On the Parliament of the Republic of Kazakhstan and the status of its deputies

Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 2529 dated October 16, 1995.

      Unofficial translation
      Footnote. In the name and the text words are replaced according to the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 377 dated May 6, 1999.

      This Constitutional Law, in accordance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan defines the organization and functioning of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, the legal status of its deputies.

      Footnote. The Preamble in the wording of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 06.05.1999 N 377.

Chapter I General Provisions

Article 1. Status of the Parliament of the Republic

      The Parliament of the Republic of Kazakhstan is the supreme representative body of the Republic exercising legislative power.

      Footnote. Article 1 in the new wording of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication).

Article 2. The term of the Parliament of the Republic

      1. The term of office of members of the Senate is six years; the term of office of deputies of the Mazhilis - five years. The powers of the Parliament of the ordinary convocation start with the opening of its first session and end with the beginning of the first session of the next convocation. Thereby the order for the assembly of Parliament is determined by the order of the assembly of the Mazhilis. The term of Parliament is determined by the term of office of the deputies of the Mazhilis of the next convocation.

      2. The powers of Parliament and the Mazhilis Parliament may be prematurely terminated in accordance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 2 is amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 377 dated May 6, 1999; Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2)

Article 3. The legal basis of the Parliament of the Republic

      The organization and functioning of Parliament, the legal status of its deputies shall be determined by the Constitution of the Republic, the present Constitutional Law and other legislative acts of the Republic.

      Footnote. Article 3 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 06.05.1999 N 377.

Article 4. The composition and structure of the Parliament of the Republic

      1. Parliament consists of two chambers: the Senate and the Mazhilis, acting on a permanent basis.

      2. The Senate is composed of deputies in accordance with the procedure established by constitutional law and comprises two people from each region, city of republican significance and the capital of the Republic of Kazakhstan. Half of the elected deputies of the Senate are elected every three years.

      3. Ten deputies of the Senate shall be appointed by the President of the Republic, five of whom - at the proposal of the Assembly of the People of Kazakhstan.

      4. The Mazhilis consists of ninety-eight deputies, elected in the manner prescribed by the constitutional law.

      Sixty-nine deputies are elected from political parties on party lists under a single nationwide electoral district, twenty-nine – under single-mandate territorial electoral districts on the basis of universal, equal, and direct suffrage by secret ballot.

      5. A member of Parliament cannot be simultaneously a member of both Chambers.

      6. The procedure for electing deputies to the Senate and the Mazhilis is established by constitutional law.

      Footnote. Article 4 is amended by the Constitutional Law of the RK N 377 dated May 6, 1999; Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2); dated 05.11.2022 No. 156-VІI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter II The competence of the Parliament of the Republic and organizational forms of its implementation

Article 5. The competence of the Parliament of the Republic

      The competence of the Parliament in joint and separate sessions of the Senate and the Mazhilis, the exclusive competence of the Chambers are established by the Constitution of the Republic and implemented through sessions of the Parliament, the activity of the Chambers of Parliament, its organs and members.

Article 6. Sittings of the Parliament of the Republic

      1. A sitting of Parliament consists of joint and separate sittings of its Chambers.

      2. The first sitting of Parliament is convened by the President of the Republic no later than thirty days from the date of publication of the election results.

      3. At the first sitting of Parliament, until the election of the Chairmen of the Senate and the Mazhilis, the meetings of the Senate and the Mazhilis are chaired by the President of the Republic and the Chairman of the Central Election Commission.

      4. Regular sessions of the Parliament are held once a year, from the first working day of September until the last working day of June.

      Working days shall be understood to mean the days that are not days-off or public holidays (national and official holidays).

      5. The sitting of Parliament is opened and closed at joint sessions of the Senate and the Mazhilis. As a general rule, the sitting of Parliament is opened by the President of the Republic, and in his absence by the Chairman of the Mazhilis.

      6. Between sittings of Parliament the President of the Republic on his own initiative, upon the suggestion of the Chairmen of the Chambers or of no less than one-third of the total number of deputies of Parliament may convene an extraordinary sitting of Parliament. At this meeting only the issues that gave rise to it may be considered.

      Footnote. Article 6 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2); dated 03.10.2013 № 133-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 7. A quorum for meetings of the Parliament of the Republic

      Joint and separate sittings of the Chambers are competent in the presence of at least two-thirds of the total number of deputies of each Chamber.

Article 8. Publicity of the sittings of the Parliament of the Republic

      1. Joint and separate sittings of the Chambers shall be public. In the events stipulated in regulations, sittings may be closed.

      2. The President, the Prime Minister and members of the Government, the Chairman of the National Bank, the Prosecutor General, the Chairman of the National Security Committee of the Republic, as well as the State Advisor and the Head of the Administration of the President of the Republic shall have the right to attend any, both open and closed meetings, and have the right to be heard.

      3. Officials of state bodies and autonomous local governments, in respect of whom a decision of Parliament and its Chambers has been made that they have to be present at a session, must come to Parliament and give the necessary explanations concerning matters within their competence. The Parliament and the House shall not be entitled to make such decisions in respect of the President of the Republic.

      Footnote. Article 8 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 No. 156-VII (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 9. Presidents of the Chambers of the Parliament of the Republic

      1. Chambers are headed by Chairmen elected by the Senate and the Mazhilis from the deputies who are fluent in the official language, by secret ballot by a majority vote of all deputies of the Chambers.

      2. Candidates for the post of Chairman of the Senate are nominated by the President of the Republic. The introduction of a new candidate to replace a candidate rejected by the Senate is carried out by the President of the Republic.

      3. Candidates for the post of Chairman of the Mazhilis are nominated by deputies of the Chamber.

      4. Chairmen of the Chambers may be recalled from office, and also have the right to resign if voted for by a majority of the total number of deputies of the Chambers.

      5. Chairmen of the Chambers of Parliament:

      1) convene sessions of the Chambers and preside over them;

      2) exercise general supervision in preparation for the issues under consideration by the Chambers;

      3) ensure compliance with regulations in the activities of the Chambers;

      4) supervise the activities of the coordinating bodies of the Chambers;

      5) sign acts issued by the Chambers;

      6) nominate candidates to the Chambers for the appointment of three judges of the Constitutional Court, two members of the Central Election Commission, three members of the Supreme Audit Chamber;

      7) perform other duties vested in them by the Parliamentary Rules.

      6. Chairmen of the Chambers have the casting vote in the event that the votes in the relevant Chamber are equally divided.

      7. Chairman of the Mazhilis:

      1) opens a sitting of Parliament;

      2) convenes regular joint sittings of the Chambers, presides at regular and extraordinary joint sittings of Chambers.

      8. Chairmen of the Senate and of the Mazhilis have two deputies, nominated by the Chairman of the relevant Chamber and elected by a majority vote of all members of the Chamber. Vice-Chairmen of the Chambers, upon authorization by the Chairmen, perform their own separate functions, as well as the functions of the Chairmen in their absence or in the event they are unable to carry out their duties. Vice-Chairmen of the Chambers may be recalled from the office on the suggestion of the Chairmen of the Chambers if it is decided by a majority of the total number of deputies of the relevant Chamber.

      9. Chairmen of the Chambers shall issue instructions on issues within their competence.

      Footnote. Article 9 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2); dated 05.11.2022 No. 156-VІI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 10. Coordinating bodies of Parliament of the Republic

      1. The coordinating bodies of Parliament are the offices of the Senate and the Mazhilis, established by the Chairmen of the Chambers.

      2. The offices of the Chambers include the Vice-Chairmen of the Chambers, the Chairmen of the standing committees of the Chambers. The office of the Mazhilis also contains leaders of the political fractions represented in the Mazhilis.

      3. The offices of the Chambers:

      1) coordinate the tasks of the committees and commissions of the Chambers;

      2) prepare proposals for the Chambers on the order of consideration of issues at meetings of the Parliament and its Chambers;

      3) assist in the organisation of cooperation between committees on issues which fall within the competence of some of the committees;

      4) resolve further issues concerning the management of the activities of the Chambers not attributed by this Constitutional Law to the competence of other bodies or officials of Parliament.

      4. The sittings of the offices of Chambers are called by the Chairmen of the Chambers when the need arises and the quorum is no less than two thirds of the total number of its members.

      Footnote. Article 10 as amended by the Constitutional Laws of the Republic of Kazakhstan dated 06.05.1999 N 377; dated June 19, 2007 N 266 (the procedure of entry into force see Article 2); dated 05.11.2022 No. 156-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 11. Operational bodies of the Parliament of the Republic

      1. The operational bodies of Parliament are the standing committees of the Senate and Mazhilis and the joint commissions of the Chambers.

      2. The standing committees of the Chambers are formed for the purpose of undertaking lawful activities, considering preliminary issues concerning the running of the Chambers. Upon the formation of the standing committees the Chambers decide on their specification and number of members before electing the members of the standing committees. The number of standing committees formed by the Senate and the Mazhilis shall not exceed seven for each Chamber.

      3. In order to resolve issues concerning the joint activities of the Chambers, the Senate and the Mazhilis have a right to form joint commissions on the basis of parity, the number and membership of which is determined by agreement between the Chambers. Elections for members of these commissions are held separately in each Chamber.

      4. In order to facilitate the performance of their duties by Parliament and its Chambers in accordance with items 1 and 2 of Article 47, items 5 and 6 of Article 57 of the Constitution, the Chambers of Parliament can form special temporary commissions.

      5. The quorum for sittings of the committees and commissions is no less than two thirds of the total number of its members.

      6. Standing committees and commissions issues orders on issues within their competence.

      7. The authority of and procedure for the activities the standing committees and commissions are set by law.

      Footnote. Article 11 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated December 11, 2006 N 200 (shall be enforced on the date of its official publication).

Article 11-1. Advisory and consultative bodies of Parliament of the Republic

      1. To enable the Parliament of the Republic and its Chambers to make proposals on matters within the competence of the Parliament and its Chambers, consultative and advisory bodies may be set up whose decisions are advisory in nature.

      2. The order of formation of consultative and advisory bodies is determined by procedural orders of Parliament and its Chambers.

      3. The operating bodies of the consultative and advisory bodies of the Parliament of the Republic and its Chambers are the instruments of the Chambers of Parliament.

      Footnote. The Law is supplemented by Article 11-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2).

Article 12. Parliamentary Hearings

      1. Chambers of Parliament hold parliamentary hearings on matters within their competence.

      2. Parliamentary hearings are conducted by the decision of the Bureaus of the Chambers, by the standing committees of the Chambers and may be held in open or closed format.

      3. Parliamentary hearings are not conducted on the same days as joint or separate plenary sessions of the Chambers.

      4. The parliamentary opposition shall have the right to initiate parliamentary hearings at least once during one session in the manner prescribed by the Parliamentary Procedure of the Majilis of the Parliament.

      Footnote. Article 12 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.06.2020 № 339-VІ (shall be enforced from 01.01.2021).

Article 13. Acts of Parliament of the Republic of Kazakhstan

      1. Parliament adopts legislative acts binding on the entire territory of the Republic in the form of laws, including constitutional laws, of the Republic of Kazakhstan. The Senate and the Mazhilis make orders on matters within their competence.

      2. Parliament and its Chamber may on matters within their competence make addresses, declarations petitions and other acts not of legislative nature. Their enforcement is carried out in accordance with the conditions and requirements established by regulations of Parliament and its Chambers.

      3. When Parliament makes legislative and other acts in a joint sitting of the Senate and the Mazhilis, votes are cast separately within each Chambers.

      4. Laws of the Republic, decisions of Parliament and its Chambers must not contradict the Constitution of the Republic. Resolutions of Parliament and its Chambers must not contradict the law.

      5. The order of development, presentation, discussion, enactment and promulgation of legislative and other normative legal acts of the Republic is regulated by special laws and regulations of Parliament and its Chambers.

      Footnote. Article 13 amended by the Constitutional Law of the RK N 377 dated May 6, 1999; N 200 dated December 11, 2006 (shall be enforced on the date of its official publication)

Article 14. Regulation of the Parliament of the Republic and its Chambers

      1. Rules of Procedure of Parliament, regulations for its Chambers establish:

      1) The conditions of and procedures for carrying out of joint and separate sessions of the Senate and the Mazhilis;

      2) The procedure for the formation of working bodies of Parliament and its Chambers;

      3) The organization of Parliament and its Chambers, and their working bodies;

      4) The conditions of and procedures for carrying out their duties by deputies and officials of Parliament.

      The Regulations for the Mazhilis, with the exception of the regulations provided in this paragraph, determine the specification of its organization and the procedure for operation of political party factions.

      2. Rules of Procedure of Parliament, regulations of the Senate and the Mazhilis are confirmed in accordance with the decisions of Parliament, the provisions of its Chambers.

      3. Any meeting of deputies of Parliament with a view to the implementation of its constitutional powers which is carried out without compliance with the established regulations and procedures is unlawful. Acts adopted in such a meeting, are invalid.

      Footnote. Article 14 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2)

Chapter III The legislative process in the Parliament of the Republic

Article 15. Legislative Initiative

      1. Legislative initiative is the official introduction of the subject of legislative initiative of the draft law or other legislative act of Parliament, a mandatory consideration by Parliament.

      2. The right of legislative initiative is implemented exclusively in the Mazhilis and belongs to:

      1) The President of the Republic who submits the decision to make draft legislation to the Mazhilis in form of a special message;

      1-1), the members of Parliament who finalize the decision to submit draft legislation to the Mazhilis in the appropriate format;

      2) The Government of the Republic, which makes a decision on the draft legislation in the Mazhilis by publishing the relevant resolution of the Government.

      3. Draft legislative acts submitted by the President of the Republic, deputies, and the Government, by the decision of the Mazhilis shall be sent for consideration to the relevant standing committees of the Mazhilis and can be considered at its plenary meeting only if there are conclusions of the standing committees of the Mazhilis on them, except for the cases provided for in paragraph 3- 1 of this Article.

      3-1. The procedure for consideration of draft laws at a joint session of the Chambers of Parliament shall be determined by the Rules of Parliament.

      4. Draft legislation envisioning reduction of state revenues or increase of state expenditures may be made only with the approval of the Government of the Republic. For draft legislation introduced to the Mazhilis of Parliament as a legislative initiative of the President of the Republic, the existence of such approval is not required.

      5. Other issues concerning the exercise of the right of legislative initiative are addressed in the rules of the Mazhilis.

      Footnote. Article 15 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2); dated 05.11.2022 No. 156-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 16. The competence of Parliament to legislate

      1. Parliament has the right to issue laws that regulate the most important public relations, establish fundamental principles and rules relating to:

      1) the capacity of individuals and legal entities, civil freedoms and rights, obligations and responsibilities of individuals and entities;

      2) The conditions of ownership and other rights;

      3) The foundations of the organization and activities of state bodies and local governments, public and military service;

      4) taxation, establishment fees and other obligatory payments;

      5) the republican budget;

      6) issues the judicial system and legal proceedings;

      7) Education, Health and Welfare;

      8) privatization of enterprises and their assets;

      9) environmental protection;

      10) administrative-territorial structure of the Republic;

      11) ensuring defense and security.

