ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘКІМШІЛІК РӘСІМДІК-ПРОЦЕСТІК КОДЕКСІ

Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 29 маусымдағы № 350-VI ҚРЗ Кодексі.

ЗҚАИ-ның ескертпелері!

Осы Кодекс 2021 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізіледі.

Қолданушылар назарына!
Қолданушыларға ыңғайлы болуы үшін ЗҚАИ мазмұнды жасады.

МАЗМҰНЫ

Ескерту. Мазмұны алып тасталды – ҚР 20.12.2021 № 83-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1-БӨЛІМ. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘКІМШІЛІК РӘСІМДЕР ТУРАЛЫ ЗАҢНАМАСЫ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘКІМШІЛІК СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУ ТУРАЛЫ ЗАҢНАМАСЫ

1-бап. Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасы және Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасы

1. Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттары мен нормаларына негізделген осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.

2. Әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыру ерекшеліктері Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленеді.

Осы Кодекс Қазақстан Республикасының заңдарында реттелмеген бөлігінде әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыруға байланысты қатынастарды реттейді.

3. Қазақстан Республикасының аумағында әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттары мен нормаларына негізделген Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарында, осы Кодексте айқындалады.

Егер осы Кодексте өзгеше тәртіп көзделмесе, әкімшілік сот ісін жүргізуде Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің ережелері қолданылады.

Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізуді реттейтін өзге де заңдарының ережелері осы Кодекске енгізілуге жатады.

4. Қазақстан Республикасының халықаралық шарттық және өзге де міндеттемелері, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының және Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары әкімшілік және әкімшілік-процестік құқықтың құрамдас бөлігі болып табылады.

Ескерту. 1-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

2-бап. Әкімшілік сот ісін жүргізуде артықшылық күші бар құқықтық нормаларды қолдану

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғары заң күші бар және ол Республиканың бүкіл аумағында тікелей қолданылады.

2. Осы Кодекстің нормалары мен Қазақстан Республикасы конституциялық заңының арасында қайшылықтар болған жағдайда, конституциялық заңның ережелері қолданылады.

Осы Кодекстің нормалары мен өзге де заңдардың арасында қайшылықтар болған жағдайда, осы Кодекстің ережелері қолданылады.

3. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттар осы Кодекс алдында басымдыққа ие. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында көзделгендерден өзгеше қағидалар белгіленген болса, халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.

3-бап. Осы Кодексте реттелетін қатынастар

1. Осы Кодекс мемлекеттік органдардың ішкі әкімшілік рәсімдерін, әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыруға байланысты қатынастарды, сондай-ақ әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібін реттейді.

2. Мемлекеттік органдар, әкімшілік органдар, лауазымды адамдар, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар осы Кодексте реттелетін қатынастардың қатысушылары болып табылады.

3. Мемлекеттік органдардың осы Кодексте көзделген ішкі әкімшілік рәсімдерін жүзеге асыру тәртібі Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде реттелмеген бөлігінде:

1) Қазақстан Республикасы Президентінің қызметінде, мемлекет басшысының қызметін қамтамасыз ететін мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдардың;

2) Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Кеңсесінің;

3) Қазақстан Республикасының Парламенті Палаталары, Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы аппараттарының;

4) Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты, Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі, Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты аппараттарының және соттары кеңселерінің;

5) Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Үкіметі Аппаратының, Қазақстан Республикасы орталық атқарушы органдарының және олардың құрылымдық және аумақтық бөлімшелерінің;

6) Қазақстан Республикасының жергілікті өкілді органдары аппараттарының;

7) Қазақстан Республикасының жергілікті атқарушы органдарының қызметінде қолданылады.

4. Осы Кодексте белгіленген әкімшілік рәсімдердің тәртібі:

1) Қазақстан Республикасының қылмыстық-процестік, азаматтық процестік заңнамасында және Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасында;

2) Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы, Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы, Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында;

3) мемлекеттік және бюджеттік жоспарлау түрлерін жүзеге асыру тәртібі бөлігінде Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасында;

4) Қазақстан Республикасының заңнамалық және өзге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, ұсыну, талқылау, қолданысқа енгізу және жариялау тәртібі бөлігінде "Құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасының Заңында;

5) Қазақстан Республикасының сайлау және республикалық референдум туралы заңнамасында;

6) Қазақстан Республикасының сыртқы барлау туралы, қарсы барлау, жедел-іздестіру қызметі туралы, сондай-ақ күзетілетін адамдар мен объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету және күзету іс-шараларын жүргізу жөніндегі заңнамасында;

7) нотариаттық әрекеттерді жасау бөлігінде Қазақстан Республикасының нотариат туралы заңнамасында;

8) Қазақстан Республикасының заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы заңнамасында реттелетін қатынастарға қолданылмайды.

Осы Кодексте белгіленген әкімшілік рәсімдердің тәртібі Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық өкілеттігіне және Мемлекет басшысының қызметін қамтамасыз ететін органның қызметіне қолданылмайды.

5. Осы Кодекстің 12, 13, 14 және 15-тарауларын қоспағанда, осы Кодекстің әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыру тәртібіне байланысты күші Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік органдар туралы заңнамасында реттелетін қатынастарға қолданылмайды.

6. Осы Кодекстің 1, 2, 12, 13, 14 және 15-тарауларын қоспағанда, осы Кодекстің әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыру тәртібіне байланысты күші әкімшілік актіні қабылдауға байланысты емес әкімшілік әрекетті жасау (әрекетсіздік таныту) тәртібіне байланысты қатынастарға қолданылмайды.

7. Мыналар:

1) қарау тәртібі Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жолданымдар;

2) іс жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының қылмыстық-процестік, азаматтық процестік заңнамасында және Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасында көзделген істер әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен қаралуға жатпайды.

Ескерту. 3-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.12.2021 № 91-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 157-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 12.07.2023 № 23-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

4-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негізгі ұғымдар

1. Осы Кодексте қамтылған ұғымдар мынадай мағынада қолданылады:

1) арыз – әкімшілік рәсімге қатысушының өз құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін немесе басқа тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін іске асыруға жәрдемдесу туралы өтінішхаты қамтылған жолданым нысандарының бірі;

2) арыз иесі – әкімшілік рәсімді жүзеге асыру үшін әкімшілік органға, лауазымды адамға жолданым берген адам, сондай-ақ өзіне қатысты әкімшілік акт қабылданатын, әкімшілік әрекет жасалатын (әрекетсіздік танылатын) адам (әкімшілік актінің адресаты);

3) ауыртпалық салатын әкімшілік акт – әкімшілік рәсімге қатысушының құқығын іске асырудан бас тартатын, шектейтін, тоқтататын немесе оған міндет жүктейтін, сондай-ақ оның жағдайын өзгеше түрде нашарлататын акт;

4) әкімшілік акт – жария-құқықтық қатынастарда әкімшілік орган, лауазымды адам қабылдайтын, белгілі бір тұлғаның немесе жеке-дара айқындалған тұлғалар тобының Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген құқықтары мен міндеттерін іске асыратын шешім;

5) әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) – әкімшілік органның, лауазымды адамның жария-құқықтық қатынастардағы, әкімшілік акт болып табылмайтын әрекеті (әрекетсіздігі);

6) әкімшілік қалау – әкімшілік органның, лауазымды адамның Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мақсаттарда және шектерде заңдылығын бағалау негізінде ықтимал шешімдердің бірін қабылдау өкілеттігі;

7) әкімшілік орган – Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әкімшілік актіні қабылдау, әкімшілік әрекет жасау (әрекетсіздік таныту) жөнінде өкілеттіктер берілген мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы, мемлекеттік заңды тұлға, сондай-ақ өзге ұйым;

8) әкімшілік рәсім – әкімшілік органның, лауазымды адамның әкімшілік істі қарау, ол бойынша шешімді қабылдау және орындау жөніндегі, жолданым негізінде немесе өз бастамасы бойынша жасалатын қызметі, сондай-ақ оңайлатылған әкімшілік рәсім тәртібімен жүзеге асырылатын қызмет;

9) әкімшілік талап қою (талап қою) – жария-құқықтық қатынастардан туындайтын, бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарды, бостандықтарды немесе заңды мүдделерді қорғау және қалпына келтіру мақсатында сотқа берілген талап;

10) әкімшілік іс – әкімшілік рәсімді жүзеге асыру барысы мен нәтижелерін және (немесе) сотта жария-құқықтық даудың қаралуын тіркеп-бекітетін материалдар;

11) бәсекелес орта – квазимемлекеттік сектор субъектілерін қоспағанда, нарық субъектілері;

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
12) тармақшаның қолданысы 01.01.2026 дейін тоқтатыла тұрады - осы Кодекстің 175-бабының 2-1-бөлігін қараңыз.

12) бейнежолданым – "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы жүзеге асыратын, әкімшілік органға, лауазымды адамға жіберілген бейнеформаттағы жеке немесе ұжымдық арыз, шағым;

13) бейнеконференц-байланыс – өзара қашық бірнеше абоненттің нақты уақыт режимінде аудио- және бейнеақпарат алмасу мүмкіндігі беріліп, интерактивтік өзара іс-қимыл жасауы үшін ақпараттық-коммуникациялық технологиялар пайдаланылатын көрсетілетін байланыс қызметі;

14) берілген функциялардың мониторингі (бұдан әрі – мониторинг) – орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын жүзеге асыру жөніндегі деректерді жүйелі және үздіксіз жинауға, өңдеуге, талдауға және бағалауға бағытталған іс-шаралар жиынтығы;

14-1) деректер – өңдеуге жарамды, формалданған түрдегі ақпарат;

14-2) деректерді басқару жөніндегі уәкілетті орган – деректерді басқару бойынша басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

15) жауапкер – сотта талап қою берілген әкімшілік орган немесе лауазымды адам;

15-1) жобалық басқару жөніндегі уәкілетті орган – жобалық басқару саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
16) тармақшаның қолданысы 01.01.2026 дейін тоқтатыла тұрады, тоқтатыла тұрған кезеңінде осы Кодекстің 175-бабының 2-1-бөлігінде берілген редакция қолданыста болады.

16) жолданым – әкімшілік органға немесе лауазымды адамға жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) немесе ауызша нысанда, сондай-ақ бейнеконференц-байланыс, бейнежолданым нысанында жіберілген арыз немесе шағым;

17) жолданымды есепке алу – жолданымдарды қабылдау және қарау жөніндегі мәліметтерді тіркеп-бекіту және оларды мемлекеттік құқықтық статистикалық есептілікте көрсету;

18) жолданымды қабылдау – әкімшілік органның, лауазымды адамның әкімшілік рәсімге қатысушының жолданымын қабылдау жөніндегі әрекеті;

19) жолданымды қарау – әкімшілік органның, лауазымды адамның өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шешім қабылдауы;

20) жолданымды тіркеу – жолданымның мазмұны бойынша қысқаша деректерді есепке алынатын ақпараттық құжатта тіркеп-бекіту және әрбір келіп түскен жолданымға тіркеу нөмірін беру;

21) қолайлы әкімшілік акт – әкімшілік рәсімге қатысушының құқығын іске асыратын немесе оған жүктелген міндетті тоқтататын, сондай-ақ оның жағдайын өзгеше түрде жақсартатын акт;

22) қызметтік ақпарат – мемлекеттік функцияларды орындау кезінде жасалатын, өңделетін және берілетін, меншік иесі, иеленушісі немесе пайдаланушысы мемлекет болып табылатын ақпарат;

23) лауазымды адам – Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әкімшілік актіні қабылдау, әкімшілік әрекет жасау (әрекетсіздік таныту) жөнінде өкілеттіктер берілген адам;

24) мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті орган – мемлекеттік басқару органдарының қызметіне функционалдық талдау жүргізу және орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелестік ортаға беру жөніндегі басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

25) мемлекеттік орган – Қазақстан Республикасы Конституциясының, Қазақстан Республикасы заңдарының және өзге де нормативтік құқықтық актілерінің негізінде:

жалпыға бірдей міндетті мінез-құлық қағидаларын айқындайтын актілерді басып шығару;

әлеуметтік маңызы бар қоғамдық қатынастарды басқару және реттеу;

мемлекет белгілеген жалпыға бірдей міндетті мінез-құлық қағидаларының сақталуын бақылау жөніндегі функцияларды мемлекет атынан жүзеге асыратын мемлекеттік билік ұйымы;

26) мемлекеттік органдардың ішкі әкімшілік рәсімі – мемлекеттік органды ұйымдастыру, қызметтік құжаттарды қараудың, өткерудің ішкі тәртібі және олардың орындалуын ішкі бақылау мәселелеріне байланысты лауазымды адамның жеке-дара өкімдік қызметі немесе алқалы мемлекеттік органның қызметі, мемлекеттік органдардың, олардың құрылымдық және аумақтық бөлімшелерінің және лауазымды адамдардың арасында ақпарат алмасуды, сондай-ақ мемлекеттік функциялардың бәсекелес ортаға берілуін жүзеге асыруды регламенттейтін рәсім;

27) оңтайландыру – орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың, оның ішінде функцияларды бәсекелес ортаға беруге байланысты штат санын қысқартуға, шығыстарын қысқартуға және (немесе) қайта бөлуге бағытталған шаралар кешені;

28) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылар – осы Кодексте белгіленген тәртіппен орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілері және олардың бірлестіктері, өзін-өзі реттейтін және үкіметтік емес ұйымдар;

29) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын пайдаланушылар (бұдан әрі – пайдаланушылар) – жеке және заңды тұлғалар;

30) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын толық беру – орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың құзыретінен функцияларды алып тастау және оларды жүзеге асыруды міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген өзін-өзі реттеу арқылы немесе пайдаланушылардың есебінен бәсекелес ортаға беру;

31) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар функцияларының аутсорсингі (бұдан әрі – аутсорсинг) – орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын жүзеге асыру үшін шарттар жасасу арқылы бәсекелес ортаға беру;

31-1) петиция – мемлекеттік органға, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органға электрондық құжат нысанында жіберілген және осы Кодексте белгіленген тәртіппен қаралатын ұжымдық хабар, үн қосу немесе ұсыныс;

32) сұрау салу – әкімшілік рәсімге қатысушының жеке немесе қоғамдық сипаттағы қызығушылық туғызатын мәселелер бойынша ақпарат беру туралы өтініші;

33) талап қоюшы – өзінің бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарын, бостандықтарын, заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінген адам не оның мүддесі үшін прокурор, Қазақстан Республикасының заңдарында осындай өкілеттік берілген өзге адам талап қоюды берген тұлға;

34) төрағалық етуші – әкімшілік істі алқалы түрде қарауға басшылық ететін не әкімшілік істі жеке-дара қарайтын судья;

34-1) ұлттық тіркелім – "электрондық үкімет" архитектурасы шеңберінде айқындалатын, салалар (аялар) бойынша деректердің эталондық дереккөздері;

35) ұсыныс – әкімшілік рәсімге қатысушының Қазақстан Республикасының заңдарын және өзге де нормативтік құқықтық актілерін, мемлекеттік органдардың қызметін жетілдіру, қоғамдық қатынастарды дамыту, мемлекет пен қоғамның әлеуметтік-экономикалық және өзге де қызметі салаларын жақсарту жөніндегі ұсынымы;

36) үн қосу – әкімшілік рәсімге қатысушының мемлекет жүргізіп отырған ішкі және сыртқы саясатқа, сондай-ақ қоғамдық сипаттағы оқиғалар мен құбылыстарға өз көзқарасын білдіруі;

37) хабар – әкімшілік рәсімге қатысушының Қазақстан Республикасының заңдары мен өзге де нормативтік құқықтық актілерінің бұзылғаны, мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғалардың және олардың лауазымды адамдарының жұмысындағы кемшіліктер туралы хабардар етуі;

37-1) цифрлық трансформациялау – цифрлық технологияларды ендіруді, реинжинирингті және деректерді пайдалануды қамтитын іс-шаралар кешені;

38) шағым – әкімшілік рәсімге қатысушының өзінің және басқа да тұлғалардың әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) бұзған құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін қалпына келтіру немесе қорғау туралы талабы қамтылатын жолданым нысандарының бірі;

39) ішкі бақылау – мемлекеттік орган қабылдаған шешімдерді, сондай-ақ Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын оның құрылымдық және аумақтық бөлімшелерінің, ведомстволық бағынысты мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, лауазымды адамдардың орындауына мемлекеттік орган жүзеге асыратын бақылау.

2. Басқа да арнайы ұғымдар осы Кодекстің тиісті баптарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында айқындалатын мағыналарда пайдаланылады.

Ескерту. 4-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 02.01.2021 № 399-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.10.2023 № 31-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2024 № 115-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

2-тарау. ӘКІМШІЛІК РӘСІМДЕРДІҢ ЖӘНЕ ӘКІМШІЛІК СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДІҢ МІНДЕТТЕРІ МЕН ҚАҒИДАТТАРЫ

5-бап. Әкімшілік рәсімдердің және әкімшілік сот ісін жүргізудің міндеттері

1. Әкімшілік рәсімдердің міндеттері:

жеке және заңды тұлғалардың жария құқықтарын, бостандықтары мен мүдделерін толық іске асыру;

жария-құқықтық қатынастарда жеке және қоғамдық мүдделердің теңгеріміне қол жеткізу;

тиімді және бүкпесіз мемлекеттік басқаруды, оның ішінде адамдардың басқару шешімдерін қабылдауға қатысуы арқылы қамтамасыз ету;

мемлекеттік басқаруды цифрлық трансформациялау;

жария-құқықтық саладағы заңдылықты нығайту болып табылады.

2. Әкімшілік сот ісін жүргізудің міндеті жария-құқықтық қатынастарда жеке тұлғалардың бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін тиімді түрде қорғау және қалпына келтіру мақсатында әкімшілік істерді әділ, бейтарап және уақтылы шешу болып табылады.

Ескерту. 5-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

6-бап. Әкімшілік рәсімдердің және әкімшілік сот ісін жүргізудің қағидаттары мен олардың мәні

1. Әкімшілік рәсімдер мен әкімшілік сот ісін жүргізу осы тарауда баяндалған қағидаттар негізінде жүзеге асырылады.

2. Осы тарауда белгіленген әкімшілік рәсімдердің қағидаттары түпкілікті болып табылмайды және құқықтың басқа да қағидаттарын қолдануға кедергі болмайды.

3. Азаматтық сот ісін жүргізу қағидаттары, егер бұл осы тарауда баяндалған қағидаттарға қайшы келмесе, әкімшілік сот ісін жүргізуде қолданылады.

4. Әкімшілік рәсімдердің және әкімшілік сот ісін жүргізудің қағидаттарын бұзу оның сипатына және елеулі болуына қарай әкімшілік актілерді, әкімшілік әрекеттерді (әрекетсіздікті) заңсыз деп тануға, сондай-ақ шығарылған сот актілерінің күшін жоюға алып келеді.

7-бап. Заңдылық қағидаты

1. Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік рәсімдерді өз құзыреті шегінде және Қазақстан Республикасының Конституциясына, осы Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес жүзеге асырады.

2. Сот әкімшілік істерді қарау және шешу кезінде Қазақстан Республикасы Конституциясының, конституциялық заңдардың, осы Кодекстің, басқа да нормативтік құқықтық актілердің, қолданылуға жататын Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының талаптарын дәлме-дәл сақтауға міндетті.

3. Соттар адам мен азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға құқылы емес. Егер сот қолдануға жататын заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт адам мен азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп есептесе, ол әкімшілік іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға және осы актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсынумен Қазақстан Республикасының Конституциялық Сотына жүгінуге міндетті. Сот Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының шешімін алған соң іс бойынша іс жүргізу қайта басталады.

4. Әкімшілік істерді қарауға уәкілеттік берілген соттардың конституциялық емес деп танылған заңға немесе өзге де нормативтік құқықтық актіге негізделген шешімдерінің күші жойылуға жатады.

5. Даулы құқықтық қатынасты реттейтін құқық нормалары болмаған жағдайда, сот соған ұқсас қатынастарды реттейтін құқық нормаларын қолданады, ал мұндай нормалар болмаған кезде, дауды Қазақстан Республикасы заңнамасының жалпы бастаулары мен мағынасын негізге ала отырып шешеді.

Ескерту. 7-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

8-бап. Әділдік қағидаты

1. Әкімшілік орган, лауазымды адам және сот әкімшілік істі қарау кезінде объективтілік пен бейтараптықты сақтай отырып, әкімшілік іске қатысушылардың әрқайсысына олардың әкімшілік істің мән-жайларын жан-жақты және толық зерттеуге құқықтарын іске асыруына тең мүмкіндік пен жағдайды қамтамасыз етуге міндетті.

2. Егер заңда немесе дау тараптарының келісімінде тиісті мәселелерді соттың шешетіні көзделсе, сот бұл мәселелерді әділдік пен ақылға қонымдылық өлшемшарттарын негізге алып шешуге міндетті.

9-бап. Құқықтарды, бостандықтар мен заңды мүдделерді қорғау

1. Әркім бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін қорғау үшін осы Кодексте белгіленген тәртіппен әкімшілік органға, лауазымды адамға немесе сотқа жүгінуге құқылы.

Әкімшілік органға, лауазымды адамға немесе сотқа жүгіну құқығынан бас тарту жарамсыз болады.

2. Мемлекеттік органдар – өз құзыреті шегінде, жеке және заңды тұлғалар осы Кодексте белгіленген тәртіппен басқа тұлғалардың немесе айқындалмаған тұлғалар тобының бұзылған немесе дау айтылатын заңды мүдделерін қорғау туралы талап қоюмен сотқа жүгінуге құқылы.

Прокурор осы Кодексте белгіленген тәртіппен өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында талап қоюмен сотқа жүгінуге құқылы.

3. Егер заңда дауды сотқа дейінгі реттеу тәртібі белгіленсе, осы тәртіп сақталғаннан кейін сотқа жолданым беруге болады.

4. Ешкімнің де өзінің келісуінсіз заңда ол үшін көзделген соттылығын өзгертуге болмайды.

5. Әкімшілік органға, лауазымды адамға немесе сотқа жүгіну құқығынан бас тартуға мәжбүрлеу заңсыз болып табылады және Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа алып келеді.

10-бап. Мөлшерлестік

1. Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік қалауды жүзеге асыру кезінде әкімшілік рәсімге қатысушы мен қоғам мүдделерінің әділ теңгерімін қамтамасыз етеді.

Бұл ретте әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) мөлшерлес, яғни жарамды, қажетті және пропорциялы болуға тиіс.

2. Егер әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мақсатқа қол жеткізу үшін қолайлы болса, жарамды деп есептеледі.

Егер әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) әкімшілік рәсімге қатысушының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін барынша аз дәрежеде шектейтін болса, қажетті деп есептеледі.

Егер әкімшілік рәсімге қатысушының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектеу нәтижесінде алынған қоғамдық игілік осы шектеулер келтірген зияннан көп болса, әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) пропорциялы деп есептеледі.

11-бап. Әкімшілік қалауды жүзеге асыру шектері

1. Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік қалауды Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген шектерде жүзеге асыруға міндетті.

2. Әкімшілік қалауды жүзеге асыру кезінде әкімшілік актіні қабылдау және (және) әкімшілік әрекетті жасау (әрекетсіздік таныту) осы өкілеттіктің мақсаттарына сәйкес келуге тиіс.

12-бап. Құқықтар басымдығының қағидаты

Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасындағы барлық күмәндар, қайшылықтар мен көмескіліктер әкімшілік рәсімге қатысушының пайдасына түсіндіріледі.

13-бап. Сенім құқығын қорғау

1. Әкімшілік рәсімге қатысушының әкімшілік органның, лауазымды адамның қызметіне сенімі Қазақстан Республикасының заңдарында қорғалады.

2. Әкімшілік орган, лауазымды адам немесе сот Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес теріс деп белгілемейінше, әкімшілік акті, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) заңды және негізді деп есептеледі.

3. Әкімшілік органның, лауазымды адамның кінәсінен қабылданған заңсыз әкімшілік акт, сондай-ақ әкімшілік органның, лауазымды адамның кінәсінен жасалған заңсыз әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) әкімшілік рәсімге қатысушы үшін ауыртпалық салатын салдарға алып келмейді.

4. Сенім құқығы заңсыз әрекеттер жасауға (әрекетсіздік танытуға) негіз бола алмайды.

14-бап. Формальды талаптарды теріс пайдалануға тыйым салу

Әкімшілік органның, лауазымды адамның әкімшілік рәсімге қатысушының құқығын іске асырудан бас тартуына, шектеуіне, тоқтатуына, сондай-ақ оған Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленбеген талаптарды сақтау мақсатында міндет жүктеуіне тыйым салынады.

15-бап. Анықтық презумпциясы

1. Әкімшілік рәсімді жүзеге асыру кезінде әкімшілік рәсімге қатысушы ұсынған материалдар, объектілер, құжаттар мен мәліметтер әкімшілік орган, лауазымды адам теріс деп белгілемейінше, анық деп есептеледі.

2. Материалдардың, объектілердің, құжаттар мен мәліметтердің төлнұсқалығына күмән болған кезде әкімшілік орган, лауазымды адам олардың төлнұсқалығын өзі дербес тексеруге міндетті.

16-бап. Соттың белсенді рөлі

1. Әкімшілік сот ісін жүргізу соттың белсенді рөлі негізінде жүзеге асырылады.

2. Сот әкімшілік процеске қатысушылардың түсініктемелерімен, арыздарымен, өтінішхаттарымен, олар ұсынған дәлелдермен, дәлелдемелермен және әкімшілік істің өзге де материалдарымен шектеліп қана қоймай, әкімшілік істі дұрыс шешу үшін маңызы бар барлық нақты мән-жайды жан-жақты, толық және объективті түрде зерттейді.

Судья әкімшілік істің нақты және (немесе) заңды тұстарына жататын құқықтық негіздемелер бойынша өзінің алдын ала құқықтық пікірін айтуға құқылы.

3. Сот өз бастамасы немесе әкімшілік процеске қатысушылардың уәжді өтінішхаты бойынша қосымша материалдар мен дәлелдемелерді жинайды, сондай-ақ әкімшілік сот ісін жүргізу міндеттерін шешуге бағытталған өзге де әрекеттерді орындайды.

17-бап. Әкімшілік сот ісін жүргізудің ақылға қонымды мерзімі

1. Жекелеген процестік әрекеттерді жүргізуді қоса алғанда, әкімшілік сот ісін жүргізу ақылға қонымды мерзімде жүзеге асырылады.

2. Әкімшілік істердің жекелеген санаттарын қарау және шешу осы Кодексте белгіленген мерзімдерде жүзеге асырылады.

3. Ақылға қонымды мерзімді айқындау кезінде әкімшілік істің құқықтық және нақты күрделілігі, әкімшілік процеске қатысушылардың процестік құқықтарды пайдалану және процестік міндеттерді орындау дәрежесінен көрінетін мінез-құлқы, соттың әкімшілік істі жедел қарау мақсатында жүзеге асырылатын әрекеттерінің процестік тұрғыдан жеткіліктілігі мен тиімділігі сияқты мән-жайлар ескеріледі.

18-бап. Сот актілерінің міндеттілігі

1. Бірінші сатыдағы сот әкімшілік істер бойынша сот актілерін шешімдер және ұйғарымдар нысанында қабылдайды.

Апелляциялық, кассациялық сатылардағы соттар сот актілерін қаулылар және ұйғарымдар нысанында қабылдайды.

2. Заңды күшіне енген сот актілері, сондай-ақ соттар мен судьялардың сот төрелігін іске асыру кезіндегі өкімдері, талаптары, тапсырмалары, шақырулары, сұрау салулары мен басқа да жолданымдары барлық мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, заңды тұлғалар, лауазымды адамдар, жеке тұлғалар үшін міндетті және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында орындалуға жатады.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты конституциялық емес деп таныған заңға немесе өзге де нормативтік құқықтық актіге негізделген сот актілері орындалуға жатпайды.

3. Сот актілерін, сол сияқты сот талаптарын орындамау осы Кодексте көзделген процестік мәжбүрлеу шараларын қолдануға және заңда көзделген жауаптылыққа алып келеді.

4. Сот актісінің міндеттілігі әкімшілік процеске қатыспаған мүдделі тұлғаларды бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгіну мүмкіндігінен айырмайды.

5. Сот актілерін сот түпкілікті дайын болған күнінен бастап үш жұмыс күні ішінде әкімшілік процестің тараптарына жібереді.

Ескерту. 18-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 83-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 157-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

3-тарау. ӘКІМШІЛІК ОРГАН, ЛАУАЗЫМДЫ АДАМ ЖӘНЕ ӘКІМШІЛІК РӘСІМДЕРГЕ ҚАТЫСУШЫЛАР

19-бап. Әкімшілік рәсімдегі құқық қабілеттілік және әрекет қабілеттілік

1. Әкімшілік рәсімде құқықтар мен міндеттерге ие болу қабілеттілігі барлық әкімшілік органдар, лауазымды адамдар, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар үшін тең дәрежеде танылады.

2. Әкімшілік рәсімде құқықтар мен міндеттерді өз әрекеттерімен жүзеге асыру қабілеттілігі Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес барлық әкімшілік органдар, лауазымды адамдар, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар үшін тең дәрежеде танылады.

20-бап. Әкімшілік орган, лауазымды адам

1. Әкімшілік орган, лауазымды адам:

1) жолданымдарды қабылдайды және тіркейді, оларды және оларға қоса берілген құжаттарды ресімдеуге жәрдемдеседі, формальды қателерді жоюға және қоса берілетін құжаттарды толықтыруға мүмкіндік береді;

2) әкімшілік рәсімге қатысушыға оның әкімшілік рәсімді жүзеге асыруға байланысты мәселелер бойынша құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;

3) әкімшілік рәсімді жүзеге асыруға қажетті ақпаратты Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен сұратады және алады;

4) әкімшілік рәсімге қатысушыны өткізілетін тыңдаудың орны мен уақыты туралы күні бұрын хабардар етеді;

5) осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, әкімшілік рәсім бойынша шешім қабылдау алдында әкімшілік рәсімге қатысушыны тыңдайды;

6) әкімшілік актіні осы Кодексте белгіленген тәртіппен әкімшілік рәсімге қатысушының не олардың өкілдерінің назарына жеткізеді;

7) осы Кодексте белгіленген жағдайларда және негіздер бойынша әкімшілік рәсімге қатысушының құқықтарын іске асырудан бас тартады;

8) осы Кодексте көзделген жағдайларда, өз құзыреті шегінде әкімшілік органдарға, лауазымды адамдарға жәрдем көрсетеді;

9) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

2. Мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғалар келіп түскен, қаралған жолданымдардың, хабарлардың, үн қосулардың, ұсыныстардың, сұрау салулардың саны және оларды құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласындағы статистикалық қызметті өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын мемлекеттік орган белгілеген мерзімдерде және көлемде қарау нәтижелері туралы мемлекеттік құқықтық статистикалық ақпаратты беруге міндетті.

21-бап. Әкімшілік рәсімге қатысушылар

1. Арыз иесі және мүдделі тұлға әкімшілік рәсімге қатысушылар болып танылады.

2. Құқық мирасқорлығы Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

22-бап. Арыз иесі

1. Әкімшілік органға, лауазымды адамға жолданымды бір немесе бірнеше тұлға (ұжымдық жолданым) бере алады.

Егер әкімшілік рәсім жолданымды беру арқылы қозғалған болса, онда мүдделі тұлғалар басталып кеткен әкімшілік рәсімге кірісуге құқылы. Бұл жағдайда көрсетілген тұлғалардың әрқайсысының жолданымы бойынша жеке әкімшілік рәсімді қозғау талап етілмейді.

2. Арыз иесінің:

1) әкімшілік органнан, лауазымды адамнан өзінің әкімшілік рәсімді жүзеге асыруға байланысты мәселелер бойынша құқықтары мен міндеттері туралы түсіндірме алуға;

2) осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, әкімшілік рәсім бойынша шешім қабылдау алдында тыңдалуға;

3) әкімшілік істі қарау барысында да, қарағаннан кейін де әкімшілік іспен танысуға, үзінді-көшірмелер жасауға және көшірмелерін түсіріп алуға;

4) өтінішхат мәлімдеуге;

5) әкімшілік актіге, әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) шағым беруге;

6) әкімшілік орган, лауазымды адам қарап қойған мәселе бойынша осы Кодексте белгіленген тәртіппен қайта жолданым беруге;

7) шағым жасау барысында дәлелдемелер ұсынуға және оларды зерттеуге қатысуға, оның ішінде түсініктер беруге, заттай дәлелдемелер мен өзге де құжаттарды ұсынуға;

8) егер рәсім оның жолданымы бойынша қозғалған болса, әкімшілік рәсімді тоқтатуға;

9) әкімшілік рәсімде ана тілінде немесе өзі білетін тілде сөйлеуге, аудармашының көрсетілетін қызметтерін пайдалануға;

10) осы Кодексте көзделген жағдайларда қарсылық білдірулерді мәлімдеуге;

11) өкілінің болуына;

12) осы Кодексте көзделген жағдайларда өтемақы төлеуді талап етуге;

13) осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген басқа да құқықтарды пайдалануға құқығы бар.

3. Егер Қазақстан Республикасының Конституциясында, заңдарында және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар және шетелдік заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының азаматтарымен және заңды тұлғаларымен бірдей құқықтарға ие болады және міндеттерді атқарады.

23-бап. Әкімшілік рәсімдегі мүдделі тұлға

1. Өзінің құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) қозғаған немесе қозғауы мүмкін тұлға мүдделі тұлға болып танылады.

2. Мүдделі тұлға осы Кодекстің 22-бабы екінші бөлігінің 8) тармақшасын қоспағанда, осы Кодекстің 22-бабында көзделген құқықтарды пайдаланады.

4-тарау. СОТ

24-бап. Соттың құрамы

1. Әкімшілік істерді бірінші сатыдағы сотта соттың атынан әрекет ететін судья жеке-дара қарайды және шешеді.

2. Алып тасталды – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

3. Осы Кодекстің 105-бабының бірінші бөлігінде көзделген әкімшілік істерді Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында судья бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша жеке-дара қарайды және шешеді.

4. Әкімшілік істерді апелляциялық сатыдағы сотта судьялардың тақ сандағы (кемінде үш судья) алқалы құрамы қарайды, олардың бірі төрағалық етуші болып табылады. Судья соттар шығарған ұйғарымдарға жекеше шағымдарды жеке-дара қарайды.

5. Әкімшілік істерді кассациялық сатыдағы сотта сот алқасы төрағасының не оның тапсырмасы бойынша судьялардың біреуінің төрағалық етуімен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты судьяларының тақ сандағы (кемінде үш судья) алқалы құрамы қарайды.

6. Кассациялық сатыдағы сот қаулыларын қайта қарау жөніндегі әкімшілік істерді қарауды Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының немесе оның тапсырмасы бойынша судьялардың біреуінің төрағалық етуімен судьялардың тақ сандағы (кемінде жеті судья) алқалы құрамы жүргізеді.

7. Әкімшілік істі қарау үшін соттың құрамы сот талқылауының нәтижесіне мүдделі тұлғалардың оны қалыптастыруға ықпалын болғызбайтын тәртіппен судьялардың жүктемесі мен мамандануы ескеріле отырып, оның ішінде автоматтандырылған ақпараттық жүйені пайдалану арқылы қалыптастырылады.

Ескерту. 24-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

25-бап. Соттың алқалы құрамының мәселелерді шешу тәртібі. Ерекше пікір

1. Әкімшілік істерді соттың алқалы құрамымен қарау және шешу кезінде барлық судьялар бірдей құқықтарды пайдаланады. Әкімшілік істі соттың алқалы құрамымен қарау және шешу кезінде туындайтын барлық мәселелерді судьялар көпшілік дауыспен шешеді. Судьялардың ешқайсысы да дауыс беруден қалыс қалуға құқылы емес. Төрағалық етуші ең соңында дауыс береді.

2. Сот актісін қабылдау үшін дауыс берген судьялардың көпшілігінің пікірімен келіспейтін немесе қабылданған сот актісі үшін дауыс берген, бірақ қабылданған сот актісінің қандай да бір басқа мәселесі бойынша немесе уәждемесі бойынша дауыс берген кезде азшылықта қалған судья сот актісіне қол қоюға міндетті және өзінің ерекше пікірін жазбаша түрде баяндауға құқылы.

3. Судья өзінің ерекше пікірін әкімшілік іс бойынша шешім қабылданған күннен бастап он жұмыс күнінен аспайтын мерзімде баяндауға тиіс. Судьяның ерекше пікірі әкімшілік істің материалдарына қоса тігіледі, бірақ әкімшілік іс бойынша қабылданған шешімді хабарлау кезінде жария етілмейді, сондай-ақ жариялануға жатпайды.

5-тарау. ӘКІМШІЛІК ПРОЦЕСКЕ ҚАТЫСУШЫЛАР

26-бап. Әкімшілік процеске қатысушылардың құрамы

1. Талап қоюшы, жауапкер, мүдделі тұлға және прокурор әкімшілік процеске қатысушылар болып табылады.

2. Әкімшілік сот ісін жүргізуде өкілдік ету Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша жүзеге асырылады.

27-бап. Әкімшілік процестік құқық қабілеттілік және әкімшілік процестік әрекет қабілеттілік

1. Егер барлық жеке және заңды тұлғалар, әкімшілік органдар, лауазымды адамдар осы Кодекске сәйкес өз құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сот арқылы қорғату құқығына ие болса, олар үшін әкімшілік сот ісін жүргізуде процестік құқықтарға ие болу және процестік міндеттерді атқару қабілеттілігі (әкімшілік процестік құқық қабілеттілік) тең дәрежеде танылады.

2. Өз әрекеттерімен процестік құқықтарды жүзеге асыру, оның ішінде әкімшілік іс жүргізуді өкілге тапсыру және әкімшілік сот ісін жүргізуде процестік міндеттерді орындау қабілеттілігі (әкімшілік процестік әрекет қабілеттілігі) он сегіз жасқа толған және әрекетке қабілетсіз деп танылмаған жеке тұлғаларға, заңды тұлғаларға, әкімшілік органдарға, лауазымды адамдарға тиесілі.

3. Заңда көзделген негіздер бойынша эмансипацияланған кәмелетке толмағандар эмансипацияланған кезден бастап өздерінің процестік құқықтары мен процестік міндеттерін жеке өздері жүзеге асырады.

4. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда, жария-құқықтық қатынастардан туындайтын әкімшілік істер бойынша он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың өз құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін жеке өздері қорғауға құқығы бар. Кәмелетке толмаған адамның заңды өкілдерін осындай әкімшілік істерге қатысуға тартуға соттың құқығы бар.

5. Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмаған адамның, сондай-ақ әрекет қабілеті шектеулі деп танылған адамның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта олардың заңды өкілдері қорғайды, алайда сот кәмелетке толмаған адамның өзін немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған адамды, сондай-ақ прокурорды осындай әкімшілік істерге қатысуға тартуға құқылы.

6. Он төрт жасқа жетпеген кәмелетке толмаған адамның, сондай-ақ әрекетке қабілетсіз деп танылған адамның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта олардың заңды өкілдері, прокурор қорғайды.

28-бап. Талап қоюшы

1. Талап қоюшының:

1) әкімшілік істің материалдарымен танысуға, олардан үзінді-көшірмелер жасауға және көшірмелерін түсіріп алуға;

2) дәлелдемелер ұсынуға және оларды зерттеуге қатысуға;

3) әкімшілік процеске басқа да қатысушыларға, куәларға, сарапшыларға және мамандарға сұрақтар қоюға;

4) берілген талап қою бойынша ауызша және жазбаша түсініктемелер, айғақтар беруге және дәлелдер келтіруге;

5) әкімшілік сот ісін жүргізу барысында туындайтын барлық мәселе бойынша өз дәлелдерін келтіруге;

6) әкімшілік істі қарау барысында туындайтын барлық мәселе бойынша өтінішхаттарды және қарсылық білдірулерді мәлімдеуге, айғақтар, түсініктемелер беруге;

7) аудармашының тегін көмегін пайдалануға, өкілінің болуына;

8) өзінің мүдделерін қозғайтын қабылданған шешімдер туралы білуге және мәлімделген талап қоюға қатысты процестік шешімдердің көшірмелерін алуға;

9) кез келген сот сатысында әкімшілік істі қарауға қатысуға;

10) әкімшілік процеске басқа да қатысушылардың өтінішхаттары мен дәлелдеріне қарсы болуға;

11) сот жарыссөздерінде сөйлеуге, сот актілеріне шағымдар беруге;

12) сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған ескертулер беруге;

13) әкімшілік іс бойынша келтірілген шағымдар, прокурордың өтінішхаттары мен наразылықтары туралы білуге және оларға қарсылықтар беруге;

14) мәлімделген шағымдарды, прокурордың өтінішхаттары мен наразылықтарын сотта қарауға қатысуға құқығы бар.

2. Талап қоюшы сотқа әкімшілік істің шын мәніндегі мән-жайлары туралы толық және шынайы түрде мәлімдеуге, әкімшілік процеске басқа да қатысушылардың растайтын фактілерін теріске шығаратын құжаттарды сотқа айтуға немесе ұсынуға міндетті. Талап қоюшының процестік міндеттерді орындамауы осы Кодексте көзделген процестік салдарлардың басталуына алып келеді.

3. Талап қоюшы сондай-ақ Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында көзделген басқа құқықтарды пайдалана алады және басқа міндеттерді атқарады.

29-бап. Жауапкер

1. Өзіне берілген талап қоюға байланысты өз мүдделерін қорғау мақсатында жауапкердің:

1) талап қоюдың мәнін білуге;

2) талап қоюға қарсы болуға;

3) әкімшілік іс материалдарымен танысуға, олардан үзінді-көшірмелер жасауға және көшірмелерін түсіріп алуға;

4) дәлелдемелер ұсынуға және оларды зерттеуге қатысуға;

5) әкімшілік процестің басқа қатысушыларына, куәларға, сарапшыларға және мамандарға сұрақтар қоюға;

6) әкімшілік сот ісін жүргізу барысында туындайтын барлық мәселе бойынша өз дәлелдерін келтіруге;

7) берілген талап қоюдың мәні бойынша өтінішхаттарды және қарсылық білдірулерді мәлімдеуге, айғақтар, түсініктемелер беруге және дәлелдер келтіруге;

8) аудармашының тегін көмегін пайдалануға, өкілінің болуына;

9) өзінің мүдделерін қозғайтын қабылданған шешімдер туралы білуге және мәлімделген талап қоюға қатысты процестік шешімдердің көшірмелерін алуға;

10) кез келген сот сатысында талап қоюды қарауға қатысуға;

11) әкімшілік процеске басқа қатысушылардың өтінішхаттары мен дәлелдеріне қарсы болуға;

12) сот жарыссөздерінде сөйлеуге, сот актілеріне шағымдар беруге;

13) сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған ескертулер беруге;

14) әкімшілік іс бойынша келтірілген шағымдар, прокурордың өтінішхаттары мен наразылықтары туралы білуге және оларға қарсылықтар беруге;

15) мәлімделген шағымдарды, прокурордың өтінішхаттары мен наразылықтарын сотта қарауға қатысуға құқығы бар.

2. Жауапкер сотқа әкімшілік істің шын мәніндегі мән-жайлары туралы толық және шынайы түрде мәлімдеуге, әкімшілік істі, әкімшілік процеске басқа да қатысушылардың растайтын фактілерін теріске шығаратын құжаттарды сотқа айтуға немесе ұсынуға міндетті. Жауапкердің процестік міндеттерді орындамауы осы Кодексте көзделген процестік салдарлардың басталуына алып келеді.

3. Әкімшілік істі мәні бойынша қарау мен шешу басталғанға дейін жауапкерді ауыстыруға жол беріледі. Сот талап қою бойынша жауап беруге тиісті емес тұлғаға талап қою беріліп отырғанын анықтап, талап қоюшыны шақырады, тиісті емес жауапкерге талап қоюды берудің салдарларын түсіндіреді және талап қоюшының келісуімен тиісті емес жауапкерді тиісті жауапкермен ауыстыруға жол береді. Тиісті емес жауапкер ауыстырылғаннан кейін әкімшілік істі сот отырысында алдын ала тыңдау мен қарау басынан бастап жүргізіледі. Әкімшілік істі қарау мерзімі әкімшілік іс сот отырысында талқылауға тағайындалған күннен бастап есептеледі.

4. Егер талап қоюшы жауапкерді басқа тұлғамен ауыстыруға келіспесе, сот талап қоюшының келісуінсіз бұл тұлғаны екінші жауапкер ретінде тарта алады.

5. Жауапкер сондай-ақ Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында көзделген басқа құқықтарды пайдалана алады және басқа міндеттерді атқарады.

30-бап. Әкімшілік процестегі мүдделі тұлға

1. Сот актісі өзінің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қозғаған немесе қозғауы мүмкін тұлға мүдделі тұлға деп танылады.

2. Мүдделі тұлғалар әкімшілік істі бірінші сатыдағы сотта қарау мен шешу аяқталатын сот актісі қабылданғанға дейін, егер бұл сот актісі олардың құқықтарына, міндеттері мен заңды мүдделеріне әсер етуі мүмкін болса, әкімшілік іске өз бастамасы бойынша талап қоюшының немесе жауапкердің тарапынан кіруге құқылы. Мүдделі тұлғалар соттың бастамасы бойынша немесе әкімшілік процеске қатысушылардың өтінішхаты бойынша әкімшілік іске қатысуға тартылуы мүмкін.

3. Мүдделі тұлғалар талап қоюдың негізін немесе нысанасын өзгерту, талап қоюды кері қайтарып алу, талап қоюды тану немесе татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасу құқығын қоспағанда, талап қоюшының немесе жауапкердің процестік құқықтарын пайдаланады және процестік міндеттерін атқарады.

31-бап. Прокурор

1. Әкімшілік істер бойынша заңды күшіне енген сот актілерінің заңдылығына жоғары қадағалауды мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры тікелей де, өзіне бағынысты прокурорлар арқылы да жүзеге асырады.

2. Прокурор өзіне заңда жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында салықтық, кедендік, бюджеттік қатынастардан, табиғи ресурстарды пайдалануға және қоршаған ортаға әсер етуге байланысты шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асыру кезінде қоршаған ортаны қорғау, қалпына келтіру және сақтау, табиғи ресурстарды пайдалану және молайту саласындағы қатынастардан туындайтын әкімшілік істер бойынша, мемлекеттен және мемлекет кірісіне өндіріп алу туралы атқарушылық құжаттарды орындау кезінде мемлекеттік сот орындаушысының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау туралы әкімшілік істер бойынша қорытынды беру үшін, сайлауға, республикалық референдумға қатысатын азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің сайлау құқықтарын қорғап, сондай-ақ әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) физикалық, психикалық және өзге де мән-жайларға орай құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін өзі дербес қорғауды жүзеге асыра алмайтын адамдардың немесе шектелмеген тұлғалар тобының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектеуі мүмкін болғанда не прокурордың қатысу қажеттігін сот танығанда процеске кіріседі.

Прокурордың көрсетілген өкілеттіктері соттың интернет-ресурсында тиісті ақпаратты орналастыру арқылы соттың қарауға тағайындалған барлық әкімшілік істер туралы уақтылы хабарлауы арқылы қамтамасыз етіледі.

Әкімшілік істің қаралатын уақыты мен орны туралы хабарланған прокурордың келмеуі әкімшілік іс бойынша сот талқылауына кедергі болмайды.

3. Прокурор Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес:

1) физикалық, психикалық және өзге де мән-жайларға орай құқықтары мен мүдделерін қорғауды өз бетінше жүзеге асыра алмайтын адамдардың;

2) егер бұл адамдардың өмірі, денсаулығы не Қазақстан Республикасының қауіпсіздігі үшін орны толмас салдарларды болдырмау үшін қажет болса, адамдардың, қоғамның және мемлекеттің бұзылған құқықтарын қалпына келтіру және мүдделерін қорғау үшін сотқа талап қоюмен жүгінуге құқылы.

Осы бөліктің 2) тармақшасында көзделген жағдайларда, прокурор адамның өтініші мен талап қоюына қарамастан, сотқа талап қоюды бере алады.

4. Егер талап қоюшы прокурор мәлімдеген талапты қолдамаса, егер мүдделі тұлғалардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері қозғалмайтын болса, сот талап қоюды қайтарады.

5. Әкімшілік орган, лауазымды адам заңға сәйкес келмейтін әкімшілік актіге, сондай-ақ әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) наразылықты қабылдамаған жағдайда, прокурор талап қоюмен сотқа жүгінеді.

6. Талап қоюды берген прокурор татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасу құқығынан басқа, талап қоюшының барлық процестік құқығын пайдаланады, сондай-ақ барлық процестік міндетін атқарады. Прокурордың басқа тұлғаның мүдделерін қорғау үшін берілген талап қоюдан бас тартуы осы тұлғаны "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) талаптарына сәйкес мемлекеттік бажды төлегенінен кейін әкімшілік істі мәні бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды.

7. Сот қарайтын дауда талап қоюшы немесе жауапкер ретінде прокуратура органдарының мүдделерін білдіретін прокурор тараптардың процестік құқықтары мен міндеттерін пайдаланады. Егер әкімшілік іс прокурордың талап қоюы негізінде қозғалған болса, ол әкімшілік іс бойынша қорытынды бермейді.

6-тарау. ӘКІМШІЛІК ІСКЕ ҚАТЫСАТЫН ӨЗГЕ ДЕ АДАМДАР

32-бап. Куә

1. Әкімшілік істі қарау және шешу үшін маңызы бар нақты мән-жайлар туралы қандай да бір мәліметтер белгілі болуы мүмкін адам куә болып табылады.

