Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін!

Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы, Астана қаласы, 2004 жылғы 19 наурыз.

      Қымбатты қазақстандықтар!

      Өткен жыл ұлттық экономикамызды дамыту турасында сенімімiздi нықтап, үмітімізді ұштай түстi. Coңғы төрт жылда жалпы ішкі өнімнің жиынтық өсiмi 50 пайызға жуық артты.

      Наурыз айының басында "Дейли телеграф" ықпалды басылымы "Оксфорд аналитика" британ компаниясының экономикалық талдауын жариялаған еді, онда Қазақстан транзитті экономикасы бар мемлекеттердiң арасында аршынды дамып келе жатқан елдердің бiрi ретiнде аталып, биылғы жылы да осындай көшбастаушы тұғырын сақтап қалатыны жайында болжам жасалған eкeн.

      2003 жыл Индустриялық-инновациялық стратегиямызды iске асырудың алғашқы жылы болды. Елiмiзде даму институттары құрылып, олар қазірдің өзiнде өңдеушi салаларды жаңғыртуға нақтылы ықпал жасай бастады. Даму банкi жарты миллиард доллардан астам сомаға 20 инвестициялық жобаға кредит бөліп отыр.

      Инновациялық қор елiмiздегі алғашқы ғарыштық жер серігінің жасалуын қаржыландыруды қолға алды.

      Өткен жылы бес мұнай-химия кәсiпорнының жұмысы қалпына келтiрiлдi. Балқашта мырыш, Атырауда полиэтилен құбырларын өндiретiн зауыттар, Каспий теңiзiндегi жағалау жұмыстарына көмек жасайтын инфрақұрылым пайдалануға берiлдi. Қостанай дизель зауыты iске қосылды.

      Жеңiл және тамақ өнеркәсiбiнiң көптеген кәсіпорындарын жаңғыртып, қайтадан жасақтау жүзеге асырылып жатыр.

      Мұны жақсы нышан деу керек, бiзде тәуелсiздiк алған жылдарымыздың iшiнде 2003 жылы тұңғыш рет өңдеушi өнеркәсiптiң өcу қарқыны өндiрушi өнеркәсiптiң өсу қарқынынан асып түстi. Машина жасауда бұл көрсеткiш 20 пайыздан да артық болды.

      Аграрлық азық-түлiк бағдарламасын жүзеге асырудың да алғашқы жылы аяқталды. Қуантарлық нәтижелер бар. АӨК-тi мемлекеттік қолдау көлемi едәуiр ұлғайды.

      Былтырғы жылы ауыл еңбеккерлерi 51,5 миллиардқа жуық теңге алса, биыл оларға 70 миллиард теңгедей қаржы бөлiнiп отыр.

      Бұл алдыңғы жылдың көрсеткішінен ширектен астам артық.

      Бөлiнген қаржы шаруаларға өткен жылы лизинг арқылы 806 ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуға, 52,5 мың тонна минералды тыңайтқыштар, сондай-ақ гербицидтер мен уытты заттар, мал егуге қажетті препараттар алуға мүмкіндік бердi.

      Мал шаруашылығында да оңды нәтижелерге қол жеттi, мал басы тұрақты өсіп келедi. Ет пен сүт өндiру 17 пайыздан астам артты.

      Қазақстан астыққа деген өзiнiң қажетiн қанағаттандырып қана қоймай, бес миллион тоннадан астам астықты экспортқа да шығарды.

      Ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өңдеу көлемi өткен жылы нақтылы есептегенде 9,5 пайыздан аса ұлғайды.

      Ең бастысы, шаруаларымыздың материалдық жағдайы едәуiр жақсарды, демек бұл олардың көңіл ауаны көтерiңкi, болашаққа деген сенiмi зор деген сөз.

      Соңғы жылдары Қазақстанның барша халқының тұрмыс деңгейi көтерiлген үстiне көтерiлiп келедi.

      Өткен жылы еңбек өтiлi мен тапқан табысты ескере отырып, зейнетақылар мөлшерiн қайта қарау жүзеге асырылды. Жыл басынан берi зейнетақы мен жалақының ең аз мөлшерi көбейтiлдi.

      Бiз - халықтың КСРО Жинақ банкiндегi iзсiз кеткен салымдарын өтеудi қажет деп тапқан ТМД-дағы бiрден-бiр мемлекетпiз.

      Өткен жылы жалпы сомасы 4 миллиард теңгеден астам тұратын 1,3 миллион салым қайта тіркеуден өттi. Үстiмiздегi жылы салымдарды қайта тiркеу мерзiмi аяқталады. Азаматтардан келiп түскен көптеген өтiнiштерге байланысты Үкiметке салымдарды қайта тiркеудің мерзiмiн келесi жылға дейiн ұзартуға ұсыныс енгiзудi тапсырамын.

      Өткен төрт жыл iшiндегі экономиканың өсуi:

      ең төменгi зейнетақы мөлшерiн - екi есе дерлік (3000-нан 5800 теңгеге дейiн), орташа зейнетақыны да - екi есе (4,1 мыңнан 8,6 мың теңгеге дейiн);

      ең төменгi жалақыны - екi жарым есе (2,6 мыңнан 6,6 мың теңгеге дейiн), орташа жалақыны - 1,6 есе дерлiк (14,3 мыңнан 24,8 мың теңгеге дейiн);

      мемлекеттік әлеуметтiк жәрдемақылар мөлшерін - 45 пайызға өсiруге мүмкiндiк бердi.

      Әлеуметтiк-экономикалық дамудағы табыстарымыз негізгі өлшемдер бойынша бiздің Орталық Еуропаның бiрқатар елдерiне барынша жақындай түсуiмiзге мүмкiндiк бердi, ал Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдерiнен бiз iлгерiлеп кеттік.

      Бүкiлдүниежүзiлік Банктiң сыныптамасы бойынша бiздiң мемлекет ендігі жерде орта деңгейден жоғары табысы бар мемлекеттердің тобына жатады.

      Кеңестiк кезеңнен кейiнгі кеңiстiкте, Каспий және Орталық Азия өңiрiнде Қазақстанның рөлi мен беделi күшейе түстi, бiздiң елiмiздiң әлемнiң саяси және экономикалық картасындағы маңызы да артып келедi.

      Қазақстан аса iрi әлемдiк форумдар өтетiн орынға айналды: Азиядағы өзара ықпалдастық және сенiм шаралары жөнiндегi кеңес, Әлемдiк және дәстүрлi дiндер лидерлерінің бiрiншi съезi бiзде өттi.

      Бiздiң елiмiзде Еуразия аймағы мемлекеттерiнiң әлемге танымал беделдi басшылары сапармен болып қайтты.

      Қазақстан өзiнiң нысаналы дамуын "Қазақстан-2030" ұзақ мерзiмдiк Стратегиясына толық сәйкес жалғастырып келедi.

      Ендiгi жерде күн тәртiбiндегi мәселе әлемдiк қоғамдастықта Қазақстанның бәсекеге қабiлеттiлiгi туралы, бiздің экономикамыздың бәсекеге қабiлеттiлiгi туралы және қазақстандық ғалымдардың, менеджерлердің, бизнесшiлердің, мамандардың, жұмысшылардың бәсекеге қабiлеттiлiгi туралы болып отыр.

      Бұл мiндеттi шешу үшiн бiздiң экономикалық, сондай-ақ әлеуметтiк салаларда да еуропалық стандарттарға жету стратегиясын әзiрлеуге кiрiсуiмiз керек.

1. Бәсекеге қабiлеттi экономика

      Экономика бiздiң дамуымыздың басты басымдығы, ал экономикалық өсiмнің барынша жоғары қарқынына қол жеткiзу - негiзгi мiндетiмiз болып қала бередi.

      Бiз бұған өз экономикамыздың бәсекелестiк қабiлетiн арттыру арқылы елiмiздi дамытудың 2010 жылға дейiнгi жоспарына сәйкес қол жеткiземiз.

      Бәсекеге қабiлеттiлiкке мемлекеттiк қолдаудың қолайлы жағдайында емес, бәсекелестермен қатаң күресте қол жеткiзiлетiнi баршаға мәлiм.

      Мен бұл ретте мемлекеттiк қолдаудың оңтайлы рөлi, бiр жағынан, экономиканы барынша ырықтандырып, оның ашықтығына қол жеткiзуде, екiншi жағынан - инфрақұрылымды жасау және белдi салаларды дамытуға жеке меншiк секторды тарту жөнiнде белсене жұмыс жүргiзуде деп бiлемiн.

      Сондықтан, 2005 жылы экономиканы дамытудың негiзгi бағыттары мыналар болуға тиiс:

      - экономиканы одан әрi ырықтандыру және жүйелi реформаларды жалғастыру арқылы бәсекелестiктi дамыту мен бюрократиясыздандыру;

      - Қазақстан экономикасының ашықтығын күшейту;

      - Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру;

      - ауылды дамыту бағдарламасын жүзеге асыру;

      - инфрақұрылымдарды дамыту.

1.1. Ырықтандыру және бюрократиясыздандыру

      Yкiмет ырықтандыру мен табиғи монополиялар салаларын: телекоммуникацияларды, электр энергетикасы мен темiр жолдарды қайта құрылымдау бағытындағы жұмысты жандандыруы керек.

      Бұл салалар бәсеке үшiн айқын әрi ашық болуға тиiс, ал халық болса, көрсетiлетiн қызмет сапасының жақсарып, бағаның төмендегенiн сезiнуге тиiс. Бұл тұрғыда жоспарлар бар, тек соларды батыл орындау керек.

      Жекелеген учаскелердiң өзiнде бәсекенi шектеумен келiсуге болмайды. Монополияға қарсы агенттiк экономиканың барлық секторларында зерттеулер жүргiзiп, жыл соңына дейiн тиiстi ұсыныстар енгiзуi керек.

      Өсудің жоғары қарқыны мен бәсекеге қабiлеттiлiк көбiнесе экономиканы бюрократиясыздандыруға байланысты.

      Үкiметке бұл жөнiнде тапсырмалар өткен жылғы қазан айында Кәсiпкерлердiң форумында берiлген едi, ендi күзде оның орындалуы тексерiлетiн болады.

      Бұл жерде Қазақстанда бизнесшiлердiң жұмысы үшiн жағдайдың жақсарып келе жатқанын, тым жақсы болып кете қоймаса да, онша жаман емес екенiн айтқым келедi.

      Бiз бизнесшiлер тарапынан өз қызметтерiнiң жағдайын жақсартуды сұраған өтiнiштерiн ғана емес, олардан өздерiнiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру бағытындағы қажырлы жұмысын тосуға да хақылымыз.

1.2. Әлемдік экономикаға интеграциялану

      Бiздiң ұлттық экономикамыздың бәсекеге қабiлеттiлiгiне оны әлемдiк экономикаға интеграциялаған жағдайда ғана қол жеткiзе аламыз.

      Сондықтан да Қазақстанның Бүкiләлемдiк сауда ұйымына кiруiн жеделдету аса маңызды міндет болып табылады. Бұл тұста өзiмiздiң бүкiл саяси және дипломатиялық әлеуетiмiздi толығымен iске қосқанымыз абзал.

      Менің ойымша, қазақстандық бизнестiң қалыптасу процесi аяқталып келедi. Ол iшкi ғана емес, сондай-ақ сыртқы рыноктарда да күш сынасу үшiн "пiсiп-жетiлдi".

      Бiз ендiгi жерде шаруаларымызды да Қазақстанның ғана емес, сондай-ақ әлемдiк рыноктардағы бәсекелестiк күреске дайындауымыз керек.

      Бiздің Қазақстан капиталының шетелге қозғалысын, оның сыртқы рыноктарды игеруiн қолдап, көтермелеуiмiз қажет. Бұл - жаhандық бәсекелестiктің элементi, сондай-ақ әлемдiк экономика жайында аса маңызды бiлiм алу мүмкiндігі.

      Шетелдердегi барлық мемлекеттiк құрылымдар отандық бизнеске көмек пен қолдау көрсетулерi тиiс.

      Қазақстан Даму банкiне сыртқы, әзiрге таяу жатқан рыноктарда жұмысқа кiрiсетiн кез келдi. Жаңа мiндеттердi шешу үшiн Yкiмет тарапынан Банктi он миллиард теңге, ал өңiрлерден өкiлдiк ететiн акционерлер бес миллиард теңге сомасында одан әрi қаржыландыруы қажет.

      Бiздiң валюталық реттеудi ырықтандыру, ал 2007 жылы қаржы секторында Еуроодақ стандарттарын енгiзу бағытында батыл алға жылжуымыз керек.

      Бiздің экономикамыздың бәсекеге қабiлеттілігi көбiнесе кәсiпорындарымыздың халықаралық стандарттарға шұғыл түрде көшуiмен айқындалатын болады.

      Қазақстан Батыс елдерінің өнiм сапасын бақылап отыру жөнiндегi жарты ғасырға жуық тәжiрибесiн ең қысқа мерзiмде меңгеруге тиiс.

      Менiң тапсырмам бойынша, Үкiмет қазiрдің өзiнде 2006 жылға дейiнгі стандарттау мен сертификаттаудың ұлттық жүйелерiн дамыту жөнiндегi бағдарламалық құжаттарын әзiрледi, қазақстандық кәсiпорындарды ИСО халықаралық стандарттарына жедел көшiру жөнiндегi жұмыс жоспары жасалды.

      Ендiгi жерде әр министр мен әкiмнiң жұмысы олардың өз қызметiнiң саласында халықаралық стандарттарды енгiзу жөнiндегі iстiң жай-күйiне қарай қатаң бағаланатын болады.

      Қысқа мерзiмде халықаралық iс-тәжiрибеде қабылданған техникалық реттеу үлгiсiне көшудi аяқтау қажет. Биылғы жылдың өзiнде "Техникалық реттеу туралы" заң жобасы қабылданып, қолданылып жүрген 50 заңға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлуге тиiс.

1.3. Индустриялық-инновациялық даму

      Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру мақсатында даму басымдықтарын айқындап алу өте маңызды.

      Yкiмет әлемдiк деңгейдегi сарапшыларды тартып, елiмiздiң артықшылықтарына қажеттi талдау жасау арқылы жылдың соңына дейiн нақты ұсыныстар тұжырымдауға тиiс.

      Бiздiң iс жүзінде барынша тиiмділік беретiн үздік халықаралық тәжiрибелердi енгiзуiмiз қажет.

      Соның бiр мысалы индустрияны дамытуға кластерлiк тұрғыдан келу бола алады.

      Биылғы жылдың соңына дейiн бiздің келешегi бар барлық қазақстандық, ауқымды өңiрлiк және аймақтық кластерлердi (бәсекеге қабiлеттi салалар жиынтығы) айқындап алуымыз қажет. Даму институттары болса, алдағы мiндеттердi жүзеге асырудың тиiмдi құралдарына айналуы керек.

      Инновациялық қызметтің инфрақұрылымын дамыту үшiн Алатау кентiндегi Ақпараттық технологиялар паркiн iске қосып, Орал мен Степногор қалаларында технопарктер құруымыз қажет.

      Аэроғарыш саласындағы жоғары технологиялық өндiрiстердi дамыту үшiн отандық әлеуетiмiздi кеңiнен пайдалануымыз керек.