      2. All other relations are governed by regulations.

      In case of introduction of draft laws to the Parliament provided for by part two of paragraph 2 of Article 61 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the Government of the Republic shall have the right under its own responsibility to adopt temporary regulatory legal acts having the force of law on the issues specified in paragraph 1 of this Article, which will be valid until the entry into force of laws adopted by the Parliament or until the Parliament does not adopt laws.

      Footnote. Article 16 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 No. 156-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 17. Sequencing and timing consideration of draft Legislation Parliament of the Republic

      1. Priority consideration of draft laws and other acts of Parliament is determined by the Parliament, its Chambers, as well as in the cases established by the Constitution, the President of the Republic.

      2. The President of the Republic has the right to determine the priority of consideration of draft laws in a special message to the Parliament, which means that relevant draft laws shall be adopted within two months as a matter of priority.

      The procedure for consideration of draft laws by the Chambers of the Parliament, the consideration of which is determined by the President of the Republic as a priority, shall be determined by the Constitution of the Republic and the regulations of the Parliament and its Chambers.

      3. Draft laws introduced as a legislative initiative of the Government of the Republic in order to quickly respond to conditions that threaten the life and health of the population, the constitutional order, the protection of public order, the economic security of the country, shall be subject to consideration by the Parliament immediately at a joint session of its Chambers.

      Footnote. Article 17 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 05.11.2022 No. 156-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 18. Adoption of laws

      1. A law adopted by a majority vote of the total number of deputies of the Majilis shall be submitted to the Senate, where it is considered for no more than sixty days.

      The Majilis shall have the right to reject the draft law as a whole by a majority vote of the total number of deputies. The rejected draft law is considered not adopted and returned to the initiator.

      A law approved by a majority vote of the total number of deputies of the Senate shall be submitted to the President for signature within ten days. If the Senate does not approve the law as a whole or its individual articles, then the law shall be returned to the Majilis. At the same time, the Senate shall have the right to propose to the Mazhilis a new edition of certain articles of the law.

      In the event that the Senate has not adopted a relevant decision within sixty days, the law shall be submitted to the President for signature.

      2. If the Mazhilis, by a majority of votes of the total number of deputies, agrees with the wording of certain articles of the law proposed by the Senate, the law shall be considered adopted by the Mazhilis in a new edition and approved by the Senate and shall be submitted to the President for signature within ten days.

      If the Majilis, by the same majority of votes, objects to the wording of certain articles of the law proposed by the Senate, and also if the Senate has not approved the law as a whole, disagreements between the Chambers shall be resolved through conciliation procedures.

      The edition of the law worked out by the conciliation commission shall be subject to consideration by the Majilis and the Senate in the manner prescribed by paragraph 1 of this Article.

      In cases when the Majilis has not adopted the law in the wording proposed by the conciliation commission by a majority of votes of the total number of deputies of the Chamber, the Majilis shall conduct a second vote on the law in the previously adopted edition.

      If, during the repeated voting, the Mazhilis confirms the earlier decision by a two-thirds majority of the total number of deputies of the Chamber, the law shall be submitted to the President for signature within ten days.

      If the law does not gain the indicated majority of votes of the deputies of the Majilis, the law shall be considered not adopted and returned to the initiator.

      3. In connection with the non-acceptance of the draft law submitted by the Government, the Prime Minister shall have the right to raise the issue of confidence in the Government at a joint meeting of the Chambers of Parliament. Voting on this issue shall be held no earlier than forty-eight hours from the moment the issue of confidence was raised. If the proposal for a vote of no confidence does not receive a majority of votes from the total number of deputies of each of the Chambers, the draft law shall be considered adopted without a vote. However, the Government cannot exercise this right more than twice a year.

      The time period "year" in relation to this paragraph should be understood as the current year (from January 1 to December 31).

      4. Changes and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan, draft constitutional laws, as well as draft laws introduced in the manner prescribed by part two of paragraph 2 of Article 61 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, shall be considered at joint meetings of the Chambers of Parliament.

      Footnote. Article 18 is in the wording of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 No. 156-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 19. Presentation of the laws of the Republic to the President of the Republic

      1. Laws of the Republic shall enter into force upon signature by the President of the Republic.

      2. Laws adopted by the Parliament within ten days from the date of their adoption, previously certified by the signature of the Chairman of each of the Chambers of Parliament, and also, if the draft law was introduced by the Government, by the signature of the Prime Minister, shall be submitted for signature to the President of the Republic, who signs the law submitted by the Parliament within one month, promulgates it or returns the law or its individual articles to the Parliament for re-discussion and voting. The one-month period for signing laws by the President of the Republic of Kazakhstan shall be calculated from the day the President of the Republic of Kazakhstan receives the law and ends on the corresponding day (date) of the next month. If the end of the term falls on a month in which there is no corresponding date, then the term expires on the last day of that month.

      3. Any bill not returned within the time period specified in item 2 of this Article is deemed to be signed.

      4. If a sitting of Parliament closes before the expiry of the period within which the law can be returned by the President, the President must return the law on the first day of regular sitting of Parliament.

      Footnote. Article 19 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2); dated 03.10.2013 № 133-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 No. 156-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 20. Consideration by the Parliament of the Republic objections of the President of the Republic

      1. Reconsideration of and revoting on laws or articles of a law, to which the President of the Republic has objections, shall be held within a month that begins on the day of submission of objections and ends on the corresponding day (date) of the next month. If the end of the term falls on a month, which has no corresponding date, the term expires on the last day of this month. The monthly term shall be terminated if it does not coincide with the sessional period of the Parliament’s work, established by paragraph 3 of article 59 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, except for cases specified in paragraph 4 of article 59 and paragraph 2 of article 61 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan.

      Failure to meet this deadline stands for the acceptance of the President’s objections.

      2. A bill or its articles returned with the objections of the President are submitted, after a conclusion by the relevant standing committee of the Mazhilis, to a plenary session in the Mazhilis for adoption by the Chamber.

      If the Majilis does not overcome the objections of the President following the results of the voting, then further consideration of the objections of the President by the Chambers of Parliament shall be terminated and the law considered not adopted or adopted in the wording proposed by the President.

      If the Mazhilis overcomes the objections of the President by a two-thirds majority of the total number of deputies of the Chamber, then the law with the objections of the President shall be submitted to the Senate for further consideration.

      After the conclusion is drawn up by the relevant standing committee of the Senate, the law or its articles with the objections of the Head of State shall be submitted to the plenary session of the Senate. If the Senate does not overcome the President's objections following the results of the vote, the law shall be considered to be not adopted or adopted in the wording proposed by the President.

      If the Senate overcomes the objections of the President by a two-thirds majority of the total number of deputies of the Chamber, then the objections of the President shall be considered overcome by law. In this case, the law or, accordingly, its articles shall be considered adopted in the wording in which it was adopted by Parliament for the first time, and the President signs this law within one month from the date of its submission for signature.

      3. In the course of the consideration by the Mazhilis of the objections, the President has the right to modify the wording of the entire law or its individual articles taking into account suggestions by deputies.

      4. During the repeated discussion and voting on the law or its separate articles in the meetings of the Chambers of Parliament the voting takes place either on the entire law if the President's objections were the law in general, or on its articles which gave rise to the objections of the President of the Republic.

      5. If the objections of the President of the Republic are submitted to the constitutional laws adopted by the Parliament, then the Parliament, within a month from the day the objections were sent at a joint meeting of the Chambers, shall conduct a second discussion and vote on the constitutional laws or articles of the constitutional law that caused the objections of the President of the Republic. Failure to comply with this deadline means acceptance of the objections of the President. If the Parliament, by a three-quarters majority of the total number of deputies of each of the Chambers, overcomes the objections of the President, the President shall sign the constitutional law within one month. If the objections of the President have not been overcome, the constitutional law shall be considered not adopted or adopted in the wording proposed by the President.

      Footnote. Article 20 in the new edition of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 03.10.2013 № 133-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 No. 156-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Chapter IV. The exercise of the power of the Parliament’s chambers to give the President consent to appointment, to elect, appoint and dismiss officials of the Republic, to holding consultations with the Mazhilis of the Parliament on candidates for government appointments

      Footnote. The title of Chapter IV in the new wording of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication).
      Footnote. Chapter IV in the new edition of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the order of entry into force see Article 2).

Article 21. Officers appointed to the position by President with the consent of the Chambers of Parliament, elected, appointed and dismissed by the Chambers of Parliament

      The list of officials of the Republic, appointed by the President of the Republic with the consent of the Houses of Parliament, elected, appointed and dismissed by the Chambers of Parliament, is determined by the Constitution of the Republic.

Article 22. The order of the President of the Trial Chamber of the Parliament Republic of consent to the appointment, election to the office and dismissal of Officials of the Republic

      1. The President of the Republic, in order to obtain the consent of the Majilis of Parliament for the appointment of the Prime Minister, as well as the consent of the Senate for the appointment of the Chairman of the Constitutional Court, the Chairman of the National Bank, the Chairman of the Supreme Judicial Council, the Prosecutor General and the Chairman of the National Security Committee of the Republic, for election by the Senate to the positions and dismissals of the Chairman, judges of the Supreme Court of the Republic and the Commissioner for Human Rights in the Republic of Kazakhstan, shall submit relevant written submissions to the Chambers of Parliament, on the basis of which a decision shall be made to include the relevant issue on the agenda of the next meeting of the relevant Chamber of Parliament.

      2. The Mazhilis of the Parliament gives its consent to the appointment of Prime Minister at a meeting of this Chamber.

      2-1. The consent of the Senate to the appointment of the Chairman of the Constitutional Court, the Chairman of the National Bank, the Chairman of the Supreme Judicial Council, the Prosecutor General, and the Chairman of the National Security Committee of the Republic by the President of the Republic is preliminary or subsequent in nature and is given at a meeting of the Chamber.

      3. Candidates nominated for the Senate’s appointment to and removal from office of the Chairman, judges of the Supreme Court and the Human Rights Ombudsman of the Republic of Kazakhstan, prior to the issue’s discussion at a meeting of the Chamber, shall be subject to consideration at a meeting of a relevant committee of the Senate set up by the decision of the Senate Bureau. Based on the results of candidates’ consideration, the committee delivers an opinion on each candidate under discussion, which is announced at a meeting of the Chamber.

      4. When considering whether to consent to the appointment, the election and dismissal from office the President of the Republic or his authorized official presents the nominations at a meeting of the Chamber.

      5. At a meeting of the relevant Chamber there may be:

      1) questions posed to the candidate and the person representing the candidate;

      2) opinions expressed by members "for" or "against" the proposed candidates.

      6. The debate on the proposed candidate may not be opened if it is not insisted upon by deputies.

      7. If the relevant Chamber of the Parliament has not came to a positive decision on the President's proposed candidates for appointment to office, for election to office, the President may make written representations to the relevant Chamber in favor of the same persons, or for new candidates.

      8. If the Senate does not take a decision to remove from office the Chairman, judges of the Supreme Court and the Human Rights Ombudsman of the Republic of Kazakhstan, the President has the right to re-submit the statement on this issue to the Senate.

      Footnote. Article 22 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 05.11.2022 No. 156-VІI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 22-1. Holding consultations with the Mazhilis of the Parliament on candidates for appointment to government positions

      1. Consultations on candidates for appointment to government positions submitted to the President of the Republic are held with relevant specialist standing committees of the Mazhilis of the Parliament.

      2. Candidates for office are nominated by the Prime Minister of the Republic or his/her authorized public officer at consultations held at a meeting of a relevant committee.

      3. Based on the results of consultations, the relevant committee delivers a consultative (advisory) opinion on each candidate under consideration.

      Footnote. Chapter IV is supplemented by Article 22-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication).

Article 23. Adoption of the Chambers of Parliament’s decisions on submitted Nominations

      1. The Mazhilis and the Senate of Parliament decide to consent to the appointment, the election and dismissal from office by a majority vote of all deputies of the Chamber of Parliament.

      2. Decisions are made separately for each candidate by open vote, unless the relevant Chamber determines other voting procedures.

      3. Decisions are made by resolutions of the relevant Chamber separately for each candidate.

      4. In case of rejection of nominations proposed by President to the appointment, the election and dismissal from office, the decision of the Chamber shall contain a detailed rationale for the deviation.

Article 23-1. The order of appointment of the official bodies of the Republic by the Chambers of Parliament

      1. Each of the Chambers of Parliament independently, without the participation of the other Chamber shall appoint three judges of the Constitutional Court; appoint two members of the Central Election Commission and three members of the Supreme Audit Chamber for a five-year term.

      2. Appointment of persons referred to in paragraph 1 of this Article shall be provided at the meeting of the Chamber. The proposed candidates for appointment by the Chamber to the posts specified in paragraph 1 of this Article are discussed at a meeting of the committee of the Chamber determined the decision of the Bureau of the Chamber before a consideration at a meeting of the Chamber. Following consideration of nominations by the committee, a decision is made on each candidate under discussion and is announced at a meeting of the Chamber.

      3. When considering the appointment at a meeting of the Chamber the Chairman of the relevant Chamber presents the nominations.

      4. At a meeting of the Chamber there may be:

      1) questions posed to the candidate and the person representing the candidate;

      2) opinions expressed by members "for" or "against" the proposed candidates.

      5. The debate on the proposed candidate may not be opened, if it is not insisted upon by the deputies.

      6. If the relevant Chamber of Parliament did not approve of the proposed candidates for appointment, the Chairman may present to the appropriate Chamber written submissions for the same persons, or for new candidates.

      7. The Mazhilis and the Senate of Parliament take a decision on the appointment of the persons referred to in paragraph 1 of this article, by a majority vote of all deputies of the Chamber of Parliament.

      8. Decisions are made separately for each candidate by open vote, unless the relevant Chamber determines another voting procedure.

      9. Decisions are made by resolutions of the relevant Chamber separately on each candidate.

      10. In case of rejection of nominations, submitted by the Chairman of the Chamber for appointment, the decision of the Chamber shall contain a detailed rationale for the deviation.

      Footnote. Article 23-1 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 No. 156-VII (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter V Status of Deputies of the Parliament of the Republic

Article 24. Deputy of the Parliament of the Republic

      1. The mandate of a Member of Parliament takes effect from the moment of his/her registration as a Member of Parliament by the Central Election Commission of the Republic. Deputies take the oath to the people of Kazakhstan: “I swear to faithfully serve the people of Kazakhstan, to strengthen the integrity and independence of the Republic of Kazakhstan, strictly obey its Constitution and laws, conscientiously fulfill high duties of a deputy entrusted to me.” The President administers the oath in the procedure he establishes on his own.