2. Мыналар:

1) қарауға өзі қатысқан істің мән-жайлары туралы – судья;

2) өз міндеттерін орындауына байланысты өздеріне белгілі болған мән-жайлар туралы – төреші, алқаби;

3) өкілдің немесе қорғаушының міндеттерін орындауына байланысты өздеріне белгілі болған мән-жайлар туралы – азаматтық іс бойынша өкілдер немесе қылмыстық іс, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша өкілдер, қорғаушылар;

4) тәубаға келу үстінде өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы – діни қызметші;

5) өзінің жасының толмауына не психикалық немесе дене кемістіктеріне орай әкімшілік іс үшін маңызы бар мән-жайларды дұрыс қабылдауға және олар туралы айғақтар беруге қабілетсіз адам;

6) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, медиацияны жүргізуге байланысты өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы – медиатор;

7) ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіретін жағдайларды қоспағанда, өз қызметін жүзеге асыруға байланысты өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы – ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушысы;

8) Қазақстан Республикасының заңдарында көрсетілген өзге де адамдар куә ретінде жауап алуға жатпайды.

3. Куәнің:

1) өзіне, жұбайына (зайыбына) және аясы заңда айқындалатын жақын туыстарына қарсы айғақтар беруден бас тартуға;

2) өзінің ана тілінде немесе өзі білетін тілде айғақтар беруге;

3) әкімшілік сот ісін жүргізуде аудармашының тегін көмегін пайдалануға;

4) өзінен жауап алуға қатысатын аудармашыға қарсылық білдіруді мәлімдеуге;

5) әкімшілік органның, лауазымды адамның әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым беруге, өзінің құқықтарына, бостандықтары мен заңды мүдделеріне қатысты өтінішхаттар мәлімдеуге құқығы бар.

4. Куә:

1) соттың шақыруы бойынша келуге;

2) әкімшілік іс бойынша белгілі болғанның бәрiн шынайы түрде хабарлауға және қойылған сұрақтарға жауап беруге;

3) тыңдау және сот отырысы кезінде белгіленген тәртіпті сақтауға міндетті.

5. Егер куә өзінің хабардар болу көзін көрсете алмаса, ол хабарлаған мәліметтер дәлелдемелер болып табылмайды.

6. Куәнің тыңдауға келуі мүмкін болмаған жағдайда, оның айғақты жазбаша нысанда беруге құқығы бар. Бұл жағдайда куә әрбір бетті өзінің қолымен куәландыруға тиіс. Куәнің қолымен куәландырылған айғақ қол қойылған күні көрсетіле отырып, лауазымды адамның қолымен расталады.

7. Куә ретінде шақырылған адам, осы баптың сегізінші бөлігінде көзделген жағдайды қоспағанда, сотқа белгіленген уақытта келуге, қаралып жатқан әкімшілік істің мәні бойынша жеке өзіне белгілі мәліметтерді хабарлауға, соттың және әкімшілік процеске қатысушылардың қосымша сұрақтарына жауап беруге міндетті.

8. Егер куә сырқатының, кәрілігінің, мүгедектігінің немесе басқа да дәлелді себептерінің салдарынан сотқа шақыру бойынша келуге жағдайы болмаса, сот куәдан оның болатын жерінде жауап алуы мүмкін.

9. Егер куә сотқа шақыру бойынша келе алмайтын болса, ол келе алмау себептерін көрсете отырып, бұл туралы сотқа күні бұрын хабарлауға міндетті.

10. Куә әкімшілік сот ісін жүргізуде көрінеу жалған айғақтар бергені және заңда көзделмеген негіздер бойынша айғақтар беруден бас тартқаны үшін заңда белгіленген қылмыстық жауаптылықта болады.

11. Куәнің сотқа шақыруға байланысты шығыстарды өтеттіруге құқығы бар. Шығыстар мен өтемақының мөлшері Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады.

33-бап. Сарапшы

1. Арнайы ғылыми білімі бар және сот осы Кодексте және Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде көзделген жағдайларда және тәртіппен, нақты әкімшілік іс бойынша мән-жайларды анықтау мақсатында өзінің алдына қойылған және арнайы ғылыми білімді талап ететін мәселелер бойынша сот сараптамасын жүргізу мен қорытынды беруді тапсырған, әкімшілік істе мүдделі емес адам сарапшы болып табылады.

2. Сот әкімшілік процеске қатысушылардың өтінішхаты бойынша немесе өз бастамасы бойынша сот сараптамасын тағайындайды.

3. Сарапшының:

1) әкімшілік істің сот сараптамасы нысанасына қатысты материалдарымен танысуға;

2) өзіне қорытынды беруге қажетті қосымша материалдарды беру туралы өтінішхатты мәлімдеуге;

3) соттың рұқсатымен процестік әрекеттерді жүргізуге, сот отырысына қатысуға және әкімшілік іске қатысушыларға сот сараптамасы нысанасына қатысты сұрақтар қоюға;

4) өзі қатысқан процестік әрекеттің хаттамасымен, сондай-ақ тиісті бөлігінде сот отырысының хаттамасымен танысуға және хаттамаларға өзінің әрекеттері мен айғақтарының толық және дұрыс тіркеліп-бекітілуіне қатысты енгізілуге жататын ескертулер жасауға;

5) сот сараптамасын тағайындаған сотпен келісу бойынша сот-сараптамалық зерттеу барысында анықталған, әкімшілік іс үшін маңызы бар мән-жайлар бойынша, оның ішінде тұжырымдалған мәселелердің шегінен шығатын мән-жайлар бойынша қорытынды беруге;

6) ана тілінде немесе өзі білетін тілде қорытынды ұсынуға және айғақтар беруге; аудармашының тегін көмегін пайдалануға; аудармашыға қарсылық білдіруді мәлімдеуге;

7) сот сараптамасын жүргізу кезінде процестік құқықтарды бұзатын тұлғалардың шешімдеріне, әрекеттеріне шағым жасауға;

8) сот сараптамасын жүргізу кезінде шеккен шығыстардың өтемін алуға және егер сот сараптамасын жүргізу өзінің лауазымдық міндеттерінің аясына кірмейтін болса, орындалған жұмысы үшін сыйақы алуға құқығы бар.

4. Сарапшы:

1) сотқа білдірмей, әкімшілік процеске қатысушылармен сот сараптамасын жүргізуге байланысты мәселелер бойынша келіссөздер жүргізуге;

2) зерттеу үшін материалдарды өз бетінше жинауға;

3) егер бұған соттың арнайы рұқсаты болмаса, объектілерді толық немесе ішінара жоюға не олардың сыртқы түрін немесе негізгі қасиеттерін өзгертуге алып келуі мүмкін зерттеулер жүргізуге құқылы емес.

5. Сарапшы:

1) соттың шақыруы бойынша келуге;

2) өзіне ұсынылған объектілерге жан-жақты, толық және объективті зерттеу жүргізуге, қойылған сұрақтар бойынша негізді және объективті жазбаша қорытынды беруге;

3) қорытынды беруден бас тартуға және қорытынды берудің мүмкін емес екені туралы уәжді жазбаша хабар жасауға және оны сотқа жіберуге;

4) жүргізілген зерттеуге және берілген қорытындыға байланысты мәселелер бойынша айғақтар беруге;

5) зерттеуге ұсынылған объектілердің сақталуын қамтамасыз етуге;

6) әкімшілік істің мән-жайлары туралы мәліметтерді және сот сараптамасын жүргізуге байланысты өзіне белгілі болған өзге де мәліметтерді жария етпеуге;

7) сотқа шығыстар сметасын және сот сараптамасын жүргізуге байланысты шеккен шығыстар туралы есепті ұсынуға міндетті.

6. Сарапшы көрінеу жалған қорытынды бергені үшін заңда белгіленген қылмыстық жауаптылықта болады.

7. Сот сараптамасы органдарының қызметкері болып табылатын сарапшы өз қызметінің түріне қарай өзінің құқықтарымен және міндеттерімен танысқан деп және көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертілген деп есептеледі.

34-бап. Маман

1. Сот консультациялар (түсініктер) беру арқылы дәлелдемелердi жинауға, зерттеуге және бағалауға жәрдемдесу және ғылыми-техникалық құралдарды қолдануға көмек көрсету мақсатында сот отырысына немесе процестік әрекеттерге қатысу үшін арнаулы бiлiмi және (немесе) дағдылары бар, әкімшілік iстiң нәтижесіне мүдделi емес, кәмелетке толған адамды маман ретінде тартуы мүмкін.

Сот әкімшілік процеске қатысушылардың өтінішхаты бойынша да мамандарды тартуға құқылы. Әкімшілік процеске қатысушылар соттан арнаулы білімі және (немесе) дағдылары бар нақты адамды маман ретінде тартуды өтіне алады.

2. Маманның:

1) әкімшілік істің зерттеу нысанасына қатысты материалдарымен танысуға;

2) өзіне қорытынды беруге қажетті қосымша материалдарды беру туралы өтінішхатты мәлімдеуге;

3) өзiнiң шақырылу мақсатын бiлуге;

4) егер тиiстi арнаулы бiлiмi мен дағдылары болмаса, әкімшілік іс бойынша iс жүргiзуге қатысудан бас тартуға;

5) әкімшілік процеске қатысушыларға соттың рұқсатымен сұрақтар қоюға; олардың назарын дәлелдемелердi жинауға, зерттеу мен бағалауға және ғылыми-техникалық құралдарды қолдануға, әкімшілік істің материалдарын зерттеуге, сараптама тағайындау үшін материалдарды дайындауға жәрдем көрсету кезіндегі өзінің әрекеттеріне байланысты мән-жайларға аударуға;

6) өзі қатысқан процестік әрекеттің хаттамасымен, сондай-ақ тиісті бөлігінде сот отырысының хаттамасымен танысуға және хаттамаға өзі қатысқан кезде жүргізілген әрекеттердің барысы мен нәтижелерінің толық және дұрыс тіркеліп-бекітілуіне қатысты енгізілуге жататын мәлімдемелер мен ескертулер жасауға;

7) ана тілінде немесе өзі білетін тілде қорытынды ұсынуға және консультация (түсінік) беруге; аудармашының тегін көмегін пайдалануға; аудармашыға қарсылық білдіруді мәлімдеуге;

8) сот әрекеттерін жүргізуге қатысуына байланысты өзі шеккен шығыстардың өтемін алуға және егер әкімшілік іс бойынша іс жүргізуге қатысу өзінің лауазымдық міндеттерінің аясына кірмейтін болса, орындалған жұмысы үшін сыйақы алуға құқығы бар.

3. Маман:

1) сотқа білдірмей, әкімшілік іске қатысушылармен зерттеулер жүргізуге байланысты мәселелер бойынша келіссөздер жүргізуге;

2) зерттеу материалдарын өз бетінше жинауға құқылы емес.

4. Маман:

1) соттың шақыруы бойынша келуге;

2) дәлелдемелердi жинауға, зерттеуге және бағалауға жәрдем көрсету үшін арнаулы білімді, дағдылар мен ғылыми-техникалық құралдарды пайдалана отырып, процестік әрекеттерді жүргізуге және сот талқылауына қатысуға;

3) өзі орындайтын әрекеттер бойынша түсінік беруге;

4) әкімшілік iстiң мән-жайлары туралы мәлiметтердi және әкімшілік іске қатысуына байланысты өзiне белгiлi болған өзге де мәлiметтердi жария етпеуге;

5) сот отырысы кезінде тәртіп сақтауға;

6) зерттеуге ұсынылған объектілердің сақталуын қамтамасыз етуге мiндеттi.

5. Маман көрінеу жалған қорытынды берген жағдайда, заңда белгіленген қылмыстық жауаптылықта болады.

35-бап. Аудармашы

1. Әкімшілік іске мүдделі емес, әкімшілік сот ісін жүргізу жүзеге асырылатын тілді білетін, бір тілден екінші тілге аудару үшін қажетті білімі бар адам не саңыраумен, мылқаумен, керең-мылқаумен қарым-қатынас жасау техникасын еркін білетін адам аудармашы ретінде шақырылады.

2. Аудармашының:

1) аударманы жүзеге асыру кезінде қатысушы адамдарға аударманы нақтылау үшін сұрақтар қоюға;

2) іс жүргізуде өзі қатысқан процестік әрекеттің хаттамасымен, сондай-ақ тиісті бөлігінде сот отырысының хаттамасымен танысуға және аударманың толықтығына және дұрыстығына қатысты хаттамаға енгізілуге жататын ескертулер жасауға;

3) егер оның аударма үшiн қажеттi бiлiмi болмаса, әкімшілік іске қатысудан бас тартуға;

4) сот әрекеттерін іс жүргізуге қатысуына байланысты өзі шеккен шығыстардың өтемін және егер іс бойынша іс жүргізуге қатысу өзінің лауазымдық міндеттерінің шеңберіне кірмейтін болса, орындаған жұмысы үшін сыйақы алуға құқығы бар.

3. Аудармашы:

1) соттың шақыруы бойынша келуге;

2) толық және дұрыс аударманы жүзеге асыруға;

3) әкімшілік іске қатысушыларға олардың ана тіліне немесе олар білетін тілге аударылып табыс етілетін құжаттардағы аударманың дұрыстығын өз қолтаңбасымен куәландыруға;

4) әкімшілік істің мән-жайлары туралы мәліметтерді және аудармашы ретінде тартылуына байланысты өзіне белгілі болған өзге де деректерді жария етпеуге;

5) сот отырысы кезінде тәртіп сақтауға міндетті.

4. Аудармашы көрінеу дұрыс емес аударма жасаған жағдайда, заңда белгіленген қылмыстық жауаптылықта болады.

2-БӨЛІМ. МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДЫҢ ІШКІ ӘКІМШІЛІК РӘСІМДЕРІ

7-тарау. МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДЫҢ ІШКІ ӘКІМШІЛІК РӘСІМДЕРІНІҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ

36-бап. Мемлекеттік органдардың ішкі әкiмшiлiк рәсiмдерiн жүзеге асыру шарттары

Осы Кодексте көзделген мемлекеттік органдардың ішкі әкiмшiлiк рәсiмдері:

1) мемлекеттік сайлау органдарын қоспағанда, төмен тұрған мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың жоғары тұрғандарға бағынуы;

2) жеке адамның, қоғам мен мемлекеттiң өзара жауаптылығы мен мүдделерiнiң теңбе-тең болуы;

3) мемлекеттiң барлық мемлекеттiк органдары мен лауазымды адамдарының құзыретінің нақты ажыратылуы және келісіп жұмыс істеуі жағдайларында жүзеге асырылады.

37-бап. Жеке қолданылатын құқықтық актiнiң орындалуын ұйымдастыру және бақылау

1. Жеке қолданылатын құқықтық актiнiң орындалуын ұйымдастыру тиісті уәкiлеттi мемлекеттiк органның лауазымды адамының қабылданған шешiмдi уақтылы және түпкілікті орындау жөнiндегi шараларды әзiрлеуі мен қабылдауынан тұрады.

2. Қажет болған жағдайда жеке қолданылатын құқықтық актiнiң орындалуын қамтамасыз ету үшiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган (лауазымды адам) оны орындау жөнiндегi ұйымдастыру іс-шараларының жоспарын әзiрлейді және бекiтедi, ол тiкелей орындаушылардың назарына жеткiзіледi.

3. Егер жеке қолданылатын құқықтық актiде оны орындаудың нақты мерзiмдерi мен тiкелей орындаушылары айқындалмаса, онда оларды орындаушы мемлекеттiк орган немесе жоғары тұрған орган белгiлейдi және тiкелей орындаушылардың назарына дереу жеткiзiледi.

4. Қабылданған шешiмдердi уақтылы және түпкілікті орындау мақсатында мемлекеттiк орган немесе лауазымды адам олардың орындалуын бақылауды жүзеге асыруға тиiс.

38-бап. Мемлекеттік органның жеке қолданылатын құқықтық актісінің, Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасының Үкіметі тапсырмаларының орындалуын ішкі бақылауды жүзеге асыру тәртібі

1. Ішкі бақылау:

1) жеке қолданылатын құқықтық актілердің (орындалуы құқықтық актілерде көзделген іс-шаралардың) орындалуын бақылау болып бөлінеді. Бұл жағдайда орындалуға жататын іс-шаралар қамтылатын жеке қолданылатын барлық құқықтық актілер бақылауға алынады;

2) Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы Үкіметінің және мемлекеттік органның басшы лауазымды адамдарының қызметтік сипаттағы өзге де құжаттардан туындайтын тапсырмаларының орындалуын бақылау болып бөлінеді.

2. Ішкі бақылау:

1) қажетті ақпаратты талап етіп алдыру;

2) орындалуы туралы есептер мен баяндамаларды тыңдау және талқылау;

3) ревизия және құжаттамалық тексерудің өзге де нысандары;

4) сол жерге барып тексеру;

5) Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін басқа да тәсілдер арқылы жүргізіледі.

3. Ішкі бақылау мынадай параметрлер бойынша жүргізіледі:

1) құрылымдық, аумақтық бөлімшелер, ведомстволық бағынысты мемлекеттік органдар мен ұйымдар және олардың лауазымды адамдары қызметінің өздерінің алдына қойылған міндеттерге сәйкестігі;

2) орындаудың уақтылығы және толықтығы;

3) орындау кезінде Қазақстан Республикасының заңнамасы талаптарының сақталуы.

4. Күшіне енген жеке қолданылатын құқықтық актінің не Қазақстан Республикасының Президентінің, Қазақстан Республикасы Үкіметінің және мемлекеттік органның басшы лауазымды адамдарының қызметтік сипаттағы өзге де құжаттардан туындайтын тапсырмаларының орындалуын бақылауды жүзеге асыруға уәкілеттік берілген лауазымды адам не мемлекеттік органның тиісті құрылымдық бөлімшесі қажет болған кезде бақылау жөніндегі іс-шараларды әзірлейді.

Бұл ретте бақылауды жүзеге асыруға уәкілеттік берілген лауазымды адам не мемлекеттік органның тиісті құрылымдық бөлімшесі оның орындалуы туралы келіп түсетін ақпаратты:

1) жеке қолданылатын құқықтық актінің орындалу дәрежесі мен сапасын;

2) жеке қолданылатын құқықтық актіні орындауда ауытқушылықтардың бар-жоғын, олардың себептерін және ауытқушылықтарды жою үшін ықтимал шаралар белгілеуді;

3) бақылаудан алу не орындалу мерзімін ұзарту мүмкіндігін;

4) жеке қолданылатын құқықтық актіні орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін нақты лауазымды адамдардың жауаптылығын айқындау үшін талдайды.

Ақпаратты талдау қорытындылары бойынша әзірленген ұсыныстар тиісті шешім қабылдау үшін мемлекеттік органның басшылығына баяндалады. Ақпаратқа талдау жүргізген мемлекеттік органның орындаушыларына қабылданған шешім туралы хабарланады.

5. Жеке қолданылатын құқықтық актіде көзделген іс-шараларды бақылаудан алуды және олардың орындалу мерзімдерін ұзартуды мемлекеттік органның басшылығы жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы Үкіметінің тапсырмаларын бақылаудан алу Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

6. Жоғары тұрған мемлекеттік органның не орындаушы органның бақылау қызметі жеке қолданылатын құқықтық актіде белгіленген орындалу мерзімі өткенге дейін орындаушыға мемлекеттік органның регламентінде айқындалатын тәртіппен тиісті жазбаша еске салу жібереді.

Ішкі бақылауды ұйымдастырудың және жүзеге асырудың қосымша мәселелерін мемлекеттік органның өзі не оған қатысты жоғары тұрған мемлекеттік орган айқындауы мүмкін.

Осы бөліктің күші Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес жүргізілетін, Қазақстан Республикасының Үкіметі ішкі бақылау бойынша уәкілеттік берген орган жүзеге асыратын ішкі бақылауға қолданылмайды.

39-бап. Мемлекеттік органдардың жұмысын жоспарлау

1. Мемлекеттік органдар өз қызметін стратегиялық және операциялық жоспарларға, сондай-ақ қажет болған кезде тоқсанға, бір жылға және ұзақ мерзімді перспективаға арналып жасалатын жұмыс жоспарларына сәйкес жүзеге асырады.

2. Стратегиялық жоспарлар әзірлемейтін мемлекеттік органдар өз қызметін тоқсанға, бір жылға және ұзақ мерзімді перспективаға арналып жасалатын жұмыс жоспарларына сәйкес жүзеге асырады.

3. Мемлекеттік органдардың жұмыс жоспарлары мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшелерінің ұсыныстары негізінде және құқықтық актілерді орындау үшін алдын ала жасалады.

Мемлекеттік органның жұмыс жоспары негізінде осы мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшелері өз жұмыс жоспарларын жасайды.

40-бап. Мемлекеттік орган және мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшесі туралы регламент, ереже

1. Мемлекеттік орган өз қызметін ұйымдастыру және ішкі тәртібі мәселелері бойынша регламент қабылдайды.

2. Мемлекеттік органның мәртебесі мен өкілеттіктері мемлекеттік орган туралы ережеде айқындалады.

Мемлекеттік орган туралы ережені әзірлеу және бекіту жөніндегі нұсқаулықты Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.

Мемлекеттік орган туралы үлгілік ережені Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.

3. Мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшесінің мәртебесі мен өкілеттіктерін айқындау мәселелері бойынша ереже бекітіледі.

Мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшесі туралы ережені әзірлеу мен бекіту тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.

Ескерту. 40-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 05.07.2024 № 115-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

41-бап. Мемлекеттік органның құзыреті, өкілеттіктері, функциялары мен міндеттері

1. Мемлекеттік орган қызметінің нысанасын айқындайтын оның белгіленген өкілеттіктерінің жиынтығы мемлекеттік органның құзыреті деп түсініледі.

Мемлекеттік органның құқықтары мен міндеттері мемлекеттік органның өкілеттіктері деп түсініледі.

Мемлекеттік орган қызметінің негізгі бағыттары мемлекеттік органның міндеттері деп түсініледі.

Мемлекеттік органның өз құзыреті шегінде қызметті жүзеге асыруы мемлекеттік органның функциялары деп түсініледі.

Мемлекеттік органның құзыреті, өкілеттіктері, функциялары мен міндеттері Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасының Үкіметі, өзіне қатысты жоғары тұрған орталық мемлекеттік орган қабылдайтын өзге де нормативтік құқықтық актілерінде белгіленеді.

2. Мемлекеттік органның функциялары стратегиялық, реттеу, іске асыру және бақылау функциялары болып бөлінеді:

жоспарлы құжаттарды әзірлеу, қабылдау, халықаралық қатынастарды, ұлттық қауіпсіздік пен қорғаныс қабілеттілігін қамтамасыз ету жөніндегі функциялар стратегиялық функциялар болып табылады;

мемлекеттік функциялардың іске асырылуын нормативтік құқықтық қамтамасыз ету, нормативтік құқықтық актілерді тіркеу және олардың орындалуына талдау жүргізу, мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру, мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі функциялар реттеу функциялары болып табылады;

жоспарлы құжаттарды, нормативтік құқықтық актілерді орындауға, мемлекеттік органның жоспарлы құжаттарында көзделген мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізуге, мемлекеттік қызметтер көрсетуге, оның ішінде рұқсаттарды, сондай-ақ оларға қосымшаларды беруге, ұзартуға, қайта ресімдеуге, жаңартуға және Қазақстан Республикасының заңнамасында рұқсаттарға, сондай-ақ оларға қосымшаларға қатысты көзделген басқа да әрекеттерді жүзеге асыруға бағытталған функциялар іске асыру функциялары болып табылады;

жеке және заңды тұлғалар, оның ішінде мемлекеттік мекемелер қызметінің нормативтік құқықтық актілерде белгіленген талаптарға, ал Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда, Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтарында және Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларында белгіленген талаптарға сәйкестігі тұрғысынан тексеру және байқау жөніндегі функциялар бақылау функциялары болып табылады.

Қазақстан Республикасының Президентіне есеп беретін мемлекеттік органдардың құрылымында функцияларды стратегиялық, реттеу, іске асыру және бақылау функциялары деп бөлуді – Қазақстан Республикасының Президенті, ал орталық атқарушы органдарда Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

3. Мемлекеттік органдардың Қазақстан Республикасының заңнамасында өздеріне көзделмеген функцияларды жүзеге асыруына тыйым салынады.

Мемлекеттік органдар мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті орган бекітетін, мемлекеттік органдардың қызметіне салалық (ведомстволық) функционалдық шолулар жүргізу жөніндегі әдістемеге сәйкес қызметке функционалдық талдауды дербес жүргізеді.

Ескерту. 41-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

42-бап. Жеке-дара өкiмдiк қызмет

1. Мемлекеттiк органдарда лауазымды адамдар жүзеге асыратын, уәкiлеттi лауазымды адамдардың жеке қолданылатын құқықтық актiлерге жеке-дара қол қоюынан, қарамағындағы қызметкерлерге нұсқаулар мен тапсырмалар беруiнен, мемлекеттiк функцияларды жүзеге асыру жөнiнде өзге де ұйымдық-өкiмдiк шараларды жеке-дара қабылдауынан тұратын қызмет жеке-дара өкiмдiк қызмет болып табылады.

2. Мемлекеттік органның басшысы (алқалы мемлекеттік органдарды қоспағанда) жеке-дара өкімдік қызмет арқылы сеніп тапсырылған органға басшылықты жүзеге асырады және қабылданатын шешімдердің заңдылығына дербес жауаптылықта болады.

3. Жеке-дара өкімдік қызметті жүзеге асырған кезде төмен тұрған лауазымды адамдар өздерінің әрекеттерін жоғары тұрған лауазымды адамның шешімдерімен қатаң сәйкестікте жүзеге асырады. Егер мемлекеттік функциялар тек жеке-дара өкімдік қызмет арқылы жүзеге асырылса, онда бұл жағдайда төмен тұрған лауазымды адамдардың міндеті уәкілетті тұлғаның осы қызметін қамтамасыз ету болып табылады.

43-бап. Алқалы мемлекеттiк орган

1. Шешiмдерi мемлекеттiк органдар мүшелерiнiң көпшiлiк даусымен қабылданатын органдар алқалы мемлекеттiк органдар болып табылады. Алқалы орган қабылдайтын шешiмдердiң заңдылығы үшiн жауаптылық, шешiмдi қабылдаған кезде қарсы дауыс бергендердi қоспағанда, алқалы органның дауыс беруге қатысқан барлық мүшелерiне жүктеледi.

2. Алқалы мемлекеттік органдар қызметінің негiзгi нысаны осы органдардың шешімдері қабылданатын олардың отырыстары болып табылады.

3. Алқалы мемлекеттiк органдардың отырыстарын дайындау және өткiзу кезiнде уәкілетті органдар (олардың құрылымдық бөлiмшелерi) мен лауазымды адамдар мынадай мәселелердi шешедi:

1) тиiсiнше бір тоқсан және бір жыл мерзiмге алқалы мемлекеттік органның басшысы не алқалы мемлекеттік органның қызметін қамтамасыз ететiн органның басшысы бекiтетін, мүдделi органдар мен лауазымды адамдардың назарына жеткiзiлетін, отырыстарды өткiзу жоспарын әзiрлеу және бекiту;

2) алқалы мемлекеттiк органның отырысына шығарылатын мәселелердi дайындауды, отырысты өткiзу жөніндегi өзге де ұйымдастыру іс-шараларын оның тиiстi құрылымдық бөлiмшелерi не алқалы мемлекеттік органның қызметiн қамтамасыз ететiн орган жүзеге асырады.

4. Отырыстарды өткiзу тәртiбi алқалы мемлекеттiк органдардың регламенттерiнде айқындалады.

5. Алқалы мемлекеттік органның отырысы хаттамаға түсiрiледi.

6. Отырыста қабылданған шешiмдер алқалы мемлекеттiк органның регламентiне сәйкес қаулылармен ресiмделеді және орындаушылардың назарына жеткiзiледi. Қажет болған жағдайда қабылданған шешiмдердi iске асыру жөнiндегі іс-шаралар жоспары әзірленеді және бекiтiледi, олардың орындалуына бақылау белгіленеді.

43-1-бап. Жобалық басқару

1. Стратегиялық және (немесе) бағдарламалық құжаттарда белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жобалық басқару арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

2. Жобалық басқаруды жүзеге асыру қағидаларын жобалық басқару жөніндегі уәкілетті орган бекітеді.

3. Жобалық басқару жөніндегі уәкілетті орган мемлекеттік органдарды жобалық басқарудың үлгілік регламентін бекітеді.

Ескерту. 43-1-баппен толықтырылды – ҚР 02.01.2021 № 399-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

43-2-бап. Деректерді басқару

1. Деректерді басқару – деректерді айқындауға, құруға, жинауға, жинақтауға, сақтауға, таратуға, жоюға, қолдауға, сондай-ақ олардың талдауын, сапасын, қолжетімділігін, қорғалуын қамтамасыз етуге байланысты процесс.

2. Деректерді басқару жөніндегі уәкілетті орган:

1) деректерді басқарудың мемлекеттік саясатына басшылықты жүзеге асырады және оның іске асырылуын қамтамасыз етеді;

2) мемлекеттік статистика саласындағы уәкілетті органмен бірлесіп, деректерді басқару жөніндегі талаптарды әзірлейді;

3) осы Кодексте, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

2-1. Қазақстан Республикасының Үкіметі деректерді басқару жөніндегі талаптарды бекітеді.

2-2. Мемлекеттік статистика саласындағы уәкілетті орган деректерді басқару жөніндегі талаптарға және Қазақстан Республикасының мемлекеттік статистика саласындағы заңнамасына сәйкес әкімшілік деректердің сапасын айқындайды.

3. Мемлекет бюджет қаражаты есебінен жасалатын, жинақталатын және сатып алынатын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген өзге де тәсілдермен алынған деректердің меншік иесі болып табылады.

4. Мемлекеттік құпияларды, қызметтік немесе құпия ақпаратты құрайтын деректерді басқару Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген ерекшеліктер ескеріле отырып жүзеге асырылады.

Ескерту. 43-2-баппен толықтырылды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 05.07.2024 № 115-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

43-3-бап. Мемлекеттік басқаруды цифрлық трансформациялау

1. Мемлекеттік органдар цифрлық трансформациялауды жүргізеді.

2. Ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган мемлекеттік басқаруды цифрлық трансформациялауды салааралық үйлестіруді жүзеге асырады.

3. Мемлекеттік басқаруды цифрлық трансформациялауды ұйымдастырушылық және әдіснамалық қолдап отыруды Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған заңды тұлға жүзеге асырады.

Ескерту. 43-3-баппен толықтырылды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

43-4-бап. Ұлттық тіркелімдер

1. Ұлттық тіркелімдер тізбесін мемлекеттік статистика саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.

2. Мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ұлттық тіркелімдерде қамтылған деректердің тиісті сапасын қамтамасыз етеді.

Ескерту. 43-4-баппен толықтырылды - ҚР 05.07.2024 № 115-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

44-бап. Мемлекеттiк органдарда қызметтiк құжаттардың қаралуы мен өтуi

1. Мемлекеттiк органға немесе тiкелей осы органның басшылығына арналған қызметтік құжаттар келiп түскеннен және iс қағаздарын жүргiзу қызметiнде тiркелгеннен кейiн басшылыққа берiледi, басшылық оларды қарайды және олар бойынша тапсырмалар (қарарлар) дайындайды.

2. Мемлекеттiк органның лауазымды адамы мәселенi өз қарауына алған кезде қойылған мәселенi шешу осы органның немесе осы лауазымды адамның құзыретiне жататынына көз жеткiзуге тиiс.

3. Құжаттарға мемлекеттiк органның атынан оның басшысы, оны ауыстыратын адам (осы органда белгiленген қызметтiк мiндеттердi бөлуге сәйкес) не осы органның өзге уәкiлеттi лауазымды адамы қол қояды.

4. Мемлекеттiк органға қайтаруды талап ететiн құжатты жiберу кезiнде оған осы мемлекеттiк органға қайтару қажеттігi туралы белгi қойылады.

5. Құжаттардың мемлекеттiк органдарда қаралу мерзiмi, егер Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше белгiленбесе, бiр айдан аспауға тиiс.

45-бап. Ақпарат алмасуға қойылатын талаптар

1. Мемлекеттiк органдар лауазымды адамдарының өздерінің қызметтік өкiлеттiктерiн жүзеге асыруы кезiнде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен ақпаратты жөнелтуi және алуы ақпарат алмасу болып табылады.

2. Ақпарат алмасуды регламенттейтiн рәсiмдер:

1) Қазақстан Республикасының бiрыңғай ақпараттық кеңiстiгiнiң iркiлiссiз жұмыс iстеуiне, оның әлемдiк байланыс пен информатика жүйесiне енуiне;

2) ақпаратты, оның iшiнде мемлекеттiк ақпараттық ресурстарды қорғаудың ұлттық жүйесiн нығайтуға ықпал етуге тиiс.

Қазақстан Республикасының мемлекеттiк органдары мен лауазымды адамдарының шешiмдер қабылдауы объективтi және алдын алушы ақпаратқа негiзделуге тиiс.

3. Мемлекеттiк органдар мен олардың құрылымдық бөлiмшелерi арасында ақпарат алмасу өзара ақпараттар легінің ең аз қажеттi көлемiне, берiлетiн басқарушылық ақпараттың қайталануына жол бермеуге негiзделедi.

4. Ақпараттық рәсімдер мемлекеттік құпияларды, таратылуы шектелген қызметтік ақпаратты және заңмен қорғалатын өзге де ақпаратты құрайтын мәліметтердің жария болуына жол бермеуге тиіс және барлау, қарсы барлау, жедел-іздестіру қызметіне және күзетілетін адамдар мен объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі күзет іс-шараларына байланысты ақпаратқа қол жеткізуді шектеуді қамтамасыз етуге тиіс.

Таратылуы шектелген қызметтік ақпаратқа "Қызмет бабында пайдалану үшін" деген белгі қойылады.

Мәліметтерді таратылуы шектелген қызметтік ақпаратқа жатқызу және онымен жұмыс істеу қағидаларын Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

Мемлекеттік қызметшілерге қызметтік ақпарат өздеріне жүктелген қызметтік міндеттерді орындау үшін ғана беріледі. Бұл ақпарат қызметтен тыс мақсаттарда пайдаланылмайды.

5. Мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиялар туралы заңнамасына сәйкес мемлекеттік құпияларға жататын мәліметтерді қамтитын ақпараттық жүйелерді қоспағанда, ақпараттық жүйелерді ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен және мерзімдерде интеграциялауды жүргізеді.

Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру және олардан туындайтын мемлекеттік қызметтерді көрсету кезінде мемлекеттік органдардың интеграцияланған ақпараттандыру объектілеріндегі деректерге қол жеткізуге мемлекеттік органдардың келісімі талап етілмейді.

5-1. Мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру және олардан туындайтын мемлекеттік қызметтерді көрсету кезінде мемлекеттік органдарға және өзге де тұлғаларға "электрондық үкіметтің" ақпараттандыру объектілерінде ақпарат болған жағдайда, оны жеке және заңды тұлғалардан жинауға және талап етуге тыйым салынады.

6. Мемлекеттік органдар мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру және мемлекеттік қызметтер көрсету кезінде қағаз жеткізгіштегі құжаттарды пайдалануды және оларды ұсыну бойынша талаптарды қысқарту (болғызбау) жөніндегі шараларды қабылдайды.

Мемлекеттік органдардың ішкі әкімшілік рәсімдерін орындау процесінде қағаз жеткізгіштегі құжаттар пайдаланылған жағдайда, қағаз жеткізгіштегі құжаттарды электрондық құжаттар нысанына аудару жөніндегі шаралар қабылданады.

7. Қағаз жеткізгіштегі немесе электрондық нысандағы құжаттар Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жасалады, куәландырылады және сақталады.

Электрондық цифрлық қолтаңба арқылы куәландырылған электрондық нысандағы құжат (электрондық құжат) қағаз жеткізгіштегі қол қойылған құжатпен тең және өзге де тәсілдермен куәландыруды талап етпейді.

Ескерту. 45-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

46-бап. Қызметтік құжаттардың орындалуын ішкі бақылау

1. Мемлекеттiк орган басшысының немесе өзге де жоғары тұрған лауазымды адамның аталған лауазымды адамдар шығарған актiлерге байланысты емес тапсырмаларының орындалуын ішкі бақылау осы мемлекеттiк органның тиiстi бөлiмшелерiне жүктеледi.

2. Қызметтiк құжаттар бойынша тапсырмалардың орындалу мерзiмдерiн ішкі бақылауды мемлекеттiк органның iс қағаздарын жүргiзу қызметi жүзеге асырады.

3. Бiрнеше орындаушыға берiлген тапсырмалардың орындалуын тапсырмада бiрiншi болып көрсетiлген лауазымды адам үйлестiредi.

4. Iс қағаздарын жүргiзу қызметi бақылаудағы тапсырманың орындалу мерзiмi аяқталғанға дейiн тиiстi бөлiмшеге бұл туралы алдын ала еске салу жiбередi.

5. Тапсырманы орындау үшiн қосымша уақыт қажет болған жағдайда орындаушы тапсырманы берген лауазымды адамға тапсырманы орындау мерзiмiн ұзарту туралы жазбаша өтiнiш бередi. Тапсырманы орындаудың қосымша мерзiмiн тапсырманы берген басшы белгiлейдi.

6. Тапсырманы берген лауазымды адам не өзге уәкiлеттi лауазымды адам орындалған құжаттарды бақылаудан алады.

8-тарау. ОРТАЛЫҚ ЖӘНЕ (НЕМЕСЕ) ЖЕРГІЛІКТІ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАРДЫҢ ФУНКЦИЯЛАРЫН БӘСЕКЕЛЕС ОРТАҒА БЕРУ

47-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға берудің жалпы ережелері

1. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға берудің негізгі мақсаттары мыналар болып табылады:

1) бәсекелес ортаны дамытуға және жетілдіруге жәрдемдесу;

2) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын жүзеге асырудың тиімділігі мен сапасын арттыру;

3) мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру;

4) оңтайландыру.

2. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға берудің негізгі қағидаттары мыналар болып табылады:

1) азаматтардың, бизнес-қоғамдастық пен мемлекет мүдделерінің теңгерімін сақтау;

2) азаматтардың, бизнес-қоғамдастық пен мемлекеттің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін тең дәрежеде қорғауды қамтамасыз ету;

3) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға берудің негізділігі мен тиімділігі;

4) бизнес-қоғамдастық пен мемлекеттің орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылығы;

5) орталық және жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру бойынша процестердің үздіксіздігі және тұтастығы, сондай-ақ оған байланысты оңтайландыру.

3. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөніндегі комиссияның (бұдан әрі – Комиссия) шешімдері негізінде жыл сайынғы негізде осы Кодекске сәйкес жүзеге асырылады.

4. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру:

1) аутсорсинг;

2) мемлекеттік тапсырма;

3) мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс;

4) пайдаланушылар есебінен беру;

5) міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген өзін-өзі реттеуді енгізу арқылы жүзеге асырылады.

5. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың аутсорсингті, мемлекеттік тапсырманы және мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыру арқылы берілетін функциялары ішінара беруге жатады. Бұл ретте функция орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың құзыретінен алып тасталмайды.

6. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функцияларын іріктеу орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін іріктеу әдістемесіне сәйкес жүзеге асырылады.

7. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін іріктеудің негізгі өлшемшарттары мыналар болып табылады:

1) халықтың мүдделері мен қажеттіліктерін ескере отырып, орталық және (немесе) жергілікті органдардың функцияларын жүзеге асырудың тиімділігі мен сапасын арттыру мүмкіндігі;

2) нарықтың дайындығы немесе бәсекелес ортаның болуы;

3) нарықты дамытудың әлеуетті мүмкіндігі.

8. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың конституциялық құрылысты қорғауға, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын қорғауға бағытталған, капиталды сыртқа шығаруды, жоғары қадағалауды, қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізуді, жедел-іздестіру қызметін, сот төрелігін жүзеге асыру жөніндегі, сондай-ақ ұлттық, ақпараттық қауіпсіздік, мемлекеттік құпияларды қорғау, қорғаныс, көші-қон, мемлекеттік статистика салаларындағы функцияларын және оларды беру мемлекет мүдделеріне залал келтіруі мүмкін өзге де функцияларды бәсекелес ортаға беруге тыйым салынады.

9. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары іріктелгеннен кейін орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функцияларының құнын айқындау әдістемесіне сәйкес орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар функцияларының құнын есептеу жүзеге асырылады.

10. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру кезінде оңтайландыру нысанасына есептеу жүргізіледі. Бұл ретте орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың шығыстарын қайта бөлуге оларға қосымша функциялар жүктелген жағдайларда ғана жол беріледі.

11. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функцияларын жүзеге асыру үшін нарықтың дайындығын талдау орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізу әдістемесіне сәйкес жүргізіледі.

12. Мониторинг осы Кодекстің 53-бабына сәйкес жүргізіледі.

13. Пайдаланушылар мен бәсекелес ортаны ақпараттандыру мақсатында мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органның және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасының интернет-ресурстарында мынадай мәліметтер орналастырылады және кейіннен жаңартылады:

1) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функцияларының тізбесі;

2) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының қандай нормативтік құқықтық актімен берілгені көрсетілген тізілім;

3) Комиссияның шешімі, мониторинг нәтижелері және мониторинг қорытындылары бойынша орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың құзыретіне қайтарылған орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар функцияларының қандай нормативтік құқықтық актімен қайтарылғаны көрсетілген тізбесі.

48-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын аутсорсинг арқылы бәсекелес ортаға беру

Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасына сәйкес аутсорсинг арқылы жүзеге асыру үшін олар бәсекелес ортаға беріледі.

49-бап. Орталық атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік тапсырма арқылы бәсекелес ортаға беру

1. Орталық атқарушы органдардың функциялары Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасында белгіленген мемлекеттік тапсырманы әзірлеу және орындау тәртібіне сәйкес мемлекеттік тапсырма арқылы бәсекелес ортаға беріледі.

2. Мемлекеттік тапсырманы орындау онда нәтижелер көрсеткіштері көрсетіле отырып, республикалық бюджеттік бағдарлама әкімшісі мен мемлекеттік тапсырманы орындаушы арасында азаматтық-құқықтық мәміле жасасу арқылы бекітілген республикалық бюджеттік бағдарламаларды іске асыру шеңберінде жүзеге асырылады.

50-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс арқылы бәсекелес ортаға беру

Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс арқылы бәсекелес ортаға беру Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс, стратегиялық әріптестікті іске асыруға арналған мемлекеттік тапсырыс, үкіметтік емес ұйымдарға арналған гранттар мен сыйлықақылар туралы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.

Ескерту. 50-бап жаңа редакцияда - ҚР 4.07.2022 № 134-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

51-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға пайдаланушылар есебінен беру

Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функциялары орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың құзыретінен функцияларды алып тастау арқылы бәсекелес ортаға беріледі және пайдаланушылар есебінен жүзеге асырылады.

52-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген өзін-өзі реттеуді енгізу арқылы бәсекелес ортаға беру

1. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген, кәсіпкерлік немесе кәсіптік қызмет саласындағы өзін-өзі реттейтін ұйымдарға беру өзін-өзі реттейтін ұйымдардың дайындығы расталғаннан кейін қамтамасыз етіледі.

2. Міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген өзін-өзі реттейтін ұйымдардың орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын жүзеге асыруға дайындығы орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын пайдаланушылар, орындаушылар және мемлекет үшін пайда мен шығынды айқындау мақсатында реттеушілік әсерге талдау жүргізу арқылы қамтамасыз етіледі.

53-бап. Мониторинг

1. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуын байқау мониторингтің мақсаты болып табылады.

2. Мониторингтің нәтижелері орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының бәсекелес ортада жүзеге асырылуының басты көрсеткіштерін салыстыру және тиісті шешімдер мен шаралар қабылдау үшін пайдаланылады.

3. Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстың жүзеге асырылуына мониторингті қоспағанда, мониторинг:

1) жеке және заңды тұлғалардың орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуы мәселелері жөніндегі жолданымдарын талдауға;

2) бәсекелес ортадан, Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасынан алынатын, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуы мәселелері жөніндегі ақпаратты талдауға;

3) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуы мәселелері жөніндегі деректерді жинау және талдау жүйесіне;

4) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар мен мүдделі тұлғалар жүргізетін нарықтың дайындығын талдауға негізделеді.

4. Мониторингті квазимемлекеттік сектор субъектілерін қоспағанда, осы Кодекске сәйкес орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар мен мүдделі тұлғалар жүргізеді.

5. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуына тәуелсіз бағалауды алу үшін Комиссияның ұсыныстары негізінде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы тартылады.

6. Мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыру мониторингі үкіметтік емес ұйымдармен өзара іс-қимыл саласындағы уәкілетті орган бекітетін мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты қалыптастыру, оның іске асырылу мониторингі және нәтижелерін бағалау қағидаларына сәйкес жүргізіледі.

7. Аутсорсингті, мемлекеттік тапсырманы жүзеге асыру, пайдаланушылар есебінен беру мониторингі орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуына мониторинг жүргізу қағидаларына сәйкес нәтижелілік пен процесс өлшемшарттары негізінде жүргізіледі.

Нәтижелілік өлшемшарты орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуының орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар белгілеген басты көрсеткіштеріне қол жеткізуін айқындайды.

Процесс өлшемшарты орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуын бағалауды жеке және заңды тұлғалардың жолданымдарын, бәсекелес ортадан, Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасынан алынатын орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуы мәселелері жөніндегі ақпаратты талдаудың негізінде айқындайды.

8. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы мониторинг жүргізу кезінде орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылардан, мемлекеттік құпияларды, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын ақпаратты қоспағанда, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың интернет-ресурстарында олардың функцияларының жүзеге асырылуы саласына жататын ақпарат болмаған жағдайда, қажетті ақпаратты сұратуға құқылы.

Ескерту. 53-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 4.07.2022 № 134-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

54-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын қайтару

1. Егер мониторинг нәтижелері бойынша орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функциясының сапасыз жүзеге асырылуын анықтаған жағдайда, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар бес жұмыс күні ішінде бұл туралы мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органды және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасын хабардар етеді.

2. Мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті орган хабарлама алған күннен бастап он жұмыс күні ішінде орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функциясының сапасыз жүзеге асырылуы туралы мәселені Комиссияның қарауына шығарады.

3. Комиссия орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын қайтару туралы шешім қабылдаған кезде, мынадай:

1) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың ішінара беруі шеңберінде – мұндай функцияларды қайтару орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушымен Қазақстан Республикасының заңнамасында белгілеген тәртіппен жасалған шартты бұзу арқылы қамтамасыз етіледі;

2) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың толық беруі шеңберінде – мұндай функцияларды қайтару үшін Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес нормативтік құқықтық актінің жобасын әзірлеу жөнінде шаралар қабылданады.

Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын қайтару үшін Комиссияның ұсынымдарынан кейін орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасының Үкіметіне функцияларды орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдарға қайтаруды қамтамасыз ету үшін қажетті нормативтік құқықтық актінің жобасын әзірлеу туралы ұсыныс енгізеді.

4. Міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген өзін-өзі реттеу мақсаттарына қол жеткізілмеген жағдайда, рұқсат беру немесе хабарлама жасау тәртібі Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес жойылуға тиіс.

55-бап. Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзыреті

Қазақстан Республикасының Үкіметі:

1) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру жөніндегі мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын әзірлейді;

2) өзіне Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерінде жүктелген өзге де функцияларды орындайды.

56-бап. Мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органның құзыреті

Мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті орган:

1) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру жөніндегі мемлекеттiк саясатты iске асырады;

2) жыл сайынғы негізде Қазақстан Республикасының Үкiметiн орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру жөнінде жүргізіліп жатқан жұмыстың нәтижелерi туралы хабардар етеді;

3) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдар функцияларының аутсорсингін жүзеге асыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;

4) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру қағидаларын әзiрлейдi және бекiтедi;

5) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін іріктеу әдістемесін әзірлейді және бекітеді;

6) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшiн ұсынылатын функцияларының құнын айқындау әдiстемесін әзiрлейдi және бекiтедi;

7) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізу әдістемесін әзірлейді және бекітеді;

8) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылу мониторингін жүргiзу қағидаларын әзiрлейдi және бекiтедi;

9) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру жөніндегі әдістемелік көмекті және орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың қызметін үйлестіруді жүзеге асырады;

10) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар жүргізген нарықтың дайындығын талдауға олардың сараптамалық қорытындыларын дайындайды және береді;

11) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдар бәсекелес ортаға беру үшiн ұсынатын орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын іріктеу нәтижелерiне өз құзыретi шегiнде сараптама жүргізеді;

12) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдар жүргізген оңтайландыру нысанасына ұсынылған есеп-қисап бойынша қорытынды дайындайды және береді;

13) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

57-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың құзыреті

1. Орталық атқарушы органдар:

1) жыл сайынғы негізде мүдделі тұлғалармен, орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын орындаушылармен және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік басқарудың тиісті саласындағы (аясындағы) бәсекелес ортаға беру үшін іріктеуді жүзеге асырады;

2) мүдделі тұлғалармен, орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын орындаушылармен және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, мемлекеттік басқарудың тиісті саласында (аясында) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізеді;

3) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға бәсекелес ортаға беру мәселелері жөнінде ұсыныстар енгізеді;

4) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік басқарудың тиісті саласындағы (аясындағы) бәсекелес ортаға беру, сондай-ақ орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын қайтару мәселелері жөніндегі нормативтік құқықтық актілердің жобаларын әзірлейді;

5) пайдаланушылардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оларды қалпына келтіруге бағытталған шараларды қабылдайды;

6) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын орындаушыларды миниторинг нәтижелерімен таныстыруға міндетті;

7) орталық атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру кезінде оңтайландыру нысанасына есеп-қисап жүргізеді және оны мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға келісуге жібереді;

8) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

2. Жергілікті атқарушы органдар:

1) жыл сайынғы негізде мүдделі тұлғалармен, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылармен және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін іріктеуді жүзеге асырады;

2) мүдделі тұлғалармен, орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын орындаушылармен және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізеді;

3) мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөнінде ұсыныстар енгізеді;

4) пайдаланушылардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оларды қалпына келтіруге бағытталған шараларды қабылдайды;

5) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушыларды миниторинг нәтижелерімен таныстыруға міндетті;

6) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру кезінде оңтайландыру нысананына есеп-қисап жүргізеді және оны мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға келісуге жібереді;

7) жергiлiктi мемлекеттік басқару мүдделерінде жергілікті атқарушы органдарға Қазақстан Республикасының заңнамасында жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

58-бап. Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасының құзыреті

Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы:

1) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша кәсіпкерлік субъектілерінің және олардың бірлестіктерінің ұсыныстарын жинауды, талдауды және жариялауды жүзеге асырады;

2) мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдарға орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөнінде ұсыныстар енгізеді;

3) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының сапасыз жүзеге асырылуы туралы мәселелерді қарауға қатысады;

4) осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген өзге де функцияларды жүзеге асырады.

