 4. Chairman, Deputy Chairman and Judges of the Constitutional Court

      1. The chairman, deputy chairman and judges of the Constitutional Court shall be persons holding a responsible public position, whose status is determined by the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law.

      2. The position of a judge of the Constitutional Court shall be incompatible with a deputy mandate, holding other paid positions, except for teaching, science or other creative activities, nor with carrying out entrepreneurial activities, membership in a governing body or supervisory board of a commercial organization.

      The Chairman and judges of the Constitutional Court must not be members of political parties, trade unions, or support any political party.

      If a judge of the Constitutional Court at the time of his appointment to office is a member of a political party, trade unions, he must terminate his membership in them within ten days from the date of his appointment.

Article 5. Requirements for Candidates for the Constitutional Court Judges

      A citizen of the Republic of Kazakhstan not younger than forty years of age, with a higher legal education, high qualification in the field of law, an impeccable reputation and at least fifteen years of experience in legal profession may be appointed to the Constitutional Court.

Article 6. Term of powers of the Constitutional Court judges

      1. The powers of the chairman and judges of the Constitutional Court shall last eight years. The same person may not be appointed as a judge of the Constitutional Court more than once.

      2. In case of termination of their powers, the Chairman and judges of the Constitutional Court shall be replaced in accordance with the procedure established by the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law.

Article 7. Oath of the Constitutional Court Judges

      Judges of the Constitutional Court, after their appointment, shall take an oath as follows: “I solemnly swear to fulfill in good faith and conscientiously the high duties assigned to me as a judge of the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan, to be impartial and in my activities to subordinate only to the Constitution of the Republic of Kazakhstan, to ensure its supremacy.”

      The oath of the Constitutional Court judges shall be taken in the manner determined by the President of the Republic of Kazakhstan.

Article 8. Suspension of powers of a judge of the Constitutional Court

      1. The powers of a judge of the Constitutional Court may be suspended if:

      1) a judge, for health reasons, is temporarily unable to perform his duties for more than sixty successive calendar days;

      2) in accordance with the procedure established by law, consent has been given to his detention, custody, house arrest, bringing him to administrative or criminal liability;

      3) there are confirmed data on the beginning of a missing person condition.

      2. Suspension or renewal of the powers of the chairman of the Constitutional Court shall be assigned by the President of the Republic of Kazakhstan, and other judges of the Constitutional Court - by the chairman of the Constitutional Court. The decision to suspend powers shall be adopted no later than one month from the date of discovery of the grounds for suspension of powers.

      3. The powers of a judge of the Constitutional Court shall be suspended until termination of the circumstances that constituted the ground for their suspension.

      4. A judge of the Constitutional Court, whose powers have been suspended, shall not have the right to participate in the sessions of the Constitutional Court and perform other duties of a judge of the Constitutional Court.

      When determining the quorum, judges whose powers have been suspended shall not count.

      5. Suspension of the powers of a judge of the Constitutional Court shall not deprive him of the guarantees established by this Constitutional Law.

Article 9. Termination of powers of a judge of the Constitutional Court

      1. The powers of a judge of the Constitutional Court shall be terminated due to:

      1) application for resignation at their own request;

      2) termination of citizenship of the Republic of Kazakhstan or obtaining a residence permit or other document confirming the right to permanent residence in the territory of a foreign state;

      3) enforcement of a guilty verdict of the court against him;

      4) declaring him incapable or with limited capacity by an enforced court ruling;

      5) recognizing him as missing by an effective court ruling;

      6) his death or declaration of death by an effective court ruling;

      7) appointment in violation of the requirements established by the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law;

      8) violation of the requirements of the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law, established for judges of the Constitutional Court;

      9) expiry of the tenure established by the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      10) non-participation of a judge in the Constitutional Court sessions at least three times in a row without good reason.

      2. Powers of the chairman of the Constitutional Court shall be terminated by the President of the Republic of Kazakhstan on the grounds provided for in paragraph 1 of this article.

      3. Powers of judges of the Constitutional Court shall be terminated by the President of the Republic of Kazakhstan, the Senate of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, the Mazhilis of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, respectively, on the grounds provided for in subparagraphs 1), 2), 7), 8), 9) and 10) of paragraph 1 of this article.

      4. Powers of a judge of the Constitutional Court on the grounds provided for in subparagraphs 3), 4), 5) and 6) of paragraph 1 of this article shall be terminated by the Constitutional Court.

      5. Dismissal of the deputy Chairman of the Constitutional Court from office shall not entail termination of his powers as a judge of the Constitutional Court.

Chapter 3. GUARANTEES FOR THE ACTIVITY OF THE CONSTITUTIONAL COURT JUDGES

Article 10. Independence of the Constitutional Court judges

      1. The Constitutional Court judges shall be independent in the performance of their duties and submit only to the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law. Any interference in their activities, as well as pressure or other influence on them in any form shall not be allowed and shall entail liability under the law.

      2. The Constitutional Court judges shall not be accountable on constitutional proceedings issues. No one shall be entitled to demand from them a report on the performance of their powers.

      3. The Constitutional Court judges shall be prohibited from expressing an opinion or disclosing the content of materials on issues that are the subject of the Constitutional Court proceedings, except at a Constitutional Court session.

      4. During the term of office, the Constitutional Court judges shall be irremovable. The powers of the Constitutional Court judges may be terminated or suspended only in cases provided for by this Constitutional Law.

      5. A Judge of the Constitutional Court shall be obliged to declare self-withdrawal, which is subject to satisfaction by the Constitutional Court, provided that there are circumstances that give reason to believe that the Constitutional Court Judge is personally, directly or indirectly interested in the issue considered by the Constitutional Court.

      6. A Constitutional Court judge shall not have the right to exercise defense or representation, except for legal representation, in court or other state bodies.

Article 11. Immunity of the Constitutional Court judges

      1. During their tenure the Constitutional Court judges may not be detained, held in custody, subjected to house arrest, compulsory attendance, legally imposed administrative penalties, criminal liability without the consent of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, except for cases of detention at the scene of a crime or committing grave or especially grave crimes.

      2. After registration of the grounds for opening a pre-judicial inquiry in the single register of pre-trial investigations, the pre- judicial inquiry against a Constitutional Court judge can be continued only with the consent of the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan, who shall submit to the Parliament of the Republic of Kazakhstan a recommendation to give consent to bring the judge of the Constitutional Court to criminal liability. In cases where a Constitutional Court judge is detained at the scene of a crime, or if the fact of preparation or attempt to commit a grave or especially grave crime has been established, or he has committed a grave or especially grave crime, the pre-trial inquiry in respect of him may be continued before the consent of the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan is obtained, but with obligatory notification to the latter within 24 hours. The Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan shall supervise compliance with the law during the investigation of the case.

      3. The Constitutional Court judges shall not be subject to disciplinary liability.

      4. No one shall have the right to exclude a Constitutional Court judge from participation in a Constitutional Court session, unless his powers are suspended in accordance with this Constitutional Law.

      5. A Constitutional Court judge cannot be held liable, including after the termination of his powers, for the position expressed by him during the examination of the case in the Constitutional Court.

Article 12. Equality of rights of the Constitutional Court judges

      The Constitutional Court Judges shall have equal rights when considering cases being examined by the Constitutional Court and making decisions on them, except for the case provided for in paragraph 3 of Article 58 of this Constitutional Law.

Article 13. Warranty of the Constitutional Court judges safety

      The Constitutional Court Judges, members of their families, as well as their property shall be under protection of the state.

      The internal affairs bodies shall be obliged to take timely and comprehensive measures to ensure the safety of the Constitutional Court judge and his family members, safety of their property, if the judge makes an appropriate request.

      Damage caused to a Constitutional Court judge and his property in connection with his professional activities shall be compensated at the republican budget expense.

Article 14. Remuneration and social security of the Constitutional Court judges

      1. The salary of the chairman, deputy chairman and judges of the Constitutional Court shall be established as prescribed by subparagraph 9-1) of Article 66 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan.

      2. Housing, transport and other benefits, medical care and sanatorium treatment of the Constitutional Court chairman shall be provided at the level of the First Deputy Prime Minister, of deputy chairman of the Constitutional Court - at the level of the Deputy Prime Minister, judges of the Constitutional Court - at the level of the Minister of the Republic of Kazakhstan.

      3. The Constitutional Court judges shall be granted annual leave of thirty calendar days with the payment of a health improvement allowance in the amount of two official salaries.

      4. The Constitutional Court judge and his family members shall be reimbursed for relocation expenses if the Constitutional Court judge and his family members live in another area.

      5. Provision of housing for the Constitutional Court judges shall be made at the republican budget expense in case of absence of housing at the Constitutional Court location. The Constitutional Court judge and his family members shall be, on an extraordinary basis, but no later than six months from the date of appointment to the position, provided with suitable living quarters from the state housing stock in accordance with the norms that exclude categorizing of a Constitutional Court judge as a citizen in need of improved living conditions. The official residential premises occupied for permanent residence by a judge of the Constitutional Court may be privatized at his request in the absence of housing in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      6. The Constitutional Court judges shall be provided with robes and a badge at the republican budget expense.

      7. The Constitutional Court judges and members of their families cohabiting with them, in accordance with the procedure established by the legislation of the Republic of Kazakhstan, shall be provided with medical care in the relevant state healthcare institutions.

      8. A judge of the Constitutional Court whose powers have been terminated due to the expiration of the term of office established by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, who has reached the retirement age established by the legislation of the Republic of Kazakhstan on social protection, is paid a tax-free monthly lifetime maintenance in the amount of one hundred and twenty times the monthly calculation index established by the law on the republican budget for the corresponding financial year. At the same time, a judge of the Constitutional Court has the right to receive one of the following payments at his discretion:

      1) monthly lifetime maintenance;

      2) pension payments by age or pension payments for years of service in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on social protection.

      The procedure for payment of monthly lifetime maintenance to a judge of the Constitutional Court is determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.

      9. The monthly life maintenance payment to a judge of the Constitutional Court shall be suspended if, in accordance with the procedure established by the legislation of the Republic of Kazakhstan, he occupies a position paid from the republican or local budget or from the funds of the National Bank of the Republic of Kazakhstan, with the exception of a position related to teaching, science or other creative activities.

      In the event of termination of the occupied position paid from the republican or local budget or from the funds of the National Bank of the Republic of Kazakhstan, the monthly life maintenance payment to a judge of the Constitutional Court shall be resumed.

      Footnote. Article 14 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.04.2023 No. 225-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 15. Compensation in case of injury or death of a judge of the Constitutional Court

      1. If a judge of the Constitutional Court sustains an injury (trauma, wound, concussion, occupational disease) during performance of his official duties, he shall be paid a one-time compensation in the amount established by this article.

      2. In case of death of a judge of the Constitutional Court in the performance of official duties or within a year after the termination of the powers of a judge of the Constitutional Court due to injury (trauma, wound, concussion, occupational disease) sustained in the performance of official duties, the heirs shall be paid a one-time compensation in the amount of a thirty-month official salary of a judge of the Constitutional Court.

      At the same time, the Constitutional Court judge shall be deprived of the right to compensation referred to in part one of this paragraph, if his powers are terminated due to the effective guilty verdict of the court;

      3. When a judge of the Constitutional Court is found to be disabled as a result of an injury (trauma, wound, concussion, occupational disease) sustained in the performance of his official duties, he shall be paid lump sum compensation in the following amount:

      1) a person with the first disability group - twenty months' salary;

      2) a person with the second disability group - a fifteen month’s official salary;

      3) a person with the third disability group - a five-month official salary.

      4. In the event that a judge of the Constitutional Court sustains a serious injury (trauma, wound, concussion, occupational disease) in the performance of his official duties, which did not result in the establishment of disability, he shall be paid a one-time compensation in the amount of one and a half months of the official salary, a minor injury - half of the monthly official salary.

      5. For the burial of deceased or killed judges of the Constitutional Court and pensioners who have retired from the position of a judge of the Constitutional Court, a one-time monetary compensation shall be paid in the amount of three months' salary of a judge of the Constitutional Court at the time of their death.

      6. The procedure for lump-sum compensation payment shall be determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.

      7. A one-time compensation shall not be paid if, in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan, it was proved that the injury (trauma, wound, contusion, occupational disease) or death of a judge of the Constitutional Court happened due to circumstances unrelated to the performance of official duties.

Article 16. Pension provision for the Constitutional Court judges

      Pension provision of judges of the Constitutional Court is carried out in accordance with the procedure and conditions established by the legislation of the Republic of Kazakhstan on social protection.

      Footnote. Article 16 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.04.2023 No. 225-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Chapter 4. PROVISION OF THE CONSTITUTIONAL COURT ACTIVITY

Article 17. Financing of the Constitutional Court activity

      Activities of the Constitutional Court and its Apparatus shall be financed from the republican budget and must enable a full and independent exercise of powers to ensure the supremacy of the Constitution of the Republic of Kazakhstan throughout the territory of the Republic of Kazakhstan.

Article 18. The Constitutional Court Apparatus

      The Apparatus of the Constitutional Court is a state body that provides legal, informational- reference, scientific advisory and other support for the Constitutional Court activities.

      The Apparatus of the Constitutional Court is a legal entity in the organizational and legal form of a state institution.

      The activities of the Apparatus of the Constitutional Court shall be regulated by the legislation of the Republic of Kazakhstan, the Rules of the Constitutional Court and the Regulations on the Apparatus of the Constitutional Court.

      The Constitutional Court staff is civil servants.

      The legal status and remuneration of the staff of the Constitutional Court Apparatus shall be regulated by the legislation of the Republic of Kazakhstan in public service.

Article 19. Analyst of the Constitutional Court

      1. An analyst of the Constitutional Court shall be a civil servant who shall provide legal and scientific and analytical support of constitutional proceedings and contribute to appropriate consideration of applications filed to the Constitutional Court.

      2. Analyst of the Constitutional Court shall:

      1) in interaction with the judge of the Constitutional Court - rapporteur, take measures to prepare materials for the Constitutional Court session;

      2) prepare draft procedural documents on involving experts (specialists), interviewing interested parties and carrying out other actions on the application;

      3) analyze and summarize the constitutional proceedings materials with the preparation of a report for the Constitutional Court judges;

      4) perform other functions established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 20. Scientific Advisory Council under the Constitutional Court

      1. A scientific advisory council, which is a consultative and advisory body, may be formed at the Constitutional Court.

      2. The composition, tasks and procedure for the activities of the scientific advisory council shall be governed by the regulation approved by the Constitutional Court.

Article 21. International cooperation of the Constitutional Court

      In accordance with the procedure established by the legislation of the Republic of Kazakhstan, the Constitutional Court shall cooperate with international and regional human rights organizations, as well as constitutional control bodies of foreign states, may be a member of associations and other organizations created by them. Agreements (memorandums) on cooperation may be concluded to determine the subject and mechanism of interaction.

Article 22. Certificates, badge and robes of judges of the Constitutional Court, also official publication and other resources of the Constitutional Court

      1. Judges of the Constitutional Court shall be issued certificates of the established form, signed by the President of the Republic of Kazakhstan, as well as a badge and a robe.

      2. Regulations on the badge and robe, their models and description shall be approved by the Constitutional Court.

      3. The official publication of the Constitutional Court shall be the Bulletin of the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan.

      4. The Constitutional Court shall have the right to create a library, an Internet resource, symbols and other insignia.

Chapter 5. JURISDICTION OF THE CONSTITUTIONAL COURT AND ORGANIZATIONAL FORMS OF ITS EXERCISING

Article 23. Jurisdiction of the Constitutional Court

      1. The Constitutional Court, in accordance with subparagraph 1) of paragraph 1 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, in the event of a dispute, shall decide on the propriety of conducting:

      1) elections of the President of the Republic of Kazakhstan;

      2) elections of deputies of the Parliament of the Republic of Kazakhstan;

      3) republican referendum.

      2. The Constitutional Court, in accordance with subparagraphs 2), 2-1) and 3) of paragraph 1 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, shall consider for compliance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan:

      1) prior to signing by the President of the Republic of Kazakhstan, the laws adopted by the Parliament of the Republic of Kazakhstan;

      2) resolutions adopted by the Parliament of the Republic of Kazakhstan and its Chambers;

      3) international treaties of the Republic of Kazakhstan before their ratification.

      3. The Constitutional Court in accordance with subparagraphs 4) and 5) of paragraph 1 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan shall provide the following:

      1) official interpretation of the rules of the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      2) before adoption by the Parliament of the Republic of Kazakhstan, respectively, the decision on early dismissal of the President of the Republic of Kazakhstan, the final decision on dismissal of the President of the Republic of Kazakhstan - a conclusion on compliance with the established constitutional procedures.

      4. The Constitutional Court in accordance with:

      1) subparagraph 6) of Article 53 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, based on the results of generalization of the constitutional proceedings practice, annually shall direct a message to the Parliament of the Republic of Kazakhstan on the state of constitutional legality in the Republic of Kazakhstan;

      2) paragraph 2 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan shall consider requests of the President of the Republic of Kazakhstan in cases provided for by subparagraph 10-1) of Article 44 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, as well as requests of courts in cases provided for by Article 78 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      3) paragraph 3 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, at the request of citizens, shall consider for compliance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan the regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan that directly affect their rights and freedoms, enshrined in the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      4) paragraph 4 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan shall consider requests of the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan;

      5) paragraph 5 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan shall consider applications of the Commissioner for Human Rights in the Republic of Kazakhstan.

      5. The Constitutional Court shall decide exclusively on issues of law and shall not assess the actual circumstances that gave rise to the application.

Article 24. Other powers of the Constitutional Court

      The Constitutional Court shall:

      1) within its competence, have the right to require and receive documents, materials and other information from all state bodies, organizations, also to involve in accordance with the established procedure, experts (specialists) for expert and research advisory work (on such requests, the necessary documents and other information must be provided within fifteen working days, unless otherwise specified by the Constitutional Court);

      2) exercise other powers established by this Constitutional Law.