      2. A deputy of Parliament may not be the deputy of another representative body, hold other paid offices except teaching, research and creative activities, engage in any entrepreneurial activities or join a governing body or supervisory board of a commercial organization. Violation of this rule shall result in termination of the powers of the deputy upon a proposal to the Central Election Commission of the Republic.

      3. The powers of the deputies of Parliament shall be terminated in the event of resignation, his death, and the recognition by a valid court order of a deputy to be legally incompetent, dead or missing, and in other cases stipulated by the Constitution and this Constitutional Law.

      4. The powers of a deputy of the Mazhilis of the Parliament, elected on the party list, may be prematurely terminated if he/she is recalled by the decision of the governing body of a political party.

      5. The powers of appointed members of the Senate may be terminated by the President of the Republic.

      The powers of the deputies of the Senate, elected at a joint session by electors consisting of deputies representing all Maslikhats of regions, cities and the capital of the Republic, may be terminated by a decision of the electors.

      6. A deputy of the Parliament is deprived of his mandate at:

      1) his departure for permanent residence outside the Republic of Kazakhstan;

      2) the entry into force in respect of him a conviction by a court;

      3) loss of citizenship of the Republic of Kazakhstan.

      7. A deputy of the Majilis of the Parliament shall be deprived of his/her mandate when:

      1) his/her withdrawal or exclusion from the political party from which, in accordance with the constitutional law, he/she was elected on the basis of a party list;

      2) termination of the activities of a political party from which, in accordance with the constitutional law, he/she was elected on the basis of a party list;

      3) the recall of a deputy elected in a single-mandate territorial electoral district by voters, in the manner determined by the constitutional law.

      8. Upon termination of powers of a deputy of Parliament on the grounds specified in paragraphs 3 and 6 of this Article, the Central Election Commission adopts a resolution outlining the grounds for termination of powers of a deputy of Parliament, and makes a decision to present an amendment to the relevant Chamber of Parliament to reflect the early termination of powers of a deputy of Parliament.

      On the basis of representations by the Central Election Commission, the Chamber of Parliament shall terminate the powers of the relevant Deputy of Parliament.

      9. Upon termination of powers of a deputy of the Parliament on the grounds provided in paragraphs 4, 5 and 7 of this Article, the Central Election Commission adopts a resolution outlining the fact of loss by the relevant person of his full power as deputy of Parliament.

      10. The powers of the deputies of Parliament and the Mazhilis shall be terminated in the event of dissolution of Parliament or the Mazhilis of Parliament respectively.

      Footnote. Article 24 in the new edition of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 05.11.2022 No. 156-VІI (see Article 3 for the procedure of entry into force).

Article 25. The powers of a deputy of the Parliament of the Republic

      1. The deputy shall enjoy the right to vote on all matters considered at the sessions of Parliament and meetings of its bodies, to which it belongs.

      2. A deputy of Parliament is entitled to:

      1) elect in and be elected to coordinating and operating bodies of Parliament and its Chambers;

      2) make suggestions and comments on the agenda of the session, the order of consideration and the merits of the issues;

      3) to express its opinion on nominations of officers who are elected or appointed by the Chambers of Parliament or give consent to the appointment which is given by the Chambers of Parliament;

      4) to submit to the Bureau of Chambers proposals on issues proposed for consideration at the joint and separate meetings of the Chambers of Parliament, and in case of rejection of his proposals - to bring them to the plenary sessions of the Chambers;

      5) to propose matters for consideration at meetings of Parliament and its Chambers;

      6) submit proposals to be heard at a session of Parliament regarding reports or information by the officials accountable to the Chambers of Parliament;

      7) in the manner prescribed by law to deal with parliamentary inquiries;

      8) participate in the debate, to ask speakers as well as the chairmen presiding over the meeting questions;

      9) substantiate and offer explanation in respect of a vote, to give help;

      10) make amendments to the draft laws, decrees and other acts adopted by Parliament;

      11) acquaint members of Parliament with citizens of social significance;

      12) familiarize themselves with the texts of speeches of the deputies in the transcripts and minutes of meetings of Parliament;

      13) exercise other powers in accordance with the present Constitutional Law, the regulations of Parliament and its Chambers.

      Footnote. Article 25 as amended by the Constitutional Laws of the Republic of Kazakhstan dated 06.05.1999 N 377; N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2).

Article 26. Participation of the Deputy in the sessions of Parliament, meetings of its Chambers

      1. The Deputy is obliged to participate in the work of Parliament and its bodies to which he was elected. Voting in Parliament should be carried out by Deputy himself.

      2. The Chairman of the House or the head of the respective body, of which the deputy is a member, must inform the deputy of the time and place of a sessions, meetings of the body, as well as of the issues submitted for review and must provide him with the necessary materials on these issues in the timeframe specified by the regulations.

      3. If the deputy is unable to attend the meeting he shall inform the Chairman of the Chamber or agreeably the head of the Parliament body or its chamber in advance.

      4. Absence of a deputy without good cause at the meetings of the Chambers and their bodies more than three times as well as the transfer of voting rights entails the application to the deputy of penalties established by these Constitutional Law.

      5. A deputy who is a part of the Bureau of Chambers and their standing committees and commissions of Parliament and its Chambers is entitled to make any questions and suggestions for their consideration, to participate in the preparation of issues for consideration in the discussion and adopt decisions concerning them, as well as in the organization of the realization of the taken decisions, in overseeing their implementation.

      6. A deputy who does not agree with the decision of the Parliamentary body, of which he is a member, has the right to present his views at a session of Parliament or to report it in writing to the chair.

      7. A deputy who is not part of the Bureau of Chambers, or their respective standing committees, committees of Parliament and its Chambers may participate in the meetings of these bodies, to submit proposals, to participate in the discussion of the issues and decisions in an advisory capacity. In case of disagreement with the decision of the Bureau of Chambers, the standing committee or commission deputy may bring forward his own proposals as amendments to the legislation, the draft resolution. Amendments made by the deputy will be considered at a session of Parliament and a vote cast on them.

      Footnote. Article 26 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 06.05.1999 N 377.

Article 27. Inquiries and questions of deputy

      1. A deputy’s inquiry is considered to be an official address by the deputy to the officials of state agencies demanding them to provide at the joint or separate sessions of the Chambers of Parliament a reasonable explanation or to state a position on matters within the competence of this body or official.

      2. A deputy of the Parliament shall have the right to apply with a request to the Prime Minister and members of the Government, the Chairman of the National Bank, the Chairman and members of the Central Election Commission, the Prosecutor General, the Chairman of the National Security Committee, the Chairman and members of the Supreme Audit Chamber, akims of regions, cities of republican significance and capital cities. At the same time, a request addressed to the Prosecutor General or the first heads of law enforcement and special state bodies cannot concern the issues related to the implementation of the functions of criminal prosecution. Consideration of requests addressed to the Chairman of the National Security Committee shall be carried out at closed sessions of the Parliament or its Chambers.

      3. The request may be submitted in writing and shall be subject to disclosure at the session of Parliament.

      4. The officials to whom a request is addressed must provide to it a verbal or written response at the session of Parliament. A written response to a request submitted in a period of not more than a month shall be delivered at the session. In response to a request a debate may be opened. The deputy shall have the right to express his attitude to the response to the request.

      5. If necessary, the Parliament or its relevant Chamber adopts a resolution on the response to an inquiry and results of its discussion. Both the inquiry and response to it may be published in the media.

      6. Deputies shall have the right to address to the Prime Minister and members of the Government, the Chairman of the National Bank, the Chairman and members of the Central Election Commission, the Prosecutor General, the Chairman of the National Security Committee of the Republic of Kazakhstan, the Chairman and members of the Supreme Audit Chamber with oral questions at a joint and separate meeting of the Chambers. The answer to the question shall be given at this meeting, and if necessary, additional preparation for an answer – be within three days.

      Footnote. Article 27 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 04.07.2014 № 232-V (вводится в действие с 01.01.2015); dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 05.11.2022 No. 156-VІI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 28. The right of a deputy to be immediate received by officials

      1. On matters relating to the deputy’s activities, a deputy enjoys the right of free access to public bodies, public associations, governmental organizations, as well as the right to be received without delay by the heads of these organizations and other officials.

      2. The procedure for a deputy visiting organizations whose activities are related to state secrets is established by law.

Article 29. Information support of deputy activities

      1. The administrative offices of the Chambers of the Parliament of the Republic provide a deputy with documents adopted by the Parliament, and also with officially distributed information and reference materials of the Parliament and its bodies, other state bodies and public associations.

      2. State bodies and organizations, their officials give a deputy advice on issues arising in the course of his parliamentary activity.

      Footnote. Article 29 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication).

Article 30. Material, financial and welfare maintenance of the deputies

      1. Salaries of deputies of the Parliament are fixed as prescribed by subparagraph 9-1) of article 66 of the Constitution of the Republic.

      2. Deputies who live outside the capital of the Republic, for their term of office are provided with free use of public housing and to the standards laid down by law, with well-appointed and furnished accommodation.

      3. In order for the deputy to maintain a relationship with his voters, to systematically inform them about the activities of Parliament, the execution of orders of Parliament, its Chambers and their bodies, each deputy is entitled to:

      1) obtain an emergency travel documents;

      2) constituency trips. In this case, travel expenses are reimbursed from the funds allocated in accordance with the procedure prescribed by subparagraph 9-1) of article 66 of the Constitution of the Republic.

      4. In the event a deputy is sent to fulfill orders of Parliament, it’s Chambers and their bodies his travel expenses at rates established by legislation should be covered.

      5. Car transportation for deputies within the capital of the Republic of Kazakhstan, their medical and spa treatments are provided in a manner established by the President of the Republic.

      5-1. Deputies of Parliament at the end of their term, as well as in the event of resignation or dissolution of Parliament or the Mazhilis of Parliament, and until his employment elsewhere or retirement shall be paid a monthly allowance equal to his average monthly salary, but no more than three months after the termination of office or of acceptance of their resignation.

      Footnote. Article 30 amended by the Constitutional law of the RK N 91 dated April 11, 1997, N 348 dated March 12, 1999; N 377 dated May 6, 1999; Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2); dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication).

Article 31. Guarantees of a deputy's power

      1. Undue influence of any form on the deputy or his close relatives in order to prevent him from exercising his parliamentary duties is punishable under the laws of the Republic of Kazakhstan.

      2. Officials of state bodies and public associations, local authorities, organizations who do not fulfill their duties to a deputy, provide him with false information in violation of guarantees of parliamentary activity will liable under the laws of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 31 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2)

Article 32. Parliamentary immunity

      1. A deputy of the Parliament may not be detained, subjected to custody, house arrest, bringing to court, legal imposition of administrative penalties, may not be brought to criminal responsibility without the consent of a relevant Chamber, except for being caught in the act or having committed a serious or particularly serious crime.

      2. To obtain the consent to bring a deputy to criminal responsibility, to his/her detention, keeping in custody, house arrest, bringing to court or to apply legally imposed administrative penalties, the Prosecutor General submits a recommendation to the Senate or the Mazhilis, which is forwarded by the Chambers to the Central Election Commission for preparing its consideration at a meeting of a relevant Chamber. The recommendation is submitted before deputy’s familiarization with the decision on the classification of crime, before detention, petitioning to court for sanctioning his/her detention, house arrest, bringing to court and also before taking the case on administrative offense to court.

      The submission of the Prosecutor General and conclusion of the Central Election Commission shall be considered not later than two weeks of the date of their receipt and the Chamber shall have the right to demand additional information from relevant officials. The Chamber takes a reasoned decision and within three working days sends it to the Prosecutor General and head of the Republic’s state body conducting an inquiry and preliminary investigation. A deputy has the right to participate in the Chamber’s consideration of the issue on his/her immunity.

      3. After registering the ground for initiating pre-trial investigation in the Unified Register of Pre-trial Investigations, the pre-trial investigation can only be continued with the consent of the Prosecutor General. If a deputy of the Parliament is caught in the act or if the fact of preparation of or attempt to commit a serious or particularly serious crime has been established or s/he has committed a serious or particularly serious crime, the pre-trial investigation against him/her may be continued prior to the approval of the Prosecutor General, who shall be notified within 24 hours. The Prosecutor General shall supervise the observance of lawfulness during the investigation of a case.

      4. The Central Election Commission requests the court, who has decided the case, to provide information on the results of the trial against a deputy of the Parliament and, if the judgment of conviction has become final, submits an application to a relevant Chamber for banning his/her sitting in the Parliament.

      Footnote. Article 32 in the new wording of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 04.07.2014 № 232-V (вводится в действие с 01.01.2015)

Article 33. Penalties that may applied to the deputy

      1. In case of absence of a deputy without good cause from meetings of the Chambers and their bodies more than three times he will not be paid wages for the days of his absence. In case of absence of a deputy without good cause from meetings of the Chambers and their bodies for a period of more than one month, he will lose all material, financial and social support provided in paragraphs 1, 3, 4 and 5 of Article 30 hereof. This decision, in the absence of deputy at a meeting of the Chamber or at the joint session of Chambers, should be made by the Chairman of the Chamber and in the absence of a meeting of the Chamber, by the Bureau of the Chamber.

      2. When a deputy transfers his vote the Office of the Chamber may make a decision to refuse to pay his wages for the day on which the transfer took place, and in the event of a repeat transfer, payment of his monthly salary.

      3. In case of violation of the rules of parliamentary ethics and regulations established by Parliament and its Chambers, the Chairman of the Chamber relating to the deputy, can apply to the following penalties:

      1) parliamentary censure;

      2) compulsion to a public apology;

      3) loss of the right to express his views during joint or separate sessions of the Chambers;

      4) loss of the right to express his views during three joint or separate meetings of the Chambers;

      5) removal from the room during a joint or separate session of the Chambers;

      6) The removal from the room during three joint or separate meetings of the Chambers;

      7) one-day loss of wages.

      4. Questions concerning the application of these measures to the deputies are prepared by the Central Election Commission of the Republic of Kazakhstan. Monitoring deputies’ attendance at meetings of the Chambers and their bodies, as well as the unlawfulness for a deputy to transfer his vote is undertaken by members of the Central Election Commission.

      5. The issue of applying penalties provided for in this article to deputies of the Mazhilis may be initiated by the fractions of political parties to whom the deputies represented in the Mazhilis belong.

      Footnote. Article 33 as amended by the Constitutional Laws of the Republic of Kazakhstan dated 06.05.1999 N 377; N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2).

Article 34. Deputy Associations in Parliament of the Republic

      1. Deputies of Parliament have a right to form parliamentary associations in the form of political party factions and deputy groups.

      2. A fraction of a political party is an organized group of deputies representing political parties registered in the manner prescribed by law, which is formed in the Mazhilis of Parliament with the purpose of expressing the interests of the respective political party. The minimum number of factions of political parties is regulated by the Mazhilis of Parliament. The composition of the faction of a political party can include deputies of the Mazhilis of Parliament. The deputy has the right to only be in one faction of a political party.