      "Байқоңыр" кешенiн жалға беруден түсетiн бiр сәттік пайда табудан гөрi ғарыш айлағын жалға берудi ұзарту жөнiндегi келiсiмде көзделген Ресеймен бiрлескен ғарыштық бағдарламалар мен жобаларды iске асыруға қарай ойысқанымыз өте-мөте маңызды.

      Мұның өзi бiздiң ғарыш жөнiндегi ғылымымыз бен жаңа технологиялардың дамуына жәрдемдесер едi.

      "Ангара" ғарыштық зымыран кешенiн құру осындай бiрiншi жоба болуға тиiс. Бiз қазiрдің өзiнде 2006 жылы өзiмiздiң тұңғыш ғарыштық жер серiгiн ұшыру жөнiндегi жұмысты қолға алдық.

      Перспективалы бағыт - шетелдің жетекшi банкiлерi және компанияларымен бiрлескен жобалар.

      Осы бағытта Даму банкi Еуропа қайта құру және даму банкiмен бiрлесе отырып "Солтүстiк-Оңтүстiк" электр желiсi магистралiнiң құрылысын қаржыландыруға кiрiстi. Жобаның құны - 280 миллион доллар.

      Осы жылы "Қазақстан-Инжиниринг" ұлттық компаниясы бiздiң iрi машина жасау зауыттарымызды жаңғырту мақсатында "Сингапур Технолоджизбен" бiрлескен мекеме құрады.

      Бiз ауылшаруашылық және көлiктiк машина жасауды дамытуға ұмтылуымыз қажет.

      Атап айтқанда, Қостанайдағы дизель зауытының өнiмдiлiгiн арттырып, "Азия-Авто" зауытынан "Нива" автомобильдерін құрастырудан "Шкода" автомобилiн құрастыруға ауысу мәселесiн ойластыру керек.

      Сондай-ақ, "Қазақстан-КамАЗ" концернi зауытында жүк автомобильдерiн құрастыруды арттыра түскен жөн.

      Елiмiздiң экспорт әлеуетiнің өсуiне индустрияның базалық салаларын, бiрiншi кезекте металлургия мен металл өңдеу саласын одан әрi дамыту оң ықпал етуi тиiс.

      "Испат-Кармет" құрышты үздiксiз құю жөнiндегi жобаны, сондай-ақ, мұнайгаз секторы үшiн құбырлар шығаруды iске асыруды жоспарлап отыр, "Қазақстан алюминийi" құны 800 миллион доллар шамасында болатын электролиз зауытын салу секiлдi үлкен жобаны жүзеге асыруға дайындалуда.

      Химия және мұнай химиясы өнеркәсiбiн дамыту басым бағытқа ие болуы керек.

      Қарашығанақ газ конденсаты кен орнында жобалық құны миллиард доллардан асатын газ өңдеу зауытын салу құрылысын бастау қолға алынды.

      Атырау мұнай өңдеу зауытын қайта құру жобасын жүзеге асыруды жеделдету қажет.

      Жамбыл облысында кальциймен байытылған сода өндiретiн, Павлодар облысында хлорлы түйiршiктер шығаратын зауыттардың құрылыстарын бастау ойластырылуда.

      Астанада даму институттарының қатысуымен үй құрылысында ұялық бетон өнiмдерiн, шыны-пластикалық құбырлар шығаратын зауыттар салу, Ақтөбе қаласында шыны талшықты полиэфирмен берiктендiрiлген құбырлар мен фитингiлер шығаратын зауыт тұрғызу, Алматы облысының Абай кентiнде "Қазақстан қағазы" ЖАҚ тамақ өнеркәсiбi үшiн қағаз, гофрокартон және қағаз-картон өнiмдерiн өндiретiн зауыт салу, Шымкентте "Ютекс" ЖШС мақта талшығы шүйкелерiн шығаратын зауыт құрылысы аяқталуы тиiс.

      Бұл жетiстiктер индустриялық бағдарламаны жүзеге асырудағы оның бiрiншi жылының қорытындыларының бiр бөлiгі ғана.

      Бұдан басқа, бiзге инвестициялық ахуалды одан әрi жақсарту үшiн қажетті шараларды қолға алу керек.

      Бiрiншіден, туындап келе жатқан инновациялық бизнестi қолдау қажет.

      Атап айтқанда, ғылыми зерттеулермен, жаңа технологияларды жасап және енгiзумен белсендi айналысып жүрген компанияларды ынталандырып отырған жөн.

      Екіншiден, инвестиция тарту үшiн салықтық преференцияларды ұсынудың жөн-жосығын өзгертудiң кезi келдi. Олар ұзақ мерзiмдi инвестицияларды ынталандыруды қамтамасыз етiп, жобалардың қайтарым мерзiмiн үйлестiрулерi тиiс.

      Үшiншiден, өндiрiстi жаңғырту мен техникалық қайта жарақтандыру жағдайларын айтарлықтай жақсарту мақсатында жақында лизингтің мүмкiндiктерi әжептәуiр жеңiлдетiлдi, ал, 2005 жылдан бастап амортизациялық төлемдерге деген фискальдi саясат қайта қаралатын болады.

1.4. Аграрлық саясат

      Жоғарыда аталып өткендей, алдымызда елiмiздегi агробизнестiң бәсекелестiк жүйесiн қалыптастыруды шешудiң мiндетi тұр.

      Ол үшін заң актілерінің, бiрiншi кезекте, Жер , Су және Орман кодекстерiнiң қалтқысыз орындалуын қамтамасыз ету қажет.

      Дәндi дақылдар нарығын реттеу жөнiндегi мемлекеттiк саясаттың тиiмдiлігін арттыру қажет.

      Ауыл шаруашылығы өнiмдерiн қайта өңдеудi және өнiм сапасын арттыруды жаңғыртуға ерекше назар аударылғаны жөн.

      Қазiргi заманғы аграрлық ғылымды дамытуды да естен шығаруға болмайды.

      Ауылдық жерлердегi кедейшiлiктi жою үшiн шағын несиелер беру жұмысын кеңiнен өрiстету қажет, оның үстiне ол өзiнiң өмiршеңдігін көрсете де бiлдi.

      Осы жылдан бастап ауылдық аумақтарды дамытуға арналған мемлекеттiк аграрлық саясат бағдарламасы iске қосыла бастады. Мен перспективасыз аумақтарға мемлекеттiк инвестициялар тоқтатылатынын естеріңiзге салғым келедi.

      Аталған бағдарламаларды тиiмдi жүзеге асыру мақсаттарында Ауыл шаруашылығы министрлiгi жанынан ауылдық аумақтар iстерi жөнiндегі комитет құру қажет.

      Тұтастай алғанда, 2005 жылдың аяғында қабылданған аграрлық бағдарламаларды есепке ала отырып, ауылдың қалыпты өмiр сүруiн қамтамасыз ету, бәсекелестiкке қабiлеттi өнiм өндiру, импорт алмастыру және экспорттық мүмкiндiктердi кеңейту үшiн қажетті жағдайлар жасалуы тиiс.

      "Өсiмдiк шаруашылығындағы мiндеттi сақтандыру туралы" Заң қабылдануына байланысты аграрлық секторда толықтай негiзгi заңдық база қалыптасқан деп есептеймiн.

1.5. Инфрақұрылым.

      Өткен жылы Алматы-Астана және Астана-Бурабай автомобиль жолдары пайдалануға берiлдi. Жаңа жүрдек пойыз жолаушыларды Астанадан Алматыға дейiн 12 сағатта жеткiзедi.

      Қызылорда ауданында Сырдария үстiмен өтетiн көпiрдiң, Алматы әуежайында жолаушылар терминалының, ұзындығы 402 шақырымдық аса маңызды "Алтынсарин-Хромтау" темiр жолының түйiсуi аяқталды.

      Үстiмiздегi жылы Астана халықаралық әуе жайының жаңа нысандары iске қосылуы тиiс, Ақтөбедегi ұшу-қону жолағының құрылысын бастау қажет.

      Сонымен бiрге, бiзге "Екiбастұз-Павлодар" темiр жол телiмiн электрлендiрудi, "Дружба" стансасының жүк тасымалын өткiзу қабiлетiн он миллион тоннаға дейiн ұлғайтуды қамтамасыз ету қажет. Ақтау теңiз портын кеңейту жұмыстары жалғастырылып, Каспий теңiзiндегi Баутино және Құрық порттарының инфрақұрылымдары дамитын болады.

      Автомобиль жолдары құрылыстарында халықаралық маңызы бар транзиттік жолдарға, ең алдымен, "Челябi - Қостанай - Астана - Алматы - Қорғас" және "Самара - Шымкент - Алматы - Қорғас" бағыттарына бұрынғысынша басымдық берiледi.

      Жалпы алғанда, үстiмiздегi жылы автожолдарды жаңғырту мен жасауға 40 миллиард теңге, ал 2005 жылы - 55 миллиард теңге қарастырылған немесе 37,5 пайызға өсетiн болады.

      Мұнай тасымалдаудың баламалы бағыттарын да iске асырудың жұмыстары қарқынды жүргізiледi.

      "Ақшабұлақ - Қызылорда" газ құбырының құрылысын аяқтап, Қызылорданы газбен қамтамасыз ету керек.

2. Адам ресурстарын дамыту

      Қадiрлi қазақстандықтар!

      Өткен жылдарда маған макросаясат туралы көбiрек айтуға тура келген. Өйткенi экономикалық саясаттың реформалануы мен қалыптасу мәселелерiн шешпей тұрып, нақты әлеуметтік жетiстіктерге жету мүмкiн емес болатын.

      Бүгiн маған барша қазақстандықтарды қызықтыратын нәрселер туралы айту айырықша жағымды. Өйткенi тұрғын үй, бiлiм және денсаулық сақтау мәселелерi бiздің әрқайсымызды да толғандырады.

      * * *

      Жаhандану және күрделене түскен әлемдiк бәсекелестiк жағдайында қазақстандықтардың күш-қуаттық және санаткерлiк қабiлеттерi бiздiң жоспарларымыздың табысты болуына, ел экономикасының бәсекелестiкке төтеп беру мүмкiндiгiне және бүгінгі жағдайда өмiр сүре алуына тұғырлы фактор болып табылады.

      Қазақстандықтар әлемдiк бәсекелестiктiң күрделi және ауыр процесiнде табыстарға жету үшiн халқымызға тән күшті рухын, денсаулығы мен бiлiмiн әлемге көрсетуге қабiлетті ме?

      Бiз өзiмiздің адамдық әлеуетiмiздi дамыту жолында алдымызда үлкен жұмыс тұрғанын мойындауға тиiспiз.

      Қазiр, елiмiзде экономиканың өсуi есебiнен қор жинақталған кезде, кейбiреулер масылдық пиғылмен өздерінің көптеген проблемаларын мемлекет есебiнен шешкiсi келедi.

      Бiрақ мұндай жол бiздi артқа қарай лақтырып тастайтыны анық. Мұны әлемдiк тарих дәлелдеген. Бұған орынды ой мен жеке тәжiрибемiз дәлел.

      Тегiн дүние мен жатыпiшерлiк құндылықтардың бәсiн түсiрiп, еңбектiң мәнiн кетiредi, адамды босаңсытып, оның өмiршеңдiгiн төмендетедi.

      Кейбiр мұнай өндiрушi елдерде жаңадан дүниеге келген сәбиге банкілік есеп-шот ашылатыны туралы бiзде талай рет айтылған-ды. Бiрақ өзiмнiң жақындағы Сауд Арабиясына сапарым кезiнде мен мұның олай емес екенiне көз жеткiздiм. Оларда масылдық көңiл-күй жоқ. Батыста да бала кезден бастап еңбекке деген құрмет, өзiнің күнкөрiсiне, ата-аналары мен елiнiң әл-ауқатына қарамастан қаражат табуға деген ұмтылыс бойға сiңiрiледi.

      Сондықтан, адам өзiнiң дамуы мен кәсiптiк шеберлiгiн тұрақты түрде көтеру арқылы өзi және өз отбасын игiлiктермен қамтамасыз етуi тиiс.

      Және де оның өзектi проблемаларын шешуге мемлекет аз қатысқан сайын солғұрлым адамның өзiне пайдалы бола түседi.

      Егер сiздердiң естерiңiзде болса, 1997 жылдың өзiнде елiмiз дамуының 2030 жылдарға дейiнгi ұзақ мерзiмдi Стратегиясында адамдарға бiзде мұнайдан түсетiн табыс жоқ болғандағыдай жағдайда өмiр сүру және жұмыс жасауға үйрету мiндетi қойылған болатын. Сондықтан болашақ ұрпақ дағдарысты жағдайлар үшiн қаржы жинақтау қызметiн атқаратын ұлттық қор құрылған едi.

      Мемлекет өзiнiң жасы келуiне және денсаулық жағдайына байланысты жұмыс iстей алмайтын және өз бетiнше табыс таба алмайтындарға ғана қамқорлық жасауы тиiс. Бұл бiздiң реформалардың басты принципi. Мемлекет жаңа жұмыс орындарын ашады, адамның өз қабiлет-мүмкiндiктерiн көрсетуге жағдай жасайды, халықтың табысының өсуiне қамқорлық көрсетедi.

      Адам дамуының басты салаларында, таза ауыз су және инфрақұрылымдар қалыптастыру проблемаларын шешу аз кепiлдi стандарттарды қамтамасыз ету үшiн шешiм қабылдау және қаражат табу ғана мемлекеттің иығына жүктеледi.

      Қазақстандықтардың орта мерзiмдiк перспективада бәсекеге қабiлетiн арттыру тұрғын үй құрылысында, денсаулық сақтау мен бiлiм беруде, әлеуметтiк қамсыздандыруда жүйелік өзгерiстердің жаңа саясатын талап етедi.

2.1. Тұрғын ұй құрылысының жаңа саясаты

      Соңғы кездерi тұрғын үй құрылысы проблемаларын шешудiң ықтимал жолдары белсендi талқылануда.

      Мемлекеттiк қайтарымсыз тұрғын үй салу идеясы бұрынғысынша күшiнде қалуда.

      Бар жауапкершілікпен мынаны мәлiмдеуге тиiспiн, тұрғындардың кейбiр жекелеген топтары болмаса, тұрғын үйдi тегiн беру деген болмайды.

      Тұрғын үй жекеменшiк болып табылады, демек, адамның өзінің жауапкершiлiгi саласына жатады. Бүгiнде елiмiздің тұрғын үй қорындағы жеке меншiк үйдiң үлесi 97 пайызға жуық. Бұл бұдан әрi төмендемейдi.

      Осымен қатар тұрғын үй проблемасы ең басты проблема болып қалып отыр.

      Өткен жылы Қазақстанда екi миллион шаршы метрден астам тұрғын үй салынды. Бұл 2002 жылы пайдалануға берiлген үй санынан 30 пайызға көп. Алайда, осы қарқынның өзi бiздi қанағаттандыра алмайды. Есептеулер көрсеткендей, жыл сайын кем дегенде төрт миллион шаршы метр тұрғын үй салуға қол жеткiзу керек.

      Мен осы саланы бiздiң экономикалық дамуымыздың жетекшi саласының бiрiне айналдыру идеясын көптен айтып келемiн. Сiздер тұрғын үйлердi жаппай салу өзiмен бiрге құрылыс материалдары өнеркәсiбiн, жиhаз өнеркәсiбiн, металөңдеудi дамытатынын түсiнесiздер.