Article 25. Sessions of the Constitutional Court

      1. The Constitutional Court shall consider and resolve issues that are within its powers at the Constitutional Court sessions.

      2. A session of the Constitutional Court shall be deemed duly constituted if at least two thirds of the total number of Constitutional Court judges is present, unless otherwise provided by this article.

      3. Citizens' applications at a session may be examined by judges’ panels of five judges of the Constitutional Court formed by the Constitutional Court. However, regulatory resolutions of the Constitutional Court can only be adopted unanimously.

      Regulatory resolutions of the Constitutional Court adopted by the panels of the Constitutional Court judges, before they are signed by the Chairman of the Constitutional Court, shall be preliminarily endorsed by the signatures of the Constitutional Court judges who took part in the voting.

      4. If the decision of the judges’ panel is not adopted, and also in the event that the decision of the judges’ panel, on the request of a citizen, can lead to discrepancies in the legal positions expressed in earlier decisions, or touches upon conceptual issues of importance, then the chairman of the Constitutional Court shall introduce this application to a session of the Constitutional Court, which is conducted subject to the requirements of paragraph 2 of this article.

      5. Consideration at a session of the issue of accepting for constitutional proceedings the request of the entities referred to in paragraphs 3, 4 and 5 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan may be carried out by three judges of the Constitutional Court chaired by the Chairman of the Constitutional Court, his deputy or one of the judges on behalf of the Chairman of the Constitutional Court.

      6. Sessions of the Constitutional Court shall be convened as necessary by the Chairman of the Constitutional Court.

Article 26. Conferences of the Constitutional Court

      Conferences of the Constitutional Court may be held on issues not directly related to the implementation of constitutional proceedings and not related to issues resolved at the Constitutional Court sessions.

Article 27. Powers of the Chairman of the Constitutional Court

      1. Chairman of the Constitutional Court shall:

      1) represent the Constitutional Court in relations with state bodies and organizations of the Republic of Kazakhstan, as well as with bodies of foreign states and international organizations;

      2) manage preparation for consideration of the issues accepted by the Constitutional Court for proceedings;

      3) convene sessions and conferences of the Constitutional Court, preside at them, submit questions for their consideration;

      4) organize the work of the Constitutional Court judges;

      5) determine measures to ensure the holding of the meeting;

      6) announce at a joint session of the Parliament Chambers of the Republic of Kazakhstan the message of the Constitutional Court on the state of constitutional legality in the Republic of Kazakhstan;

      7) sign the decisions, as well as the minutes of the Constitutional Court sessions, in which he presided;

      8) submit for the Constitutional Court approval its Regulations, the provision on the scientific advisory council at the Constitutional Court, the candidacies of the secretary and members of the scientific advisory council;

      9) approve the Regulations on the Apparatus of the Constitutional Court, within the allocated budgetary funds - the structure and personnel of the Apparatus of the Constitutional Court;

      10) appoint and dismiss the head of the Apparatus of the Constitutional Court and his deputies;

      11) exercise other powers in accordance with this Constitutional Law and the Rules of the Constitutional Court.

      2. The chairman of the Constitutional Court shall issue orders and ordinances on issues within his competence.

      3. In cases of temporary absence of the chairman of the Constitutional Court, his duties shall be performed by the deputy chairman of the Constitutional Court, and in case of temporary absence of the deputy chairman, one of the judges of the Constitutional Court, determined by the order of the chairman of the Constitutional Court.

Article 28. Deputy Chairman of the Constitutional Court

      The deputy chairman of the Constitutional Court shall coordinate the work on organizing the sessions of the Constitutional Court, their minutes, and also perform other duties assigned to him by the chairman of the Constitutional Court.

Section 2. CONSTITUTIONAL PROCEEDINGS

Chapter 6. GENERAL CONDITIONS AND PRINCIPLES OF CONSTITUTIONAL PROCEEDINGS

Article 29. Constitutional proceedings and the format of administering them

      1. Decisions on issues within the Constitutional Court jurisdiction shall be considered and adopted in the order of constitutional proceedings established by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, this Constitutional Law and the Rules of the Constitutional Court.

      2. Constitutional proceedings shall be conducted on paper and (or) in electronic formats.

Article 30. Specifics of electronic format of constitutional proceedings

      1. Constitutional proceedings may be fully or partially conducted in electronic format, on which a resolution shall be issued. With this format, the acts of the Constitutional Court and the actions of its officials, parties in constitutional proceedings and persons involved in the consideration of the appeal can be drawn up in the form of an electronic document certified by an electronic digital signature.

      2. When conducting constitutional proceedings in electronic format, an electronic file of their materials shall be formed.

      3. At the initiative of the Constitutional Court, the parties in the constitutional proceedings, the persons involved in consideration of the appeal, their representatives and other persons may participate in the Constitutional Court session by using technical means of communication.

      4. The procedure for the use of technical means and information services in the course of constitutional proceedings shall be determined subject to the requirements of this Constitutional Law, the Rules of the Constitutional Court and the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 31. Supremacy of the Constitution of the Republic of Kazakhstan

      Constitutional proceedings shall be based on the principle of supremacy of the Constitution of the Republic of Kazakhstan.

Article 32. Comprehensive, complete and objective examination of the circumstances of the appeal

      The Constitutional Court shall be obliged to take all measures for a comprehensive, complete and objective examination of the circumstances of the appeal.

Article 33 Collegiality

      The Constitutional Court powers shall be exercised collegially.

Article 34. Publicity

      Consideration of appeals in the Constitutional Court shall be open. A closed session shall be permitted by the Constitutional Court decision in the interests of protecting state secrets and other secrets protected by law.

Article 35. Equality of rights of parties in constitutional proceedings

      Constitutional proceedings shall be carried out on the basis of the equality of its parties, who shall enjoy equal rights and opportunities to defend their position.

Article 36. Language of constitutional proceedings

      1. Constitutional proceedings shall be carried out in the state language; along with Kazakh, the Russian language shall be officially used.

      2. For persons participating in the constitutional proceedings who do not speak the language of the constitutional proceedings, the Constitutional Court shall provide translation into their native language or the language they speak.

      3. Participants of the session who do not speak the language of the constitutional proceedings may give explanations in their native language or in the language they speak and use the services of an interpreter, a sign language specialist for persons with hearing disabilities.

Article 37. Suspension of constitutional proceedings

      1. Constitutional proceedings may be suspended due to force majeure, temporarily preventing further proceedings on the appeal, and in other cases. At the same time, the period for consideration of the application shall also be halted.

      2. The constitutional proceedings on the case shall be resumed upon termination of the circumstances that served as the ground for its suspension.

Article 38. Termination of constitutional proceedings

      1. Constitutional proceedings shall be subject to termination at any stage, but before the Constitutional Court panel going to the deliberation room for the final decision, in the following cases:

      1) withdrawal by a party in the constitutional proceedings of the application filed by it;

      2) abolition or loss of legal force of the act, the constitutionality of which is disputed, except in cases where it continues to apply to the relevant legal relations;

      3) the filed appeal is not within the Constitutional Court jurisdiction;

      4) adoption of the final decision of the Constitutional Court on another appeal, in which a similar issue was raised.

      2. The decision of the Constitutional Court to terminate the constitutional proceedings on the declared application shall deprive the applicants of the possibility to re-apply to the Constitutional Court on the same grounds.

Article 39. Recording of the Constitutional Court session

      1. The Constitutional Court session shall be recorded and, if necessary, shorthand recorded.

      2. The minutes of the Constitutional Court session shall be taken in the language of the constitutional proceedings.

      3. The minutes taking procedure of the Constitutional Court session, the requirements for their content, as well as other issues of taking minutes of the Constitutional Court sessions shall be determined by the Rules of the Constitutional Court.

Article 40. State duty

      The procedure for payment, refund and amount of the state duty when filing citizens' appeals to the Constitutional Court, as well as the grounds for exemption from it shall be determined by the Code of the Republic of Kazakhstan "On taxes and other obligatory payments to the budget" (Tax Code).

      Payment of the state fee to the budget must be confirmed by payment or cash documents, and when making payments through ATMs, electronic terminals, remote communication channels and the "electronic government" payment gateway - by checks and receipts on paper or in electronic form.

      In the cases provided for by subparagraphs 2), 3) and 4) of paragraph 1 of Article 38, subparagraphs 1), 2), 3) and 5) of paragraph 2 of Article 47 and paragraph 3 of Article 48 of this Constitutional Law, the paid state fee shall be refunded.

Chapter 7. STATE BODIES, OFFICIALS AND OTHER PARTIES IN CONSTITUTIONAL PROCEEDINGS

Article 41. Parties in constitutional proceedings, other persons and bodies involved in consideration of an appeal

      1. Parties in constitutional proceedings shall be: persons and bodies, on whose appeals constitutional proceedings are initiated, state bodies and officials, the constitutionality of whose acts is checked.

      2. The persons and bodies involved in the consideration of an appeal shall be:

      1) state bodies and organizations;

      2) an expert and other persons whose opinions contribute to a comprehensive, complete and objective consideration of the application;

      3) translator/ interpreter.

      3. If necessary, participants in constitutional proceedings, other persons and bodies referred to in subparagraph 1) of paragraph 2 of this article may appoint their representatives to participate in constitutional proceedings, whose powers shall be formalized in a power of attorney or other document issued in the prescribed manner. Representatives of the constitutional proceedings parties, by virtue of law, shall have the right to participate in constitutional proceedings without registration of powers.

      4. Only legal representatives, lawyers, legal consultants who are members of the chamber of legal advisers, as well as authorized persons of organizations that have been granted the right to protect the rights and interests of members of these organizations, the rights and interests of others persons may be representatives in consideration of the citizen’s appeals.

      5. At the request of the applicant entitled to state-guaranteed legal counseling, the participation of a lawyer or legal counsel shall be provided by the Constitutional Court by sending the resolution to the bar association of the oblast, city of republican status, the capital or the chamber of legal consultants at the applicant’s choice. The lawyer or legal consultant’s fee shall be paid in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

      6. The number of representatives may not exceed two persons.

      7. State bodies, organizations shall be obliged to retain for the citizen who filed the appeal, his legal representative, translator/interpreter, expert (specialist) the average earnings for all the time spent by them at the request of the Constitutional Court to participate in its session.

Article 42. Rights and obligations of parties in constitutional proceedings, other persons and bodies engaged in the consideration of appeal

      1. Parties in constitutional proceedings, within their authority, shall enjoy equal procedural rights.

      2. Participants of constitutional proceedings, their representatives shall have the right to:

      1) access the constitutional proceedings materials, take extracts from them and make copies, with the exception of information constituting state secrets or other secrets protected by law;

      2) present evidence, take part in their examination and prove the circumstances to which they refer as the ground for their appeals and objections;

      3) state to the Constitutional Court their arguments and opinions on all issues arising during the constitutional proceedings;

      4) file petitions and express their opinion on the petitions filed;

      5) give oral and written explanations to the Constitutional Court.

      3. Parties in constitutional proceedings:

      1) on whose application constitutional proceedings were initiated, shall have the right, before removal of the Constitutional Court panel to the deliberation room to make a final decision, to change the basis of the appeal, increase or decrease its scope, withdraw the appeal filed by him;

      2) regarding the act on which constitutional proceedings were initiated, shall have the right to recognize the claims stated in the appeal in full or in part, or to object to them.

      4. Persons and bodies involved in consideration of the appeal shall have the right to:

      1) with the permission of the Constitutional Court and in the scope determined by it, study the constitutional proceedings materials;

      2) state to the Constitutional Court their arguments and observations on the subject of the appeal.

      5. Parties in constitutional proceedings, other persons and bodies involved in the consideration of the appeal, their representatives shall be obliged to:

      1) exercise their rights in good faith. Communication by them to the Constitutional Court of deliberately false information or failure to provide the documents, materials and other information requested by the Constitutional Court shall be regarded as disrespect for the Constitutional Court and entail liability under the law;

      2) respect the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the Constitutional Court, its requirements and procedures adopted in the Constitutional Court;

      3) comply with instructions of the chairperson on observance of order of the meeting;

      4) they may not disclose information about the circumstances of the appeal or other data that became known to them in connection with participation in closed sessions of the Constitutional Court.

      6. An expert (specialist) shall have the right to:

      1) get acquainted with the materials related to the subject of the evaluation (examination);

      2) lodge petitions for giving him additional materials necessary for drawing an inference;

      3) receive remuneration for the work performed, if this was indicated in the ruling of the Constitutional Court judge.

      7. The expert (specialist) shall be obliged to:

      1) state an objective and grounded opinion on the questions put to him;

      2) if necessary, clarify the content of the opinion prepared by him and take part in the Constitutional Court session.

      8. The interpreter/translator shall have the right to:

      1) put clarifying questions to those present during the translation for completeness and correctness of the translation;

      2) receive remuneration for the work performed.

      9. The translator/ interpreter shall be obliged to:

      1) perform accurately and completely the translation entrusted to him;

      2) certify correctness of the translation with his signature in the documents of constitutional proceedings.

Chapter 8. APPLICATION TO THE CONSTITUTIONAL COURT

Article 43. Types of applications to the Constitutional Court

      The grounds for examination of cases in the Constitutional Court shall be appeals of the persons indicated in paragraphs 1, 3, 4 and 5 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, as well as submissions of the courts in accordance with Article 78 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan.

Article 44. Form and content of an application to the Constitutional Court

      1. Applications to the Constitutional Court shall be filed in written and (or) electronic form.

      2. The application must indicate:

      1) the name of the Constitutional Court;

      2) name, location of the application entity, in the case of a citizen's appeal - last name, first name and patronymic (if it is indicated in the identity document), place of residence, individual identification number, information about the subscriber number of cellular communication and electronic address, if any ;

      3) the name, address of the representative of the application entity and its powers, except for cases of representation by position or by law. The citizen's appeal submitted by the representative must also contain information about his mobile phone number and email address, if any;

      4) draft law on introducing amendments and (or) additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan, if the application raises the issue of giving an opinion in the case provided for in paragraph 3 of Article 91 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      5) the name, location and addresses of state bodies, officials who signed or issued the acts related to the elections of the President of the Republic of Kazakhstan, Parliament deputies of the Republic of Kazakhstan and the republican referendum, if the application raises the question of correctness of their conduct;

      6) name, date of adoption of laws in the event that the application raises the issue of compliance of laws adopted by the Parliament of the Republic of Kazakhstan with the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      7) name, date of adoption of the resolutions of the Parliament of the Republic of Kazakhstan and its Chambers in the event that the application raises the issue of compliance of the resolutions of the Parliament of the Republic of Kazakhstan and its Chambers with the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      8) name, date and place of signing the international treaties of the Republic of Kazakhstan, the officials who signed them on behalf of the Republic of Kazakhstan or its state bodies, if the application raises the issue of compliance of the international treaties of the Republic of Kazakhstan with the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      9) provisions of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the official interpretation of which is raised in the application;

      10) name, number, date of adoption, publication sources and other details of the law or other legal act in the event that the application raises the issue of considering the law or other legal act that has taken effect for compliance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      11) name, location and address of the state body, official who signed or issued the act, the name, number, date of adoption, publication sources and other details of the law or other regulatory legal act, if the application to the court raises the issue of recognizing the act as unconstitutional, if the court finds that the law or other regulatory legal act to be applied infringes on the rights and freedoms of a person and citizen enshrined in the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      12) name, composition of the commission formed by the Parliament of the Republic of Kazakhstan in accordance with paragraph 1 of Article 47 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan and its conclusion; name, date of adoption and content of acts related to consideration by the Parliament of the Republic of Kazakhstan of the issue of early dismissal from office of the President of the Republic of Kazakhstan;

      13) information on the number of deputies who initiated dismissal from office of the President of the Republic of Kazakhstan; information on the voting results in the Parliament Chambers of the Republic of Kazakhstan; information on the results of the investigation of the charges brought against the President of the Republic of Kazakhstan; information on the report of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan on validity of the presented charges ; name, date of adoption and content of acts related to consideration by the Parliament of the Republic of Kazakhstan of the issue of dismissal of the President of the Republic of Kazakhstan;

      14) the essence of the application, position of the person filing the application, and its legal grounding;

      15) other facts, circumstances and, if available, evidence that serve as the ground for the application and confirming its validity;

      16) provisions of the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law, giving the right to apply to the Constitutional Court or securing the rights and freedoms of a citizen directly affected by the regulatory legal act contested by him;

      17) list of attached documents.

      3. The application must be signed by the appropriate entity. An application executed in the form of an electronic document shall be certified by an electronic digital signature.

      4. Attached to the appeal shall be:

      1) copies of the texts of acts to be verified;

      2) documents on the powers of the representative, except for cases when the representation is ex officio or by law;

      3) a copy of the court resolution to suspend the proceedings on the case;

      4) court resolution confirming the application of laws and other regulatory legal acts in a particular case;

      5) written consent of the citizen, if the application is filed on his behalf by authorized persons;

      6) a document confirming the payment of the state fee when filing citizens' applications on violation of the constitutional rights and freedoms of a person and a citizen, or a document confirming the right to exemption from it;

      7) other materials confirming the position of the person applying to the Constitutional Court.

      5. To documents not presented in the languages of constitutional proceedings their translation into Kazakh or Russian must be attached.

Article 45. Applications of citizens on violation of the constitutional rights and freedoms of man and citizen

      1. The Constitutional Court, on citizens’ application, shall consider for compliance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan the regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan that directly affect their rights and freedoms, enshrined in the Constitution of the Republic of Kazakhstan.

      2. The application of a citizen shall be permissible if:

      1) the disputed law or other regulatory legal act was applied by the court or directly affects the rights and freedoms in a particular case with participation of a citizen and a judicial act was issued on the case that has been enacted;

      2) the application was filed no later than one year after adoption of the judicial act provided for by subparagraph 1) of this paragraph.

      3. The Constitutional Court shall have the right to accept a citizen's application for proceedings without an appeal of a judicial act, if the official explanation of the disputed regulatory legal act, given in the regulatory resolutions of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan indicates that other application of the regulatory legal act is not envisaged and these means cannot prevent violation of civil rights.