59-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері бойынша өзара іс-қимылы

Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен, оның ішінде:

1) жыл сайынғы негізде орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін іріктеуге;

2) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізуге;

3) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың кәсіпкерлік субъектілерінің мүдделерін қозғайтын функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу жөніндегі жұмысқа қатысу арқылы өзара іс-қимыл жасайды.

60-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылардың құқықтары мен міндеттері

1. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылар:

1) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берiлген функцияларын жүзеге асыру үшiн қажеттi ақпарат үшiн орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдарға сұрау салумен жүгінуге;

2) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығының баламалы талдауын жүргізуге;

3) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері бойынша мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдарға ұсыныстар енгізуге;

4) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізуге қатысуға;

5) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін жыл сайынғы негізде іріктеу жүргізуге қатысуға;

6) мониторинг нәтижелерiмен танысуға;

7) мониторинг нәтижелерін алған күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірмей, мониторингтің нәтижелерімен келіспеу туралы жазбаша түсініктемелер не Комиссияның қарауына жататын ескертулерді жою жөніндегі іс-шаралар жоспарын ұсынуға құқылы.

2. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылар:

1) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берiлген функцияларын сапалы жүзеге асыру үшiн жағдай жасауға;

2) мүмкіндігі шектеулі адамдар орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілетін функцияларын алған кезде олар үшін қажетті жағдайлар жасауға;

3) осы Кодексте көзделген жағдайда, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдарға, Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасына мониторинг жүргізу үшін қажетті ақпаратты және (немесе) құжаттарды беруге;

4) пайдаланушыларға орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берiлген функцияларын жүзеге асыру тәртiбi туралы толық және анық ақпарат беруге;

5) пайдаланушылардың бұзылған құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн қалпына келтiруге бағытталған шараларды Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қабылдауға міндетті.

61-бап. Комиссияның қызметі мен функциялары

1. Орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөніндегі ұсыныстар мен ұсынымдарды әзiрлеу мақсатында консультативтiк-кеңесші орган – Комиссия құрылады.

Комиссияның құрамына Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың, Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасының, кәсіпкерлік субъектілерінің және үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері кіруі мүмкін.

2. Комиссия мынадай функцияларды жүзеге асырады:

1) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөнінде ұсыныстар мен ұсынымдар әзiрлейдi;

2) мемлекеттік басқаруды жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органның, Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасының ұсыныстары негізінде орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын қайтару жөнінде ұсыныстар мен ұсынымдар әзірлейді.

3. Комиссияның қызметі туралы ақпарат мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органның ресми интернет-ресурсында кемінде жарты жылда бір рет орналастырылады және жаңартылады.

3-БӨЛІМ. ӘКІМШІЛІК РӘСІМ

9-тарау. ӘКІМШІЛІК РӘСІМДІ ҚОЗҒАУ

62-бап. Әкімшілік рәсімді қозғау үшін негіздер

1. Мыналар әкімшілік рәсімді козғау үшін негіздер болып табылады:

1) жолданым;

2) әкімшілік органның, лауазымды адамның бастамасы.

2. Осы баптың бірінші бөлігінің 1) тармақшасында көзделген жағдайда, әкімшілік рәсім жолданым қабылданған кезден бастап қозғалды деп есептеледі.

3. Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасының талабы немесе әкімшілік қалау осы баптың бірінші бөлігінің 2) тармақшасына сәйкес әкімшілік рәсімді қозғау үшін негіз болып табылады.

63-бап. Жолданымға қойылатын жалпы талаптар

1. Ауызша нысанда берілген жолданымды әкімшілік органның жолданымды қабылдаған лауазымды адамы немесе жұмыскері жекелеген хаттамаға енгізеді.

2. Жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда берілген жолданымда, хаттамада:

1) жеке тұлғаның тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), жеке сәйкестендіру нөмірі (ол болған кезде), пошталық мекенжайы не заңды тұлғаның атауы, пошталық мекенжайы, бизнес-сәйкестендіру нөмірі (ол болған кезде);

2) жолданым берілетін әкімшілік органның, лауазымды адамның атауы;

3) жолданымның мәні;

4) жолданымның берілген күні;

5) арыз иесінің немесе оның өкілінің қолы;

6) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де мәліметтер көрсетіледі.

3. Егер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әкімшілік рәсім ақылы негізде жүзеге асырылса, арыз иесі төлемді растайтын құжатты ұсынуға тиіс.

Ескерту. 63-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

64-бап. Жолданымды қабылдау, тіркеу, қайтару және кері қайтарып алу

1. Осы Кодексте белгіленген тәртіппен берілген жолданым міндетті түрде қабылдануға, тіркелуге, есепке алынуға және қаралуға жатады.

Жолданымды қабылдаудан бас тартуға тыйым салынады.

2. Жолданым мемлекеттік органға, жергілікті өзін-өзі басқару органына, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғаға берілген жағдайда арыз иесіне күні мен уақыты, жолданымды қабылдаған адамның тегі мен аты-жөні, лауазымы көрсетілген бірегей нөмірі бар талон беріледі.

3. Жолданым келіп түскен күні тіркеледі.

Егер жолданым жұмыс істемейтін күні келіп түскен болса, онда ол жақын уақыттағы кейінгі жұмыс күнімен тіркеледі.

4. Жалпыға қолжетімді ақпараттық жүйелер бойынша келіп түскен және Қазақстан Республикасының электрондық құжат және электрондық цифрлық қолтаңба туралы заңнамасының талаптарына сәйкес келетін жолданымдар осы Кодексте белгіленген тәртіппен қаралуға жатады.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
5-бөліктің қолданысы 01.01.2026 дейін тоқтатыла тұрады, тоқтатыла тұрған кезеңінде осы Кодекстің 175-бабының 2-1-бөлігінде берілген редакция қолданыста болады.

5. Әкімшілік рәсімге қатысушылардың мемлекеттік органдардың басшыларына және олардың орынбасарларына бейнеконференц-байланыс немесе бейнежолданым арқылы жолданым беру тәртібін ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.

6. Жолданым осы Кодекстің 63-бабында белгіленген талаптарға сәйкес келмеген жағдайда, әкімшілік орган, лауазымды адам арыз иесіне жүгіну қандай талаптарға сай келмейтінін көрсетеді және оны талаптарға сәйкес келтіру үшін ақылға қонымды мерзімді белгілейді.

7. Егер арыз иесі жолданымды әкімшілік орган, лауазымды адам белгілеген мерзімде Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келтірмесе, әкімшілік орган, лауазымды адам оны қайтарады.

8. Жолданымды қайтару қайта жүгінуге кедергі келтірмейді.

9. Арыз иесі әкімшілік іс бойынша шешім қабылданғанға дейін жолданымды өзінің жазбаша арызы негізінде кері қайтарып ала алады.

Арыз иесінің жолданымды кері қайтарып алуы мерзімдер сақталған кезде, егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, оны қайта жолданым беру құқығынан айырмайды.

65-бап. Жолданымды уәкілетті әкімшілік органға, лауазымды адамға әрі қарай жолдау

1. Жолданымды қарау өкілеттігіне кірмейтін әкімшілік органға, лауазымды адамға келіп түскен жолданым, келіп түскен күнінен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде әкімшілік рәсімге қатысушыға бір мезгілде хабардар ете (хабарлай) отырып, уәкілетті әкімшілік органға, лауазымды адамға жолданады.

2. Жолданымда қамтылған бір немесе бірнеше өтінішхатты, талаптарды қарау өкілеттігіне кірмейтін әкімшілік органға, лауазымды адамға олар келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде әкімшілік рәсімге қатысушыға бір мезгілде хабардар ете (хабарлай) отырып, уәкілетті әкімшілік органға, лауазымды адамға одан әрі жолданады.

3. Одан әрі жолданған жолданым немесе оның бөлігі бойынша уәкілетті әкімшілік орган, лауазымды адам осы Кодексте белгіленген тәртіппен әкімшілік рәсімді қозғайды.

66-бап. Әкімшілік рәсімдегі хабарлама (хабархат)

1. Әкiмшiлiк рәсімге қатысушы тыңдау немесе әкiмшiлiк рәсiмдi жүзеге асыру үшiн қажеттi өзге де іс-шаралар өткiзілетін уақыт пен орын туралы хабардар етiледi.

2. Хабарлама (хабархат) тапсырыс хаттың табыс етілгендігі туралы хабарламамен тапсырыс хатпен, телефонограммамен немесе телеграммамен, электрондық үкіметтің" веб-порталында тіркелген ұялы байланыстың абоненттік нөміріне қысқа мәтіндік хабар жөнелте отырып, "электрондық үкіметтің" веб-порталындағы пайдаланушының кабинетіне, ұялы байланыстың абоненттік нөмірі бойынша мәтіндік хабармен немесе электрондық мекенжай бойынша не хабархаттың немесе шақырудың тіркеліп-бекітілуін қамтамасыз ететін өзге де байланыс құралдары пайдаланылып жіберіледі.

3. Егер әкімшілік рәсімге қатысушы көрсетілген мекенжайда іс жүзінде тұрмаса, хабарламалар (хабархаттар) заңды мекенжай бойынша немесе оның жұмыс орны бойынша жіберілуі мүмкін.

Заңды тұлғаға арналған хабарламалар (хабархаттар) оның орналасқан жері бойынша жіберіледі.

4. Әкімшілік рәсімге қатысушы өзі көрсеткен тұрғылықты жері (орналасқан жері) жұмыс орны мекенжайының, ұялы байланыстың абоненттік нөмірінің, электрондық мекенжайының дұрыс екендігімен, ал көрсетілген контактілерге жіберілген хабарлама (хабархат) тиісті және жеткілікті деп есептелетіндігімен танысқандығын өзінің қолтаңбасымен растайды.

5. Әкiмшiлiк рәсімге қатысушы хабарламаны (хабархатты) қабылдаудан бас тартқан кезде, оны жеткізетін немесе табыс ететін адам хабарламаға (хабархатқа) тиiстi белгі жасайды, ол әкiмшiлiк органға, лауазымды адамға қайтарылады.

Ескерту. 66-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 06.02.2023 № 194-VII (01.04.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

67-бап. Лауазымды адамға қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту)

1. Егер лауазымды адам:

1) әкімшілік рәсімге қатысушы немесе оның өкілі ретінде осы әкімшілік рәсімге қатысқан болса;

2) әкімшілік рәсімге қатысушының жақын туысы, жұбайы (зайыбы) немесе жекжаты болып табылса;

3) әкімшілік рәсімге қатысушыға қызметтік немесе өзге де тәуелді болса;

4) әкiмшiлiк iстің нәтижесiне жеке-дара, тiкелей немесе жанама түрде мүдделi болса не оның объективтiлiгi мен әділдігі туралы күмән туғызатын өзге де мән-жайлар бар болса, ол әкімшілік рәсімді жүзеге асыра алмайды.

2. Тұлғаның лауазымды адам ретiнде әкiмшiлiк рәсімді бұрын жүзеге асыруы оның әкiмшiлiк рәсімге тиiстi дәрежеде одан әрi қатысуын болғызбайтын мән-жай болып табылмайды.

3. Лауазымды адамға мәлімделген қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) ол мәлімделген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде рұқсат беріледі.

4. Әкімшілік рәсімді жүзеге асыратын лауазымды адамға мәлімделген қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) жоғары тұрған лауазымды адам рұқсат береді.

5. Әкімшілік органның алқалы құрамы әкімшілік істі қарау кезінде лауазымды адамдардың біріне мәлімделген қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) әкімшілік органның алқалы құрамының басқа лауазымды адамдары рұқсат береді.

6. Әкімшілік органның басшысына мәлімделген қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) жоғары тұрған әкімшілік орган рұқсат береді.

7. Жоғары тұрған әкімшілік органы жоқ әкімшілік органның басшысына мәлімделген қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) Қазақстан Республикасының заңында аталған тұлға рұқсат береді.

Егер заңда тиісті тұлға көзделмесе, қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) әкімшілік орган басшысының орынбасары, ал ол болмаған кезде басқа лауазымды адам рұқсат береді.

8. Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы арыз қанағаттандырылса, әкімшілік рәсімді Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен басқа лауазымды адам жүзеге асырады.

9. Бұрын мәлімделген мән-жайларға байланысты қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы қайта арыз беруге жол берілмейді.

10. Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы арызды қарау нәтижелері бойынша шешім шағым жасауға жатпайды.

68-бап. Әкімшілік рәсімде өкілдік ету

1. Әкімшілік рәсімге қатысушы өзінің әкімшілік істерін жеке өзі, өкіл арқылы немесе онымен бірге жүргізуге құқылы.

2. Әкімшілік рәсімде өкілдік ету Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.

Әкімшілік рәсімге қатысушы өзінің әкімшілік істерін басқа адамның жүргізуіне уәкілеттік беруге құқылы, бұл туралы әкімшілік органға, лауазымды адамға ауызша нысанда хабарлайды. Бұл жағдайда әкімшілік орган, лауазымды адам өкілдің өкілеттігін жазбаша нысанда ресімдейді, оған өкілдік беруші қол қояды.

3. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше көзделмесе, өкіл өкілдік берушінің атынан әкімшілік рәсімді жүзеге асыруға байланысты барлық әрекеттерді жасауға құқылы.

4. Әкiмшiлiк рәсімді жүзеге асыратын әкiмшiлiк органның лауазымды адамы немесе қызметкерi болып табылатын тұлға өкiл болуға құқылы емес.

5. Осы баптың төртінші бөлігінде көрсетілген өкілдерді әкімшілік орган, лауазымды адам шеттетеді.

Өкiл шеттетілген кезде әкiмшiлiк орган, лауазымды адам әкімшілік рәсімді жүзеге асыруды басқа өкілдің өкілеттіктерін ресімдеу үшін қажеттi, бірақ үш жұмыс күнiнен аспайтын мерзімге кейінге қалдырады.

69-бап. Әкімшілік істерді жүргізу және есепке алу

1. Әкiмшiлiк орган, лауазымды адам әкiмшiлiк рәсімді жүзеге асыру үшiн қажеттi құжаттардан тұратын әкiмшiлiк істі қағаз жеткізгіште және (немесе) электрондық нысанда қалыптастырады.

2. Әкiмшiлiк істерді, оларды есепке алу журналдарын жүргізуді әкімшілік орган Мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттама жасау, құжаттаманы басқару және электрондық құжат айналымы жүйелерін пайдалану қағидаларының негізінде жүзеге асырады.

3. Мемлекеттiк органдарға, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғаларға келiп түсетін өтiнiштерді тіркеу, есепке алу, сондай-ақ "Электрондық жолданымдар" ақпараттық-талдау жүйесiн жүргiзу тәртiбi құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласындағы статистикалық қызметтi өз құзыретi шегiнде жүзеге асыратын мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.

Жарнамасы бар ұсыныстар, сондай-ақ "Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында көзделген жолданымдарды қоспағанда, мемлекеттік қызметтер көрсету мәселелері бойынша келіп түскен жолданымдар есепке алуға жатпайды.

4. Мемлекеттік органдардың басшылары жеке және заңды тұлғалардың жолданымдарымен жұмысты ұйымдастыруға, іс жүргізудің жай-күйіне дербес жауапты болады.

70-бап. Әкімшілік рәсімді тоқтату

1. Мына мән-жайлардың тым болмағанда бірі болған кезде:

1) әкімшілік органның, лауазымды адамның жолданымда көрсетілген сол нысана туралы және сол негіздер бойынша әкімшілік рәсімге қатысушыға қатысты әкімшілік іс бойынша шешімі бар болса;

2) сол нысана туралы және сол негіздер бойынша сол адамға қатысты шығарылған заңды күшіне енген сот актісі бар болса;

3) әкімшілік орган, лауазымды адам жолданымды қайтарса;

4) әкімшілік орган, лауазымды адам арыз иесінен жолданымды кері қайтарып алуды қабылдаса;

5) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де негіздер бар болса, жолданым негізінде қозғалған әкімшілік рәсім тоқтатылуға жатады.

2. Әкімшілік орган, лауазымды адам өз бастамасы бойынша қозғалған әкімшілік рәсімді, егер әкімшілік рәсімді жүзеге асыру оны қозғауға негіз болған мән-жайлардың өзгеруіне байланысты қажет болмай қалса немесе Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа негіздер бойынша тоқтата алады.

3. Әкімшілік рәсім әкімшілік органның, лауазымды адамның шешімімен тоқтатылады, бұл туралы шешім қабылданған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде әкімшілік рәсімге қатысушыға хабарланады.

4. Әкімшілік рәсімді тоқтату туралы шешімге осы Кодексте белгіленген тәртіппен шағым берілуі мүмкін.

5. Арыз иесі, егер жаңа дәлелдер немесе жаңадан ашылған мән-жайлар бар болса, осы Кодексте белгіленген тәртіппен қаралған мәселе бойынша қайта жолданым беруге құқылы.

10-тарау. ӘКІМШІЛІК ІСТІ ҚАРАУ

71-бап. Әкімшілік істі жеке-дара және алқалы түрде қарау

Әкімшілік істі лауазымды адам жеке-дара, ал Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда не әкімшілік органның шешімі бойынша алқалы құрам қарайды.

72-бап. Әкімшілік істің нақты мән-жайларын зерттеу

1. Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік істі дұрыс қарау үшін маңызы бар нақты мән-жайларды жан-жақты, толық және объективті зерттеу үшін шаралар қабылдауға міндетті.

2. Әкімшілік істің нақты мән-жайларын зерттеу тәртібі мен шектерін әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік рәсімге қатысушылардың пікірлерін ескере отырып айқындайды.

3. Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік істің дәлелдеріне, нақты мән-жайларына байланысты болмайды және әкімшілік істі толық көлемде тексереді.

4. Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік істің нақты мән-жайларын белгілеу мақсатында өз бастамасы бойынша дәлелдемелерді жинауға құқылы.

5. Әкімшілік орган, лауазымды адам қарау өздерінің құзыретіне жататын әкімшілік рәсімге қатысушылар ұсынған арыздар мен құжаттарды зерттеуден бас тартуға құқылы емес.

73-бап. Тыңдау

1. Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік рәсімге қатысушыға әкімшілік іс бойынша алдын ала шешімге өз ұстанымын білдіруге мүмкіндік беруге міндетті, бұл туралы әкімшілік рәсімге қатысушы алдын ала, бірақ әкімшілік акт қабылданғанға дейін үш жұмыс күнінен кешіктірмей хабардар етіледі.

Тыңдау:

1) әкімшілік рәсімге қатысушыны әкімшілік іс бойынша тыңдауға шақыру, оның ішінде бейнеконференц-байланыс немесе өзге де коммуникация құралдары арқылы;

2) ақпараттық жүйелерді пайдалану;

3) әкімшілік рәсімге қатысушыға өзінің ұстанымын баяндауға мүмкіндік беретін өзге де байланыс тәсілдері арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

2. Осы баптың бірінші бөлігінің ережелері, егер:

1) әкімшілік орган, лауазымды адам басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қозғамайтын қолайлы әкiмшiлiк актіні қабылдайтын;

2) атқарушылық іс жүргізу жүзеге асырылатын;

3) Қазақстан Республикасының заңнамасында әкімшілік рәсімді жүзеге асыру үшін үш күндік мерзімнен аз уақыт белгіленген;

4) азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, бостандықтарын, қоғамдық және (немесе) мемлекеттік мүдделерді қорғау мақсатында әкімшілік актіні дереу қабылдау талап етілетін;

5) әкімшілік рәсімге қатысушы бұл туралы өтінішхат берген;

6) оңайлатылған әкімшілік рәсім жүзеге асырылатын;

7) әкімшілік іс бойынша шешім автоматтандырылған процесті жүзеге асыру кезінде қабылданатын, бұл ретте әкімшілік органға, лауазымды адамға әкімшілік таңдау берілмеген жағдайларға қолданылмайды.

Осы бөліктің 4) тармақшасында белгіленген жағдайда, әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік актіде тыңдау жүргізілмеген дәлелдерді көрсетуге міндетті.

3. Әкімшілік рәсімге қатысушы әкімшілік іс бойынша алдын ала шешімге қарсылықты алған күннен бастап екі жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде оны беруге немесе білдіруге құқылы.

4. Әкімшілік рәсімге қатысушы өз қарсылығын ауызша білдірген жағдайда, әкімшілік орган, лауазымды адам тыңдау хаттамасын жүргізеді.

74-бап. Тыңдау хаттамасы

1. Тыңдау хаттамасы компьютерлік, электрондық, машинкамен жазу не қолжазба тәсілдерімен дайындалады.

2. Тыңдау хаттамасында:

1) әкімшілік іс қаралатын орын мен күн, оның басталатын және аяқталатын уақыты;

2) әкімшілік органның атауы, лауазымды адамның, хатшының тектері және аты-жөні;

3) әкімшілік рәсімге қатысушы және (немесе) әкімшілік іске қатысатын өзге де адам туралы мәліметтер;

4) қаралатын мәселенің мазмұны;

5) қатысатын тұлғалардың түсініктемелерінің, сұрақтары мен жауаптарының, сөйлеген сөздерінің мазмұны көрсетіледі.

3. Әкімшілік рәсімге қатысушы және (немесе) әкімшілік іске қатысатын өзге де адам әкімшілік істі қарау үшін өздері елеулі деп есептейтін нақты мән-жайлар туралы мәліметтерді тыңдау хаттамасына енгізу туралы өтінішхат беруге құқылы.

4. Тыңдау хаттамасын төрағалық етуші мен хатшы дайындауға және қол қоюға тиіс.

5. Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік рәсімге қатысушыға және әкімшілік іске қатысатын өзге де тұлғаға тыңдау хаттамасымен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті.

6. Әкiмшiлiк рәсiмге қатысушы және әкімшілік іске қатысатын өзге де адам танысқаннан кейін үш жұмыс күні ішінде тыңдау хаттамасына өз ескертулерін беруге құқылы.

Ескертулерді қарау нәтижелері бойынша төрағалық етуші оларды қанағаттандыру не оларды толық немесе ішінара қабылдамау туралы шешім қабылдайды.

75-бап. Әкімшілік рәсімге қатысушының әкiмшiлiк іс материалдарымен танысуы

1. Әкiмшiлiк рәсімге қатысушыға әкімшілік іс қаралғаннан кейін өтінішхат мәлімделген күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде әкiмшiлiк іс материалдарымен танысу мүмкіндігі берілуге тиіс.

2. Әкiмшiлiк рәсімге қатысушы әкiмшiлiк іс материалдарымен танысқан кезде әкiмшiлiк орган, лауазымды адам Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиялар және заңмен қорғалатын өзге де құпия туралы заңнамасының сақталуын қамтамасыз етуге міндетті.

3. Әкімшілік рәсімге қатысушы әкімшілік іс материалдарымен танысу процесінде кез келген мәліметтерді және кез келген көлемде көшіріп алуға, мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны қамтитын мәліметтерді қоспағанда, құжаттардың көшірмелерін, оның ішінде ғылыми-техникалық құралдардың көмегімен түсіріп алуға құқылы.

76-бап. Жолданым негізінде қозғалған әкімшілік рәсімнің мерзімдері

1. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, жолданым негізінде қозғалған әкімшілік рәсімнің мерзімі жолданым келіп түскен күннен бастап он бес жұмыс күнін құрайды.

2. Жолданым негізінде қозғалған әкімшілік рәсімнің мерзімі ол қозғалған кезден бастап есептеледі.

3. Жолданым негізінде қозғалған әкімшілік рәсімнің мерзімін әкімшілік орган басшысының немесе оның орынбасарының уәжді шешімімен ақылға қонымды, бірақ әкімшілік істі дұрыс қарау үшін маңызы бар нақты мән-жайларды белгілеу қажеттігіне орай екі айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін, әкімшілік рәсімге қатысушы бұл туралы мерзім ұзартылған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде хабардар етіледі.

4. Шешім қабылдауға уәкілеттік берілген адам әкімшілік рәсім мерзімін негізсіз ұзартқаны үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тәртіптік және өзге де жауаптылықта болады.

77-бап. Әкімшілік істі қарау нәтижелері бойынша шешімдердің түрлері

1. Әкімшілік істі қарап, әкімшілік орган, лауазымды адам:

1) әкімшілік актіні қабылдау;

2) әкімшілік рәсімді тоқтату туралы шешімдердің бірін шығарады.

2. Әкімшілік істі қарау аяқталғаннан кейін жазбаша нысанда шешім шығарылады, ол әкімшілік рәсімге қатысушыға жіберіледі.

11-тарау. ӘКІМШІЛІК АКТ

78-бап. Әкімшілік актілердің нысандары

1. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, әкімшілік акт жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда қабылданады.

2. Егер әкімшілік рәсім жолданымның негізінде қозғалған болса, әкімшілік акт жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда ғана қабылданады.

3. Әкімшілік акт, егер:

1) азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, бостандықтарын, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау талап етілсе;

2) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларда ауызша немесе өзге нысанда қабылдануы мүмкін.

4. Ауызша немесе өзге нысанда қабылданған әкімшілік акт әкімшілік рәсімге қатысушының өтінішхаты бойынша осындай өтінішхат мәлімделген күннен бастап бір жұмыс күні ішінде жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда ресімделуге тиіс.

79-бап. Әкімшілік актіге қойылатын жалпы талаптар

1. Әкімшілік акт заңды және негізделген болуға тиіс.

2. Әкімшілік акт түсіну үшін анық болуға, бірізді қолдануды қамтамасыз етуге, оның күші қолданылатын адамдар қатарын толық айқындауға тиіс.

80-бап. Жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда қабылданған әкімшілік актінің мазмұны

1. Жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда қабылданған әкімшілік актіде мыналар көрсетіледі:

1) әкімшілік актіні қабылдаған әкімшілік органның атауы, лауазымды адамның тегі және аты-жөні;

2) әкімшілік актінің қабылданған күні;

3) арыз иесі туралы мәліметтер: жеке тұлғалар үшін – тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), заңды тұлғалар үшін: атауы, ұйымдық-құқықтық нысаны;

4) әкімшілік актіні қабылдаған кезде шешілетін мәселелердің сипаттамасы және әкімшілік актінің негіздемесі;

5) лауазымды адамның қолы.

2. Жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда қабылданған әкімшілік актінің негіздемесі, егер:

1) әкімшілік орган, лауазымды адам басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қозғамайтын қолайлы әкімшілік актіні қабылдаған;

2) әкімшілік орган, лауазымды адам күнтізбелік отыз күн ішінде саны бес әкімшілік актіден асатын бір нысана туралы ұқсас әкімшілік актілерді үздіксіз қабылдаған немесе әкімшілік актілерді интернет-ресурстарда орналастыруды қоса алғанда, бұқаралық ақпарат құралдарында жариялаған және әрбір жағдайда негіздеу қажеттігі болмаған;

3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларда талап етілмейді.

3. Жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда қабылданған әкімшілік акт қолданысы әкімшілік актінің қолданылу мерзімінен аспайтын қосымшалар мен басқа да қосымша құжаттарды қамтуы мүмкін.

4. Қосымшалар мен басқа да қосымша құжаттар әкімшілік актінің ажырамас бөлігі болып табылады.

81-бап. Әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізу

1. Жазбаша (қағаз) нысанда қабылданған әкімшілік акт осы Кодекстің 66-бабына сәйкес әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізіледі.

2. Электрондық нысанда қабылданған әкімшілік акт Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізіледі.

3. Ауызша нысанда қабылданған әкімшілік акт ауызша хабарлау арқылы әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізіледі.

4. Өзге нысанда қабылданған әкімшілік акт оны көріп және (немесе) естіп қабылдау үшін қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізіледі.

5. Мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді қамтымайтын әкімшілік акт, егер әкімшілік актінің адресаты туралы мәліметтер белгісіз болса, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларда интернет-ресурстарда орналастыруға жатады.

82-бап. Қате жазуларды және (немесе) арифметикалық қателерді түзету

1. Әкімшілік орган, лауазымды адам өзінің бастамасы бойынша немесе әкімшілік рәсімге катысушының өтінішхаты бойынша әкімшілік актінің мазмұнын өзгертпей, әкімшілік актіде жіберілген қате жазуларды және (немесе) арифметикалық қателерді түзетуге құқылы.

2. Әкімшілік орган, лауазымды адам түзету үшін қажет құжатты талап етуге құқылы.

3. Қате жазуларды және (немесе) арифметикалық қателерді түзетулер туралы өтінішхатты қарау арыз келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күні ішінде жүзеге асырылады.

4. Қате жазулар және (немесе) арифметикалық қателер лауазымды адамның қолымен расталады.

5. Түзетілген әкімшілік актінің көшірмесі әкімшілік акт түзетілген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде әкімшілік рәсімге қатысушыға жіберіледі.

83-бап. Әкімшілік актінің күшіне енуі, қолданысқа енгізілуі және қолданысының тоқтатылуы

1. Әкімшілік акт, егер онда анағұрлым кеш мерзім көрсетілмесе, қабылданған кезден бастап күшіне енеді.

2. Әкімшілік акт осы Кодекстің 81-бабында белгіленген тәртіппен әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізілген кезден бастап қолданысқа енгізіледі.

3. Әкімшілік актіде көзделген оқиға басталған, оның талаптары орындалған, әкімшілік актінің күші жойылған немесе қолданыс мерзімі өткен кезден бастап әкімшілік акт қолданысын тоқтатады.

84-бап. Заңсыз әкімшілік актінің күшін жою

1. Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасын бұзу, егер мұндай бұзу дұрыс емес әкімшілік акт қабылдауға алып келсе не алып келуі мүмкін болса, әкімшілік актіні заңсыз деп тану үшін негіз болып табылады.

Мәні бойынша дұрыс әкімшілік акт бір ғана формальды негіздер бойынша заңсыз деп таныла алмайды.

2. Заңсыз әкімшілік актінің толық немесе бір бөлігінде күші жойылуы мүмкін.

3. Заңсыз әкімшілік актінің күші жойылған кезде әкімшілік актіні заңсыз деп танудың заңды салдары туралы шешім қабылданады.

Әкімшілік акт қабылданған кезден бастап та, ол заңсыз деп танылған кезден бастап та жарамсыз деп танылуы мүмкін.

4. Заңсыз ауыртпалық түсіретін әкімшілік акт міндетті түрде күші жойылуға жатады.

5. Заңсыз қолайлы әкімшілік актінің күшін жойған кезде әкімшілік рәсімге қатысушының сенім құқығын қорғау қағидаты назарға алынады.

6. Әкімшілік рәсімге қатысушы, егер:

1) соның негізінде әкімшілік акт шығарылған құқықтық акт конституциялық емес деп танылса;

2) әкімшілік рәсімдерге қатысушы ұсынған құжаттың не мәліметтердің қасақана анық еместігі белгіленсе;

3) әкімшілік акт әкімшілік рәсімге қатысушының заңды күшіне енген сот үкімімен немесе қаулысымен, прокурордың, қылмыстық қудалау органының, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілеттік берілген органның (лауазымды адамның) қаулысымен белгіленген құқыққа қарсы әрекеттерді жасауы нәтижесінде қабылданса;

4) әкімшілік акт мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерді, мемлекеттің қауіпсіздігін қозғайтын не адамдардың өмірі, денсаулығы үшін ауыр еңсерілмес салдарға алып келуі мүмкін болса, сенім құқығын қорғау қағидатына сілтеме жасауға құқылы емес.

7. Заңсыз қолайлы әкімшілік акт осы баптың алтыншы бөлігінде көзделген жағдайларда ғана күші жойылуға жатады.

8. Заңсыз қолайлы әкімшілік актінің күшін жою салдарынан туындаған зиян әкімшілік рәсімге қатысушыға орны толтырылуға жатады, оның сенім құқығы Қазақстан Республикасы азаматтық заңнамасының қағидаларына сәйкес Қазақстан Республикасының заңдарымен қорғалады.

85-бап. Заңды әкімшілік актінің күшін жою

1. Қазақстан Республикасының заңнамасының негізінде және талаптарына сәйкес қабылданған әкімшілік акт заңды болып есептеледі.

2. Заңды әкімшілік актінің толық немесе бір бөлігінде күшін жойылуы мүмкін.

3. Заңды ауыртпалық түсіретін әкімшілік актінің күшін жоюға Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынған жағдайларды қоспағанда, әкімшілік орган, лауазымды адам мұндай актінің күшін жоюы мүмкін.

4. Егер:

1) әкімшілік актінің күшін жою мүмкіндігі Қазақстан Республикасының заңдарында және әкімшілік актіде көзделсе;

2) әкімшілік акт шартпен қабылданса және бұл шарт орындалмаса не тиісінше түрде орындалмаса, заңды қолайлы әкімшілік актінің күші жойылуы мүмкін.

86-бап. Әкімшілік актіні орындау тәртібі мен мерзімдері

1. Әкімшілік акт барлық мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, заңды тұлғалар, лауазымды адамдар, азаматтар үшін міндетті және орындалуға жатады.

2. Әкімшілік актіні, егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, оны қабылдаған әкімшілік орган, лауазымды адам орындауға енгізеді.

3. Әкімшілік акт, егер Қазақстан Республикасының заңдарында немесе әкімшілік актіде өзгеше белгіленбесе, бес жұмыс күні ішінде орындалуға тиіс.

12-тарау. ОҢАЙЛАТЫЛҒАН ӘКІМШІЛІК РӘСІМ

87-бап. Оңайлатылған әкімшілік рәсімді жүзеге асыру тәртібі

1. Хабарламаларды, ұсыныстарды, үн қосуларды және сұрау салуларды қарау оңайлатылған әкімшілік рәсім тәртібімен жүзеге асырылады.

2. Оңайлатылған әкімшілік рәсімді мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлға және олардың лауазымды адамдары осы бөлімде белгіленген тәртіппен, осы тарауда белгіленген ерекшеліктермен жүзеге асырады.

3. Осы тараудың мақсаты үшін мемлекеттік органға, жергілікті өзін-өзі басқару органына, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғаға және олардың лауазымды адамдарына хабарлама, ұсыныс, үн қосу немесе сұрау салу жіберген тұлға арыз иесі деп түсініледі.

88-бап. Оңайлатылған әкімшілік рәсімді тоқтату

1. Мына мән-жайлардың тым болмағанда бірі болған кезде:

1) қайталама хабарламаларда, ұсыныстарда, үн қосуларда, сұрау салуларда жаңа дәлелдер немесе жаңадан ашылған мән-жайлар келтiрiлмесе, ал алдыңғы хабарламаның, ұсыныстың, үн қосудың, сұрау салудың материалдарында тексерудiң қажетті материалдары болса және арыз иесіне белгiленген тәртiппен жауаптар берілсе;

2) хабарламаның, ұсыныстың, үн қосудың, сұрау салудың авторын анықтау мүмкін болмаса, арыз иесінің қолтаңбасы, оның ішінде электрондық цифрлық қолтаңбасы, пошталық мекенжайы болмаса, оларда дайындалып жатқан немесе жасалған қылмыстық құқық бұзушылық не мемлекеттік немесе қоғамдық қауіпсіздікке төнген қатер туралы және олардың құзыретіне сәйкес мемлекеттік органдарға дереу жолдануға жататын мәліметтер қамтылған жағдайларды қоспағанда;

3) хабарламада, ұсыныста, үн қосуда, сұрау салуда мәселенің мәні баяндалмаса, оңайлатылған әкімшілік рәсім тоқтатылуға жатады.

2. Оңайлатылған әкімшілік рәсімді тоқтату туралы шешімді хабарламаны, ұсынысты, үн қосуды, сұрау салуды қарайтын субъектінің басшысы немесе оның орынбасары қабылдайды.

3. Оңайлатылған әкімшілік рәсімді тоқтату туралы шешімге осы Кодексте белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

89-бап. Әкімшілік істі оңайлатылған әкімшілік рәсімде қараудың нәтижелері бойынша шешімдердің түрлері

1. Әкімшілік істі оңайлатылған әкімшілік рәсімде қарау қорытындылары бойынша мынадай:

1) жауап, оның ішінде хабардың, ұсыныстың, үн қосудың, сұрау салудың мәні бойынша ақпарат беру;

2) назарға алу;

3) оңайлатылған әкімшілік рәсімді тоқтату туралы шешімдердің бірі шығарылады.

2. Хабарға, ұсынысқа, үн қосуға, сұрау салуға жауаптар Қазақстан Республикасының заңнамасына сiлтеме жасай отырып, мемлекеттiк тiлде немесе өтiнiш берiлген тiлде мазмұны бойынша негiзделген және уәжделген болуға, оның қабылданған шешiмге шағым беру құқықтары түсiндiріле отырып, арыз иесінің дәлелдерiн жоққа шығаратын немесе растайтын нақты фактілерді қамтуға тиiс.

3. Хабарды, ұсынысты, үн қосуды, сұрау салуды қарайтын субъектілер мен лауазымды адамдар арыз иесіне әкімшілік істі қараудың нәтижелері және қабылданған шаралар туралы хабар береді.

90-бап. Жеке тұлғаларды және заңды тұлғалардың өкілдерін жеке қабылдау

1. Мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басшылары және олардың орынбасарлары тиісті мемлекеттік органның басшысы бекітетін қабылдау кестесіне сәйкес айына кемінде бір рет азаматтарды және заңды тұлғалардың өкілдерін, оның ішінде осы органдардың қызметкерлерін жеке қабылдауды жүргізуге міндетті.

2. Қабылдау белгіленген және жеке және заңды тұлғалардың назарына жеткізілген күндер мен сағаттарда жұмыс орны бойынша өткізілуге тиіс.

3. Егер жолданымды лауазымды адам қабылдау кезінде шеше алмаса, ол жазбаша нысанда баяндалады және онымен жазбаша жолданым ретінде жұмыс жүргізіледі.

12-1-тарау. Петиция

Ескерту. Кодекс 12-1-тараумен толықтырылды – ҚР 02.10.2023 № 31-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

90-1-бап. Жалпы ережелер

1. Мемлекеттік орган, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар петицияны осы тарауда белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, осы Кодексте белгіленген тәртіппен қарайды.

2. Осы тараудың мақсаты үшін арыз иесі деп петицияны берген Қазақстан Республикасының азаматы түсініледі.

90-2-бап. Петицияны беру тәртібі

1. Арыз иесі петицияны мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган айқындайтын интернет-ресурс (бұдан әрі – интернет-ресурс) арқылы не мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган бекіткен нысан бойынша жазбаша арыз түрінде интернет-ресурста орналастыру үшін береді.

2. Петицияда:

1) тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе), жеке сәйкестендіру нөмірі, тұрғылықты жері, электрондық мекенжайы;

2) петиция берілетін мемлекеттік органның, жергілікті өкілді және (немесе) атқарушы органның атауы;

3) арыз иесі өкілінің тиісті өкілеттіктерін растайтын құжаттың көшірмесі (егер петицияны оның өкілі берсе);

4) петицияның мазмұны, сондай-ақ петицияның нысанасы бойынша дәлелдер мен ұсыныстар көрсетіледі.

Қажет болғанда арыз иесі немесе оның өкілі растайтын құжаттарды және (немесе) өзге де материалдарды петицияға қоса береді.

3. Мыналар:

1) адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын бұзуға алып келуі мүмкін;

2) конституциялық құрылысқа, қоғамдық тәртіпке, халықтың денсаулығы мен имандылығына нұқсан келтіруі мүмкін мәселелер;

3) Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретіндегі мәртебесін, Республиканың бiртұтастығы мен аумақтық тұтастығын, оны басқару нысанын, Республика қызметінің түбегейлі қағидаттарын, Республика Президенті жеті жыл мерзімге сайланады және бір адам бір реттен артық Республика Президенті болып сайлана алмайды деген ережелерді өзгерту;

4) Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысы мен Мемлекеттік шекарасы;

5) сотқа дейінгі тергеп-тексеру және сот төрелігін жүзеге асыру;

6) прокуратура органдарының заңдылықтың сақталуын жоғары қадағалауы;

7) сыртқы барлау, қарсы барлау, жедел-іздестіру, құқық қорғау қызметі, сондай-ақ күзетілетін адамдар мен объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, күзету іс-шараларын жүргізу;

8) Қазақстан Республикасының қылмыстық-атқару, қылмыстық-процестік, азаматтық процестік, әкімшілік рәсімдік-процестік заңнамасы және Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасы;

9) қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіпті сақтау;

10) адамдарға рақымшылық және кешірім жасау;

11) Қазақстан Республикасы Президентінің, Парламенті Палаталары мен Үкіметінің қарауына жататын адамдарды лауазымға тағайындау және сайлау, лауазымынан босату;

12) Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарынан туындайтын міндеттемелерді орындау мәселелері;

13) Қазақстан Республикасының сайлау және республикалық референдум туралы заңнамасында реттелетін мәселелер;

14) Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері;

15) мемлекеттік тілдің мәртебесі;

16) мемлекеттік органдардың құзыретін, өкілеттіктерін, функциялары мен міндеттерін өзгерту мәселелері;

17) төтенше жағдай және (немесе) төтенше ахуал режимдерінің қолданылуы шеңберінде қабылданатын шешімдердің күшін жою және оларды өзгерту туралы мәселелер петицияның нысанасы бола алмайды.

4. Петицияны интернет-ресурста еркін қолжетімді етіп орналастыру үшін петиция мынадай шарттарға сәйкес келуге тиіс:

1) мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган айқындаған нысан бойынша және тәртіппен он жұмыс күні ішінде электрондық нысанда және жиырма жұмыс күні ішінде жазбаша түрде Қазақстан Республикасының кемінде елу азаматының петицияға қосылуы;

2) петицияның осы баптың екінші және үшінші бөліктерінде белгіленген талаптарға сәйкес келуі;

3) петицияны берген кезде интернет-ресурста дәл сондай нысанадағы петицияның болмауы.

5. Мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган петицияға Қазақстан Республикасының кемінде елу азаматы қосылған күннен бастап жиырма жұмыс күні ішінде петицияның осы баптың төртінші бөлігінде көрсетілген шарттарға сәйкестігін тексеруді жүзеге асырады.

Петицияның осы баптың үшінші бөлігінде көрсетілген шарттарға сәйкестігін анықтау қажет болғанда мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган уәкілетті мемлекеттік органдарға сұрау салу жіберуге құқылы.

6. Петиция осы баптың төртінші бөлігінде көрсетілген шарттарға сәйкес келмеген жағдайда мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган себептерін негіздей отырып, петицияны қабылдамайды, бұл жөнінде арыз иесін немесе оның өкілін электрондық нысанда және (немесе) жазбаша түрде хабардар етеді.

7. Петиция осы баптың төртінші бөлігінде көрсетілген шарттарға сәйкес келген жағдайда мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган петицияға Қазақстан Республикасы азаматтарының қосыла бастауы үшін оны интернет-ресурста еркін қолжетімді етіп орналастырады, бұл жөнінде арыз иесі немесе оның өкілі электрондық нысанда және (немесе) жазбаша түрде хабардар етіледі.

8. Мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган петицияны интернет-ресурста еркін қолжетімді етіп орналастырған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде ақпараттық хаттар жіберу арқылы масс-медиа саласындағы уәкілетті органда есепке қойылған бұқаралық ақпарат құралдарына петицияға қосылудың басталғаны туралы хабарлайды.

Ескерту. 90-2-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 01.07.2024 № 107-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

90-3-бап. Петицияға қосылу

1. Қазақстан Республикасының азаматтары петицияға қосылуды интернет-ресурста мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен электрондық цифрлық қолтаңба арқылы немесе жазбаша түрде куәландыра отырып жүзеге асырады.

Петицияға қосылу Қазақстан Республикасының азаматы Қазақстан Республикасының дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасына сәйкес берілетін дербес деректерін жинауға және өңдеуге келісімін берген жағдайда жүзеге асырылады.

2. Петиция интернет-ресурста еркін қолжетімді етіп орналастырылған кезден бастап алты ай ішінде петицияға қосылуға болады.

3. Қазақстан Республикасы азаматының петицияға қосылу және (немесе) интернет-ресурста еркін қолжетімді түрде комментарий орналастыру арқылы оған қатысты өз көзқарасын білдіруге құқығы бар.

4. Қосылудың қорытындысы бойынша:

Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзыретіне жататын мәселелер бойынша оны қолдауға Қазақстан Республикасы азаматтарының кемінде елу мың даусына;

облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті өкілді органдарының құзыретіне жататын мәселелер бойынша оны қолдауға тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік халқының санында Қазақстан Республикасы азаматтарының кемінде екі пайыз даусына;

облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының құзыретіне жататын мәселелер бойынша оны қолдауға тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік халқының санында Қазақстан Республикасы азаматтарының кемінде бір пайыз даусына;

қалалық, аудандық жергілікті өкілді органдардың құзыретіне жататын мәселелер бойынша оны қолдауға тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің халық саны елу мыңнан асқанда – Қазақстан Республикасы азаматтарының кемінде бес мың даусына, қалғандары үшін – халық санының кемінде он пайызына;

аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергілікті атқарушы органдарының, республикалық маңызы бар қалалардағы (астанадағы) аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардағы аудандардың әкімдері аппараттарының, аудандық маңызы бар қалалардағы, ауылдардағы, кенттердегі, ауылдық округтердегі әкімдер аппараттарының құзыретіне жататын мәселелер бойынша оны қолдауға тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің халық саны елу мыңнан асқанда – Қазақстан Республикасы азаматтарының кемінде екі мың бес жүз даусына, қалғандары үшін – халық санының кемінде бес пайызына ие болған петиция қолдау тапқан болып есептеледі.

5. Осы баптың төртінші бөлігінде көрсетілген шекті мәнге жетпеген петицияны мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган петиция интернет-ресурста еркін қолжетімді етіп орналастырылған кезден бастап алты ай өткен соң арыз иесіне қайтарады.

Мұндай петицияны мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган құзыреті бойынша тиісті мемлекеттік органға, жергілікті өкілді және (немесе) атқарушы органға жібереді және ол осы Кодексте белгіленген тәртіппен хабар, үн қосу немесе ұсыныс ретінде қаралады.

90-4-бап. Петицияларды қабылдау, тіркеу және есепке алу

1. Осы Кодекстің 90-3-бабының төртінші бөлігінде көрсетілген шекті мәнге жеткен кезде мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган өз өкілеттіктеріне петицияны қарау кіретін мемлекеттік органға, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдарға петицияны жібереді, бұл жөнінде арыз иесі электрондық нысанда хабардар етіледі және ол туралы ақпарат петицияны жіберу туралы шешім қабылданған кезден бастап үш жұмыс күні ішінде интернет-ресурста орналастырылады.

2. Осы Кодексте белгіленген тәртіппен берілген петиция міндетті түрде қабылдануға, тіркелуге, есепке алынуға және қаралуға жатады.

Петицияны қабылдаудан бас тартуға тыйым салынады.

3. Петицияларды тіркеу, есепке алу мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.

90-5-бап. Петицияны қарау тәртібі мен мерзімі

1. Петицияны қарау мерзімі:

1) петицияны орталық мемлекеттік орган тіркеген күннен бастап қырық жұмыс күнінен аспайды;

2) петицияны жергілікті өкілді және (немесе) атқарушы орган тіркеген күннен бастап жиырма жұмыс күнінен аспайды.

2. Петицияны қарау кезінде орталық мемлекеттік орган:

1) петицияда жазылған фактілерді тексеру талап етілмейтін жағдайларды қоспағанда, сол жерге баруды жүзеге асыруға;

2) шешімнің жобасын жария талқылауды өткізу басталғанға дейін үш жұмыс күні қалғанда арыз иесін не оның өкілін және мүдделі тұлғаларды шақырып және өткізілетін күні мен орны туралы интернет-ресурстар арқылы, сондай-ақ электрондық немесе қағаз нысанда міндетті түрде хабардар ете отырып, оны өткізуге;

3) құрамына мүдделі мемлекеттік органдардың өкілдерін, Қазақстан Республикасы Парламентінің және (немесе) мәслихаттың депутаттарын, арыз иесін немесе оның өкілін, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктерді қоса отырып, жеке комиссияны немесе жұмыс тобын құруға;

4) петицияға қатысты келіп түскен комментарийлерді, сондай-ақ петицияның нысанасы бойынша экономикалық, әлеуметтік, статистикалық және өзге де қажетті ақпаратты талдауға;

5) халықаралық тәжірибені зерделеуге және салыстырмалы-құқықтық талдау жүргізуге (егер петицияның нысанасы Қазақстан Республикасының заңнамасына өзгерістер енгізуді талап ететін болса) міндетті.

Петицияны қарау кезінде жергiлiктi өкiлдi және (немесе) атқарушы органдар:

1) петицияда жазылған фактілерді тексеру талап етілмейтін жағдайларды қоспағанда, сол жерге баруды жүзеге асыруға;

2) шешімнің жобасын жария талқылауды өткізу басталғанға дейін үш жұмыс күні қалғанда арыз иесін не оның өкілін және мүдделі тұлғаларды шақырып және өткізілетін күні мен орны туралы интернет-ресурс арқылы, сондай-ақ электрондық немесе қағаз нысанда міндетті түрде хабардар ете отырып, оны өткізуге;

3) құрамына мүдделі мемлекеттік органдардың өкілдерін, Қазақстан Республикасы Парламентінің және (немесе) мәслихаттың депутаттарын, арыз иесін немесе оның өкілін, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктерді қоса отырып, уақытша комиссияны немесе жұмыс тобын құруға міндетті.