      Осыған байланысты мен қазақстандықтарға 2005 жылдан бастап тұрғын үй құрылысында жаңа саясатты iске асыру басталатыны жөнiнде үлкен қанағат сезiмiмен айта кеткiм келедi.

      Бұл саясаттың мәнi тұрғын үй құнының арзандауы, оны несиелеу мерзiмiнiң ұзартылуы, алғашқы төлем жарнасы мен несиелеу үстемесiнің төмендетiлуi арқылы халықтың басым бөлiгiн тұрғын үйге қол жеткiзуге мүмкiндiк беру болып табылады.

      Мұның барлығы халықтың табысын ұдайы өсiру саясатының нәтижесiнде жүзеге асырылуы тиiс.

      Өздерiңiзге белгілi, өз қаражатына сатып алу немесе тұрғын үй құрылысын салу секiлдi жолдан басқа, тұрғын үйдi ақшасын бiртіндеп төлеп алудың екi жүйесi бар: ипотека арқылы және тұрғын үй құрылысы қаражатын жинау жүйесi арқылы. Бiрақ бұл екеуi де әзiрше өзiнiң қымбатшылығына байланысты көпшiлiктiң қолы жете бермейтiн жүйе болып табылады.

      Жаңа тұрғын үй саясаты оларды арзандатуға, сондай-ақ, құрылыс құнын төмендетуге бағытталатын болады.

      Сонымен, ипотекалық несиелер үшiн қайтарым мерзiмi бүгiнгi он жылдан жиырма жылға дейiн ұзартылады.

      Алғашқы төленетін жарна көлемi үй құнының 20 пайыздан 10 пайызына дейiн төмендетiледi, бұл жағдайда несие үстемесi 13-тен 10 пайызға дейiн азайтылады.

      Тұрғын үй құрылысы қаражаты жүйесi туралы айтсақ, онда алғашқы төлемақы жарнасы 50-ден 25 пайызға дейiн төмендетiледi. Несиенi қайтару мерзiмi қалған сома бойынша 15-тен 25 жылға дейiн ұзартылады.

      Мұның үстiне iрi қалалардағы аз мөлшердегi әрлеу жұмыстары жүргiзiлген үздiк жобадағы тұрғын жайдың бiр шаршы метрінің құны орташа есеппен бүгiнгi әр шаршы метрi үшiн 700 доллардан 350 долларға дейiн төмендетiледi. Бiзге жалпы, бiр шаршы метрiнің құны 350 доллар сомасынан аспайтын үйлер салу қажет. Егер құрылысшылар бағаны көтеретiн болса, онда олар бұдан былай несие және тапсырыс алмайтын болады. Ал аймақтарда тұрғын жай бағасы тiптi бұл көрсеткiштен де төмен болуы тиiс.

      Есептеулер көрсетiп отырғандай, тұрғын үй туралы жаңа саясат жүзеге асқан жағдайда 200 мың отбасы (ал бұл миллионға жуық адам) ипотеканы және тұрғын үй құрылысы жинақтаушы жүйесiн пайдалана алады. Бұл үшін 2007 жылдың аяғына дейiн 12 миллион шаршы метр тұрғын жай iске қосылуы тиiс, яғни, жыл сайын тұрғын үй көлемiн енгiзудi бүгiнгi деңгеймен салыстырғанда орташа есеппен екі eceгe ұлғайту қажет болады.

      Есептеулер көрсетiп отырғанындай, жаңа тұрғын үй саясатын жүзеге асыру үшiн 2005-2007 жылдар аралығында барлық қаражат көздерi бойынша тұрғын үй құрылысына 300 миллиард теңге, оның iшiнде, басым бөлігі қайтарылуға жататын негiзде 150 миллиард теңге мемлекет есебiнен бөлу, сондай-ақ, Қазақстан ипотекалық компаниясы және "Тұрғынүйқұрылыс-жинақтаушыбанкi" қаржыландыру мақсатында инвестиция салуы қажет.

      Құрылысты арзандату мақсатында тұрғын үй инфрақұрылымын қаржыландыруды өз мойнына жергiлiктi билiк алуы тиiс.

      Құрылыс үшiн тендер арқылы жер сатуды мiндеттi шараға айналдыру қажет.

      Алға қойылған мiндет Үкiмет пен әкiмдер мүмкiндiктерiнiң шегiнен шығып жатуы да мүмкiн, бiрақ, ол таяу үш жылда орындалуы шарт. 2008 жылға қарай бiз барлық халықтың орташа табын тұрғын үй құрылысына жұмылдыруға орнықты тұғыр қалыптастыруымыз керек.

      Үкiмет бiр ай мерзiмде тұрғын үй құрылысын дамытудың Мемлекеттiк бағдарламасын бекiтуге енгiзуi тиiс, сондай-ақ, осы жылы әкiмдермен бiрлесе отырып барлық қажеттi дайындық жұмыстарын қолға алғандары жөн.

      Жұмыс барысын тиiстi дәрежеде бақылап отыру мақсатында мен елiмiздiң Премьер-Министрi жетекшiлiк жасайтын тиiстi Мемлекеттiк комиссия құратын боламын.

      Оған және әкiмдiктерге республика бойынша кең көлемдегi түсiнiк жұмыстарын жүргiзу мiндеттеледi.

      Тұрғын үй құрылысын дамыту бағдарламаларын жүзеге асыру нәтижесiнде ЖIӨ-нiң болжамды қосымша өсiмi елiмiз бойынша екi пайыз шамасын құрайтын болады.

      Жаңадан 45 мың жұмыс орны ашылады, сондай-ақ, үш жыл iшiнде 80 миллиард теңге шамасында қосымша салық алынатын болады.

      Бiз елiмiздiң Индустриялық бағдарламасының бiр бөлiгi болып табылатын, үлкен мультипликативтiк тиiмдiлiк беретiн ауқымды және жауапты жұмысты қолға аламыз.

      Жартылай ұмыт бола бастаған құрылыс отрядтарын еске алып, каникул кезiнде бiздiң студенттерiмiздi құрылысқа кеңiнен тарту керек.

      Отандық және шетелдiк құрылысшылар мен құрылыс индустриясының жұмысшылары алдында олар қазiрдiң өзiнде дайындықты бастаулары тиiс жұмыстардың үлкен майданы ашылмақ. Тапсырыстарды кiмдер жақсы жағдай ұсынса, тек солар алады.

      Ең бастысы - тұрғын үй рыногын адамдар үшiн мүмкiндiгiнше қол жетерлiк ету, тұрғын үй құны мен халықтың табысы арасындағы сәйкессiздiктi қысқарту. Одан әрi рыноктың өзi-ақ осы өлшемдер негiзiнде реттелетiн болады.

      Тұрғын үй құрылысымен қатар оны пайдаланудың жаңаша ұстындары талап етiледi. Тiптi бұл жерде де мемлекеттiң оған араласуы шектеулi болуы тиiс.

      Бiз жекеменшiктiк пәтерлердiң кооперативтiк институттарын жетiлдiрудiң, толық жөндеу жұмыстарын қаржыландыратын қаражаттық жинақтаудың, құрылысты мемлекеттiк бақылауға алу және пайдалануға берудiң жүйесiн ойластыруымыз керек.

      Тұрғын үй қатынастарын, оңтайландыру және соған сәйкес тұрғын үй заңнамасы қажет.

      Yкiмет тиiстi Бағдарламаны тезiрек қабылдауы тиiс.

      Шындықтан жалтармайық. Әзiрше қазақстандықтардың бәрi бiрдей жаңа тұрғын жайға ұмтыла алмайды.

      Бiрақ, сенiңiздер, жұмыс iстейтiн әрбiр адам пәтер немесе үй алатын жағдайға жететiн уақыт та келедi.

2.2. Денсаулық сақтау

      Алға қойылған мiндеттерге сәйкес денсаулық сақтау iсiнде байыпты да жүйелi өзгерiстер талап етiледi.

      Ең алдымен, осы саладағы реформалар тұжырымдамасын айқын ұғыну қажет.

      Осы жылдарда бiз басқару мен қаржыландырудың кеңестiк, корпоративтiк-мемлекеттiк жүйесiнен бас тарттық, бiрақ батыстың денсаулық сақтау iсiне тән жекеше - сақтандыру жүйесiне жете алмадық.

      Осылай болғаны да жөн шығар, өйткенi түрлi елдерде барған сайын қолданылып жүрген жүйенiң кемшiлiктерi көптеп бой көрсетуде.

      Неге онда бiз бұл бағытпен жүруiмiз керек? Денсаулық сақтауды шектен тыс коммерцияға айналдыру дәрiгердің ниетiн бұзатынын өз тәжiрибемiз көрсетiп отыр: оған адамның денi сау болғанынан гөрi жиi-жиi ауырғаны пайдалырақ бола түседi.

      Сондықтан да елiмiзде мемлекет пен адамның адам денсаулығы үшiн ынтымақты, бiрлескен жауапкершілігi болуға тиiс.

      Мемлекет кепiлдiк берiлген, адам үшiн тегiн, шектi стандарттар бойынша медициналық қызмет көрсетудi қамтамасыз eтілугe тиiс.

      Осыдан тыс нәрсенiң барлығы адамның өз еңбек-ақысының немесе ерiктi медициналық сақтандырудың есебiнен қамтамасыз етілуi қажет.

      Мемлекеттiк медицина жекешеден кеңiстiк тұрғысында бөлiнуi керек: заң мемлекеттiк медициналық мекемелерде қандай да бiр жекеше кабинеттердi ашуға тыйым салуға тиiс.

      Салада:

      - басқару жүйесiн;

      - денсаулық сақтау iсiн қаржыландыруды, қаржы ресурстарын пайдаланудың тиiмділігі мен сатып алуды мiндеттi түрде орталықсыздандыруды;

      - медициналық көмек берудi ұйымдастыру жүйесiн;

      - денсаулық сақтау жүйесінің нормативтiк базасын;

      - статистиканы, саланы ақпараттандыруды, есептiлiктi оңтайландыруды жетiлдiруге қатысты байыпты өзгерiстер жүргiзу қажет.

      Келесi жылдан бастап шешуге кiрiсу қажет бiрiншi кезектегi мiндеттер ретiнде мыналарды айқындар едiм.

      Бiрiншi. Негiзгi екпiндi бастапқы медициналық-санитарлық көмекке, стационарда емдеуден амбулаториялық емдеуге көшiру, жатын-орындарға иек артудан арылу керек.

      2005-2007 жылдар барысында бастапқы медициналық-санитарлық көмекке жұмсалатын қаражат көлемiн едәуiр ұлғайту қажет.

      Екiншi. Денсаулық сақтау iсiнiң халықаралық стандарттарына, емдеу мен медициналық қызмет көрсетудiң жаңа технологиялары мен қазiргi заманғы әдiстерiне жүйелi түрде көшудi бастау керек.

      Үшінші. Ана мен баланың денсаулығын бекемдеу. Үкiметке Астанада Ана мен баланың республикалық орталығының құрылысын қамтамасыз етудi тапсырамын, ол халықаралық стандарттарға сай әрi денсаулық сақтау жүйесiнде жаңа сапа эталоны болуға тиiс. Барлық аймақтар осы стандарттарды ұстанып, ана мен балаға байыпты көңiл бөлiнуi керек.

      Төртiнші. Тәуелсiз медициналық сараптама жүйесiн құру қажет, ол уәкiлеттi органның тәуелсiз сарапшыларын тарта отырып бақылау тексерулерiн жүргiзу принциптерiне негiзделедi.

      Бесiншi. 2005 жылдан бастап денсаулық сақтау жүйесiнiң, ресурстарды басқару және саланы қаржыландыру менеджерлерiн даярлауды бастау қажет.

      Дәрiгерлер мен медициналық қызметкерлердi даярлау мен қайта даярлау жүйесiнде де маңызды өзгерiстер қажет.

      Алтыншы. Өкпе ауруының, сусамырдың (диабет), демiкпенiң, жүрек-қантамырлары және басқа да әлеуметтiк мәнi бар аурулардың алдын алуға, оларды анықтауға және емдеуге баса назар аудару керек.

      Жетiншi. Үкiмет пен әкiмдер жаңа ауруханалар мен медициналық мекемелердiң құрылысын қамтамасыз етуге, сондай-ақ жұмыс iстеп тұрғандарына күрделi жөндеу жүргiзуге тиiс.

      2005-2007 жылдары 90 денсаулық сақтау объектiсi салынуы және 450-i жөнделуi керек. Бұл ретте өкпе ауруын емдеудегi және әйел босандыруға деген күллi мұқтаждықтар толығымен қамтамасыз етiлуге тиiс.

      Аталған және басқа да проблемаларды кешендi шешу мақсатында Үкiметке бiр ай мерзiмде Денсаулық сақтауды реформалау мен дамытудың мемлекеттiк бағдарламасын әзiрлеудi тапсырамын.

2.3. Білім беру

      Ұлттың бәсекелестiк қабiлетi бiрiншi кезекте оның білімділік деңгейiмен айқындалады.

      Әлемдiк бiлiм кеңiстiгiне толығымен кiрiгу бiлiм беру жүйесiн халықаралық деңгейге көтерудi талап ететiнi сөзсiз. Бұл үшiн оқушыларды жоғары сатыда бейiндi оқытуды көздейтiн он екi жылдық бiлiм беруге көшу қажет.

      Мектепке дейiнгi даярлық бiрiншi сыныпқа сәйкес келетiн болады. Балаларымыз он жыл оқудан кейiн не жоғары оқу орнына түсуге дайындалуға, не тиiстi кәсiптiк-техникалық бiлiм алып, өз бетiнше еңбек жолына түсу жөнiнде шешiм қабылдауға тиiс. Мектептiң соңғы жылындағы оқу қазiргi жүйедегi ЖОО-ның бiрiншi курсына сәйкес келедi. Сол себептi жоғары бiлiмнiң өзi негiзiнен төрт жылдық болады.

      Осылайша, бiз жаңа он екi жылдық жүйеге өтемiз, сонымен қатар осы реформаға жұмсалатын шығындарды қысқартамыз.

      Әрине, бұл бiрнеше жылға созылатын дайындықты талап етедi.

      Сондықтан бұл уақыт аралығында артта қалған учаскелердi алға тартып, бiлiм беру жүйесiнiң материалдық-техникалық базасын елеулi түрде нығайту қажет.

      Бiрiншiден, бала бақшалар жүйесiн қалпына келтiруге және толыққанды мектепке дейiнгi бiлiм берудi қалыптастыруға кiрiсу қажет. Әзiрше, мұндай мүмкiндiк бар жерде мектепке дейiнгi бiлiм берудi мектептер аясында дамыту қажет.

      Екiншiден, реформалаудың нәтижелерінің бiрi жаңа сатыдағы педагогтың өмiрге келуi болуға тиiс.

      Үкiметке 2005-2006 оқу жылынан бастап педагог кадрларды даярлауға мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысын бес мың бiрлiкке ұлғайтуды тапсырамын.

      Көптiлдi бiлiмi бар педагогтар үшiн қызмет орындарына ерекше назар аудару қажет.

      Мұғалiмдердiң бiлiктiлiгiн неғұрлым сапалы деңгейге көтеру, бiлiм беру жүйесiнiң қызметкерлерiн қайта даярлау жөнiндегi республикалық және аймақтық институттардың материалдық-техникалық базасын нығайту қажет.