      4. The application of a citizen shall also be permissible if the preliminary application of a citizen to the court does not lead to a different application of the law that directly affects his rights and freedoms, enshrined in the Constitution of the Republic of Kazakhstan, in a specific situation due to imperativeness of the relevant provisions of the law.

Article 46. Consequences of applying to the Constitutional Court

      In the event of applying to the Constitutional Court on the issues referred to in:

      1) subparagraph 1) of paragraph 1 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, inauguration of the President of the Republic of Kazakhstan, registration of elected Parliament deputies of the Republic of Kazakhstan or summing up of the republican referendum results shall be suspended;

      2) subparagraphs 2) and 3) of paragraph 1 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, duration of terms of signing or ratification of the relevant acts shall be suspended;

      3) Article 78 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the court proceedings shall be suspended fully or in the relevant part.

Chapter 9. CONSIDERATION OF APPLICATIONS BY THE CONSTITUTIONAL COURT

Article 47. Preliminary consideration of applications by the Constitutional Court Apparatus

      1. The filed application shall be registered with the Apparatus of the Constitutional Court.

      2. The Constitutional Court Apparatus shall send a notice of non-compliance of the application with the requirements of the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law and return it to the applicant if:

      1) the subject of the application is clearly not within the Constitutional Court jurisdiction;

      2) in the form and content the application clearly does not comply with the requirements established by this Constitutional Law;

      3) the application comes from a clearly inappropriate entity;

      4) the state fee has not been paid, except for cases when the person presented a document confirming the right to exemption from it;

      5) the conditions for filing an application of citizens on violation of the constitutional rights and freedoms of a person and a citizen have clearly not been met.

      3. The person who sent the application shall be entitled to demand that the Constitutional Court adopt a decision on this issue.

      4. After elimination of the shortcomings indicated in subparagraphs 2) and 4) of paragraph 2 of this article, the citizen shall have the right to re-file an application to the Constitutional Court. Moreover, in the event of filing an amended application with the Constitutional Court within a month after receiving the notice from the Constitutional Court Apparatus, the application for the purposes of calculating the period specified in subparagraph 2) of paragraph 2 of Article 45 of this Constitutional Law shall be considered filed on the date of the initial application filing.

Article 48. Acceptance or rejection of an application for constitutional proceedings

      1. The registered application shall be directed by the Constitutional Court chairman to one or several judges for preliminary examination, the results of which shall be reported at the Constitutional Court session.

      The decision on accepting an application for constitutional proceedings shall be adopted at a Constitutional Court session.

      2. If an application for constitutional proceedings is accepted, an appropriate note shall be made in the unified system of legal information about the initiated proceedings on verifying constitutionality of a law or other regulatory legal act or their individual provisions.

      3. An application for constitutional proceedings shall be rejected if:

      1) the application does not comply with the form and content of the application established by this Constitutional Law, conditions for their admissibility, or comes from an improper entity;

      2) the subject of the application is not within the Constitutional Court jurisdiction;

      3) constitutionality of the issue indicated in the application has already been checked by the Constitutional Court and there is a resolution of the Constitutional Court that remains effective, provided that subsequently the norms of the Constitution of the Republic of Kazakhstan or other legal acts on the basis of which the decision was made were not changed;

      4) the issue specified in the application has not been resolved in the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      5) the act, the constitutionality of which is disputed, has been repealed or invalidated, except when it continues to apply to the relevant legal relations.

      4. The parties in the constitutional proceedings shall be notified of the decision taken by the Constitutional Court no later than five working days.

      5. The Constitutional Court shall notify the authorized bodies and persons about acceptance of the application for proceedings, which must consider the issue of suspending validity of the regulatory legal act being checked, execution of legal acts adopted on its basis before adoption by the Constitutional Court of the final decision, if their action or execution may lead to impossibility of restoring human rights and freedoms or irreversible consequences for the security of the Republic of Kazakhstan.

Article 49. The procedure for preparing materials for consideration of an application accepted for constitutional proceedings at a Constitutional Court session

      1. The Constitutional Court chairman, by his ordinance, shall appoint the Constitutional Court judge to prepare materials for the Constitutional Court session. In view of the particular importance or urgency of the request received, the preparation of materials can be assigned to several judges of the Constitutional Court.

      2. Upon receipt of several interconnected applications, the Constitutional Court shall have the right to decide on their merger into one constitutional proceeding.

      3. According to the application accepted for constitutional proceedings, the judge of the Constitutional Court, within the time frames established by the Chairman, shall prepare materials for consideration at a Constitutional Court session, for which he shall:

      1) determine the participants in the constitutional proceedings, other persons and bodies involved in the consideration of the application, explain to them their rights and obligations provided for by this Constitutional Law;

      2) request the necessary documents and other information related to the subject of the application;

      3) if necessary, interrogate the relevant officials, engage scientists, experts (specialists), translators and entrust to them the performance of inspections, examinations, studies, on which he shall issue a ruling;

      4) no later than ten days before the session commencement, hand the application materials to the Constitutional Court judges ;

      5) prepare a draft decision of the Constitutional Court;

      6) take other actions to ensure proper consideration of the application.

      4. In view of the particular importance and urgency of the application received, the Constitutional Court may decide to consider it in an expedited manner. In this event, preparation of materials for the Constitutional Court session shall be carried out by the judge of the Constitutional Court - the rapporteur in the manner determined by the Rules of the Constitutional Court.

      5. After completion of the preparatory work, the Constitutional Court chairman, by his order, shall appoint the date of the Constitutional Court session, at which the issues raised in the application will be considered on the case merits.

      6. The Constitutional Court shall have the right to consider an application without engaging the parties in the constitutional proceedings and other persons and holding hearings.

Article 50. Criteria and scope of verification

      1. The Constitutional Court shall establish compliance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan of the regulatory legal and other acts being verified:

      1) in the content of the provisions;

      2) in the form of the legal act;

      3) in the order of signing, conclusion, adoption, publishing or putting into effect, established by the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      4) in terms of division of state power into legislative, executive and judicial branches established by the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      5) in terms of distribution of competences between state power bodies established by the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      6) taking into account their official explanation given by the authorized state bodies and officials, as well as the established law enforcement practice.

      2. The Constitutional Court shall verify constitutionality of regulatory legal and other acts only in the part indicated in the appeal.

Article 51. Order of holding a Constitutional Court session to review an application accepted for constitutional proceedings

      1. The Constitutional Court shall consider applications at its session.

      2. At the appointed time, the chairman shall:

      1) make sure of the presence of sufficient number of Constitutional Court judges for conducting the session and that minutes taking is provided;

      2) declare the session of the Constitutional Court open;

      3) read out the issues to be considered;

      4) give the floor to the judge of the Constitutional Court - speaker to state the essence of the issue, report on the presence of summoned participants in the meeting and the reasons for the absence of those absent;

      5) inquire the session participants whether they have petitions, set this issue for permission of the Constitutional Court;

      6) announce the beginning of consideration of issues to be considered.

      3. If necessary, explanations and statements of the participants in the constitutional proceedings and other engaged persons may be heard.

      4. At the end of the speeches of the session participants, upon receipt of the petition, the closing statements of the constitutional proceedings participants shall be heard. The Constitutional Court may give them time to prepare for their closing statements.

      5. If the issue is sufficiently clarified, the presiding officer shall announce removal of the panel to the deliberation room and opening of the meeting of the Constitutional Court judges to develop the final resolution. During the meeting, the presence of unauthorized persons shall not be allowed. Disclosure of judgments that took place during the meeting, the course and results of voting shall be prohibited. During the session, the Constitutional Court judges may freely state their own position on the issue under consideration and ask other judges of the Constitutional Court to clarify their positions.

Article 52. Recess of the Constitutional Court session

      1. The Constitutional Court session may be interrupted in the following cases:

      1) absence of quorum;

      2) absence of constitutional proceedings parties and other persons whose presence is deemed as mandatory;

      3) the need to request additional materials if they are essential for resolving the application;

      4) presence of other circumstances, if they cannot be eliminated during the meeting.

      2. In the event of a recess in the Constitutional Court session, the participants shall be notified of this.

Article 53. Duration of consideration of applications by the Constitutional Court

      The Constitutional Court shall review the application and make a final decision on it within a month from the date of acceptance of the application for constitutional proceedings. At the same time, the final decision on the citizens’ applications shall be made within three months from the date of adoption of the application for constitutional proceedings. Given the complexity of the application and the need for a more complete study of all the circumstances, the indicated terms may be extended by the Constitutional Court for a reasonable period, of which the interested persons shall be notified.

      At the request of the President of the Republic of Kazakhstan, lodged in writing or electronic form, the term for issuing the final decision on the application made by him may be reduced to ten calendar days, if the issue is urgent.

      In the event that the Constitutional Court unites interconnected applications into one constitutional proceeding, the term provided for by this Constitutional Law for the issuance of a final decision shall be calculated from the date of the last application receipt.

Article 54. Measures to maintain order at a Constitutional Court session

      1. To ensure order during the Constitutional Court session, measures of procedural protection or liability may be applied.

      2. To ensure the safety of the session participants, the Constitutional Court chairman may order inspection of persons wishing to be present during the review of the application, including verification of their identity documents, personal search and search of the things they bring.

      3. To ensure a normal course of the session, the Constitutional Court may apply a warning to the violator or remove him from the session room.

      4. The presiding officer at the session shall immediately announce to the offender the establishment of the fact of disrespect for the Constitutional Court.

      5. For manifestation of disrespect for the Constitutional Court, the persons guilty of this shall be brought to administrative liability as prescribed by the Code of the Republic of Kazakhstan on Administrative Infractions.

      6. If there are signs of a criminal offense in the actions of the violator of order at the meeting, the Constitutional Court, within three working days, shall direct the case to the prosecutor for initiating pre-trial proceedings.

Chapter 10. DECSIONS OF THE CONSTITUTIONAL COURT

Article 55. Types of decisions of the Constitutional Court

      1. An act adopted at the Constitutional Court session shall be its decision.

      2. Decisions of the Constitutional Court are divided into final decisions, by which the constitutional powers of the Constitutional Court are exercised, and other decisions, by which other powers of the Constitutional Court are exercised.

Article 56. Forms of the Constitutional Court decisions

      1. Decisions of the Constitutional Court shall be issued in the form of:

      1) regulatory resolutions that are an integral part of the current law of the Republic of Kazakhstan;

      2) messages;

      3) reports;

      4) decrees.

      Regulatory resolutions, reports and messages shall refer to the final decisions of the Constitutional Court.

      2. Regulatory resolutions and reports of the Constitutional Court shall be issued on behalf of the Republic of Kazakhstan.

Article 57. Content of the regulatory resolution and conclusion of the Constitutional Court

      1. The Regulatory resolution and conclusion of the Constitutional Court must indicate:

      1) name, date and place of its issue;

      2) composition of the Constitutional Court that issued it;

      3) participants in constitutional proceedings and their representatives;

      4) the subject of the application;

      5) provisions of the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law, establishing the right of the Constitutional Court to consider an application accepted for constitutional proceedings;

      6) circumstances established by the Constitutional Court;

      7) the title and details of the legal act, constitutionality of which was checked;

      8) decision of the official the constitutionality of which was checked;

      9) precincts, districts, administrative-territorial units, where correctness of holding elections of the President of the Republic of Kazakhstan, deputies of the Parliament of the Republic of Kazakhstan or a republican referendum was checked;

      10) the content of the provision (provisions) of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, subjected to official interpretation;

      11) the content of amendments and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan, considered by the Constitutional Court in connection with the application in the manner prescribed by subparagraph 10-1) of Article 44 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      12) the procedures established by paragraphs 1 and 2 of Article 47 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the observance of which was checked;

      13) arguments in favor of the resolution reached by the Constitutional Court;

      14) provisions of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, which guided the Constitutional Court;

      15) formulation of the decision;

      16) the need to review the decisions of state bodies in the event that regulatory resolutions are adopted, provided for in subparagraphs 2) and 3) of paragraph 2 of this article;

      17) the procedure and term for enforcement, execution and publication of the resolution;

      18) finality and binding nature of the resolution.

      2. Based on the results of consideration of applications for reviewing constitutionality of laws and other legal acts, the Constitutional Court shall adopt one of the following regulatory resolutions:

      1) on recognition of a law or other legal act or their individual provisions as consistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan;

      2) on recognition of a law or other legal act or their individual provisions as consistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan in the interpretation given by the Constitutional Court;

      3) on recognizing a law or other legal act or their individual provisions as inconsistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan.

Article 58. Adoption of decisions by the Constitutional Court

      1. The Constitutional Court shall make decisions collegially.

      2. The Constitutional Court shall adopt a decision by majority of votes of the judges participating in the session by open voting, with the exception of the case provided for in paragraph 3 of Article 25 of this Constitutional Law.

      3. In the event of a tie in the Constitutional Court judges’ votes at decisionmaking, the vote of the Constitutional Court chairman, who in all cases is the last to cast his vote, shall be decisive. If the Constitutional Court chairman is replaced by the corresponding Constitutional Court judge in his authority, this rule shall not apply. In this event, a second vote shall be held with participation of the chairman or the Constitutional Court judge, who did not take part in the first vote.

      4. During the Constitutional Court session, none of its judges participating in the session shall be entitled to abstention from or non- participation in the vote.

      5. Decisions adopted by the Constitutional Court before they are signed by the chairman shall be first signed by the judges of the Constitutional Court who took part in the voting.

Article 59. Dissenting opinion of the Constitutional Court judge

      The judge of the Constitutional Court, who disagrees with its final decision, shall be entitled to state his opinion in writing, which shall be attached to the constitutional proceedings materials.

      The Constitutional Court judge shall not be entitled to publish his dissenting opinion or publicly refer to it.

Article 60. Supplementary decision of the Constitutional Court

      1. The Constitutional Court shall adopt a supplementary decision when:

      1) question is raised about interpretation of the Constitutional Court decision. In this event, a supplementary decision shall be adopted at the request of participants in the constitutional proceedings or state bodies and officials that are obliged to execute the final decision of the Constitutional Court;

      2) it is necessary to correct inaccuracies and editorial errors made in the decision of the Constitutional Court. In this case, a supplementary decision shall be made by the Constitutional Court on its own initiative.

      2. A supplementary a decision may not contradict the actual content, meaning and purpose of the decision of the Constitutional Court.

      3. Supplementary decision shall be adopted by the Constitutional Court at the session, the procedure for which shall be governed by the regulations of the Constitutional Court.

Article 61. Revision of a decision of the Constitutional Court

      1. The decision of the Constitutional Court may be revised by it at the initiative of the President of the Republic of Kazakhstan or on its own initiative in cases where:

      1) the provision of the Constitution of the Republic of Kazakhstan has changed, on the basis of which the decision was made;

      2) The new circumstances significant for the applicant have opened.

      2. The Constitutional Court shall adopt a decision on revision of the decision, which cancels this decision.

      3. The procedure for considering the issue of revising the decision of the Constitutional Court shall be governed by the regulations of the Constitutional Court.

Article 62. Legal force of the Constitutional Court decision

      1. Regulatory resolutions and conclusions of the Constitutional Court shall take effect from the date of their adoption, are generally binding throughout the territory of the Republic of Kazakhstan, final and not subject to appeal. The procedure for enactment of other decisions shall be determined by the Constitutional Court.

      2. The decisions of the Constitutional Court referred to in paragraph 1 of this article shall have direct effect and do not require acknowledgement of other state bodies and officials. The legal force of the Constitutional Court decision on recognition of a legal act or its individual provisions as inconsistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan may not be overridden by repeated adoption of this act with the same content.

Article 63. Consequences of final decisions adoption by the Constitutional Court

      1. The laws and international treaties of the Republic of Kazakhstan, recognized as inconsistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan, may not be signed or accordingly ratified and put into effect. Recognition of laws as consistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan shall resume the count of terms for their signing. Recognition of international treaties of the Republic of Kazakhstan as consistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan shall resume their ratification process.

      2. Amendments and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan, recognized as inconsistent with the requirements established by paragraph 2 of Article 91 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, may not be put to the nationwide referendum or submitted for consideration to the Parliament of the Republic of Kazakhstan.

      3. Laws and other legal acts, their individual provisions recognized as unconstitutional, including those that infringe on the rights and freedoms of man and citizen, which are fixed by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, shall be annulled and may not the applied from the day of the adopted decision of the Constitutional Court or the date established by them.

      The decisions of the courts and other law enforcement bodies based on such a law or other legal act shall not be subject to execution and must be revised in the prescribed manner, with the exception of cases when the Constitutional Court determined a different procedure for the effect and execution of the final decision made by it.

      Recognition of the Law and other legal act or their separate provisions as inconsistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan shall be the ground for cancellation in the prescribed manner of the provisions of other laws or other legal acts containing the same provisions that were recognized as unconstitutional, or based on such provisions or reproducing textually these provisions.

      4. If a law or other legal act or their separate provisions shall be recognized as consistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan in the interpretation given by the Constitutional Court; when they are applied their other interpretation shall be excluded, and the consequences of such a decision shall be determined by paragraph 3 of this article, unless otherwise established by the Constitutional Court.

      5. Elections of the President of the Republic of Kazakhstan, recognized as inconsistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan, by the decision of the Central Election Commission of the Republic of Kazakhstan at the relevant polling stations (administrative-territorial units) shall be recognized invalid. Recognition of the elections of the President of the Republic of Kazakhstan as consistent with Constitution of the Republic of Kazakhstan shall entail registration of the elected President of the Republic of Kazakhstan.

      6. Elections of the Senate and Mazhilis deputies of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, recognized as inconsistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan, by the decision of the Central Election Commission of the Republic of Kazakhstan in the relevant administrative-territorial units and electoral districts shall be recognized invalid. Recognition of the elections of deputies of the Senate and the Mazhilis of the Parliament of the Republic of Kazakhstan as consistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan shall result in registration of the elected deputies.