90-6-бап. Петицияны қарау нәтижелері бойынша қабылданатын шешімдер

1. Петицияны қарау нәтижелері бойынша орталық мемлекеттік немесе жергілікті атқарушы органның бірінші басшысы, жергiлiктi өкiлдi органның төрағасы:

1) петицияны толық немесе ішінара қанағаттандыру туралы;

2) петицияны қанағаттандырудан бас тарту туралы шешімдердің бірін қабылдайды.

2. Петицияны қарау нәтижелері бойынша қабылданған шешім мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы саласындағы уәкілетті орган бекіткен нысанға сәйкес ресімделеді.

Петицияны қарау нәтижелері бойынша қабылданған шешім Қазақстан Республикасының заңнамасына сілтеме жасай отырып, мемлекеттік тілде немесе петиция тілінде, мазмұны жағынан негізделген және уәжделген болуға, арыз иесінің немесе оның өкілінің және петицияға қосылған Қазақстан Республикасы азаматтарының қабылданған шешімге шағым жасау құқықтары түсіндіріле отырып, олардың дәлелдерін жоққа шығаратын немесе растайтын нақты фактілерді қамтуға тиіс.

3. Петицияны қарау нәтижелері бойынша қабылданған шешім интернет-ресурста шешім шығарылған күннен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде орналастырылады.

Петицияны қарау нәтижелері бойынша орталық мемлекеттік немесе жергілікті атқарушы органның бірінші басшысы, жергiлiктi өкiлдi органның төрағасы ресми түрде хабарлама жасауға міндетті.

13-тарау. ШАҒЫМ ЖАСАУ ТӘРТІБІ. ШАҒЫМ БЕРУ

91-бап. Шағым жасау тәртібі

1. Әкімшілік рәсімге қатысушы әкімшілік (сотқа дейінгі) тәртіппен әкімшілік актіні қабылдауға байланысты емес әкімшілік актіге, әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) шағым жасауға құқылы.

Осы Кодексте көзделген жағдайларда әкімшілік рәсімге қатысушы әкімшілік актіні қабылдауға байланысты әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) шағым жасауға құқылы.

2. Егер әкімшілік орган, лауазымды адам осы Кодексте белгіленген мерзімдерде әкімшілік актіні қабылдамаса, әкімшілік әрекет жасамаса, онда мерзімдер өткен күннен бастап әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік актіні қабылдаудан, әкімшілік әрекет жасаудан бас тартты деп есептеледі.

3. Шағымды әкімшілік тәртіппен (сотқа дейінгі) қарауды жоғары тұрған әкімшілік орган, лауазымды адам (бұдан әрі – шағымды қарайтын орган) жүргізеді.

Әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетiне (әрекетсiздiгiне) шағым жасалатын әкімшілік орган, лауазымды адам үшін бағыныстылық тәртібімен жоғары тұрған болып табылатын Қазақстан Республикасының Президентін, Қазақстан Республикасының Премьер-Министрін, Қазақстан Республикасының Үкіметін қоспағанда, әкімшілік орган, лауазымды адам, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шағымдарды қарауға уәкілеттік берілген өзге де әкімшілік орган, лауазымды адам осы Кодекстің мақсаттары үшін шағымды қарайтын орган деп танылады.

4. Шағым әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын әкімшілік органға, лауазымды адамға беріледі.

Әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын әкімшілік орган, лауазымды адам шағым келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей оны және әкімшілік істі шағымды қарайтын органға жібереді.

Бұл ретте әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын әкімшілік орган, лауазымды адам, егер ол үш жұмыс күні ішінде шағымда көрсетілген талаптарды толық қанағаттандыратын қолайлы әкімшілік акт қабылдаса, әкімшілік әрекет жасаса, шағымды қарайтын органға шағымды жібермеуге құқылы.

5. Егер заңда өзгеше көзделмесе, сотқа дейінгі тәртіппен шағым жасалғаннан кейін сотқа жүгінуге жол беріледі. Егер заңда жоғары тұрған органға шағым жасау қажеттілігінсіз сотқа жүгіну мүмкіндігі көзделген жағдайда, әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) дау айтылатын әкімшілік орган, лауазымды адам сотқа пікірмен қатар жоғары тұрған әкімшілік орган басшысының, лауазымды адамының уәжді ұстанымын ұсынады.

6. Жоғары тұрған әкімшілік орган, лауазымды адам болмаған жағдайда, әкімшілік актіге, әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) сотқа шағым жасалуы мүмкін, бұл туралы әкімшілік іс бойынша шешім қабылдау кезінде әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын әкімшілік орган әкімшілік рәсімге қатысушыға хабар береді.

7. Шағымдарды прокуратура органдарының қарауы "Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңында белгіленген негіздерде, шектерде және тәртіппен жүзеге асырылады.

Ескерту. 91-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

92-бап. Шағым беру мерзімі

1. Әкімшілік актіге, әкімшілік әрекетке (әрекетсiздiкке) шағым әкімшілік рәсімге қатысушыға әкімшілік актіні қабылдау немесе әкімшілік әрекет жасау (әрекетсiздiк таныту) туралы белгілі болған күннен бастап үш айдан кешіктірмей әкімшілік органға, лауазымды адамға беріледі.

2. Осы баптың бірінші бөлігінде белгіленген мерзім дәлелді себеппен өткізіп алған жағдайда, егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмеген жағдайда, бұл мерзімді әкімшілік рәсімге қатысушының өтінішхаты бойынша шағымды қарайтын орган қалпына келтіруі мүмкін.

Шағым берудің өткізіп алынған мерзімін қалпына келтіру мақсатында шағымды қарайтын орган ауруды, еңсерілмейтін күштің мән-жайларын және адамды шағым беру мүмкіндігінен айыратын өзге де себептерді дәлелді себептер ретінде таниды.

3. Шағым жасау үшін өткізіп алынған мерзім шағымды қарайтын органның шағымды қабылдаудан бас тартуы үшін негіз болып табылмайды. Мерзімді өткізіп алу себептері шағымды қарау кезінде анықталады және шағымды қанағаттандырудан бас тарту үшін негіздердің бірі болып табылуы мүмкін.

93-бап. Шағымның нысаны мен мазмұны

1. Шағым жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда беріледі.

2. Шағымда мыналар көрсетіледі:

1) шағымды қарайтын органның атауы;

2) жеке тұлғаның тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), жеке сәйкестендіру нөмірі, пошталық мекенжайы не заңды тұлғаның атауы, пошталық мекенжайы, бизнес-сәйкестендіру нөмірі;

3) жеке тұлғаның нақты тұратын және заңды тұлғаның орналасқан жерінің мекенжайы;

4) әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) дау айтылатын әкімшілік органның, лауазымды адамның атауы;

5) әкімшілік рәсімге қатысушы өз талаптарын және дәлелдерін негіздейтін мән-жайлар;

6) шағым беру күні;

7) әкімшілік рәсімге қатысушының қолы;

8) шағымға қоса берілетін құжаттардың тізбесі;

9) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де мәліметтер.

94-бап. Шағымды қабылдау, тіркеу, қайтару және кері қайтарып алу

1. Шағымды қабылдау, тіркеу, есепке алу, қайтару және кері қайтарып алу осы Кодекстің 64-бабының ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады.

2. Шағымды тіркегеннен кейін әкімшілік рәсімге қатысушыға шағымды қарау кезіндегі оның құқықтары мен міндеттері түсіндірілуге тиіс.

95-бап. Шағымды қараусыз қалдыру

1. Шағымды қарайтын орган, егер:

1) шағымды қарайтын органның әкімшілік рәсімге қатысушыға қатысты шағымды қарау нәтижелері бойынша шағымда көрсетілген сол нысана туралы және сол негіздер бойынша шешімі бар болса;

2) сол адамға қатысты, сол нысана туралы және сол негіздер бойынша шығарылған, заңды күшіне енген сот актісі бар болса;

3) шағымды қарайтын орган шағымды қайтарса;

4) шағымды қарайтын орган арыз иесінен шағымды кері қайтарып алуды қабылдаған болса, шағымды қараусыз қалдырады.

2. Әкімшілік рәсімге қатысушы шағымды қарайтын орган шағымды қараусыз қалдыру туралы шешім қабылдаған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде хабарландырылады.

3. Шағымды қараусыз қалдыру үшін негіз болған мән-жайлар жойылғаннан кейін әкімшілік рәсімге қатысушы қайтадан шағым беруге құқылы.

96-бап. Шағым берудің салдары

Шағым беру мыналарды:

1) азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау қажеттілігін;

2) тиісті шешім қабылдағанға дейін қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган немесе Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде қабылдаған қаржы нарығындағы қызметті жүзеге асыруға арналған лицензиялардың қолданысын тоқтата тұру және (немесе) олардан айыру, қаржы ұйымдарын консервациялауды жүргізу жөніндегі әкімшілік актіні, оның жазбаша нұсқамаларын, қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган немесе Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде қабылдаған қадағалап ден қою (қадағалап ден қоюдың ұсынымдық шараларынан басқа) шараларын қолдану жөніндегі, банкті, Қазақстан Республикасы бейрезидент банкінің филиалын оның депозиторлары мен кредиторларының мүдделеріне қатер төндіретін және (немесе) қаржы жүйесінің тұрақтылығына қатер төндіретін қаржылық жағдайы тұрақсыз банктер, Қазақстан Республикасы бейрезидент банктерінің филиалдары санатына жатқызу туралы, банкті, Қазақстан Республикасы бейрезидент банкінің филиалын төлемге қабілетсіз банктер, Қазақстан Республикасы бейрезидент банктерінің филиалдары санатына жатқызу және оларға "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес реттеу жөніндегі шараларды қолдану туралы әкімшілік актіні, сондай-ақ бюджет қаражатын орынсыз және негізсіз пайдаланудың анықталған фактілеріне байланысты мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарының әкімшілік актілерін;

3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларды қоспағанда, әкімшілік актінің, әкімшілік әрекеттің орындалуын тоқтата тұрады.

Ескерту. 96-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 03.01.2022 № 101-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

14-тарау. ШАҒЫМДЫ ҚАРАУ

97-бап. Шағымды жеке-дара және алқалы түрде қарау

1. Шағымды лауазымды адам – жеке-дара, ал Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда не әкімшілік органның шешімі бойынша алқалы құрам қарайды.

2. Әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын лауазымды адам мынадай:

1) мұндай адам шағымды қарайтын органның алқалы құрамына кіретін;

2) осы Кодекстің 91-бабының төртінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, шағымды қарауға жіберілмейді.

98-бап. Шағымды қараудың жалпы қағидалары

1. Шағымды қарайтын орган шағымды дұрыс қарау үшін маңызы бар нақты мән-жайларды жан-жақты, толық және объективті зерттеу үшін шаралар қабылдауға міндетті.

2. Нақты мән-жайларды зерттеудің нысанасы мен шектерін шағымды қарайтын орган айқындайды.

3. Шағымды қарайтын орган әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетiне (әрекетсiздiгiне) дау айтылатын лауазымды адамды, осы Кодекстің 73-бабына сәйкес әкімшілік рәсімге қатысушыны тыңдайды.

4. Шағымды қарайтын орган әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетiне (әрекетсiздiгiне) шағым жасалатын әкімшілік органның, лауазымды адамның, әкімшілік рәсімге қатысушының дәлелдерімен, сондай-ақ шағымда баяндалған талаптармен байланысты емес және әкімшілік істі толық көлемде тексереді.

5. Шағымды қарайтын орган осы Кодекстің 75-бабына сәйкес әкімшілік іспен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

6. Арыз иесіне зиян келтіріп шағым беруге жол берілмейді.

Ескерту. 98-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

99-бап. Шағымды қарау мерзімі

Шағымды қарау мерзімі шағым келіп түскен күннен бастап жиырма жұмыс күнін құрайды.

15-тарау. ШАҒЫМ БОЙЫНША ШЕШІМ

100-бап. Шағымды қарау нәтижелері бойынша шешімдердің түрлері

1. Шағымды қарайтын орган шағымды қарай отырып, мына шешімдердің бірін шығарады:

1) әкімшілік актінің күшін жою туралы;

2) әкімшілік актінің күшін жою және жаңа әкімшілік актіні қабылдау туралы;

3) әкімшілік әрекетті жасау туралы;

4) шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы;

5) әкімшілік істі жол берілген бұзушылықтарды және оларды жою жөніндегі ұсыныстарды көрсете отырып жүзеге асыру үшін әкімшілік рәсімді әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетiне (әрекетсiздiгiне) шағым жасалатын әкімшілік органға, лауазымды адамға жіберу туралы;

6) шағымды қараусыз қалдыру туралы.

2. Шағымды қарайтын орган, егер әкімшілік актіні қабылдау, әкімшілік әрекет жасау шағымды қарайтын органның құзыретіне жататын жағдайда, осы баптың бірінші бөлігінің 1), 2) немесе 3) тармақшаларында көзделген шешімді шығарады.

Шағымды қарайтын орган әкімшілік рәсімді жүзеге асыру үшін шешім шығарылған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде жол берілген бұзушылықтарды көрсете отырып және, егер тиісті актіні қабылдау, әкімшілік әрекет жасау шағымды қарайтын органның құзыретіне жатпаса, оларды жою жөніндегі ұсыныстармен шағымды әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсiздiгiне) шағым жасалатын әкімшілік органға, лауазымды адамға жібереді.

3. Мыналар:

әкімшілік істі дұрыс қарау үшін маңызы бар мән-жайлардың ауқымын дұрыс айқындамау және анықтамау;

әкімшілік акті, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) мазмұнының әкімшілік істің материалдарына сәйкес келмеуі;

Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу немесе дұрыс қолданбау осы баптың бірінші бөлігінің 1), 2), 3) және 5) тармақшаларында көзделген шешімдерді шығару үшін негіздер болып табылады.

4. Шағымды мәні бойынша қарау аяқталғаннан кейін жазбаша нысанда шешім шығарылады, ол әкімшілік рәсімге қатысушыға жіберіледі, ал шешімнің көшірмесі әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын әкімшілік органға, лауазымды адамға жіберіледі.

Шағымды қанағаттандырудан бас тарту дәлелді болуға тиіс.

Шағымды қарайтын органның шешімі орындау үшін міндетті болып табылады.

5. Егер шағымды қарайтын орган осы Кодексте белгіленген мерзімдерде шағымды қарау нәтижелері бойынша шешім қабылдамаса, онда мерзімдер өткен күннен бастап шағымды қарайтын орган шағымды қанағаттандырудан бас тартты деп есептеледі.

6. Шағымды қарайтын органның шешімімен келіспеген жағдайда әкімшілік рәсімге қатысушы шағымды қарайтын басқа органға немесе сотқа әкімшілік актіге, әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) шағым жасауға құқылы.

101-бап. Шағымды қарау нәтижелері бойынша шешімнің мазмұны

1. Шағымды қарау нәтижелері бойынша шешімде мыналар көрсетіледі:

1) шешім қабылданған күн;

2) шағымды қарайтын органның атауы;

3) шағымды берген адам туралы мәліметтер: жеке тұлғалар үшін – тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), жеке сәйкестендіру нөмірі, заңды тұлғалар үшін – атауы, ұйымдық-құқықтық нысаны, заңды тұлға (филиал мен өкілдік) үшін бизнес-сәйкестендіру нөмірі;

4) шағым жасалатын әкімшілік актінің, әкімшілік әрекеттің (әрекетсіздіктің) қысқаша мазмұны;

5) шағымның мәні;

6) шағымды қарайтын орган шағым бойынша шешім шығарған кезде басшылыққа алған Қазақстан Республикасы заңнамасының нормаларына сілтемесі бар негіздеме.

2. Шешімде Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген және (немесе) шағымды дұрыс қарау үшін маңызы бар, сондай-ақ шешім қабылдау үшін негіз болған өзге мәліметтер де көрсетілуі мүмкін.

4-БӨЛІМ. ӘКІМШІЛІК СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУ

16-тарау. ІСТЕРДІҢ СОТТЫЛЫҒЫ

102-бап. Әкімшілік істердің соттылығы

1. Әкімшілік сот ісін жүргізуді мамандандырылған аудандық және оларға теңестірілген әкімшілік соттар жүзеге асырады.

Республикалық маңызы бар қалалар және астана, облыс орталықтары шегіндегі мамандандырылған аудандық және оларға теңестірілген әкімшілік соттардың соттылығына жататын істерді қоспағанда, талап қоюшының арызы бойынша мамандандырылған аудандық және оған теңестірілген әкімшілік соттың соттылығына жатқызылған істерді талап қоюшының тұрғылықты жеріндегі сот қарауы мүмкін.

Ескертпе!
ҚР Конституциялық Сотының 23.05.2023 № 16 нормативтік қаулысын қараңыз.

2. Жария-құқықтық қатынастардан туындайтын, осы Кодексте көзделген даулар әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен соттардың соттылығына жатады.

3. Астананың мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соты Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің 27-бабының 1-2-бөлігінде аталған инвесторлардың әкімшілік органдардың, лауазымды адамдардың әкімшілік актілеріне, әкімшілік әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау жөніндегі талап қоюларын қарайды.

Ескерту. 102-бап жаңа редакцияда – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

103-бап. Әкімшілік істердің әскери соттарға соттылығы

Әскери соттар, егер әскери басқару органдары, әскери бөлім жауапкер болып табылса, мамандандырылған басқа соттардың соттылығына жататын істерді қоспағанда, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың әскери қызметшілерінің, әскери жиындардан өтіп жүрген азаматтардың талап қоюлары бойынша әкімшілік істерді қарайды.

Егер тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің аумағында әскери сот құрылмаса, оның соттылығына жатқызылған әкімшілік істерді мамандандырылған аудандық және оларға теңестірілген әкімшілік соттар осы Кодексте белгіленген тәртіппен қарайды.

104-бап. Облыстық және оған теңестірілген соттардың соттылығына жататын әкімшілік істер

Облыстық және оларға теңестірілген соттар әкімшілік істерді апелляциялық тәртіппен қарайды.

105-бап. Әкімшілік істердің Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына соттылығы

1. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), Орталық референдум комиссиясының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік істерді қарайды.

2. Әкімшілік істер бойынша сот актілері кассациялық тәртіппен Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында қаралуға жатады.

106-бап. Әкімшілік істердің аумақтық соттылығы

1. Әкімшілік істер әкімшілік актінің шығарылған орны бойынша немесе жауапкердің орналасқан жері бойынша қаралуға жатады.

2. Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерде шығарылған әкімшілік акт астананың мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотында қаралуға жатады.

3. Электрондық құжат нысанында шығарылған әкімшілік акт талап қоюшының тұрғылықты (орналасқан) жері бойынша қаралады.

4. Әкімшілік органға оның аумақтық бөлімшесінің, филиалының, өкілдігінің қызметінен туындайтын талап қою аумақтық бөлімшенің, филиалдың, өкілдіктің орналасқан жері бойынша беріледі.

Ескерту. 106-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

107-бап. Істердің байланыстылығы бойынша және тараптардың таңдауы бойынша соттылық

1. Бірнеше жауапкерге талап қою жауапкерлердің біреуінің орналасқан жері бойынша берілуі мүмкін. Осы бапқа сәйкес іс соттылығына жататын бірнеше сот арасындағы таңдау талап қоюшыға тиесілі болады.

2. Тараптар әкімшілік іс сот отырысында талқылауға тағайындалғанға дейін өздерінің арасындағы келісім бойынша осы әкімшілік іс үшін, оның ішінде соттың іс жүргізуіндегі әкімшілік істер бойынша да аумақтық соттылықты өзгерте алады.

3. Әкімшілік актімен, әкімшілік әрекетпен (әрекетсіздікпен) ұштасқан жауапкер келтірген залалды өтеу туралы талапты мамандандырылған аудандық және оған теңестірілген әкімшілік сот қарайды.

4. Моральдық зиянды өтеу туралы талап азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қаралады.

5. Талап қоюшы бірнеше талап қою талаптарын, егер олар бір жауапкерге қойылса, өзара байланысты болса және оларды қарау бір соттың құзыретіне кірсе, бір талап қоюға біріктіре алады.

6. Егер осы Кодексте өзгеше белгіленбесе, әртүрлі сот ісін жүргізу тәртібімен қаралуға жататын бірнеше талапты бір іс жүргізуге біріктіруге жол берілмейді. Бұл ретте жария-құқықтық дауларға қатысы жоқ және бөлуге жатпайтын талаптар бөліп көрсетілуге және соттылығы бойынша тиісті аудандық (қалалық) сотқа жіберілуге тиіс.

108-бап. Әкімшілік істі бір соттың іс жүргізуінен басқа сотқа беру

1. Соттылық қағидалары сақтала отырып, соттың іс жүргізуіне қабылданған және сот отырысында қарауға тағайындалған әкімшілік іс, егер оны қарау барысында ол басқа соттың соттылығына жатқызылса да, ол мәні бойынша қаралуға тиіс.

2. Егер:

1) әкімшілік істі осы сотта қарау кезінде оның іс жүргізуге соттылық қағидалары бұзыла отырып қабылданғаны анықталса;

2) бір немесе бірнеше судьяға қарсылық білдірілгеннен кейін не басқа себептер бойынша судьялар ауыстырылса немесе әкімшілік істі осы сотта қарау мүмкін болмаса;

3) осы Кодекстің 107-бабының екінші бөлігінде көзделген негіздер туындаса, сот әкімшілік істі басқа соттың қарауына береді.

3. Әкімшілік істі басқа сотқа беру немесе әкімшілік істі басқа сотқа беруден бас тарту туралы соттың ұйғарымы шығарылады, оған шағым жасалуы мүмкін. Әкімшілік істі басқа сотқа беру – шағым жасау мерзімі өткен соң, ал шағым берілген жағдайда шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы соттың ұйғарымы шығарылғаннан кейін жүзеге асырылады.

Екі тарап сот айқындаған соттылықпен келіскен жағдайда, олардың жазбаша өтінішхаты бойынша әкімшілік істі бір соттан екіншісіне беру ұйғарым шығарылғаннан кейін дереу жүргізіледі.

109-бап. Соттылық туралы дауларды шешу

1. Соттар арасындағы соттылық туралы дауларды жоғары тұрған сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және қайта қарауға жатпайды.

2. Әртүрлі облыстарда, республикалық маңызы бар қалаларда және астанада орналасқан бірінші сатыдағы соттар арасындағы дауды тиісті облыстық немесе оған теңестірілген соттың ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты шешеді.

17-тарау. ӘКІМШІЛІК ІСТЕР БОЙЫНША СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНЫҢ ЖАЛПЫ БАСТАУЛАРЫ

110-бап. Сот талқылауының тікелей және ауызша болуы

1. Әкімшілік істер бойынша сот талқылауы соттарда, осы Кодекстің 23-тарауындағы тәртіппен қаралған әкімшілік істер бойынша іс жүргізуді қоспағанда, ауызша жүргізіледі.

Әкімшілік істер бойынша дәлелдемелер сот талқылауында тікелей зерттелуге жатады. Сот тараптардың және әкімшілік процеске басқа да қатысушылардың түсініктемелерін, куәлар мен сарапшылардың айғақтарын тыңдауға, заттай дәлелдемелерді қарап-тексеруге, жазбаша дәлелдемелермен және өзге де құжаттармен танысуға, дыбысжазбаларын тыңдауға және бейнежазбаларды, кино-, фотоматериалдарды қөруге, өзге де ақпарат жеткізгіштердегі материалдармен танысуға, сондай-ақ дәлелдемелерді зерттеу бойынша басқа да әрекеттерді жасауға тиіс.

Ерекше жағдайларда әкімшілік процеске қатысушылардың ауызша айғақтарын (түсініктерін) тікелей тыңдау мүмкін болмаған кезде сот олардың әкімшілік рәсім барысында алынған айғақтарын (түсініктерін) жария етуге құқылы.

2. Қажет болған жағдайларда әкімшілік іс бойынша дәлелдемелерді зерттеу кезінде сот маманның консультациялары мен түсініктерін тыңдайды.

3. Әкімшілік процестің тараптарының, басқа да қатысушыларының түсініктемелерін, куәлардың айғақтарын, сарапшылардың, мамандардың қорытындыларын тыңдауды сот бейнеконференц-байланыс арқылы жүзеге асыруы мүмкін.

4. Әкімшілік іс бойынша түпкілікті шешімдер, мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны қамтитын құжаттарды қоспағанда, тікелей сот отырысында зерттелген дәлелдемелерге ғана негізделуі мүмкін.

111-бап. Әкімшілік істі талқылау кезінде сот құрамының өзгермейтіндігі

1. Әкімшілік істі сол бір судья немесе соттың құрамы қарауға тиіс.

2. Судьяның сот талқылауына қатысуы мүмкін болмаған жағдайда, ол басқа судьямен ауыстырылады, ал әкімшілік істі талқылау басынан басталады.

Судьяны немесе бірнеше судьяны ауыстыру:

1) судья Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде белгіленген тәртіппен мәлімделген және қанағаттандырылған өздігінен бас тартқан немесе қарсылық білдірген;

2) судья ауыруына, демалыста болуына, оқуда болуына, қызметтік іссапарда жүруіне байланысты ұзақ уақыт болмаған;

3) судьяның өкілеттіктері "Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңында көзделген негіздер бойынша тоқтатылған немесе тоқтатыла тұрған жағдайда мүмкін болады.

3. Кейінге қалдыруға болмайтын жағдайларда процестік әрекеттерді басқа судьяның жасауы, оның ішінде талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды қарау, сот талқылауын кейінге қалдыру судьяны ауыстыру болып табылмайды.

112-бап. Сот талқылауына қатысу

1. Сот талқылауы, осы баптың екінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, жауапкер міндетті түрде қатысқан кезде жүргізіледі.

Жауапкер келмеген кезде сот әкімшілік істі қарауды кейінге қалдырады.

Сот жауапкерге ақшалай өндіріп алуды қолдануға, ал қайта келмеген жағдайда әкімшілік істі оның қатысуынсыз қарауға құқылы.

2. Әкімшілік істі жауапкердің қатысуынсыз талқылауға, егер бұл әкімшілік істі толық, объективті және жан-жақты қарауға кедергі келтірмесе, жол берілуі мүмкін.

3. Сот талап қоюшыға сот талқылауына тікелей қатысуға мүмкіндік беруге міндетті. Соңғысының дәлелсіз себептермен келмеуі әкімшілік істі оның қатысуынсыз қарауға кедергі болып табылмайды.

4. Мүдделі адамдар соттың бастамасы бойынша не әкімшілік процеске қатысушының өтінішхаты бойынша әкімшілік іске қатысуға тартылуы мүмкін.

113-бап. Әкімшілік процестегі хабарлама (хабархат)

1. Әкімшілік процеске қатысушыларға істің қаралатын немесе жекелеген процестік әрекеттердің жасалатын уақыты мен орны туралы хабарланады және тиісті ұйғарым шығарылған күннен бастап не сот талқыланатын күн тағайындалған күннен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірілмей хабарламалармен (хабархаттармен) сотқа шақырылады.

Хабарлама (хабархат) телефонограммамен, "электрондық үкіметтің" веб-порталында тіркелген ұялы байланыстың абоненттік нөміріне қысқа мәтіндік хабар жөнелте отырып, "электрондық үкіметтің" веб-порталындағы пайдаланушының кабинетіне, ұялы байланыстың абоненттік нөмірі бойынша немесе электрондық мекенжай бойынша мәтіндік хабармен, жеделхатпен немесе табыс етілгені туралы хабарламасы бар тапсырыс хатпен не хабархаттың немесе шақырудың тіркеліп-бекітілуін қамтамасыз ететін өзге де байланыс құралдары пайдаланыла отырып жіберіледі.

Егер әкімшілік істе көрсетілген мекенжай бойынша адам іс жүзінде тұрмаса, хабарлама (хабархат) оның заңды мекенжайы бойынша немесе жұмыс орны бойынша жіберілуі мүмкін. Заңды тұлғаға арналған хабарлама (хабархат) оның тіркелген орны және (немесе) нақты орналасқан жері бойынша жіберіледі.

2. Хабарлама (хабархат):

1) хабарланатын адам әкімшілік іс бойынша іс жүргізу процесінде көрсеткен және өзінің қолтаңбасымен растаған ұялы байланыстың абоненттік нөмірі бойынша немесе электрондық мекенжай бойынша мәтіндік хабар, сондай-ақ "электрондық үкіметтің" веб-порталында тіркелген ұялы байланыстың абоненттік нөміріне қысқа мәтіндік хабар жөнелте отырып, "электрондық үкіметтің" веб-порталындағы пайдаланушының кабинетіне жіберілген;

2) адамның өзіне жеке немесе онымен бірге тұратын кәмелетке толған отбасы мүшелерінің біріне табыс етілгені туралы жіберушіге қайтарылуға жататын хабарламаға қолын қойғызып табыс етілетін жеделхатпен, тапсырыс хатпен хабарланған жағдайларда тиісті түрде жеткізілген және анық болып есептеледі.

Заңды тұлғаға арналған хабарлама (хабархат) заңды тұлғаның басшысына немесе жұмыскеріне табыс етіледі, ол өзінің тегін, аты-жөні мен лауазымын көрсете отырып, табыс етілгені туралы хабарламада (хабархатта) хабархатты алғаны жөнінде қол қояды;

3) хабарламаны (хабархатты) тиісінше жеткізу фактісін тіркеп-бекітуге (куәландыруға) мүмкіндік беретін өзге де тәсілмен жіберілген жағдайларда тиісті түрде жеткізілген және анық болып есептеледі.

Кез келген басқа хабарлама (хабархат) процестік әрекеттерді жүргізу және шешімдер қабылдау үшін жеткілікті деп есептелмейді.

Әкімшілік процеске қатысатын адамдар процестік және өзге де құжатта әкімшілік іс бойынша іс жүргізу барысында өзі бұрын ерікті түрде көрсеткен тұрғылықты жері (орналасқан жері) мекенжайының, жұмыс орнының, ұялы байланыстың абоненттік нөмірінің, электрондық мекенжайының анық екендігімен танысқанын өз қолтаңбасымен растайды, ал көрсетілген контактілерге (мекенжайға) жіберілген хабарлама (хабархат) тиісінше және жеткілікті деп есептелетін болады.

3. Адресат хабарламаны (хабархатты) қабылдаудан бас тартқан кезде оны жеткізуші немесе табыс етуші адам хабарламаға (хабархатқа) тиісті белгі соғады, ол сотқа қайтарылады. Сот мұндай хабарламаны (хабархатты) тиісінше жеткізілді деп есептеуге құқылы.

4. Хабархатта (хабарламада) мыналар қамтылуға тиіс:

1) соттың атауы мен дәл мекенжайы;

2) сот отырысы немесе жекелеген процестік әрекет өткізілетін уақыт және орын;

3) адресатқа хабарланатын әкімшілік істің атауы;

4) сотқа шақырылатын немесе хабарланатын адамды (тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе) және адамның тұрғылықты жерін көрсету не хабарлама (хабархат) жолданған органның немесе заңды тұлғаның атауы және оның орналасқан жері, сондай-ақ әкімшілік іс бойынша мәртебесі;

5) шақырылып немесе хабарланып отырған адам қандай әрекеттерді және қандай мерзімде жасауға құқылы немесе міндетті екенін көрсету;

6) адресаттың болмауына байланысты хабархатты (хабарламаны) қабылдаған адамның алғашқы мүмкіндік болған кезде оны адресатқа табыс ету міндетін көрсету;

7) сотқа келмеудің салдары мен келмеу себептерін сотқа хабарлау міндетін көрсету;

8) хабарламаны (хабархатты) жіберген адамның қолы.

Ескерту. 113-бапқа өзегріс енгізілді – ҚР 06.02.2023 № 194-VII (01.04.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

114-бап. Өзінің келуі

1. Әкімшілік процеске қатысушылар сотқа келуге міндетті.

Сот әкімшілік іске қатысатын кез келген адамның сотқа өзінің келуі туралы өкім бере алады.

2. Әкімшілік процеске қатысушылар жазбаша нысанда, оның ішінде электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырылған электрондық құжат нысанында соттың әкімшілік істі олардың қатысуынсыз қарауы және оларға сот актісінің көшірмелерін жіберуі туралы сұрауға құқылы.

115-бап. Әкімшілік істі келуге міндетті адамдардың қатысуынсыз қарау

1. Әкімшілік іске қатысатын адамдардың келмеуі оларға тиісінше хабарланған жағдайда сот отырысын өткізуге кедергі болып табылмайды.

Сот қатысуы міндетті деп танылған адамдар келмеген жағдайда, сот оларға осы Кодекстің 18-тарауына сәйкес процестік мәжбүрлеу шараларын қолдануға құқылы.

2. Егер сот әкімшілік процеске қатысушылардың қайсыбірінің немесе олардың өкілдерінің келмеуі салдарынан әкімшілік істі осы сот отырысында қарау мүмкін емес деп таныса, талап қоюдың нысанасы мен негізі өзгерген, сондай-ақ әкімшілік процеске әкімшілік істің жаңа қатысушылары тартылған жағдайларда, әкімшілік істі талқылауды кейінге қалдыруға жол беріледі.

116-бап. Әкімшілік істер бойынша сот талқылауының шектері

1. Талап қоюдың нысанасын айқындау кезінде сот талап қою талаптарының тұжырымдамасымен, талап қою мәтінімен және оған қоса берілген немесе кейін ұсынылған құжаттармен байланысты болмайды.

Сот құқықтық салдарды алдын ала түсіндіре отырып, тарапқа талап қою талаптарын тұжырымдауда және (немесе) өзгертуде жәрдем көрсетуге құқылы.

Сот талап қоюдың мәлімделген негіздемесімен байланысты болмайды, бірақ талап қою талаптарының шегінен шығуға құқылы емес.

2. Сот талқылауы барысында сот әкімшілік қалау шектерінің артып кетпеуін және олардың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген әкімшілік актіні қабылдау мақсаттарына сәйкестігін (мөлшерлестігін) тексеруге міндетті.

117-бап. Әкімшілік сот ісін жүргізудің жалпы қағидалары

Әкімшілік сот ісі мынадай негізгі сатыларды рет-ретімен өтуді білдіреді:

1) талап қоюды сотта тіркеу;

2) соттың келіп түскен әкімшілік іс бойынша әрекеттері және алдын ала тыңдау;

3) сот талқылауы;

4) соттың шешімін шығару, оны жария ету және түсіндіру;

5) соттың шешімін орындау және сот бақылауы.

118-бап. Соттың ұйғарымы

1. Әкімшілік істі мәні бойынша шешпейтін сот актісі ұйғарым нысанында шығарылады. Сот ұйғарымдарды сот отырысында да, сот отырысынан тыс та шығаруы мүмкін.

2. Сот күрделі емес мәселелер бойынша сот отырысы залынан шықпастан ұйғарым шығарады, ол хаттамаға енгізіледі.

3. Жеке процестік құжат түрінде шығарылатын ұйғарымда мыналар көрсетілуге тиіс:

1) ұйғарымның шығарылған күні мен орны;

2) ұйғарымды шығарған соттың атауы, соттың құрамы мен сот отырысының хатшысының тегі мен аты-жөні;

3) әкімшілік процеске қатысушылар мен даудың нысанасы;

4) ұйғарым шығарылатын мәселе;

5) соттың өз қорытындыларына келу уәждері және сот басшылыққа алған Қазақстан Республикасының заңдарына сілтеме;

6) процестік шешім;

7) егер ұйғарым шағым жасалуға жататын болса, оған шағым жасау тәртібі мен мерзімі.

4. Сот отырысы залында шығарылатын ұйғарымда осы баптың үшінші бөлігінің 4), 5) және 6) тармақшаларында санамаланған мәліметтер қамтылуға тиіс.

5. Ауызша тыңдау барысында ұйғарым шығарылған кезде ұйғарым не оның қарар бөлігі шығарылғаннан кейін дереу жария етіледі. Түпкілікті нысандағы ұйғарым оның қарар бөлігі жария етілгеннен кейін бес жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде әзірленуі мүмкін.

119-бап. Преюдиция

1. Әкімшілік іс бойынша заңды күшіне енген соттың шешімі анықталған мән-жайларға да, өздері шығарылған адамға қатысты оларды құқықтық бағалауға да қатысты барлық әкімшілік органдар, лауазымды адамдар, жеке және заңды тұлғалар үшін міндетті. Бұл ереже соттың шешімі мен басқа да сот актілерін аппеляциялық және кассациялық тәртіптермен тексеруге, күшін жоюға және өзгертуге кедергі келтірмейді.

2. Әкімшілік іс бойынша заңды күшіне енген соттың шешімі іс үшін маңызы бар фактілерді және дәлелдемелерсіз анықталатын нақты деректерді анықтау кезінде кез келген сот және орган үшін міндетті болады.

120-бап. Татуластыру рәсімдері

1. Тараптар өзара жол беру негізінде әкімшілік процестің барлық сатысында (кезеңінде) сот шешім шығаруға кеткенге дейін татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасу арқылы әкімшілік істі толығымен немесе ішінара аяқтай алады.

Жауапкердің әкімшілік қалауы болған кезде тараптардың татуласуына жол беріледі.

2. Дауды медиация және партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу сотта осы Кодекске және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі.

3. Татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жазбаша нысанда жасалады және оған тараптар немесе олардың өкілдері қол қояды.

4. Татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім мәжбүрлеу тәртібімен орындаушылық талаптарға сай келуге және тараптарды татуластыратын шарттарды, сондай-ақ сот шығыстарын, оның ішінде өкілдер көрсеткен қызметке ақы төлеуге арналған шығыстарды бөлу тәртібін қамтуға тиіс.

5. Сот тараптардың татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіту туралы өтінішхатын сот отырысында немесе алдын ала тыңдауда қарайды.

Татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіту туралы өтінішхатты қарау нәтижелері бойынша сот осындай келісімді бекіту не одан бас тарту туралы ұйғарым шығарады.

6. Сот тараптардың татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімін бекіткен кезде сот талап қоюды толығымен немесе тиісті бір бөлігінде қайтару туралы ұйғарым шығарады.

7. Ерікті түрде орындалмаған татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім сот келісім жасаған адамның өтінішхаты бойынша берілетін атқару парағының негізінде мәжбүрлеп орындатуға жатады.

8. Сот (судья) тараптардың татуласуы үшін шараларды қабылдайды, оларға дауды процестің бүкіл сатысында реттеуге жәрдемдеседі.

9. Сот татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді, егер оның шарттары заңға қайшы келетін болса немесе басқа да адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін бұзатын болса, бекітпейді.

10. Егер тараптар татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімге қол жеткізбесе немесе сот келісімнің шарттарын бекітпесе, әкімшілік істі талқылау жалпы тәртіппен жүргізіледі.

121-бап. Сотта медиация жүргізу тәртібі

1. Бірінші сатыдағы сотта медиация жүргізу үшін әкімшілік іс медиация туралы келісімді бекітетін басқа судьяға беріледі.

Тараптардың өтінішхаты бойынша медиацияны әкімшілік іс өзінің іс жүргізуіндегі судья жүргізуі мүмкін.

Апелляциялық сатыдағы сотта медиация жүргізу үшін әкімшілік іс, әдетте, соттың алқалы құрамын судьялардың біріне беріледі.

Кассациялық сатыдағы сотта дауды (жанжалды) медиативті келісім жасасу арқылы реттеу туралы өтінішхатпен бір мезгілде тараптар аталған келісімді ұсынуға тиіс.

2. Медиация жүргізетін судья медиация жүргізілетін күнді тағайындайды және тараптарға оның өткізілетін уақыты мен орны туралы хабарлайды.

Егер басқа адамдардың қатысуы дауды (жанжалды) реттеуге ықпал ететін болса, сот оларды медиацияға шақыруға құқылы.

3. Медиация жүргізу хаттамасы сотта жүргізілмейді.

122-бап. Әкімшілік істер бойынша сот шығыстары

1. Сот шығыстарын бөлу жөніндегі мәселелер Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша қаралады.

2. Талап қоюды осы Кодекстің 138-бабы екінші бөлігінің 5), 6), 12), 13), 14) және 15) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша қайтару кезінде сот шығыстары өтелмейді.

18-тарау. ПРОЦЕСТІК МӘЖБҮРЛЕУ ШАРАЛАРЫ

123-бап. Процестік мәжбүрлеу шараларының түрлері

Процестік мәжбүрлеу шараларына мыналар жатады:

1) ескерту;

2) сот отырысы залынан шығарып жіберу;

3) ақшалай өндіріп алу.

124-бап. Процестік мәжбүрлеу шараларын қолданудың негіздері мен тәртібі

1. Осы Кодекстің 123-бабының 1) және 2) тармақшаларында көзделген процестік мәжбүрлеу шараларын қолдану сот отырысының хаттамасына енгізіледі.

Ескертпе!
ҚР Конституциялық Сотының 10.01.2024 № 40-НҚ нормативтік қаулысын қараңыз.

2. Сот осы Кодекстің 123-бабының 3) тармақшасында көзделген процестік мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы ұйғарым шығарады.

Осы ұйғарымға шағым жасау процестік мәжбүрлеу шараларының орындалуын тоқтата тұрмайды. Ақшалай өндіріп алуды қолдануға жекеше шағым беруге қолданылған өндіріп алу орындалғаннан кейін жол беріледі.

3. Егер таңдап алынған процестік мәжбүрлеу шарасы нәтижелер бермеген жағдайда, процестік мәжбүрлеудің өзге шарасын қолдануға жол беріледі. Процестік мәжбүрлеу шаралары қайталап қолданылуы мүмкін.

4. Адамға процестік мәжбүрлеу шараларын қолдану бұл адамды осы Кодексте белгіленген тиісті міндеттерді орындаудан босатпайды.

5. Егер сот отырысы тәртібін бұзушының әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болса, сот материалдарды сотқа дейінгі тергеп-тексеруді бастау туралы мәселені шешу үшін прокурорға жібереді.

125-бап. Ескерту

Төрағалық етуші сот отырысының залында тәртіп бұзушы адамға ескерту жариялауға құқылы. Сонымен бірге төрағалық етуші қайталанған жағдайда, оған қатысты неғұрлым қатаң мәжбүрлеу шарасын қолдануы мүмкін екендігін түсіндіреді.

126-бап. Сот отырысы залынан шығарып жіберу

1. Әкімшілік процеске қатысатын адам өзіне жасалған ескерту жарияланғаннан кейін сот отырысының залында тәртіп бұзған жағдайда, төрағалық етуші оны әкімшілік істі қараудың барлық кезеңінде немесе оның бір бөлігінде шығарып жіберуге құқылы.

2. Тәртіп бұзушы басқа да қатысушы адамдар сот отырысында төрағалық етушінің өкімімен оларға алдын ала ауызша ескерту жарияланбастан шығарып жіберілуі мүмкін.

127-бап. Ақшалай өндіріп алу

1. Сот осы Кодексте белгіленген жағдайларда ақшалай өндіріп алуды қолданады.

2. Ақшалай өндіріп алу жеке тұлғаға, лауазымды адамға, заңды тұлғаға не оның өкіліне он айлық есептік көрсеткіштен бастап бір жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде қолданылады. Сот ақшалай өндіріп алуды қолдану туралы ұйғарым шығарады, оның көшірмесі ақшалай өндіріп алу қолданылатын адамға табыс етіледі.

Ақшалай өндіріп алуды қолдану туралы мәселені қарау өзіне қатысты мәжбүрлеу шарасы қолданылатын адамға алдын ала хабарлана отырып, сот отырысында жүргізіледі.

3. Сот процестік құқықтарды теріс пайдаланатын немесе процестік міндеттерді орындамайтын тұлғаға, оның ішінде сот белгілеген мерзімді дәлелсіз себептермен бұза отырып дәлелдер ұсынылған, тапсырмалар орындалған жағдайларда, егер бұл әкімшілік істі қараудың созылуына алып келсе, әрбір әрекет (әрекетсіздік) үшін он айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде ақшалай өндіріп алуды қолдануға құқылы.

4. Соттың талабын, сұрау салуын орындамағаны, әкімшілік іске қатысушы адамның сотқа келмегені, сотқа уақтылы хабарламағаны, кері қайтарып алуды уақтылы бермегені, сот отырысында төрағалық етушінің өкімдеріне бағынбағаны, сотта белгіленген қағидаларды бұзғаны, сондай-ақ сотты және (немесе) судьяны құрметтемегені туралы анық куәландыратын өзге де әрекеттер (әрекетсіздік) үшін сот жиырма айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде ақшалай өндіріп алуды қолдануға құқылы.

5. Соттың шешімін, соттың тараптардың татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімін бекіту туралы ұйғарымын орындамағаны үшін сот осы сот актісінде ол бір айдан аспайтын мерзім ішінде орындалуға жататын мерзімді көрсете отырып, жауапкерге елу айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде ақшалай өндіріп алуды қолданады.

6. Ақшалай өндіріп алуды төлеу ұйғарым табыс етілген күннен бастап бес жұмыс күні ішінде жүзеге асырылады және ол республикалық бюджеттің кірісіне өндіріп алынады.

7. Ақшалай өндіріп алу қолданылған тұлға оны төлеуден босату немесе ақшалай өндіріп алу мөлшерін азайту туралы өтінішхатпен сотқа жүгінуге құқылы.

Арыз сот отырысында арыз иесін шақырта отырып қаралады.

8. Ақшалай өндіріп алу қолданылған кезде сот ұйғарымның орындалуын кейінге қалдыруға немесе екі айға дейінгі мерзімге бөліп төлеуді беруге құқылы.

Ескертпе!
ҚР Конституциялық Сотының 10.01.2024 № 40-НҚ нормативтік қаулысын қараңыз.

9. Осы баптың үшінші және төртінші бөліктерінде көрсетілген сот актісін немесе соттың талаптарын орындамаған кезде сот тұлғаға он айлық есептік көрсеткішке ұлғайтылған мөлшерде қайтадан ақшалай өндіріп алуды қолдануға құқылы.

Ескерту. 127-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 83-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

19-тарау. ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕР ЖӘНЕ ДӘЛЕЛДЕУ

128-бап. Дәлелдемелерді және дәлелдеу процесін құқықтық реттеу тәртібі мен ерекшеліктері

Дәлелдемелерді, дәлелдемелер ретінде алынбайтын нақты деректерді, дәлелдеу нысанасы мен дәлелдемелердің дереккөздерін құқықтық реттеу, сондай-ақ дәлелдемелерді (дәлелдеуді) жинау, зерттеу, бағалау және пайдалану тәртібі және дәлелдемелер мен дәлелдеу туралы басқа да ережелер осы Кодексте белгіленген ерекшеліктерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің нормаларында айқындалады.

129-бап. Дәлелдеу міндеті

1. Талап қоюшы өз мүмкіндіктеріне сәйкес дәлелдемелерді жинауға қатысуға міндетті. Берілген талап қою түріне қарамастан, талап қоюшы құқықтарының, бостандықтары мен заңды мүдделерінің бұзылғаны туралы өзіне мәлім болған уақытты, сондай-ақ келтірілген залалдың мөлшерін дәлелдеуге міндетті.

2. Дәлелдеу ауыртпалығын:

1) дау айту жөніндегі талап қою бойынша — ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні қабылдаған жауапкер;

2) мәжбүрлеу туралы талап қою бойынша – сұратылып отырған әкімшілік актіні қабылдаудан бас тарту үшін негіз болған фактілер бөлігінде жауапкер және өзі үшін қолайлы әкімшілік актінің қабылдануы негізделетін фактілер бөлігінде талап қоюшы көтереді.

Егер жауапкер нақты жағдайда талап қоюшы қалаған әкімшілік актіні шығаруды болғызбайтын іс жүзіндегі шарттардың болуына сілтеме жасаса, мұндай шарттарды дәлелдеу жөніндегі міндет осы жауапкерге жүктеледі;

3) әрекет жасау туралы талап қою бойынша – сұратылып отырған әрекет жасаудан (әрекетсіздік танытудан) бас тарту үшін негіз болып табылған фактілер бөлігінде жауапкер және өзі үшін қолайлы фактілер бөлігінде талап қоюшы;

4) тану туралы талап қою бойынша қандай да бір құқықтық қатынастың болуын немесе болмауын растайтын фактілер бөлігінде талап қоюшы және бұдан былай заңды күші жоқ ауыртпалық түсіретін әкімшілік актінің, сондай-ақ қандай да бір жасалған әрекеттің (әрекетсіздіктің) құқыққа сыйымдылығын негіздейтін фактілер бөлігінде жауапкер көтереді.

3. Жауапкер әкімшілік актіде аталған негіздемелерге ғана сілтеме жасай алады.

4. Егер барлық дәлелдемелерді зерттегеннен кейін әкімшілік істің нәтижесіне негізделген қандай да бір факт дәлелденбей қалса, онда әкімшілік істі қарау және шешу нәтижелерінің теріс салдарларын осы фактіні дәлелдеудің ауыртпалығын көтеретін тарап көтереді.

130-бап. Дәлелдеу ерекшеліктері

1. Сот процестің барлық сатыларында формальды қателерді жоюға, түсініксіз сөздерді нақтылауға, әкімшілік істің мәні бойынша өтінішхаттарды беруге, толық емес нақты деректерді толықтыруға, әкімшілік істің мән-жайларын толық айқындау мен объективті бағалау үшін маңызы бар барлық жазбаша түсініктемелерді беруге жәрдем көрсетуге міндетті.

2. Егер әкімшілік процеске қатысушылар ұсынған дәлелдемелер жеткіліксіз болып табылса, сот оларды өз бастамасы бойынша жинайды.

Әкімшілік процеске қатысушылар сотқа әкімшілік істің нақты мән-жайларын зерттеуге және дәлелдемелерді жинауға жәрдем көрсетуге міндетті.

Сот тараптардың түпкілікті шешім шығару кезінде рұқсат етілетін дәлелдемелердің жарамдылығы туралы арызымен байланысты емес.