      Мұғалiмдер мен балалардың жайлы мектептерде оқып, жұмыс iстеп, оқу жабдықтарының, кабинеттердiң, спорт алаңдарының тапшылығын сезiнбегенi өте маңызды. Қазақстандағы мектеп уақыт өте келе үздiк әлемдiк стандарттар деңгейiне көтерiлуге тиiс.

      Келешекте мұғалiм мамандығы ең беделдi әрi жоғары ақы төленетiн мамандықтардың бiрi болуы керек. Әрине мұғалiмнiң өзi де уақыт талабына сәйкес болуы мiндеттi.

      Өткен жылы 63 мектеп салынды, үстiмiздегi жылы 70-тен аса жаңа мектеп салынып, 500-ден астамына жөндеу жүргiзiлетiн болады. Мұның өзi күнi кешегi кеңестiк тарихымыздың "ең жақсы жылдарында" да жасалған жоқ.

      Сонымен бiрге, ең төменгi бағам бойынша бiзге тағы да 1900-ден астам мектептi жөндеуден өткiзуiмiз және салуымыз қажет. Мұны алдағы үш жылда жасау керек.

      Соңғы 15-20 жыл iшiнде пән кабинеттерi iс жүзiнде жаңартылған жоқ. Бұл проблемаларды 2005-2008 жылдар iшiнде шешу керек. Бұл - маңыздылығы жағынан үшiнші мiндет.

      Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының - әкiмдерiне мектептердiң материалдық-техникалық базасын нығайтуға бағытталған аймақтық бағдарламалар қабылдауды тапсырамын.

      Әкiмдер (бұл мiндеттiң маңыздылығын атап көрсеткiм келедi) 2005 жылдың өзiнде-ақ мектептердің кемiнде 70 пайызының интернетке қосылуын қамтамасыз етуi қажет. Үкiмет, әкiмдер мектептерге телефон орнату мiндетiн жедел түрде шешуге тиiс.

      Төртiншiден, даму мүмкiндiктерi шектеулi балалар байыпты назар аударуды талап етедi. Үкiметке әкiмдермен бiрлесiп балалардың осы санаты үшiн мектеп-интернаттар желiсiн дамыту мәселесiн пысықтауды тапсырамын.

      Бесiншiден, оқушылардың бiлiм сапасын көтеру үшін олардың оқудағы жетiстiктерiне тәуелсiз сыртқы бағалауды енгiзу керек.

      Үкiмет үстiмiздегi жылдың өзiнде-ақ республикада мектеп түлектерiн бiрыңғай ұлттық тестiлеу, сондай-ақ жоғары оқу орындарының студенттерiн кезеңдiк аттестациядан өткiзу нысанында тәуелсiз сыртқы бақылауды енгiзудi аяқтауға тиiс. Осы маңызды iстi институционалдық тұрғыда қолдау үшiн Бiлiм сапасын бағалау ұлттық орталығын құруды тапсырамын.

      Алтыншыдан, оқулықтардың сапасына да ренiштер аз емес. Үкiмет оларға түгендеу және сапалы сараптама жүргізуге, ал кейiннен ахуалды түзету жөнiнде шаралар қолдануға тиiс.

      Жетiншiден, бiз техникалық және кәсiптiк білімнің рөлiн жаңаша сезiнуге тиiспіз.

      Үкiмет, барлық деңгейдегі әкiмдер осындай түлектер қажет жекеше секторды басымдықпен тарта отырып, жастарға кәсіптік техникалық бiлiм беретiн оқу орындары желiсiн дамытуға бағытталған пәрмендi шараларды қолдануға тиiс.

      Сегiзiншiден, отандық жоғары оқу орындарының, сондай-ақ шетелдiк жоғары оқу орындарының филиалдары желiсi бұрынғыша шамадан тыс көп күйде қалып отыр. Олар беретiн бiлiм көңiлдегiден көп төмен жатыр.

      Оларды қысқарту керек, соның iшiнде материалдық-техникалық базасына және ғылыми-педагог қызметкерлерiне қойылатын талаптарды қатайту арқылы да.

      Тоғызыншыдан, ректорларын Президент тағайындайтын елдiң таңдаулы жоғары оқу орындарының шағын тобын бiз таяу арада айқындаймыз, ал мемлекет оларды дамытуға белсендi түрде қатысатын болады.

      Бұл жоғары оқу орындары мамандар даярлаудың, соның iшiнде мемлекеттiк қызмет үшiн де мамандар даярлаудың эталонына айналуға тиiс.

      Соңғысы. Елiмiзге болашаққа құлаш сермейтiн Бiлiм берудiң жаңа мемлекеттiк бағдарламасы керек.

      Үкiмет таңдаулы отандық және шетелдiк сарапшыларды тарта отырып, оны әзiрлеуге кiрiсуге тиiс.

2.4. Әлеуметтiк қамту

      Әлеуметтiк мәселелер мемлекет үшiн басымдықтар қатарында болып келдi және болып қала да бередi. 2005 жылдан бастап "Мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру туралы" Заң қолданысқа енгiзiлуi тиiс.

      Келесi жылдан бастап зейнетақының ең төмен мөлшерiн 6200 теңге етiп белгiлей отырып, зейнетақы мөлшерiн инфляция деңгейiнен iлгерi оза индексациялау қажет. Зейнетақының орташа көлемi жоғарылатудан кейiн 9252 теңгенi құрайтын болады.

      Зейнетақымен қамтуға 2005 жылы қосымша 10,5 миллиард теңге бөлiнедi.

      Жоғарыда айтқанымдай, мемлекеттiң қастерлi борышы жұмыс iстеу немесе табыс табудың бiрдей жағдайына ие болу мүмкiндiгі шектеулi адамдарға деген қамқорлығы болып табылады.

      Бұл азаматтарға көмектесу - бiздiң қоғамымыздың iзгiлену мен кемелдену дәрежесiнiң көрiнiсi, сiздер мен бiздiң борышымыз. Осынау борышымызды атқаратын мезгiл мен мүмкiндiк туды.

      Келесi жылдан бастап бұл мақсатқа 15,8 миллиард теңге жұмсай отырып, мүгедектiгiне және асыраушысынан айырылуына байланысты мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақыларды едәуiр көбейту қажет. Бұл негiзiнен 680 мыңнан астам адамды қамтиды.

      Мынадай жәрдемақылар:

      47 мың бiрiншi топтағы мүгедектерге - 3 айлық есептiк көрсеткiшке (2757 теңгеге) (АЕК - 919 теңге);

      193 мыңнан астам екiншi топтағы мүгедектерге - 2,5 айлық есептiк көрсеткiшке ұлғайтылады (2297 теңгеге);

      125 мыңдай дерлiк үшiншi топтағы мүгедектер 2 айлық есептiк көрсеткiшке ұлғайтылған жәрдемақы алады (1838 теңгеге);

      50 мыңнан астам 16 жасқа дейiнгi мүгедектер 3 айлық есептiк көрсеткiшке ұлғайтылады (2757 теңгеге);

      асыраушысынан айрылған 262 мың отбасы бір айлық есептiк көрсеткішке ұлғайтылатын жәрдемақылар алады.

      Нәтижесiнде 2005 жылы, 415 мыңнан астам мүгедектер үшiн мемлекеттiк жәрдемақының орташа мөлшерi 6700 теңгеге дейiн немесе 50 пайызға жоғарылайды.

      Асыраушысынан айрылуына байланысты мемлекеттiк жәрдемақының орташа көлемi 20 пайызға, 6500 теңгеге дейiн өседi.

      Бiрақ бұл ұлғайтулар бұған дейiн жәрдемақының ең жоғары мөлшерiн алып жүрген мүгедектердің бәріне бiрдей қатысты емес. Олар үшiн бағаның өсуiн ескере отырып индексациялау жүзеге асырылатын болады.

      Сiздер бен бiздiң әкелерiмiз және аталарымыз алдындағы парызымыздың тағы бір мәселесi бар, бұл бiздiң тарихи зердемiздiң мәселесi.

      Келер жылы бiз Ұлы Отан соғысындағы Жеңiстің 60 жылдығын атап өтеміз, бiздiң қадiрмендi ардагерлерiмiзге құрмет көрсететiн боламыз.

      Осы атаулы датаға байланысты Үкiметке 2005 жылы соғыс мүгедектерi мен соғысқа қатысушыларға берiлетiн арнайы мемлекеттiк жәрдемақының мөлшерiн 15 айлық есептiк көрсеткiшке дейiн өсiрудi және ардагерлерге 30 мың теңге көлемiнде біржолғы материалдық жәрдем көрсетудi тапсырамын.

      Бұл iс-шараларға 6,5 миллиард теңге бөлу қажет.

      Тұтастай алғанда, әлеуметтiк қамсыздандыруға 2004 жылы 2,5 миллионнан астам адам қамтыла отырып, республикалық бюджет есебiнен 217,2 миллиард теңге бөлiндi, ал 2005 жылы бұл мақсаттарға арналған шығыстарды көбейту шамамен 33 миллиард теңгенi құрайтын болады.

      Тұрмысы төмен азаматтарды әлеуметтiк қолдау жөнiндегi өзге де шаралармен қатар 2005 жылдың соңына қарай 2003 жылдың басымен салыстырғанда күнкөрiсi кедейшiлiк деңгейiнен төмен азаматтар саны екi еседен астамға азаюы тиiс.

      Бiз сондай-ақ елiмiзге халықтың одан әрi көп келуiн ынталандыруға тиiспiз, сондықтан оралмандар иммиграциясының квотасын 2005 жылы 15 мың отбасына дейiн көбейту керек. Олардың қайта қоныстануы мен тұрғын үй алуы үшін 9,8 миллиард 800 миллион теңге бөлу көзделiп отыр.

      Бiз еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегi заңнаманы жетiлдiре беремiз, Еңбек кодексiнде заңдастырылған еңбекпен қамтылуды ынталандыруды көздеймiз, еңбекпен қамтудың қазiргi заманғы үлгiсiн қалыптастырамыз.

      Адам дамуының басым мiндеттерiн шешудiң маңызы аса зор.

      Сондықтан облыстарды дамытудың барлық бюджеттерi тек қана бiлiм беру, денсаулық сақтау, сумен қамтамасыз ету жүйелерiн дамыту мақсаттары мен тұрғын үй құрылысы инфрақұрылымына пайдаланылуы тиiс.

      2005 жылы ауылдық жерде бiлiм беру, денсаулық сақтау және сумен қамтамасыз ету нысандарын салуға мемлекеттiк бюджетте 15 миллиард теңге, ал облыс орталығы мен қалалардағы ерекше маңызды объектiлер үшiн 5 миллиард теңге қарастыру қажет.

      * * *

      Әлеуметтiк сала мен адам ресурстарын дамыту Қазақстан үшiн шешушi ұзақ мерзiмдi басымдық болып табылады.

      Мен жариялаған мiндеттер бiрiншi кезектi болып табылады, бiрақ әлдеқайда соңғылар емес.

      Менiң тапсырмам бойынша реформалардың әлеуметтiк бағытталуын күшейту және жаңа әлеуметтiк саясат қалыптастыру жөнiндегi жұмыс жүргiзiлiп жатыр.

      Ол келесi жылы жария етiледi.

3. Мемлекеттiң бәсекелестiк қабiлетi

      Мемлекеттiң бәсекелестiк қабiлетi елдiң халықаралық аренадағы рөлi мен беделiнiң артуынан, мемлекеттің өз азаматтарының өзектi проблемаларын шешу қабiлетiнен, мемлекет ұсынатын қызметтер сапасының артуынан көрiнедi.

3.1. Мемлекеттiк құрылыс

      Бұл мәселелердi шешу, өз кезегiнде, көп жағдайда мемлекеттiк қызметшiлердiң саны мен сапасына, мемлекеттік басқару жүйесiнiң тиiмдiлігіне байланысты.

      Соңғы кезде орталықта да, жергiлiктi жерлерде де билiктің барлық түрлерiнiң мемлекеттiк органдардың санын көбейту әрекеттерi жандана түcкeнiн айтуға тиiспiн.

      Бұған жол беруге болмайды.

      Әрине, өмiр бiр орнында тұрмайды, қажет жерiнде өзгерiстер керек. Алайда Үкiмет мемлекеттiк аппараттың жалпы санының өсуiне жол бермеудiң қатаң саяси ұстанымын басшылыққа алуы тиiс.

      Бұған Президент жариялаған мемлекеттiк саясат талап ететiн жерде ғана рұқсат берiлуi мүмкiн.

      Бiз жинақы кәсiби Үкiмет қалыптастыруда көп нәрсеге қол жеткiздiк. Басы артық қызметтер мен буындарды қысқарту, басқару процесiн орталықсыздандыру арқылы, атқарушы билiк құрылымын одан әрi де жетілдiре түсу керек.

      Сонымен бiрге министрлiктер мен ведомстволардың өздерiне тапсырылған қызметтердi орындаудағы рөлi мен жауапкершілігiн күшейту қажет.

      Мұнымен қатар, "электрондық үкiмет" қалыптастыруға iс жүзiнде кiрiсу керек. Бұл құрамы жағынан шағын, өз қызметiнде мөлдiр iс-қимылды Yкiмет болмақ. Ол халық пен шенеунiктер арасындағы тоқайласуды азайтуға мүмкiндiк бередi, қызмет көрсету сапасын арттырып, мерзiмiн қысқартады. Мұның өзi жаңа әкiмшiлiк реформаға және мемлекеттiк аппаратты қысқартуға әкеледi.

      Мұндай жұмысты iске асыру үшiн компьютерлiк сауатсыздықты жоюдың және халықтың интернетке қол жетiмдiлiгiн қамтамасыз етудiң көлемдi бағдарламасы қажет.

      Мұны Yкiметке тапсырамын, кезiнде өткен ғасырдың отызыншы жылдарында сауатсыздықпен күрес жүргізiлгендей, компьютерлiк сауаттану жөнiндегi ауқымды іске бiздiң азаматтарды, әсiресе жастарды шақырамын.

      Мемлекеттiк қызметте, мемлекеттiк қызметшiлердi даярлау мен қайта даярлау жүйесiнде, мемлекеттiк басқару деңгейiн және мемлекет ұсынатын қызмет сапасын арттыру мақсатында елеулi өзгерiстер қажет болады.

      Мемлекеттiк қызмет академиясының қызметi түбегейлi қайта құрылуға, оның материалдық базасы нығайтылуы және қаржымен қамтамасыз етiлуге тиiс.

      Саяси қызметшi лауазымына қабылдау кезiнде академияда оқығаны ескерiлуге тиiс.

      Академияның жанынан зерттеу орталықтары жүйесiн ашып, оларда жұмыс iстеу үшiн таңдаулы профессор-оқытушы кадрларын тарту қажет.

      Академия бiтiрушiлерiнiң санын және оны қаржыландыруды едәуiр ұлғайту керек.

      Биылғы жылдан бастап бiз мемлекеттiк қызметшiлердің еңбекақысын 50 пайызға өсiрдiк, мемлекеттiк қызметшiлердi әлеуметтік қорғауды арттыру жөнiндегi жұмысты одан әрi де жалғастырамыз.

      Бiрақ еңбекақының өсуiмен бiрге мемлекеттiк қызметшiлердiң өздерiне де: олардың кәсiбилiгiне, патриоттығына, тәртiбiне, моральдық және адамгершiлiк келбетiне деген талап та күшейе түсетiн болады.