      7. The national referendum results recognized as inconsistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan by the decision of the Central Commission of the referendum at the relevant polling stations (administrative-territorial units) shall be invalidated. Recognition of the referendum as consistent with the Constitution of the Republic of Kazakhstan shall result in resumption of the referendum summation.

      8. The conclusion on non-observance of the established constitutional procedures before adoption by the Parliament of the Republic of Kazakhstan in accordance with paragraphs 1 and 2 of Article 47 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, respectively, of the decision on early dismissal from office, the final decision on the dismissal of the President of the Republic of Kazakhstan shall entail termination of consideration of the issue, respectively, on early dismissal from office, on dismissal of the President of the Republic of Kazakhstan. The conclusion on compliance with the established constitutional procedures shall entail continuation of consideration of the issue, respectively, on early removal of the President of the Republic of Kazakhstan from office, on dismissal of the President of the Republic of Kazakhstan from office.

Article 64. Enforcement of the Constitutional Court decisions

      1. The Constitutional Court may determine the procedure and terms for the enforcement and execution of decisions adopted by it.

      2. The relevant state bodies and officials shall report to the Constitutional Court on the measures taken for enforcement of its decision, within the term established by the Constitutional Court.

      3. The recommendations and proposals contained in the Constitutional Court decisions on improving the legislation of the Republic of Kazakhstan shall be subject to mandatory consideration by authorized state bodies and officials with mandatory notification of the Constitutional Court of the decision taken.

      4. In the case of adoption by the Constitutional Court of regulatory resolutions provided for by subparagraphs 2) and 3) of paragraph 2 of Article 57 of this Constitutional Law, if the need follows from them in adoption of legislative and other measures to eliminate gaps and contradictions in legal regulation, the authorized state bodies no later than six months after the publication of the Constitutional Court decision, unless otherwise provided by the Constitutional Court, shall introduce a draft relevant law to the Mazhilis of the Republic of Kazakhstan, ensure adoption of other legal acts. Before adoption of a new legal act, the Constitution of the Republic of Kazakhstan and the decision of the Constitutional Court shall be directly applied, taking into account the specifics of the legal regulation of affected public relations.

Article 65. Direction and publication of the Constitutional Court decisions

      1. The final decisions of the Constitutional Court:

      1) shall be directed within five working days after the decision adoption to the applicants or their representatives, and also in all cases, the President of the Republic of Kazakhstan, the chambers of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan, the Minister of Justice of the Republic of Kazakhstan;

      2) shall be subject to publication in Kazakh and Russian in periodicals entitled to the official publication of legislative acts, the single legal information system, on the Internet resource of the Constitutional Court, as well as by decision of the Constitutional Court in other sources.

      2. Other decisions, if necessary, shall be published and directed to the relevant state bodies, officials, organizations and citizens in cases and the manner established by the Constitutional Court regulations.

Section 3. FINAL PROVISIONS

Article 66. Transitional provisions

      1. The Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan is the successor of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan.

      2. Applications received by the Constitutional Council before January 1, 2023 shall be considered by the Constitutional Court in the procedure established by this Constitutional Law.

Article 67. Enforcement of this constitutional law

      1. This Constitutional Law shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication, with the exception of:

      1) Articles 23, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38 and 39, chapter 7, Article 43, paragraphs 1, 2 and 3, subparagraphs 1), 2), 3), 3), 3), 3) 4), 5) and 7) paragraph 4, paragraph 5 of Article 44, articles 45 and 46, paragraph 1, subparagraphs 1), 2), 3) and 5) paragraph 2, paragraphs 3 and 4 of Article 47, articles 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54 and chapters 10, which shall be enforced from January 1, 2023;

      2) Article 40, subparagraph 6) of paragraph 4 of Article 44 and subparagraph 4) of paragraph 2 of Article 47, which shall be enforced from January 1, 2024.

      2. The constitutional law of the Republic of Kazakhstan dated December 29, 1995 “On the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan” shall be invalid from the day of formation of the full body of the Constitutional Court.

      President of the Republic of Kazakhstan K. Tokayev

Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы

Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы 2022 жылғы 5 қарашадағы № 153-VII ҚРЗ.

      Қолданушылар назарына!

      Қолданушыларға ыңғайлы болуы үшін ЗҚАИ мазмұнды жасады.

      МАЗМҰНЫ

      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      Осы Конституциялық заңның қолданысқа енгізілу тәртібін 67-б. қараңыз.

1-бөлім. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ СОТЫ

1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-бап. Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының мәртебесі

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты (бұдан әрі – Конституциялық Сот) Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында Қазақстан Республикасы Конституциясының үстемдігін қамтамасыз етеді.

      Конституциялық Сот өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде дербес және азаматтардан, ұйымдардан, мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан тәуелсіз, Қазақстан Республикасының Конституциясын және осы Конституциялық заңды басшылыққа алады, соттардың немесе басқа да мемлекеттік органдардың құзыретіне кіретін барлық жағдайларда өзге мәселелерді анықтаудан, зерттеуден және тексеруден қалыс қалады.

2-бап. Қазақстан Республикасының Конституциялық Сот туралы заңнамасы

      1. Конституциялық Соттың мәртебесі, құзыреті, ұйымдастырылуы және қызметі Қазақстан Республикасының Конституциясында және осы Конституциялық заңда айқындалады және реттеледі.

      2. Өз қызметінің ұйымдастырылуы мен тәртібі мәселелері бойынша Конституциялық Сот осы Конституциялық заң негізінде Конституциялық Соттың регламентін және өзге де актілерді қабылдайды.

3-бап. Конституциялық Соттың құрамы және оны құру тәртібі

      1. Конституциялық Сот Төрағаны және оның орынбасарын қоса алғанда, он бір судьядан тұрады.

      2. Конституциялық Соттың Төрағасын лауазымға Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының келісімімен тағайындайды.

      3. Қазақстан Республикасының Президенті Конституциялық Сот Төрағасының орынбасарын Конституциялық Сот Төрағасының ұсынуымен Конституциялық Сот судьяларының арасынан тағайындайды.

      4. Конституциялық Соттың төрт судьясын Қазақстан Республикасының Президенті лауазымға тағайындайды, Конституциялық Соттың үш-үш судьясын Қазақстан Республикасы Парламенті Палаталары төрағаларының ұсынуымен Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенаты мен Мәжілісі тағайындайды.

2-тарау. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ СОТ СУДЬЯЛАРЫНЫҢ МӘРТЕБЕСІ

4-бап. Конституциялық Соттың Төрағасы, Төрағасының орынбасары және судьялары

      1. Конституциялық Соттың Төрағасы, Төрағасының орынбасары және судьялары жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдар болып табылады, олардың мәртебесі Қазақстан Республикасының Конституциясында және осы Конституциялық заңда айқындалады.

      2. Конституциялық Сот судьясының лауазымы депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметтен басқа, өзге де ақы төленетін лауазымдармен айналысумен, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырумен, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кірумен сыйыспайды.

      Конституциялық Соттың Төрағасы мен судьялары саяси партияларда, кәсіптік одақтарда болмауға, қандай да бір саяси партияны қолдап сөйлемеуге тиіс.

      Егер Конституциялық Соттың судьясы лауазымға тағайындалған кезінде саяси партияда, кәсіптік одақтарда болса, тағайындалған күнінен бастап он күн ішінде олардағы өз мүшелігін тоқтатуға тиіс.

5-бап. Конституциялық Сот судьясына кандидаттарға қойылатын талаптар

      Конституциялық Соттың құрамына қырық жасқа толған, жоғары заң білімі, құқық саласында жоғары біліктілігі, мінсіз беделі және заң кәсібі бойынша кемінде он бес жыл жұмыс өтілі бар Қазақстан Республикасының азаматы тағайындала алады.

6-бап. Конституциялық Сот судьяларының өкілеттік мерзімі

      1. Конституциялық Сот Төрағасы мен судьяларының өкілеттігі сегіз жылға созылады. Бір адам Конституциялық Соттың судьясы болып бір реттен артық тағайындала алмайды.

      2. Өз өкілеттіктері тоқтатылған жағдайда Конституциялық Соттың Төрағасы мен судьялары Қазақстан Республикасының Конституциясында және осы Конституциялық заңда белгіленген тәртіппен ауыстырылады.

7-бап. Конституциялық Сот судьяларының анты

      Конституциялық Соттың судьялары өздері тағайындалғаннан кейін мынадай мазмұнда ант береді: "Өзiме жүктелген Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының судьясы мәртебелі мiндетiн адал әрі әділ атқаруға, турашыл болуға және өз қызметімде Қазақстан Республикасының Конституциясына ғана бағынуға, оның үстемдігін қамтамасыз етуге салтанатты түрде ант етемiн.".

      Конституциялық Сот судьяларының анты Қазақстан Республикасының Президенті айқындайтын тәртіппен қабылданады.

8-бап. Конституциялық Сот судьясының өкілеттігін тоқтата тұру

      1. Конституциялық Сот судьясының өкілеттігі, егер:

      1) судья денсаулық жағдайы бойынша қатарынан күнтізбелік алпыс күннен астам уақыт өз міндеттерін орындауға уақытша жарамсыз болған;

      2) заңда белгіленген тәртіппен оны ұстап алуға, күзетпен ұстауға, үйқамаққа алуға, күштеп әкелуге, әкімшілік немесе қылмыстық жауаптылыққа тартуға келісім берілген;

      3) хабарсыз кетудің басталғаны туралы расталған деректер болған жағдайларда тоқтатыла тұруы мүмкін.

      2. Қазақстан Республикасының Президенті – Конституциялық Сот Төрағасының, ал Конституциялық Соттың Төрағасы Конституциялық Соттың өзге де судьяларының өкілеттігін тоқтата тұруды немесе қайта бастауды жүзеге асырады. Өкілеттіктерді тоқтата тұру туралы шешім өкілеттіктерді тоқтата тұруға негіздер анықталған күннен бастап бір айдан кешіктірілмей қабылданады.

      3. Конституциялық Сот судьясының өкілеттігі оны тоқтата тұруға негіз болған мән-жайлар тоқтатылғанға дейін тоқтатыла тұрады.

      4. Өкілеттігі тоқтатыла тұрған Конституциялық Сот судьясы Конституциялық Соттың отырыстарына қатысуға және Конституциялық Сот судьясының өзге де міндеттерін орындауға құқылы емес.

      Кворумды айқындау кезінде өкілеттіктері тоқтатыла тұрған судьялар есепке алынбайды.

      5. Конституциялық Сот судьясының өкілеттігін тоқтата тұру оны осы Конституциялық заңда белгіленген кепілдіктерінен айырмайды.

9-бап. Конституциялық Сот судьясының өкілеттігін тоқтату

      1. Конституциялық Сот судьясының өкілеттігі:

      1) лауазымнан өз еркі бойынша босату туралы өтініштің берілуі;

      2) Қазақстан Республикасының азаматтығын тоқтату немесе тұруға ықтиярхат не шет мемлекеттің аумағында тұрақты тұру құқығын растайтын өзге де құжатты алу;

      3) оған қатысты соттың айыптау үкімінің заңды күшіне енуі;

      4) соттың заңды күшіне енген шешімімен оның әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылуы;

      5) соттың заңды күшіне енген шешімімен оның хабарсыз кетті деп танылуы;

      6) оның қайтыс болуы немесе соттың заңды күшіне енген шешімімен қайтыс болды деп жариялануы;

      7) Қазақстан Республикасының Конституциясында және осы Конституциялық заңда белгіленген талаптар бұзыла отырып тағайындалуы;

      8) Конституциялық Сот судьяларына белгіленген Қазақстан Республикасының Конституциясы мен осы Конституциялық заң талаптарының бұзылуы;

      9) Қазақстан Республикасының Конституциясында белгіленген лауазымда болу мерзімінің аяқталуы;

      10) судьяның Конституциялық Соттың отырыстарына дәлелді себептерсіз қатарынан кемінде үш рет қатыспауы салдарынан тоқтатылады.

      2. Конституциялық Сот Төрағасының өкілеттігін тоқтатуды Қазақстан Республикасының Президенті осы баптың 1-тармағында көзделген негіздер бойынша жүзеге асырады.

      3. Конституциялық Сот судьяларының өкілеттігін тоқтатуды тиісінше Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенаты, Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі осы баптың 1-тармағының 1), 2), 7), 8), 9) және 10) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша жүзеге асырады.

      4. Конституциялық Сот судьясының өкілеттігін тоқтатуды Конституциялық Сот осы баптың 1-тармағының 3), 4), 5) және 6) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша жүзеге асырады.

      5. Конституциялық Сот Төрағасының орынбасарын лауазымынан босату оның Конституциялық Соттың судьясы ретіндегі өкілеттігін тоқтатуға алып келмейді.

3-тарау. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ СОТ СУДЬЯЛАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕПІЛДІКТЕРІ

10-бап. Конституциялық Сот судьяларының тәуелсіздігі

      1. Конституциялық Соттың судьялары өз міндеттерін орындау кезінде тәуелсіз болады және Қазақстан Республикасының Конституциясына және осы Конституциялық заңға ғана бағынады. Олардың қызметіне қандай да болсын араласуға, сондай-ақ оларға қандай да бір нысанда қысым жасауға немесе өзге де ықпал етуге жол берілмейді және бұл заң бойынша жауаптылыққа алып келеді.

      2. Конституциялық Соттың судьялары конституциялық іс жүргізу мәселелері бойынша есеп бермейді. Өз өкілеттіктерін жүзеге асыру мәселелері бойынша олардан есеп талап етуге ешкім құқылы емес.

      3. Конституциялық Соттың судьяларына, Конституциялық Соттың отырысынан басқа кезде, Конституциялық Соттың қарауының нысанасы болып табылатын мәселелер бойынша пікір білдіруге немесе материалдар мазмұнын жария етуге тыйым салынады.

      4. Конституциялық Соттың судьялары өкілеттік мерзімі ішінде ауыстырылмайды. Конституциялық Сот судьяларының өкілеттігі осы Конституциялық заңда көзделген жағдайларда ғана тоқтатылуы немесе тоқтатыла тұруы мүмкін.

      5. Конституциялық Соттың судьясы, егер Конституциялық Соттың қарауындағы мәселеге Конституциялық Сот судьясы жеке, тікелей немесе жанама түрде мүдделі деп есептеуге негіз беретін мән-жайлар болған жағдайда бас тартатынын мәлімдеуге міндетті, мұны Конституциялық Сот қанағаттандыруы тиіс.

      6. Конституциялық Соттың судьясы, сотта немесе өзге де мемлекеттік органдарда заңды өкілдіктен басқа, қорғауды немесе өкілдікті жүзеге асыруға құқылы емес.

11-бап. Конституциялық Сот судьяларына ешкімнің тиіспеушілігі

      1. Қылмыс орнында ұстап алынған не ауыр немесе аса ауыр қылмыстар жасаған жағдайлардан басқа, Конституциялық Соттың судьяларын өз өкілеттігі мерзімі ішінде Қазақстан Республикасы Парламентінің келісімінсіз ұстап алуға, күзетпен ұстауға, үйқамаққа алуға, күштеп әкелуге, сот тәртібімен қолданылатын әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыстық жауаптылыққа тартуға болмайды.

      2. Сотқа дейінгі тергеп-тексерудің басталу себебі сотқа дейінгі тергеп-тексерулердің бірыңғай тізілімінде тіркелгеннен кейін Конституциялық Соттың судьясына қатысты сотқа дейінгі тергеп-тексеру Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісуімен ғана жалғастырылуы мүмкін, ол Қазақстан Республикасының Парламентіне Конституциялық Сот судьясын қылмыстық жауаптылыққа тартуға келісім беру туралы ұсыну енгізеді. Конституциялық Соттың судьясы қылмыс орнында ұстап алынған не ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасауға дайындалу немесе оқталу фактісі анықталған не ол ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған жағдайларда, оған қатысты сотқа дейінгі тергеп-тексеру Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімін алғанға дейін, бірақ оған бір тәулік ішінде міндетті түрде хабарлай отырып жалғасуы мүмкін. Істі тергеп-тексеру барысында заңдылықтың сақталуын қадағалауды Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры жүзеге асырады.

      3. Конституциялық Соттың судьялары тәртiптiк жауапкершілікке тартылмайды.

      4. Конституциялық Сот судьясын, егер осы Конституциялық заңға сәйкес оның өкілеттігі тоқтатыла тұрмаса, Конституциялық Соттың отырысына қатысудан шеттетуге ешкім құқылы емес.

      5. Конституциялық Соттың судьясын, оның ішінде оның өкілеттігі тоқтатылғаннан кейін, істі Конституциялық Сотта қарау кезінде өзі білдірген позициясы үшін жауаптылыққа тартуға болмайды.

12-бап. Конституциялық Сот судьялары құқықтарының теңдігі

      Конституциялық Соттың судьялары Конституциялық Соттың іс жүргізуіндегі істерді қарау және олар бойынша шешімдер қабылдау кезінде, осы Конституциялық заңның 58-бабының 3-тармағында көзделген жағдайды қоспағанда, тең құқықтарға ие болады.

13-бап. Конституциялық Сот судьяларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету

      Конституциялық Соттың судьялары, олардың отбасы мүшелері, сондай-ақ олардың мүлкі мемлекеттің қорғауында болады.

      Егер судьядан тиісті жолданым келіп түссе, ішкі істер органдары Конституциялық Соттың судьясы мен оның отбасы мүшелерінің қауіпсіздігін, оларға тиесілі мүліктің сақталуын қамтамасыз етуге уақтылы және түпкілікті шаралар қолдануға міндетті.

      Конституциялық Соттың судьясына және оның мүлкіне кәсіптік қызметіне байланысты келтірілген зиян республикалық бюджет қаражаты есебінен өтеледі.