      2-1. Heads of factions of political parties, and in their absence or upon their authorization, representatives of factions of political parties shall be guaranteed the right to speak at joint meetings of the Chambers of Parliament, plenary meetings of the Mazhilis of the Parliament, meetings of standing committees, working groups, parliamentary hearings and other events.

      3. A parliamentary group is a deputy union for the joint exercise of their powers. A parliamentary group must include at least fifteen members of Parliament.

      4. Registration of the factions of political parties is carried out by the Office of the Mazhilis of Parliament, the registration of parliamentary groups is carried out in the Bureau of Chambers of Parliament. Registration of political party factions and deputy groups can be done without prior arrangement.

      5. The powers, organization and activities of political party factions in the Mazhilis of Parliament and the parliamentary groups in Parliament are defined the regulations of the Parliament and its Chambers.

      Footnote. Article 34 in the new edition of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.06.2020 № 339-VІ (shall be enforced from 01.01.2021).

Article 34-1. Parliamentary majority and parliamentary opposition

      1. Parliamentary majority - the political party that received the largest number of deputy mandates in the Mazhilis of the Parliament.

      2. Parliamentary opposition - a political party or political parties represented in the Mazhilis of the Parliament and not included in the parliamentary majority, acting, as a rule, with a different position than the parliamentary majority on socio-economic and (or) socio-political issues.

      The parliamentary opposition on certain issues can support the party of the parliamentary majority.

      3. The parliamentary opposition shall have the right to initiate holding parliamentary hearings in accordance with paragraph 4 of Article 12 of this Constitutional Law, as well as to determine the agenda of the government hour at least twice during one session in the manner prescribed by the Parliamentary Procedure of the Mazhilis of the Parliament.

      Footnote. Chapter V is amended with Article 34-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.06.2020 № 339-VІ (shall be enforced from 01.01.2021).

Article 35. Deputy certificate and the badge of the Deputy

      1. The deputy has a deputy’s certificate and a badge of the deputy, which are given to him by the Central Election Commission of the Republic after he is registered as an elected deputy. A deputy's certificate and badge can be used during his term in office.

      2. The provisions of the certificate and the badge of a deputy of Parliament of the Republic, their samples and descriptions are approved by the Central Election Commission of the Republic.

Chapter VI Final Provisions

Article 36. Early termination of powers of the Parliament of the Republic and the Mazhilis

      1. The President of the Republic after consultation with the Chairmen of the Chambers of Parliament and the Prime Minister may dissolve the Parliament or the Mazhilis of Parliament.

      2. Parliament and the Mazhilis of Parliament cannot be dissolved during a state of emergency or martial law, in the last six months of the President’s term, or within one year of a previous dissolution.

      The specified one-year period begins on the day of putting into effect of the act of the President of the Republic on the dissolution of the Parliament or the Mazhilis of the Parliament. This term expires in the corresponding month and on corresponding date of the next year. If the end of the term falls on a month, which has no corresponding date, the term expires on the last day of this month.

      3. In case of dissolution of the Mazhilis of Parliament the functions of enacting constitutional laws and temporarily legislation are vested in the Senate until the election of new members to the Mazhilis.

      The procedures for adoption of constitutional laws and laws by the Senate are determined by the Rules of the Senate.

      Footnote. Article 36 in the new edition of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 03.10.2013 № 133-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 37. Languages of the Parliament of the Republic

      The use of languages in the work undertaken by Parliament must be in accordance with the Constitution of the Republic and the legislation on languages in the Republic.

Article 38. Financing of Parliament of the Republic

      Parliament is funded from the national budget.

Article 39. Apparatus of the Chambers of Parliament of the Republic

      1. Organizational, legal, informational-analytical and other support of Parliament should be carried out by the separate units of the Senate and the Mazhilis.

      2. The structure and number of staff devices for the Senate and the Mazhilis, their formation are determined by the Bureau of Chambers in accordance with the budgetary funds allocated for financing of Parliament’s activities.

      3. The activity units of the Senate and the Mazhilis shall be in accordance with the regulations of the Civil Service of the Republic.

      4. The activities of the civil servants in the apparatus of the Chambers of Parliament do not cease with the expiration of the term of office of Parliament or of the Mazhilis of Parliament, in the event of dissolution of Parliament or of the Mazhilis of Parliament and the election of the new deputies.

      5. Employees of the Senate and Mazhilis apparatuses by status, size and level of wages, other conditions of material, financial and social welfare are equated to the corresponding employees of the Apparatus of the Government of the Republic of Kazakhstan.

      Footnote. Article 39 in the new edition of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan N 266 dated June 19, 2007 (the procedure of entry into force see Article 2); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.04.2023 No. 222-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 40. Procedure of enforcement of this Constitutional Law

      The Constitutional shall be enforced from the date of publication.

      Footnote. Article 40 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 06.05.1999 N 377.

      President of the Republic of Kazakhstan

Қазақстан Республикасының Парламентi және оның депутаттарының мәртебесi туралы

Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 16 қазандағы № 2529 Конституциялық заңы

      МАЗМҰНЫ

      Осы Конституциялық заң Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Қазақстан Республикасының Парламентiн ұйымдастыруды және оның қызметiн, оның депутаттарының құқықтық жағдайын белгiлейдi.

      Ескерту. Тақырыбы мен кіріспе жаңа редакцияда – ҚР Конституциялық 1999.05.06. № 377 Заңымен.

I тарау.
Жалпы ережелер

1-бап. Республика Парламентiнiң мәртебесi

      Парламент – Қазақстан Республикасының заң шығару билігiн жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы.

      Ескерту. 1-бап жаңа редакцияда - ҚР 15.06.2017 № 75-VI Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

2-бап. Республика Парламентiнiң өкiлеттiк мерзiмi

      1. Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі - алты жыл, Мәжіліс депутаттарының өкілеттік мерзiмi - бес жыл. Кезекті сайланған Парламенттің өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған кезден басталады және келесі сайланған Парламенттің біріншi сессиясы жұмысының басталуымен аяқталады. Бұл орайда Парламент сайланымының кезектiлігі Мәжіліс сайланымының кезектілігімен айқындалады. Парламенттің өкілеттік мерзімі кезекті сайланған Мәжіліс депутаттарының өкілеттік мерзімімен айқындалады.

      2. Парламенттiң және Парламент Мәжілісінің өкiлеттiгi Қазақстан Республикасының Конституциясында көзделген тәртіппен мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы мүмкiн.

      Ескерту. 2-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының Конституциялық 1999.05.06. № 377, 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

3-бап. Республика Парламентi қызметiнiң құқықтық негiздерi

      Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық жағдайы Республика Конституциясымен, осы Конституциялық заңмен және Республиканың басқа да заң актiлерiмен белгiленедi.

      Ескерту. 3-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының Конституциялық 1999.05.06. № 377 Заңымен.

4-бап. Республика Парламентiнiң құрамы мен құрылымы

      1. Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан және Мәжiлiстен тұрады.

      2. Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенаттың сайланатын депутаттарының жартысы әрбір үш жылда қайта сайланады.

      3. Сенаттың он депутатын, оның ішінде бесеуін Қазақстан халқы Ассамблеясының ұсынысы бойынша Республика Президенті тағайындайды.

      4. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын тоқсан сегіз депутаттан тұрады.

      Алпыс тоғыз депутат – біртұтас жалпыұлттық сайлау округі бойынша партиялық тізімдер бойынша саяси партиялардан, жиырма тоғызы бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша жасырын дауыс беру кезінде жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде сайланады.

      5. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола алмайды.

      6. Сенат пен Мәжiлiс депутаттарын сайлау тәртiбi конституциялық заңмен белгiленедi.

      Ескерту. 4-бапқа өзгерту енгізілді – ҚР Конституциялық 1999.05.06. № 377, 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

II тарау.
Республика Парламентiнiң құзыретi және оны жүзеге асырудың ұйымдық нысандары

5-бап. Республика Парламентiнiң құзыретi

      Парламенттiң Сенат пен Мәжiлiстiң бiрлескен және бөлек отырыстарындағы құзыретiн, Палаталардың ерекше құзыретiн Республика Конституциясы белгiлейдi және Парламенттiң сессияларында, Парламент Палаталарының, оның органдары мен депутаттардың қызметiнде жүзеге асырылады.

6-бап. Республика Парламентiнiң сессиялары

      1. Парламенттiң сессиясы оның Палаталарының бiрлескен және бөлек отырыстары түрiнде өткiзiледi.

      2. Парламенттiң бiрiншi сессиясын Республика Президентi сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен кешiктiрмей шақырады.

      3. Парламенттiң бiрiншi сессиясында, Сенат Төрағасы мен Мәжiлiс Төрағасы сайланғанға дейiн, Сенат пен Мәжiлiс отырыстарында тиiсiнше Республика Президентi және Орталық сайлау комиссиясының Төрағасы төрағалық етедi.

      4. Парламенттiң кезектi сессиялары жылына бiр рет қыркүйектiң бiрiншi жұмыс күнiнен бастап, маусымның соңғы жұмыс күнi бiткенше өткiзiледi.

      Жұмыс күндері деп демалыс немесе мереке (ұлттық және мемлекеттік мерекелер) күндері болып табылмайтын күндерді түсіну керек.

      5. Парламенттiң сессиясы Сенат пен Мәжiлiстiң бiрлескен отырыстарында ашылып, жабылады. Парламенттiң сессиясын, әдетте, Республика Президентi ашады, ал ол болмаған кезде Мәжiлiстiң Төрағасы ашады.

      6. Парламенттiң сессиялары аралығындағы кезеңде Республика Президентi өз бастамасымен, Палаталар Төрағаларының немесе Парламент депутаттары жалпы санының кемiнде үштен бiрiнiң ұсынысымен Парламенттің кезектен тыс сессиясын шақыра алады. Онда сессияны шақыруға негiз болған мәселелер ғана қаралуы мүмкiн.

      Ескерту. 6-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 03.10.2013 № 133-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

7-бап. Республика Парламентiнiң сессияларындағы кворум

      Палаталардың бiрлескен және бөлек отырыстары оларға әр Палата депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан жағдайда құқылы болады.

8-бап. Республика Парламентi сессияларының жариялылығы

      1. Палаталардың бiрлескен және бөлек отырыстары ашық отырыстар болып табылады. Регламенттерде көзделген реттерде жабық отырыстар өткiзiлуi мүмкiн.

      2. Республиканың Президентi, Премьер-Министрi мен Үкiмет мүшелерi, Ұлттық Банк Төрағасы, Бас Прокуроры, Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң Төрағасы, сондай-ақ Мемлекеттiк кеңесші мен Республика Президентi Әкiмшiлiгiнiң Басшысы кез келген, ашық, сондай-ақ жабық отырыстарға қатысуға және сөз сөйлеуге хақылы.

      3. Мемлекеттiк органдардың және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының лауазымды тұлғалары, олардың сессияға қатысу қажеттiгi туралы Парламенттiң немесе оның Палаталарының шешiмi қабылданса, Парламентке келiп өздерiнiң құзыретiне кiретiн мәселелер бойынша қажеттi түсiнiктер беруге мiндеттi. Парламент пен оның Палаталарының Республика Президентiне қатысты осындай шешiмдер қабылдауға хақы жоқ.

      Ескерту. 8-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

9-бап. Республика Парламентi Палаталарының Төрағалары

      1. Палаталарды мемлекеттiк тiлдi еркiн меңгерген өз депутаттарының арасынан Палаталар депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен жасырын дауыс беру арқылы Сенат пен Мәжiлiс сайлаған Төрағалар басқарады.

      2. Сенат Төрағасының қызметiне кандидатураны Республика Президентi ұсынады. Сенат қабылдамаған кандидатураның орнына жаңа кандидатура енгiзудi Республика Президентi жүзеге асырады.

      3. Мәжiлiс Төрағасының қызметiне кандидатураларды Палатаның депутаттары ұсынады.

      4. Палаталардың төрағалары, егер бұл үшiн Палаталар депутаттары жалпы санының көпшiлiгi дауыс берсе, қызметтен керi шақырылып алынуы мүмкiн, сондай-ақ олар өз еркiмен орнынан түсуге хақылы.

      5. Парламент Палаталарының төрағалары:

      1) Палаталардың отырыстарын шақырып, оларға төрағалық етедi;

      2) Палаталардың қарауына енгiзiлетiн мәселелердi әзiрлеуге жалпы басшылық жасайды;

      3) Палаталар қызметiнде регламенттiң сақталуын қамтамасыз етедi;

      4) Палаталардың үйлестiру органдарының қызметiне басшылық жасайды;

      5) Палаталар шығаратын актiлерге қол қояды;

      6) Палаталарға Конституциялық Соттың үш судьясының, Орталық сайлау комиссиясының екі мүшесінің, Жоғары аудиторлық палатаның үш мүшесінің қызметіне тағайындау үшін кандидатуралар ұсынады;

      7) өздерiне Парламент Регламентiмен жүктелетiн басқа да мiндеттердi атқарады.

      6. Егер тиiстi палатада дауыс беру кезiнде депутаттардың дауыстары екiге тең бөлiнген жағдайда Палаталардың төрағалары шешушi дауыс құқығын пайдаланады.

      7. Мәжiлiс Төрағасы:

      1) Парламент сессияларын ашады;

      2) Палаталардың бiрлескен кезектi отырыстарын шақырады, Палаталардың кезектi және кезектен тыс бiрлескен отырыстарына төрағалық етедi.

      8. Сенат Төрағасы мен Мәжіліс Төрағасының Палата төрағасының ұсынуымен Палата депутаттары жалпы санының көпшiлiк даусымен тиiстi Палата сайлаған екі-екіден орынбасарлары болады. Палаталар төрағаларының орынбасарлары Палаталар төрағаларының уәкiлдiк беруiмен олардың жекелеген функцияларын атқарады, сондай-ақ төрағалар орнында болмаған немесе өз мiндеттерiн жүзеге асыруы мүмкiн емес жағдайда олардың міндетін атқарады. Палаталар төрағаларының орынбасарлары Палаталар төрағаларының ұсынысы бойынша, егер бұл үшiн тиiстi Палата депутаттары жалпы санының көпшiлiгi дауыс берсе, қызметтен керi шақырылып алынуы мүмкiн.

      9. Палаталардың төрағалары өз құзыретiндегi мәселелер бойынша өкiмдер шығарады.

      Ескерту. 9-бапқа өзгерту енгізілді – ҚР 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

10-бап. Республика Парламентiнiң үйлестірушi органдары

      1. Парламенттiң үйлестiрушi органдары Палаталар төрағаларының жанынан құрылатын Сенаттың Бюросы және Мәжiлiстiң Бюросы болып табылады.

      2. Палаталар Бюроларының құрамына Палаталар төрағаларының орынбасарлары, Палаталардың тұрақты комитеттерiнiң төрағалары кiредi. Мәжіліс Бюросының құрамына Мәжілісте өкілдік ететін саяси партиялар фракцияларының жетекшілері де енеді.