      Сыбайлас жемқорлық қылмыстары қатаң қудалануға тиiс: бұл үшiн қажеттi заңдар қолда бар.

      Мемлекеттiк қызметке жаңа қызметкерлердi қабылдау кезiнде компьютердi, интернеттi қолдана бiлу дағдысы мiндеттi талап болуға тиiс және мүмкiндiгiнше ағылшын тiлiн бiлуi жөн, ал болашақта бұл талап та мiндеттілікке айналады.

      Бiлiктiлiк талаптарын қатайту және аттестациялық комиссияларының жұмысын барынша принциптi ету қажет болады.

3.2. Ішкi саясат

      Өткен және ағымдағы жылы қоғамымызды менің өткен жылғы жолдауымда белгiленген бес бағыт шеңберiнде одан әрi демократияландыру жөнiндегi жұмысты жалғастыратын боламыз.

      Олар күшiнде қалады және оларға қосымша мынадай сәттерге назар аудару қажет.

      Бiз үш принциптi элементке: азаматтық қоғам институттарын дамытуға, орталықсыздандыруға, тұрақты саяси-партиялық жүйе құруға ден қоюға тиiспiз. Тұрақтылықты, демократияны және азаматтардың құқықтарын қорғауды нығайту жөнiнде қадамдар жасау қажет.

      Бiрiншiден, жаңа сайлау тетiктерiн енгiзу, саяси процестiң әрбiр субъектiсінің рөлi мен орнын нақтылау мәселелерiн пысықтағанымыз жөн.

      Бiз партиялар мен қоғамдық бiрлестiктердiң қызметiн реттейтiн заң нормаларын жетiлдiре отырып, партиялық-саяси жүйемiздi одан әрi дамытатын боламыз.

      Қазiр қоғамда бұқаралық ақпарат құралдары туралы және сайлау туралы жаңа заңдар қызу талқылануда. Олардың атына сын ескертпелер де айтылып жатыр.

      Естеріңiзге сала кетейiн, партия мүшелерiнің саны 50 мыңнан кем болмауы керек деген тұрғыда заңнамалық түзетулер қабылдағанымызда, мұны еңсерiлмейтін кедергi деп атаған болатын-ды.

      Бiрақ қазiргi сәтке бұл деңгейдi оңай еңсерген тоғыз партия тiркелiп үлгердi, ендi әлгi түзетудiң демократиялылығына ешкiм де күмәнданбайды. Қазiргi БАҚ туралы және сайлау туралы заңдар да сондай болады.

      Жаңа сайлау заңнамасының нормалары барлық деңгейдегi сайлау комиссиялары қызметiндегi кәсiбилiк пен мөлдiрлiк деңгейiн көтеруге бағытталған.

      Парламенттегi, жергiлiктi сайлау органдарындағы партиялық фракциялардың өкілеттiктерiн заңнамалық айқындау туралы да ойлану қажет.

      Партиялар мен үкiметтiк емес ұйымдар қызметiн отандық заңды және жеке тұлғалар тарапынан қаржыландыру мәселелерi жөнiнде құқықтық шешiмдер әзiрлеп, қабылдау талап етiледi. Yкiметтiк емес секторды қолдау сапалы жаңа ауқымға көтерiлуге тиiс.

      Сайлау блоктарының қызметiн құқықтық реттеу туралы мәселе де өзекті болып табылады.

      Екіншіден, қоғамды одан әрi демократияландыру жөнiндегi тұрақты жұмыс iстейтiн кеңестің әлеуетi әлi де болса кең тынысты пайдаланылған жоқ.

      Кеңестiң тек қана билiк үшiн ұсынымдар берiлетiн "дөңгелек үстел" ғана болып қалмауы маңызды.

      Тұрақты жұмыс iстейтiн кеңесте қабылданған шешiмдер партиялардың күш-жігерiмен Парламенттегi өз өкілдерi арқылы, ал үкiметтiк емес ұйымдар нақты әлеуметтiк маңызды жобаларға қатысу арқылы iске асырылуға тиiс.

      Yшіншіден, осы жылдың күзiнде партиялар үшiн саяси кемелдiлiк емтиханы болып табылатын Парламент Мәжiлiсiне сайлау өтедi.

      Бiздің ортақ парызымыз - сайлауды заңға қатаң сәйкес түрде өткiзудi қамтамасыз ету.

3.3. Сыртқы саясат және қауiпсiздiк

      Бiздің заманымыздың ерекшелiгі терроризмге қарсы белсендi күрес болып отыр. Ресей мен Испаниядағы соңғы оқиғалар баршаны дүр сiлкiндiрiп, терроршылардың айуандық әрекеттерiнен қорғалған, сiрә, бiрде бiр мемлекеттiң жоқтығы туралы ойлануға мәжбүр еттi. Ешбiр кiнәсiз бейбiт азаматтар қаза табуда.

      Атап айтқанда, халықаралық терроризмге, дiни экстремизмге, есiрткi тасымалы мен басқа да қазiргi заман сыны мен адамзатқа қауiп төндiретiн қатерлерге қарсы күресте бiз үшiн бiрлiк және халықаралық күш-жiгердi шоғырландырудың қаншалықты маңызды екендігі мiне осыдан белгiлi.

      Бүгiнгi таңда Қазақстан барлық көршi мемлекеттермен тұрақты, болжамды қарым-қатынас жасап отыр.

      Тиiмдi халықаралық ынтымақтастықтың берiк жүйесi жасалды.

      Бiз Шығыс және Батыс елдерiмен өзара пайдалы екi жақты қатынастарды дамытуға бейілмiз.

      Қазақстанның сыртқы саясаты елдiң тез арада экономикалық дамуына, оның әлемдегi маңызын көтеруге жәрдемдесуге бағдарлануға тиiс.

      Қазақстан өзiн ықпалдасу мен көп қырлы ынтымақтастықты табанды жақтаушы ретiнде көрсеттi.

      Осыған байланысты Бiртұтас экономикалық кеңiстiк, ЕурАзЭҚ, Шанхай ынтымақтастық ұйымы және Орта Азиялық ынтымақтастық шеңберiндегi жұмысты жалғастырған абзал.

      Ресей - Қазақстан үшiн аса маңызды ел. Бiз ортақ геосаяси жағдайдамыз, ұшырасатын проблемаларымыз да ортақ.

      Бiздiң әлемдегi көптеген процестерге көзқарастарымыз ұқсас, оларды iске асыру керек. Қол жеткiзiлген экономикалық ықпалдасу мен сенiмнiң биiк деңгейi одан әрi жалғасын табуы қажет.

      Қазақстан АҚШ-пен өзара қатынастардың қол жеткiзiлген деңгейiн жоғары бағалайды.

      Бiз Америкамен арадағы белсендi ынтымақтастықтың дамуымыздың сыртқы жағдайларын қамтамасыз ету жөніндегi маңызын жақсы түсiнемiз. Америкалық компаниялардың Қазақстанға инвестиция салуы ынтымақтастықтың маңызды факторы болып табылады.

      25 миллиард доллар тiкелей шетелдiк инвестициялардың шамамен 7,5 миллиарды АҚШ-тың үлесiне тиесiлi. Бiз екi елдiң мүдделерiн есепке ала отырып, бұдан әрi де неғұрлым кең ауқымды ынтымақтастыққа үмiт артамыз.

      Көршiмiз Қытаймен тұрақты және достық өзара қатынастарымыз маңызды. Бұл біздiң екi жақтың мүддесiн бiлдiретiн барлық мәселелер бойынша тұрақты үндесу жүргiзiп отырған сенiмдi серiктесiмiз. Бiзге өзара сауда-саттық көлемiн өсiру үшiн жұмыс iстеу қажет. Бұған бiз қол жеткiзген биiк өзара түсiнiстiк деңгейi жәрдемдесетiн болады.

      Маңызы бұдан кем емес тағы бiр басымдық - Орталық Азия елдерi. Экономиканың, тиiсiнше елдер мен халықтардың өздерiнің де жуықтай түсуi жөнiнде көршiлерiмiзбен белсендi жұмыс жүргiзу керек.

      Бiз сол сияқты Қазақстан шекарасының оңтүстiк шептерiндегi тұрақтылықты қамтамасыз етудiң маңыздылығын түсiнуге негiзделемiз.

      Еуропалық Одақ бiздiң iрi сауда-экономикалық серiктесiмiз болып табылады және бұл жерде Қазақстан мүдделерiн iлгерiлету мен қамтамасыз ету тұрғысында белсендi жұмыс жүргiзу керек.

      Бiздiң Түркиямен, күллi мұсылман әлемiмен жақын қатынастарымыз да тұрақты назарда болуға тиiс.

      Жоспарларымыздың icкe асырылуы, әлбетте, Қазақстанның қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мәселесіне басым назар аударуға көңiл бөлудi талап етедi.

      Жаңа уақыт сыны мен қауiп-қатерлерге қарсы күресте ТМД елдерiнiң күш-жiгерiн шоғырландыру жөнiндегi бастаманы iс жүзінде жүзеге асыруға жұмылу қажет.

      Азиядағы өзара ықпалдастық және сенiм шаралары жөнiндегі кеңес мақсатын одан әрi iске асыру жөнiндегi тынымсыз жұмысты жалғастыру аса маңызды.

      Ұжымдық қауiпсiздiк шарты ұйымындағы қызметтi қалыптасып отырған ақиқатқа мейлiнше бейiмдеген жөн.

      Қарулы Күштердi реформалауды жалғастыру қажет.

      Тиiстi мемлекеттiк органдардың алдында тұрған негiзгi мiндеттер армияны кәсiбилендiру және оның материалдық-техникалық базасын жақсарту болып табылады.

      Бiз жасақтау, әскери қызметшiлердiң мансабын жоспарлау, резерв жасау жүйесiн жетiлдiру мәселесiне назар аударуымыз керек. Жұмыстың маңызды бағыты елдiң әскери жоғары оқу орындарында және университеттердiң әскери кафедраларында офицерлiк құрамды даярлау болуға тиiс.

      Армияның материалдық-техникалық базасын жақсарту үшiн қару-жарақтар мен әскери техника санын оңтайландыру жөнiнде шаралар қолдану қажет.

      * * *

      Осы Жолдауда белгiленген мiндеттердi iске асыру мақсатында Yкiмет пен әкiмдер 2005 жылғы бюджетте қажеттi қаржыландыруды көздеуге, сол сияқты ағымдағы бюджеттi нақтылау жөнiнде қажеттi ұсыныстар енгiзуге тиiс. Парламенттiң тиiстi заңдар қабылдауы керек.

      * * *

      Қымбатты отандастар!

      Бiз алдымызға келешекке бағытталған күрделi де, бiр қарағанда, орындалуы қиын мiндеттер қойып отырмыз.

      Сонымен қатар, осыдан он бес жыл бұрын Қазақстанның шеткерi жатқан одақтас республикадан елеулi қаржылық және зияткерлік ресурсы бар тәуелсiз мемлекетке айналарына ешкiм сенбегенiн естеріңiзге сала кетейiн.

      Он жыл бұрын Қазақстанның 50 млн. тоннадан астам мұнай өндiретiнiне (яғни екi еседен астам өсiммен), елордасын Алматыдан Астанаға көшiрiп, өз жасанды жер серiгiн ұшыратынына сенген адам кемде-кем болатын.

      Бес жыл бұрын ұлттық қор мен Даму банкiн құру қажеттілігі туралы ешкім тыңдағысы да келмеп едi.

      Жоспардан өмiрдің өзi батыл екенiн тәжiрибемiз көрсетiп отыр.

      Француз ойшылы Люк де Вовенарг айтқандай, "қолынан ұлы iс келмейтiндер ұлы бастамаларға да қырын қарайды".

      Бiз Қазақстанның батыл бастамаларға дайын eкeнiн, ал қазақстандықтардың оларды iске асыра алатынын дәлелдедiк.

      Ендi соны тағы бiр рет паш етейiк!

      Ендеше бiз уақыттан қалыспай қадам баса алатынымызды көрсетейiк. Иә, бiз кезiнде былайғы дүниеден көп кейiндеп қалдық. Ендiгi жерде бiздiң тiзiмнiң соңында қалғымыз келмейдi. Алға кеткен әлемдiк өркениет көшiнiң шаңын жұтқымыз келмейдi. Ал бұл үшiн бәрiмiз өз күш-қуатымызды, халқымыздың бойындағы барлық парасат пен зият күшiн бiр жұдырыққа жұмылдырып, оның күллi әлеуетiн барынша пайдалануымыз қажет. Мен Қазақстанда жоғары жетiстiктерге жетуге қабiлет - қарымы қаптал жететiн ғалымдардың дүниеге келерiне сенiмдiмiн. Мен орта бизнестiң нығайып, жаңа жұмыс орындарын құрарына, сөйтiп бүкiл елiмiз бен бүкiл халқымыздың игiлiгiне қызмет етерiне сенiмдiмiн.

      Бiздiң Қазақстанымыздың байлығы молайып, өркендей бередi. Бiз елiмiздiң ұзақ мерзiмдiк стратегиясында өзiмiз белгiлегендей тынбай алға баса беретiн боламыз!

К конкурентоспособному Казахстану, конкурентоспособной экономике, конкурентоспособной нации!

Послание Президента народу Казахстана, г. Астана, 19 марта 2004 года

      Дорогие казахстанцы!
 