14-бап. Конституциялық Соттың судьяларын материалдық және әлеуметтік қамтамасыз ету

      1. Конституциялық Соттың Төрағасына, Төрағасының орынбасарына және судьяларына жалақы Қазақстан Республикасы Конституциясының 66-бабының 9-1) тармақшасында көзделген тәртіппен белгіленеді.

      2. Конституциялық Соттың Төрағасын тұрғын үймен, көлікпен және өзге де қамтамасыз ету, медициналық қызмет көрсету және санаториялық-курорттық емдеу Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Бірінші Орынбасары деңгейінде, Конституциялық Сот Төрағасының орынбасарын – Премьер-Министрінің Орынбасары деңгейінде, Конституциялық Соттың судьяларын – Министрі деңгейінде жүзеге асырылады.

      3. Конституциялық Соттың судьяларына сауықтыруға екі лауазымдық айлықақы мөлшерінде жәрдемақы төлене отырып, ұзақтығы күнтізбелік отыз күн болатын жыл сайынғы демалыс беріледі.

      4. Егер Конституциялық Соттың судьясы мен оның отбасы мүшелері басқа жерде тұрып жатқан болса, Конституциялық Соттың судьясы мен оның отбасы мүшелеріне көшу бойынша шығыстары өтеледі.

      5. Конституциялық Соттың орналасқан жерінде тұрғын үйі болмаған жағдайда Конституциялық Соттың судьяларын тұрғын үймен қамтамасыз ету республикалық бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі. Конституциялық Соттың судьясы мен оның отбасы мүшелеріне кезектен тыс тәртіппен, бірақ лауазымға тағайындалған күннен бастап алты айдан кешіктірілмей, Конституциялық Соттың судьясын тұрғын үй жағдайын жақсартуға мұқтаж азаматтар санатына жатқызуды болғызбайтын нормалар бойынша мемлекеттік тұрғын үй қорынан жайлы тұрғын үй-жай беріледі. Конституциялық Соттың судьясы тұрақты тұрып жатқан қызметтік тұрғын үй-жай тұрғын үйі болмаған жағдайда оның қалауы бойынша Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жекешелендірілуі мүмкін.

      6. Конституциялық Соттың судьялары республикалық бюджет қаражаты есебінен мантиямен және төсбелгімен қамтамасыз етіледі.

      7. Конституциялық Соттың судьялары және олармен бірге тұратын отбасы мүшелері Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен тиісті мемлекеттік денсаулық сақтау мекемелерінде медициналық қызмет көрсетумен қамтамасыз етіледі.

      8. Қазақстан Республикасы Конституциясында белгіленген лауазымға болу мерзімінің аяқталуына байланысты өкілеттігі тоқтатылған, Қазақстан Республикасының әлеуметтік қорғау туралы заңнамасында белгіленген зейнеткерлік жасқа толған Конституциялық Соттың судьясына тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген айлық есептік көрсеткіштің бір жүз жиырма еселенген мөлшерінде салық салынбайтын ай сайынғы өмір бойғы қамтылым төленеді. Бұл ретте Конституциялық Соттың судьясы өз қалауы бойынша мынадай төлемдердің бірін алуға құқылы:

      1) ай сайынғы өмір бойғы қамтылым;

      2) Қазақстан Республикасының әлеуметтік қорғау туралы заңнамасына сәйкес жасына байланысты зейнетақы төлемдері немесе еңбек сіңірген жылдары үшін зейнетақы төлемдері.

      Конституциялық Соттың судьясына ай сайынғы өмір бойғы қамтылымды төлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

      9. Конституциялық Соттың судьясына ай сайынғы өмір бойғы қамтылымды төлеу, оқытушылық, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметпен айналысумен байланысты лауазымды қоспағанда, ол Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен республикалық немесе жергілікті бюджеттен не Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қаражатынан ақы төленетін лауазыммен айналысқан жағдайда тоқтатыла тұрады.

      Республикалық немесе жергілікті бюджеттен не Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қаражатынан ақы төленетін лауазыммен айналысу тоқтатылған жағдайда, Конституциялық Соттың судьясына ай сайынғы өмір бойғы қамтылым төлеу қайта басталады.

      Ескерту. 14-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.04.2023 № 225-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

15-бап. Конституциялық Соттың судьясы мертіккен немесе қаза тапқан (қайтыс болған) жағдайдағы өтемақылар

      1. Конституциялық Соттың судьясы өзінің қызметтік міндеттерін атқару кезеңінде мертіккен (жарақат алған, жараланған, контузия алған, кәсіптік ауруға шалдыққан) кезде оған осы бапта белгіленген мөлшерде біржолғы өтемақы төлеу жүргізіледі.

      2. Конституциялық Соттың судьясы қызметтік міндеттерін атқару кезінде не Конституциялық Сот судьясының өкілеттігі тоқтатылғаннан кейін қызметтік міндеттерін атқару кезінде алған мертігуі (жарақаттануы, жаралануы, контузиясы, кәсіптік ауруы) салдарынан бір жыл ішінде қаза тапқан (қайтыс болған) жағдайда мұрагерлеріне Конституциялық Сот судьясының отыз айлық лауазымдық айлықақысы мөлшерінде біржолғы өтемақы төленеді.

      Бұл ретте Конституциялық Соттың судьясы, егер оның өкілеттігі өзіне қатысты соттың айыптау үкімінің заңды күшіне енуіне байланысты тоқтатылған болса, осы тармақтың бірінші бөлігінде көрсетілген өтемақы алу құқығынан айырылады.

      3. Конституциялық Соттың судьясына қызметтік міндеттерін атқару кезінде алған мертігуі (жарақаттануы, жаралануы, контузиясы, кәсіптік ауруы) салдарынан болған мүгедектік белгіленген кезде оған біржолғы өтемақы:

      1) бірінші топтағы мүгедектігі бар адамға – жиырма айлық лауазымдық айлықақы;

      2) екінші топтағы мүгедектігі бар адамға – он бес айлық лауазымдық айлықақы;

      3) үшінші топтағы мүгедектігі бар адамға – бес айлық лауазымдық айлықақы мөлшерлерінде төленеді.

      4. Конституциялық Соттың судьясы қызметтік міндеттерін атқару кезінде мүгедектікті белгілеуге алып келмеген ауыр мертіккен (жарақаттанған, жараланған, контузия алған, кәсіптік ауруға шалдыққан) жағдайда – оған бір жарым айлық лауазымдық айлықақысы, жеңіл мертіккен жағдайда жарты айлық лауазымдық айлықақысы мөлшерінде біржолғы өтемақы төленеді.

      5. Конституциялық Соттың қайтыс болған немесе қаза тапқан судьяларын және Конституциялық Соттың судьясы лауазымынан зейнеткерлікке шыққан зейнеткерлерді жерлеу үшін олар қайтыс болған кездегі Конституциялық Сот судьясының үш айлық жалақысы мөлшерінде біржолғы ақшалай өтемақы төленеді.

      6. Біржолғы өтемақы төлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

      7. Егер Конституциялық Сот судьясының мертiгуі (жарақаттануы, жаралануы, контузия алуы, кәсiптік ауруға шалдығуы) немесе қаза табуы (қайтыс болуы) қызметтiк мiндеттерiн атқарумен байланысты емес мән-жайлардан болғаны Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен дәлелденсе, бiржолғы өтемақы төленбейдi.

16-бап. Конституциялық Соттың судьяларын әлеуметтік қорғау

      Конституциялық Соттың судьяларын әлеуметтік қорғау Қазақстан Республикасының әлеуметтік қорғау туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен және шарттарда жүзеге асырылады.

      Ескерту. 16-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.04.2023 № 225-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

4-тарау. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ СОТТЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

17-бап. Конституциялық Соттың қызметін қаржыландыру

      Конституциялық Соттың және оның Аппаратының қызметін қаржыландыру республикалық бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында Қазақстан Республикасы Конституциясының үстемдігін қамтамасыз ету жөніндегі өкілеттіктерді толық және тәуелсіз жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз етуге тиіс.

18-бап. Конституциялық Соттың Аппараты

      Конституциялық Соттың Аппараты Конституциялық Соттың қызметін құқықтық, ақпараттық-анықтамалық, ғылыми-консультативтік және өзге де қамтамасыз етуді жүзеге асыратын мемлекеттік орган болып табылады.

      Конституциялық Соттың Аппараты мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып табылады.

      Конституциялық Сот Аппаратының қызметi Қазақстан Республикасының заңнамасымен, Конституциялық Соттың Регламентiмен және Конституциялық Соттың Аппараты туралы ережемен реттеледi.

      Конституциялық Сот Аппаратының қызметкерлері мемлекеттік қызметшілер болып табылады.

      Конституциялық Сот Аппараты қызметкерлерінің құқықтық жағдайы және олардың еңбегіне ақы төлеу Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет саласындағы заңнамасымен реттеледі.

19-бап. Конституциялық Соттың талдаушысы

      1. Конституциялық Соттың талдаушысы конституциялық іс жүргізуді құқықтық және ғылыми-талдамалық сүйемелдеуді қамтамасыз ететін және Конституциялық Сотқа келіп түсетін жолданымдардың тиісінше қаралуына жәрдем ететін мемлекеттік қызметші болып табылады.

      2. Конституциялық Соттың талдаушысы:

      1) Конституциялық Соттың судьясы-баяндамашымен өзара іс-қимыл жасай отырып, Конституциялық Соттың отырысына материалдарды дайындау жөнінде шаралар қолданады;

      2) жолданым бойынша сарапшыларды (мамандарды) тарту, мүдделі адамдарға сауал қою және өзге де әрекеттерді жүргізу туралы процестік құжаттардың жобаларын дайындайды;

      3) Конституциялық Соттың судьялары үшін баяндама дайындай отырып, конституциялық іс жүргізу материалдарына талдау жасайды және жинақтап қорытады;

      4) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген өзге де функцияларды орындайды.

20-бап. Конституциялық Сот жанындағы ғылыми-консультативтік кеңес

      1. Конституциялық Соттың жанынан консультативтік-кеңесші орган болып табылатын ғылыми-консультативтік кеңес құрылуы мүмкін.

      2. Ғылыми-консультативтік кеңестің құрамы, міндеттері мен қызмет тәртібі Конституциялық Сот бекітетін ережеде айқындалады.

21-бап. Конституциялық Соттың халықаралық ынтымақтастығы

      Конституциялық Сот Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен халықаралық және өңірлік құқық қорғау ұйымдарымен, сондай-ақ шет елдердің конституциялық бақылау органдарымен ынтымақтастық жасайды, олар құратын қауымдастықтардың және өзге де бірлестіктердің мүшесі бола алады. Өзара іс-қимыл жасаудың нысанасы мен тетігін айқындау үшін ынтымақтастық туралы келісімдер (меморандумдар) жасалуы мүмкін.

22-бап. Конституциялық Сот судьяларының куәліктері, төсбелгісі мен мантиясы, сондай-ақ Конституциялық Соттың ресми басылымы және өзге де ресурстары

      1. Конституциялық Соттың судьяларына Қазақстан Республикасының Президенті қол қоятын белгіленген үлгідегі куәліктер, сондай-ақ төсбелгі мен мантия беріледі.

      2. Төсбелгі мен мантия туралы ережені, олардың үлгілері мен сипаттамасын Конституциялық Сот бекітеді.

      3. Конституциялық Соттың ресми басылымы "Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының жаршысы" болып табылады.

      4. Конституциялық Сот кітапхана ашуға, интернет-ресурс, рәміздер және өзге де айырым белгілер жасауға құқылы.

5-тарау. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ СОТТЫҢ ҚҰЗЫРЕТІ ЖӘНЕ ОНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ҰЙЫМДЫҚ НЫСАНДАРЫ

23-бап. Конституциялық Соттың құзыреті

      1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес Конституциялық Сот дау туған жағдайда:

      1) Қазақстан Республикасы Президентiнің сайлауын;

      2) Қазақстан Республикасы Парламенті депутаттарының сайлауын;

      3) республикалық референдумды өткізудің дұрыстығы туралы мәселенi шешедi.

      2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 2), 2-1) және 3) тармақшаларына сәйкес Конституциялық Сот:

      1) Қазақстан Республикасының Президенті қол қойғанға дейін Қазақстан Республикасының Парламенті қабылдаған заңдардың;

      2) Қазақстан Республикасының Парламенті және оның Палаталары қабылдаған қаулылардың;

      3) ратификацияланғанға дейін Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін қарайды.

      3. Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) және 5) тармақшаларына сәйкес Конституциялық Сот:

      1) Қазақстан Республикасы Конституциясының нормаларына ресми түсiндiрме;

      2) тиiсiнше, Қазақстан Республикасының Парламенті Қазақстан Республикасының Президентiн лауазымынан мерзiмiнен бұрын босату туралы шешiм, Қазақстан Республикасының Президентiн лауазымынан кетiру туралы түпкiлiктi шешiм қабылдағанға дейiн – белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталуы туралы қорытынды бередi.

      4. Конституциялық Сот:

      1) Қазақстан Республикасы Конституциясының 53-бабының 6) тармақшасына сәйкес конституциялық iс жүргiзу практикасын жинақтап қорыту нәтижелерi бойынша жыл сайын Қазақстан Республикасының Парламентіне Қазақстан Республикасындағы конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы жолдау жiбередi;

      2) Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 2-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 10-1) тармақшасында көзделген жағдайларда – Қазақстан Республикасы Президентінің жолданымдарын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциясының 78-бабында көзделген жағдайларда соттардың жолданымдарын қарайды;

      3) Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 3-тармағына сәйкес азаматтардың жолданымдары бойынша Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген олардың құқықтары мен бостандықтарын тікелей қозғайтын Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін қарайды;

      4) Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 4-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының жолданымдарын қарайды;

      5) Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 5-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің жолданымдарын қарайды.

      5. Конституциялық Сот тек қана құқық мәселелерін шешеді және жүгінуге себеп болған нақты мән-жайларға баға бермейді.

24-бап. Конституциялық Соттың өзге де өкiлеттiктерi

      Конституциялық Сот:

      1) құзыреті шегінде барлық мемлекеттік органдардан, ұйымдардан құжаттарды, материалдар мен өзге де ақпаратты сұратуға және алуға, сондай-ақ белгіленген тәртіппен сарапшыларды (мамандарды) сараптамалық және ғылыми-консультациялық жұмысқа тартуға құқылы (егер Конституциялық Сот өзге мерзімді көрсетпесе, мұндай сұрау салулар бойынша қажетті құжаттар мен өзге де ақпарат он бес жұмыс күні ішінде берілуге тиіс);

      2) осы Конституциялық заңда белгiленген өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асырады.

25-бап. Конституциялық Соттың отырыстары

      1. Конституциялық Сот өз өкілеттігіне кіретін мәселелерді Конституциялық Соттың отырыстарында қарайды және шешеді.

      2. Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, Конституциялық Соттың отырысы, егер оған Конституциялық Сот судьяларының жалпы санының кемінде үштен екісі қатысса, заңды болады.

      3. Азаматтардың жолданымдарын отырыста қарауды Конституциялық Соттың бес судьясынан Конституциялық Сот қалыптастыратын судьялар құрамы жүзеге асыруы мүмкін. Бұл ретте Конституциялық Соттың нормативтік қаулылары бірауыздан ғана қабылдануы мүмкін.

      Конституциялық Сот судьяларының құрамы қабылдаған Конституциялық Соттың нормативтік қаулылары Конституциялық Соттың Төрағасы оларға қол қойғанға дейін дауыс беруге қатысқан Конституциялық Сот судьяларының қолтаңбаларымен алдын ала бекемделеді.

      4. Егер судьялар құрамының шешімі қабылданбаса, сондай-ақ азаматтың жолданымы бойынша судьялар құрамының шешімі бұрын қабылданған шешімдерде білдірілген құқықтық позицияларда алшақтықтарға алып келуі мүмкін не маңызды мәні бар тұжырымдамалық мәселелерді қозғайтын жағдайда, Конституциялық Соттың Төрағасы осы баптың 2-тармағының талабы ескеріле отырып өткізілетін Конституциялық Соттың отырысына осы жолданымды енгізеді.

      5. Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 3, 4 және 5-тармақтарында аталған субъектілердің жолданымдарын конституциялық іс жүргізуге қабылдау туралы мәселені отырыста қарауды Конституциялық Сот Төрағасының, оның орынбасарының не Конституциялық Сот Төрағасының тапсырмасы бойынша судьялардың бірінің төрағалық етуімен Конституциялық Соттың үш судьясы жүзеге асыруы мүмкін.

      6. Конституциялық Соттың отырыстарын қажеттілігіне қарай Конституциялық Соттың Төрағасы шақырады.

26-бап. Конституциялық Соттың кеңестері

      Конституциялық Соттың кеңестері конституциялық іс жүргізуді жүзеге асырумен тікелей байланысты емес және Конституциялық Соттың отырыстарында шешілетін мәселелерге жатпайтын мәселелер бойынша өткізілуі мүмкін.

27-бап. Конституциялық Сот Төрағасының өкiлеттiктері

      1. Конституциялық Соттың Төрағасы:

      1) Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарымен және ұйымдарымен, сондай-ақ шет мемлекеттердің және халықаралық ұйымдардың органдарымен қатынастарда Конституциялық Сот атынан өкілдік етеді;

      2) Конституциялық Сот iс жүргiзуге қабылдаған мәселелердi қарауға дайындауды басқарады;

      3) Конституциялық Соттың отырыстары мен кеңестерін шақырады, оларға төрағалық етеді, олардың қарауына мәселелер енгізеді;

      4) Конституциялық Сот судьяларының жұмысын ұйымдастырады;

      5) отырыстар өткізуді қамтамасыз ету жөніндегі шараларды айқындайды;

      6) Қазақстан Республикасы Парламенті Палаталарының бірлескен отырысында Қазақстан Республикасындағы конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы Конституциялық Соттың жолдауын жария етеді;

      7) шешімдерге, сондай-ақ өзі төрағалық еткен Конституциялық Сот отырыстарының хаттамаларына қол қояды;

      8) Конституциялық Соттың бекітуіне оның Регламентін, Конституциялық Сот жанындағы ғылыми-консультативтік кеңес туралы ережені, ғылыми-консультативтік кеңестің хатшысы мен мүшелерінің кандидатураларын ұсынады;

      9) Конституциялық Соттың Аппараты туралы ережені, бөлінген бюджет қаражаты шегінде – Конституциялық Сот Аппаратының құрылымы мен штат кестесін бекітеді;

      10) Конституциялық Сот Аппаратының басшысын және оның орынбасарларын лауазымға тағайындайды және лауазымынан босатады;

      11) осы Конституциялық заңға және Конституциялық Соттың Регламентіне сәйкес өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

      2. Конституциялық Соттың Төрағасы өз құзыретінің мәселелері бойынша бұйрықтар мен өкімдер шығарады.