3. Әкімшілік процеске қатысушылар сот талап еткен құжаттарды, сондай-ақ қажетті мәліметтерді беруге міндетті. Сот бұл құжаттарды белгілі бір мерзімге талап ете алады.

Әкімшілік процеске қатысушылар осы құжаттарға өздері сілтеме жасайтын электрондық құжаттарды, құжаттарды не олардан үзінді-көшірмелерді қоса беруге міндетті.

4. Әкімшілік іске қатысатын адамдар қандай да бір дәлелдемені жоюға немесе жасыруға не дәлелдемелерді алуға мүмкіндік тудырмай немесе оны қиындата отырып, оны зерттеу мен бағалауға өзге тәсілмен кедергі келтіруге құқылы емес. Мұндай жағдайда сот дәлелдеу ауыртпалығын осы Кодекстің 129-бабының екінші бөлігінде белгіленген қағидаларға қарамастан, кедергі келтіруші тарапқа жүктеуі мүмкін.

5. Сот өзі белгілеген мерзімде дәлелдемелерді ұсынудың мүмкін еместігі туралы хабардар етілмеген, сондай-ақ сот дәлелсіз деп таныған себептер бойынша сот талап еткен дәлелдемені ұсыну міндеті орындалмаған жағдайда, сот осы Кодекстің 127-бабында белгіленген тәртіппен ақшалай өндіріп алуды қолдануға құқылы.

6. Егер осы құжаттар немесе актілер мазмұнының ашылуы заңмен қорғалатын мүдделерге нұқсан келтірілуі мүмкін болса не олар мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді қамтитын болса, сот осы құжаттарды немесе актілерді, сондай-ақ мәліметтерді жабық сот отырысында зерттеу туралы ұйғарым шығарады.

20-тарау. ӘКІМШІЛІК ТАЛАП ҚОЮ, ОНЫҢ НЫСАНЫ, МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ

131-бап. Әкімшілік талап қою, оның нысаны мен мазмұны

1. Әкімшілік сотта әкімшілік іс талап қою негізінде қозғалады.

Осы Кодекстің мақсаттары үшін Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген сотқа өзге де жолданымдар да талап қоюлар деп түсініледі.

Мыналар сотқа берілетін талап қоюлар болып табылады:

1) дау айту туралы талап қою;

2) мәжбүрлеу туралы талап қою;

3) әрекет жасау туралы талап қою;

4) тану туралы талап қою.

2. Талап қою сотқа жазбаша нысанда не талап қоюшының және (немесе) оның өкілінің электрондық цифрлық қолтаңбасы арқылы куәландырылған электрондық құжат нысанында беріледі.

Талап қоюда мыналар көрсетілуге тиіс:

1) талап қою берілетін соттың атауы;

2) егер талап қоюшы жеке тұлға болса, талап қоюшының тегі, аты және әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), оның тұрғылықты жері, оның туған күні мен жері, егер талап қоюды өкіл берсе, өкілдің атауы мен оның мекенжайы; талап қоюшының, оның өкілінің телефон нөмірлері, электрондық поштасының мекенжайлары;

егер талап қоюшы заңды тұлға немесе өзге ұйым болса, талап қоюшының атауы, оның орналасқан жері, бизнес-сәйкестендіру нөмірі және банктік деректемелері;

3) жауапкердің атауы, орналасқан жері, банктік деректемелері (егер олар талап қоюшыға мәлім болса) және бизнес-сәйкестендіру нөмірі (егер ол талап қоюшыға мәлім болса). Егер олар талап қоюшыға мәлім болса, талап қоюда жауапкердің телефондарының нөмірлері мен электрондық мекенжайы көрсетілуге тиіс;

4) талап қою талаптарының мазмұны (талап қою нысанасы) және талап қоюшы өз талаптарын негіздейтін мән-жайларды баяндау (талап қою негіздері), талап қоюшының құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылуының немесе бұзылу қаупінің мәні. Талап қою бірнеше жауапкерге берілген жағдайда, жауапкерлердің әрқайсысына қатысты талап қою талаптарының мазмұны;

5) егер бұл заңда белгіленген болса, жауапкерге сотқа дейін жүгіну тәртібінің сақталуы туралы мәліметтер;

6) құжаттардың және басқа да қоса берілетін материалдардың тізбесі (болған кезде).

3. Талап қоюда, әдетте, мыналар да көрсетіледі:

1) талап қоюшының жауапкердің оның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін бұзғаны туралы, оларды жүзеге асыруға кедергілердің белгіленгені туралы не өзіне қандай да бір міндеттің заңсыз қолданылғаны туралы негізделген пікірі;

2) қажет болған жағдайда – мемлекеттік баж төлеуді кейінге қалдыру, оны бөліп төлеу, төлеуден босату туралы; сот сараптамасын тағайындау туралы; дәлелдемелерді талап ету туралы; куәларды шақыру туралы; талап қоюды қамтамасыз ету туралы жазбаша өтінішхат және басқа да өтінішхаттар.

4. Талап қою талаптары негізделетін мән-жайларды растау үшін талап қоюшы дәлелдемелерді ұсынады, ал мүмкін болмаған жағдайда тиісті себептерді көрсете отырып, өзі дербес бере алмайтын дәлелдемелерді көрсетеді.

5. Талап қоюға талап қоюшы немесе оған қол қоюға өкілеттігі болған жағдайда оның өкілі қол қояды. Егер талап қоюды өкіл берсе, онда өкілдің аты, оның пошталық мекенжайы, сондай-ақ егер ондайлар бар болса, телефондарының нөмірлері, электрондық поштасының мекенжайы көрсетіледі.

6. Прокурор азаматтың мүддесінде жүгінген жағдайда, талап қоюда адамның талап қоюды өзінің бере алмау себептерінің негіздемесі қамтылуға тиіс.

7. Талап қоюға қоса берілетін құжаттар, әдетте, төлнұсқаларда ұсынылады. Құжаттарды төлнұсқаларда ұсыну мүмкін болмаған кезде олар заңда белгіленген тәртіппен куәландырылған көшірмелерде ұсынылуы мүмкін. Егер төлнұсқаның болмауы себебінен құжаттың көшірмесін куәландыру мүмкін болмаса, талап қоюда мұндай әрекеттерді жасаудың мүмкін болмау себебі жазылуға тиіс.

8. Талап қоюға мыналар қоса беріледі:

1) әкімшілік процеске қатысушылардың саны бойынша талап қоюдың және оған қоса берілген құжаттардың көшірмелері;

2) мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат не "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде (Салық кодексі) көзделген негіздер бойынша мемлекеттік баж төлеу бойынша кейінге қалдыру туралы өтінішхат;

3) сенімхат немесе өкілдің өкілеттігін куәландыратын өзге де құжат;

4) талап қоюшы өз талаптарын негіздейтін мән-жайларды растайтын құжаттар;

5) егер бұл тәртіп заңда белгіленсе, дауды реттеудің сотқа дейінгі тәртібінің сақталуын растайтын құжаттар;

6) егер талап қоюды заңды тұлға берсе, жарғының, мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің немесе анықтаманың көшірмелері және басқа да құжаттар;

7) егер талап қою осы Кодекстің 102-бабы үшінші бөлігінің тәртібімен берілсе, инвестор мен уәкілетті мемлекеттік орган арасында жасалған инвестициялық келісімшарттың көшірмелері, сондай-ақ инвестордың инвестициялық қызметін растайтын құжаттар.

Ескерту. 131-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 12.12.2023 № 46-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

132-бап. Дау айту туралы талап қою

Ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіде талап қоюшының құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайда, ол әкімшілік актінің толық немесе оның қандай да бір бөлігінің күшін жою талабымен дау айту туралы талап қою беруге құқылы.

133-бап. Мәжбүрлеу туралы талап қою

1. Мәжбүрлеу туралы талап қою бойынша талап қоюшы қабылдануынан бас тартылған не әкімшілік органның, лауазымды адамның әрекетсіздігі себебінен қабылданбаған қолайлы әкімшілік актінің қабылдануын талап етуі мүмкін.

Мұндай жағдайларда бас тартуға дау айту туралы жеке талап ету қажет етілмейді.

2. Мәжбүрлеу туралы талап қою жауапкердің ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні қабылдамау міндеті туралы талапты қамтуы мүмкін.

134-бап. Әрекет жасау туралы талап қою

1. Әрекет жасау туралы талап қою бойынша талап қоюшы белгілі бір әрекеттер жасауды немесе әкімшілік актіні қабылдауға бағытталмаған мұндай әрекеттерден қалыс қалуды талап етуі мүмкін.

2. Әрекет жасау туралы талап қою бойынша талап қоюшы заңда белгіленген мерзімде әкімшілік актінің қабылданбауы салдарынан әкімшілік акт қабылданды деп танылған жағдайда заңда көзделген сол нысана бойынша тиісті құжатты беруді де талап етуі мүмкін.

135-бап. Тану туралы талап қою

1. Тану туралы талап қою бойынша талап қоюшы, егер ол осы Кодекстің 132, 133 және 134-баптарына сәйкес талап қоюды бере алмаса, қандай да бір құқықтық қатынастың бар немесе жоқ екенін тануды талап етуі мүмкін.

2. Тану туралы талап қою бойынша талап қоюшы бұдан былай заңды күші жоқ, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні заңсыз деп тануды талап етуі де мүмкін.

3. Талап қоюшы осы қатынастарды қысқа мерзімдерде орнатуға жеткілікті дәрежеде мүдделі болған жағдайда тану туралы талап қою берілуі мүмкін. Талап қоюшының құқықтық қатынастарды орнатуға мүдделілігінің құқықтық, моральдық немесе материалдық сипаты болуы мүмкін.

136-бап. Талап қоюды беруге арналған мерзім

1. Дау айту туралы, мәжбүрлеу туралы талап қоюлар шағымды қарайтын органның шағымды қарау нәтижелері бойынша шешімі табыс етілген күннен бастап бір ай ішінде сотқа беріледі.

Егер заңда сотқа дейінгі тәртіп көзделмеген немесе шағымды қарайтын орган болмаса, талап қою әкімшілік акт табыс етілген күннен бастап немесе осы Кодексте және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен назарына жеткізілген кезден бастап бір ай ішінде беріледі.

2. Әрекет жасау туралы талап қою адамға әрекеттің жасалғаны туралы мәлім болған, сондай-ақ әрекет жасау үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мерзім өткен күннен бастап бір ай ішінде сотқа беріледі.

3. Тану туралы талап қою сотқа тиісті құқықтық қатынас туындаған кезден бастап бес жыл ішінде беріледі.

Бұдан былай заңды күші жоқ, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні заңсыз деп тану туралы талап адамға осы акт арқылы оның құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылғаны туралы мәлім болған күннен бастап үш ай ішінде мәлімделуі мүмкін.

4. Сот орындаушысының атқарушылық құжаттарды орындау жөніндегі әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) талап қою әрекет жасалған (әрекет жасаудан бас тартылған) күннен бастап немесе сот орындаушысының әрекет жасау уақыты мен орны туралы хабарланбаған өндіріп алушыға немесе борышкерге ол туралы белгілі болған күннен бастап он жұмыс күні ішінде сотқа беріледі.

5. Құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері әкімшілік актіде қозғалатын, әкімшілік рәсімге қатыспаған адам әкімшілік актінің қабылданғаны туралы адам білген немесе білуі мүмкін болған күннен бастап бір ай ішінде, бірақ ол қабылданған күннен бастап бір жылдан кешіктірмей сотқа талап қоюды беруге құқылы.

6. Шағымды қарайтын органға шағым берген адам шағым бойынша шешім табыс етілген кезден бастап бір ай ішінде не шағымды қарау мерзімі өткен соң, егер шағым бойынша шешім қабылданбаса, талап қоюмен сотқа жүгінуге құқылы.

7. Дәлелді себеппен өткізіп алынған талап қоюды беруге арналған мерзімді сот Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша қалпына келтіруі мүмкін. Талап қоюды сотқа беруге арналған мерзімдерді өткізіп алу себептері мен олардың мәнін әкімшілік істің дұрыс шешілуі үшін сот алдын ала тыңдауда анықтайды.

8. Талап қоюды сотқа беруге арналған мерзімді дәлелді себепсіз өткізіп алу, сондай-ақ сотқа жүгінудің өтіп кеткен мерзімін қалпына келтірудің мүмкін болмауы талап қоюды қайтару үшін негіз болып табылады.

21-тарау. КЕЛІП ТҮСКЕН ІС БОЙЫНША СОТТЫҢ ӘРЕКЕТТЕРІ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛА ТЫҢДАУ

137-бап. Талап қоюды беру

Іс талап қоюды беру арқылы іс жүргізуге қабылданады.

138-бап. Келіп түскен іс бойынша соттың (судьяның) әрекеттері

Ескерту. 138-баптың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР 20.12.2021 № 83-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Сот талқылауы басталғанға дейін судья дауды мүмкіндігінше бір сот отырысы барысында шешу үшін қажетті барлық әрекеттерді, өкімдерді жүргізеді.

2. Сот (судья) мынадай негіздер бойынша талап қоюды қайтару туралы ұйғарым шығарады:

1) талап қоюшы осы санаттағы істер үшін заңда белгіленген дауды сотқа дейінгі реттеу тәртібін сақтамаса және бұл тәртіпті қолдану мүмкіндігі жойылмаса;

2) талап қою осы Кодекстің 131-бабы екінші бөлігінің талаптарына сәйкес келмесе және алдын ала тыңдағанға дейін кемшіліктерді жоюдың мүмкін еместігі анықталса;

3) арызды әрекетке қабілетсіз адам берсе;

4) арызға оған қол қоюға немесе оны ұсынуға өкілеттіктері жоқ адам қол қойса;

5) осы немесе басқа соттың іс жүргізуінде сол тараптар арасындағы сол нысана туралы дау бойынша және сол негіздер бойынша іс болса;

6) талап қоюшы берген талап қоюды кері қайтарып алса;

7) соттың талаптарына қарамастан, істі оның қатысуынсыз талқылау туралы сұрамаған талап қоюшы сотқа екінші шақыру бойынша келмесе;

8) мүддесі үшін іс қозғалған тұлға мәлімделген талапты қолдамаса;

9) тараптар татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасаса және оны сот бекітсе;

10) Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде белгіленген тәртіппен мемлекеттік баж төленбесе немесе толық төленбесе;

11) іс әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға жатпаса;

12) сол тараптар арасындағы сол нысана туралы дау бойынша және сол негіздер бойынша шығарылған заңды күшіне енген соттың шешімі немесе татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіту туралы соттың ұйғарымы болса;

13) іс бойынша тараптардың бірі болып табылатын азамат қайтыс болғаннан кейін даулы құқықтық қатынас құқық мирасқорлығына жол бермесе;

14) іс бойынша тарап болатын ұйым оның қызметін тоқтатумен және құқық мирасқорларының болмауынан таратылса;

15) сот талап қоюды беруге өткізіп алынған мерзімді қалпына келтіруден бас тартса;

16) егер заңда өзгеше көзделмесе, тараптар арасында заңға сәйкес осы дауды төреліктің шешуіне беру туралы келісім жасалса;

17) іс осы соттың соттылығына жатпаса.

3. Талап қоюды қайтару, осы баптың екінші бөлігінің 3), 5), 9), 11), 12), 13), 14), 15) және 17) тармақшаларын қоспағанда, сол жауапкерге сол нысана мен сол негіздер туралы сотқа талап қоюмен қайтадан жүгінуіне кедергі келтірмейді.

4. Әкімшілік істі алдын ала тыңдауға дайындау мақсатында судья:

1) талап қоюшыға талап қоюдың жоюға болатын кемшіліктерін көрсетеді және оларды түзету үшін, әдетте, мұндай талап табыс етілген күннен бастап он жұмыс күнінен аспайтын мерзімді, оған соттың талаптарын орындамаудың процестік салдарларын түсіндіре отырып белгілейді;

2) әкімшілік істі дұрыс және уақтылы қарау мен шешу үшін қажетті, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде көзделген процестік әрекеттерді жүргізеді.

5. Судья жауапкерді Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің талаптарына сәйкес дайындалған және ресімделген жазбаша пікірді және жоғары тұрған әкімшілік орган басшысының, лауазымды адамның уәжді ұстанымын он жұмыс күнінен аспайтын мерзімде әкімшілік іспен бірге (бар болса) беруге міндеттейді.

Талап қоюшы алдын ала тыңдау сатысында пікірмен және ұстаныммен танысады.

Оларды судья белгілеген мерзімде ұсынбау ақшалай өндіріп алуды қолдануға негіз болып табылуы мүмкін және әкімшілік істі мәні бойынша қарауға кедергі келтірмейді.

6. Судья осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, ақылға қонымды мерзімде алдын ала тыңдау жүргізеді.

Ескерту. 138-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 83-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

139-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету

1. Талап қоюды қамтамасыз ету негіздері, шаралары, оларды ауыстыру және олардың күшін жою, талап қоюды қамтамасыз ету тәртібі, осы бапта көзделген ерекшеліктерді қоспағанда, Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидаларында айқындалады.

2. Талап қоюмен бір мезгілде келіп түскен талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды судья талап қою келіп түскен күннен бастап бес жұмыс күні ішінде қарайды.

Осы бес күндік мерзім өткен соң талап қоюды қамтамасыз ету туралы арыз келіп түскен кезде арызды судья ол сотқа келіп түскеннен кейінгі келесі жұмыс күнінен кешіктірмей шешеді.

140-бап. Әкімшілік актінің қолданысын тоқтата тұрудың күшін жою

Жауапкер осы Кодекстің 96-бабына сәйкес дау айтылатын әкімшілік актіні дереу қолданысқа енгізу қажеттігі туралы уәжді өтінішхатпен жүгінуге құқылы.

Мұндай өтінішхат әкімшілік процестің кез келген сатысында мәлімделуі мүмкін және судья оны талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі шаралар туралы қағидаларға сәйкес қарайды.

Дау айту туралы талап қоюды қабылдамау туралы шешім шығарылған кезде, сондай-ақ шешім заңды күшіне енгенге дейін кез келген уақытта сот әкімшілік процеске қатысушылардың уәжді өтінішхаты бойынша дау айтылған әкімшілік актінің қолданысын тоқтата тұрудың немесе орындалуының күшін жояды.

141-бап. Құжаттарды ұсыну тәртібі

1. Жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық нысандағы) өтінішхаттарды, қарсылықтарды, түсіндірмелерді және оларға байланысты құжаттарды ұсыну үшін судья тараптарға қажетті мерзімдерді белгілейді.

Сот белгілеген мерзім өткеннен кейін сотқа келіп түскен көрсетілген құжаттар, егер тарап оларды сот белгілеген мерзімде ұсынудың мүмкін еместігін негіздесе және олар сот шешім шығарғанға дейін келіп түссе, қабылданады.

2. Өтінішхаттарға, қарсылықтарға, түсіндірмелерге олар сілтеме жасайтын құжаттардың толық түпнұсқалары немесе олардың белгіленген тәртіппен расталған көшірмелері не олардан үзінді-көшірмелер қоса берілуге тиіс.

3. Сот тараптардың келіп түскен құжаттармен танысуын қамтамасыз етеді.

142-бап. Талап қоюды өзгерту және кері қайтарып алу. Талап қоюды тану

1. Сот шешім шығару үшін кеткенге дейін жазбаша арыз беру арқылы талап қоюшы – талап қоюды толық немесе бір бөлігінде кері қайтарып алуға, ал жауапкер талап қоюды толық немесе бір бөлігінде тануға құқылы.

Талап қоюшы сот шешім шығару үшін кеткенге дейін жазбаша арыз беру арқылы талап қоюдың негізін және нысанасын өзгертуге, талап қою талаптарының мөлшерін арттыруға немесе азайтуға құқылы. Әкімшілік істі қарау мерзімінің өтуі бастапқы талап қойылған күннен бастап есептеледі.

Сот талап қою нысанасы өзгерген кезде осы Кодекстің 138-бабының екінші және төртінші бөліктерінде көзделген мәселелерді қарайды, сондай-ақ жауапкерге жаңа жазбаша пікір дайындауға уақыт береді.

Тараптар мұндай әрекеттерді өз бастамасы бойынша да, сол сияқты судьяның алдын ала пікірін білдіру қорытындылары бойынша да жасауға құқылы.

Сот өз бастамасы бойынша талап қоюдың нысанасын өзгертуге құқылы емес.

2. Талап қоюшының талап қоюды сот отырысында немесе алдын ала тыңдауда толықтай кері қайтарып алу туралы арызы келіп түскен жағдайда, сот талап қоюды кері қайтарып алудың салдарын түсіндіреді. Өзге жағдайларда судья әкімшілік процеске қатысушыларды шақырмай мемлекеттік бажды қайтара отырып, талап қоюды қайтарады.

3. Жауапкердің талап қоюды тануы қабылданғанға дейін сот тараптарға процестік салдарды түсіндіреді. Жауапкердің талап қоюды тануы сотты дәлелдемелерді зерттеу міндетінен босатады.

Талап қою ішінара танылған жағдайда дәлелдемелерді зерттеу жауапкер талап қоюды танымаған бөлігінде ғана жүргізіледі және даудың мәні бойынша шешім шығарылған кезде шешіледі.

4. Сот талап қоюдың өзгертілуін немесе оны кері қайтарып алуды, жауапкердің талап қоюды тануын, егер бұл әрекеттер заңға қайшы келсе не біреудің құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін бұзса, сондай-ақ апелляциялық және кассациялық қайта қарауда қабылдамайды. Бұл жағдайда әкімшілік істі қарау жалпы тәртіппен жалғасады.

143-бап. Алдын ала тыңдау

1. Алдын ала тыңдауда сот:

1) әкімшілік процеске қатысушылардың құрамы туралы мәселені шешеді;

2) мерзімді өткізіп алу себептерін анықтайды және өткізіп алған мерзімді қалпына келтіру туралы мәселені шешеді. Өткізіп алған мерзімді қалпына келтіруден бас тартылған жағдайда талап қоюды қайтарады;

3) татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімдер жасасу мүмкіндігін талқылайды;

4) тараптар келіскен кезде оларға әкімшілік істі жазбаша іс жүргізу тәртібімен қарау мүмкіндігі туралы түсіндіреді;

5) әкімшілік іске қатыспайтын адамдарды сотқа қажетті материалдар мен құжаттарды ұсынуға міндеттейді;

6) әкімшілік істі шешуге бағытталған өзге де әрекеттерді жасайды.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
1-бөліктің екінші абзацы жаңа редакцияда көзделген – ҚР 01.07.2024 № 107-VIII (01.01.2025 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

Уәкілетті органның мемлекеттік сатып алуды өткізуді тексеру қорытындылары бойынша шешімдеріне, қорытындыларына, нұсқамаларына, сондай-ақ сот орындаушыларының әрекетіне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік істер бойынша алдын ала тыңдау сотқа талап қою берілген күннен бастап жиырма жұмыс күнінен кешіктірмей жүргізіледі.

Осы Кодекстің 102-бабының үшінші бөлігінде көзделген даулар бойынша әкімшілік істерді алдын ала тыңдау сотқа талап қою берілген күннен бастап бір айдан кешіктірілмей өткізілуге тиіс.

2. Алдын ала тыңдауда нақты деректерді зерттеместен толық ашу қамтамасыз етіледі.

3. Алдын ала тыңдаудың нәтижелері бойынша сот қайталама алдын ала тыңдауды тағайындауға құқылы.

Ескерту. 143-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 83-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

144-бап. Әкімшілік іс материалдарына қол жеткізу

Әкімшілік істің құжаттары мен материалдарын соттың электрондық сервистерінде орналастыру құжаттарды әкімшілік іске қатысатын адамдарға жіберумен теңестіріледі.

Соттарда электрондық құжат нысанындағы әкімшілік іс құжаттарымен және материалдарымен танысу Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен айқындалады.

145-бап. Сот талқылауын тағайындау

Судья әкімшілік істі дайындалған деп танып, тараптарға және әкімшілік процестің басқа да қатысушыларына әкімшілік істің қаралатын орны мен уақыты туралы хабарлайды.

22-тарау. СОТ ТАЛҚЫЛАУЫ

146-бап. Сот талқылауының мерзімдері

1. Әкімшілік іс ақылға қонымды, бірақ талап қойылған күннен бастап үш айдан аспайтын мерзімдерде қаралады және шешіледі.

Аса күрделі әкімшілік істер бойынша бұл мерзім соттың уәжді ұйғарымымен ақылға қонымды, бірақ үш айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.

Сот талқылауының мерзімін ұзарту туралы ұйғарым прокурордың өтінішхаты бойынша шағым жасауға, қайта қарауға жатпайды.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
2-бөлік жаңа редакцияда көзделген – ҚР 01.07.2024 № 107-VIII (01.01.2025 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

2. Уәкілетті органның мемлекеттік сатып алуды өткізуді тексеру қорытындылары бойынша шешімдеріне, қорытындыларына, нұсқамаларына және сот орындаушысының әрекетіне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік істер оған сот отырысында талқылау тағайындалған күннен бастап он жұмыс күні ішінде қаралады және шешіледі.

3. Әкімшілік іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша жүзеге асырылады.

147-бап. Сот талқылауын жүргізудің тәртібі мен ерекшеліктері

1. Сот талқылауы, сот отырысын өткізу тәртібін, төрағалық етушінің өкілеттіктерін, хаттама, оның ішінде қысқаша хаттама жасау, сот отырысын тіркеп-бекіту, соттың өтінішхаттарды шешу және дәлелдемелерді зерттеу тәртібін қоса алғанда, осы бапта белгіленген ерекшеліктерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша жүзеге асырылады.

Бұл ретте қысқаша хаттама мәтінді автоматты түрде тану жолымен алынған аудиожазбаның мәтінін ашып жазумен бірге жүруге тиіс.

2. Әкімшілік іс бойынша сот жарыссөздерінен кейін сот шешім шығаруға кетеді. Сот шешімнің қарар бөлігін сот отырысының залында жария етеді. Сот шешімінің қарар бөлігі жария етілгеннен кейін төрағалық етуші оны қабылдаудың құқықтық негіздері мен салдарын, шешімге шағым жасаудың тәртібі мен мерзімдерін түсіндіреді, шешімнің түпкілікті нысанда жасалған және әкімшілік іске қатысушы адамдар оның көшірмесін ала алатын күн туралы хабарлайды.

3. Әкімшілік іске қатысушы адамдар келмеген жағдайда шешімді сот отырысында жариялану жүргізілмейді.

4. Егер шешімнің қарар бөлігін жария ету тікелей сот отырысы аяқталғаннан кейін жүргізілмесе, онда төрағалық етуші сот отырысы залындағы адамдарға жария ету күні мен уақытын хабарлауға міндетті.

5. Осы бапта көзделген жариялау тәртібі іс бойынша іс жүргізу аяқталатын өзге де сот актілеріне қолданылады.

23-тарау. ЖАЗБАША ІС ЖҮРГІЗУ

148-бап. Жазбаша талқылау

1. Сот тараптардың келісімімен әкімшілік істі жазбаша талқылауда ақылға қонымды, бірақ талап қойылған күннен бастап үш айдан аспайтын мерзімде қарауға құқылы.

Аса күрделі әкімшілік істер бойынша бұл мерзім соттың уәжді ұйғарымымен ақылға қонымды, бірақ үш айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.

Сот талқылауының мерзімін ұзарту туралы ұйғарым прокурордың өтінішхаты бойынша шағым жасауға, қайта қарауға жатпайды.

Егер тараптың бұрын білдірілген келісімді қайтарып алу туралы өтінішхаты келіп түссе, сот ауызша талқылауға көшеді.

Егер бұл істі дұрыс шешу үшін қажет болса, сот өз қалауы бойынша ауызша талқылауға көшуге құқылы.

2. Жазбаша талқылау тәртібімен әкімшілік іс ауызша талқылауды жүргізбестен қаралады.

3. Әкімшілік іс осындай тәртіппен қаралған кезде сот тараптар ұсынған және өз бастамасы бойынша талап етілген дәлелдемелерді зерттейді және олар бойынша шешім қабылданады.

4. Жазбаша талқылау кезінде сот қосымша сол мерзім ішінде өтінішхаттар мен құжаттарды ұсынуға болатын мерзімді тағайындайды.

Ескерту. 148-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

149-бап. Дәлелдемелерді зерттеу ерекшеліктері

1. Дәлелдемелерді зерттеу, дәлелдеу нысанасы мен шектері жазбаша іс жүргізудің сипаты мен осы бапта белгіленген ерекшеліктері ескеріле отырып, Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің нормаларында белгіленеді.

2. Әкімшілік процестің тараптары жазбаша дәлелдемені ұсынған адамдарды қоспағанда, мұндай дәлелдеменің қатыстылығына, жарамдылығына және анықтығына дау айтуға құқылы.

3. Сот жазбаша талқылауда, егер бұл әкімшілік істің тез шешілуіне ықпал етсе, ауызша талқылау үшін көзделген дәлелдемелерді жинау (ұсыну) және зерттеу үшін Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде белгіленген қағидаларды сақтаудан ауытқуға құқылы.

Сот жеке процестік әрекетті жасау немесе процестік мәселені шешу үшін ауызша сот отырысын тағайындауы мүмкін.

Мұндай сот отырысы жазбаша талқылаудың мәні жол беретін шамада ауызша сот талқылауының қағидалары бойынша жүзеге асырылады.

Бұл ретте сот қажетті ақпарат пен дәлелдемелерді жазбаша нысанда ұсынуды талап ете алады.

Қажетті ауызша сот талқылауын өткізгеннен кейін жазбаша іс жүргізуді одан әрі жүзеге асыру қосымша ұйғарымдар шығарылмастан жалғасады.

150-бап. Жазбаша іс жүргізу тәртібімен қаралатын әкімшілік іс бойынша шешім

Жазбаша іс жүргізу тәртібімен қаралған әкімшілік іс бойынша шешім осы Кодекстің 24-тарауында белгіленген және жазбаша іс жүргізу мәніне сәйкес келетін қағидалар ескеріле отырып қабылданады және оған апелляциялық және кассациялық тәртіптермен шағым жасалуы мүмкін.

24-тарау. СОТТЫҢ ШЕШІМІ

151-бап. Соттың шешімін шығару

1. Сот дауды мәні бойынша шешетін сот актісі шешім нысанында шығарылады. Шешім қысқаша нысанда шығарылуы мүмкін.

2. Шешім әкімшілік істі талқылаудан кейін шығарылады және ауызша талқылау аяқталған күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірілмей дайындалады. Айрықша жағдайларда әкімшілік істің күрделілігі ескеріле отырып соттың шешімі ауызша талқылау аяқталған күннен бастап бір айдан кешіктірілмей дайындалады.

3. Шешімді шығару күні мыналар болып табылады:

ауызша іс жүргізу үшін – әкімшілік іс бойынша шешім жарияланған күн;

жазбаша іс жүргізу үшін – соттың шешімінде көрсетілген күн.

152-бап. Шешімнің мазмұны

1. Сот әкімшілік істің мән-жайларын тікелей зерттеу нәтижелеріне негізделген өзінің ішкі сенімінің негізінде шешім шығарады. Шешім Қазақстан Республикасының атынан шығарылады.

2. Соттың шешімі кіріспе, сипаттау, уәждеу және қарар бөліктерінен тұрады.

3. Соттың шешімін түсіндіру туралы мәселені қоспағанда, сот шешімінің кіріспе, сипаттау және қарар бөліктерінің мазмұны, сондай-ақ олардағы анық қате жазулар мен арифметикалық қателерді түзету, қосымша шешім шығару тәртібі Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің талаптарына сәйкес айқындалады.

Шешімнің қарар бөлігінде сот осы Кодекстің 127-бабының бесінші және тоғызыншы бөліктерінде белгіленген талаптарды ескере отырып және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес оны орындамаудың құқықтық салдарларының басталғаны туралы көрсетеді.

4. Сот шешімінің уәждеу бөлігі мыналарды қамтиды:

1) даудың мән-жайлары;

2) талап қою талаптары мен олардың негіздемелері;

3) сот өз шешімін негіздейтін дәлелдемелер;

4) соттың қандай да бір дәлелдемелерді қабылдамауының дәлелдері;

5) сот әкімшілік процеске қатысушылар дәлелдерінің әрқайсысымен неліктен келіспейтіндігінің негіздемесі;

6) Қазақстан Республикасы заңнамасының нормалары;

7) мәлімделген талаптардың әрқайсысы бойынша соттың қорытындылары.

Жауапкер талап қоюды таныған жағдайда уәждеу бөлігінде талап қоюдың танылғаны және соттың оны қабылдағаны ғана көрсетілуі мүмкін.

Соттың шешімі жазбаша нысанда шығарылады және оған судья қол қояды.

153-бап. Қысқаша шешім

1. Қысқаша шешім кіріспе, уәждеу және қарар бөліктерінен тұрады.

Шешімнің уәждеу бөлігінде дәлелдемелер олардың мазмұнын ашпай, санамалап көрсетілуі мүмкін.

2. Талап қоюшының дәлелдерімен немесе ол ұсынған дәлелдеменің қабылданбауымен келіспеген кезде сот, егер онда жазылған негіздерді түпкілікті деп есептесе, шағымды сотқа дейінгі қарау нәтижелері бойынша шешімге сілтеме жасауға ғана құқылы.

3. Сот тараптардың өтінішхаты бойынша, бірақ соттың қысқаша шешімі табыс етілген кезден бастап он жұмыс күнінен кешіктірмей шешімді дайындауға міндетті. Толық шешімнің мәтіні осындай өтінішхат келіп түскен кезден бастап он жұмыс күнінен кешіктірілмей дайындалады.

154-бап. Шешімнің заңдылығы және негізділігі

1. Соттың шешімі заңды және негізді болуға тиіс.

2. Соттың шешімі, егер ол заңның барлық талаптарын сақтай отырып және заңның негізінде шығарылса, заңды болып танылады.

3. Егер шешім сотқа ұсынылған дәлелдемелерді сот отырысында жан-жақты және объективті зерттеу негізінде шығарылса, ол негізді болып танылады.

155-бап. Шешім шығару кезінде сот шешетін мәселелер

1. Сот шешім шығару кезінде дәлелдемелерді бағалайды және қандай мән-жайлар анықталғанын, осы әкімшілік іс бойынша қандай құқықтық акт қолданылуға тиіс екенін және талап қоюдың қанағаттандыруға жататынын-жатпайтынын айқындайды. Егер әкімшілік істе бірнеше талап қойылса, онда сот барлық талаптар бойынша шешім шығарады.

2. Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік қалауды жүзеге асырған кезде сот Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген шектерден асқанын-аспағанын және әкімшілік қалауды жүзеге асыру осы өкілеттіктің мақсаттарына сәйкес келетінін-келмейтінін де тексереді.

3. Әкімшілік актіні немесе оның бір бөлігін заңсыз деп тану, егер соттың шешімінде өзгеше көрсетілмесе, оның күшін жоюға, сондай-ақ одан не оның бір бөлігінен туындайтын барлық заңды салдарлардың күшін жоюға алып келеді.

4. Сот, егер талап қоюды қарау кезінде даулы әрекет (әрекетсіздік) жасалғанын, шешім құзыретіне және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қабылданғанын анықтаса, оны қанағаттандырудан бас тартады.

5. Шешімде сол мерзім ішінде соттың шешімі орындалуға тиісті мерзім көрсетіледі.

156-бап. Дау айту туралы талап қою бойынша шешім

1. Егер талап қоюшының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіге дау айту туралы талап қою негізді болып табылса және сот оның заңсыздығын таныса, онда ол толық немесе қандай да бір бөлігінде оның күшін жояды.

2. Шешімді қабылдаған кезде орындалып қойған немесе орындалып жатқан, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актінің заңсыздығы танылған жағдайда, сот жауапкерді орындаудың күшін жоюға мәжбүрлеуге және талап қоюшыны шешімде белгіленген мерзімде бастапқы жағдайына қайтару бойынша әрекеттер жасауды талап етуге құқылы.

157-бап. Мәжбүрлеу туралы талап қою бойынша шешім

1. Әкімшілік актіні шығарудан бас тартудың не жауапкер әрекетсіздігінің нәтижесі болып табылатын әкімшілік актіні қабылдамау заңға қайшы келетін немесе талап қоюшы құқықтарының, бостандықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуына себеп болған жағдайда, сот әкімшілік органға әкімшілік актіні қабылдау міндеттемесін жүктейді.

Сот жауапкерге ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні қабылдамау міндетін жүктеуге құқылы.

2. Сот шешімде әкімшілік актінің мазмұны мен оны қабылдау мерзімін, сондай-ақ орындылығы мәселелерін шешуді қоспағанда, әкімшілік іс үшін елеулі маңызы бар өзге де мән-жайларды айқындауы мүмкін. Соттың мұндай шешімі әкімшілік акт қабылданғанға дейін оны ауыстырады.

Әкімшілік қалау болған кезде талап қоюшының талаптарын қанағаттандыру туралы нақты шешім шығару мүмкін болмаған жағдайда, сот жауапкерге соттың құқықтық ұстанымын ескере отырып, тиісті әкімшілік актіні талап қоюшының пайдасына қабылдау туралы міндеттемені жүктейді.

158-бап. Әрекет жасау туралы талап қою бойынша шешім

1. Әрекет жасау туралы талап қою негізді және заңды деп танылған кезде сот жауапкерді нақты әрекеттер жасауға міндеттейді және оларды орындау үшін мерзім белгілейді.

Егер талап қоюшы бір мезгілде жауапкердің нақты жасаған әрекетінің құқыққа қайшылығын тануды талап етсе, сот шешімде әкімшілік органның іс жүзіндегі әрекеті құқыққа қайшы болғанын таниды.

2. Әрекетке тыйым салу туралы талап қою негізді және заңды деп танылған кезде сот жауапкерге кейіннен нақты әрекеттер жасауға тыйым салады.

159-бап. Тану туралы талап қою бойынша шешім

1. Тану туралы талап қою қанағаттандырылған кезде сот, егер мұндай талаптар дербес талаптар ретінде мәлімделген болса, қандай да бір құқықтық қатынастың болуын немесе болмауын немесе оның мазмұнын таниды.

2. Сот, сондай-ақ, егер тану туралы талап қою негізді және заңды болса, ал осы мән-жайды тану талап қоюшының бұзылған құқықтарын қалпына келтіру үшін қажет болса, бұдан былай заңды күші жоқ, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні заңсыз деп тануға құқылы.

3. Сот, сондай-ақ талап қоюшының талап етуі бойынша, егер ауыртпалық түсіретін әкімшілік актінің күші жойылса немесе оның қолданысы өзге тәсілмен, оның ішінде оның қандай да бір бөлігінде күшін жойса, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні заңсыз деп тануға құқылы.

160-бап. Залалдарды өтеу туралы талапты шешу

1. Талап қоюшы осы Кодекстің 132, 133, 134 және 135-баптарында көрсетілген талап қоюлармен бір мезгілде осы талаптармен себеп-салдарлық байланыстары бар залалдарды өтеу туралы талап қоюға құқылы.

2. Тиісті талаптар қанағаттандырылған жағдайда сот шешімде келтірілген залалдың мөлшерін айқындайды.

161-бап. Сот шешімінің заңды күшіне енуі

Бірінші сатыдағы соттың шешімі, егер дереу орындалуға жіберілмеген болса, осы шешім, егер апелляциялық шағым, өтінішхат берілмесе, апелляциялық шағым жасауға арналған мерзім өткен соң заңды күшіне енеді.

Апелляциялық шағым жасауға, өтінішхат келтіруге арналған мерзімі өткізіп алынған және сот мерзімді қалпына келтіруден бас тартқан жағдайларда, шешім бас тарту туралы ұйғарымға шағым жасау мерзімі өткен соң заңды күшіне енеді.

25-тарау. САЙЛАУҒА, РЕСПУБЛИКАЛЫҚ РЕФЕРЕНДУМҒА ҚАТЫСАТЫН АЗАМАТТАР МЕН ҚОҒАМДЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ САЙЛАУ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУ ТУРАЛЫ ӘКІМШІЛІК ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

162-бап. Талап қоюды беру

Мемлекеттік органның, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органының, сайлау комиссиясының, кәсіпорынның, ұйымның, олардың лауазымды адамдарының шешімімен, әрекетімен (әрекетсіздігімен) сайлау немесе сайлану, сайлауға, референдумға қатысу құқығы бұзылады деп есептейтін азамат, қоғамдық бірлестік, сайлау комиссиясының мүшесі, кандидаттар мен саяси партиялардың сенім білдірген адамдары, саяси партиялардың кеңесші дауыс беру құқығы бар өкілдері, саяси партиялардың, өзге де қоғамдық бірлестіктердің, коммерциялық емес ұйымдардың байқаушылары осы Кодекстің 16-тарауында және Қазақстан Республикасының басқа да заңдарында белгіленген соттылық бойынша сотқа талап қоюды беруге құқылы.

163-бап. Сайлауға, республикалық референдумға қатысатын азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің сайлау құқықтарын қорғау туралы әкімшілік істі қарау

1. Егер "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" және "Республикалық референдум туралы" Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарында өзгеше көзделмесе, сайлауды, республикалық референдумды дайындау және өткізу кезеңінде, сондай-ақ дауыс беру күнінен бастап бір ай ішінде келіп түскен талап қою – бес күндік мерзімде, ал дауыс беру күніне дейін бес күнге жетпейтін мерзімде, дауыс беру күні және сайлаудың, республикалық референдумның қорытындылары жарияланғанға дейін келіп түскен талап қою дереу қаралуға тиіс.

Сайлаушылардың (таңдаушылардың) тізімдерін түзету қажеттігі туралы сайлау комиссиясының шешіміне шағым жасау туралы талап қою келіп түскен күні қаралуға тиіс.

2. Талап қоюды сот талап қоюшының, тиісті сайлау комиссиясы немесе мемлекеттік орган, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органы, кәсіпорын, ұйым өкілінің, прокурордың қатысуымен қарайды. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған аталған адамдардың сотқа келмей қалуы әкімшілік істі қарауға және шешуге кедергі болмайды.

164-бап. Соттың шешімі, оған шағым жасау, прокурордың апелляциялық өтінішхаты бойынша қайта қарау, наразылық білдіру және орындау

1. Талап қою негізді деп танылған соттың шешімі бұзылған сайлау құқығын қалпына келтіру үшін негіз болып табылады.

2. Бірінші сатыдағы соттың шешіміне, егер "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" және "Республикалық референдум туралы" Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарында өзгеше көзделмесе, шешімнің көшірмесі табыс етілген күннен бастап үш күн ішінде апелляциялық шағым берілуі, прокурор апелляциялық өтінішхат келтіруі мүмкін.

Апелляциялық сатыдағы соттың қаулысы шағым жасауға және наразылық білдіруге жатпайды.

3. Егер "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" және "Республикалық референдум туралы" Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарында өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), сондай-ақ Орталық референдум комиссиясының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік істер бойынша осы Кодекстің 105-бабында көзделген соттылық қағидалары бойынша шығарылған соттың шешімі ол жарияланған күнінен бастап заңды күшіне енеді және шешімінің көшірмесі табыс етілген күннен бастап үш күн ішінде шешімге кассациялық тәртіппен шағым жасалуы, наразылық білдірілуі мүмкін.

4. Егер "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" және "Республикалық референдум туралы" Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарында өзгеше көзделмесе, осы баптың екінші және үшінші бөліктерінде көрсетілген шешімдерге апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты, кассациялық шағым, прокурордың наразылығы – сотқа келіп түскен күнінен бастап үш күн мерзімде, ал дауыс беру күніне дейін бес күнге жетпейтін мерзімде, дауыс беру күні және сайлаудың, республикалық референдумның қорытындылары жарияланғанға дейін келіп түскендері дереу қаралады.

5. Заңды күшіне енген соттың шешімі тиісті мемлекеттік органға, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органына, кәсіпорынға, ұйымға, сайлау комиссиясының төрағасына жіберіледі. Сот шешімінің орындалмауына кінәлі лауазымды адамдар заңда белгіленген жауаптылықта болады.

26-тарау. ӘКІМШІЛІК ОРГАНДАРДЫҢ АЗАМАТТАРДЫҢ АЛҚАБИ РЕТІНДЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУГЕ ҚАТЫСУ ҚҰҚЫҒЫН БҰЗАТЫН ШЕШІМДЕРІНЕ, ӘРЕКЕТТЕРІНЕ (ӘРЕКЕТСІЗДІГІНЕ) ДАУ АЙТУ ТУРАЛЫ ӘКІМШІЛІК ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

Ескерту. 26-тараудың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен..

165-бап. Талап қоюды беру

1. Әкімшілік органның шешімімен, әрекетімен (әрекетсіздігімен) азаматтың алқаби ретінде қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысу үшін іріктеу рәсіміне қатысу құқығы бұзылады деп санайтын азамат осы Кодекстің 16-тарауында белгіленген соттылығы бойынша сотқа талап қоюмен жүгінуге құқылы.

2. Талап қоюға азаматтың алқабиге кандидаттардың бірыңғай тізіміне енгізу және алқаби ретінде қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысу құқықтарының бұзылғаны туралы куәландыратын дәлелдемелер қоса тіркелуге тиіс.

3. Талап қою Қазақстан Республикасының алқабилер туралы заңнамасына сәйкес азаматтарды алқабилерге кандидаттардың бірыңғай тізімімен таныстыру мерзімі аяқталған кезден бастап жеті жұмыс күні ішінде сотқа берілуі мүмкін.

Ескерту. 165-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

166-бап. Әкімшілік істі қарау

1. Осы Кодекстің 165-бабында белгіленген мерзімдерде келіп түскен талап қою – екі жұмыс күні ішінде, ал осы мерзім аяқталатын күні келіп түскені дереу қаралуға тиіс.

2. Әкімшілік істі сот талап қоюшының, тиісті әкімшілік орган өкілінің қатысуымен қарайды. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған аталған адамдардың сотқа келмеуі әкімшілік істі қарау және шешу үшін кедергі болып табылмайды.

Ескерту. 166-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

167-бап. Соттың шешімі және оны орындау

1. Азаматтың алқаби ретінде қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысу үшін іріктеу рәсіміне қатысу құқығының бұзылуы анықталған соттың шешімі алқабиге кандидаттардың бірыңғай тізіміне түзетулер енгізу үшін негіз болып табылады.

2. Соттың шешімі тиісті әкімшілік органға жіберіледі. Сот шешімінің орындалмауына кінәлі лауазымды адамдар заңда белгіленген жауаптылықта болады.

Ескерту. 167-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

27-тарау. СОТ АКТІЛЕРІН ҚАЙТА ҚАРАУ БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ

168-бап. Апелляциялық шағым беру тәртібі

1. Апелляциялық сатыдағы сотта апелляциялық шағым бойынша апелляциялық шағым жасау мен әкімшілік іс жүргізу тәртібі, егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің қағидаларында айқындалады.

2. Заңды күшіне енбеген соттың шешімдеріне әкімшілік процеске қатысушылар апелляциялық шағым беру арқылы апелляциялық тәртіппен түпкілікті нысанда шешім шығарылған күннен бастап екі ай ішінде шағым жасауы мүмкін. Прокурордың апелляциялық өтінішхаты осы Кодекстің 31-бабында көзделген әкімшілік істер бойынша түпкілікті нысанда шешім шығарылған күннен бастап екі ай ішінде берілуі мүмкін.

3. Бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына жекеше шағым, прокурордың өтінішхаты ұйғарым түпкілікті нысанда дайындалған күннен бастап он жұмыс күні ішінде беріледі.

Ескертпе!
ҚР Конституциялық Сотының 06.10.2023 № 33-НҚ нормативтік қаулысын қараңыз.
ЗҚАИ-ның ескертпесі!
4-бөліктің бірінші абзацы жаңа редакцияда көзделген – ҚР 01.07.2024 № 107-VIII (01.01.2025 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

4. Уәкілетті органның мемлекеттік сатып алуды өткізуді тексеру қорытындылары бойынша шешімдеріне, қорытындыларына, нұсқамаларына және сот орындаушыларының әрекетіне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік істер бойынша апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты шешім шығарылған күннен бастап он жұмыс күні ішінде берілуі мүмкін.

Апелляциялық өтінішхат келтіру құқығы әкімшілік істі қарауға қатысқан прокурорға тиесілі.

5. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар мен олардың орынбасарлары, аудандардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар өз құзыреті шегінде әкімшілік істің қаралуына қатысқан-қатыспағанына қарамастан шешімге апелляциялық өтінішхат келтіруге құқылы.

Апелляциялық шағым жасау, өтінішхат келтіру мерзімдері өткен соң, егер апелляциялық шағым, өтінішхат берілмесе, соттың шешімі заңды күшіне енеді.

6. Бірінші сатыдағы соттардың сот актілеріне әкімшілік процеске қатысушылардың апелляциялық шағымдарын, прокурордың өтінішхатын облыстық және оған теңестірілген соттар қарайды.

7. Осы Кодекстің 102-бабы үшінші бөлігінің қағидалары бойынша қаралған әкімшілік істер бойынша шығарылған сот актілеріне апелляциялық шағымды, прокурордың апелляциялық өтінішхатын астананың соты қарайды.

8. Апелляциялық сатыдағы соттағы әкімшілік іс ақылға қонымды, бірақ ол сотқа келіп түскен күннен бастап үш айдан аспайтын мерзімдерде қаралады және шешіледі.

Аса күрделі әкімшілік істер бойынша бұл мерзім соттың уәжді ұйғарымымен ақылға қонымды, бірақ үш айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.

Сот талқылауының мерзімін ұзарту туралы ұйғарым прокурордың өтінішхаты бойынша шағым жасауға, қайта қаралуға жатпайды.

Апелляциялық сатыдағы сотта алдын ала тыңдау осы Кодекстің 21-тарауының қағидалары бойынша жүзеге асырылады.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
8-бөліктің бесінші абзацы жаңа редакцияда көзделген – ҚР 01.07.2024 № 107-VIII (01.01.2025 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

Уәкілетті органның мемлекеттік сатып алуды өткізуді тексеру қорытындылары бойынша шешімдеріне, қорытындыларына, нұсқамаларына және сот орындаушыларының әрекетіне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік іс ол сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қаралады.