        Прошедший год добавил нам уверенности и оптимизма в плане развития национальной экономики. Совокупный рост валового внутреннего продукта за последние четыре года составил почти 50%.
      В начале марта влиятельное издание "Дэйли телеграф" опубликовало экономический анализ британской компании "Оксфорд аналитика", в котором Казахстан признается одной из самых энергично развивающихся стран среди государств с транзитной экономикой и, по прогнозам, сохранит лидирующие позиции и в текущем году.
      2003 год стал первым годом реализации индустриально-инновационной стратегии. В стране созданы институты развития, которые уже сейчас оказывают реальное воздействие на модернизацию перерабатывающих отраслей. Банком развития кредитуются 20 инвестиционных проектов на сумму свыше полумиллиарда долларов.
      Инновационный фонд приступил к финансированию строительства первого космического спутника страны.
      В прошлом году восстановлена деятельность пяти нефтехимических предприятий. Введены в эксплуатацию заводы по производству цинка в Балхаше, полиэтиленовых труб в Атырау, причал и инфраструктура поддержки морских операций на Каспийском море. Обеспечен запуск Костанайского дизельного завода.
      Осуществляется реконструкция и перевооружение многих предприятий легкой и пищевой промышленности.
      Можно считать добрым знаком, что в 2003 году, впервые за годы независимости, темпы роста перерабатывающей промышленности превзошли темпы роста добывающей. Только в машиностроении они превысили 20%.
      Завершился и первый год реализации агропродовольственной программы. Итоги радуют. Значительно возросли объемы государственной поддержки АПК. В минувшем году аграрии получили около 51,5 миллиарда тенге, а в нынешнем выделено почти 70 миллиардов. Это более чем на четверть превышает показатель предыдущего года.
      Выделенные средства позволили крестьянам в минувшем году закупить через лизинг 806 единиц сельхозтехники, приобрести 52,5 тысячи тонн минеральных удобрений, а также гербицидов и протравителей, препаратов для вакцинации скота.
      Хорошие результаты достигнуты и в животноводстве, где отмечается стабильный рост поголовья. Выросло производство мяса, молока на более чем 17%.
      Казахстан смог не только обеспечить собственные потребности в хлебе, но и экспортировать более 5 миллионов тонн зерна.
      Объемы переработки сельскохозяйственной продукции в прошлом году в реальном исчислении увеличились на 9,5%.
      Но главное, значительно улучшилось материальное положение наших крестьян, а значит, их настроение, вера в будущее.
      В последние годы неуклонно повышается жизненный уровень всего населения Казахстана.
      В истекшем году осуществлен пересмотр пенсий с учетом трудового стажа и заработной платы. С начала года увеличены минимальные размеры пенсии и заработной платы.
      Мы единственное государство в СНГ, которое сочло необходимым компенсировать потерянные вклады населения в Сбербанке СССР.
      За минувший год было переоформлено более 1,3 миллиона вкладов на общую сумму более 4 миллиардов тенге. В этом году срок переоформления вкладов завершается. В связи с многочисленными обращениями граждан поручаю Правительству внести предложения по продлению срока переоформления вкладов и на следующий год.
      Рост экономики за истекшие четыре года позволил увеличить размеры:
      минимальной пенсии - почти в два раза (с 3 000 до 5 800 тенге), средней - также в два раза (с 4,1 тыс. до 8,6 тыс. тенге);
      минимальной заработной платы - в два с половиной раза (с 2,6 тыс. до 6,6 тыс. тенге), средней - почти в 1,6 раза (с 14,3 тыс. до 24,8 тыс. тенге);
      государственных социальных пособий - на 45%.
      Успехи в социально-экономическом развитии позволяют нам вплотную приблизиться по основным параметрам к ряду стран Центральной Европы, а государства Юго-Восточной Европы мы уже опередили.
      По классификации Всемирного банка наше государство теперь относится к группе стран, у которых доходы - выше среднего уровня.
      Усиливаются роль и авторитет Казахстана на постсоветском пространстве, в Каспийском и Центральноазиатском регионе, возрастает значение нашей страны на политической и экономической карте мира.
      Казахстан стал местом проведения крупнейших мировых форумов: Совещания по взаимодействию и мерам доверия в Азии, Первого Съезда лидеров мировых и традиционных религий.
      Нашу страну посетили с визитами авторитетные мировые лидеры государств Евро-Азиатского региона.
      Казахстан продолжает свое целеустремленное развитие в полном соответствии с долгосрочной Стратегией "Казахстан-2030".
      Сейчас на повестке дня стоит вопрос о конкурентоспособности Казахстана в мировом сообществе, о конкурентоспособности нашей экономики и конкурентоспособности казахстанцев - ученых, менеджеров, бизнесменов, специалистов, рабочих.
      А для его решения нам необходимо приступить к разработке Стратегии достижения европейских стандартов как в экономической, так и в социальной сфере.
 

  1. Конкурентоспособная экономика
 

        Экономика остается главным приоритетом нашего развития, а достижение максимально высоких темпов экономического роста - основной задачей.
      Мы будем добиваться этого через повышение конкурентоспособности нашей экономики, в соответствии с планом развития страны до 2010 года.
      Общеизвестно, что конкурентоспособность достигается не в тепличных условиях государственной поддержки, а в суровой борьбе с конкурентами.
      Оптимальная роль государства здесь мне видится в том, чтобы, с одной стороны, достигнуть максимальной либерализации и открытости экономики, с другой - вести активную работу по строительству инфраструктуры и привлечению частного сектора к развитию ключевых отраслей.
      Поэтому основными направлениями развития экономики на 2005 год должны стать:
      - дальнейшая либерализация экономики и развитие конкуренции через продолжение системных реформ и дебюрократизацию;
      - усиление открытости казахстанской экономики;
      - реализация Стратегии индустриально-инновационного развития;
      - реализация программ развития села;
      - развитие инфраструктуры.
 

  1.1. Либерализация и дебюрократизация
 

        Правительство должно активизировать работу в направлении либерализации и реструктуризации сферы естественных монополий: телекоммуникаций, электроэнергетики и железных дорог.
      Эти сферы должны стать прозрачными и открытыми для конкуренции, а население должно почувствовать улучшение качества предоставляемых услуг и снижение цен. Планы на этот счет имеются, и необходимо их решительно выполнять.
      Нельзя мириться с ограничением конкуренции даже на отдельных участках. Антимонопольное агентство должно провести исследование всех секторов экономики и до конца года внести соответствующие предложения.
      Высокие темпы роста и конкурентоспособность во многом зависят от дебюрократизации экономики.
      Задания Правительству на этот счет даны в октябре прошлого года на форуме предпринимателей, и осенью будет проверено их исполнение.
      Должен заметить, что условия для работы бизнесменов в Казахстане действительно улучшаются и уже являются если не лучшими, то далеко не худшими.
      И мы вправе ожидать от бизнеса не только просьбы по облегчению условий их деятельности, но и энергичной работы по повышению собственной конкурентоспособности.     
 

  1.2. Интеграция в мировую экономику
 

        Конкурентоспособность нашей национальной экономики может быть достигнута только в условиях ее интеграции в мировую экономику.
      Поэтому важнейшей задачей является активизация вступления Казахстана во Всемирную торговую организацию. Здесь нам надо задействовать также весь политический и дипломатический потенциал.
      Думаю, что процесс становления казахстанского бизнеса заканчивается. Он вполне "созрел" для борьбы не только на внутренних, но и на внешних рынках.
      Мы должны подготовить и наших крестьян к конкурентной борьбе не только на казахстанском, но и на мировых рынках.
      Необходимо приветствовать и поощрять движение казахстанского капитала за рубеж, освоение им внешних рынков. Это элемент глобальной конкуренции, а также возможность получения важных знаний о мировой экономике.
      Все государственные структуры за рубежом должны оказывать отечественному бизнесу помощь и поддержку.
      Банку развития Казахстана пора приступить к работе на внешних, пока близлежащих рынках. Для решения новых задач необходима дальнейшая капитализация банка со стороны Правительства на сумму в 10 миллиардов тенге и акционеров, представляющих регионы, - на 5 миллиардов.
      Мы должны энергично продвигаться и в направлении либерализации валютного регулирования, внедрения в 2007 году стандартов Евросоюза в финансовом секторе.
      Конкурентоспособность нашей экономики во многом будет определяться быстротой перехода наших предприятий на международные стандарты.
      Казахстан должен в кратчайшие сроки перенять почти полувековой опыт стран Запада по управлению качеством продукции.
      По моему поручению Правительством уже разработаны программные документы по развитию национальных систем стандартизации и сертификации до 2006 года, составлен план работ по ускоренному переходу казахстанских предприятий на международные стандарты ИСО.
      Теперь работа каждого министра и акима будет жестко оцениваться по состоянию дел с внедрением международных стандартов в сфере его деятельности.
      Необходимо в сжатые сроки завершить переход на модель технического регулирования, принятую в международной практике. Уже в этом году должен быть принят законопроект "О техническом регулировании", внесены изменения и дополнения в 50 действующих законов.
 

  1.3. Индустриально-инновационное развитие
 

        В целях реализации Стратегии индустриально-инновационного развития важно определить приоритеты развития.
      Правительство должно привлечь экспертов мирового уровня, провести необходимый анализ конкурентных преимуществ страны и до конца года сформулировать конкретные предложения.
      Нам надо внедрять передовой международный опыт, имеющий максимальный практический эффект.
      Одним из примеров может стать использование кластерного подхода к развитию индустрии.
      До конца этого года нам необходимо определить все перспективные казахстанские, субрегиональные и региональные кластеры (совокупность конкурентоспособных отраслей). А институты развития должны стать эффективными инструментами в реализации поставленных целей.
      Для развития инфраструктуры инновационной деятельности необходимо запустить парк информационных технологий в поселке Алатау, создать технопарки в Уральске и Степногорске.
      Необходимо шире использовать отечественный потенциал для развития высокотехнологичных производств в аэрокосмической сфере.
      Крайне важно перенести акцент с временных выгод от сдачи в аренду комплекса Байконур на реализацию совместных с Россией космических программ и проектов, что предусмотрено соглашением по продлению аренды космодрома. Это будет способствовать развитию нашей космической науки и новых технологий.
      Создание космического ракетного комплекса "Ангара" должно стать первым таким проектом. Мы уже начали работу по запуску в 2006 году своего первого космического спутника.
      Перспективное направление - совместные проекты с ведущими иностранными банками и компаниями.
      Так, Банк развития совместно с Европейским банком реконструкции и развития приступил к финансированию строительства магистральной линии электропередачи Север-Юг. Стоимость проекта - 280 миллионов долларов.
      В этом году национальной компанией "Казахстан Инжиниринг" создается совместное предприятие с "Сингапур Технолоджиз" в целях модернизации наших крупных машиностроительных заводов.
      Мы должны стремиться к развитию сельскохозяйственного и транспортного машиностроения. В частности, следует расширять выпуск дизельных двигателей на Костанайском дизельном заводе, проработать вопрос перехода от сборки автомобилей "Нива" на заводе "Азия-Авто" к сборке автомобилей "Шкода". Следует также увеличить сборку грузовых автомобилей на заводе концерна "Казахстан-КамАЗ".
      Росту экспортного потенциала страны должно способствовать дальнейшее развитие базовых отраслей индустрии, прежде всего металлургии и металлообработки.
      "Испат-Кармет" планирует реализовать проект по непрерывной разливке стали, а также производству труб для нефтегазового сектора, "Алюминий Казахстана" готовит к реализации крупный проект строительства электролизного завода по производству металлического алюминия стоимостью около восьмисот миллионов долларов.
      Приоритетное развитие должна получить химическая и нефтехимическая промышленность.
      Ведется подготовка к строительству газоперерабатывающего завода на Карачаганакском газоконденсатном месторождении стоимостью более миллиарда долларов.
      Необходимо ускорить реализацию проекта реконструкции Атырауского НПЗ.
      Намечается строительство завода по выпуску кальцинированной соды в Жамбылской области, хлорщелочного производства в Павлодарской области.
      При участии институтов развития в Астане должно завершиться строительство заводов по выпуску изделий домостроения из ячеистого бетона, по производству стеклопластиковых труб. В городе Актобе - по производству труб и фитингов из укрепленного стекловолокном полиэфира. В поселке Абая Алматинской области - по производству бумаги, гофрокартона и бумажно-картонных изделий для пищевой промышленности ЗАО "Казакстан кагазы". В Шымкенте - по производству пряжи из хлопка-волокна ТОО "Ютекс".
      Эти достижения являются лишь частью итогов первого года осуществления индустриальной программы.
      Помимо этого, нам необходимо принять меры по дальнейшему улучшению инвестиционного климата. Во-первых, надо поддержать зарождающийся инновационный бизнес. В частности, стимулировать компании, активно занимающиеся научными исследованиями, разработкой и внедрением новых технологий.
      Во-вторых, пора изменить подходы к предоставлению налоговых преференций для привлечения инвестиций. Они должны обеспечивать стимулирование долгосрочных инвестиций и быть согласованы со сроками окупаемости проектов.
      В-третьих, в целях существенного улучшения условий для модернизации и технического перевооружения производства недавно значительно облегчены возможности лизинга, а с 2005 года будет пересмотрена фискальная политика в части амортизационных отчислений.
 

  1.4. Аграрная политика
 

        Как уже отмечалось, нам предстоит решить задачу формирования конкурентоспособной системы агробизнеса в стране. Для этого нужно обеспечить четкое исполнение законодательных актов, в первую очередь Земельного , Водного и Лесного кодексов.
      Эффективность государственной политики по регулированию рынка зерна необходимо повысить.
      Особое внимание должно быть уделено модернизации перерабатывающих сельскохозяйственных производств и повышению качества продукции.
      Нельзя забывать и о развитии современной аграрной науки.
      В целях преодоления бедности на селе необходимо продолжать разворачивать схемы микрокредитования, тем более что они успешно прошли апробацию.
      С этого года начала реализовываться еще одна аграрная государственная программа, направленная на развитие сельских территорий. Хочу напомнить вам, что государственные инвестиции в неперспективные территории прекращены.
      В целях эффективной реализации указанной программы необходимо образовать комитет по делам сельских территорий при Минсельхозе.
      В целом, к концу 2005 года с учетом принятых аграрных программ должны быть созданы необходимые условия для нормального жизнеобеспечения села, производства конкурентоспособной продукции, импортозамещения и расширения экспортных возможностей.
      Считаю, что с принятием Закона "Об обязательном страховании в растениеводстве" будет полностью сформирована основная законодательная база аграрного сектора.
 

    1.5. Инфраструктура
 

        В истекшем году сданы в эксплуатацию автомобильные дороги Алматы - Астана и Астана - Боровое.
      Железнодорожный суперэкспресс доставляет пассажиров от Астаны до Алматы за 12 часов.
      Завершены строительство моста через Сырдарью в районе Кызылорды, пассажирского терминала в аэропорту Алматы, стыковка важнейшей железной дороги Алтынсарино - Хромтау протяженностью 402 километра.
      В текущем году должны быть введены в действие новые объекты международного аэропорта Астаны, начато строительство взлетно-посадочной полосы в Актобе.
      Помимо этого, нам необходимо обеспечить электрификацию железнодорожного участка Экибастуз - Павлодар, увеличить пропускную способность станции "Дружба" по перевозке грузов до 10 миллионов тонн. Будет продолжено расширение морского порта Актау, получит развитие инфраструктура портов Баутино и Курык на Каспийском море.
      В автодорожном строительстве основным приоритетом остаются транзитные дороги международного значения, прежде всего направления Челябинск - Костанай - Астана - Алматы - Хоргос и Самара - Шымкент - Алматы - Хоргос. В целом на модернизацию и строительство автодорог в текущем году предусмотрено 40 миллиардов тенге, а в 2005-м - 55 миллиардов тенге, или с ростом на 37,5%.
      Будут активнее вестись работы и по реализации альтернативных маршрутов транспортировки нефти.
      Необходимо завершить строительство газопровода Акшабулак - Кызылорда и обеспечить газификацию Кызылорды.
 

  2. Развитие человеческих ресурсов
 

        Уважаемые казахстанцы!

           В предыдущие годы мне приходилось больше говорить о макрополитике. Поскольку невозможно добиться конкретных социальных достижений, не решив вопросы реформирования и становления экономической политики.
      Сегодня мне особенно приятно говорить о вещах, которые интересуют всех казахстанцев. Ведь вопросы жилья, образования и здравоохранения затрагивают и волнуют каждого из нас.
 