      3. Конституциялық Соттың Төрағасы уақытша болмаған жағдайларда оның міндеттерін – Конституциялық Сот Төрағасының орынбасары, ал Төрағаның орынбасары уақытша болмаған жағдайда Конституциялық Сот Төрағасының бұйрығымен айқындалатын Конституциялық Сот судьяларының бірі атқарады.

28-бап. Конституциялық Сот Төрағасының орынбасары

      Конституциялық Сот Төрағасының орынбасары Конституциялық Соттың отырыстарын ұйымдастыру, оларға хаттама жасау жөніндегі жұмысты үйлестіреді, сондай-ақ Конституциялық Соттың Төрағасы өзіне жүктеген өзге де міндеттерді жүзеге асырады.

2-бөлім. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ IС ЖҮРГIЗУ

6-тарау. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДІҢ ЖАЛПЫ ШАРТТАРЫ МЕН ҚАҒИДАТТАРЫ

29-бап. Конституциялық іс жүргізу және оны жүзеге асыру форматы

      1. Конституциялық Соттың құзыретіне жататын мәселелерді қарау және олар бойынша шешімдер қабылдау Қазақстан Республикасының Конституциясында, осы Конституциялық заңда және Конституциялық Соттың регламентінде белгіленген конституциялық іс жүргізу тәртібімен жүзеге асырылады.

      2. Конституциялық іс жүргізу қағаз және (немесе) электрондық форматтарда жүргізіледі.

30-бап. Конституциялық іс жүргізудің электрондық форматының ерекшеліктері

      1. Конституциялық іс жүргізу толық немесе ішінара электрондық форматта жүзеге асырылуы мүмкін, бұл туралы қаулы шығарылады. Мұндай формат кезінде Конституциялық Соттың актілері мен оның лауазымды адамдарының, конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың және жолданымды қарау кезінде тартылатын тұлғалардың әрекеттері электрондық цифрлық қолтаңба арқылы куәландырылған электрондық құжат нысанында ресімделуі мүмкін.

      2. Конституциялық іс жүргізу электрондық форматта жүргізілген кезде оның материалдары электрондық істе қалыптастырылады.

      3. Конституциялық Соттың бастамасы бойынша конституциялық іс жүргізуге қатысушылар, жолданымды қарау кезінде тартылатын тұлғалар, олардың өкілдері және өзге де адамдар техникалық байланыс құралдарын пайдалану арқылы Конституциялық Соттың отырысына қатыса алады.

      4. Конституциялық іс жүргізу барысында техникалық құралдар мен ақпараттық сервистерді қолдану тәртібі осы Конституциялық заңның, Конституциялық Сот регламентінің және Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптары ескеріле отырып айқындалады.

31-бап. Қазақстан Республикасы Конституциясының үстемдігі

      Конституциялық іс жүргізу Қазақстан Республикасы Конституциясының үстемдігі қағидаты негізінде жүзеге асырылады.

32-бап. Жолданымның мән-жайларын жан-жақты, толық және объективті зерттеу

      Конституциялық Сот жолданымның мән-жайларын жан-жақты, толық және объективті зерттеу үшін барлық шараларды қолдануға міндетті.

33-бап. Алқалылық

      Конституциялық Соттың өкілеттіктерін жүзеге асыру алқалы түрде жүргізіледі.

34-бап. Жариялылық

      Жолданымдарды Конституциялық Сотта қарау ашық болып табылады. Жабық отырысқа мемлекеттік құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияны қорғау мүддесінде Конституциялық Соттың қаулысымен жол беріледі.

35-бап. Конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың тең құқықтылығы

      Конституциялық іс жүргізу қатысушыларының тең құқықтылығы негізінде жүзеге асырылады, олар өз позициясын қорғау бойынша тең құқықтар мен мүмкіндіктерді пайдаланады.

36-бап. Конституциялық iс жүргiзу тiлi

      1. Конституциялық іс жүргізу мемлекеттік тілде жүзеге асырылады, орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады.

      2. Конституциялық iс жүргiзу тiлiн меңгермеген конституциялық iс жүргiзуге қатысушы адамдарға Конституциялық Сот олардың ана тiлiнде немесе олар меңгерген тiлде аударманы қамтамасыз етедi.

      3. Конституциялық іс жүргізу тілін меңгермеген отырысқа қатысушылар ана тілінде немесе өздері меңгерген тілде түсініктер бере алады және аудармашының, есту қабілеті бойынша мүгедектігі бар адамдар үшін ымдау тілі маманының көрсететін қызметтерін пайдалана алады.

37-бап. Конституциялық іс жүргізуді тоқтата тұру

      1. Конституциялық іс жүргізу жолданым бойынша одан әрі іс жүргізуге уақытша кедергі келтіретін еңсерілмейтін күштің әрекетіне байланысты және өзге де жағдайларда тоқтатыла тұруы мүмкін. Бұл ретте жолданымды қарау мерзімі де тоқтатыла тұрады.

      2. Іс бойынша конституциялық іс жүргізу оны тоқтата тұруға негіз болған мән-жайлар тоқтатылған кезде қайта басталады.

38-бап. Конституциялық іс жүргізуді тоқтату

      1. Конституциялық iс жүргiзу кез келген сатыда, бірақ Конституциялық Соттың құрамы қорытынды шешім шығару үшін кеңесу бөлмесіне кеткенге дейін:

      1) конституциялық іс жүргізуге қатысушы өзі берген жолданымды кері қайтарып алған;

      2) тиісті құқықтық қатынастарға қолданылуы жалғастырылатын жағдайларды қоспағанда, конституциялылығына дау айтылып жатқан актінің күші жойылған немесе заңдық күшi жойылған;

      3) мәлiмделген жолданым Конституциялық Соттың ведомстволық қарауына жатпаған;

      4) осыған ұқсас мәселе қойылған басқа жолданым бойынша Конституциялық Соттың қорытынды шешімі қабылданған жағдайларда тоқтатылуға жатады.

      2. Конституциялық Соттың мәлiмделген жолданым бойынша конституциялық iс жүргiзудi тоқтату туралы шешiмi жолданым субъектiсiн Конституциялық Сотқа осындай негiздер бойынша қайтадан жүгіну мүмкiндiгiнен айырады.

39-бап. Конституциялық Сот отырысының хаттамасын жасау

      1. Конституциялық Сот отырысының хаттамасы жасалады және қажеттілігіне қарай стенограммасы жазылады.

      2. Конституциялық Сот отырысының хаттамасы конституциялық іс жүргізу тілінде жүргізіледі.

      3. Конституциялық Сот отырысының хаттамасын жүргізу тәртібі, оның мазмұнына қойылатын талаптар, сондай-ақ Конституциялық Сот отырыстарының хаттамасын жасаудың өзге де мәселелері Конституциялық Соттың регламентінде айқындалады.

40-бап. Мемлекеттік баж

      Азаматтардың жолданымдары Конституциялық Сотқа жіберілген кезде мемлекеттік бажды төлеу, қайтару тәртібі және оның мөлшері, сондай-ақ оны төлемнен босату негіздері "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде (Салық кодексі) айқындалады.

      Мемлекеттік бажды бюджетке төлеу – төлем немесе кассалық құжаттармен, ал төлемдер банкоматтар, электрондық терминалдар, қашықтықтан байланыс арналары және "электрондық үкіметтің" төлем шлюзі арқылы төленген кезде қағаз жеткізгіштердегі немесе электрондық түрдегі чектермен және түбіртектермен расталуға тиіс.

      Осы Конституциялық заңның 38-бабы 1-тармағының 2), 3) және 4) тармақшаларында, 47-бабы 2-тармағының 1), 2), 3) және 5) тармақшаларында және 48-бабының 3-тармағында көзделген жағдайларда төленген мемлекеттік баж қайтарылады.

7-тарау. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ІС ЖҮРГІЗУГЕ ҚАТЫСАТЫН МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАР, ЛАУАЗЫМДЫ АДАМДАР ЖӘНЕ ӨЗГЕ ДЕ ТҰЛҒАЛАР

41-бап. Конституциялық іс жүргізуге қатысушылар, жолданымды қарау кезінде тартылатын өзге де тұлғалар мен органдар

      1. Мыналар: жолданымдары бойынша конституциялық іс жүргізу қозғалған тұлғалар мен органдар, актілерінің конституциялылығы тексерілетін мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар конституциялық іс жүргізуге қатысушылар деп танылады.

      2. Мыналар:

      1) мемлекеттік органдар мен ұйымдар;

      2) сарапшы және пікірлері жолданымды жан-жақты, толық және объективті қарауға жәрдем ететін өзге де адамдар;

      3) аудармашы жолданымды қарау кезінде тартылатын тұлғалар мен органдар деп танылады.

      3. Қажет болған жағдайда конституциялық іс жүргізуге қатысушылар, осы баптың 2-тармағының 1) тармақшасында аталған өзге де тұлғалар мен органдар конституциялық іс жүргізуге қатысу үшін өз өкілдерін айқындай алады, олардың өкілеттіктері белгіленген тәртіппен берілген сенімхатта немесе өзге де құжатта ресімделеді. Заңға байланысты конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың өкілдері конституциялық іс жүргізуге өкілеттіктерін ресімдемей қатысуға құқылы.

      4. Азаматтардың жолданымдарын қарау кезінде заңды өкілдер, адвокаттар, заң консультанттары палатасының мүшелері болып табылатын заң консультанттары, сондай-ақ заңмен, жарғымен немесе ережемен ұйымдар мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін, басқа да адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген осы ұйымдардың уәкілетті адамдары ғана өкіл бола алады.

      5. Мемлекет кепілдік берген заң көмегін алуға құқығы бар жолданым субъектісінің өтініші бойынша Конституциялық Сот адвокаттың немесе заң консультантының қатысуын жүгінген адамның таңдауы бойынша облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың адвокаттар алқасына немесе заң консультанттары палатасына тиісті қаулыны жіберу арқылы қамтамасыз етеді. Адвокаттың немесе заң консультантының еңбегіне ақы төлеу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі.

      6. Өкілдердің саны екі адамнан аспауға тиіс.

      7. Мемлекеттік органдар, ұйымдар жолданым жіберген азаматтың, оның заңды өкілінің, аудармашының, сарапшының (маманның) Конституциялық Соттың талап етуі бойынша оның отырысына қатысуға жұмсалған барлық уақыт ішінде орташа жалақысын сақтауға міндетті.

42-бап. Конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың және жолданымды қарау кезінде тартылатын өзге де тұлғалар мен органдардың құқықтары мен міндеттері

      1. Конституциялық іс жүргізуге қатысушылар өкілеттіктері шегінде тең процестік құқықтарды пайдаланады.

      2. Конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың, олардың өкілдерінің:

      1) мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді қоспағанда, конституциялық іс жүргізу материалдарымен танысуға, олардан үзінді көшірмелер алуға және көшірмелерін түсіруге;

      2) дәлелдемелерді ұсынуға, оларды зерттеуге қатысуға және жолданымдары мен қарсылықтарының негізі ретінде өздері сілтеме жасайтын мән-жайларды дәлелдеуге;

      3) конституциялық іс жүргізу барысында туындайтын барлық мәселелер бойынша өз дәлелдері мен ойларын Конституциялық Сотқа айтуға;

      4) өтінішхаттар мәлімдеуге және мәлімделген өтінішхаттар бойынша өз пікірін айтуға;

      5) Конституциялық Сотқа ауызша және жазбаша түсініктемелер беруге құқығы бар.

      3. Мына:

      1) жолданымы бойынша конституциялық іс жүргізу қозғалған конституциялық іс жүргізуге қатысушы Конституциялық Соттың құрамы қорытынды шешім қабылдау үшін кеңесу бөлмесіне кеткенге дейін жолданымының негізін өзгертуге, оның көлемін ұлғайтуға немесе азайтуға, өзі берген жолданымды кері қайтарып алуға құқылы;

      2) конституциялық іс жүргізу қозғалған актіге байланысты конституциялық іс жүргізуге қатысушы жолданымда мәлімделген талаптарды толық немесе ішінара мойындауға не оларға қарсылық білдіруге құқылы.

      4. Жолданымды қарау кезінде тартылатын тұлғалар мен органдар:

      1) Конституциялық Соттың рұқсатымен және ол айқындаған көлемде конституциялық іс жүргізу материалдарымен танысуға;

      2) жолданымның нысанасы бойынша өз дәлелдері мен ойларын Конституциялық Сотқа айтуға құқылы.

      5. Конституциялық іс жүргізуге қатысушылар, жолданымды қарау кезінде тартылатын өзге де тұлғалар мен органдар, олардың өкілдері:

      1) өз құқықтарын адал пайдалануға міндетті. Олардың Конституциялық Сотқа көрінеу жалған мәліметтерді хабарлауы немесе Конституциялық Сот талап еткен құжаттарды, материалдар мен өзге де ақпаратты ұсынбауы Конституциялық Сотты құрметтемеу деп бағаланады және заң бойынша жауаптылыққа алып келеді;

      2) Қазақстан Республикасының Конституциясына, Конституциялық Сотқа, оның талаптарына және Конституциялық Сотта қабылданған рәсімдерге құрметпен қарауға;

      3) төрағалық етушінің отырыс тәртібін сақтау туралы өкімдеріне бағынуға;

      4) жолданымның мән-жайлары туралы мәліметтерді немесе Конституциялық Соттың жабық отырыстарына қатысуына байланысты өздеріне белгілі болған өзге де деректерді жария етпеуге міндетті.

      6. Сарапшы (маман):

      1) сараптама (зерттеу) нысанасына жататын материалдармен танысуға;

      2) қорытынды беру үшін қажетті қосымша материалдарды өзіне ұсыну туралы өтінішхатты мәлімдеуге;

      3) егер Конституциялық Сот судьясының ұйғарымында ол туралы көрсетілген болса, орындалған жұмысы үшін сыйақы алуға құқылы.

      7. Сарапшы (маман):

      1) өзінің алдына қойылған мәселелер бойынша объективті және негізделген қорытынды беруге;

      2) қажет болған кезде өзі дайындаған қорытындының мазмұнын түсіндіруге және Конституциялық Соттың отырысына қатысуға міндетті.

      8. Аудармашы:

      1) аударманы жүзеге асыру кезінде қатысып отырған адамдарға аударманың толықтығы мен дұрыстығы үшін нақтылайтын сұрақтар қоюға;

      2) орындалған жұмысы үшін сыйақы алуға құқылы.

      9. Аудармашы:

      1) өзіне тапсырылған аударманы дәлме-дәл және толық орындауға;

      2) конституциялық іс жүргізу құжаттарында аударманың дұрыстығын өз қолтаңбасымен куәландыруға міндетті.

8-тарау. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ СОТҚА ЖҮГІНУ

43-бап. Конституциялық Сотқа келіп түсетін жолданымдардың түрлері

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 1, 3, 4 және 5-тармақтарында аталған тұлғалардың жолданымдары, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциясының 78-бабына сәйкес соттардың ұсынулары істерді Конституциялық Сотта қарауға негіз болып табылады.

44-бап. Конституциялық Сотқа келіп түсетін жолданымдардың нысаны мен мазмұны

      1. Конституциялық Сотқа жолданымдар жазбаша және (немесе) электрондық нысанда беріледі.