      3. Палаталардың Бюролары:

      1) Палаталардың комитеттерi мен комиссияларының жұмысын үйлестiрудi жүзеге асырады;

      2) Палаталар үшiн Парламент пен оның Палаталарының отырыстарында мәселелерді қараудың кезектiлiгi жөнiнде ұсыныстар дайындайды;

      3) бiрнеше комитеттердiң құзыретiне жататын мәселелер бойынша комитеттердiң бiрлескен жұмысын ұйымдастыруға көмек көрсетедi;

      4) Осы Конституциялық заңмен Парламенттiң басқа органдары мен лауазымды тұлғаларының құзыретiне жатқызылмаған Палаталар жұмысын ұйымдастырудың өзге де мәселелерiн шешедi.

      4. Палаталар Бюроларының отырыстарын Палаталардың төрағалары қажетiне қарай шақырады және олар өз мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан ретте құқылы болады.

      Ескерту. 10-бапқа өзгерту енгізілді – ҚР 1999.05.06. № 377, 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

11-бап. Республика Парламентiнiң жұмыс органдары

      1. Парламенттiң жұмыс органдары Сенат пен Мәжiлiстің тұрақты комитеттерi, сондай-ақ Палаталардың бiрлескен комиссиялары болып табылады.

      2. Палаталардың тұрақты комитеттерi заң жобалары жұмысын жүргiзу, Палаталардың құзырына қатысты мәселелердi алдын-ала қарап, дайындау үшiн құрылады. Тұрақты комитеттер құрылған кезде Палаталар олардың тiзбесi мен сандық құрамын белгiлейдi, содан кейiн тұрақты комитеттердiң мүшелерiн сайлайды. Сенат пен Мәжiлiс құратын тұрақты комитеттердiң саны әр Палатада жетiден аспауға тиiс.

      3. Палаталардың бiрлескен қызметiне қатысты мәселелердi шешу үшiн Сенат пен Мәжiлiс тепе-тең негiзде бiрлескен комиссиялар құруға хақылы, олардың сандық құрамы Палаталар арасында келiсу бойынша белгiленедi. Комиссиялардың мүшелерiн сайлауды әр Палата өздiгiнен жүзеге асырады.

      4. Парламент пен оның Палаталарының Конституцияның 47-бабының 1 және 2-тармақтарында, 57-бабының 5) және 6)-тармақшаларында көзделген өкiлеттiктерiн жүзеге асыру мақсатында Парламент Палаталары арнаулы уақытша комиссиялар құрады.

      5. Тұрақты комитеттер мен комиссиялардың отырыстары олардың мүшелерi жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан ретте құқылы болады.

      6. Тұрақты комитеттер мен комиссиялар өз құзыретiндегi мәселелер бойынша қаулылар шығарады.

      7. Тұрақты комитеттер мен комиссиялардың өкiлеттiктерi мен қызметiнiң тәртiбi заңмен белгiленедi.

      Ескерту. 11-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2006.12.11. № 200 Заңымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

11-1-бап. Республика Парламенті жанындағы консультативтік-кеңесші органдар

      1. Парламенттің және оның Палаталарының құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша ұсыныстарды талдап жасау үшін Республика Парламенті мен оның Палаталарының жанынан шешімдері ұсынымдық сипатта болатын консультативтік-кеңесші органдар құрылуы мүмкін.

      2. Консультативтік-кеңесші органдарды құру тәртібі Парламенттің және оның Палаталарының регламенттерімен айқындалады.

      3. Парламент Палаталарының аппараттары Республика Парламенті мен оның Палаталары жанындағы консультативтік-кеңесші органдардың жұмыс органдары болып табылады.

      Ескерту. 11-1-баппен толықтырылды – ҚР Конституциялық 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

12-бап. Парламенттiк тыңдаулар

      1. Парламент Палаталары өз құзыретiндегi мәселелер бойынша Парламенттiк тыңдаулар өткiзедi.

      2. Парламенттiк тыңдауларды Палаталар Бюроларының шешiмдерi бойынша Палаталардың тұрақты комитеттерi өткiзедi әрi олар ашық және жабық нысанда өткiзiлуi мүмкiн.

      3. Палаталардың бiрлескен немесе бөлек пленарлық отырыстары болатын күндерi Парламенттiк тыңдаулар өткiзiлмейдi.

      4. Парламенттік оппозиция Парламент Мәжілісінің Регламентінде көзделген тәртіппен бір сессия ішінде кемінде бір рет парламенттік тыңдау өткізуге бастама жасауға құқылы.

      Ескерту. 12-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 02.06.2020 № 339-VI Конституциялық заңымен (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

13-бап. Қазақстан Республикасы Парламентiнiң актiлерi

      1. Парламент Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар Қазақстан Республикасының заңдары, соның iшiнде Конституциялық заңдар, Парламенттiң қаулылары түрiндегi заң актiлерiн қабылдайды. Сенат пен Мәжiлiс өз құзыретiндегi мәселелер бойынша қаулыларды қабылдайды.

      2. Парламент пен оның Палаталары өз құзыретiндегi мәселелер бойынша үндеулер, декларациялар, мәлiмдемелер және заң сипаты болмайтын өзге де актiлер қабылдауға хақылы. Оларды қабылдау Парламент пен оның Палаталарының регламенттерi белгiлеген шарттар мен талаптар сақтала отырып жүзеге асырылады.

      3. Парламент Сенат пен Мәжiлiстiң бiрлескен отырысында заңдар мен өзге актiлердi қабылдаған ретте дауыс беру Палаталар бойынша бөлек өткiзiледi.

      4. Республиканың заңдары, Парламент пен оның Палаталарының қаулылары Республика Конституциясына қайшы келмеуге тиiс. Парламент пен оның Палаталарының қаулылары заңдарға қайшы келмеуге тиiс.

      5. Республиканың заң және өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiн әзiрлеу, ұсыну, талқылау, қолданысқа енгізу және жариялау тәртiбi арнаулы заңмен және Парламент пен оның Палаталарының регламенттерiмен реттеледi.

      Ескерту. 13-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 1999.05.06. № 377, 2006.12.11. № 200 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

14-бап. Республика Парламентi мен оның Палаталарының Регламентi

      1. Парламент Регламенті, оның Палаталарының регламенттері:

      1) Сенат пен Мәжілістің бірлескен және бөлек отырыстарын өткізудің шарттары мен тәртібін;

      2) Парламенттің және оның Палаталарының жұмыс органдарын құру тәртібін;

      3) Парламенттің және оның Палаталарының, олардың жұмыс органдарының қызметін ұйымдастыруды;

      4) Парламент депутаттарының және лауазымды адамдарының өз өкілеттіктерін жүзеге асыруының шарттары мен тәртібін белгілейді.

      Мәжіліс Регламенті, осы тармақта көзделген ол реттейтін мәселелерден басқа, саяси партиялардың фракцияларын ұйымдастырудың және жұмыс тәртібінің ерекшеліктерін айқындайды.

      2. Парламенттiң Регламентi, Сенат пен Мәжiлiстiң регламенттерi тиiсiнше Парламенттiң қаулысымен, оның Палаталарының қаулыларымен бекiтiледi.

      3. Парламент депутаттарының оның конституциялық өкiлеттiгiн жүзеге асыруды мақсат етiп, регламенттермен белгiленген шарттар мен рәсiмдер сақталмай өткiзiлетiн кез келген отырысы заңсыз болып табылады. Мұндай жиналыс қабылдаған актiлер жарамсыз болып табылады.

      Ескерту. 14-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының Конституциялық 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

III тарау.
Республика Парламентiндегi заң шығару процесi

15-бап. Заң шығару бастамашылығы

      1. Заң шығару бастамашылығы құқығы субъектiнiң Парламент қарауға мiндеттi заң жобасының және Парламенттiң өзге заң актiсiнiң мәтiнiн ресми енгiзуi заң шығару бастамашылығы болып табылады.

      2. Заң шығару бастамашылығы құқығы тек Мәжiлiсте ғана жүзеге асырылады және ол:

      1) заңнамалық актінің жобасын Мәжіліске енгізу туралы шешімін арнайы жолдаумен ресімдейтін Республика Президентіне;

      1-1) заңнамалық актінің жобасын Мәжіліске енгізу туралы шешімін тиісті ұсынумен ресімдейтін Парламент депутаттарына;

      2) заң құжатының жобасын Мәжiлiске енгiзу туралы шешiмiн Үкiметтiң тиiстi қаулысын шығару жолымен қабылдайтын Республика Үкiметiне берiледi.

      3. Республика Президенті, депутаттар және Үкiмет енгiзген заңнамалық актiлердiң жобалары осы баптың 3-1-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, Мәжiлiс қаулысымен Мәжiлiстiң тиiстi тұрақты комитеттерiне қарауға жiберiледi әрi бұлар жөнiнде Мәжiлiстiң тұрақты комитеттерiнiң тұжырымдары болған ретте ғана оның пленарлық отырысында қаралуы мүмкiн.

      3-1. Парламент Палаталарының бірлескен отырысында заң жобаларын қарау тәртібі Парламент Регламентінде айқындалады.

      4. Мемлекеттiк кiрiстi қысқартуды немесе мемлекеттiк шығысты арттыруды көздейтiн заңдардың жобалары Республика Үкiметiнiң оң тұжырымы болғанда ғана енгiзiлуi мүмкiн. Республика Президентінің заң шығару бастамасы тәртібімен Парламент Мәжілісіне енгізілген заңнамалық актілердің жобалары үшін мұндай қорытындының болуы талап етілмейді.

      5. Заң шығару бастамасы құқығын жүзеге асыру тәртiбiне байланысты өзге мәселелердi Мәжiлiс Регламентi шешедi.

      Ескерту. 15-бапқа өзгерту енгізілді – ҚР 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

16-бап. Парламенттiң заңдар қабылдау жөнiндегi құзыретi

      1. Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтiн, мыналарға:

      1) жеке және заңды тұлғалардың құқықтық субъектiлiгiне, азаматтық құқықтар мен бостандықтарға, жеке және заңды тұлғалардың мiндеттемелерi мен жауапкершiлiгiне;

      2) меншiк режимiне және өзге де мүлiктiк құқықтарға;

      3) мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарын ұйымдастыру мен олардың қызметiнiң, мемлекеттiк және әскери қызметтiң негiздерiне;

      4) салық салуға, алымдар мен басқа да мiндеттi төлемдердi белгiлеуге;

      5) республикалық бюджетке;

      6) сот құрылысы мен сотта iс жүргiзу мәселелерiне;

      7) бiлiм беруге, денсаулық сақтауға және әлеуметтiк қамсыздандыруға;

      8) кәсiпорындар мен олардың мүлкiн жекешелендiруге;

      9) айналадағы ортаны қорғауға;

      10) республиканың әкiмшiлiк-аумақтық құрылысына;

      11) мемлекет қорғанысы мен қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге қатысты негiзгi принциптер мен нормаларды белгiлейтiн заңдар шығаруға хақылы.

      2. Өзге қатынастардың барлығы заңға тәуелдi актiлермен реттеледi.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабы 2-тармағының екінші бөлігінде көзделген заң жобалары Парламентке енгізілген жағдайда, Республика Үкіметі осы баптың 1-тармағында көрсетілген мәселелер бойынша заң күші бар уақытша нормативтік құқықтық актілерді өз жауапкершілігімен қабылдауға құқылы, олар Парламент қабылдаған заңдар күшіне енгенге дейін немесе Парламент заңдарды қабылдамағанға дейін қолданылады.

      Ескерту. 16-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

17-бап. Республика Парламентiнiң заң актiлерi жобаларын қарауының кезектiлiгi мен мерзiмiн белгiлеу

      1. Заңдар мен Парламенттiң өзге актiлерiнiң жобаларын қараудың кезегiн Парламент, оның Палаталары, сондай-ақ Конституцияда белгiленген реттерде Республика Президентi белгiлейдi.

      2. Республика Президентiнің Парламентке арнайы жолдауымен заңдар жобаларын қараудың басымдығын белгiлеуге құқығы бар, бұл тиісті заң жобалары бірінші кезектегі тәртіппен екі ай ішінде қабылдануға тиіс екенін бiлдiредi.

      Республика Президенті қаралуы басым деп белгілеген заң жобаларын Парламент Палаталарының қарау тәртібі Республиканың Конституциясында және Парламенттің және оның Палаталарының регламенттерінде айқындалады.

      3. Халықтың өмірі мен денсаулығына, конституциялық құрылысқа, қоғамдық тәртіпті сақтауға, елдің экономикалық қауіпсіздігіне қатер төндіретін жағдайларға жедел ден қою мақсатында Республика Үкіметінің заң шығару бастамасы тәртібімен енгізілген заң жобалары Парламент Палаталарының бірлескен отырысында Парламенттің дереу қарауына жатады.

      Ескерту. 17-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

18-бап. Заңдарды қабылдау

      1. Мәжіліс депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданған заң Сенатқа беріледі, ол онда алпыс күннен асырмай қаралады.

      Мәжіліс заң жобасын депутаттардың жалпы санының көпшілік даусымен тұтастай қабылдамауға құқылы. Бас тартылған заң жобасы қабылданбады деп есептеледі және бастамашыға қайтарылады.

      Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен мақұлданған заң он күннің ішінде Президенттің қол қоюына беріледі. Егер Сенат заңды тұтастай немесе оның жекелеген баптарын мақұлдамаса, онда заң Мәжіліске қайтарылады. Бұл ретте Сенат Мәжіліске заңның жекелеген баптарының жаңа редакциясын ұсынуға құқылы.

      Егер Сенат алпыс күннің ішінде тиісті шешім қабылдамаса, заң Президенттің қол қоюына беріледі.

      2. Егер Мәжіліс заңның жекелеген баптарының Сенат ұсынған редакциясына депутаттардың жалпы санының көпшілік даусымен келіссе, Мәжіліс заңды жаңа редакцияда қабылдаған және Сенат мақұлдаған болып есептеледі және он күннің ішінде Президенттің қол қоюына беріледі.

      Егер Мәжіліс заңның жекелеген баптарының Сенат ұсынған редакциясына сол көпшілік дауыспен қарсылық білдірсе, сондай-ақ егер Сенат заңды тұтастай мақұлдамаса, Палаталар арасындағы келіспеушіліктер келісу рәсімдері арқылы шешіледі.

      Заңның келісу комиссиясы тұжырымдаған редакциясы осы баптың 1-тармағында белгіленген тәртіппен Мәжілістің және Сенаттың қарауына жатады.

      Мәжіліс келісу комиссиясы ұсынған редакциядағы заңды Палата депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылдамаған жағдайларда, Мәжіліс бұрын қабылданған редакциядағы заң бойынша қайтадан дауысқа салуды жүргізеді.

      Егер қайтадан дауысқа салу кезінде Мәжіліс Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің көпшілік даусымен бұрын қабылданған шешімді растаса, заң он күннің ішінде Президенттің қол қоюына беріледі.