9. Әкімшілік процеске қатысушының уәжді өтінішхаты бойынша сот оған өзінің құқықтық ұстанымын негіздеу үшін бір айдан аспайтын қосымша мерзім беруге құқылы.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
10-бөлік жаңа редакцияда көзделген – ҚР 01.07.2024 № 107-VIII (01.01.2025 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

10. Апелляциялық сатыдағы соттың қаулысы шағым жасаудың кассациялық мерзімі өткен соң күшіне енеді.

Кассациялық тәртіппен қайта қарауға жатпайтын, бірінші сатыдағы соттың ұйғарымдарына жекеше шағымдар бойынша апелляциялық сатыдағы соттың ұйғарымдары жария болған күнінен бастап күшіне енеді.

Әкімшілік істің одан әрі жылжу мүмкіндігіне кедергі келтіретін апелляциялық сатыдағы соттың өзге де ұйғарымдарына кассациялық тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

Ескерту. 168-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

169-бап. Кассациялық шағым жасау тәртібі

1. Кассациялық шағым жасау және кассациялық сатыдағы сотта іс жүргізу тәртібі, егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің қағидаларында айқындалады.

2. Соттың заңды күшіне енбеген шешімдері мен ұйғарымдарына әкімшілік процеске қатысушылар кассациялық шағым беру арқылы кассациялық тәртіппен апелляциялық сатының түпкілікті нысандағы сот актісі табыс етілген күннен бастап бір ай ішінде шағым жасай алады.

Прокурордың кассациялық өтінішхаты осы Кодекстің 31-бабында көзделген әкімшілік істер бойынша түпкілікті нысандағы шешім шығарылған күннен бастап бір ай ішінде берілуі мүмкін.

Кассациялық өтінішхат келтіру құқығы облыстардың прокурорларына және оларға теңестірілген прокурорларға тиесілі.

Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның орынбасарлары өз құзыреті шегінде әкімшілік істі қарауға қатысқан-қатыспағанына қарамастан, шешімге кассациялық өтінішхат келтіруге құқылы.

Кассациялық шағым жасау, өтінішхат келтіру мерзімдері өткен соң, егер кассациялық шағым, өтінішхат берілмесе, соттың шешімі заңды күшіне енеді.

3. Заңды күшіне енген, оның ішінде татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу тәртібімен аяқталған әкімшілік істер бойынша сот актілері Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының өз бастамасы бойынша да, осы баптың екінші бөлігінде аталған адамдардың өтінішхаттары бойынша да келтірілген, оған осы Кодекстің 31-бабында көзделген әкімшілік істер бойынша берілген наразылықтары бойынша заңды күшіне енген күнінен бастап үш ай ішінде қайта қаралуы мүмкін.

Аталған мерзім осы баптың алтыншы бөлігінде көзделген негіздер бойынша сот актілерін қайта қарау жағдайларына қолданылмайды.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
3-1-бөлікпен толықтыру көзделген – ҚР 01.07.2024 № 107-VIII (01.01.2025 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

4. Сот актілеріне кассациялық шағымдарды, өтінішхаттар мен наразылықтарды Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының әкімшілік істер жөніндегі сот алқасы қарайды.

5. Кассациялық сатыдағы сотта әкімшілік іс ақылға қонымды, бірақ ол сотқа келіп түскен күннен бастап алты айдан аспайтын мерзімдерде қаралады және шешіледі.

Сот актісін кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы өтінішхат – ол келіп түскен күннен бастап алты ай ішінде, ал әкімшілік істі талап етіп алдыру жағдайында әкімшілік іс келіп түскен күннен бастап алты ай ішінде қаралады.

Кассациялық сатыдағы сотта алдын ала тыңдау осы Кодекстің 21-тарауының қағидалары бойынша жүзеге асырылады.

6. Кассациялық сатыдағы әкімшілік істер бойынша қаулылар Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынуы бойынша, Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы бойынша қайта қаралуы мүмкін.

Кассациялық тәртіппен қайта қарауға мыналар негіздер болып табылады:

1) қабылданған қаулыны орындау адамдардың өмірі, денсаулығы не Қазақстан Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігі үшін ауыр орны толмас салдарға алып келуі мүмкін жағдайлар;

2) қабылданған қаулы белгіленбеген адамдар тобының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін немесе өзге де жария мүдделерді бұзатын жағдайлар;

3) қабылданған қаулы соттардың құқық нормаларын түсіндіруі мен қолдануындағы бірізділікті бұзатын жағдайлар.

Ескерту. 169-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

170-бап. Жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау жөнінде іс жүргізу

Жаңадан ашылған және жаңа мән-жайлар бойынша іс жүргізу Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша жүзеге асырылады.

28-тарау. СОТ БАҚЫЛАУЫ

171-бап. Соттың шешімін орындауға жіберу

1. Соттың шешімі заңды күшіне енгеннен кейін оны үш жұмыс күні ішінде сот орындау үшін жауапкерге жібереді.

2. Жауапкер әкімшілік іс бойынша соттың шешімін заңды күшіне енген күнінен бастап бір ай мерзімде орындауға міндетті, ол туралы сотқа хабарлауға тиіс.

3. Егер соттың шешімінде белгіленген мерзімде ол ерікті түрде орындалмаған жағдайда, бірінші сатыдағы сот осы Кодекстің 127-бабында белгіленген мөлшерде ақшалай өндіріп алуды қолданады.

Ескертпе!
ҚР Конституциялық Сотының 10.01.2024 № 40-НҚ нормативтік қаулысын қараңыз.

4. Соттың шешімін, ақшалай өндіріп алу туралы соттың ұйғарымын орындамау даусыз тәртіппен осы Кодекстің 127-бабының тоғызыншы бөлігінде белгіленген мөлшерде қайталап ақшалай өндіріп алуға алып келеді.

172-бап. Соттың ақша сомасын өндіріп алу туралы шешімін мәжбүрлеп орындату

1. Жауапкерді ақша сомасын төлеуге міндеттейтін, ерікті түрде орындалмаған соттың шешімі атқару парағының негізінде мәжбүрлі түрде орындалады, ол талап қоюшының арызы бойынша жазып беріледі.

2. Атқару парағының мазмұны, оны жазып беру мен беру, сот орындаушысының қаулыларын санкциялау тәртібі осы тарауда белгіленген ерекшеліктер ескеріле отырып, Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидаларында айқындалады.

173-бап. Сот актісін дереу орындау

1. Сот әкімшілік процеске қатысушылардың негізді өтінішхаты бойынша, сондай-ақ өз бастамасы бойынша, егер анағұрлым кеш орындау әкімшілік процеске қатысушының құқықтарына елеулі зиян келтіретін болса не қиындататын болса немесе мүмкін болмаса, соттың шешімін дереу орындауға жіберуге құқылы.

Сот актісі дереу орындауға жіберілген кезде сот әкімшілік процеске басқа қатысушылардың да құқықтары мен жария мүдделерін де ескереді.

2. Сот кез келген уақытта әкімшілік процеске қатысушының өтінішхаты негізінде дереу орындауға жіберілген сот актісінің орындалуын тоқтата тұруы мүмкін.

3. Дереу орындауға жіберілген сот актілері, егер жоғары тұрған сатының заңды күшіне енбеген сот актісімен күші жойылса немесе өзгертілсе, орындауға жатпайды.

29-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР

174-бап. Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасын және Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасын бұзғаны үшін жауаптылық

Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасын және Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасын бұзу Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа алып келеді.

175-бап. Осы Кодексті қолданысқа енгізу тәртібі

1. Осы Кодекс 2021 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізіледі.

2. Мемлекеттік органдар осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін әкімшілік рәсімдерді регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерді осы Кодекске сәйкес келтіру жөніндегі жұмысты жүргізуі қажет.

2-1. 2026 жылғы 1 қаңтарға дейін мыналардың:

1) осы Кодекстің 4-бабы бірінші бөлігінің 12) және 16) тармақшаларының қолданысы тоқтатыла тұрсын, тоқтатыла тұру кезеңінде осы бөліктің 16) тармақшасы мынадай редакцияда қолданылады деп белгіленсін:

"16) жолданым – әкімшілік органға немесе лауазымды адамға жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) немесе ауызша нысанда, сондай-ақ бейнеконференцбайланыс нысанында жіберілген өтініш немесе шағым;";

2) осы Кодекстің 64-бабының бесінші бөлігінің қолданысы тоқтатыла тұрсын, тоқтатыла тұру кезеңінде осы бөлік мынадай редакцияда қолданылады деп белгіленсін:

"5. Әкімшілік рәсімге қатысушылардың мемлекеттік органдардың басшыларына және олардың орынбасарларына бейнеконференцбайланыс арқылы жүгіну тәртібін ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.

3. 2021 жылғы 1 шілдеден бастап:

1) "Әкімшілік рәсімдер туралы" 2000 жылғы 27 қарашадағы Қазақстан Республикасы Заңының (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2000 ж., № 20, 379-құжат; 2004 ж., № 5, 29-құжат; 2007 ж., № 12, 86-құжат; № 19, 147-құжат; 2008 ж., № 21, 97-құжат; 2009 ж., № 15-16, 74-құжат; № 18, 84-құжат; 2010 ж., № 5, 23-құжат; № 7, 29-құжат; № 17-18, 111-құжат; 2011 ж., № 1, 2-құжат; № 7, 54-құжат; № 11, 102-құжат; № 12, 111-құжат; № 15, 118-құжат; 2012 ж., № 8, 64-құжат; № 13, 91-құжат; № 15, 97-құжат; 2013 ж., № 1, 3-құжат; № 5-6, 30-құжат; № 14, 72-құжат; 2014 ж., № 10, 52-құжат; № 19-І, 19-ІІ, 96-құжат; № 24, 144-құжат; 2015 ж., № 20-IV, 113-құжат; № 21-II, 130-құжат; № 22-І, 141-құжат; № 22-ІІ, 145-құжат; № 22-V, 156-құжат; 2016 ж., № 7-I, 47-құжат; 2017 ж., № 14, 51-құжат; 2019 ж., № 8, 46-құжат; № 21-22, 90-құжат);

2) "Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы" 2007 жылғы 12 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2007 ж., № 2, 17-құжат; 2011 ж., № 3, 32-құжат; № 14, 117-құжат; 2013 ж., № 5-6, 30-құжат; № 14, 72-құжат; 2014 ж., № 14, 84-құжат; № 23, 143-құжат; 2015 ж., № 20-IV, 113-құжат; № 22-I, 141-құжат; № 22-V, 156-құжат; № 23-II, 172-құжат; 2016 ж., № 22, 116-құжат; 2018 ж., № 9, 31-құжат; № 22, 82-құжат) күші жойылды деп танылсын.

4. Соттарда жатқан, осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін іс жүргізуге қабылданған істерді қарау осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін қолданыста болған Қазақстан Республикасының процестік заңнамасының қағидалары бойынша жүзеге асырылады.

5. Осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін қозғалған, бірақ осы Кодекс қолданысқа енгізілгеннен кейін аяқталмаған әкімшілік рәсім Қазақстан Республикасының осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін қолданыста болатын заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.

6. Осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін қозғалған, бірақ осы Кодекс қолданысқа енгізілгеннен кейін аяқталмаған әкімшілік рәсім, егер арыз иесі бұл туралы тиісті әкімшілік орган, лауазымды адам алдында жазбаша нысанда өтінішхат берсе, аяқталмаған бөлігінде осы Кодекске сәйкес жүзеге асырылады.

Ескерту. 175-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 30.12.2022 № 177-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

Қазақстан Республикасының
Президенті Қ. ТОҚАЕВ

ADMINISTRATIVE PROCEDURAL AND PROCESS-RELATED CODE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Code of the Republic of Kazakhstan dated June 29, 2020 No. 350-VI.

Unofficial translation

SECTION 1. GENERAL PROVISIONS Chapter 1. LEGISLATION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN ON ADMINISTRATIVE PROCEDURES AND LEGISLATION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN ON ADMINISTRATIVE LEGAL PROCEEDINGS Article 1. Legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative procedures and legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative legal proceedings

1. Legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative procedures consists of this Code and other regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan based on the Constitution of the Republic of Kazakhstan and generally recognized principles and standards of international law.

2. Specificities of the implementation of administrative procedures are established by the laws of the Republic of Kazakhstan.

This Code regulates the relations associated with the implementation of administrative procedures, in terms of the ones not regulated by the laws of the Republic of Kazakhstan.

3. The order of administrative legal proceedings on the territory of the Republic of Kazakhstan shall be determined by the constitutional laws of the Republic of Kazakhstan, this Code, based on the Constitution of the Republic of Kazakhstan and generally recognized principles and standards of international law.

In administrative legal proceedings, the provisions of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan shall be applied unless otherwise provided for by this Code.

Provisions of other laws regulating the procedure of legal proceedings are subject to inclusion into this Code.

4. International contractual and other obligations of the Republic of Kazakhstan, as well as regulatory decisions of the Constitutional Court and the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan are an integral part of administrative and administrative procedural law.

Footnote. Article 1 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 157-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 2. Application of law provisions of preferential force in administrative legal proceedings

1. The Constitution of the Republic of Kazakhstan has supreme legal force and direct effect on the entire territory of the Republic.

2. In the case of a conflict between the norms of this Code and the Constitutional law of the Republic of Kazakhstan, the provisions of the Constitutional law shall be applied.

In the case of a conflict between the provisions of this Code and other laws, the provisions of this Code shall be applied.

3. International treaties ratified by the Republic of Kazakhstan shall have priority over this Code. If an international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan establishes other rules than those provided for by the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative legal proceedings, the rules of the international treaty shall be applied.

Article 3. Relations regulated by this Code

1. This Code regulates relations associated with the implementation of internal administrative procedures of state bodies, administrative procedures, as well as the order of administrative legal proceedings.

2. The participants in the relations regulated by this Code are state bodies, administrative bodies, officials, as well as individuals and legal entities.

3. The procedure for the implementation of internal administrative procedures of state bodies provided for by this Code in terms of the ones not regulated by the regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan shall be applied in activities of:

1) the President of the Republic of Kazakhstan, state bodies and officials providing the activities of the head of state, state bodies directly subordinate and accountable to the President of the Republic of Kazakhstan;

2) the office of the First President of the Republic of Kazakhstan - Elbasy;

3) the offices of the Chambers of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, the Central Election Commission of the Republic of Kazakhstan;

4) of the offices of the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan, the Supreme Judicial Council of the Republic of Kazakhstan, the Security Council of the Republic of Kazakhstan, the Supreme Court and the chanceries of the courts of the Republic of Kazakhstan;

5) The Government of the Republic of Kazakhstan, the Apparatus of the Government of the Republic of Kazakhstan, the central executive bodies of the Republic of Kazakhstan and their structural and territorial divisions;

6) the offices of local representative bodies of the Republic of Kazakhstan;

7) local executive bodies of the Republic of Kazakhstan.

4. The order of administrative procedures established by this Code shall not apply to relations regulated by:

1) criminal procedural, civil procedural legislation of the Republic of Kazakhstan and the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative offenses;

2) the legislation of the Republic of Kazakhstan on the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan, on the Supreme Judicial Council of the Republic of Kazakhstan, on the Commissioner for Human Rights in the Republic of Kazakhstan;

3) budgetary legislation of the Republic of Kazakhstan in terms of the procedure for the implementation of state and budget types of planning;

4) the Law of the Republic of Kazakhstan "On Legal Acts" in terms of the procedure for the development, presentation, discussion, enforcement and publication of legislative and other regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan;

5) legislation of the Republic of Kazakhstan on elections and republican referendum;

6) legislation of the Republic of Kazakhstan on foreign intelligence, counterintelligence, operational-search activities, as well as on ensuring the safety of protected persons and objects and conducting security measures;

7) legislation of the Republic of Kazakhstan on notaries in terms of performing notary acts;

8) the legislation of the Republic of Kazakhstan on the return of illegally acquired assets to the state.

The manner of administrative procedures established by this Code does not apply to the constitutional powers of the President of the Republic of Kazakhstan and the activities of the body ensuring the activities of the Head of State.

5. The effect of this Code related to the procedure for carrying out administrative procedures, with the exception of Chapters 12, 13, 14 and 15 of this Code, shall not apply to relations regulated by the legislation of the Republic of Kazakhstan on special state bodies.

6. The effect of this Code related to the order of carrying out administrative procedures, with the exception of Chapters 1, 2, 12, 13, 14 and 15 of this Code, shall not apply to relations related to the procedure for performing administrative action (inaction) not related to the adoption of administrative act.

7. The following shall not be the subject to consideration in the order of administrative legal proceedings:

1) appeals, the procedure for consideration of which is provided by the legislation of the Republic of Kazakhstan on the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan;

2) cases, which proceeding is provided for by the criminal procedural, civil procedural legislation of the Republic of Kazakhstan and the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative offenses.

Footnote. Article 3 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.12.2021 № 91-VII (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication); dated 05.11.2022 № 157-VII (shall be enforced from 01.01.2023); dated 19.04.2023 № 223-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication); dated 12.07.2023 № 23-VIII (effective ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 4. Basic concepts used in this Code

1. The concepts contained in this Code shall be used in the following meaning:

1) application - one of the forms of appeal containing a petition of a participant in an administrative procedure for assistance in the realization of his rights, freedoms and legitimate interests or the rights, freedoms and legitimate interests of others;

2) applicant - a person who has filed an appeal with an administrative body, an official to carry out an administrative procedure, as well as a person in respect of whom administrative act is adopted, administrative action (inaction) is performed (addressee of administrative act);

3) burdening administrative act - an act denying implementation, restricting, terminating the right of a participant in an administrative procedure or imposing an obligation on him (her), as well as in other way aggravating his (her)situation;

4) administrative act - a decision made by an administrative body, an official in public law, realizing the rights and obligations of a certain person or an individually defined circle of persons established by the laws of the Republic of Kazakhstan;

5) administrative action (inaction) - an action (inaction) of an administrative body, an official in public law relations, which is not administrative act;

6) administrative discretion - the power of an administrative body, an official to take, within the purposes and limits established by the legislation of the Republic of Kazakhstan, one of the possible decisions based on an assessment of their legality;

7) administrative body - a state body, a local self-government body, a state legal entity, as well as another organization that, in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan, are empowered to adopt administrative act, perform administrative action (inaction);

8) administrative procedure - the activity of an administrative body, an official on the consideration of an administrative case, the adoption and execution of a decision on it, carried out on the basis of an appeal or on their own initiative, as well as activities carried out in the manner of a simplified administrative procedure;

9) administrative lawsuit (lawsuit) - a claim filed with a court for the purpose of protecting and restoring violated or disputed rights, freedoms or legitimate interests arising from public law relations;

10) administrative case - materials recording the course and results of the implementation of the administrative procedure and (or) consideration of a public law dispute in court;

11) competitive environment - market entities, with the exception of quasi-public sector entities;

Note!
The effect of subparagraph 12) is suspended until 01.01.2026 in accordance with Article 175 of this Code.

12) video message - an individual or collective statement, a complaint in a video format sent to an administrative body, an official by the State Corporation "Government for Citizens";

13) video conferencing - a communication service using information and communication technologies for interactive interaction of several remote subscribers in real time with the ability to exchange audio and video information;

14) monitoring of the transferred functions (hereinafter referred to as the Monitoring) - a set of measures aimed at the systematic and continuous collection, processing, analysis and evaluation of data on the implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

14-1) data – information in a formalized form suitable for processing;

14-2) authorized data management body – the central executive body responsible for the management and intersectoral coordination of data management;

15) defendant - an administrative body or official against whom a lawsuit is filed in court;

15-1) authorized body for project management - the central executive body that manages and intersectoral coordination in the field of project management;

Note!
The effect of subparagraph 16) is suspended until 01.01.2026 in accordance with Article 175 of this Code.

16) appeal - a statement or complaint sent to an administrative body or official in a written (paper and (or) electronic) or oral form, as well as in the form of video conferencing, video appeal;

17) registration of the appeal - fixing information on the receipt and consideration of the appeal and their reflection in the state legal statistical reporting;

18) acceptance of an appeal - an action by an administrative body, an official to accept an appeal from a participant in an administrative procedure;

19) consideration of an appeal - taking by an administrative body, an official within its competence of a decision in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan;

20) registration of the appeal - fixing in the accounting information document the brief data on the content of the appeal and assigning a registration number to each received appeal;

21) favorable administrative act - an act that implements the right of a participant in an administrative procedure or terminates the obligation imposed on him, as well as otherwise improves his position;

22) service information - information created, processed and transmitted during the performance of state functions, the possessor, owner or user of which is the state;

23) official - a person who, in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan, is empowered to adopt administrative act, perform administrative action (inaction);

24) the authorized body in the field of development of the public administration system - the central executive body responsible for the management and inter-sectoral coordination of the functional analysis of the activities of public administration bodies and the transfer of the functions of central and (or) local executive bodies to a competitive environment;

25) state body - an organization of state power that, on behalf of the state, on the basis of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, laws and other regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan, carries out functions on:

issuance of acts defining generally binding rules of conduct;

management and regulation of socially significant public relations;

control over compliance with the generally binding rules of conduct established by the state;

26) internal administrative procedure of state bodies - the sole administrative activity of an official or the activity of a collegial state body related to the organization of a state body, the internal procedure for consideration, passage of official documents and internal control over their execution, a procedure regulating information exchange between state bodies, their structural and territorial divisions and officials, as well as the transfer of state functions to a competitive environment;

27) optimization - a set of measures aimed at reducing the number of staff, reducing and (or) redistributing the costs of central and (or) local executive bodies, including those related to the transfer of functions to a competitive environment;

28) performers of the functions of central and (or) local executive bodies - business entities and their associations, self-regulatory and non-governmental organizations performing the functions of central and (or) local executive bodies in the manner prescribed by this Code;

29) users of functions of central and (or) local executive bodies (hereinafter referred to as the Users) - individuals and legal entities;

30) full transfer of functions of central and (or) local executive bodies - exclusion of functions from the competence of central and (or) local executive bodies and transfer of their implementation to a competitive environment through self-regulation based on mandatory membership (participation), or at the expense of users;

31) outsourcing the functions of central and (or) local executive bodies (hereinafter referred to as the Outsourcing) - transfer of the functions of central and (or) local executive bodies to a competitive environment for their implementation by concluding contracts;

31-1) petition – a collective message, response or recommendation sent to a state body, local representative and executive body in the form of an electronic document and considered in accordance with the procedure established by this Code;

32) request - a request from a participant in an administrative procedure to provide information on issues of interest of a personal or public nature;

33) plaintiff - a person who has applied to the court in defense of his violated or disputed rights, freedoms, legitimate interests, or a person in whose interests a lawsuit is filed by a prosecutor, another person endowed with such powers by the laws of the Republic of Kazakhstan;

34) presiding judge - a judge directing a collegial review of administrative case or considering administrative case individually;

35) proposal - a recommendation of a participant in the administrative procedure to improve laws and other regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan, the activities of state bodies, the development of public relations, the improvement of socio-economic and other areas of activity of the state and society;

36) response - an expression by a participant in the administrative procedure of his (her) attitude to the state domestic and foreign policy, as well as to events and phenomena of a public nature;

37) message - notification by a participant in an administrative procedure about violation of laws and other regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan, shortcomings in the work of state bodies, local authorities, legal entities with one hundred percent participation of the state and their officials;

37-1) digital transformation – a set of measures that includes the introduction of digital technologies, reengineering and data use;

38) complaint - one of the forms of appeal containing a requirement of a participant in an administrative procedure to restore or protect the rights, freedoms or legitimate interests of his (her) or other persons that have been violated by administrative act, administrative action (inaction);

39) internal control - control carried out by a state body over the implementation of its structural and territorial divisions, subordinate state bodies and organizations, officials of decisions made by a state body, as well as the requirements of the legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. Other special concepts shall be used in the meanings defined in the relevant articles of this Code, as well as other laws of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 4 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.01.2021 № 399-VI (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); dated 14.07.2022 № 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication); dated 19.04.2023 № 223-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication); dated 02.10.2023 № 31-VIII (effective six months after the date of its first official publication).

Chapter 2. THE OBJECTIVES AND PRINCIPLES OF ADMINISTRATIVE PROCEDURES AND ADMINISTRATIVE LEGAL PROCEEDINGS Article 5. The objectives of administrative procedures and administrative legal proceedings

1. The objectives of administrative procedures shall be:

full realization of public rights, freedoms and interests of individuals and legal entities;

achieving a balance of private and public interests in public law relations;

ensuring effective and transparent public administration, including through the participation of persons in managerial decision-making;

digital transformation of public administration;

strengthening the rule of law in public law.

2. The objective of administrative legal proceedings are fair, impartial and timely resolution of administrative cases in order to effectively protect and restore violated or disputed rights, freedoms and legitimate interests of individuals, rights and legitimate interests of legal entities in public law relations.

Footnote. Article 5 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 № 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 6. The principles of administrative procedures and administrative legal proceedings and their meaning

1. Administrative procedures and administrative legal proceedings shall be carried out based on the principles set out in this chapter.

2. The principles of administrative procedures established in this chapter shall not be exhaustive and may not be an obstacle to the application of other principles of law.

3. The principles of civil proceedings shall be applied in administrative legal proceedings, if it does not contradict the principles set out in this chapter.

4. Violation of the principles of administrative procedures and administrative legal proceedings, depending on its nature and materiality, shall entail the recognition of administrative acts, administrative actions (inaction) as illegal, as well as the cancellation of the issued judicial acts.

Article 7. Principle of legality

1. Administrative body, an official shall carry out administrative procedures within their competence and in accordance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan, this Code and other regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan.

2. During consideration and resolving administrative cases, the court is obliged to strictly comply with the requirements of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, constitutional laws, this Code, other regulatory legal acts subject to the application of international treaties of the Republic of Kazakhstan.

3. Courts are not entitled to apply laws and other regulatory legal acts that infringe on the rights and freedoms of a person and citizen enshrined in the Constitution of the Republic of Kazakhstan. If the court finds that a law or other regulatory legal act subject to application infringes on the rights and freedoms of a person and citizen enshrined in the Constitution, it is obliged to suspend the proceedings in an administrative case and apply to the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan with a recommendation on recognition of this act unconstitutional. Upon receipt by the court of the decision of the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan, the proceedings in the case are resumed.

4. The decisions of the courts authorized to consider administrative cases based on a law or other normative legal act recognized as unconstitutional are subject to cancellation.

5. In the absence of legal norms governing a disputed legal relationship, the court shall apply the legal norms regulating similar relations, and in the absence of such norms, resolve the dispute based on the general principles and meaning of the Republic of Kazakhstan legislation.

Footnote. Article 7 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 157-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Article 8. Principle of justice

1. During consideration an administrative case, an administrative body, an official, and a court are obliged, while maintaining objectivity and impartiality, to provide each of the participants in administrative case with equal opportunities and conditions for the exercise of their rights to a comprehensive and complete investigation of the circumstances of the administrative case.

2. If the law or the agreement of the parties to the dispute provides for the resolution of the relevant issues by the court, the court is obliged to resolve these issues based on the criteria of justice and reasonableness.

Article 9. Protection of rights, freedoms, and legitimate interests

1. Everyone has the right, in accordance with the procedure established by this Code, to apply to an administrative body, to an official or to a court for the protection of violated or disputed rights, freedoms, or legitimate interests.

Waiver of the right to appeal to an administrative body, to an official or to a court shall be invalid.

2. State bodies within their competence, individuals and legal entities in the manner prescribed by this Code, shall have the right to apply to the court with a lawsuit to protect the violated or disputed legitimate interests of other persons or an indefinite circle of persons.

The prosecutor shall have the right to apply to the court with a lawsuit in order to carry out the duties assigned to him in the manner prescribed by this Code.

3. If the law establishes a pre-trial procedure for resolving a dispute, an appeal to the court may be filed after observing this procedure.

4. The jurisdiction provided for by the law may not be changed to anyone without his (her) consent.

5. Compulsion to waive the right to appeal to an administrative body, to an official or to a court is illegal and entails liability established by the laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 10. Proportionality

1. During exercising administrative discretion, an administrative body, an official shall ensure a fair balance of interests of a participant in an administrative procedure and society.

Therewith the administrative act, administrative action (inaction) must be proportionate, that is, suitable, necessary, and proportional.

2. Administrative act, administrative action (inaction) shall be considered suitable if they are acceptable to achieve the goal established by the laws of the Republic of Kazakhstan.

Administrative act, administrative action (inaction) shall be considered necessary if to the least extent restricts the rights, freedoms, and legitimate interests of a participant in the administrative procedure.

Administrative act, administrative action (inaction) shall be considered proportional if the public benefit obtained because of restrictions on the rights, freedoms, and legitimate interests of a participant in the administrative procedure is greater than the harm caused by these restrictions.

Article 11. Frameworks of administrative discretion exercise

1. An administrative body, an official is obliged to exercise administrative discretion within the limits established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. The adoption of administrative act and (or) the commission of administrative action (inaction) in the exercise of administrative discretion must comply with the purpose of this authority.

Article 12. Principle of priority of the rights

All doubts, contradictions, and ambiguities of the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative procedures shall be interpreted in favor of a participant in the administrative procedure.

Article 13. Protection of the right to trust

1. Confidence of a participant in an administrative procedure in the activities of an administrative body, an official shall be protected by the laws of the Republic of Kazakhstan.

2. Administrative act, administrative action (inaction) shall be considered legal and justified until the administrative body, official or court establishes the opposite in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

3. An illegal administrative act adopted through the fault of an administrative body, an official, as well as an illegal administrative action (inaction) committed due to the fault of an administrative body, an official, may not entail burdensome consequences for a participant in an administrative procedure.

4. The right to trust may not be a justification for committing illegal actions (inaction).

Article 14. Prohibition of abuse of formal requirements

An administrative body, an official shall be prohibited from refusing to implement, restrict, deny the right of a participant in an administrative procedure, as well as impose on him (her) a duty in order to comply with requirements if it is not established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 15. Presumption of reliability

1. During carrying out an administrative procedure, materials, objects, documents and information provided by a participant in the administrative procedure shall be considered reliable until the administrative body, an official establishes the contrary.

2. An administrative body, an official is obliged to independently verify the authenticity of materials, objects, documents and information in case of doubt about their authenticity.

Article 16. Active role of the court

1. Administrative legal proceedings shall be carried out based on the active role of the court.

2. The court, not limited to explanations, statements, petitions of the participants in the administrative process, the arguments presented by them, evidence and other materials of the administrative case, comprehensively, fully and objectively shall examine all the factual circumstances that are important for the correct resolution of the administrative case.

The judge has the right to express his preliminary legal opinion on legal basis related to the factual and (or) legal aspects of the administrative case.

3. The court, on its own initiative or a motivated petition of the participants in the administrative process, shall collect additional materials and evidence, and shall perform other actions aimed at solving the objectives of administrative legal proceedings.

Article 17. Reasonable terms of administrative legal proceedings

1. Administrative legal proceedings, including the production of certain procedural actions, shall be carried out within reasonable terms.

2. Consideration and resolution of certain categories of administrative cases shall be carried out within the terms established by this Code.

3. During determination reasonable terms, such circumstances shall be taken into account as the legal and actual complexity of the administrative case, the behavior of the participants in the administrative process, expressed in the degree of use of procedural rights and the performance of procedural duties, procedural sufficiency and effectiveness of the court actions, carried out in order to promptly consider the administrative case.

Article 18. Obligation of judicial acts

1. The court of first instance shall adopt judicial acts on administrative cases in the form of decisions and rulings.

The courts of appeal, cassation instances shall adopt judicial acts in the form of decrees and rulings.

2. Judicial acts that have entered into legal effect, as well as orders, demands, orders, summons, inquiries and other appeals of courts and judges in the administration of justice are binding on all state bodies, local self-government bodies, legal entities, officials, individuals and are subject to execution throughout territory of the Republic of Kazakhstan.

Judicial acts based on a law or other regulatory legal act, which is recognized by the Constitutional Court of the Republic of Kazakhstan as unconstitutional, are not subject to execution.

3. Failure to comply with judicial acts, as well as court requirements, shall entail the application of measures of procedural enforcement provided for by this Code, and the liability, prescribed by the law.

4. The binding nature of a judicial act shall not deprive interested parties who did not participate in the administrative process of the opportunity to apply to the court for the protection of violated or disputed rights, freedoms, and legitimate interests.

5. Judicial acts shall be sent by the court to the parties to the administrative process within three working days from the date of final production.

Footnote. Article 18 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.12.2021 № 83-VII (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication); dated 05.11.2022 № 157-VII (shall be enforced from 01.01.2023).

Chapter 3. ADMINISTRATIVE BODY, OFFICIAL, AND PARTICIPANTS OF ADMINISTRATIVE PROCEDURES Article 19. Legal status and capacity in administrative procedure

1. The ability to have rights and obligations in an administrative procedure shall be recognized equally for all administrative bodies, officials, as well as individuals and legal entities.

2. The ability to exercise rights and obligations in the administrative procedure by their actions shall be recognized equal for all administrative bodies, officials, as well as individuals and legal entities in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 20. Administrative body, official

1. Administrative body, official shall:

1) accept and register appeals, facilitate their execution and the documents attached to them, provide an opportunity to eliminate formal errors and supplement the attached documents;

2) explain to the participant of the administrative procedure his (her) rights and obligations on issues related to the implementation of the administrative procedure;

3) request and receive, in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan, the information necessary for the implementation of the administrative procedure;

4) notify the participant of the administrative procedure in advance about the place and time of the hearing;

5) hear a participant in the administrative procedure before making a decision on the administrative procedure, with the exception of the cases provided for by this Code;

6) bring the administrative act to the attention of the participant in the administrative procedure or their representatives in the manner prescribed by this Code;

7) refuse to exercise the rights of a participant in an administrative procedure in the cases and on the basis established by this Code;

8) provide assistance, within the limits of their competence, to administrative bodies, officials in the cases provided for by this Code;

9) exercise other powers provided for by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. The state body, local self-government body, legal entities with one hundred percent participation of the state are obliged to provide state legal statistical information on the number of received, considered applications, messages, responses, proposals, requests and the results of their consideration within the timeframe and volumes established by the state body carrying out within its competence the statistical activity in the field of legal statistics and special accounting.

Article 21. Participants in the administrative procedure

1. The applicant and the interested party shall be recognized as participants in the administrative procedure.

2. Legal succession shall be carried out in the manner established by the civil legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 22. Applicant

1. An appeal to an administrative body, to an official may be submitted by one or more persons (collective appeal).

If the administrative procedure is initiated by filing an appeal, then the interested parties have the right to enter the already started administrative procedure. In this case, it is not required to initiate a separate administrative procedure for the appeal of each of these persons.

2. Applicant has the right to:

1) receive from an administrative body, an official the explanation of his rights and obligations on issues related to the implementation of the administrative procedure;

2) be heard before making a decision on the administrative procedure, except for the cases provided for by this Code;

3) get acquainted with the administrative case, make extracts and make copies both during and after the consideration of the administrative case;

4) submit petitions;

5) file a complaint against administrative act, administrative action (inaction);

6) submit a repeated appeal on an issue already considered by an administrative body, an official in the manner prescribed by this Code;

7) during the appeal, present evidence and participate in their research, including giving explanations, submitting material evidence and other documents;

8) terminate the administrative procedure if the procedure was initiated upon his request;

9) speak in the administrative procedure in the native language or the language that he (she) speaks, use the services of an interpreter;

10) challenge in the cases provided for by this Code;

11) have a representative;

12) demand the payment of compensation in the cases provided for by this Code;

13) exercise other rights established by this Code and other laws of the Republic of Kazakhstan.

3. Foreigners, stateless persons and foreign legal entities shall have rights and bear obligations on an equal basis with citizens and legal entities of the Republic of Kazakhstan unless otherwise provided by the Constitution, laws of the Republic of Kazakhstan and international treaties.

Article 23. Interested party of the administrative procedure

1. Interested party is a party whose rights, freedoms or legitimate interests are or may be affected by administrative act, administrative action (inaction).

2. Interested party shall exercise the rights provided for in Article 22 of this Code, with the exception of subparagraph 8) of the second part of Article 22 of this Code.

Chapter 4. COURT Article 24. Composition of the court

1. Administrative cases in the court of first instance shall be considered and resolved solely by the judge acting on behalf of the court.

2. excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.03.2021 № 20-VII (shall be enforced from 01.07.2021).

3. Administrative cases provided for in part one of Article 105 of this Code shall be considered and resolved in the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan solely by judge according to the rules of the court of first instance.

4. Administrative cases in the court of appeal shall be considered by a collegial composition of odd number (at least three) judges, one of whom is the presiding judge. Solely judge shall consider individual complaints against rulings issued by the courts.

5. Administrative cases in a court of cassation shall be considered by a collegial composition of odd number (at least three) judges of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan chaired by the chairman of the judicial collegium or one of the judges on his behalf.

6. Consideration of administrative cases on revising decisions of the court of the cassation instance shall be carried out in a collegial composition in odd number (at least seven) judges chaired by the Chairman of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan or one of the judges on his behalf.

7. The composition of the court for the consideration of administrative case shall be formed taking into account the workload and specialization of judges in a manner that excludes the influence on its formation of persons interested in the outcome of the trial, including using an automated information system.

Footnote. Article 24 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.03.2021 № 20-VII (shall be enforced from 01.07.2021).

Article 25. Procedure for resolving issues by collegial composition of the court. Dissent opinion

1. All judges, when considering and resolving administrative cases by collegial composition of the court, shall exercise equal rights. The judges shall resolve all issues arising during the consideration and resolution of administrative case by a collegial composition of the court by a majority vote. None of the judges shall have the right to abstain from voting. The presiding judge shall vote last.

2. A judge who disagrees with the opinion of the majority of judges voted for the adoption of a judicial act, or who voted for an adopted judicial act, but remained in the minority during voting on any other issue or on the reasoning of the adopted judicial act, shall be obliged to sign the judicial act and shall have the right to state in writing form his (her) dissent opinion.

3. The judge must state his dissent opinion within a period not exceeding ten working days from the date of the decision on the administrative case. The dissent opinion of the judge shall be attached to the materials of the administrative case, but when the decision taken in the administrative case is announced, it shall not be announced, and also shall not be subject to publication.

Chapter 5. PARTICIPANTS IN THE ADMINISTRATIVE PROCESS Article 26. Composition of the administrative process

1. The participants in the administrative process are plaintiff, defendant, interested party, and prosecutor.

2. Representation in administrative legal proceedings shall be carried out according to the rules of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan.

Article 27. Administrative procedural legal status and administrative procedural legal capacity

1. The ability to have procedural rights and to bear procedural obligations in administrative legal proceedings (administrative procedural legal capacity) shall be recognized equally for all individuals and legal entities, administrative bodies, officials, if according to this Code, they have the right to judicial protection of their rights, freedoms and legal interests.

2. The ability by their actions to exercise procedural rights, including entrusting the conduct of administrative case to a representative, and to perform procedural duties in administrative legal proceedings (administrative procedural legal capacity) shall belong to individuals who have reached eighteen years of age and are not recognized as incapacitated, to legal entities, administrative bodies, officials.

3. Minors emancipated on the basis provided for by law shall personally exercise their procedural rights and procedural duties from the moment of emancipation.

4. In cases provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan, in administrative cases arising from public law relations, minors between the ages of fourteen and eighteen shall have the right to personally defend their rights, freedoms, and legitimate interests. The court shall have the right to involve the legal representatives of the minor in such administrative cases.

5. The rights, freedoms, and legitimate interests of a minor between the ages of fourteen and eighteen, as well as a person recognized as having limited legal capacity, shall be protected in court by their legal representatives, but the court has the right to involve the minor or a person recognized as having limited legal capacity in such administrative cases, and also the prosecutor.

6. The rights, freedoms, and legal interests of a minor under the age of fourteen, as well as of a person recognized as incapable, shall be protected in court by their legal representatives, the prosecutor.

Article 28. Plaintiff

1. Plaintiff shall have the right to:

1) get acquainted with the materials of the administrative case, make extracts from them and make copies;

2) present evidence and participate in their research;

3) ask questions to other participants in the administrative process, witnesses, experts and specialists;

4) give oral and written explanations, testimonies and give reasons for the filed lawsuit;

5) give their arguments on all issues arising in the course of administrative legal proceedings;

6) submit motions and challenges, give testimony, explanations on all issues arising during the consideration of an administrative case;

7) have the free assistance of an interpreter, have a representative;

8) know of the decisions taken affecting his interests, and receive copies of procedural decisions related to the filed lawsuit;

9) participate in the consideration of administrative case in any court;

10) object to the motions and arguments of other participants in the administrative proceeding;

11) speak in judicial pleadings, file complaints against judicial acts;

12) get acquainted with the protocol of the court session and submit comments on it;

13) know about the complaints, petitions and protests of the prosecutor filed in the administrative case and submit objections to them;

14) participate in judicial consideration of the submitted complaints, motions and protests of the prosecutor.

2. Plaintiff is obliged to declare to the court on the actual circumstances of the administrative case fully and truthfully, to speak out, or submit to the court documents that refute the facts asserted by other participants in the administrative process. Non-fulfillment by the plaintiff of procedural obligations entails the onset of procedural consequences provided for by this Code.

3. Plaintiff may also exercise other rights and bear other obligations provided for by the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative legal proceedings.

Article 29. Defendant

1. Defendant, in order to protect his (her) interests in connection with the lawsuit filed against him (her), shall have the right to:

1) know the essence of the lawsuit;

2) object to the lawsuit;

3) get acquainted with the materials of the administrative case, make extracts from them and make copies;

4) present evidence and participate in their research;

5) ask questions to other participants in the administrative process, witnesses, experts and specialists;

6) give their arguments on all issues arising in the course of administrative legal proceedings;

7) file motions and challenges, give testimony, explanations and give arguments on the merits of the filed lawsuit;

8) use the free assistance of an interpreter, have a representative;

9) know of the decisions taken affecting his interests, and receive copies of procedural decisions related to the filed lawsuit;

10) participate in the consideration of a lawsuit in any court instance;

11) object to petitions and arguments of other participants in the administrative proceeding;

12) speak in judicial pleadings, file complaints against judicial acts;

13) participate in the consideration of a lawsuit in any court instance;

11) object to petitions and arguments of other participants in the administrative proceeding;

12) speak in judicial pleadings, file complaints against judicial acts.

2. Defendant is obliged to declare to the court about the actual circumstances of the administrative case completely and truthfully, to speak out, or submit to the court the administrative case, documents that refute the facts, asserted by other participants in the administrative process. The failure of defendant to fulfill procedural obligations shall entail the occurrence of procedural consequences provided for by this Code.

3. Replacement of the defendant shall be allowed before the start of consideration and resolution of the administrative case on the merits. The court, having established that the lawsuit was filed against the improper person who should be responsible for the lawsuit, shall summon the plaintiff, explain the consequences of filing the lawsuit against the improper defendant and, with the consent of the plaintiff, shall allow the replacement of the improper defendant with the proper one. After the replacement of the improper defendant, the preliminary hearing and consideration of the administrative case in the court session shall be carried out from the very beginning. The term for consideration of administrative case shall be calculated from the date of appointment of administrative case for proceedings in a court session.

4. If the plaintiff does not agree to the replacement of the defendant by another person, the court may involve this person as a second defendant, without the plaintiff's consent.

5. Defendant may also exercise other rights and bear other obligations provided for by the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative legal proceedings.

Article 30. Interested party of the administrative process

1. The person whose rights, freedoms, and legitimate interests are or may be affected by a judicial act shall be recognized ss an interested party.

2. Interested parties shall have the right, prior to the adoption of the judicial act, which ends the consideration and resolution of the administrative case in the court of first instance, on their own initiative, to enter into the administrative case on the side of the plaintiff or the defendant, if this judicial act may affect their rights, obligations and legitimate interests. Interested parties may be involved in the administrative case on the initiative of the court or at the request of the participants in the administrative process.

3. Interested parties shall exercise procedural rights and have procedural obligations of the plaintiff or defendant, with the exception of the right to change the basis or subject matter of the lawsuit, withdraw the lawsuit, recognize the lawsuit, or conclude an agreement on conciliation, mediation, or the settlement of a dispute in a participatory procedure.

Article 31. Prosecutor

1. The highest supervision over the legality of judicial acts that have come into legal effect in administrative cases on behalf of the state shall be carried out by the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan both directly and through prosecutors subordinate to him.

2. In order to carry out the tasks assigned to him (her) by law, the prosecutor shall enter the process to give an opinion on administrative cases arising from tax, customs, budget relations, relations in the field of protection, restoration and conservation of the environment, use and reproduction of natural resources in the implementation of economic and other activities related to the use of natural resources and the impact on the environment, in administrative cases on appealing the actions (inaction) of the state court officer in the execution of executive documents on collection from the state and to the state revenue, with the protection of the electoral rights of citizens and public associations participating in elections, republican referendum, as well as when administrative act, administrative action (inaction) may restrict the rights, freedoms and legal interests of persons who, due to physical, mental and other circumstances, may not independently exercise their protection, or an unlimited number of persons, or when the need for the participation of a prosecutor is recognized by court.

The specified powers of the prosecutor shall be ensured by timely notification by the court of all administrative cases assigned for consideration by posting relevant information on the court Internet resource.

Failure to appear of the prosecutor notified of the time and place of the consideration of the administrative case shall not be an obstacle to the proceedings in the administrative case.

3. The prosecutor, in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan, has the right to file a lawsuit with the court to restore violated rights and protect interests of:

1) individuals who, due to physical, mental and other circumstances, may not independently exercise their protection;

2) individuals, society and the state, if it is necessary to prevent irreversible consequences for the life, health of people or the safety of the Republic of Kazakhstan.

In the cases provided for in subparagraph 2) of this part, a lawsuit may be filed by a prosecutor in court regardless of the request and lawsuit of the person.

4. If plaintiff does not support the requirements stated by the prosecutor, the court shall return the lawsuit, if the rights, freedoms and legitimate interests of the interested parties are not affected.

5. Prosecutor, in the event that an administrative body, an official rejects a protest against administrative act that does not comply with the law, as well as administrative action (inaction), shall file a lawsuit.

6. The prosecutor who filed the lawsuit shall exercise all procedural rights, and shall bear all the procedural obligations of the plaintiff, except for the right to conclude an agreement on conciliation, mediation or to settle a dispute in a participatory procedure. The refusal of the prosecutor from a lawsuit filed in defense of the interests of another person shall not deprive this person of the right to demand the consideration of administrative case on the merits after he has paid a state fee in accordance with the requirements of the Code of the Republic of Kazakhstan "On taxes and other obligatory payments to the budget" (Tax Code).

7. The prosecutor representing the interests of the prosecution authorities in a dispute considered by the court as a plaintiff or a defendant shall exercise the procedural rights and obligations of a party. The prosecutor shall not give an opinion on administrative case if the administrative case was initiated based on his lawsuit.

Chapter 6. OTHER PERSONS PARTICIPATING IN THE ADMINISTRATIVE CASE Article 32. Witness

1. Witness shall be a person who may know of any information about the factual circumstances that are important for the consideration and resolution of an administrative case.

2. They are not liable to questioning as witness:

1) judge - on the circumstances of the case, in the consideration of that he took part;

2) arbitrator, jury member - on the circumstances that became known to them in connection with the performance of their duties;

3) representatives in a civil case or representatives, defenders in a criminal case, in a case of an administrative offense - on the circumstances that became known to them in connection with the performance of the duties of a representative or defender;

4) clergyman - on the circumstances known to him from confession;

5) a person who, due to his (her) young age or mental or physical disabilities, is unable to correctly perceive the circumstances that are important for the administrative case and to testify on them;

6) mediator - on the circumstances that became known to him in connection with the mediation, except for the cases provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan;

7) participant of the national preventive mechanism - on the circumstances that became known to him in connection with the implementation of his activities, with the exception of cases posing a threat to national security;

8) other persons specified in the laws of the Republic of Kazakhstan.

3. Witness has the right to:

1) refuse to testify against himself (herself), a spouse and close relatives, the circle of which is determined by law;

2) testify in their own language or in the language they speak;

3) use the free assistance of an interpreter in administrative legal proceedings;

4) declare a challenge to the translator participating in his interrogation;

5) file complaints on actions (inaction) of an administrative body, an official, file petitions regarding his (her) rights, freedoms and legitimate interests.

4. Witness is obliged to:

1) appear upon a court summons;

2) truthfully report everything known in the administrative case and answer the questions raised;

3) comply with the established procedure during the hearing and court session.

5. Information provided by a witness shall not be evidence if he (she) cannot indicate the source of his (her) knowledge.

6. If it is impossible for a witness to appear at the hearing, he (she) has the right to testify in writing. In this case, the witness must authenticate each page with his signature. The signature of the official indicating the date of signing shall confirm the testimony, certified by the signature of the witness.

7. Person summoned as a witness is obliged to appear in court at the appointed time, with the exception of the case provided for in part eight of this Article, to provide information on the merits of the administrative case under consideration that is known to him personally, to answer additional questions from the court and participants in the administrative proceeding.

8. Witness may be questioned by a court at the place of his stay if, due to illness, old age, disability or other valid reasons, he is not able to appear in court upon summons.

9. If a witness cannot appear in court upon summons, he (she) is obliged to notify the court in advance, indicating the reasons for failure to appear.

10. In administrative legal proceedings, a witness for giving deliberately false testimony and refusal to testify on basis not provided for by law shall bear criminal liability established by law.

11. Witness is entitled to reimbursement of the costs associated with the summons to court. The amount of expenses and compensation shall be determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 33. Expert

1. Expert is a person who is not interested in an administrative case, who has special scientific knowledge and who, in the cases and in the procedure provided for by this Code and the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan, has been instructed by the court to conduct a forensic examination and give an opinion on the issues posed to him (her) and requiring special scientific knowledge, in order to clarify the circumstances in a specific administrative case.

2. The court shall appoint a forensic examination at the request of the participants in the administrative proceeding or on its own initiative.