     * * *
 

              Физические и интеллектуальные способности казахстанцев в условиях глобализации и ужесточения мировой конкуренции являются ключевыми факторами успеха наших планов, конкурентоспособности экономики страны и ее выживания в современных условиях.
      Способны ли казахстанцы продемонстрировать миру сильный дух, здоровье и знания, свойственные народам, которые добиваются успехов в изнурительном и тяжелом процессе мировой конкуренции?
      Мы должны признать, что нам предстоит большая работа по развитию своего человеческого потенциала.
      Сейчас, когда в стране появились накопления за счет роста экономики, у некоторых реанимируются иждивенческие настроения решить многие проблемы только за счет государственных средств. Но такой подход отбросит нас назад. Это доказано мировой историей. Об этом говорят здравый смысл и собственный опыт.
      Бесплатность и дармовщина приводят к искажению ценностей, извращают мотивацию к труду, расслабляют человека, снижают его жизнеспособность.
      У нас неоднократно говорили, что некоторые нефтедобывающие страны только что родившемуся ребенку уже открывают банковский счет. Но во время своего недавнего визита в Саудовскую Аравию я убедился, что это не так. Иждивенческих настроений там нет. И на Западе также с детства прививается уважение к труду, стремление самому зарабатывать на жизнь, независимо от благосостояния родителей и страны.
      Поэтому все блага для себя и своей семьи человек должен обеспечивать сам, неуклонно повышая уровень своего развития и профессионализма.
      И чем меньше будет участие государства в решении его насущных проблем, тем это будет полезнее для человека.
      Если вы помните, то еще в 1997 году в долгосрочной Стратегии развития страны до 2030 года ставилась задача учить людей жить и работать так, как будто у нас нет доходов от нефти. Поэтому был создан Национальный фонд, который выполняет функции сбережения для будущих поколений и резерва в случае кризисных ситуаций.
      Государство должно заботиться только о тех, кто в силу возраста или состояния здоровья не может работать и самостоятельно получать доходы. Это основной принцип наших реформ. Государство создает новые рабочие места, условия для самореализации работающего человека, заботится о росте доходов населения. На плечи государства возлагается решение и финансирование задачи обеспечения минимально гарантированных стандартов в ключевых отраслях человеческого развития, решение проблем чистой питьевой воды и строительства инфраструктуры.
      Повышение конкурентоспособности казахстанцев в среднесрочной перспективе требует новой политики в жилищном строительстве, системных изменений в здравоохранении и образовании, в социальном обеспечении.
 

  2.1. Новая политика жилищного строительства
 

        В последнее время активно обсуждаются возможные пути решения проблемы жилищного строительства.
      По-прежнему остается живучей идея строительства государственного безвозмездного жилья.
      Должен со всей ответственностью заявить, что бесплатного жилья за исключением отдельных групп населения не будет.
      Жилье является частной собственностью, а значит - сферой ответственности самого человека. Сегодня доля частного жилья в общем жилищном фонде страны составляет почти 97%. И она не будет снижаться.
      Вместе с тем жилищная проблема является сегодня одной из ключевых.
      В прошлом году в Казахстане построено свыше двух миллионов квадратных метров жилья. Это на 30% больше, чем было введено в 2002 году. Но даже и эти темпы не могут нас удовлетворить. Расчеты показывают, что необходимо выйти на ежегодное строительство, как минимум, четырех миллионов квадратных метров.
      Я давно вынашивал идею превратить эту отрасль в один из локомотивов экономического развития. Вы понимаете, что масштабное строительство жилья потянет за собой развитие промышленности строительных материалов, мебельной промышленности, металлообработки.
      В этой связи я хочу с большим удовлетворением заявить казахстанцам о начале реализации новой политики в жилищном строительстве с 2005 года.
      Суть данной политики заключается в обеспечении доступности жилья для более широких слоев населения через удешевление его стоимости, увеличение сроков жилищного кредитования, снижение первоначальных взносов и ставки кредитования. Все это должно осуществляться на фоне проводимой государством политики неуклонного роста доходов населения.
      Как вам известно, помимо обычных способов покупки или строительства жилья за свой счет, сегодня действует две схемы приобретения жилья в рассрочку: через ипотеку и через систему жилищных строительных сбережений. Но обе схемы пока малодоступны из-за своей дороговизны. Новая жилищная политика будет направлена на их удешевление, а также на снижение стоимости строительства.
      Так, для ипотечных кредитов срок возврата будет увеличен от сегодняшних 10 до 20 лет. Первоначальный взнос будет снижен с 20 до 10% от стоимости жилья, при этом ставка кредита снижена с 13 до 10%.
      Что касается системы жилищных строительных сбережений, то первоначальный взнос будет снижен с 50 до 25%. Срок же возврата кредита по оставшейся сумме увеличится с 15 до 25 лет.
      При этом стоимость одного квадратного метра жилья улучшенной планировки с минимальными отделочными работами в крупных городах будет снижена в среднем от сегодняшних 700 долларов за один квадратный метр до 350.
      Нам вообще надо строить так, чтобы стоимость за квадратный метр не превышала суммы в 350 долларов. Если строители будут завышать расценки, то не получат больше кредитов и заказов. А в регионах стоимость и вовсе должна быть ниже даже этих показателей.
      Как показывают расчеты, в случае реализации новой политики строительства жилья около 200 тысяч семей (а это почти миллион человек) смогут воспользоваться ипотекой и системой жилищно-строительных сбережений.
      Для этого необходимо ввести в строй до конца 2007 года 12 миллионов квадратных метров жилья, то есть увеличить ежегодный ввод жилья в среднем вдвое к сегодняшнему уровню.
      Расчеты показывают, что для реализации новой политики жилищного строительства в течение 2005-2007 годов необходимо инвестировать в жилищное строительство из всех источников порядка 300 миллиардов тенге, в том числе около 150 миллиардов тенге - государственных средств, большая часть которых будет предоставляться на возвратной основе, а также в целях капитализации Казахстанской ипотечной компании и Жилстройсбербанка.
      В целях удешевления строительства финансирование жилищной инфраструктуры должна взять на себя местная власть.
      Необходимо сделать обязательной продажу земли под застройку через тендер.
      Поставленная задача - на пределе возможностей Правительства и акимов, но она должна быть реализована в ближайшие три года. К 2008 году мы должны иметь устойчивый плацдарм для вовлечения в строительство жилья всего среднего класса.
      Правительство должно в месячный срок внести на утверждение Государственную программу развития жилищного строительства, а также в этом году совместно с акимами развернуть все необходимые подготовительные работы.
      В целях установления надлежащего контроля за ходом работ мною будет образована соответствующая Государственная комиссия во главе с Премьер-Министром страны. На нее же и акиматы возлагается обязанность по проведению в республике широкой разъяснительной работы.
      В результате реализации Программы развития жилищного строительства предполагаемый дополнительный прирост ВВП по стране составит около двух процентов.
      Будет создано 45 тысяч новых рабочих мест, а также получено дополнительных налогов в течение трех лет около 80 миллиардов тенге.
      Мы беремся за огромную и ответственную работу, от которой ожидаем большого мультипликативного эффекта, как части осуществления индустриальной программы страны.
      Надо широко привлечь наше студенчество к строительству во время каникул, вспомнив полузабытые стройотряды.
      Перед отечественными и иностранными строителями и работниками стройиндустрии открывается огромный фронт работ, к которым уже сегодня они должны начать подготовку. Заказы получат только те, кто предложит лучшие условия.
      Самое главное - сделать рынок жилья более доступным для людей, сократить диспропорцию между стоимостью жилья и доходами населения. В дальнейшем уже сам рынок будет регулироваться в этих параметрах.
      Помимо строительства жилья требуются новые подходы к его эксплуатации. Но и здесь участие государства должно быть сведено к минимуму.
      Мы должны думать над совершенствованием института кооперативов собственников квартир, созданием накопительных финансовых схем капитального ремонта, усилением государственного контроля и надзора за строительством и эксплуатацией.
      Необходима оптимизация жилищных отношений и, следовательно, жилищного законодательства. Правительство должно быстрее принять соответствующую программу.
      Будем реалистами. Пока еще не все казахстанцы могут претендовать на новое жилье. Но, поверьте, скоро настанет время, когда каждый работающий сможет рассчитывать на приобретение квартиры или дома.
 

  2.2. Здравоохранение
 

        В соответствии с поставленными задачами требуются серьезные и системные изменения в здравоохранении.
      Прежде всего, необходимо четко понимать концепцию реформ в данной отрасли.
      За эти годы мы отошли от советской, корпоративно-государственной системы управления и финансирования, но так и не добрались до частно-страховой, свойственной западному здравоохранению.
      И, может быть, к лучшему, поскольку в разных странах все больше и больше обнаруживаются недостатки действующей системы.
      Зачем нам тогда идти в этом направлении? Наш собственный опыт показывает, что чрезмерная коммерциализация здравоохранения искажает мотивацию врача: ему становится выгоднее, чтобы человек чаще болел и больше платил, чем был здоровым.
      Поэтому в нашей стране должна быть солидарная, совместная ответственность государства и человека за его здоровье.
      Государство должно обеспечивать гарантированное, безвозмездное для человека, медицинское обслуживание по минимальным стандартам. Все, что сверх этого, должно обеспечиваться за счет заработка или добровольного медицинского страхования человека.
      Государственная медицина должна быть пространственно разделена с частной: закон должен запретить открытие каких-либо частных кабинетов в государственных медицинских учреждениях.
      В отрасли необходимо произвести серьезные изменения в части совершенствования:
      - системы управления;
      - системы финансирования здравоохранения, эффективности использования финансовых ресурсов и обязательной децентрализации закупок;
      - системы организации предоставления медицинской помощи;
      - нормативной базы системы здравоохранения;
      - статистики, информатизации отрасли, оптимизации отчетности.
      В качестве первоочередных задач, к решению которых необходимо приступить со следующего года, я бы определил следующие.
      Первое. Реальный перенос центра тяжести на первичную медико-санитарную помощь, перенос акцентов со стационарного на амбулаторное лечение, уход от ориентации на койко-места.
      Необходимо в течение 2005-2007 годов значительно увеличить долю средств, направляемых на первичную медико-санитарную помощь.
      Второе. Необходимо начать системный переход на международные стандарты здравоохранения, новые технологии и современные методики лечения и медицинского обслуживания.
      Третье. Укрепление здоровья матери и ребенка. Поручаю Правительству обеспечить строительство в Астане Республиканского центра материнства и детства, который должен соответствовать международным стандартам и стать новым эталоном качества в системе здравоохранения. Всем регионам нужно следовать этим стандартам, уделяя самое серьезное внимание материнству и детству.
      Четвертое. Необходимо создать систему независимой медицинской экспертизы, которая основывается на принципе проведения контрольных проверок уполномоченным органом с привлечением независимых экспертов.
      Пятое. С 2005 года необходимо начать подготовку менеджеров системы здравоохранения, управления ресурсами и финансирования отрасли.
      Необходимы серьезные изменения и в системе подготовки и переподготовки врачей и медицинского персонала.
      Шестое. Необходимо сосредоточиться на профилактике, диагностике и лечении туберкулеза, диабета, астмы, сердечно-сосудистых и других социально значимых заболеваний.
      Седьмое. Правительство и акимы должны обеспечить строительство новых больниц и медицинских учреждений, а также осуществлять капитальный ремонт действующих.
      В 2005-2007 годах должно быть построено 90 объектов здравоохранения и отремонтировано 450. При этом должны быть полностью обеспечены все потребности в лечении туберкулеза и родовспоможении.
      В целях комплексного решения указанных и других проблем поручаю Правительству в месячный срок завершить разработку Государственной программы реформирования и развития здравоохранения.
 

  2.3. Образование
 

        Конкурентоспособность нации в первую очередь определяется уровнем ее образованности.
      Безусловно, что полная интеграция в мировое образовательное пространство требует поднятия системы образования на международный уровень. Для этого необходимо перейти на двенадцатилетнее образование, предусматривающее профильное обучение учащихся на старшей ступени.
      Дошкольная подготовка будет соответствовать первому классу. После десяти лет учебы наши дети должны определиться: либо готовиться к поступлению в вузы, либо к самостоятельной трудовой деятельности, получив соответствующее профессионально-техническое образование. Последний год обучения в школе будет соответствовать первому курсу вуза при нынешней системе. Поэтому само высшее образование станет в основном четырехлетним. Таким образом мы перейдем на новую двенадцатилетнюю систему и в то же время сократим расходы на эту реформу.
      Конечно, это потребует подготовки, которая займет несколько лет.
      Поэтому за это время необходимо подтянуть отстающие участки и серьезно укрепить материально-техническую базу системы образования.
      Необходимо, во-первых, приступить к восстановлению системы детских садов и формированию полнокровного дошкольного образования. Пока же там, где это возможно, необходимо развивать дошкольное образование при школах.
      Во-вторых, одним из результатов реформирования отрасли должно стать появление педагога новой формации.
      Поручаю Правительству увеличить государственный образовательный заказ на подготовку педагогических кадров с 2005/2006 учебного года на пять тысяч единиц.
      Особое внимание следует обратить на вакансии для педагогов с полилингвистическим образованием.
      Необходимо поднять на более качественный уровень квалификацию учителей, укрепить материально-техническую базу Республиканского и региональных институтов переподготовки работников системы образования.
      Очень важно, чтобы учителя и дети работали в уютных школах и не испытывали ограничений в учебном оборудовании, кабинетах, спортивных площадках. Школа в Казахстане со временем должна подняться на уровень лучших мировых стандартов.
      В перспективе профессия учителя должна стать одной из самых престижных и высокооплачиваемых. Разумеется, что и сам учитель должен соответствовать требованию времени.
      В прошедшем году было построено 68 школ, в текущем году будет построено более 70 новых школ, более чем в 500 будет проведен ремонт. Этого не делалось даже в "лучшие годы" нашей недавней советской истории.
      Вместе с тем, по самым минимальным оценкам, нам необходимо отремонтировать и построить еще более 1 900 школ. Это надо сделать в предстоящие три года.
      В течение последних 15-20 лет практически не обновлялись предметные кабинеты. Надо решить эти проблемы в течение 2005-2008 годов. Это третья по важности задача.
      Поручаю акимам областей, городов Астаны и Алматы принять региональные программы, направленные на укрепление материально-технической базы школ.
      Акимам (я хочу подчеркнуть важность этой задачи) необходимо обеспечить подключение к Интернету не менее семидесяти пяти процентов школ уже в 2005 году. Правительство, акимы должны ускоренно решать задачу телефонизации школ.
      В-четвертых, серьезного внимания требуют дети с ограниченными возможностями в развитии. Поручаю Правительству совместно с акимами проработать вопрос развития сети школ-интернатов для этой категории детей.
      В-пятых, для повышения качества знаний учащихся следует внедрить независимую внешнюю оценку их учебных достижений.
      Правительство должно уже в текущем году завершить внедрение в республике независимого внешнего контроля в форме единого национального тестирования выпускников школ, а также промежуточной аттестации студентов вузов. Для институциональной поддержки этого важного дела поручаю создать Национальный центр оценки качества образования.
      В-шестых, немало нареканий вызывает качество учебников. Правительство должно провести их инвентаризацию и качественную экспертизу, а затем принять меры по исправлению ситуации.
      В-седьмых, мы должны по-новому осознать роль технического и профессионального образования.
      Правительству, акимам всех уровней необходимо принять действенные меры, направленные на развитие сети учебных заведений профессионального технического образования молодежи, преимущественно с привлечением частного сектора, которому и нужны эти выпускники.
      В-восьмых, по-прежнему избыточной остается сеть отечественных вузов, а также филиалов иностранных вузов. Образование, которое они дают, оставляет желать лучшего.
      Их надо сократить, в том числе посредством ужесточения требований к материально-технической базе и научно-педагогическому персоналу.
      В-девятых, в ближайшее время мы определим небольшую группу элитных вузов страны, ректоры которых будут назначаться Президентом, а государство примет активное участие в их развитии. Эти вузы должны стать эталоном подготовки специалистов, в том числе и для госслужбы.
      И последнее. Стране нужна новая Государственная программа образования, устремленная в будущее. Правительство должно приступить к ее разработке, привлекая лучших отечественных и зарубежных экспертов.
 