      Егер заң Мәжіліс депутаттарының көрсетілген көпшілік даусын алмаса, заң қабылданбады деп есептеледі және бастамашыға қайтарылады.

      3. Үкiмет енгiзген заң жобасының қабылданбауына байланысты Премьер-Министр Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында Үкiметке сенiм бiлдiру туралы мәселе қоюға құқылы. Бұл мәселе бойынша дауысқа салу сенiм бiлдiру туралы мәселе қойылған кезден бастап кемінде қырық сегiз сағаттан соң өткiзiледi. Егер сенiмсiздiк бiлдiру туралы ұсыныс әр Палата депутаттары жалпы санының көпшілік даусын ала алмаса, заң жобасы дауысқа салынбай қабылданды деп есептеледі. Алайда Үкiмет бұл құқықты жылына екi реттен артық пайдалана алмайды.

      "Жыл" деген уақыт кезеңі деп осы тармаққа қатысты алғанда ағымдағы жылды (1 қаңтар – 31 желтоқсан аралығы) түсінген жөн.

      4. Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар, конституциялық заңдардың жобалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабы 2-тармағының екінші бөлігінде көзделген тәртіппен енгізілген заңдардың жобалары Парламент Палаталарының бірлескен отырыстарында қаралады.

      Ескерту. 18-бап жаңа редакцияда – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

19-бап. Республиканың заңдарын Республика Президентiне қол қоюға ұсыну

      1. Республиканың заңдары Республика Президентi қол қойғаннан кейiн күшiне енедi.

      2. Парламент қабылдаған заңдар қабылданған күнiнен бастап он күннiң iшiнде Парламент Палаталарының әрқайсысы Төрағасының қолдарымен, сондай-ақ егер заң жобасын Үкiмет енгiзсе, Премьер-Министрдiң қолымен алдын ала бекемделiп, Республика Президентiнiң қол қоюына ұсынылады, ол Парламент ұсынған заңға бір ай iшiнде қол қояды, оны жариялайды не заңды немесе оның жекелеген баптарын қайта талқылау және дауысқа салу үшiн Парламентке қайтарады. Қазақстан Республикасы Президентінің заңдарға қол қоюы үшін берілетін бір айлық мерзім Қазақстан Республикасының Президенті заңды алған күннен бастап есептеледі және келесі айдың тиісті күнінде (күн санында) аяқталады. Егер мерзімнің аяқталуы тиісті күн саны жоқ айға тура келетін болса, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде аяқталады.

      3. Осы баптың 2-тармағында көрсетiлген мерзiмнiң iшiнде қайтарылмаған заң қол қойылды деп саналады.

      4. Егер Парламент сессиясы заңды Президенттiң қайтаруы ықтимал мерзiм бiткенше жабылған болса, Президент заңды Парламенттiң кезектi сессиясының алғашқы күнi қайтарады.

      Ескерту. 19-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 03.10.2013 № 133-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

20-бап. Республика Парламентiнiң Республика Президентiнiң қарсылықтарын қарауы

      1. Республика Президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заңның баптары бойынша қайта талқылау және дауысқа салу бір ай мерзім ішінде өткізіледі, бұл мерзім қарсылықтар жіберілген күннен басталады және келесі айдың тиісті күнінде (күн санында) аяқталады. Егер мерзімнің аяқталуы тиісті күн саны жоқ айға тура келетін болса, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде аяқталады. Қазақстан Республикасы Конституциясы 59-бабының 4-тармағында және 61-бабының 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, бір айлық мерзім, егер ол уақыты жағынан Қазақстан Республикасы Конституциясының 59-бабының 3-тармағында белгіленген Парламент жұмысының сессия өтетін кезеңімен сәйкес келмейтін болса, үзіледі.

      Бұл мерзімнің сақталмауы Президент қарсылықтарының қабылданғанын білдіреді.

      2. Республика Президентінің қарсылықтарымен қайтарылған заң немесе оның баптары Мәжілістің тиісті тұрақты комитеті қорытынды әзірлегеннен кейін Палатаның шешім қабылдауы үшін Мәжілістің жалпы отырысына шығарылады.

      Егер Мәжіліс дауыс беру қорытындылары негізінде Президенттің қарсылығын еңсермесе, онда Президент қарсылықтарын Парламент Палаталарының одан әрі қарауы тоқтатылады және заң қабылданбады немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп есептеледі.

      Егер Мәжіліс Палата депутаттарының жалпы санының үштен екі көпшілік даусымен Президенттің қарсылығын еңсерсе, онда заң Президент қарсылықтарын қоса әрі қарай қарау үшін Сенатқа беріледі.

      Сенаттың тиісті тұрақты комитеті қорытынды әзірлегеннен кейін заң немесе оның баптары Мемлекет басшысының қарсылықтарын қоса Сенаттың жалпы отырысына шығарылады. Егер Сенат дауыс беру қорытындылары негізінде Президенттің қарсылығын еңсермесе, онда заң қабылданбады немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп есептеледі.

      Егер Сенат Палата депутаттарының жалпы санының үштен екі көпшілік даусымен Президенттің қарсылығын еңсерсе, онда Президенттің заң бойынша қарсылығы еңсерілді деп есептеледі. Бұл жағдайда заң немесе тиісінше оның баптары Парламент бірінші рет қабылдаған редакциясында қабылданды деп есептеледі және Президент осы заңға ол қол қоюға ұсынылған кезден бастап бір ай ішінде қол қояды.

      3. Қарсылықтарды Мәжілісте қарау барысында Республика Президенті депутаттардың ұсыныстарын ескере отырып, өзі қарсылықтарда ұсынған заңның тұтастай не оның тиісті жекелеген баптарының редакциясын өзгертуге құқылы.

      4. Парламент Палаталарының отырыстарында заң немесе оның жекелеген баптары қайтадан талқыланған және дауысқа салынған кезде дауысқа салу, егер Президенттің қарсылықтары заңға тұтастай туындаған болса, - заң бойынша тұтас, не Республика Президентінің қарсылықтарын туғызған баптар бойынша өткізіледі.

      5. Егер Республика Президентінің қарсылығы Парламент қабылдаған конституциялық заңдарға енгізілген болса, онда Парламент қарсылықтар жіберілген күннен бастап бір ай мерзімде Палаталардың бірлескен отырысында Республика Президентінің қарсылығын туғызған конституциялық заңдар немесе конституциялық заңның баптары бойынша қайта талқылау мен дауысқа салуды жүргізеді. Бұл мерзімнің сақталмауы Президент қарсылықтарының қабылданғанын білдіреді. Егер Парламент әр Палата депутаттары жалпы санының төрттен үш көпшілік даусымен Президенттің қарсылығын еңсерсе, Президент бір ай ішінде конституциялық заңға қол қояды. Егер Президенттің қарсылығы еңсерілмесе, конституциялық заң қабылданбады немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп есептеледі.

      Ескерту. 20-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгеріс енгізілді - ҚР 03.10.2013 № 133-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

IV тарау.
Парламент Палаталарының Президентке Республиканың лауазымды адамдарын қызметке тағайындауға келісім беру, қызметке сайлау, тағайындау және оларды қызметтен босату жөніндегі өкілеттіктерді жүзеге асыруы, Үкімет мүшелерін қызметке тағайындау үшін кандидатуралар бойынша Парламент Мәжілісімен консультациялар өткізу

      Ескерту. IV-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 15.06.2017 № 75-VI Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
      Ескерту. IV-тарау жаңа редакцияда - ҚР Конституциялық 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

21-бап. Парламент Палаталарының келісімімен Президент қызметке тағайындайтын, Парламент Палаталары қызметке сайлайтын, тағайындайтын және қызметтен босататын лауазымды адамдар

      Парламент Палаталарының келісімімен Республика Президенті қызметке тағайындайтын, Парламент Палаталары қызметке сайлайтын, тағайындайтын және қызметтен босататын Республика лауазымды адамдарының тізбесі Республика Конституциясында айқындалады.

22-бап. Парламент Палаталарының Республиканың лауазымды адамдарын қызметке тағайындау, қызметке сайлау және қызметтен босату жөнінде Республика Президентіне келісім беру тәртібі

      1. Республика Президенті Премьер-Министрді қызметке тағайындауға Парламент Мәжілісінің келісімін, сондай-ақ Республиканың Конституциялық Соты Төрағасын, Ұлттық Банкі Төрағасын, Жоғары Сот Кеңесінің Төрағасын, Бас Прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын қызметке тағайындауға Сенаттың келісімін алу үшін, Сенаттың Республика Жоғарғы Сотының Төрағасын, судьяларын және Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді қызметке сайлауы және қызметтен босатуы үшін Парламент Палаталарына тиісті жазбаша ұсынулар енгізеді, солардың негізінде тиісті мәселені Парламенттің тиісті Палатасының таяудағы отырысының күн тәртібіне енгізу туралы шешім қабылданады.

      2. Премьер-Министрді тағайындауға Парламент Мәжілісінің келісімі Палата отырысында беріледі.

      2-1. Республика Президенті Республиканың Конституциялық Соты Төрағасын, Ұлттық Банкі Төрағасын, Жоғары Сот Кеңесінің Төрағасын, Бас Прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын тағайындауға Сенаттың келісімі алдын ала не кейінгі сипатта болады және Палата отырысында беріледі.

      3. Сенаттың Жоғарғы Сот Төрағасын, судьяларын және Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді қызметке сайлауы мен қызметтен босатуы үшін ұсынылған кандидатуралар мәселе Палатаның отырысында қаралғанға дейін Сенат Бюросының шешімімен белгіленген Сенаттың тиісті комитетінің отырысында талқылануға тиіс. Кандидатураларды қараудың нәтижелері негізінде комитет әрбір талқыланған кандидатура бойынша Палата отырысында жария етілетін қорытынды шығарады.

      4. Тиісті Палата отырысында қызметке тағайындауға келісім беру туралы, қызметке сайлау және қызметтен босату туралы мәселе қаралған кезде қызметке кандидатураларды Республика Президенті немесе ол уәкілеттік берген Республиканың лауазымды адамы таныстырады.

      5. Тиісті Палатаның отырысында:

      1) кандидатқа және кандидатты таныстырушы адамға сұрақтар қойылуы;

      2) депутаттар ұсынылған кандидатты "жақтап" немесе "қарсы" пікірлер білдіруі мүмкін.

      6. Егер депутаттар ұсынылған кандидатура бойынша жарыссөз ашуды талап етпесе, жарыссөз ашылмауы мүмкін.

      7. Егер Парламенттің тиісті Палатасы Президент ұсынған кандидатуралар бойынша қызметке тағайындауға келісім беру туралы, қызметке сайлау туралы шешімдер қабылдамаған жағдайда, Президент тиісті Палатаға нақ осы адамдарға немесе жаңа кандидатураларға жазбаша ұсынулар енгізеді.

      8. Егер Сенат Жоғарғы Сот Төрағасын, судьяларын және Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді қызметтен босату туралы шешім қабылдамаған жағдайда, Президент Сенатқа осы мәселе бойынша қайта ұсыну енгізуге хақылы.

      Ескерту. 22-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

22-1. Үкімет мүшелерін қызметке тағайындау үшін кандидатуралар бойынша Парламент Мәжілісімен консультациялар өткізу

      1. Үкімет мүшелерін қызметке тағайындау үшін Республика Президентіне ұсынылатын кандидатуралар бойынша Парламент Мәжілісімен оның тиісті бейінді тұрақты комитеттерінде консультациялар өткізіледі.

      2. Тиісті комитеттің отырысында консультациялар өткізу кезінде қызметке кандидатураларды Республиканың Премьер-Министрі немесе ол уәкілеттік берген лауазымды адам ұсынады.

      3. Консультациялардың қорытындысы бойынша тиісті комитет талқыланатын әрбір кандидатура бойынша консультативтік (ұсынымдық) сипатта болатын қорытынды шығарады.

      Ескерту. IV-тарау 22-1-баппен толықтырылды - ҚР 15.06.2017 № 75-VI Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

23-бап. Парламент Палаталарының ұсынылған кандидатуралар бойынша шешімдер қабылдауы

      1. Парламент Мәжілісі мен Сенаты қызметке тағайындауға, қызметке сайлауға және қызметтен босатуға келісім беру туралы шешімдерді Парламенттің тиісті Палатасы депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен қабылдайды.

      2. Егер тиісті Палата дауыс берудің өзгеше тәртібін белгілемесе, шешімдер әр кандидатура бойынша ашық дауыс беру арқылы қабылданады.

      3. Шешімдер тиісті Палатаның қаулыларымен әр кандидатура бойынша жеке ресімделеді.

      4. Қызметке тағайындауға, қызметке сайлауға және қызметтен босатуға келісім беру үшін Президент ұсынған кандидатуралар қабылданбаған жағдайда тиісті Палатаның шешімінде қабылдамаудың толық дәлелдемесі болуға тиіс.

23-1-бап. Парламент Палаталарының Республика лауазымды адамдарын қызметке тағайындау тәртібі

      1. Парламенттің әр Палатасы дербес, басқа Палатаның қатысуынсыз Конституциялық Соттың үш судьясын қызметке тағайындайды; Орталық сайлау комиссиясының екі мүшесін, Жоғары аудиторлық палатаның үш мүшесін бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды.

      2. Осы баптың 1-тармағында аталған адамдарды қызметке тағайындау Палатаның отырысында жүзеге асырылады. Палатаның қызметке тағайындауы үшін осы баптың 1-тармағында аталған адамдардың ұсынылған кандидатуралары мәселе Палатаның отырысында қаралғанға дейін Палата Бюросының шешімімен белгіленген Палатаның тиісті комитетінің отырысында талқылануға тиіс.

      Кандидатураларды қараудың нәтижелері негізінде комитет әрбір талқыланған кандидатура бойынша Палата отырысында жария етілетін қорытынды шығарады.

      3. Тиісті Палата отырысында қызметке тағайындау туралы мәселе қаралған кезде қызметке кандидатураларды тиісті Палатаның Төрағасы таныстырады.

      4. Тиісті Палатаның отырысында:

      1) кандидатқа және кандидатты таныстырушы адамға сұрақтар қойылуы;

      2) депутаттар ұсынылған кандидатты "жақтап" немесе "қарсы" пікірлер білдіруі мүмкін.

      5. Егер депутаттар ұсынылған кандидатура бойынша жарыссөз ашуды талап етпесе, жарыссөз ашылмауы мүмкін.

      6. Егер Парламенттің тиісті Палатасы ұсынылған кандидатуралар бойынша қызметке тағайындау туралы шешімдер қабылдамаған жағдайда, Төраға тиісті Палатаға нақ осы адамдарға немесе жаңа кандидатураларға жазбаша ұсынулар енгізеді.

      7. Парламент Мәжілісі мен Сенаты осы баптың 1-тармағында аталған адамдарды қызметке тағайындау туралы шешімдерді Парламенттің тиісті Палатасы депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен қабылдайды.