3. Expert has the right to:

1) get acquainted with the materials of the administrative case related to the subject of the forensic examination;

2) submit petitions for the provision of additional materials necessary for giving an opinion;

3) participate, with the permission of the court, in the production of procedural actions, in the court session and to ask the participants in the administrative case questions related to the subject of the forensic examination;

4) get acquainted with the protocol of the procedural action where he participated, as well as in the relevant part with the protocol of the court session and make comments to be included in the protocols regarding the completeness and correctness of recording his actions and testimony;

5) in agreement with the court that appointed the forensic examination, give an opinion on the circumstances revealed in the course of the forensic examination that are important for the administrative case, including on circumstances that go beyond the formulated questions;

6) present an opinion and testify in the native language or the language that he speaks; use the free assistance of a translator; challenge the translator;

7) appeal against decisions, actions of persons violating procedural rights in the course of a forensic examination;

8) receive reimbursement of expenses incurred in the production of a forensic examination, and remuneration for the work performed, if the production of a forensic examination is not part of his official duties.

4. Expert is not entitled to:

1) negotiate with the participants in the administrative process on issues related to the production of forensic examination, without the knowledge of the court;

2) independently collect materials for research;

3) conduct research that may lead to the complete or partial destruction of objects or change their appearance or basic properties, if there was no special permission from the court.

5. Expert is obliged to:

1) appear upon a court summons;

2) conduct a comprehensive, complete and objective study of the objects presented to him, give a reasoned and objective written opinion on the questions posed;

3) refuse to give an opinion and draw up a reasoned written message on the impossibility of giving an opinion and send it to the court;

4) give testimony on issues related to the research conducted and this conclusion;

5) ensure the safety of the objects submitted for research;

6) not to disclose information about the circumstances of the administrative case and other information that became known to him in connection with the production of a forensic examination;

7) submit to the court an estimate of expenses and a report on expenses incurred in connection with the production of a forensic examination.

6. For giving a misleading conclusion, the expert shall bear criminal responsibility established by law.

7. Expert who is an employee of the forensic examination bodies shall be considered, by the nature of his activity, familiar with his rights and obligations and warned of criminal liability for giving a misleading opinion.

Article 34. Specialist

1. As a specialist, the court may involve an adult not interested in the outcome of administrative case and has special knowledge and (or) skills to participate in a court hearing or procedural actions in order to assist in the collection, research and assessment of evidence by giving consultations (explanations) and assistance in the use of scientific and technical means.

The court has the right to involve specialists at the request of the participants in the administrative process. The participants in the administrative process may ask the court to involve a specific person with special knowledge and (or) skills as a specialist.

2. Specialist has the right to:

1) get acquainted with the materials of the administrative case related to the subject of research;

2) submit petitions for the provision of additional materials necessary for giving an opinion;

3) know the purpose of his summon;

4) refuse to participate in the administrative legal proceedings if he does not possess the relevant special knowledge and skills;

5) with the permission of the court, ask questions to the participants in the administrative proceeding; to draw their attention to the circumstances associated with his actions in assisting in the collection, research and assessment of evidence and the use of scientific and technical means, the study of administrative case materials, the preparation of materials for the appointment of an examination;

6) get acquainted with the protocol of the procedural action in which he took part, as well as in the relevant part with the protocol of the court session and make statements and comments to be entered into the protocol regarding the completeness and correctness of recording the course and results of the actions performed with his participation;

7) present an opinion and give advice (explanations) in the native language or the language that he speaks; use the free assistance of a translator; challenge the translator;

8) receive reimbursement of expenses incurred by him in connection with his participation in the proceedings, and remuneration for the work performed, if participation in the proceedings in administrative case is not part of his official duties.

3. Specialist is not entitled to:

1) negotiate with the participants in the administrative process on issues related to the conduct of the study, without the knowledge of the court;

2) independently collect research materials.

4. Specialist is obliged to:

1) appear when summoned by the court;

2) participate in the production of procedural actions and court proceedings, using special knowledge, skills and scientific and technical means to assist in the collection, research and assessment of evidence;

3) give explanations on the actions performed by him;

4) not to disclose information on the circumstances of the administrative case and other information that became known to him in connection with his participation in the administrative case;

5) observe order during the court session;

6) ensure the safety of the objects submitted for research.

5. In the case of a knowingly false conclusion, the specialist shall bear criminal liability established by law.

Article 35. Interpreter

1. A person who is not interested in the administrative case, who knows the language in which the administrative legal proceedings are carried out, knowledge of which is necessary for translation from one language into another, or a person who is fluent in the technique of communicating with the deaf, dumb, deaf and dumb, shall be called as an interpreter.

2. Interpreter has the right to:

1) during translation, ask questions to the persons present to clarify the translation;

2) get acquainted with the protocol of the procedural action in the production of which he participated, as well as in the relevant part with the protocol of the court session and make comments to be entered into the protocol regarding the completeness and correctness of the translation;

3) refuse to participate in the administrative case if he does not have the knowledge necessary for translation;

4) receive reimbursement of expenses incurred by him in connection with participation in judicial proceedings, and remuneration for the work performed, if participation in administrative legal proceedings is not part of his official duties.

3. Interpreter is obliged to:

1) appear when summoned by the court;

2) complete and correct translation;

3) certify the correctness of the translation by his signature in the documents handed over to the participants in the administrative proceeding in translation into their native language or the language they speak;

4) not to disclose information on the circumstances of the administrative case or other data that became known to him in connection with the involvement of him as a translator;

5) observe order during the court session.

4. In the case of a deliberately incorrect translation, the translator shall bear criminal liability established by the law.

SECTION 2. INTERNAL ADMINISTRATIVE PROCEDURES OF STATE BODIES Chapter 7. GENERAL PROVISIONS OF INTERNAL ADMINISTRATIVE PROCEDURES OF STATE BODIES Article 36. Conditions for implementation of internal administrative procedures of state bodies

The internal administrative procedures of state bodies provided for by this Code shall be carried out in the following conditions:

1) subordination of subordinate state bodies and officials to higher ones, with the exception of state electoral bodies;

2) mutual responsibility and balance of interests of the individual, society and the state;

3) clear delineation of competence and coordinated functioning of all state bodies and state officials.

Article 37. Organization and control over the execution of a legal act of individual application

1. Organization of the execution of a legal act of individual application shall consist in the development and adoption by an official of the relevant authorized state body of measures for the timely and comprehensive implementation of the decision.

2. If necessary, to ensure the execution of a legal act of individual application, the authorized state body (official) shall develop and approve a plan of organizational measures for its implementation, which shall be communicated to the direct executors.

3. If the legal act of individual application does not set specific terms of its execution and the actual perpetrators, they shall be established the state body - an executive, or higher authority and shall be communicated immediately to the direct executives.

4. For the purpose of timely and comprehensive execution of the adopted decisions, a state body or official must exercise control over their implementation.

Article 38. Procedure for implementation of internal control over the execution of a legal act of individual application of a state body, orders of the President of the Republic of Kazakhstan, the Government of the Republic of Kazakhstan

1. Internal control shall be subdivided into control over execution of:

1) the legal acts of individual application (measures, the implementation of which is provided for by legal acts). In this case, all legal acts of individual application shall be taken under control, which contain measures to be performed;

2) the instructions of the President of the Republic of Kazakhstan, the Government of the Republic of Kazakhstan and leading officials of a state body arising from other documents of an official nature.

2. Internal control shall be carried out by:

1) requesting the necessary information;

2) hearing and discussing reports and performance reports;

3) revisions and other forms of documentary verification;

4) on-site inspections;

5) in other ways that do not contradict the legislation of the Republic of Kazakhstan.

3. Internal control shall be carried out according to the following parameters:

1) compliance of the activities of structural, territorial divisions, subordinate state bodies and organizations and their officials to the tasks assigned to them;

2) timeliness and completeness of execution;

3) compliance with the requirements of the legislation of the Republic of Kazakhstan during execution.

4. An official or a relevant structural subdivision of a state body authorized to exercise control over the execution of a legal act of individual application that has entered into effect or instructions of the President of the Republic of Kazakhstan, the Government of the Republic of Kazakhstan and leading officials of a state body arising from other official documents shall, if necessary, develop control measures.

Therewith an official or a relevant structural unit of a state body authorized to exercise control shall analyze the incoming information on its implementation to determine:

1) degree and quality of execution of a legal act of individual application;

2) presence of deviations in the execution of a legal act of individual application, the establishment of their causes and possible measures to eliminate deviations;

3) possibility of removing from control or extending the execution period;

4) responsibility of specific officials for non-execution or improper execution of a legal act of individual application.

The proposals developed because of the analysis of information shall be reported to the administrative authority of the state body for making an appropriate decision. The executors of the state body who analyzed the information shall be informed about the decision.

5. Removal from control and extension of the deadlines for the implementation of measures provided for by the legal act of individual application are carried out by the leadership of the state body.

Removal from control of orders of the President of the Republic of Kazakhstan, the Government of the Republic of Kazakhstan shall be carried out in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

6. The control service of a higher state body or executive body, prior to the expiration of the execution period established in a legal act for individual application, shall send to the performer a corresponding written reminder in the manner determined by the regulations of the state body.

Additional issues related to the organization and implementation of internal control may be determined by the state body itself or by a higher state body in relation to it.

The effect of this part shall not apply to internal control carried out by an internal control body authorized by the Government of the Republic of Kazakhstan, carried out in accordance with the Budget Code of the Republic of Kazakhstan.

Article 39. Planning the work of the state bodies

1. State bodies shall carry out their activities in accordance with strategic and operational plans, as well as, if necessary, with work plans drawn up for a quarter, a year and a long-term perspective.

2. State bodies that do not develop strategic plans shall carry out their activities in accordance with work plans drawn up for a quarter, a year, and a long-term perspective.

3. The work plans of state bodies shall be drawn up in advance based on proposals from structural divisions of a state body and in pursuance of legal acts.

Based on the work plan of a state body, structural divisions of this state body shall draw up their work plans.

Article 40. Regulations, provision on the state body and structural unit of the state body

1. On issues of organization and internal procedure of its activities, the state body shall adopt regulations.

2. The status and powers of the state body shall be determined by the provision on the state body.

The Government of the Republic of Kazakhstan shall approve instructions for the development and approval of the regulations on state body.

The Government of the Republic of Kazakhstan in agreement with the Administration of the President of the Republic of Kazakhstan shall approve the model provision on state body.

3. Regarding the issues of determining the status and powers of the structural unit of the state body, the regulation shall be approved.

The Government of the Republic of Kazakhstan shall approve the procedure for development and approval of the regulations on the structural unit of the state body.

Article 41. Competence, powers, functions and objectives of the state body

1. The competence of a state body refers to the totality of the established powers of a state body that determine the subject of its activities.

The powers of a state body refer to the rights and obligations of a state body.

The objectives of a state body refer to the main areas of activity of a state body.

The functions of a state body refer to the implementation of activities by a state body within its competence.

The competence, powers, functions, and objectives of the state body shall be established in the Constitution of the Republic of Kazakhstan, laws and other normative legal acts of the Republic of Kazakhstan adopted by the President of the Republic of Kazakhstan, the Government of the Republic of Kazakhstan, the superior central state body in relation to it.

2. The functions of the state body shall be subdivided into strategic, regulatory, implementation and control:

strategic functions shall be the functions of developing, adopting planning documents, ensuring international relations, national security and defense capability;

regulatory functions shall be the functions of regulatory legal support for the implementation of state functions, registration and analysis of the implementation of regulatory legal acts, coordination of the activities of state bodies, management of state assets;

implementation functions shall be the functions aimed at the implementation of planning documents, regulatory legal acts, achievement of goals and objectives stipulated by the planning documents of a state body, provision of public services, including the issuance, renewal, prolongation, re-issuance and implementation of other actions in relation to permits provided for by the legislation of the Republic of Kazakhstan, as well as applications to them;

control functions shall be the functions of checking and monitoring the compliance of the activities of individuals and legal entities, including state institutions, with the requirements established by regulatory legal acts, and in cases provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan, with the requirements established by the laws of the Republic of Kazakhstan, decrees of the President of the Republic of Kazakhstan and resolutions of the Government of the Republic of Kazakhstan.

The distribution of functions into strategic, regulatory, implementation and control in the structure of state bodies accountable to the President of the Republic of Kazakhstan shall be determined by the President of the Republic of Kazakhstan, and in central executive bodies - by the Government of the Republic of Kazakhstan.

3. State bodies shall be prohibited from performing functions that are not provided for by them in the legislation of the Republic of Kazakhstan.

State bodies independently conduct a functional analysis of activities in accordance with the methodology for conducting sectoral (departmental) functional reviews of the activities of state bodies approved by the authorized body in the field of development of the public administration system.

Footnote. Article 41 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.04.2023 № 223-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 42. Sole administrative activity

1. Sole administrative activity refers to an activity carried out by officials in state bodies, consisting in the sole signing by authorized officials of legal acts of individual application, giving instructions, and missions to subordinate employees, solely taking other organizational and administrative measures to carry out state functions.

2. The head of a state body (with the exception of collegial state bodies) shall exercise leadership of the entrusted body through sole administrative activity and shall bear personal responsibility for the legality of decisions made.

3. In carrying out sole administrative activity, subordinate officials shall carry out their actions in strict accordance with the decisions of a higher official. If state functions are carried out exclusively through sole administrative activity, in this case the objective of lower officials shall be to ensure this activity of an authorized person.

Article 43. Collegial state body

1. Collegial state bodies refer to the state bodies, decisions of which shall be adopted by a majority vote of the members of these bodies. Responsibility for the legality of the decisions taken by the collegial body shall rest with all members of the collegial body who took part in the voting, except for those who voted against the decision.

2. The main form of activity of collegial state bodies shall be their meetings, where decisions of these bodies are taken.

3. When preparing and holding meetings of collegial state bodies, authorized bodies (their structural divisions) and officials shall resolve the following issues:

1) development and approval of a plan for holding meetings for a quarter and a year, respectively, approved by the head of the collegial state body or the head of the body that ensures the activities of the collegial state body, which is brought to the attention of interested bodies and officials;

2) preparation of issues submitted to the meeting of the collegial state body, other organizational measures for holding the meeting shall be carried out by its respective structural divisions or by the body that ensures the activities of the collegial state body.

4. The procedure for holding meetings shall be determined by the regulations of collegial state bodies.

5. The meeting of the collegial state body shall be recorded.

6. Decisions taken at the meeting shall be drawn up in accordance with the regulations of the collegial state body by resolutions and shall be brought to the attention of the performers. If necessary, a plan of measures for the implementation of the adopted decisions shall be developed and approved, and control over their implementation shall be established.

Article 43-1. Project management

1. Achievement of the goals set in strategic and (or) program documents can be carried out through project management.

2. The rules for implementation of project management are approved by the authorized body for project management.

3. The authorized body for project management approves the model regulations for the project management of state bodies.

Footnote. The Code is supplemented by Article 43-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.01.2021 № 399-VI (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.04.2023 № 223-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 43-2. Data management

1. Data management is a process related to the definition, creation, collection, accumulation, storage, distribution, destruction, support of data, as well as ensuring their analytics, quality, availability, protection.

2. Authorized data management body:

1) manages and ensures the implementation of the state data management policy;

2) develops and approves data management requirements;

3) exercises other powers provided for by this Code, other laws of the Republic of Kazakhstan, acts of the President of the Republic of Kazakhstan and the Government of the Republic of Kazakhstan.

3. The owner of the data created, accumulated and acquired at the expense of budgetary funds, as well as obtained by other means established by the laws of the Republic of Kazakhstan, is the state.

4. The management of data constituting state secrets, official or confidential information is carried out taking into account the features established by the laws of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. The Code is supplemented by Article 43-2 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 № 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 43-3. Digital transformation of public administration

1. State bodies conduct digital transformation.

2. The authorized body in the field of informatization carries out inter-sectoral coordination of the digital transformation of public administration.

3. Organizational and methodological support of the digital transformation of public administration is carried out by a legal entity determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. The Code is supplemented by Article 43-3 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 № 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.04.2023 № 223-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 44. Consideration and movement of official documents in the state bodies

1. Service documents addressed to the state body or directly to the management of this body, after their receipt and registration by the office management service shall be transferred to the management that considers them and prepares instructions (resolutions) on them.

2. In taking an issue for consideration, an official of a state body must make sure that the solution of the question posed is within the competence of this body or this official.

3. Documents on behalf of a state body shall be signed by its head, a person replacing him (in accordance with the distribution of official duties established in this body), or another authorized official of this body.

4. In sending a document requiring return to a state body, a note shall be made on it about the necessity of return to this state body.

5. Duration of consideration of documents in state bodies should not exceed one month unless otherwise established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 45. Requirements for information exchange

1. Information exchange refers to the sending and receiving of information in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by officials of state bodies during exercise of their official powers.

2. The procedures governing information exchange should facilitate:

1) uninterrupted functioning of the unified information space of the Republic of Kazakhstan, its coming into the world communications and informatics system;

2) strengthening the national information protection system, including state information resources.

Decision-making by state bodies and officials of the Republic of Kazakhstan shall be based on objective and proactive information.

3. Information exchange between government agencies and their structural subdivisions shall be based on the minimum required volume of mutual information flows, on the prevention of duplication in the provided management information.

4. Information procedures should not allow the disclosure of information constituting state secrets, official information of limited distribution and other information protected by law and should ensure the restriction of access to information related to intelligence, counterintelligence, operational-search activities, and security measures to ensure the safety of protected persons and objects.

Official information of limited distribution is marked "For official use only".

The rules for classifying information as official information of limited distribution and working with it shall be established by the Government of the Republic of Kazakhstan.

Civil servants shall be provided with official information only for the performance of their assigned official duties. This information may not be used for off-duty purposes.

5. State bodies shall carry out the integration of information systems in the manner and terms established by the authorized body in the field of information system development, with the exception of information systems containing information related to state secrets in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on state secrets.

In the exercise of state functions and provision of public services arising from them, the consent of state bodies to access the data contained in the integrated objects of informatization of state bodies is not required, except in cases established by the laws of the Republic of Kazakhstan.

5-1. State bodies and other persons in the exercise of state functions and the provision of public services arising from them are prohibited from collecting and requesting information from individual and legal entities if they are available in the objects of informatization of the "electronic government".

6. State bodies shall take measures to reduce (exclude) the use of paper documents and requirements for their submission in the exercise of state functions and the provision of state services.

In the case of using paper documents in the process of performing internal administrative procedures of state bodies, measures shall be taken for digitization paper documents.

7. Documents on paper or in electronic form are created, certified and stored in accordance with the procedure established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

An electronic document certified by means of an electronic digital signature (electronic document) is equivalent to a signed document on paper and does not require certification by other means.

Footnote. Article 45 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 № 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 46. Internal control over the execution of official documents

1. Internal control over the execution of orders of the head of a state body or another superior official, not related to the acts issued by these officials, shall be assigned to the relevant divisions of this state body.

2. Internal control over the terms of the execution of orders on official documents shall be carried out by the office of the state body.

3. Execution of orders given to several performers shall be coordinated by the official indicated in the order first.

4. The office work service shall send a reminder of this to the relevant division in advance of the expiration of the execution period of the control order.

5. If additional time is required for the execution of the order, the executor shall apply in writing to the official who gave the order to extend the period for the execution of the order. An additional term for the execution of the order shall be established by the head who gave the order.

6. The executed documents shall be removed from the control by the official who gave the order, or by another authorized official.

Chapter 8. TRANSFER OF FUNCTIONS OF CENTRAL AND (OR) LOCAL EXECUTIVE BODIES TO THE COMPETITIVE ENVIRONMENT Article 47. General provisions for the transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment

1. The main goals of transferring the functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment shall be:

1) promoting the development and improvement of the competitive environment;

2) increasing the efficiency and quality of the functions of central and (or) local executive bodies;

3) improvement of the public administration system;

4) optimization.

2. The main principles of transferring the functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment shall be:

1) maintaining a balance of interests of citizens, the business community and the state;

2) ensuring in equal measure the protection of the rights, freedoms and legal interests of citizens, the business community and the state;

3) validity and efficiency of transferring the functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment;

4) responsibility of the business community and the state, provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan for the implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

5) continuity and integrity of processes for the transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment, as well as associated optimization.

3. Transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment shall be carried out in accordance with this Code on an annual basis on the basis of decisions of the Commission on the transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment (hereinafter referred to as the Commission).

4. Transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment shall be carried out by:

1) outsourcing;

2) state assignment;

3) state social order;

4) transfer at the expense of users;

5) introduction of self-regulation based on mandatory membership (participation).

5. The functions of central and (or) local executive bodies, transferred through outsourcing, state assignments and state social orders, are subject to partial transfer. Therewith the function shall not be excluded from the competence of central and (or) local executive bodies.

6. Selection of the functions of the central and (or) local executive bodies proposed for transfer to the competitive environment shall be carried out in accordance with the methodology for selecting the functions of the central and (or) local executive bodies for transfer to the competitive environment.

7. The main criteria for selecting the functions of central and (or) local executive bodies for transferring to a competitive environment shall be:

1) possibility of increasing the efficiency and quality of the functions of central and (or) local executive bodies, taking into account the interests and needs of the population;

2) market readiness or the presence of a competitive environment;

3) potential for market development.

8. It shall be prohibited to transfer to the competitive environment the functions of central and (or) local executive bodies aimed at protecting the constitutional order, protecting public order, human rights and freedoms, health and morals of the population, to carry out the export of capital, higher supervision, pre-trial proceedings in a criminal case, operational and investigative activities, justice, as well as in the spheres of national, information security, protection of state secrets, defense, migration, state statistics and other functions, the transfer of which may harm the interests of the state.

9. After the selection of the functions of central and (or) local executive bodies proposed for transfer to a competitive environment, the cost of the function of the central and (or) local executive bodies shall be calculated in accordance with the methodology for determining the cost of the function of the central and (or) local executive bodies proposed for transfer to a competitive environment.

10. In transferring the functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment, a calculation shall be made for optimization. Therewith the redistribution of the costs of the central and (or) local executive bodies shall be allowed only in cases where additional functions are assigned to them.

11. The analysis of market readiness for performing the functions of central and (or) local executive bodies proposed for transfer to a competitive environment shall be carried out in accordance with the methodology for analyzing market readiness by functions of central and (or) local executive bodies proposed for transfer to a competitive environment.

12. Monitoring shall be carried out in accordance with Article 53 of this Code.

13. In order to inform users and the competitive environment, the following information shall be posted and subsequently updated on the Internet resources of the authorized body in the development of the public administration system and the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan:

1) the list of the functions of central and (or) local executive bodies proposed for transfer to a competitive environment;

2) the register of functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment, indicating the regulatory legal act to which they were transferred;

3) the decision of the Commission, the results of monitoring and a list of functions of the central and (or) local executive bodies returned to the competence of the central and (or) local executive bodies based on the results of monitoring, indicating the regulatory legal act where they were returned.

Article 48. Transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment via outsourcing

The functions of central and (or) local executive bodies shall be transferred to the competitive environment for their implementation through outsourcing in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on public procurement.

Article 49. Transfer of the functions of central executive bodies to the competitive environment via state assignment

1. The functions of central executive bodies shall be transferred to the competitive environment via state assignment in accordance with the procedure for the development and implementation of a state assignment established by the budgetary legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. Fulfillment of the state objective shall be carried out within the framework of the implementation of the approved republican budget programs by concluding a civil transaction between the administrator of the republican budget program and the executor of the state objective, specifying the results indicators in it.

Article 50. Transfer of functions of central and (or) local executive bodies to a competitive environment by means of a state social order

The transfer of the functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment through the state social order is carried out in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on the state social order, the state order for implementation of strategic partnership, grants and awards for non-governmental organizations in the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 50 - as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 04.07.2022 № 134-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication).

Article 51. Transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment at the expense of users

Functions of central and (or) local executive bodies shall be transferred to the competitive environment by excluding functions from the competence of central and (or) local executive bodies and shall be carried out at the expense of users.

Article 52. Transfer of functions of central and (or) local executive bodies to a competitive environment by introducing self-regulation based on mandatory membership (participation)

1. Transfer of functions of central and (or) local executive bodies to self-regulatory organizations based on compulsory membership (participation) in the field of entrepreneurial or professional activity shall be ensured after confirmation of the readiness of self-regulatory organizations.

2. Readiness of self-regulatory organizations based on compulsory membership (participation) to perform the functions of central and (or) local executive bodies shall be ensured by conducting a regulatory impact analysis in order to determine the benefits and costs for users, performers of functions of central and (or) local executive bodies and the state.

Article 53. Monitoring

1. The purpose of monitoring is to monitor the performance of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment.

2. The results of monitoring shall be used to compare key indicators of the implementation in the competitive environment of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment, and to make appropriate decisions and measures.

3. Monitoring, with the exception of monitoring the implementation of the state social order shall be based on:

1) analysis of applications from individuals and legal entities on the implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

2) analysis of information from the competitive environment, the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan on the implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

3) system for collecting and analyzing data on the implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

4) analysis of market readiness conducted by central and (or) local executive bodies and interested parties.

4. Monitoring shall be carried out by central and (or) local executive bodies and interested parties, with the exception of subjects of the quasi-public sector, in accordance with this Code.

5. On the basis of proposals of the Commission, the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan shall be involved in the procedure established by the legislation of the Republic of Kazakhstan to obtain an independent assessment of the implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment.

6. Monitoring of the implementation of the state social order is carried out in accordance with the rules for the formation, monitoring of the progress and evaluation of the results of the state social order approved by the authorized body in the field of interaction with non-governmental organizations.

7. Monitoring of the implementation of outsourcing, government assignment, transfer at the expense of users shall be carried out on the basis of performance criteria and the process in accordance with the rules for monitoring the implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment.

The performance criterion shall determine the achievement of key indicators established by the central and (or) local executive bodies for the implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment.

The process criterion shall determine the assessment of the implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment, based on the analysis of requests from individuals and legal entities, information from the competitive environment, the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan on the implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment.

8. In conducting monitoring, the central and (or) local executive bodies, the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan have the right to request from the executors of the functions of central and (or) local executive bodies the necessary information related to the sphere of exercising the functions of central and (or) local executive bodies, in the absence of this information on their Internet resources, with the exception of information constituting state secrets, commercial and other secrets protected by law.

Footnote. Article 53 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 04.07.2022 № 134-VII (shall be enforced sixty calendar days after the date of its first official publication).

Article 54. Return of functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment

1. In the event that, based on the results of monitoring, the central and (or) local executive bodies have established that the function of the central and (or) local executive bodies, transferred to the competitive environment, is unsatisfactory, the central and (or) local executive bodies shall notify about this the authorized body in the field of development of the public administration system and the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan.

2. The authorized body in the field of development of the public administration system, within ten working days from the date of receipt of the notification, shall bring the issue of unsatisfactory performance of the function of the central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment for consideration by the Commission.

3. In making decision by the Commission to return the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment, within the framework of:

1) partial transfer by central and (or) local executive bodies - the return of such functions shall be ensured by termination of the contract concluded with the performer of the functions of central and (or) local executive bodies, in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan;

2) full transfer by central and (or) local executive bodies - in order to return such functions, measures shall be taken to develop a draft normative legal act in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

In order to return the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment, after the recommendation of the Commission, the central and (or) local executive bodies shall submit proposals to the Government of the Republic of Kazakhstan on the development of a draft normative legal act necessary to ensure the return of functions to the central and (or) local executive bodies.

4. In case of failure to achieve the goals of self-regulation based on compulsory membership (participation), the authorization or notification procedure shall be cancelled in accordance with the Entrepreneurial Code of the Republic of Kazakhstan.

Article 55. Competence of the Government of the Republic of Kazakhstan

The Government of the Republic of Kazakhstan shall:

1) develop the main directions of state policy for transferring the functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment;

2) perform other functions assigned to it by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, laws of the Republic of Kazakhstan and acts of the President of the Republic of Kazakhstan.

Article 56. Competence of the authorized body in the field of development of the public administration system

The authorized body in the field of development of the public administration system shall:

1) implement the state policy of transferring the functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment;

2) inform on an annual basis the Government of the Republic of Kazakhstan on the results of the work being carried out to transfer the functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment;

3) develop and approve the rules for outsourcing the functions of central and (or) local executive bodies;

4) develop and approve the rules for transferring the functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment;

5) develop and approve a methodology for selecting the functions of central and (or) local executive bodies for transfer to the competitive environment;

6) develop and approve a methodology for determining the cost of the function of the central and (or) local executive bodies proposed for transfer to the competitive environment;

7) develop and approve a methodology for analyzing market readiness by functions of central and (or) local executive bodies proposed for transfer to the competitive environment;

8) develop and approve the rules for monitoring the implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

9) provide methodological assistance and coordination of the activities of central and (or) local executive bodies to transfer the functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment;

10) prepare and issue expert opinions to the central and (or) local executive bodies on the market readiness analysis carried out by them;

11) conduct an examination of the results of the selection of functions of central and (or) local executive bodies, proposed by central and (or) local executive bodies for transfer to the competitive environment, within the limits of their competence;

12) prepare and issue an opinion on the submitted calculation for optimization, carried out by the central and (or) local executive bodies;

13) exercise other powers provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan, acts of the President of the Republic of Kazakhstan and the Government of the Republic of Kazakhstan.

Article 57. Competence of central and (or) local executive bodies

1. Central executive bodies shall:

1) carry out, on an annual basis, together with interested parties, performers of functions of central and (or) local executive bodies and the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan, selection of functions of central and (or) local executive bodies for transfer to the competitive environment in the relevant industry (sphere) of public administration;

2) carry out, together with interested parties, performers of functions of central and (or) local executive bodies and the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan, an analysis of market readiness by functions of central and (or) local executive bodies proposed for transfer to the competitive environment in the relevant industry (sphere) government controlled;

3) submit proposals on the transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment to the authorized body in the field of development of the public administration system;

4) develop drafts of regulatory legal acts on the transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment in the relevant branch (sphere) of public administration, as well as the return of functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

5) take measures aimed at restoring the rights, freedoms and legitimate interests of users, in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan in case of their violation;

6) be obliged to familiarize the performers of the functions of central and (or) local executive bodies with the results of monitoring;

7) carry out a calculation for optimization and send it for approval to the authorized body in the field of development of the public administration system when transferring the functions of central executive bodies to the competitive environment;

8) exercise other powers provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan, acts of the President of the Republic of Kazakhstan and the Government of the Republic of Kazakhstan.

2. Local executive bodies shall:

1) carry out, on an annual basis, together with interested parties, performers of functions of central and (or) local executive bodies and the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan, selection of functions of local executive bodies for transfer to the competitive environment;

2) carry out, together with interested parties, performers of the functions of central and (or) local executive bodies and the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan, an analysis of market readiness according to the functions of local executive bodies proposed for transfer to the competitive environment;

3) submit proposals on the transfer of functions of local executive bodies to the competitive environment to the authorized body in the field of development of the public administration system;

4) take measures aimed at restoring the rights, freedoms and legitimate interests of users, in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan in case of their violation;

5) be obliged to familiarize the performers of the functions of central and (or) local executive bodies with the results of monitoring;

6) in transferring the functions of local executive bodies to the competitive environment, carry out a calculation for optimization and send it for approval to the authorized body in the field of development of the public administration system;

7) exercise, in the interests of local government, other powers assigned to local executive bodies by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 58. Competence of the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan

National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan shall:

1) collect, analyze and publish proposals of business entities and their associations on the functions of central and (or) local executive bodies proposed for transfer to the competitive environment;

2) submit to the authorized body in the field of development of the public administration system, central and (or) local executive bodies proposals on the transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment;

3) take part in the consideration of issues of unsatisfactory performance of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

4) perform other functions provided for by this Code and other laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 59. Interaction of central and (or) local executive bodies with the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan on the transfer of functions of central and (or) local executive bodies to a competitive environment

Central and (or) local executive bodies shall interact with the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan, including via participation in:

1) selection, on an annual basis, of the functions of central and (or) local executive bodies for transfer to the competitive environment;

2) analysis of market readiness by functions of central and (or) local executive bodies proposed for transfer to the competitive environment;

3) work on the development of proposals on the transfer of the functions of central and (or) local executive bodies affecting the interests of business entities to the competitive environment.

Article 60. Rights and obligations of functions performers of central and (or) local executive bodies

1. Performers of the functions of central and (or) local executive bodies have the right to:

1) apply with a request to the central and (or) local executive bodies for information necessary to perform the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

2) conduct an alternative analysis of market readiness by functions of central and (or) local executive bodies proposed for transfer to the competitive environment;

3) submit proposals to the authorized body in the field of development of the public administration system, central and (or) local executive bodies on the transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment;

4) participate in the analysis of market readiness by the functions of central and (or) local executive bodies proposed for transfer to the competitive environment;

5) participate in the selection on an annual basis of the functions of central and (or) local executive bodies for transfer to the competitive environment;

6) get acquainted with the results of monitoring;

7) no later than ten working days from the date of receipt of the monitoring results, submit written explanations on disagreement with the monitoring results or an action plan to eliminate comments to be considered by the Commission.

2. The performers of the functions of central and (or) local executive bodies are obliged to:

1) create conditions for the high-quality implementation of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

2) create the necessary conditions for persons with disabilities when they receive the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

3) provide the central and (or) local executive bodies, the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan with information and (or) documents necessary for monitoring, in the case provided for by this Code;

4) provide users with complete and reliable information on the procedure for performing the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment;

5) take measures aimed at restoring violated rights, freedoms and legitimate interests of users, in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 61. Activities and functions of the Commission

1. In order to develop proposals and recommendations on the transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment, consulting and advisory body - the Commission shall be created.

The Commission may include deputies of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, representatives of central and local executive bodies, the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan, business entities, and non-governmental organizations.

2. The Commission shall perform the following functions:

1) developing proposals and recommendations on the transfer of functions of central and (or) local executive bodies to the competitive environment;

2) developing proposals and recommendations for the return of the functions of central and (or) local executive bodies transferred to the competitive environment, based on the proposals of the authorized body in the field of development of the public administration system, the National Chamber of Entrepreneurs of the Republic of Kazakhstan.

3. Information on the activities of the Commission shall be posted and updated at least once every six months on the Internet resource of the authorized body in the field of development of the public administration system.

SECTION 3. ADMINISTRATIVE PROCEDURE Chapter 9. INITIATION OF ADMINISTRATIVE PROCEDURE Article 62. Basis for initiation of administrative procedure

1. The basis for initiating an administrative procedure shall be:

1) appeal;

2) initiative of an administrative body, an official.

2. In the case provided for in subparagraph 1) of the first part of this Article, the administrative procedure shall be considered initiated from the moment the appeal is received.

3. The basis for initiating an administrative procedure in accordance with subparagraph 2) of part one of this Article shall be the requirement of the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative procedures or administrative discretion.

Article 63. General requirements for request

1. Oral appeal shall be recorded in a separate protocol by an official or an employee of the administrative body who has accepted the appeal.

2. In the appeal submitted in written (paper and (or) electronic) form, the protocol shall indicate:

1) surname, name, patronymic (if it is indicated in the identity document), individual identification number (if any), postal address of an individual or name, postal address, business identification number of a legal entity (if any);

2) name of the administrative body, official to whom the appeal is submitted;

3) essence of the appeal;

4) date of filing the appeal;

5) signature of the applicant or his representative;

6) other information provided by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

3. If, in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan, the administrative procedure is carried out on a paid basis, the applicant must submit a document confirming the payment.

Footnote. Article 63 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 № 141-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 64. Acceptance, registration, return, and withdrawal of appeal

1. Appeal filed in accordance with the procedure established by this Code is subject to compulsory acceptance, registration, accounting, and consideration.

Refusal to accept the appeal shall be prohibited.

2. In case of filing an appeal with a state body, local self-government body, a legal entity with one hundred percent participation of the state, the applicant shall be issued a coupon containing a unique number, indicating the date and time, surname and initials, position of the person who accepted the appeal.

3. Appeal shall be registered on the day of its receipt.

If the appeal is received on a non-working day, it shall be registered on the next following working day.

4. Appeals received through publicly available information systems and meeting the requirements of the legislation of the Republic of Kazakhstan on electronic documents and electronic digital signatures are subject to consideration in the manner prescribed by this Code.

Note!
The effect of part five is suspended until 01.01.2026 in accordance with Article 175 of this Code and during the suspension period this paragraph is valid in the following wording:

5. The procedure for applying of participants in the administrative procedure through videoconference to the heads of state bodies and their deputies is determined by the authorized body in the field of informatization.

6. In case of non-compliance of the appeal with the requirements established by Article 63 of this Code, an administrative body, an official shall indicate to the applicant the requirements the appeal does not meet, shall establish a reasonable period for bringing it into compliance with the requirements.

7. An administrative body, an official shall return the appeal, if the applicant has not brought it into compliance with the requirements of the legislation of the Republic of Kazakhstan within the period established by the administrative body, the official.

8. The return of the appeal shall not preclude the repeated appeal.

9. The applicant, prior to making a decision on the administrative case, may withdraw the appeal based on his (her) written application.

Withdrawal of the appeal by the applicant shall not deprive him (her) of the right to file a repeated appeal, subject to the deadlines unless otherwise provided by the laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 65. Forwarding the request to the authorized administrative body, official

1. An appeal received by an administrative body, an official, whose authority does not include consideration of this appeal, shall be forwarded to the authorized administrative body, an official within three working days from the date of its receipt, with simultaneous notification (notice) of the participant in the administrative procedure.

2. One or more petitions, requirements contained in a petition received by an administrative body, an official, whose authority does not include their consideration, shall be forwarded to the authorized administrative body, official with simultaneous notification (notice) no later than three working days from the date of receipt a participant in the administrative procedure.

3. Upon the forwarded appeal or part of it, the authorized administrative body, the official shall initiate an administrative procedure in the manner prescribed by this Code.

Article 66. Notification (notice) in the administrative procedure

1. Participant in the administrative procedure shall be notified of the time and place of the hearing or other measures necessary for the implementation of the administrative procedure.

2. The notification is sent by registered mail with a notification of its delivery, by telephone message or telegram, to the user's account on the e-government web portal with a short text message to the cellular subscriber number registered on the e-government web portal, a text message to the cellular subscriber number or to an e-mail address or using other means of communication that ensure the recording of a notification or call.

3. If the participant in the administrative procedure does not actually reside at the indicated address, notifications (notices) may be sent to the legal address or to the place of his work.

Notifications (notices) addressed to a legal entity shall be sent to the place of its location.

4. Participant in the administrative procedure shall confirm with his signature that the address of his place of residence (location), place of work, mobile phone number, e-mail address indicated by him is reliable, and the notification (notice) sent to the specified contacts will be considered appropriate and sufficient.

5. If a participant in the administrative procedure refuses to accept the notification (notice), the person delivering or serving it shall make an appropriate note on the notification (notice), which shall be returned to the administrative body, to the official.

Footnote. Article 66 c as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 157-VII (effective after ten calendar days after the date of its first official publication); dated 06.02.2023 № 194-VII (shall be enforced from 01.04.2023).

Article 67. Disqualification (self-disqualification) of an official

1. An official may not carry out an administrative procedure if he (she):

1) participated in this administrative procedure as a participant in the administrative procedure or his representative;

2) is a close relative, spouse or in-law of a participant in the administrative procedure;

3) is in official or other dependence on a participant in the administrative procedure;

4) is personally, directly or indirectly interested in the outcome of the administrative case, or there are other circumstances that raise doubts about its objectivity and impartiality.

2. The previous performance of the administrative procedure by a person as an official shall not be a circumstance precluding his further participation in the relevant capacity in the administrative procedure.

3. Disqualification (self-disqualification) declared to an official shall be permitted within three working days from the day of his (her) application.

4. Disqualification (self-disqualification) declared to an official carrying out an administrative procedure shall be permitted by a higher official.

5. In considering administrative case by a collegial composition of an administrative body, a disqualification (self-disqualification) declared to one of the officials shall be permitted by other officials of the collegial composition of the administrative body.

6. Disqualification (self-disqualification), declared to the head of the administrative body, shall be permitted by the higher administrative body.

7. Disqualification (self-disqualification), declared to the head of an administrative body that does not have a superior administrative body, shall be permitted by a person specified in the law of the Republic of Kazakhstan.

If the law does not provide for the appropriate person, disqualification (self-disqualification) shall be permitted by the deputy head of the administrative body, and in his absence - by another official.

8. Upon satisfaction of the application for disqualification (self-disqualification), the administrative procedure shall be carried out by another official in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative procedures.

9. Repeated application for disqualification (self-disqualification) due to previously stated circumstances shall be prohibited.

10. Decision based on the results of consideration of the application for disqualification (self-disqualification) is not subject to appeal.

Article 68. Representation in administrative procedure

1. Participant in an administrative procedure has the right to conduct his (her) administrative cases in person, by a representative, or together with him (her).

2. Representation in the administrative procedure shall be carried out in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Participant in an administrative procedure has the right to authorize litigation of his (her) administrative cases to another person, announcing this orally to an administrative body, an official. In this case, the administrative body, the official shall process the authority of the representative in writing, which shall be signed by the represented.

3. Representative has the right to perform on behalf of the represented all actions related to the implementation of the administrative procedure unless otherwise provided by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

4. A person who is an official or employee of an administrative body conducting an administrative procedure may not be a representative.

5. Representatives indicated in part four of this Article shall be suspended by an administrative body, an official.

When a representative is suspended, an administrative body, an official shall postpone the implementation of the administrative procedure for the period necessary to process the powers of another representative, but no more than three working days.

Article 69. Management and accounting of administrative cases

1. An administrative body, an official shall form administrative case on paper and (or) in electronic form, which shall consist of the documents necessary for the implementation of the administrative procedure.

2. Management of administrative cases, their registers shall be carried out by an administrative body based on the Rules for documenting, document management, and the use of electronic document management systems in state and non-state organizations.

3. Registration, accounting of applications received by state bodies, local self-government bodies, legal entities with one hundred percent participation of the state, as well as the maintenance of the information analytical system "Electronic applications" shall be carried out in the manner established by the state body carrying out statistical activities within its competence in the field legal statistics and special records.

Proposals containing advertising, as well as applications received on the provision of public services, with the exception of applications provided for by subparagraph 3) of paragraph 1 of Article 4 of the Law of the Republic of Kazakhstan "On public services", are not subject to consideration.

4. The heads of state bodies shall be personally responsible for organizing work with appeals from individuals and legal entities, the condition of office work.

Article 70. Termination of administrative procedure

1. Administrative procedure initiated based on an appeal shall be terminated in the presence of at least one of the following circumstances:

1) there is a decision of an administrative body, an official in administrative case in relation to a participant in an administrative procedure on the same subject and on the same basis as indicated in the appeal;

2) there is a judicial act that has entered into legal effect, passed in relation to the same person, on the same subject and on the same basis;

3) an appeal has been returned by an administrative body, an official;

4) an administrative body, an official has accepted the withdrawal of the appeal from the applicant;

5) there are other basis provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan.

2. An administrative body, an official may terminate an administrative procedure initiated on its own initiative if the implementation of the administrative procedure has ceased to be necessary due to a change in the circumstances that served as the basis for its initiation, or on other basis provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan.

3. Administrative procedure shall be terminated by a decision of an administrative body, an official, on which the participant in the administrative procedure shall be notified within three working days from the date of the decision.

4. A complaint may be filed against the decision to terminate the administrative procedure in the manner prescribed by this Code.

5. The applicant has the right to file a repeated appeal on the issue already considered in the manner established by this Code, if there are new arguments or newly discovered circumstances.

Chapter 10. CONSIDERATION OF THE ADMINISTRATIVE CASE Article 71. Individual and collegial consideration of an administrative case

Administrative case shall be considered by an official solely, and in cases stipulated by the legislation of the Republic of Kazakhstan, or by a decision of an administrative body - a collegial staff.

Article 72. Investigation of the factual circumstances of administrative case

1. An administrative body, an official shall be obliged to take measures for a comprehensive, complete, and objective study of the factual circumstances that are important for the correct consideration of administrative case.

2. The procedure and limits of investigation of the factual circumstances of administrative case shall be determined by an administrative body, an official, taking into account the opinions of participants in the administrative procedure.

3. An administrative body, an official shall not be bound by arguments, factual circumstances of the administrative case and verifies the administrative case in full.

4. An administrative body, an official shall have the right to collect evidence on their own initiative in order to establish the factual circumstances of the administrative case.

5. An administrative body, an official shall not be entitled to refuse to study applications and documents submitted by participants in the administrative procedure, the consideration of which is within their competence.

Article 73. Hearing

1. An administrative body, an official shall provide an opportunity for a participant in an administrative procedure to express their position on a preliminary decision on administrative case, on which the participant in an administrative procedure shall be notified in advance, but no later than three working days before the adoption of the administrative act.

Hearing may be carried out by:

1) inviting a participant in an administrative procedure to a hearing in administrative case, including via videoconferencing or other means of communication;

2) use of information systems;

3) other means of communication that allow a participant in the administrative procedure to state their position.

2. The provisions of the first part of this Article may not apply in cases where:

1) an administrative body, an official adopts a favorable administrative act that does not affect the rights, freedoms and legal interests of other persons;

2) enforcement proceedings are carried out;

3) the legislation of the Republic of Kazakhstan establishes less than three days for the implementation of the administrative procedure;

4) immediate adoption of administrative act is required in order to protect the rights, freedoms of citizens and legal entities, public and (or) state interests;

5) a participant in the administrative procedure requests this;

6) simplified administrative procedure shall be carried out;

7) decision on administrative case is made during the implementation of an automated process, while an administrative body, an official is not endowed with administrative discretion.

In the case specified in subparagraph 4) of this part, the administrative body, the official shall indicate in the administrative act the reasons for which the hearing was not held.

3. A participant in an administrative procedure has the right to submit or raise an objection to a preliminary decision on administrative case no later than two working days from the date of its receipt.

4. If a participant in the administrative procedure orally expresses his (her) objection, the administrative body, the official shall keep the protocol of the hearing.

Article 74. The protocol of the hearing

1. The protocol of hearing shall be kept by computer, electronic, typewritten, or handwritten methods.

2. The protocol of the hearing shall indicate:

1) place and date of the consideration of the administrative case, the time of its beginning and end;

2) name of the administrative body, surnames and initials of the official, secretary;

3) information about the participant in the administrative procedure and (or) another person participating in the administrative case;

4) content of the issue under consideration;

5) content of explanations, questions and answers, speeches of the participants.

3. A participant in an administrative procedure and (or) another person participating in administrative case shall have the right to apply for the recording of information on the factual circumstances, which they consider essential for the consideration of administrative case, to be entered into the hearing record.

4. The protocol of the hearing shall be prepared and signed by the presiding officer and the secretary.

5. An administrative body, an official shall be obliged to provide a participant in an administrative procedure and another person participating in administrative case with the opportunity to be acquainted with the protocol of the hearing.

6. A participant in an administrative procedure and another person participating in administrative case, within three working days after familiarization, has the right to submit their comments to the protocol of the hearing.

Based on the results of consideration of the comments, the chairperson shall make a decision on their satisfaction or on their full or partial rejection.

Article 75. Familiarization of the participant of the administrative procedure with the materials of the administrative case

1. The participant in the administrative procedure must be given the opportunity to get acquainted with the materials of the administrative case after the consideration of the administrative case, no later than three working days from the date of the application.

2. When familiarizing a participant in an administrative procedure with the materials of administrative case, an administrative body, an official shall be obliged to ensure compliance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on state secrets and other secrets protected by law.

3. A participant in an administrative procedure in the process of familiarizing with the materials of administrative case has the right to write out any information and in any volume, to make copies of documents, including using scientific and technical means, with the exception of information containing state secrets or other secrets protected by law.

Article 76. Terms of the administrative procedure initiated based on the appeal

1. The terms of the administrative procedure initiated based on the appeal shall be fifteen working days from the date of receipt of the appeal unless otherwise provided by the laws of the Republic of Kazakhstan.

2. The terms of the administrative procedure initiated based on the appeal shall be calculated from the moment of its initiation.

3. The terms of an administrative procedure initiated on the basis of an appeal may be extended by a reasoned decision of the head of the administrative body or his deputy for a reasonable period, but no more than two months in view of the need to establish factual circumstances that are important for the correct consideration of the administrative case, what the participant of the administrative procedure is notified of, within three working days from the date of the extension.

4. For unjustified extension of the terms of the administrative procedure, the person authorized to make a decision shall bear disciplinary and other liability in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 77. Types of decisions based on the results of consideration of administrative case

1. Having considered administrative case, an administrative body, an official shall make one of the following decisions on:

1) adoption of administrative act;

2) termination of the administrative procedure.

2. At the end of the consideration of the administrative case, a decision shall be made in writing, which shall be sent to the participant in the administrative procedure.

Chapter 11. ADMINISTRATIVE ACT Article 78. Forms of administrative acts

1. Administrative act shall be adopted in written (paper and (or) electronic) form unless otherwise provided by the laws of the Republic of Kazakhstan.

2. Administrative act shall be adopted exclusively in written (paper and (or) electronic) form, if the administrative procedure is initiated based on an application.

3. Administrative act may be adopted orally or in another form if:

1) protection of the rights, freedoms of citizens and legal entities, public or state interests is required;

2) in other cases provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan.

4. Administrative act, adopted orally or in another form, must be executed in written (paper and (or) electronic) form at the request of a participant in the administrative procedure within one working day from the date of such request.

Article 79. General requirements for administrative act

1. The administrative act must be legal and reasonable.

2. Administrative act must be clear for understanding, ensure uniform application, and exhaustively define the circle of persons to whom it applies.

Article 80. Content of administrative act adopted in written (paper and (or) electronic) form

1. Administrative act adopted in written (paper and (or) electronic) form shall indicate:

1) name of the administrative body, the surname and initials of the official who adopted the administrative act;

2) date of adoption of the administrative act;

3) information about the applicant: for individuals - last name, first name, patronymic (if it is indicated in the identity document), for legal entities - name, organizational and legal form;

4) description of the issues to be resolved upon adoption of the administrative act and the justification for the administrative act;

5) signature of the official.