  2.4. Социальное обеспечение
 

        Социальные вопросы были и будут оставаться для государства в числе приоритетных. С 2005 года должен быть введен в действие Закон "Об обязательном социальном страховании".
      В следующем году необходимо проиндексировать размер пенсий с опережением уровня инфляции, установив размер минимальной пенсии в 6 200 тенге. Средний размер пенсий после повышения составит 9 252 тенге.
      На пенсионное обеспечение в 2005 году дополнительно будет выделено более 10,5 миллиарда тенге.
      Как я уже говорил, святой обязанностью государства является забота о тех, кто ограничен в возможностях работать или иметь одинаковые условия получения доходов.
      Помощь этим гражданам - отражение степени гуманизации и зрелости нашего общества, наш с вами долг. Пришло время и возможности его исполнить.
      Начиная со следующего года, необходимо серьезно повысить государственные социальные пособия по инвалидности и потере кормильца, направив на эти цели 15,8 миллиарда тенге. Это коснется в целом более 680 тысяч человек.
      Будут повышены пособия: 47 тысячам инвалидов первой группы - на 3 месячных расчетных показателя (на 2 757 тенге) (МРП - 919 тенге); более чем 193 тысячам инвалидов второй группы - на 2,5 МРП (на 2 297 тенге); почти 125 тысяч инвалидов третьей группы получат повышение пособия на 2 МРП (на 1 838 тенге); более 50 тысячам инвалидов в возрасте до 16 лет - на 3 МРП (на 2 757 тенге); 262 тысячи семей, потерявших кормильца, получат повышение пособия до одного месячного расчетного показателя.
      В результате в 2005 году для более чем 415 тысяч инвалидов средний размер госсоцпособия повысится до 6 700 тенге, или на 50%. Средний размер госсоцпособия по потере кормильца возрастет на 20% - до 6 500 тенге.
      Но эти повышения не коснутся инвалидов всех групп, уже получающих максимальные размеры пособий. Для них будет осуществлена индексация с учетом роста цен.
      Есть еще один вопрос нашего с вами долга перед отцами и дедами, вопрос нашей исторической памяти. В будущем году мы будем отмечать шестидесятилетие Победы в Великой Отечественной войне и чествовать наших дорогих ветеранов. В связи с этой знаменательной датой поручаю Правительству в 2005 году повысить до 15 месячных расчетных показателей размеры специальных государственных пособий инвалидам и участникам войны и оказать ветеранам разовую материальную поддержку в размере 30 тысяч тенге. На эти мероприятия необходимо выделить 6,5 миллиарда тенге.
      В целом на социальное обеспечение за счет республиканского бюджета в 2004 году выделено 217,2 миллиарда тенге с охватом более 2,5 миллиона человек, а в 2005 году увеличение расходов на эти цели составит порядка 33 миллиардов тенге.
      Наряду с другими мерами по социальной поддержке малообеспеченных граждан к концу 2005 года по сравнению с  началом 2003 года численность граждан, проживающих ниже черты бедности, должна уменьшиться более чем в два раза.
      Мы также должны стимулировать дальнейший приток населения в страну, поэтому квоту иммиграции оралманов в 2005 году надо увеличить до 15 тысяч семей. Для их переселения и приобретения жилья следует выделить 9,8 миллиарда тенге.
      Мы будем совершенствовать законодательство по регулированию трудовых отношений, предусмотрим в Трудовом кодексе стимулирование легальной занятости, сформируем современную модель занятости.
      Решение приоритетных задач человеческого развития является чрезвычайно важным.
      Поэтому все бюджеты развития областей должны использоваться только на цели развития системы образования, здравоохранения, водоснабжения и инфраструктуру жилищного строительства.
      В 2005 году необходимо предусмотреть в республиканском бюджете на строительство в сельской местности объектов образования, здравоохранения и водоснабжения 15 миллиардов тенге, а для особо важных объектов в областных центрах и городах - 5 миллиардов.

* * *

      Развитие социальной сферы и человеческих ресурсов является для Казахстана ключевым долгосрочным приоритетом.
      Объявленные мною задачи являются первоочередными, но далеко не исчерпывающими.
      По моему поручению ведется работа по усилению социальной направленности реформ и формированию новой социальной политики.
      Она будет объявлена через год.
 

  3. Конкурентоспособность государства
 

        Конкурентоспособность государства проявляется в повышении роли и авторитета страны на международной арене, в способности государства решать насущные проблемы своих граждан, повышении качества предоставляемых государством услуг.
 

  3.1. Государственное строительство
 

        Решение этих задач, в свою очередь, во многом зависит от количества и качества государственных служащих, эффективности системы государственного управления.
      Должен сказать, что в последнее время активизировались попытки всех видов власти как в центре, так и на местах увеличить численность государственных органов. Это недопустимо.
      Конечно, жизнь не стоит на месте, и где-то нужны изменения. Но Правительство должно исходить из жесткой политической установки недопущения роста общей численности государственного аппарата. Исключения возможны только там, где этого требует провозглашаемая Президентом государственная политика.
      Мы многого достигли в формировании компактного профессионального Правительства. Следует и дальше совершенствовать структуру исполнительной власти, упраздняя лишние функции и звенья, децентрализуя процесс управления. В то же самое время необходимо усилить роль и ответственность министерств и ведомств за исполнение возложенных на них функций.
      Кроме того, пора на деле приступить к формированию "электронного Правительства". Это небольшое по численности Правительство, прозрачное в своей деятельности. Оно позволит сократить контакты между населением и чиновниками, повысит качество и уменьшит сроки оказания услуг. Это приведет к новой административной реформе и сокращению госаппарата.
      Для осуществления такой работы нужна большая программа ликвидации компьютерной безграмотности и обеспечения доступа населения к Интернету.
      Поручаю Правительству, призываю наших граждан, особенно молодежь, к масштабной работе по компьютерному самообразованию, как была в свое время борьба с неграмотностью в тридцатых годах минувшего века.
      Требуются серьезные изменения в государственной службе, системе подготовки и переподготовки государственных служащих в целях значительного повышения уровня государственного управления и качества предоставляемых государством услуг.
      Должна быть коренным образом перестроена деятельность Академии государственной службы, укреплена ее материальная база и обеспечено финансирование.
      При приеме на должность политического служащего необходимо учитывать учебу в академии.
      При академии необходимо развернуть сеть исследовательских центров и привлечь для работы в ней лучшие профессорско-преподавательские кадры. Необходимо значительно увеличить количество выпускников академии.
      С этого года мы повысили заработную плату государственных служащих на 50%, будем и в дальнейшем вести работу по повышению социальной защиты государственного служащего.
      Но с ростом заработной платы будут повышаться и требования к самим госслужащим: их профессионализму, патриотичности, дисциплине, моральному и нравственному облику.
      Жестко должны преследоваться коррупционные преступления: необходимое для этого законодательство имеется.
      При приеме на госслужбу новых работников должно стать обязательным требованием умение пользоваться компьютером, Интернетом и желательно владение английским языком, а в будущем это требование станет тоже обязательным.
      Необходимо ужесточить квалификационные требования и сделать более принципиальной работу аттестационных комиссий.
 

  3.2. Внутренняя политика
 

        В текущем году мы продолжим работу по дальнейшей демократизации нашего общества в рамках пяти направлений, обозначенных в моем прошлогоднем Послании .
      Они остаются в силе, и в дополнение к ним необходимо обратить внимание на следующие моменты.
      Мы должны сосредоточиться на трех принципиальных элементах: развитии институтов гражданского общества, децентрализации, создании устойчивой политико-партийной системы. Необходимо предпринять шаги по укреплению стабильности, демократии и защиты прав граждан.
      Во-первых, следует проработать вопросы внедрения новых избирательных механизмов, уточнения роли и места каждого субъекта политического процесса.
      Мы будем и далее развивать свою партийно-политическую систему, совершенствуя юридические нормы, регламентирующие деятельность партий и общественных объединений.
      Сейчас в обществе очень активно обсуждается новое законодательство о средствах массовой информации и о выборах. Слышатся критические замечания в их адрес.
      Хочу вам напомнить, когда мы принимали законодательные поправки, касающиеся численности партий не менее 50 тысяч, то это называли непреодолимым барьером.
      Но на данный момент уже зарегистрировано девять партий, которые легко преодолели эту планку, и уже теперь никто не ставит под сомнение демократичность той поправки. Так будет и с нынешними законами о СМИ и о выборах.
      Нормы нового выборного законодательства направлены на повышение профессионализма и прозрачности в деятельности избирательных комиссий всех уровней.
      Необходимо подумать и о том, чтобы законодательно определить полномочия партийных фракций в Парламенте, местных избирательных органах.
      Требуется проработка и принятие правовых решений по вопросам финансирования деятельности партий и НПО со стороны отечественных юридических и физических лиц. Поддержка неправительственного сектора должна обрести качественно новый масштаб.
      Актуальным является и вопрос о правовом регулировании деятельности избирательных блоков.
      Во-вторых, потенциал постоянно действующего Совещания по дальнейшей демократизации общества в полную силу еще не использован. Важно, чтобы Совещание стало не только "круглым столом", где даются рекомендации исключительно для власти.
      Решения, принятые на ПДС, должны реализовываться и усилиями партий через своих представителей в Парламенте, НПО - через участие в конкретных социально значимых проектах.
      В-третьих , осенью этого года пройдут выборы в Мажилис Парламента, которые станут экзаменом на зрелость для политических партий. Наш общий долг - обеспечить проведение выборов в строгом соответствии с законом.
 

  3.3. Внешняя политика и безопасность
 

        Особенностью нашего времени стала активная борьба с терроризмом. Последние события в России и Испании потрясли всех и заставили задуматься о том, что, пожалуй, нет ни одного государства, защищенного от варварских действий террористов. Погибают мирные ни в чем не повинные граждане. Вот почему для нас так важна консолидация региональных и международных усилий, в частности, в борьбе с международным терроризмом, религиозным экстремизмом, наркотрафиком и другими современными вызовами и угрозами человечеству.
      Сегодня Казахстан имеет стабильные, предсказуемые отношения со всеми соседними государствами.
      Создана прочная система эффективного международного сотрудничества.
      Мы за развитие взаимовыгодных двусторонних отношений со странами Востока и Запада.
      Внешняя политика Казахстана должна быть ориентирована на содействие ускоренному экономическому развитию страны, повышению ее значимости в мире.
      Казахстан заявил о себе как твердый сторонник интеграции и многостороннего сотрудничества.
      В этой связи следует продолжить работу в рамках Единого экономического пространства, ЕврАзЭС, Шанхайской организации сотрудничества и ЦАС.
      Россия - очень важная страна для Казахстана. Мы находимся в общих геополитических условиях, сталкиваемся с общими проблемами. У нас схожие взгляды на многие процессы в мире, их надо реализовывать. Достигнутый высокий уровень экономической интеграции и доверия должен быть продолжен.
      Казахстан высоко ценит достигнутый уровень взаимоотношений с США.
      Мы хорошо понимаем важность сотрудничества с Америкой для обеспечения развития благоприятных внешних условий. Инвестиции американских компаний в Казахстан являются важным фактором сотрудничества.
      Из 25 миллиардов долларов прямых иностранных инвестиций на долю США приходится около 7,5 миллиарда. Мы и далее рассчитываем на более широкое сотрудничество с учетом интересов обеих сторон.
      Важны стабильные и дружественные взаимоотношения с нашим соседом Китаем. Это наш надежный партнер, с которым ведется постоянный диалог по всем вопросам, представляющим взаимный интерес. Нам необходимо работать над ростом объема взаимной торговли. Высокий уровень взаимопонимания, которого мы достигли, будет этому способствовать.
      Еще один не менее важный приоритет - страны Центральной Азии. Надо активнее работать с нашими соседями по сближению экономик и, соответственно, самих стран и народов.
      Мы также исходим из понимания важности обеспечения стабильности на южных рубежах казахстанской границы.
      Европейский союз является нашим крупнейшим торгово-экономическим партнером, и здесь нужна активная работа в плане продвижения и обеспечения казахстанских интересов.
      Наши близкие отношения с Турцией, со странами исламского мира должны находиться под постоянным вниманием.
      Реализация наших планов, конечно, требует и уделения приоритетного внимания вопросам обеспечения безопасности Казахстана.
      Необходимо сосредоточиться на практической реализации инициативы по консолидации усилий стран СНГ в борьбе с новыми вызовами и угрозами.
      Очень важно продолжить кропотливую работу по дальнейшей реализации целей Совещания по взаимодействию и мерам доверия в Азии.
      Следует максимально адаптировать деятельность в Организации Договора о коллективной безопасности к складывающимся реалиям.
      Необходимо продолжить реформирование Вооруженных сил.
      Основными задачами, стоящими перед соответствующими государственными органами, являются профессионализация армии и улучшение ее материально-технической базы.
      Мы должны уделить внимание вопросам совершенствования системы комплектования, планирования карьеры военнослужащих, создания резерва. Важным направлением работы должна стать подготовка офицерского состава в военных вузах и на военных кафедрах университетов страны.
      Для улучшения материально-технической базы армии необходимо принятие мер по оптимизации количества вооружений и военной техники.

* * *

      В целях реализации задач, установленных в настоящем Послании, Правительство и акимы должны предусмотреть необходимое финансирование в бюджете 2005 года, а также внести соответствующие предложения по уточнению бюджета текущего года. Парламенту надо будет принять соответствующие законы.

* * *

      Дорогие соотечественники!
 
        Мы ставим перед собой сложные и на первый взгляд трудновыполнимые задачи, нацеленные на перспективу.
      Вместе с тем напомню, что пятнадцать лет назад никто не верил, что Казахстан из периферийной союзной республики превратится в независимое государство, имеющее серьезные финансовые и интеллектуальные ресурсы.
      Десять лет назад мало кто верил, что Казахстан будет добывать более 50 миллионов тонн нефти (то есть с ростом в более чем два раза), перенесет столицу из Алматы в Астану и сможет запустить собственный космический спутник.
      Пять лет назад никто и слушать не хотел о необходимости создания Национального фонда и Банка развития.
      Наш собственный опыт показывает, что жизнь оказывается смелее планов.
      Как отмечал французский мыслитель Люк де Вовенарг, "кто не способен к великим свершениям, тот презирает и великие замыслы".
      Мы уже доказали, что Казахстан готов к великим свершениям, а казахстанцы способны их осуществить.
      Давайте вновь это продемонстрируем!
      Давайте продемонстрируем, что мы можем шагать в ногу со временем. Мы в свое время сильно отстали от мира и не хотим находиться в списке последних. Мы не хотим глотать пыль за уходящим поездом мировой цивилизации. А для этого нам необходимо всем вместе напрячь свои силы, собрать в один кулак все интеллектуальные способности нашего народа и использовать его потенциал. Я уверен, что в Казахстане родятся выдающиеся ученые, способные добиваться высоких достижений. Я уверен, что средний бизнес окрепнет, создаст новые рабочие места и будет работать на благо всей страны и всех казахстанцев. Наш Казахстан будет богатеть и развиваться, и мы будем идти неотступно вперед, как сами определили в долгосрочной стратегии развития страны!