      2. Жолданымда:

      1) Конституциялық Соттың атауы;

      2) жолданым субъектісінің атауы, орналасқан жері, азамат жүгінген жағдайда – тегі, аты және әкесінің аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе), тұрғылықты жері, жеке сәйкестендіру нөмірі, егер бар болса, ұялы байланыстың абоненттік нөмірі және электрондық мекенжайы туралы мәліметтер;

      3) лауазымы бойынша немесе заң бойынша өкілдік ету жағдайларынан басқа, жолданым субъектісі өкiлiнiң атауы, мекенжайы және оның өкiлеттiгi көрсетілуге тиіс. Өкілі беретін азаматтың жолданымында, егер бар болса, оның ұялы байланысының абоненттік нөмірі және электрондық мекенжайы туралы мәліметтер де көрсетілуге тиіс;

      4) егер жолданымда Қазақстан Республикасы Конституциясының 91-бабының 3-тармағында көзделген жағдайда қорытынды беру туралы мәселе қойылса, Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізу туралы заң жобасы;

      5) егер жолданымда Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы Парламенті депутаттарының сайлауларын және республикалық референдумды өткізудің дұрыстығы туралы мәселе қойылса, оларды өткізуге байланысты актілерге қол қойған немесе оларды шығарған мемлекеттік органдардың, лауазымды адамдардың атауы, орналасқан жері және мекенжайы;

      6) егер жолданымда Қазақстан Республикасы Парламенті қабылдаған заңдардың Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігі туралы мәселе қойылса, заңдардың атауы, қабылданған күні;

      7) егер жолданымда Қазақстан Республикасы Парламенті және оның Палаталары қаулыларының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігі туралы мәселе қойылса, Қазақстан Республикасы Парламенті және оның Палаталары қаулыларының атауы, қабылданған күні;

      8) егер жолданымда Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігі туралы мәселе қойылса, Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының атауы, қол қойылған күні мен орны, оларға Қазақстан Республикасының немесе оның мемлекеттік органдарының атынан қол қойған лауазымды адамдар;

      9) жолданымда ресми түсіндірме беру туралы мәселе қойылып отырған Қазақстан Республикасы Конституциясының нормалары;

      10) егер жолданымда күшіне енген заңды немесе өзге де құқықтық актіні Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігі тұрғысынан қарау туралы мәселе қойылса, заңның немесе өзге де құқықтық актінің атауы, нөмірі, қабылданған күні, жариялау көздері және өзге де деректемелері;

      11) егер соттың ұсынуында актіні конституциялық емес деп тану туралы мәселе қойылса, егер сот қолданылуға жататын заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт адамның және азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп тапса, актіге қол қойған немесе оны шығарған мемлекеттік органның, лауазымды адамның атауы, орналасқан жері және мекенжайы, заңның немесе өзге де нормативтік құқықтық актінің атауы, нөмірі, қабылданған күні, жариялау көздері және өзге де деректемелері;

      12) Қазақстан Республикасы Конституциясының 47-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы Парламенті құратын комиссияның атауы, құрамы және оның қорытындысы; Қазақстан Республикасы Парламентінің Қазақстан Республикасының Президентін лауазымынан мерзімінен бұрын босату туралы мәселені қарауына байланысты актілердің атауы, қабылданған күні және мазмұны;

      13) Қазақстан Республикасының Президентін лауазымынан кетіру туралы мәселеге бастамашылық жасаған депутаттардың саны туралы мәліметтер; Қазақстан Республикасы Парламенті Палаталарында дауыс беру нәтижелері туралы мәліметтер; Қазақстан Республикасының Президентіне қарсы тағылған айыпты тергеп-тексеру нәтижелері туралы мәліметтер; Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының тағылған айыптың негізділігі жөніндегі қорытындысы туралы мәліметтер; Қазақстан Республикасы Парламентінің Қазақстан Республикасының Президентін лауазымынан кетіру туралы мәселені қарауымен байланысты актілердің атауы, қабылданған күні және мазмұны;

      14) жолданымның мәні, жолданым берген адамның позициясы және оның құқықтық негіздемесі;

      15) жүгінуге негіз болатын және оның негізділігін растайтын өзге де фактілер, мән-жайлар және бар болса, дәлелдемелер;

      16) Конституциялық Сотқа жүгінуге құқық беретін немесе азамат дау айтып отырған нормативтік құқықтық актіде тікелей қозғалған оның құқықтары мен бостандықтарын бекітетін Қазақстан Республикасы Конституциясының және осы Конституциялық заңның нормалары;

      17) қоса берілетін құжаттардың тізбесі көрсетілуге тиіс.

      3. Жолданымға тиісті субъект қол қоюға тиіс. Электрондық құжат нысанында ресімделген жолданым электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырылады.

      4. Жолданымға:

      1) тексерілуге жататын актілер мәтіндерінің көшірмелері;

      2) өкілдік ету лауазымы бойынша немесе заң бойынша жүзеге асырылатын жағдайлардан басқа, өкілдің өкілеттігі туралы құжаттар;

      3) соттың іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы шешімінің көшірмесі;

      4) нақты істе заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің қолданылуын растайтын сот шешімі;

      5) егер жолданымды азаматтың атынан уәкілетті адамдар берсе, азаматтың жазбаша келісімі;

      6) адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына азаматтардың жолданымдары жіберілген кезде мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат немесе одан босатылу құқығын растайтын құжат;

      7) Конституциялық Сотқа жүгінуші адамның позициясын растайтын өзге де материалдар қоса беріледі.

      5. Конституциялық іс жүргізу тілдерінде жазылмаған құжаттарға олардың қазақ немесе орыс тіліндегі аудармасы қоса берілуге тиіс.

45-бап. Адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына азаматтардың жолданымдары

      1. Конституциялық Сот азаматтардың жолданымдары бойынша Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген олардың құқықтары мен бостандықтарын тікелей қозғайтын Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін қарайды.

      2. Егер:

      1) сот дау айтылып отырған заңды немесе өзге де нормативтік құқықтық актіні қолданса не ол азамат қатысатын нақты істе құқықтар мен бостандықтарды тікелей қозғаса және іс бойынша заңды күшіне енген сот актісі шығарылса;

      2) жолданым осы тармақтың 1) тармақшасында көзделген сот актісі қабылданғаннан кейін бір жылдан кешіктірілмейтін мерзімде берілсе, азаматтың жүгінуіне жол беріледі.

      3. Конституциялық Сот, егер дау айтылып отырған нормативтік құқықтық актіге Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларында берілген ресми түсіндірме нормативтік құқықтық актіні өзгеше қолдану болжанбайтынын және бұл құралдар азаматтың құқықтарының бұзылуының алдын ала алмайтынын куәландырса, азаматтың жолданымын сот актісіне апелляциялық шағым жасамай өзінің іс жүргізуіне қабылдауға құқылы.

      4. Егер азаматтың сотқа алдын ала жүгінуі заңның тиісті ережелерінің императивтілігіне байланысты нақты жағдайда оның Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген құқықтары мен бостандықтарын тікелей қозғайтын заңды өзгеше қолдануға алып келмесе, азаматтың жүгінуіне жол беріледі.

46-бап. Конституциялық Сотқа жүгінудің салдары

      Конституциялық Сотқа:

      1) Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген мәселелер бойынша жүгінген жағдайда, Қазақстан Республикасы Президентінің лауазымына кірісуі, Қазақстан Республикасы Парламентінің сайланған депутаттарын тіркеу не республикалық референдумның қорытындысын шығару тоқтатыла тұрады;

      2) Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 2) және 3) тармақшаларында көрсетілген мәселелер бойынша жүгінген жағдайда, тиісті актілерге қол қою не оларды ратификациялау мерзімдерінің өтуі тоқтатыла тұрады;

      3) Қазақстан Республикасы Конституциясының 78-бабында көрсетілген мәселелер бойынша жүгінген жағдайда, сотта іс бойынша іс жүргізу толық немесе тиісті бөлігінде тоқтатыла тұрады.

9-тарау. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ СОТТЫҢ ЖОЛДАНЫМДАРДЫ ҚАРАУЫ

47-бап. Конституциялық Сот Аппаратының жолданымдарды алдын ала қарауы

      1. Берілген жолданым Конституциялық Сот Аппаратында тіркеледі.

      2. Конституциялық Соттың Аппараты, егер:

      1) жолданымның нысанасы Конституциялық Соттың құзыретіне анық кірмейтін болса;

      2) жолданым нысаны мен мазмұны бойынша осы Конституциялық заңда белгіленген талаптарға анық сәйкес келмесе;

      3) жолданым анық тиісті субъектіден туындамаса;

      4) адам мемлекеттік бажды төлеуден босатылу құқығын растайтын құжатты ұсынған жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік баж төленбеген болса;

      5) адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына азаматтардың жолданымдарын беру шарттары анық сақталмаған болса, жолданымның Қазақстан Республикасы Конституциясының және осы Конституциялық заңның талаптарына сәйкес келмейтіні туралы хабарлама жібереді және оны жүгінген адамға қайтарады.

      3. Жолданым жіберген адам Конституциялық Соттың осы мәселе бойынша шешім қабылдауын талап етуге құқылы.

      4. Осы баптың 2-тармағының 2) және 4) тармақшаларында көрсетілген кемшіліктер жойылғаннан кейін азамат Конституциялық Сотқа жолданымды қайта жіберуге құқылы. Бұл ретте Конституциялық Сотқа түзетілген жолданым Конституциялық Сот Аппаратының хабарламасын алғаннан кейін бір ай ішінде берілген жағдайда, осы Конституциялық заңның 45-бабы 2-тармағының 2) тармақшасында көрсетілген мерзімді есептеу мақсатында жолданым бастапқы жолданым берілген күні берілді деп есептеледі.

48-бап. Жолданымды конституциялық iс жүргiзуге қабылдау немесе қабылдаудан бас тарту

      1. Конституциялық Соттың Төрағасы тіркелген жолданымды алдын ала зерделеу үшін бір немесе бірнеше судьяға береді, оның нәтижелері Конституциялық Соттың отырысында баяндалады.

      Жолданымды конституциялық іс жүргізуге қабылдау туралы мәселе жөніндегі шешім Конституциялық Соттың отырысында қабылданады.

      2. Жолданым конституциялық іс жүргізуге қабылданған жағдайда, құқықтық ақпараттың бірыңғай жүйесінде заңның немесе өзге де нормативтік құқықтық актінің не олардың жекелеген ережелерінің конституциялылығын тексеру жөнінде басталған іс жүргізу туралы тиісті белгі жасалады.

      3. Егер:

      1) жолданым осы Конституциялық заңда белгіленген жолданым нысаны мен мазмұнына, оларға жол берілу шарттарына сәйкес келмесе немесе тиісті субъектіден туындамаса;

      2) жолданымның нысанасы Конституциялық Соттың құзыретіне кірмесе;

      3) жолданымда көрсетілген мәселенің конституциялылығын осыған дейін Конституциялық Сот тексеріп қойған болса және кейіннен шешім қабылдауға негіз болған Қазақстан Республикасы Конституциясының немесе өзге де құқықтық актілердің нормалары өзгертілмеген жағдайда, заңды күшін сақтайтын Конституциялық Соттың шешімі болса;

      4) жолданымда көрсетілген мәселе Қазақстан Республикасының Конституциясында шешімін таппаса;

      5) тиісті құқықтық қатынастарға қолданылуы жалғастырылатын жағдайларды қоспағанда, конституциялылығына дау айтылып жатқан акт тоқтатылса немесе күші жойылса, жолданымды конституциялық іс жүргізуге қабылдаудан бас тартылады.

      4. Конституциялық Сот қабылдаған шешім туралы конституциялық іс жүргізуге қатысушылар бес жұмыс күнінен кешіктірілмей хабардар етіледі.

      5. Конституциялық Сот жолданымның іс жүргізуге қабылданғаны туралы уәкілетті органдар мен тұлғаларды хабардар етеді, олар, егер тексерілетін нормативтік құқықтық актінің, оның негізінде қабылданған құқықтық актілердің қолданылуы немесе орындалуы адамның құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтірудің мүмкін болмауына немесе Қазақстан Республикасының қауіпсіздігі үшін орны толмас зардаптарға алып келуі ықтимал болса, Конституциялық Сот қорытынды шешім қабылдағанға дейін олардың қолданылуын, орындалуын тоқтата тұру туралы мәселені қарауға тиіс.

49-бап. Конституциялық іс жүргізуге қабылданған жолданымды Конституциялық Соттың отырысында қарау үшін материалдарды дайындау тәртібі

      1. Конституциялық Соттың Төрағасы өз өкімімен Конституциялық Соттың отырысына материалдар дайындауды жүзеге асыратын Конституциялық Соттың судьясын айқындайды. Келіп түскен жолданымның ерекше маңыздылығына немесе шұғыл болуына байланысты материалдарды дайындау Конституциялық Соттың бірнеше судьясына тапсырылуы мүмкін.

      2. Өзара байланысты бірнеше жолданым келіп түскен кезде Конституциялық Сот оларды бір конституциялық іс жүргізуге біріктіру туралы шешім қабылдауға құқылы.

      3. Конституциялық іс жүргізуге қабылданған жолданым бойынша Конституциялық Соттың судьясы Төраға белгілеген мерзімдерде Конституциялық Сот отырысының қарауына материалдарды дайындайды, бұл үшін ол:

      1) конституциялық іс жүргізуге қатысушыларды, жолданымды қарау үшін тартылатын өзге де тұлғалар мен органдарды айқындайды, оларға осы Конституциялық заңда көзделген құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;

      2) жолданым нысанасына қатысты қажетті құжаттар мен өзге де ақпаратты талап етіп алдырады;

      3) қажет болған кезде тиісті лауазымды адамдарға сауал қойып жауап алады, ғалымдарды, сарапшыларды (мамандарды), аудармашыларды тартады және тексерулер, сараптамалар, зерттеулер жүргізуді тапсырады, бұл жөнінде ұйғарым шығарады;

      4) отырыс басталғанға дейін он күннен кешіктірмей Конституциялық Соттың судьяларын жолданым материалдарымен қамтамасыз етеді;

      5) Конституциялық Сот шешімінің жобасын дайындайды;

      6) жолданымның тиісінше қаралуын қамтамасыз ету жөнінде өзге де әрекеттерді жүргізеді.

      4. Келіп түскен жолданымның ерекше маңыздылығына және шұғыл болуына байланысты Конституциялық Сот оны жеделдетілген тәртіппен қарау туралы шешім қабылдай алады. Бұл жағдайда Конституциялық Соттың отырысына материалдар дайындауды Конституциялық Соттың регламентінде айқындалған тәртіппен Конституциялық Соттың судьясы-баяндамашы жүзеге асырады.

      5. Дайындық жұмысы аяқталғаннан кейін Конституциялық Соттың Төрағасы өз өкімімен Конституциялық Сот отырысының күнін айқындайды, онда жолданымда қойылған мәселелер мәні бойынша қаралатын болады.

      6. Конституциялық Сот жолданымды конституциялық іс жүргізуге қатысушыларды және өзге де тұлғаларды шақырмай және тыңдаулар өткізбей қарауға құқылы.

50-бап. Тексеру өлшемшарттары мен шектері

      1. Конституциялық Сот тексерілетін нормативтік құқықтық және өзге де актілердің Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін:

      1) нормалардың мазмұны бойынша;

      2) құқықтық актінің нысаны бойынша;

      3) Қазақстан Республикасының Конституциясында белгіленген қол қою, жасау, қабылдау, жариялау немесе қолданысқа енгізу тәртібі бойынша;

      4) Қазақстан Республикасының Конституциясында белгіленген мемлекеттік биліктің заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлінуі тұрғысынан;

      5) Қазақстан Республикасының Конституциясында белгіленген мемлекеттік билік органдары арасындағы құзыреттің аражігін ажырату тұрғысынан;

      6) уәкілетті мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар берген ресми түсіндірмесін, сондай-ақ қалыптасқан құқық қолдану практикасын назарға ала отырып анықтайды.

      2. Конституциялық Сот нормативтік құқықтық және өзге де актілердің конституциялылығын жолданымда көрсетілген бөлігінде ғана тексереді.

51-бап. Конституциялық іс жүргiзуге қабылданған жолданымды қарау бойынша Конституциялық Сот отырысын жүргізу тәртiбi

      1. Конституциялық Сот жолданымдарды қарауды өзінің отырысында жүргізеді.

      2. Белгiленген уақытта төрағалық етуші:

      1) отырысты жүргiзу үшiн Конституциялық Сот судьялары санының жеткiлiктi екендігіне және хаттама жасаумен қамтамасыз етiлгендiгiне көз жеткiзедi;

      2) Конституциялық Соттың отырысын ашық деп жариялайды;

      3) қаралуға жататын мәселелердi оқып шығады;

      4) мәселенің мәнін баяндау, отырысқа шақырылған қатысушылардың бар екендiгi туралы және қатыспағандардың келмеу себептерiн хабарлау үшiн Конституциялық Соттың судьясы-баяндамашыға сөз бередi;

      5) отырысқа қатысушылардан оларда өтінішхаттардың бар-жоғы туралы сұрайды, оларды Конституциялық Соттың шешуiне қояды;

      6) қаралуға жататын мәселелердi қараудың басталғаны туралы жариялайды.

      3. Қажет болған кезде конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың және басқа да шақырылған адамдардың түсініктемелері мен сөздері тыңдалуы мүмкін.

      4. Отырысқа қатысушылар сөз сөйлегеннен кейін өтінішхат келіп түскен кезде конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың қорытынды сөздері тыңдалады. Конституциялық Сот оларға қорытынды сөз сөйлеуге дайындалу үшін уақыт бере алады.

      5. Егер мәселе жеткілікті түрде анықталған болса, төрағалық етуші қорытынды шешімді тұжырымдау үшін Конституциялық Соттың судьялары құрамының кеңесу бөлмесіне кететінін және кеңесінің ашылғаны туралы хабарлайды. Кеңесу кезінде бөгде адамдардың қатысуына жол берілмейді. Кеңесу кезінде болған пайымдауларды, дауыс беру барысы мен нәтижелерін жария етуге тыйым салынады. Кеңесу барысында Конституциялық Соттың судьялары қаралып отырған мәселе бойынша өз позициясын еркін білдіре алады және Конституциялық Соттың басқа судьяларынан өздерінің позицияларын нақтылауды сұрай алады.

52-бап. Конституциялық Сот отырысының үзілісі

      1. Конституциялық Сот отырысында мынадай:

      1) кворум болмаған;

      2) конституциялық іс жүргізуге қатысушылар және келуі міндетті деп танылған өзге де адамдар келмеген;

      3) егер қосымша материалдардың жолданымды шешу үшін елеулі мәні болса, оларды талап етіп алдыру қажет болған;

      4) отырыс барысында жою мүмкін болмайтын басқа да мән-жайлар болған жағдайларда үзіліс болуы мүмкін.

      2. Конституциялық Соттың отырысында үзіліс болған жағдайда, бұл туралы қатысушылар хабардар етіледі.

53-бап. Конституциялық Соттың жолданымдарды қарау мерзімдері

      Конституциялық Сот жолданым конституциялық іс жүргізуге қабылданған күннен бастап бір ай ішінде жолданымды қарайды және ол бойынша қорытынды шешім шығарады. Бұл ретте азаматтардың жолданымдары бойынша қорытынды шешім жолданым конституциялық іс жүргізуге қабылданған күннен бастап үш ай ішінде шығарылады. Жолданымның күрделілігін және барлық мән-жайларды неғұрлым толық зерттеу қажеттілігін ескере отырып, көрсетілген мерзімдерді Конституциялық Сот ақылға қонымды мерзімге ұзартуы мүмкін, бұл жөнінде мүдделі тұлғалар хабардар етіледі.