      8. Егер тиісті Палата дауыс берудің өзгеше тәртібін белгілемесе, шешімдер әр кандидатура бойынша ашық дауыс беру арқылы қабылданады.

      9. Шешімдер тиісті Палатаның қаулыларымен әр кандидатура бойынша жеке ресімделеді.

      10. Қызметке тағайындау үшін Палата Төрағасы ұсынған кандидатуралар қабылданбаған жағдайда тиісті Палатаның шешімінде қабылдамаудың толық дәлелдемесі болуға тиіс.

      Ескерту. 23-1-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

V тарау. Республика Парламентi депутаттарының мәртебесi

24-бап. Республика Парламентiнiң депутаты

      1. Парламент депутатының өкілеттігі оны Республиканың Орталық сайлау комиссиясы Парламент депутаты ретінде тіркеген кезден басталады. Депутаттар Қазақстан халқына мынадай ант береді: "Қазақстан халқына адал қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтастығы мен тәуелсіздігін нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына қатаң бағынуға, депутаттың өзіме жүктелген мәртебелі міндеттерін адал атқаруға ант етемін". Ант қабылдауды Президент өзі айқындайтын тәртіппен жүзеге асырады.

      2. Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуға, оқытушылық, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы төленетін өзге де жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік қызметпен шұғылдануға, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіруге құқығы жоқ. Осы ереженің бұзылуы Республика Орталық сайлау комиссиясының ұсынуымен депутаттың өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғады.

      3. Парламент депутатының өкілеттігі орнынан түскен, ол қайтыс болған, соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз, қайтыс болған немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және Конституция мен осы Конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда тоқтатылады.

      4. Партиялық тізім бойынша сайланған Парламент Мәжілісі депутаты саяси партияның басшы органының шешімімен кері шақырылып алынған жағдайда, оның өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.

      5. Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі Республика Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.

      Тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика астанасының барлық мәслихаттары атынан өкілдік ететін депутаттар болып табылатын таңдаушылардың бірлескен отырысында сайланған Парламент Сенаты депутаттарының өкілеттігі осы таңдаушылардың шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.

      6. Парламент депутаты:

      1) ол Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткен;

      2) оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;

      3) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде өз мандатынан айырылады.

      7. Парламент Мәжілісінің депутаты өз мандатынан:

      1) конституциялық заңға сәйкес өзі партиялық тізім негізінде сайланған саяси партиядан шыққан немесе шығарылған;

      2) конституциялық заңға сәйкес өзі партиялық тізім негізінде сайланған саяси партия қызметін тоқтатқан;

      3) бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты сайлаушылар конституциялық заңда айқындалған тәртіппен кері шақырып алған кезде айырылады.

      8. Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың 3 және 6-тармақтарында көзделген негіздер бойынша тоқтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғатын негіздердің басталу фактісін көрсетіп қаулы қабылдайды және Парламенттің тиісті Палатасына Парламент депутатының өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтату туралы ұсыну енгізу туралы шешім қабылдайды.

      Орталық сайлау комиссиясының ұсынуы негізінде Парламент Палатасы тиісті Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатады.

      9. Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың 4, 5 және 7-тармақтарында көзделген негіздер бойынша тоқтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы тиісті адамның Парламент депутатының өкілеттігін жоғалтқаны жөніндегі фактіні көрсетіп қаулы қабылдайды.

      10. Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда тоқтатылады.

      Ескерту. 24-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгеріс енгізілді - ҚР 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

25-бап. Республика Парламентi депутатының өкiлеттiгi

      1. Депутат Парламент сессиясында және өзi құрамына кiретiн оның органдарының отырыстарында қаралатын барлық мәселелер бойынша шешушi дауыс құқығын пайдаланады.

      2. Парламент депутаты:

      1) Парламент пен оның Палаталарының үйлестiрушi және жұмыс органдарын сайлауға және оларға сайлануға;

      2) сессияның күн тәртiбi, талқыланатын мәселелердi қарау тәртiбi мен олардың мәнi жөнiнде ұсыныстар мен ескертпелер енгiзуге;

      3) Парламент Палаталары сайлайтын немесе тағайындайтын не Парламент Палаталары тағайындауға келiсiм беретiн лауазымды тұлғалардың кандидатуралары жөнiнде өз пiкiрiн айтуға;

      4) Парламент Палаталарының бiрлескен және бөлек отырыстарында қарау үшiн ұсынылатын мәселелер бойынша Палаталар Бюросына ұсыныстар енгiзуге, ал оның ұсыныстары қабылданбаған жағдайда оларды Палаталардың пленарлық отырыстарының қарауына енгiзуге;

      5) Парламент пен оның Палаталары органдарының отырыстарында қарау үшiн мәселелер ұсынуға;

      6) Парламент Палаталарына есептi лауазымды тұлғалардың есебiн немесе хабарламасын Парламент сессиясында тыңдау туралы ұсыныстар енгiзуге;

      7) заңда белгiленген тәртiппен депутаттық сұрау салуға;

      8) жарыссөздерге қатысуға, баяндамашыларға, сондай-ақ отырысқа төрағалық етушiге сауалдар беруге;

      9) дауысқа салу себептерi бойынша өзiнiң ұсыныстарын негiздеп сөйлеуге, анықтама беруге;

      10) Парламент қабылдайтын заңдардың, қаулылардың, басқа да актiлердiң жобаларына түзетулер енгiзуге;

      11) Парламент депутаттарын азаматтардың қоғамдық маңызы бар үндеулерiмен таныстыруға;

      12) Парламент отырыстарының стенограммалары мен хаттамаларындағы депутаттардың сөйлеген сөздерiнiң мәтiндерiмен танысуға;

      13) осы Конституциялық заңға, Парламент пен оның Палаталарының регламенттерiне сәйкес басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асыруға хақылы.

      Ескерту. 25-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының Конституциялық 1999.05.06. № 377, 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

26-бап. Депутаттың Парламент сессияларына, оның Палаталарының отырыстарына қатысуы

      1. Депутат Парламенттiң және өзi құрамына сайланған оның органдарының жұмысына қатысуға мiндеттi. Парламентте дауыс берудi депутаттың жеке өзi ғана жүзеге асырады.

      2. Палатаның Төрағасы, не тиiсiнше депутат мүшесi болып табылатын органның басшысы регламентпен белгiленген мерзiмде депутатқа сессиялардың, орган отырыстарының өткiзiлетiн уақыты мен орны туралы, сондай-ақ олардың қарауына енгiзiлетiн мәселелер туралы депутатқа хабарлайды, оған осы мәселелер бойынша қажеттi материалдарды бередi.

      3. Депутат мәжiлiске келуге мүмкiндiгi болмаған жағдайда бұл туралы Палатаның Төрағасына не тиiсiнше Парламент органының немесе оның Палатасының басшысына күнiбұрын хабарлайды.

      4. Депутаттың Палаталар мен олардың органдарының отырыстарына дәлелдi себептерсiз үш реттен артық қатыспауы, сол сияқты дауыс беру құқығын басқаға беруi депутатқа осы Конституциялық заңда белгiленген жазалау шараларын қолдануға әкеп соғады.

      5. Палаталар Бюроларының, олардың тұрақты комитеттерiнiң, Парламент комиссияларының және оның Палаталарының құрамына кiретiн депутат кез келген мәселелер мен ұсыныстарды қарауға енгiзуге, мәселелердi қарауға әзiрлеуге, олар бойынша шешiмдердi талқылап, қабылдауға, сондай-ақ қабылданған шешiмдердiң жүзеге асырылуын ұйымдастыруға, олардың орындалуын бақылауға қатысуға хақылы.

      6. Өзi құрамына кiретiн Парламент органының шешiмiмен келiспеген депутат Парламент сессиясында өз көзқарасын баяндауға немесе ол туралы төрағалық етушiге жазбаша түрде хабарлауға хақылы.

      7. Палаталар Бюроларының, олардың тиiстi тұрақты комитеттерiнiң, Парламент комиссияларының және оның Палаталарының құрамына кiрмейтiн депутат аталған органдардың отырыстарына қатысып, ұсыныстар енгiзе алады, қаралатын мәселелердi талқылауға және кеңесшi дауыс құқығымен шешiмдердi қабылдауға қатыса алады. Депутат Палаталар Бюроларының, тұрақты комитетiнiң немесе комиссиясының шешiмiмен келiспеген жағдайда өз ұсыныстарын заң жобасына, қаулы жобасына түзетулер ретiнде енгiзе алады. Депутат енгiзген түзетулер Парламент сессиясында қаралады әрi оларды дауысқа салу өткiзiледi.

      Ескерту. 26-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының Конституциялық 1999.05.06. № 377 Заңымен.

27-бап. Депутаттық сауалдар мен сұрақтар

      Ескерту. 27-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 04.07.2014 № 232-V Конституциялық заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

      1. Депутаттық сауалдар Парламент Палаталарының бiрлескен және бөлек отырыстарында депутаттың мемлекеттiк органдардың лауазымды тұлғаларына осы органның немесе лауазымды тұлғаның құзыретiне кiретiн мәселелер жөнiнде Парламент сессиясында негiзделген түсiнiктеме беруiн немесе өз көзқарасын баяндауын ресми сұраған талабы болып табылады.

      2. Парламент депутатының Премьер-Министр мен Үкiмет мүшелерiне, Ұлттық Банк Төрағасына, Орталық сайлау комиссиясының Төрағасы мен мүшелерiне, Бас Прокурорға, Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң төрағасына, Жоғары аудиторлық палатаның Төрағасы мен мүшелеріне, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың әкімдеріне сауал жолдауға құқығы бар. Бұл ретте, Бас Прокурорға не құқық қорғау органдарының және арнаулы мемлекеттік органдардың бірінші басшыларына жолданған сауал қылмыстық қудалау функцияларын жүзеге асырумен байланысты мәселелерге қатысты бола алмайды. Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң төрағасына жолданған сауалдарды қарау Парламенттің немесе оның Палаталарының жабық отырыстарында жүргізіледі.

      3. Сауал жазбаша түрде енгiзiлуi мүмкiн және Парламент сессиясында жария етiлуге тиiс.

      4. Өздерiне сауал жолданған лауазымды тұлғалар Парламент сессиясында ол жөнiнде ауызша немесе жазбаша жауап қайтаруға мiндеттi. Сауалға жазбаша жауап әрi кеткенде бiр ай мерзiмде табыс етiлiп, сессияда жария етiледi. Сауалға қайтарылған жауап бойынша жарыссөз өткiзiлуi мүмкiн. Депутат сауалға қайтарылған жауапқа өз пiкiрiн бiлдiруге хақылы.

      5. Қажет болған кезде сауалға берiлген жауап пен оны талқылау нәтижелерi бойынша Парламенттiң немесе оның тиiстi Палатасының қаулысы қабылданады. Сауал мен оған берiлген жауап бұқаралық ақпарат құралдарында жариялануы мүмкiн.

      6. Депутаттар Палаталардың бiрлескен және бөлек отырысында Қазақстан Республикасының Премьер-Министрi мен Үкiметi мүшелерiне, Ұлттық Банкi Төрағасына, Орталық сайлау комиссиясының Төрағасы мен мүшелерiне, Бас Прокурорына, Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң Төрағасына, Жоғары аудиторлық палатаның Төрағасы мен мүшелерiне ауызша сұрақтар қоюға хақылы. Сұраққа жауап осы отырыста, ал жауап беру үшiн қосымша даярлық қажет болған ретте үш күн мерзiм iшiнде қайтарылады.

      Ескерту. 27-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 04.07.2014 № 232-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

28-бап. Депутаттың лауазымды тұлғалармен кiдiрiссiз қабылдану құқығы

      1. Депутаттық қызмет мәселелерi бойынша депутат мемлекеттiк органдарға, қоғамдық бiрлестiктерге, мемлекеттiк ұйымдарға бөгетсiз кiру құқығын, сондай-ақ олардың басшыларымен және басқа да лауазымды тұлғаларымен кiдiрiссiз қабылдану құқығын пайдаланады.

      2. Қызметi мемлекеттiк құпияларға байланысты ұйымдарға депутаттың кiрiп-шығу тәртiбi заңмен белгiленедi.

29-бап. Депутаттардың қызметiн ақпараттық қамтамасыз ету

      1. Республика Парламенті Палаталарының аппараттары депутатты Парламент қабылдаған құжаттармен, сондай-ақ Парламент пен оның органдарының, басқа да мемлекеттiк органдар мен қоғамдық бiрлестiктердiң ресми таратылатын ақпараттық және анықтамалық материалдарымен қамтамасыз етедi.

      2. Мемлекеттiк органдар мен ұйымдар, олардың лауазымды тұлғалары депутатқа оның депутаттық қызметiнде туындаған мәселелер жөнiнде консультациялық көмек көрсетедi.

      Ескерту. 29-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 15.06.2017 № 75-VI Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

30-бап. Депутаттардың қызметiн материалдық, қаржылық және әлеуметтiк-тұрмыстық жағынан қамтамасыз ету

      1. Парламент депутаттарына жалақы Республика Конституциясының 66-бабының 9-1) тармақшасында көзделген тәртiппен белгiленедi.

      2. Республика астанасынан тыс жерде тұратын депутаттарға олардың өкiлеттiгi мерзiмiне тегiн пайдалану шартымен мемлекеттiк тұрғын-үй қорынан және заңдарда белгiленген нормалар бойынша тұрмысқа жайлы және жиhазбен жабдықталған тұрғын үй берiледi.

      3. Парламент депутатының өз сайлаушыларымен өзара қарым-қатынас жасауы, оларды Парламент қызметi туралы ұдайы хабардар етiп отыруы, Парламенттiң, оның Палаталары мен органдарының тапсырмаларын орындауы үшiн әрбiр депутатқа:

      1) көлiкпен жол жүру құжаттарын кезектен тыс алу;

      2) сайлау округтерiне iссапарларға шығып тұру құқығы берiледi. Бұл ретте iссапар шығыстары Республика Конституциясының 66-бабының 9-1) тармақшасында көзделген тәртiппен бөлiнетiн қаражаттан өтеледi.

      4. Парламенттiң, оның Палаталары мен олардың органдарының тапсырмаларын орындау үшiн депутат iссапарларға жiберiлген жағдайда оған заңдарда белгiленген нормалар бойынша iссапар шығыстары төленедi.

      5. Депутаттарға Қазақстан Республикасының астанасы шегiнде автомобиль көлiгiмен қызмет көрсету, оларға емдеу-сауықтыру және санаторийлік-курорттық қызмет көрсету Республика Президентi белгiлеген тәртiппен жүзеге асырылады.

      5-1. Парламенттің депутатына оның өкілеттік мерзімі аяқталған соң, сондай-ақ ол отставкаға кеткен немесе Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайда және ол жұмысқа орналасқан немесе зейнеткерлік жасқа жеткен кезге дейiн ай сайын орташа айлық жалақысы мөлшерiнде, бiрақ өкілеттігі тоқтатылған немесе отставкаға кету туралы өтініш қанағаттандырылған күннен бастап үш айдан аспайтын уақыт жәрдемақы төленедi.

      Ескерту. 30-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1997.04.11. № 91-I, 1999.03.12. № 348-І, 1999.05.06. № 377, 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

31-бап. Депутаттың өкiлеттiгiн жүзеге асыруының кепiлдiктерi

      1. Депутаттық қызметiн атқаруына бөгет жасау мақсатымен депутатқа немесе оның жақын туыстарына қандай түрде болмасын ықпал жасау Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылыққа әкеп соғады.

      2. Мемлекеттiк органдар мен қоғамдық бiрлестiктердiң, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының, ұйымдардың депутат алдындағы өз мiндеттерiн орындамаған, оған көрiнеу жалған ақпарат берген, депутаттық қызметтiң кепiлдiктерiн бұзған лауазымды тұлғалары Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапқа тартылуға тиiс.

32-бап. Депутатқа ешкiмнiң тиiспеуі

      1. Қылмыс үстінде ұстап алынған не ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған жағдайлардан басқа кезде, Парламент депутатын өз өкiлеттiктері мерзiмi iшiнде тиiстi Палатаның келiсiмiнсiз ұстап алуға, күзетпен ұстауға, үйқамаққа алуға, күштеп әкелуге, сот тәртiбiмен қолданылатын әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыстық жауаптылыққа тартуға болмайды.

      2. Депутатты қылмыстық жауаптылыққа тартуға, ұстап алуға, күзетпен ұстауға, үйқамаққа алуға, күштеп әкелуге немесе сот тәртiбiмен қолданылатын әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға келiсiм алу үшiн Бас Прокурор Сенатқа не Мәжiлiске ұсыну енгiзедi, мұны Палаталар тиiстi Палатаның отырысында қарауға әзірлеу үшiн Орталық сайлау комиссиясына жiбередi. Ұсыну күдіктінің іс-әрекеттерін саралау туралы қаулымен депутатты таныстырудың алдында, ұстап алудың, оны күзетпен ұстауға, үйқамаққа алуға санкция беру туралы өтінішхатпен сотқа жүгінудің, күштеп әкелудің, сондай-ақ әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстi сотқа жiберудiң алдында енгiзiледi.

      Бас Прокурордың ұсынуы және Орталық сайлау комиссиясының қорытындысы олар келiп түскен күннен бастап екi апта мерзiмнен кешiктiрiлмей қаралады және Палата тиiстi лауазымды адамдардан қосымша ақпарат беруді талап етуге құқылы. Палата уәждi шешiм қабылдайды және оны Республиканың Бас Прокурорына және анықтау мен алдын ала тергеп-тексеруді жүзеге асыратын мемлекеттiк органының басшысына үш жұмыс күні iшiнде жiбередi. Депутат өзiне ешкiмнiң тиiспеуі туралы мәселенi Палата қараған кезде қатысуға құқылы.

      3. Сотқа дейінгі тергеп-тексерудің басталуына себеп сотқа дейінгі тергеп-тексерулердің бірыңғай тізілімінде тіркелгеннен кейін сотқа дейінгі тергеп-тексеру Бас Прокурордың келісімімен ғана жалғастырылуы мүмкін. Парламент депутаты қылмыс үстінде ұстап алынған не ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасауға дайындалу немесе оқталу фактісі анықталған не ол ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған жағдайларда, оған қатысты сотқа дейінгі тергеп-тексеру Бас Прокурордың келісімін алғанға дейін, бірақ бір тәулік ішінде оны міндетті түрде хабардар ете отырып, жалғастырылуы мүмкін. Істі тергеп-тексеру барысында заңдылықтың сақталуын қадағалауды Бас Прокурор жүзеге асырады.

      4. Орталық сайлау комиссиясы iс бойынша шешiм қабылдаған тиiстi соттан Парламент депутатын айыптау бойынша iстi қарау нәтижелерi туралы ақпаратты сұратып алады және оған қатысты айыптау үкімі заңды күшіне енген жағдайда, тиiстi Палатаға депутаттық мандаттан айыру туралы ұсыну енгiзедi.

      Ескерту. 32-бап жаңа редакцияда - ҚР 04.07.2014 № 232-V Конституциялық заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

33-бап. Депутатқа қолданылуы мүмкiн жазалау шаралары

      1. Депутат Палаталар мен оның органдарының отырыстарына дәлелдi себептерсiз үш реттен артық қатыспаған жағдайда оған қатыспаған күндерi үшiн жалақы төлеуден бас тартылады. Депутат Палаталар мен оның органдарының отырыстарына дәлелдi себептерсiз бiр айдан артық қатыспаған жағдайда ол осы Конституциялық заңның 30-бабының 1, 3, 4, 5-тармақтарымен өзiне берiлген барлық материалдық, қаржылық және әлеуметтiк-тұрмыстық қамтамасыз ету жағдайларынан айырылады. Бұл жөнiндегi шешiмдi депутат Палата отырысына немесе Палаталардың бiрлескен отырысына қатыспаған жағдайда тиiстi Палатаның Төрағасы, ал Палата органдарының отырыстарына қатыспаған жағдайда тиiстi Палатаның Бюросы қабылдайды.

      2. Депутат өзiнiң даусын басқа бiреуге берген жағдайда Палата Бюросының шешiмiмен оған дауысты басқа бiреуге беруге жол берiлген күн үшiн жалақы төлеуден, ал дауыс басқа бiреуге қайталап берiлген жағдайда айлық жалақысын төлеуден бас тартылады.

      3. Парламент пен оның Палаталарының регламенттерiмен белгiленген депутаттық әдеп ережелерiн бұзған жағдайда тиiстi Палата Төрағасының шешiмiмен депутатқа мынадай жазалау шаралары қолданылуы мүмкiн:

      1) парламенттiк мiнеу;

      2) көпшiлiк алдында кешiрiм сұрауға мәжбүр ету;

      3) Палаталардың бiрлескен немесе бөлек бiр отырысының бойында сөз бермеу;

      4) Палаталардың бiрлескен немесе бөлек үш отырысының бойында сөз бермеу;

      5) Палаталардың бiрлескен немесе бөлек бiр отырысының уақытына отырыс залынан шығарып жiберу;

      6) Палаталардың бiрлескен немесе бөлек үш отырысы уақытына отырыс залынан шығарып жiберу;

      7) бiр күндiк еңбекақысынан айыру.

      4. Депутатқа аталған шараларды қолдануға байланысты мәселелердi әзiрлеудi Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы жүзеге асырады. Депутаттардың Палаталар мен олардың органдарының отырыстарына келуiн, сондай-ақ депутаттың өз даусын басқа бiреуге беруiне жол берiлмеуiн бақылауды Орталық сайлау комиссиясының мүшелерi жүзеге асырады.

      5. Мәжіліс депутаттарына осы бапта көзделген жазалау шараларын қолдану туралы мәселеге Мәжілісте өкілдік ететін, құрамына депутаттар кіретін саяси партиялардың фракциялары бастамашы болуы мүмкін.

      Ескерту. 33-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының Конституциялық 1999.05.06. № № 377, 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

34-бап. Республика Парламентiндегi депутаттық бiрлестiктер

      1. Парламент депутаттары саяси партиялардың фракциялары мен депутаттық топтар түрінде депутаттық бірлестіктер құруға құқылы.

      2. Саяси партияның фракциясы - заңда белгіленген тәртіппен тіркелген саяси партиядан өкілдік ететін депутаттардың ұйымдасқан тобы, ол тиісті саяси партияның мүдделерін білдіру мақсатында Парламент Мәжілісінде құрылады. Саяси партия фракциясындағы ең аз адам саны Парламент Мәжілісінің Регламентімен айқындалады. Саяси партия фракциясының құрамына Парламент Мәжілісінің депутаттары кіре алады. Депутаттың бір ғана саяси партия фракциясының құрамында болуға құқығы бар.

      2-1. Саяси партиялар фракцияларының басшыларына, ал олар болмаған жағдайда не олардың уәкілеттік беруі бойынша саяси партиялар фракцияларының өкілдеріне Парламент Палаталарының бірлескен отырыстарында, Парламент Мәжілісінің жалпы отырыстарында, тұрақты комитеттердің, жұмыс топтарының отырыстарында, парламенттік тыңдау мен өзге де іс-шараларда сөз сөйлеу құқығына кепілдік беріледі.

      3. Депутаттық топ - депутаттардың өз өкілеттіктерін бірлесіп жүзеге асыруға арналған бірлестігі. Депутаттық топтың құрамында Парламенттің кемінде он бес депутаты болуға тиіс.

      4. Саяси партиялардың фракцияларын тіркеу - Парламент Мәжілісінің Бюросында, депутаттық топтарды тіркеу Парламент Палаталарының Бюроларында жүзеге асырылады. Саяси партиялардың фракциялары мен депутаттық топтарды тіркеу келіп тіркелу тәртібімен жүргізіледі.

      5. Парламент Мәжілісіндегі саяси партиялардың фракциялары мен Парламенттегі депутаттық топтардың өкілеттігі, ұйымдастырылуы мен қызметі, олардың жұмысын қамтамасыз ету Парламент пен оның палаталарының регламенттерінде айқындалады.

      Ескерту. 34-бап жаңа редакцияда – ҚР Конституциялық 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 02.06.2020 № 339-VI (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

34-1-бап. Парламенттік көпшілік және парламенттік оппозиция

      1. Парламенттік көпшілік – Парламент Мәжілісінде депутаттық мандаттардың ең көп санын алған саяси партия.

      2. Парламенттік оппозиция – Парламент Мәжілісінде өкілдік ететін және парламенттік көпшілікке кірмейтін, әдетте, әлеуметтік-экономикалық және (немесе) қоғамдық-саяси мәселелер бойынша парламенттік көпшілікке қарағанда өзге позиция ұстанатын саяси партия немесе саяси партиялар.

      Парламенттік оппозиция жекелеген мәселелер бойынша парламенттік көпшілік партиясын қолдауы мүмкін.

      3. Парламенттік оппозиция осы Конституциялық заңның 12-бабының 4-тармағына сәйкес парламенттік тыңдау өткізуге бастама жасауға, сондай-ақ Парламент Мәжілісінің Регламентінде көзделген тәртіппен бір сессия ішінде кемінде екі рет үкімет сағатының күн тәртібін айқындауға құқылы.

      Ескерту. V-тарау 34-1-баппен толықтырылды - ҚР 02.06.2020 № 339-VI Конституциялық заңымен (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

35-бап. Депутаттық куәлiк және депутаттың омырауға тағатын белгiсi

      1. Депутаттың депутаттық куәлiгi және депутаттың омырауға тағатын белгiсi болады, бұларды оған сайланған депутат ретiнде тiркелгеннен кейiн Республиканың Орталық сайлау комиссиясы бередi. Депутат депутаттық куәлiк пен омырауға тағатын белгiнi өз өкiлеттiк мерзiмi iшiнде пайдаланады.

      2. Республика Парламентi депутатының куәлiгi мен омырауға тағатын белгiсi, олардың үлгiлерi мен сипаттамасы туралы ережелердi Республиканың Орталық сайлау комиссиясы бекiтедi.

VI тарау.
Қорытынды ережелер

36-бап. Республика Парламентінің және Парламент Мәжілісінің өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату

      1. Республика Президенті Парламент палаталары төрағаларымен және Премьер-Министрмен консультациялардан кейін Парламентті немесе Парламент Мәжілісін тарата алады.

      2. Парламентті және Парламент Мәжілісін төтенше немесе соғыс жағдайы кезеңінде, Президент өкілеттігінің соңғы алты айында, сондай-ақ осының алдындағы таратудан кейінгі бір жыл ішінде таратуға болмайды.

      Республика Президентінің Парламентті немесе Парламент Мәжілісін тарату туралы актісі қолданысқа енгізілген күн көрсетілген бір жылдық мерзімнің басталу кезі болып табылады. Бұл мерзім келесі жылдың тиісті айында және күн санында аяқталады. Егер мерзімнің аяқталуы тиісті күн саны жоқ айға тура келетін болса, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде аяқталады.

      3. Мәжіліс таратылған жағдайда Парламенттің конституциялық заңдар мен заңдар қабылдау жөніндегі қызметін уақытша, Мәжілістің жаңа құрамы сайланғанға дейін Сенат атқарады.

      Мұндай жағдайда Сенаттың конституциялық заңдар мен заңдар қабылдау тәртібі Сенат Регламентінде айқындалады.

      Ескерту. 36-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 03.10.2013 № 133-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

37-бап. Республика Парламентiнiң жұмыс тiлдерi

      Парламент жұмысында тiлдердi пайдалану Республика Конституциясына және Республикадағы тiл туралы заңдарға сәйкес жүзеге асырылады.

38-бап. Республика Парламентiнiң қызметiн қаржыландыру

      Республика Парламентiнiң қызметiн қаржыландыру республикалық бюджет қаражатынан жүзеге асырылады.

39-бап. Республика Парламенті Палаталарының Аппараттары

      1. Парламент қызметін ұйымдастырушылық, құқықтық, ақпараттық-талдамалық және өзгедей қамтамасыз етуді Сенат пен Мәжілістің бөлек аппараттары жүзеге асырады.

      2. Сенат пен Мәжіліс аппараттарының құрылымы мен штат санын белгілеуді, оларды жасақтауды Парламент қызметін қаржыландыруға бөлінген бюджет қаражаты шегінде Палаталардың Бюролары жүзеге асырады.

      3. Сенат пен Мәжіліс аппараттарының қызметі Республиканың мемлекеттік қызмет туралы нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес жүзеге асырылады.

      4. Парламенттің немесе Парламент Мәжілісінің өкілеттік мерзімдерінің аяқталуына байланысты, Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған және оның депутаттары жаңа құрамының сайлануы жағдайында Сенат пен Мәжілістің аппараттарындағы мемлекеттік қызметшілердің жұмысы тоқтатылмайды.

      5. Сенат пен Мәжіліс аппараттарының қызметкерлері мәртебесі, жалақы мөлшері мен деңгейі, материалдық, қаржылық және әлеуметтік-тұрмыстық қамтамасыз етудің өзге де жағдайлары бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі Аппаратының тиісті қызметкерлеріне теңестіріледі.

      Ескерту. 39-бап жаңа редакцияда – ҚР 2007.06.19. № 266 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгеріс енгізілді – ҚР 19.04.2023 № 222-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

40-бап. Осы Конституциялық заңды күшiне енгiзу тәртiбi

      Осы Конституциялық заң жарияланған күнiнен бастап күшiне енедi.

      Ескерту. 40-бапқа өзгерту енгізілді – ҚР Конституциялық 1999.05.06. № 377 Заңымен.

      Қазақстан Республикасының
Президенті