      Қазақстан Республикасы Президентінің жазбаша немесе электрондық нысанда жазған талабымен ол жіберген жолданым бойынша қорытынды шешім қабылдау үшін мерзім, егер мәселе кейінге қалдыруға болмайтын болса, күнтізбелік он күнге дейін қысқартылуы мүмкін.

      Конституциялық Сот өзара байланысты жолданымдарды бір конституциялық іс жүргізуге біріктірген жағдайда қорытынды шешім шығару үшін осы Конституциялық заңда көзделген мерзім соңғы жолданым келіп түскен күннен бастап есептеледі.

54-бап. Конституциялық Соттың отырысын өткізу тәртібін қамтамасыз ету шаралары

      1. Конституциялық Соттың отырысын өткізу тәртібін қамтамасыз ету мақсатында процестік қорғау немесе жауаптылық шаралары қолданылуы мүмкін.

      2. Отырысқа қатысушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін Конституциялық Соттың Төрағасы жолданымды қарау кезінде қатысуға ниет білдірген адамдарға, олардың жеке басын куәландыратын құжаттарын тексеруді, жеке тексеріп қарауды және олар алып өтетін заттарды тексеріп қарауды қоса алғанда, тексеру жүргізу туралы өкім бере алады.

      3. Отырыстың қалыпты өту барысын қамтамасыз ету мақсатында Конституциялық Сот құқық бұзушыға ескерту жасауды немесе оны отырыс залынан шығарып жіберуді қолдануы мүмкін.

      4. Отырыста төрағалық етуші Конституциялық Сотқа құрмет көрсетпеу фактісінің анықталғаны туралы құқық бұзушыға дереу жариялайды.

      5. Конституциялық Сотқа құрмет көрсетпегені үшін бұған кінәлі адамдар Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде көзделген тәртіппен әкімшілік жауаптылыққа тартылады.

      6. Егер отырыста тәртіп бұзушының әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болса, Конституциялық Сот үш жұмыс күні ішінде прокурорға сотқа дейінгі іс жүргізуді ұйымдастыру үшін материалдарды жібереді.

10-тарау. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ СОТТЫҢ ШЕШІМДЕРІ

55-бап. Конституциялық Сот шешімдерінің түрлері

      1. Конституциялық Соттың отырысында қабылданатын акт оның шешiмi болып табылады.

      2. Конституциялық Соттың шешiмдерi Конституциялық Соттың конституциялық өкiлеттiктерi жүзеге асырылатын қорытынды шешiмдерге және Конституциялық Соттың өзге де өкiлеттiктерi жүзеге асырылатын басқа да шешiмдерге бөлiнедi.

56-бап. Конституциялық Сот шешiмдерiнiң нысандары

      1. Конституциялық Соттың шешімдері:

      1) Қазақстан Республикасының қолданыстағы құқығының құрамдас бөлігі болып табылатын нормативтік қаулылар;

      2) жолдаулар;

      3) қорытындылар;

      4) қаулылар нысанында қабылданады.

      Нормативтік қаулылар, қорытындылар мен жолдаулар Конституциялық Соттың қорытынды шешімдеріне жатады.

      2. Конституциялық Соттың нормативтік қаулылары мен қорытындылары Қазақстан Республикасының атынан шығарылады.

57-бап. Конституциялық Соттың нормативтік қаулысы мен қорытындысының мазмұны

      1. Конституциялық Соттың нормативтік қаулысы мен қорытындысында:

      1) оның атауы, шығарылған күнi мен орны;

      2) оны шығарған Конституциялық Соттың құрамы;

      3) конституциялық іс жүргізуге қатысушылар мен олардың өкiлдерi;

      4) жолданымның нысанасы;

      5) Қазақстан Республикасының Конституциясы мен осы Конституциялық заңның Конституциялық Соттың конституциялық iс жүргiзуге қабылданған жолданымды қарау құқығын белгiлейтiн нормалары;

      6) Конституциялық Сот анықтаған мән-жайлар;

      7) конституциялылығы тексерілген құқықтық актінің атауы мен деректемелері;

      8) лауазымды адамның конституциялылығы тексерiлген шешiмi;

      9) Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы Парламенті депутаттарының сайлауларын немесе республикалық референдумды өткiзудiң дұрыстығы тексерiлген учаскелер, округтер, әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктер;

      10) Қазақстан Республикасы Конституциясының ресми түсiндiрме беруге ұшыраған нормасының (нормаларының) мазмұны;

      11) Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 10-1) тармақшасында көзделген тәртіппен жүгінуге байланысты Конституциялық Сот қараған Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулардың мазмұны;

      12) Қазақстан Республикасы Конституциясының 47-бабының 1 және 2-тармақтарында белгiленген, сақталуы тексерiлген рәсiмдер;

      13) Конституциялық Сот ұйғарған шешiмнің пайдасына келтiрiлген дәлелдер;

      14) Конституциялық Сот басшылыққа алған Қазақстан Республикасы Конституциясының нормалары;

      15) шешімнiң тұжырымы;

      16) егер осы баптың 2-тармағының 2) және 3) тармақшаларында көзделген нормативтік қаулылар қабылданса, мемлекеттік органдардың шешімдерін қайта қарау қажеттігі;

      17) шешімді қолданысқа енгізу, орындау және жариялау тәртібі мен мерзімі;

      18) шешiмнiң түпкiлiктiлiгi және міндеттілігі көрсетiлуге тиiс.

      2. Заңдардың және өзге де құқықтық актілердің конституциялылығын тексеру туралы жолданымдарды қараудың қорытындысы бойынша Конституциялық Сот мынадай:

      1) заңды немесе өзге де құқықтық актіні не олардың жекелеген ережелерін Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану туралы;

      2) заңды немесе өзге де құқықтық актіні не олардың жекелеген ережелерін Конституциялық Сот берген түсіндірмеде Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану туралы;

      3) заңды немесе өзге де құқықтық актіні не олардың жекелеген ережелерін Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп тану туралы нормативтік қаулылардың бірін қабылдайды.

58-бап. Конституциялық Соттың шешімдер қабылдауы

      1. Конституциялық Сот шешімдерді алқалы түрде қабылдайды.

      2. Осы Конституциялық заңның 25-бабының 3-тармағында көзделген жағдайды қоспағанда, Конституциялық Сот шешімді ашық дауыс беру арқылы отырысқа қатысушы судьялардың көпшілік даусымен қабылдайды.

      3. Егер шешім қабылдау кезінде Конституциялық Сот судьяларының дауыстары тең бөлінген болса, барлық жағдайларда өзінің дауысын ең соңынан беретін Конституциялық Сот Төрағасының дауысы шешуші болып табылады. Конституциялық Соттың Төрағасын оның уәкілдік беру бойынша Конституциялық Соттың тиісті судьясы ауыстырған кезде бұл қағида қолданылмайды. Бұл жағдайда Конституциялық Сот Төрағасының немесе бірінші дауыс беруге қатыспаған судьясының қатысуымен қайтадан дауыс беру өткізіледі.

      4. Конституциялық Соттың кеңесуі кезінде отырысқа қатысатын судьялардың ешқайсысы қалыс қалуға немесе дауыс беруге қатыспауға құқылы емес.

      5. Конституциялық Сот қабылдаған шешімдер Төраға оларға қол қойғанға дейін дауыс беруге қатысқан Конституциялық Сот судьяларының қол қоюларымен алдын ала бекемделеді.

59-бап. Конституциялық Сот судьясының ерекше пiкiрi

      Қорытынды шешіммен келіспеген Конституциялық Соттың судьясы өз пікірін жазбаша түрде баяндауға құқылы, ол конституциялық іс жүргізу материалдарына қоса тіркеледі.

      Конституциялық Соттың судьясы өзінің ерекше пікірін жариялауға немесе оған жария түрде сілтеме жасауға құқылы емес.

60-бап. Конституциялық Соттың қосымша шешімі

      1. Конституциялық Сот, егер:

      1) Конституциялық Соттың шешімін түсіндіру туралы мәселе қойылса, қосымша шешім қабылдайды. Бұл жағдайда қосымша шешім конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың не Конституциялық Соттың қорытынды шешімін орындауға міндетті мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың өтінішхаты бойынша қабылданады;

      2) Конституциялық Соттың шешімінде жіберілген редакциялық сипаттағы дәлсіздіктер мен қателерді түзету қажет болса, қосымша шешім қабылдайды. Бұл жағдайда қосымша шешімді Конституциялық Сот өз бастамасымен қабылдайды.

      2. Қосымша шешiм Конституциялық Сот шешiмiнiң шынайы мазмұнына, мағынасы мен мақсатына қайшы келмеуге тиiс.

      3. Қосымша шешiмді Конституциялық Сот отырыста қабылдайды, оның жүргізілу тәртiбi Конституциялық Соттың регламентiнде айқындалады.

61-бап. Конституциялық Соттың шешiмiн қайта қарау

      1. Конституциялық Соттың шешімін өзі Қазақстан Республикасы Президентінің бастамасы бойынша немесе өз бастамасы бойынша, егер:

      1) Қазақстан Республикасы Конституциясының шешім қабылдауға негіз болған нормасы өзгерген;

      2) жолданымның нысанасы үшін жаңа елеулі мән-жайлар ашылған жағдайларда, қайта қарауы мүмкін.

      2. Конституциялық Сот шешімді қайта қарау туралы қаулы шығарады, онда бұл шешімнің күші жойылады.

      3. Конституциялық Соттың шешімін қайта қарау туралы мәселені қарау тәртібі Конституциялық Соттың регламентінде айқындалады.

62-бап. Конституциялық Сот шешiмiнiң заңдық күшi

      1. Конституциялық Соттың нормативтік қаулылары мен қорытындылары қабылданған күнінен бастап күшіне енеді, Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және шағым жасалуға жатпайды. Өзге шешімдердің күшіне ену тәртібін Конституциялық Сот айқындайды.

      2. Конституциялық Соттың осы баптың 1-тармағында көрсетілген шешімдері тікелей қолданылады және басқа мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың растауын талап етпейді. Конституциялық Соттың құқықтық актіні немесе оның жекелеген ережелерін Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп тану туралы шешімінің заңдық күшін дәл осындай мазмұндағы осы актіні қайтадан қабылдау арқылы еңсеруге болмайды.

63-бап. Конституциялық Соттың қорытынды шешiмдерiн қабылдау салдары

      1. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейдi деп танылған заңдар мен Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына қол қоюға не тиiсiнше ратификациялауға және қолданысқа енгiзуге болмайды. Заңдарды Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану оларға қол қою мерзiмiнiң өтуiн қайта бастайды. Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану оларды ратификациялау процесiн қайта жалғастырады.

      2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 91-бабының 2-тармағында белгіленген талаптарға сәйкес келмейді деп танылған Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар республикалық референдумға немесе Қазақстан Республикасы Парламентінің қарауына шығарылмайды.

      3. Конституциялық емес, оның ішінде адамның және азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп танылған заңдар мен өзге де құқықтық актілердің, олардың жекелеген ережелерінің күші жойылады және Конституциялық Сот шешім қабылдаған күннен немесе ол белгілеген күннен бастап қолданылмайды.

      Конституциялық Сот өзі қабылдаған қорытынды шешімнің қолданылуы мен орындалуының өзге тәртібін айқындаған жағдайларды қоспағанда, соттардың және өзге де құқық қолдану органдарының осындай заңға немесе өзге де құқықтық актіге негізделген шешімдері орындалуға жатпайды және белгіленген тәртіппен қайта қаралуға тиіс.

      Заңның және өзге де құқықтық актінің немесе олардың жекелеген ережелерінің Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылуы конституциялық емес деп танылған немесе осындай ережелерге негізделген не осы ережелерді қайталайтын ережелерді қамтитын басқа заңдардың немесе өзге де құқықтық актілердің ережелерінің белгіленген тәртіппен күшін жоюға негіз болып табылады.

      4. Заң немесе өзге де құқықтық акт не олардың жекелеген ережелері Конституциялық Сот берген түсіндірмеде Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп танылған жағдайда оларды қолдану кезінде оларды өзгеше түсіндіру болмайды, ал мұндай шешім қабылдаудың салдары, егер Конституциялық Сот өзгеше белгілемесе, осы баптың 3-тармағында айқындалады.

      5. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылған Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауы Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының шешімімен тиісті сайлау учаскелерінде (әкімшілік-аумақтық бірліктерде) жарамсыз деп танылады. Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану сайланған Қазақстан Республикасының Президентін тіркеуге алып келеді.

      6. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылған Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты мен Мәжілісі депутаттарының сайлауы Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының шешімімен тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктерде және сайлау округтерінде жарамсыз деп танылады. Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты мен Мәжілісі депутаттарының сайлауын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану сайланған депутаттарды тіркеуге алып келеді.

      7. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылған республикалық референдумның нәтижелері Орталық референдум комиссиясының шешімімен тиісті дауыс беру учаскелерінде (әкімшілік-аумақтық бірліктерде) жарамсыз деп танылады. Өткізілген референдумды Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп тану референдумның қорытындысын шығаруды қайта бастауға алып келеді.

      8. Қазақстан Республикасы Конституциясының 47-бабының 1 және 2-тармақтарына сәйкес Қазақстан Республикасы Парламентінiң тиiсiнше Қазақстан Республикасының Президентiн лауазымынан мерзiмнен бұрын босату туралы шешiм, лауазымынан кетiру туралы түпкiлiктi шешiм қабылдауы алдында белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталмағандығы туралы қорытынды тиiсiнше Қазақстан Республикасының Президентін лауазымынан мерзiмiнен бұрын босату туралы, лауазымынан кетiру туралы мәселенiң қаралуын тоқтатуға алып келеді. Белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталғандығы туралы қорытынды тиiсiнше Қазақстан Республикасының Президентiн лауазымынан мерзiмiнен бұрын босату туралы, Қазақстан Республикасының Президентiн лауазымынан кетiру туралы мәселенi қарауды жалғастыруға алып келеді.

64-бап. Конституциялық Соттың шешімдерін қолданысқа енгізу және орындау

      1. Конституциялық Сот өзі қабылдаған шешімдерді қолданысқа енгізу және орындау тәртібі мен мерзімдерін белгілеуі мүмкін.

      2. Конституциялық Соттың шешімін орындау үшін қолданылған шаралар туралы оған тиісті мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар Конституциялық Сот белгілеген мерзімде хабарлайды.

      3. Конституциялық Соттың шешімдеріндегі Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру жөніндегі ұсынымдар мен ұсыныстарды уәкілетті мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың қабылданған шешім туралы Конституциялық Сотты міндетті түрде хабардар ете отырып, міндетті түрде қарауына жатады.

      4. Конституциялық Сот осы Конституциялық заңның 57-бабы 2-тармағының 2) және 3) тармақшаларында көзделген нормативтік қаулыларды қабылдаған жағдайда, егер олардан құқықтық реттеудегі олқылықтар мен қайшылықтарды жою жөнінде заңнамалық және өзге де шаралар қолдану қажеттілігі туындаса, уәкілетті мемлекеттік органдар, егер Конституциялық Сот өзгеше мерзім белгілемесе, Конституциялық Соттың шешімі жарияланғаннан кейін алты айдан кешіктірмей тиісті заң жобасын Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісіне енгізуді, өзге де құқықтық актілер қабылдауды қамтамасыз етеді. Жаңа құқықтық акт қабылданғанға дейін қозғалатын қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің ерекшеліктері ескеріле отырып, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Конституциялық Cоттың шешімі тікелей қолданылады.

65-бап. Конституциялық Соттың шешімдерін жолдау және жариялау

      1. Конституциялық Соттың қорытынды шешiмдерi:

      1) шешiм қабылданғаннан кейiн бес жұмыс күні iшiнде жолданым субъектiлерiне немесе олардың өкiлдерiне, сондай-ақ барлық жағдайларда Қазақстан Республикасының Президентiне, Қазақстан Республикасы Парламенті Палаталарына, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына, Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына, Қазақстан Республикасының Әдiлет министрiне жолданады;

      2) заңнамалық актілерді ресми жариялау құқығын алған мерзімді баспасөз басылымдарында, құқықтық ақпараттың бірыңғай жүйесінде, Конституциялық Соттың интернет-ресурсында, сондай-ақ Конституциялық Соттың шешімі бойынша басқа да дереккөздерде қазақ және орыс тілдерінде жариялануға жатады.

      2. Өзге шешiмдер қажеттілігіне қарай Конституциялық Соттың регламентiнде белгiленген жағдайларда және тәртiппен жарияланады және тиiстi мемлекеттiк органдарға, лауазымды адамдарға, ұйымдар мен азаматтарға жолданады.

3-бөлім. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР

66-бап. Өтпелі ережелер

      1. Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің құқықтық мирасқоры болып табылады.

      2. Конституциялық Кеңеске 2023 жылғы 1 қаңтарға дейін келіп түскен жолданымдарды Конституциялық Сот осы Конституциялық заңда белгіленген тәртіппен қарайды.

67-бап. Осы Конституциялық заңды қолданысқа енгізу тәртібі

      1. Осы Конституциялық заң:

      1) 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін 23, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38 және 39-баптарды, 7-тарауды, 43-бапты, 44-баптың 1, 2 және 3-тармақтарын, 4-тармағының 1), 2), 3), 4), 5) және 7) тармақшаларын, 5-тармағын, 45 және 46-баптарды, 47-баптың 1-тармағын, 2-тармағының 1), 2), 3) және 5) тармақшаларын, 3 және 4-тармақтарын, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54-баптарды және 10-тарауды;

      2) 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін 40-бапты, 44-баптың 4-тармағының 6) тармақшасын және 47-баптың 2-тармағының 4) тармақшасын қоспағанда, алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      2. Конституциялық Соттың толық құрамы қалыптастырылған күннен бастап "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" 1995 жылғы 29 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының күші жойылды деп танылсын.

      Қазақстан Республикасының Президенті Қ. ТОҚАЕВ