2. Justification of administrative act adopted in written (paper and (or) electronic) form is not required in cases where:

1) an administrative body, an official adopts a favorable administrative act that does not affect the rights, freedoms and legal interests of other persons;

2) an administrative body, an official adopts identical administrative acts on one subject in more than five administrative acts continuously for thirty calendar days or publish administrative acts in the media, including posting on Internet resources, and there is no necessity for justification in each case;

3) in other cases stipulated by the laws of the Republic of Kazakhstan.

3. Administrative act, adopted in written (paper and (or) electronic) form, may contain attachments and other supporting documents, the validity of which may not exceed the validity period of the administrative act.

4. Annexes and other supporting documents shall be an integral part of the administrative act.

Article 81. Notification of the participant in the administrative procedure

1. Administrative act adopted in written (paper) form shall be brought to the attention of the participant in the administrative procedure in accordance with Article 66 of this Code.

2. Administrative act adopted in electronic form shall be brought to the attention of a participant in the administrative procedure in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

3. Administrative act adopted orally shall be brought to the attention of the participant in the administrative procedure by means of his oral message.

4. Administrative act adopted in a different form shall be brought to the attention of the participant in the administrative procedure by making it accessible for visual and (or) auditory perception.

5. Administrative act that does not contain information constituting state secrets or other secrets protected by law shall be posted on Internet resources if information about the addressee of the administrative act is not known, as well as in other cases stipulated by the laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 82. Correction of misspellings and (or) arithmetic errors

1. An administrative body, an official shall have the right, on his own initiative or at the request of a participant in an administrative procedure, to correct errors made in the administrative act and (or) arithmetic errors without changing the content of the administrative act.

2. An administrative body, an official has the right to request a document required for correction.

3. Consideration of an application for correction of clerical and (or) arithmetic errors shall be carried out within three working days from the date of receipt of the application.

4. Correction of the clerical and (or) arithmetic error shall be confirmed by the signature of the official.

5. A copy of the amended administrative act shall be sent to the participant in the administrative procedure within three working days from the date of the amendment of the administrative act.

Article 83. Entry into force, enactment, and termination of administrative act

1. Administrative act shall enter into force from the moment of its adoption unless a later date indicated in it.

2. Administrative act shall enter into force from the moment it shall be brought to the attention of a participant in the administrative procedure in the manner prescribed by Article 81 of this Code.

3. Administrative act shall cease to be effective from the moment of the occurrence of the events provided for by the administrative act, the fulfillment of its requirements, the cancellation of the administrative act or the expiration of the validity period.

Article 84. Cancellation of illegal administrative act

1. Violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative procedures shall be the basis for the recognition of administrative act as illegal, if such a violation led or could have led to the adoption of an incorrect administrative act.

An essentially correct administrative act may not be recognized as illegal on only formal basis.

2. An illegal administrative act may be cancelled in whole or in part.

3. When an illegal administrative act is cancelled, a decision shall be made on the legal consequences of declaring the administrative act illegal.

Administrative act may be declared invalid both from the moment of adoption of such an act, and from the moment of its recognition as illegal.

4. An unlawful burdening administrative act is subject to mandatory cancellation.

5. When canceling an illegal favorable administrative act, the principle of protecting the right to confidence of a participant in the administrative procedure shall be taken into account.

6. A participant in an administrative procedure shall not have the right to refer to the principle of protection of the right to trust in cases where:

1) legal act on the basis of which the administrative act was issued has been declared as unconstitutional;

2) deliberately inaccurate document or information provided by the participant in administrative procedures has been established;

3) administrative act was adopted as a result of a participant in an administrative procedure committing unlawful actions established by a final sentence or a court ruling, a resolution of a prosecutor, a criminal prosecution body, a body (official) authorized to consider cases of administrative offenses;

4) administrative act affects the state or public interests, the security of the state, or may lead to grave irreversible consequences for the life and health of people.

7. An illegal favorable administrative act shall be cancelled only in the cases provided for by part six of this Article.

8. Harmful consequence resulting from the cancellation of an illegal favorable administrative act is subject to compensation to a participant in the administrative procedure, whose right to trust is protected by the laws of the Republic of Kazakhstan, according to the rules of civil legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 85. Cancellation of legal administrative act

1. Administrative act adopted on the basis of and in accordance with the requirements of the legislation of the Republic of Kazakhstan shall be considered legal.

2. Legal administrative act may be cancelled in whole or in part.

3. An administrative body, an official may cancel the legal burdensome administrative act, except for cases when the laws of the Republic of Kazakhstan prohibit the cancellation of such an act.

4. Lawful favorable administrative act may be cancelled in cases where:

1) the possibility of canceling administrative act is provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan and administrative act;

2) the administrative act was adopted with a condition, and this condition was not fulfilled or performed in an improper way.

Article 86. Procedure and terms of execution of administrative act

1. Administrative act is obligatory for all state bodies, local self-government bodies, legal entities, officials, citizens and is subject to execution.

2. Administrative act shall apply to execution by an administrative body, an official who adopted it unless otherwise provided by the laws of the Republic of Kazakhstan.

3. Administrative act is subject to execution within five working days unless otherwise provided by the laws of the Republic of Kazakhstan or administrative act.

Chapter 12. SIMPLIFIED ADMINISTRATIVE PROCEDURE Article 87. Order of the implementation of a simplified administrative procedure

1. Consideration of messages, proposals, responses, and requests shall be carried out in the manner of a simplified administrative procedure.

2. Simplified administrative procedure shall be carried out by a state body, a local self-government body, a legal entity with one hundred percent participation of the state and their officials in the manner established by this section, with the specifics established by this chapter.

3. For the purposes of this chapter, an applicant refers to a person who sent a message, proposal, response, or request to a state body, a local self-government body, a legal entity with one hundred percent participation of the state and their officials.

Article 88. Termination of simplified administrative procedure

1. Simplified administrative procedure shall be terminated if at least one of the following circumstances exists:

1) new arguments or newly discovered circumstances are not provided in repeated messages, proposals, responses, inquiries, and there are necessary verification materials in the materials of the previous message, proposal, response, request and the applicant was given answers in the prescribed manner;

2) it is impossible to establish authorship in a message, proposal, response, request, there is no signature, including an electronic digital signature, the applicant's postal address, except for cases when they contain information about impending or committed criminal offenses or about a threat to state or public security that are subject to immediate redirection to state bodies in accordance with their competence;

3) essence of the issue is not stated in the message, proposal, response, request.

2. The decision to terminate the simplified administrative procedure shall be made by the head of the entity considering the message, proposal, response, request, or his deputy.

3. Complaint may be filed against the decision to terminate the simplified administrative procedure in accordance with the procedure established by this Code.

Article 89. Types of decisions based on the results of consideration of administrative case in a simplified administrative procedure

1. Based on the results of consideration of administrative case in a simplified administrative procedure, one of the following decisions shall be made on:

1) providing a response, including information, on the merits of a message, proposal, response, request;

2) taking note;

3) termination of the simplified administrative procedure.

2. Responses to a message, proposal, response, request must be substantiated and motivated in the state language or the language of appeal with reference to the legislation of the Republic of Kazakhstan, contain specific facts refuting or confirming the arguments of the applicant, with an explanation of his right to file a complaint against the adopted decision.

3. The entities considering the message, proposal, response, request, and officials notify the applicant about the results of the consideration of the administrative case and the measures taken.

Article 90. Personal reception of individuals and representatives of legal entities

1. The heads of state bodies, local self-government bodies, and their deputies are obliged to conduct a personal reception of citizens and representatives of legal entities, including employees of these bodies, at least once a month according to the reception schedule approved by the head of the relevant state body.

2. Reception shall be held at the place of work on the days and hours established and communicated to individuals and legal entities.

3. If the appeal may not be resolved by the official during the reception, it shall be stated in writing and the work shall be carried out with it as with a written appeal.

Chapter 12-1. Petition

Footnote. The Code was supplemented by Chapter 12-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.10.2023 № 31-VIII (effective six months after the date of its first official publication).

Article 90-1. General provisions

1. A petition is considered by a state body, local representative and executive bodies in accordance with the procedure established by this Code, with the specifics established by this chapter.

2. For the purposes of this chapter, an applicant means a citizen of the Republic of Kazakhstan who has submitted a petition.

Article 90-2. The procedure for submitting a petition

1. The petition is submitted by the applicant via an Internet resource determined by the authorized body in the field of interaction between the state and civil society (hereinafter referred to as the Internet resource), or in the form of a written application in the form approved by the authorized body in the field of interaction between the state and civil society, for posting on the Internet resource.

2. The petition shall specify:

1) surname, first name, patronymic (if it is indicated in the identity document), individual identification number, place of residence, e-mail address;

2) the name of the state body, local representative and (or) executive body to which the petition is submitted;

3) a copy of the document confirming the relevant powers of the applicant's representative (if the petition is submitted by his representative);

4) the content of the petition, as well as arguments and recommendations on the subject of the petition.

If necessary, the applicant or his representative shall attach supporting documents and (or) other materials to the petition.

3. The following questions may not be the subject of the petition:

1) which may entail a violation of human and civil rights and freedoms;

2) which encroach on the constitutional order, public order, health and morals of the population;

3) changes in the status of the Republic of Kazakhstan as an independent state, the unitarity and territorial integrity of the Republic, the form of its government, the fundamental principles of the Republic's activities, the provision that the President of the Republic is elected for a term of seven years and the same person cannot be elected President of the Republic more than once;

4) the administrative-territorial structure and the State border of the Republic of Kazakhstan;

5) pre-trial investigation and administration of justice;

6) supreme supervision over the observance of the legality of the prosecutor's office;

7) foreign intelligence, counterintelligence, operational investigative, law enforcement activities, as well as ensuring the safety of protected persons and facilities, conducting security measures;

8) criminal executive, criminal procedural, civil procedural, administrative procedural legislation of the Republic of Kazakhstan and legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative offenses;

9) defense, national security and public order protection;

10) amnesties and pardons of persons;

11) appointment and election to office, dismissal of persons under the jurisdiction of the President, the Chambers of Parliament and the Government of the Republic of Kazakhstan;

12) fulfillment of obligations arising from international treaties of the Republic of Kazakhstan;

13) regulated by the legislation of the Republic of Kazakhstan on elections and republican referendum;

14) state symbols of the Republic of Kazakhstan;

15) the status of the state language;

16) changes in the competence, powers, functions and tasks of state bodies;

17) on the cancellation and modification of decisions taken within the framework of the state of emergency and (or) emergency regimes.

4. To place a petition on an Internet resource in free access, the petition must meet the following conditions:

1) joining the petition of at least fifty citizens of the Republic of Kazakhstan within ten working days in electronic form and within twenty working days in writing in the form and in the manner determined by the authorized body in the field of interaction between the state and civil society;

2) compliance of the petition with the requirements established by parts two and three of this article;

3) the absence of a petition on the same subject on the Internet resource at the time of filing the petition.

5. The authorized body in the field of interaction between the state and civil society, within twenty working days from the date of joining the petition, at least fifty citizens of the Republic of Kazakhstan shall verify the petition for compliance with the conditions specified in part four of this article.

If it is necessary to establish compliance of the petition with the conditions specified in part three of this article, the authorized body in the field of interaction between the state and civil society has the right to send a request to the authorized state bodies.

6. In case of non-compliance of the petition with the conditions specified in part four of this article, the authorized body in the field of interaction between the state and civil society rejects the petition with justification of the reasons, and notifies the applicant or his representative on it in electronic form and (or) in writing.

7. If the petition meets the conditions specified in part four of this article, the authorized body in the field of interaction between the state and civil society places the petition on an Internet resource in free access for citizens of the Republic of Kazakhstan to join it, and notifies the applicant or his representative of it in electronic form and (or) in writing.

8. The authorized body in the field of interaction between the state and civil society, within five working days from the date of posting the petition on an Internet resource in free access, informs the mass media registered with the authorized body in the field of mass media about the beginning of joining the petition by sending information letters.

Article 90-3. Joining the petition

1. Joining the petition is carried out on the Internet resource by citizens of the Republic of Kazakhstan with a certificate by means of an electronic digital signature or in writing in accordance with the procedure determined by the authorized body in the field of interaction between the state and civil society.

Joining the petition is subject to the consent of a citizen of the Republic of Kazakhstan to the collection and processing of his personal data, provided in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on personal data and their protection.

2. Joining the petition is possible within six months from the date of posting the petition on the Internet resource in free access.

3. A citizen of the Republic of Kazakhstan has the right to express his attitude to the petition by joining it and (or) posting a comment on an Internet resource in free access.

4. Following the results of the joining, a petition is considered supported that has received:

at least fifty thousand votes of citizens of the Republic of Kazakhstan in support of it on issues within the competence of the Government of the Republic of Kazakhstan;

two percent of the votes of citizens of the Republic of Kazakhstan from the population of the corresponding administrative-territorial unit in its support on issues related to the competence of local representative bodies of regions, cities of republican significance, the capital;

one percent of the votes of citizens of the Republic of Kazakhstan from the population of the corresponding administrative-territorial unit in its support on issues within the competence of local executive bodies of regions, cities of republican significance, the capital;

five thousand votes of citizens of the Republic of Kazakhstan with a population of over fifty thousand, for the rest – at least ten percent of the votes of the population of the corresponding administrative-territorial unit in its support on issues within the competence of town, district and local representative bodies;

two thousand five hundred votes of citizens of the Republic of Kazakhstan with a population of over fifty thousand, for the rest – at least five percent of the votes of the population of the corresponding administrative-territorial unit in its support on issues within the competence of local executive bodies of districts (cities of regional significance), the offices of akims of districts in cities of republican significance (capital), districts in cities of regional significance, akims' offices in cities of regional significance, villages, towns, rural districts.

5. A petition that has not reached the threshold value specified in part four of this article shall be returned to the applicant by the authorized body in the field of interaction between the state and civil society after six months from the date of posting the petition on an Internet resource in free access.

Such a petition is sent by the authorized body in the field of interaction between the state and civil society in accordance with its competence to the relevant state body, local representative and (or) executive body and is considered as a message, response or recommendation in accordance with the procedure established by this Code.

Article 90-4. Reception, registration and accounting of petitions

1. Upon reaching the threshold value specified in part four of Article 90-3 of this Code, the petition is sent by the authorized body in the field of interaction between the state and civil society to the state body, local representative and executive bodies whose powers include consideration of the petition, which the applicant is notified of in electronic form, and information about this is posted on the Internet resource within three working days from the date the decision to send the petition is made.

2. A petition submitted in accordance with the procedure established by this Code is subject to mandatory acceptance, registration, accounting and consideration.

Refusal to accept the petition is prohibited.

3. Registration and accounting of petitions are carried out in accordance with the procedure established by the authorized body in the field of interaction between the state and civil society.

Article 90-5. Procedure and deadline for consideration of the petition

1. The term for consideration of the petition is:

1) no more than forty working days from the date of registration of the petition by the central state body;

2) no more than twenty working days from the date of registration of the petition by the local representative and (or) executive body.

2. When considering a petition, the central state body is obliged:

1) to carry out on-site visits, except in cases that do not require verification of the facts set out in the petition;

2) to conduct public discussions of the draft decision with an invitation and mandatory notification via Internet resources, as well as in electronic or paper form three working days before the start, of the applicant or his representative and interested persons on the date and place of the event;

3) to create a separate commission or working group with the inclusion of representatives of interested state bodies, deputies of the Parliament of the Republic of Kazakhstan and (or) maslikhat, the applicant or his representative, as well as public associations;

4) to analyze the comments received by the petition, as well as economic, sociological, statistical and other necessary information on the subject of the petition;

5) to study international experience and conduct a comparative legal analysis (if the subject of the petition requires amendments to the legislation of the Republic of Kazakhstan).

When considering a petition, the local representative and (or) executive bodies are obliged:

1) to carry out on-site visits, except in cases that do not require verification of the facts set out in the petition;

2) to conduct public discussions of the draft decision with an invitation and mandatory notification via an Internet resource, as well as in electronic or paper form three working days before the start, of the applicant or his representative and interested persons on the date and place of the event;

3) to create a temporary commission or working group with the inclusion of representatives of interested state bodies, deputies of the Parliament of the Republic of Kazakhstan and (or) maslikhat, the applicant or his representative, as well as public associations.

Article 90-6. Decisions taken based on the results of consideration of the petition

1. Based on the results of consideration of the petition, the first head of the central state or local executive body, the chairman of the local representative body, makes one of the following decisions:

1) full or partial satisfaction of the petition;

2) the refusal to satisfy the petition.

2. The decision taken based on the results of consideration of the petition shall be drawn up in accordance with the form approved by the authorized body in the field of interaction between the state and civil society.

The decision taken based on the results of consideration of the petition must be justified and motivated in content in the state language or the language of the petition with reference to the legislation of the Republic of Kazakhstan, contain specific facts refuting or confirming the arguments of the applicant or his representative and citizens of the Republic of Kazakhstan who joined the petition, explaining their right to appeal the decision.

3. The decision taken based on the results of consideration of the petition is posted on the Internet resource no later than the next working day from the date of the decision.

According to the results of consideration of the petition, the first head of the central state or local executive body, the chairman of the local representative body are obliged to make an official statement.

Chapter 13. APPEAL PROCEDURE. SUBMITTING A COMPLAINT Article 91. Appeal procedure

1. A participant in administrative procedure has the right to appeal against administrative act, administrative action (inaction) not related to the adoption of administrative act, in administrative (pre-trial) manner.

In the cases provided for by this Code, a participant in administrative procedure has the right to appeal against administrative action (inaction) associated with the adoption of administrative act.

2. If an administrative body, an official, within the terms established by this Code, did not adopt administrative act, did not perform administrative action, in this case, from the date of expiration of the term, it shall be considered that the administrative body, an official refused to adopt the administrative act, or to perform administrative action.

3. A higher administrative body, an official (hereinafter referred to as the Body considering the complaint), shall carry out Consideration of a complaint in administrative (pre-trial) manner.

For the purposes of this Code, the body considering a complaint shall be recognized an administrative body, an official, with the exception of the President of the Republic of Kazakhstan, the Prime Minister of the Republic of Kazakhstan, the Government of the Republic of Kazakhstan, who are superior in the order of subordination to the administrative body, an official whose administrative act, administrative action (inaction) is appealed, as well as another administrative body, official authorized in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan to consider complaints.

4. A complaint shall be filed with an administrative body, an official whose administrative act, administrative action (inaction) is being appealed.

An administrative body, an official whose administrative act, administrative action (inaction) is appealed, no later than three working days from the date of receipt of the complaint, shall send it and the administrative case to the body considering the complaint.

Therewith an administrative body, an official whose administrative act, administrative action (inaction) is being appealed has the right not to send a complaint to the body considering the complaint, if within three working days it adopts a favorable administrative act, performs administrative action that fully meets the requirements specified in the complaint.

5. Unless otherwise provided by law, an appeal to the court is allowed after an appeal in a pre-trial order. If the law provides for the possibility of applying to the court without the need to appeal to a higher authority, an administrative body, an official, an administrative act, an administrative action (inaction) which are being challenged, along with the recall, submit to the court a reasoned position of the head of a higher administrative body, an official.

6. In the absence of a higher administrative body, an official, administrative act, administrative action (inaction) may be appealed in court, which is notified to the participant in the administrative procedure by the administrative body, whose administrative act, administrative action (inaction) is appealed when a decision is made on administrative case.

7. Consideration of complaints by the prosecutor's office is carried out on the grounds, within the limits and in the manner established by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan "On the Prosecutor's Office".

Footnote. Article 91 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 157-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication); dated 27.03.2023 № 216-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 92. Term for filing complaint

1. A complaint against administrative act, administrative action (inaction) shall be filed with an administrative body, an official no later than three months from the day when the participant in the administrative procedure learnt of the adoption of administrative act or the commission of administrative action (inaction).

2. In case of missing, for a good reason, the deadline established by the first part of this Article, this deadline, at the request of a participant in the administrative procedure, may be restored by the body considering the complaint unless otherwise provided by the laws of the Republic of Kazakhstan.

In order to restore the missed deadline for filing a complaint, the body considering the complaint shall recognize illness, force majeure circumstances, and other reasons that deprive a person of the opportunity to file a complaint as valid reasons.

3. The missed deadline for appeal shall not be a ground for refusal to adopt the complaint by the body considering the complaint. The reasons for missing the deadline shall be investigated during the consideration of the complaint and may be one of the bases for refusing to satisfy the complaint.

Article 93. Form and content of the complaint

1. The complaint shall be submitted in written (paper and (or) electronic) form.

2. The complaint shall indicate:

1) name of the body considering the complaint;

2) last name, first name, patronymic (if it is indicated in the identity document), individual identification number, postal address of an individual or name, postal address, business identification number of a legal entity;

3) address of the physical person's actual residence and the location of the legal entity;

4) name of the administrative body, official, whose administrative act, administrative action (inaction) is disputed;

5) the circumstances on which the participant in the administrative procedure bases his demands and evidence;

6) date of filing the complaint;

7) signature of the participant in the administrative procedure;

8) list of documents attached to the complaint;

9) other information provided by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 94. Acceptance, registration, return, and withdrawal of a complaint

1. Acceptance, registration, accounting, return, and withdrawal of a complaint shall be carried out in accordance with the provisions of Article 64 of this Code.

2. After registering the complaint, the participant in the administrative procedure must be explained his rights and obligations when considering the complaint.

Article 95. Leaving a complaint without consideration

1. The body considering the complaint shall reject the complaint if:

1) there is a decision of the body considering the complaint based on the results of the consideration of the complaint against a participant in the administrative procedure on the same subject and on the same basis specified in the complaint;

2) there is a judicial act that has entered into legal force, passed in relation to the same person, on the same subject and on the same basis;

3) the complaint has been returned by the body considering the complaint;

4) the body considering the complaint accepted the withdrawal of the complaint from the applicant.

2. A participant in the administrative procedure shall be notified within three working days from the day, the body considering the complaint, takes a decision to reject the complaint.

3. After elimination of the circumstances that served as the basis for rejecting the complaint, the participant in the administrative procedure has the right to re-submit the complaint.

Article 96. Consequences of filing a complaint

Filing a complaint shall suspend the execution of administrative act, administrative action, except for:

1) the necessity to protect the rights of citizens and legal entities, public or state interests;

2) administrative act accepted by the authorized body for regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations or the National Bank of the Republic of Kazakhstan within its competence, to suspend actions and (or) revoke licenses to operate in the financial market, to conserve financial organizations, its written instructions, administrative act accepted by the authorized body for regulation, control and supervision of the financial market and financial organizations or the National Bank of the Republic of Kazakhstan within its competence, on the application of supervisory response measures (except for recommendatory supervisory response measures), on the classification of the bank, a branch of a non-resident bank of the Republic of Kazakhstan as a bank with an unstable financial situation that poses a threat to the interests of its depositors and creditors and (or) a threat to the stability of the financial system, to classify the bank, a branch of a non-resident bank of the Republic of Kazakhstan, as insolvent banks, branches of a non-resident bank of the Republic of Kazakhstan and apply a settlement measure to it in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan "On Banks and Banking Activities in the Republic of Kazakhstan", as well as administrative acts of governmental audit and financial control bodies related to the revealed facts of inappropriate and unjustified use of budgetary funds, prior to making an appropriate decision;

3) in other cases stipulated by the laws of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 96 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 03.01.2022 № 101-VII (shall be enforced upon expiry of sixty calendar days after the date of its first official publication)

Chapter 14. PROCESSING A COMPLAINT Article 97. Individual and collegial processing a complaint

1. A complaint shall be considered by an official solely, and in cases stipulated by the legislation of the Republic of Kazakhstan, or by decision of an administrative body - by a collegiate staff.

2. An official whose administrative act or administrative action (inaction) is being appealed may not be admitted to the consideration of the complaint, except for the following cases:

1) when this person is included in the collegial composition of the body considering the complaint;

2) provided for by part four of Article 91 of this Code.

Article 98. General rules for processing a complaint

1. The body considering the complaint is obliged to take measures for a comprehensive, complete and objective investigation of the factual circumstances that are important for the correct consideration of the complaint.

2. The subject and limits of the investigation of the factual circumstances shall be determined by the body considering the complaint.

3. The body considering the complaint shall hear the official, whose administrative act, administrative action (inaction) is contested, a participant in the administrative procedure in accordance with Article 73 of this Code.

4. The body considering the complaint is not bound by the arguments of the administrative body, the official whose administrative act, administrative action (inaction) is being appealed; a participant in the administrative procedure, as well as the requirements set forth in the complaint, and verifies the administrative case in full.

5. The body considering the complaint shall provide the opportunity to get acquainted with the administrative case in accordance with Article 75 of this Code.

6. Making a complaint to the detriment of the applicant shall be prohibited.

Article 99. Term for consideration a complaint

The term for consideration of a complaint shall be twenty working days from the date of receipt of the complaint.

Chapter 15. DECISION ON THE COMPLAINT Article 100. Types of decisions based on the results of processing a complaint

1. Having considered the complaint, the body considering the complaint shall make one of the following decisions:

1) on cancellation of the administrative act;

2) on cancellation of the administrative act and adoption of a new administrative act;

3) on commission of administrative action;

4) on leaving the complaint without satisfaction;

5) on direction of the administrative case to an administrative body, to an official whose administrative act, administrative action (inaction) is being appealed, for the implementation of the administrative procedure, indicating the violations committed and proposals for their elimination;

6) on rejection of the complaint.

2. The body considering the complaint shall make a decision provided for in subparagraphs 1), 2) and 3) of the first part of this Article, if the adoption of administrative act, the commission of administrative action is within the competence of the body considering the complaint.

The body considering the complaint shall send the complaint to the administrative body, to the official whose administrative act, administrative action (inaction) is being appealed, for the implementation of the administrative procedure no later than five working days from the date of the decision, indicating the violations and proposals for their elimination in case the adoption of the relevant act, the commission of administrative action does not fall within the competence of the body considering the complaint.

3. The basis for making a decision provided for in subparagraphs 1), 2), 3) and 5) of the first part of this Article shall be:

incorrect determination and clarification of the range of circumstances that are important for the correct consideration of administrative case;

inconsistency of the content of the administrative act, administrative action (inaction) with the materials of the administrative case;

violation or incorrect application of the legislation of the Republic of Kazakhstan.

4. Upon completion of the consideration of the complaint on the merits, a decision shall be made in writing, which shall be sent to the participant in the administrative procedure, and a copy of the decision shall be sent to the administrative body, the official whose administrative act, administrative action (inaction) is being appealed.

The refusal to satisfy the complaint must be motivated.

The decision of the body considering the complaint is binding.

5. If the body considering the complaint, within the time limits established by this Code, did not make a decision on the results of the consideration of the complaint, then from the date of expiration of the time limits, it shall be considered that the body considering the complaint has refused to satisfy the complaint.

6. In case of disagreement with the decision of the body considering the complaint, the participant in the administrative procedure has the right to appeal the administrative act, administrative action (inaction) to another body considering the complaint, or to the court.

Article 101. Content of the decision based on the results of processing a complaint

1. The decision based on the results of the consideration of the complaint shall indicate:

1) date of the decision;

2) name of the body considering the complaint;

3) information on the person who filed the complaint: for individuals - surname, name, patronymic (if it is indicated in the identity document), individual identification number, for legal entities - name, organizational and legal form, business identification number for legal persons (branch and representative office);

4) summary of the contested administrative act, administrative action (inaction);

5) essence of the complaint;

6) justification with reference to the norms of the legislation of the Republic of Kazakhstan, which the body considering the complaint was guided by when making a decision on the complaint.

2. The decision may also contain other information provided for by the legislation of the Republic of Kazakhstan and (or) relevant for the correct consideration of the complaint, as well as serving as the basis for the decision.

SECTION 4. ADMINISTRATIVE LEGAL PROCEEDINGS Chapter 16. JURISDICTION OF CASES

Article 102. Jurisdiction of administrative cases

1. Administrative proceedings are carried out by specialized district and equivalent administrative courts.

At the request of the plaintiff, cases referred to the jurisdiction of a specialized district and equivalent administrative court may be considered by a court at the place of residence of the plaintiff, with the exception of cases within the jurisdiction of specialized district and equivalent administrative courts located within cities of republican significance and the capital, regional centers.

2. Courts shall have jurisdiction over disputes arising from public law relations provided for by this Code in the course of administrative proceedings.

3. The specialized inter-district administrative court of the capital considers claims of investors specified in part 1-2 of Article 27 of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan on appeal of administrative acts, administrative actions (inaction) of administrative bodies, officials.

Footnote. Article 102 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.03.2021 № 20-VII (shall be enforced 01.07.2021); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 157-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 103. Jurisdiction of administrative cases to military courts

Military courts shall consider administrative cases on lawsuits of service members of the Armed Forces of the Republic of Kazakhstan, other troops and military formations, citizens undergoing military training, if the defendant is the military command and control bodies, a military unit, with the exception of cases within the jurisdiction of other specialized courts.

If a military court is not formed on the territory of the corresponding administrative-territorial unit, the administrative cases referred to its jurisdiction shall be considered by specialized regional and administrative courts equivalent to them in the manner prescribed by this Code.

Article 104. Administrative cases within the jurisdiction of the regional and equivalent courts

Regional and equivalent courts shall consider administrative cases on appeal.

Article 105. Jurisdiction of administrative cases to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan

1. The Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, according to the rules of the court of first instance, shall consider administrative cases on challenging decisions and actions (inaction) of the Central Election Commission of the Republic of Kazakhstan, decisions, and actions (inaction) of the Central Referendum Commission.

2. Judicial acts on administrative cases in cassation are subject to consideration by the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

Article 106. Territorial jurisdiction of administrative cases

1. Administrative cases are subject to consideration at the place of issuance of the administrative act or at the location of the defendant.

2. An administrative act issued outside the Republic of Kazakhstan is subject to consideration in a specialized inter-district administrative court of the capital.

3. Administrative act issued in the form of an electronic document shall be considered at the place of residence (location) of the plaintiff.

4. Lawsuit against an administrative body arising from the activities of its territorial subdivision, branch, representative office, shall be filed in court at the location of the territorial subdivision, branch, and representative office.

Footnote. Article 106 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 157-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 107. Jurisdiction by the interrelation of cases and at the option of the parties

1. The lawsuit against several defendants may be filed at the location of one of the defendants. The choice between several courts, which, according to this Article, has jurisdiction over the case, shall belong to the plaintiff.

2. The parties may, by agreement between themselves, change the territorial jurisdiction for a given administrative case, including for administrative cases pending before the court, prior to the appointment of the administrative case for proceedings in the court session.

3. The lawsuit for compensation for damages caused by the defendant, coupled with administrative act, administrative action (inaction), shall be considered by a specialized district and administrative court equivalent to it.

4. The lawsuit for compensation for moral damage shall be considered in the order of civil proceedings.

5. Several lawsuits may be united by the plaintiff in one lawsuit if they are filed against one defendant, are related to each other and their consideration is within the competence of one court.

6. It shall be prohibited to combine in one proceeding, several lawsuits, which are subject to consideration in the order of different types of legal proceedings unless otherwise established by this Code. Therewith lawsuits that are not related to public law disputes and are not subject to separation must be singled out and sent, according to jurisdiction, to the appropriate district (city) court.

Article 108. Transfer of administrative case from the proceedings of one court to another court

1. Administrative case accepted for court proceedings in compliance with the rules of jurisdiction and scheduled for consideration in a court session shall be considered by it on its merits, even if in the course of its consideration it became jurisdictional to another court.

2. Court shall transfer administrative case to another court if:

1) in considering administrative case in this court, it turned out that it was accepted for proceedings in violation of the rules of jurisdiction;

2) after the challenge of one or several judges or for other reasons, replacement of judges or consideration of administrative case in this court becomes impossible;

3) there are basis provided for by part two of Article 107 of this Code.

3. On the transfer of administrative case to another court or on the refusal to transfer administrative case to another court, a court ruling shall be issued, which may be appealed. The transfer of administrative case to another court shall be carried out after the expiration of the appeal period, and in the case of a complaint, after a court ruling has been issued to dismiss the complaint.

If both parties agree with the jurisdiction determined by the court on their written request, the transfer of administrative case from one court to another shall be made immediately after the ruling has been issued.

Article 109. Resolution of disputes on jurisdiction

1. Disputes on jurisdiction between the courts shall be settled by a higher court, the decision of which is final and not subject to revision.

2. Dispute between courts of first instance located in different regions, cities of republican significance and the capital shall be resolved by the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan upon the presentation of the relevant regional or equivalent court.

Chapter 17. GENERAL INITIATIONS IN ADMINISTRATIVE LEGAL PROCEEDINGS Article 110. Immediacy and oral proceedings of the legal proceedings

1. Judicial proceedings in administrative cases in courts shall be carried out orally, with the exception of proceedings in administrative cases considered in accordance with Chapter 23 of this Code.

Evidence in administrative cases in court proceedings is subject to direct research. The court must hear the explanations of the parties and other participants in the administrative process, testimony of witnesses and experts, examine material evidence, learn written evidence and other documents, listen to sound recordings and view video recordings, films, photographs, learn materials on other media, as well as make other actions to investigate evidence.

In exceptional cases, if it is impossible to directly hear the oral testimony (explanations) of the participants in the administrative process, the court has the right to read out their testimonies (explanations) obtained in the course of the administrative procedure.

2. In necessary cases, when examining evidence in administrative case, the court shall hear consultations and explanations of a specialist.

3. Hearing of explanations of the parties, other participants in the administrative process, testimony of witnesses, opinions of experts, specialists may be carried out by the court via videoconference.

4. Final decisions in administrative case may be based only on the evidence that was directly examined in the court session, with the exception of documents containing state secrets or other secrets protected by law.

Article 111. Invariability of the court composition in the proceedings of administrative case

1. Administrative case must be heard by the same judge or the composition of the court.

2. If the judge is unable to participate in the proceedings, another judge shall replace him (her), and the proceedings of the administrative case shall start over.

Replacement of a judge or several judges shall be possible in case of:

1) declared and satisfied self-disqualification or disqualification of a judge in the manner established by the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan;

2) long absence of a judge due to illness, vacation, study, or being on a business trip;

3) termination or suspension of the powers of a judge on the basis provided for by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan "On the judicial system and the status of judges in the Republic of Kazakhstan".

3. It shall not be considered as a substitute for a judge to perform procedural actions by another judge in urgent cases, including consideration of an application for securing a lawsuit, postponement of court proceedings.

Article 112. Participation in legal proceedings

1. Legal proceedings shall take place with the obligatory participation of the defendant, except for the cases provided for in part two of this Article.

If the defendant fails to appear, the court shall postpone the consideration of the administrative case.

The court has the right to subject the defendant to a monetary penalty, and in case of repeated failure to appear, to consider the administrative case in his (her) absence.

2. The proceeding of administrative case in the absence of the defendant may be admitted if this does not interfere with the full, objective, and comprehensive consideration of the administrative case.

3. The court is obliged to provide the plaintiff with the opportunity to participate directly in the proceedings. The failure of the latter to appear for unjustifiable reasons shall not be considered as an obstacle for consideration of the administrative case in his (her) absence.

4. Interested parties may be involved in administrative case at the initiative of a court or at the request of a participant in an administrative proceeding.

Article 113. Notification (notice) in the administrative process

1. Participants in the administrative proceeding shall be notified of the time and place of the consideration of the case or the performance of individual procedural actions and shall be summoned to the court by notifications (notices) no later than the next working day from the date of the respective ruling or from the date of the appointment of the date of the trial.

The notification is sent by telephone message, to the user's account on the e-government web portal with a short text message to the cellular subscriber number registered on the e-government web portal, a text message to the cellular subscriber number or by e-mail, telegram or a registered mail with a notification of its delivery or using other means of communication that ensure the recording of a notification or call.

If the person does not actually reside at the address indicated in the administrative case, the notification (notice) may be sent to the legal address or to the place of his work. Notification (notice) addressed to a legal entity shall be sent to the place of its registration and (or) actual location.

2. Notification (notice) will be considered properly delivered and reliable in the following cases:

1) sending a text message to a cellular subscriber number or to an email address that the notified person indicated during the administrative proceedings and confirmed with his signature, as well as to the user's account on the e-government web portal with sending a short text message to the cellular subscriber number registered on the "e-government" web portal;

2) notifying the person by telegram, which is handed to him personally or to one of the adult family members living with him against receipt on the note to be returned to the sender, by registered mail.

Notification (notice) addressed to a legal entity shall be handed to the head or employee of the legal entity, who shall sign for receipt of the notification on the notification (notice) of delivery, indicating his surname, initials and position;

3) directions in a different way that allows to record (certify) the fact of proper delivery of the notification (notice).

Any other notification (notice) may not be considered sufficient for the conduct of procedural actions and decision-making.

Persons participating in the administrative process shall confirm with their signature that they have voluntarily indicated the address of their place of residence (location), place of work, mobile phone number, e-mail address, voluntarily indicated earlier in the course of administrative legal proceedings in a procedural and other document, and the notification (notice) sent to the specified contacts (address) will be considered appropriate and sufficient.

3. If the addressee refuses to accept the notification (notice), the person delivering or handing it over shall make an appropriate note on the notification (notice), which is returned to the court. The court has the right to consider such a notification (notice) delivered properly.

4. Notification (notice) must contain:

1) name and exact address of the court;

2) time and place of the court session or the conduct of a separate procedural action;

3) name of the administrative case on which the addressee is notified;

4) indication of the person summoned or notified to the court (last name, first name, patronymic (if it is indicated in the identity document) and place of residence of the person, or the name of the body or legal entity and its location) to whom the notification (notice) is addressed, and also the status in administrative case;

5) indication of what actions and by what term the summoned or notified person is entitled or obliged to perform;

6) indication of the obligation of the person who received the notification (notice) in connection with the absence of the addressee to deliver it to the addressee as soon as possible;

7) indication of the consequences of failure to appear in court and the obligation to inform the court of the reasons for failure to appear;

8) signature of the person who sent the notification (notice).

Footnote. Article 113 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 06.02.2023 № 194-VII (shall be enforced from 01.04.2023).

Article 114. Appearance in person

1. Participants in an administrative proceeding must appear in court.

The court may order any person involved in the administrative case to appear in person.

2. Participants in an administrative proceeding shall have the right in writing, including in the form of an electronic document certified by means of an electronic digital signature, to ask the court to consider the administrative case in their absence and to send them a copy of the judicial act.

Article 115. Proceeding of administrative case in the absence of persons whose attendance is compulsory

1. The failure to appear of the persons participating in the administrative case shall not constitute an obstacle to the holding of the court session, provided that they are properly notified.

If the persons whose participation has been recognized by the court as compulsory fail to appear, the court shall have the right to apply procedural enforcement measures to them in accordance with Chapter 18 of this Code.

2. The postponement of the proceeding of administrative case is allowed if the court finds it impossible to consider the administrative case in this court session due to the failure of any of the participants in the administrative proceeding or their representatives to appear, in cases of a change in the subject and basis of the lawsuit, as well as bringing new participants in the administrative case to the administrative proceeding.

Article 116. Frames of legal proceedings in administrative cases

1. In determining the subject of the lawsuit, the court is not bound by the wording of the lawsuit, the text of the lawsuit and the documents attached thereto or presented later.

The court has the right to assist a party in formulating and (or) changing lawsuits with a preliminary explanation of the legal consequences.

The court is not bound by the stated basis of the lawsuit, but it has no right to go beyond the frame of the lawsuit.

2. The court is obliged in the course of the trial to check whether the limits of administrative discretion and their compliance (proportionality) with the goals of adopting administrative act established by the legislation of the Republic of Kazakhstan are not exceeded.

Article 117. General rules for administrative legal proceedings

Administrative legal proceedings shall consist in the sequential passage of the following main stages:

1) registration of a lawsuit in court;

2) actions of the court on the received administrative case and the preliminary hearing;

3) legal proceedings;

4) issuance of a court decision, its announcement and explanation;

5) execution of the court decision and judicial control.

Article 118. Court ruling

1. The act of the court, which does not resolve the administrative case on the merits, shall be issued in the form of a ruling. The rulings may be made by the court both in the court session and outside the court session.

2. On simple issues, the court issues a ruling without leaving the courtroom, which shall be entered into the protocol.

3. The ruling, rendered in the form of a separate procedural document, must indicate:

1) date and place of the ruling;

2) name of the court that issued the ruling, the composition of the court and the surname and initials of the secretary of the court session;

3) participants in the administrative proceeding and the subject of the dispute;

4) issue on which the ruling is made;

5) reasons for which the court came to its conclusions, and a reference to the laws of the Republic of Kazakhstan, which the court was guided by;

6) procedural decision;

7) procedure and term for appealing the ruling, if it is subject to appeal.

4. The ruling, which is made in the courtroom, must contain the information listed in subparagraphs 4), 5) and 6) of part three of this Article.

5. When a ruling is made during an oral hearing, the ruling or its operative part shall be announced immediately after the ruling. The definition in the final form may be made no later than five working days after the announcement of its operative part.

Article 119. Prejudice

1. A court decision on administrative case that has entered into legal force is binding on all administrative bodies, officials, individuals, and legal entities in relation to both the established circumstances and their legal assessment in relation to the person about whom it was made. This provision shall not preclude the verification, cancellation, or change of the court decision and other judicial acts in the appeal and cassation procedures.

2. A court decision on administrative case that has entered into legal force is binding on any court and body when establishing facts relevant to the case and factual data established without evidence.

Article 120. Conciliation procedures

1. The parties, based on mutual concessions, may fully or partially complete the administrative case by concluding an agreement on conciliation, mediation, or settlement of a dispute in a participatory procedure at all stages (levels) of the administrative process until the court is removed for a decision.

Reconciliation of the parties shall be allowed if the defendant has administrative discretion.

2. Settlement of a dispute through mediation and participatory procedure in court shall be carried out in accordance with this Code and the legislation of the Republic of Kazakhstan.

3. An agreement on conciliation, mediation, or dispute settlement through a participatory procedure shall be concluded in writing and signed by the parties or their representatives.

4. An agreement on conciliation, mediation, or dispute settlement through a participatory procedure must comply with the enforceability requirements and contain the conditions under which the parties reached reconciliation, as well as the procedure for the distribution of court costs, including the costs of representatives' services.

5. A petition by the parties to approve an agreement on conciliation, mediation or to settle a dispute in a participatory procedure shall be considered by the court in a court session or at a preliminary hearing.

Based on the results of consideration of a petition to approve an agreement on conciliation, mediation or to settle a dispute in a participatory procedure, the court shall issue a ruling to approve such an agreement or refuse.

6. When the court approves the agreement of the parties on conciliation, mediation or on the settlement of the dispute in a participatory procedure, it shall issue a ruling on the return of the lawsuit in full or in the relevant part.

7. Agreement on conciliation, mediation, or settlement of a dispute in a participatory procedure, not executed voluntarily, is subject to compulsory execution based on a writ of execution issued by the court at the request of the person who entered into the agreement.

8. The court (judge) shall take measures to reconcile the parties, assist them in settling the dispute at all stages of the process.

9. The court shall not approve an agreement on conciliation, mediation or the settlement of a dispute through a participatory procedure if its terms contradict the law or violate the rights, freedoms, and legitimate interests of others.

10. If the parties have not reached an agreement on conciliation, mediation, or settlement of the dispute in a participatory procedure or the terms of the agreement have not been approved by the court, the administrative case shall be considered in a general manner.

Article 121. Procedure for mediation in the court

1. For mediation in the court of first instance, the administrative case shall be transferred to another judge, who shall approve the mediation agreement.

At the request of the parties, a judge who is in charge of the administrative case may carry out mediation.

For mediation in the court of appeal, administrative case is usually transferred to one of the judges of the collegial composition of the court.

In the court of cassation, simultaneously with the petition for the settlement of the dispute (conflict) by concluding a mediation agreement, the parties must submit the said agreement.

2. The judge, who conducts the mediation, shall appoint the day of the mediation and shall notify the parties of the time and place of the mediation.

The court has the right to summon other persons for mediation if their participation will contribute to the settlement of the dispute (conflict).

3. The protocol of mediation in the court shall not be kept.

Article 122. Legal expenses in administrative cases

1. Questions on the distribution of court costs shall be considered according to the rules of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan.

2. When the lawsuit is returned on the basis provided for in subparagraphs 5), 6), 12), 13), 14) and 15) of the second part of Article 138 of this Code, court costs shall not be reimbursed.

Chapter 18. MEASURES OF PROCEDURAL ENFORCEMENT Article 123. Types of measures of procedural enforcement

Measures of procedural enforcement shall include:

1) comment;

2) removal from the courtroom;

3) monetary penalty.

Article 124. Basis and procedure for applying measures of procedural enforcement

1. The application of measures of procedural enforcement, provided for in subparagraphs 1) and 2) of Article 123 of this Code, shall be entered into the protocol of the court session.

2. The court shall issue a ruling on the application of a measure of procedural enforcement provided for by subparagraph 3) of Article 123 of this Code.

An appeal against this ruling shall not suspend the execution of measures of procedural enforcement. Submission of a private complaint about the application of a monetary penalty shall be allowed after the execution of the imposed penalty.

3. If the selected measure of procedural enforcement has not yielded results, it shall be allowed to apply another measure of procedural enforcement. Measures of procedural enforcement may be applied repeatedly.

4. The application of measures of procedural enforcement to a person shall not relieve this person from the performance of the relevant duties established by this Code.

5. If in the actions of the violator of the order in the court session there are signs of a criminal offense, the court shall send the materials to the prosecutor to decide on the start of the pre-trial investigation.

Article 125. Comment

The presiding judge has the right to announce a comment to the person who violates the order in the courtroom. Therewith the presiding judge shall explain the possibility of applying a stricter measure of enforcement against him in case of repetition.

Article 126. Removal from the courtroom

1. If a person participating in the administrative process violates the order in the courtroom after announcing a comment to him, the presiding judge shall have the right to remove him for the entire period of consideration of the administrative case or for part of it.

2. Other persons present who violate the order may be removed by order of the presiding judge without prior announcement of an oral comment.

Article 127. Monetary penalty

1. The court shall impose a monetary penalty in the cases established by this Code.

2. Monetary penalty shall be imposed on an individual, official, legal entity or its representative in the amount of ten to one hundred monthly calculation indexes. The court shall issue a ruling on the imposition of a monetary penalty, a copy of which shall be handed over to the person on whom the monetary penalty is imposed.

Consideration of the issue of imposing a monetary penalty shall be carried out in a court session with prior notification of the person in respect of whom the monetary penalty is applied.

3. The court has the right to impose a monetary penalty on a person who abuses procedural rights or does not perform procedural duties, including in cases of presentation of evidence, execution of orders in violation of the time limit established by the court without good reason, if this has led to a delay in the consideration of administrative case, for each action (inaction) in the amount of ten monthly calculation indexes.

4. For failure to comply with a request, a court request, failure to appear in court of a person participating in administrative case, untimely notification of the court, untimely submission of a response, disobedience to the orders of the presiding judge, violation of the rules established in the court, as well as other actions (inaction) that clearly indicate the contempt against the court and (or) the judge, the court shall have the right to impose a monetary penalty in the amount of up to twenty monthly calculation indexes.

5. For failure to comply with a court decision, a court ruling on the approval of an agreement of the parties on conciliation, mediation or on the settlement of a dispute in a participatory procedure, the court shall impose a monetary penalty on the defendant in the amount of fifty monthly calculation indexes, indicating in the same judicial act a period not exceeding one month, during which it is subject to execution.

6. Payment of the monetary penalty shall be carried out within five working days from the date of delivery of the ruling and it shall be collected in the income of the republican budget.

7. The person on whom the monetary penalty has been imposed has the right to apply to the court with a petition to release him from payment or to reduce the amount of the monetary penalty.

The application shall be considered in the court session with the summons of the applicant.

8. When imposing a monetary penalty, the court has the right to postpone or extend the execution of the ruling for up to two months.

9. In case of failure to comply with a judicial act or a court demand specified in parts three and four of this Article, the court shall have the right to impose a repeated monetary penalty on the person in an amount increased by ten monthly calculation indexes.

Footnote. Article 127 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.12.2021 № 83-VII (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication).

Chapter 19. EVIDENCE AND PROOF Article 128. Procedure and specificities of legal regulation of evidence and the process of proof

The procedure for the legal regulation of evidence, factual data not admissible as evidence, the subject of evidence and sources of evidence, as well as the collection, research, assessment and use of evidence (proof) and other provisions on evidence and proof shall be determined by the norms of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan, with the exception of specificities established by this Code.

Article 129. Burden of proof

1. The plaintiff, in accordance with his capabilities, is obliged to participate in the collection of evidence. Regardless of the type of lawsuit filed, the plaintiff must prove the time when he became aware of the violation of his rights, freedoms and legitimate interests, as well as the amount of losses incurred.

2. The burden of proof shall be borne:

1) in lawsuit for challenging - by the defendant accepted burdensome administrative act;

2) in lawsuit for enforcement - by the defendant in terms of the facts that became the basis for refusal to accept the requested administrative act, and by the plaintiff in terms of the facts that justify the adoption of administrative act favorable to him.

If the respondent refers to the existence of factual conditions precluding the issuance in a specific case of the administrative act desired by the plaintiff, the burden of proof such conditions shall lie with the respondent;

3) in lawsuit for action - by the defendant in terms of the facts that were the basis for refusal to perform the requested action (inaction), and by the plaintiff in terms of facts favorable to him;

4) in lawsuit for recognition - by the plaintiff in terms of the facts confirming the presence or absence of any legal relationship, and by the defendant in terms of the facts substantiating the legality of the burdening administrative act that no longer has legal force, as well as any committed action (inaction).

3. The defendant may refer only to that basis that is mentioned in the administrative act.

4. If, after examining all the evidence, any fact that determines the outcome of the administrative case remains unproven, then the negative consequences of the results of the consideration and resolution of the administrative case shall be borne by the party bearing the burden of proving this fact.

Article 130. Specificitiesof proof

1. The court is obliged to assist in eliminating formal errors, clarifying ambiguous expressions, filing petitions on the merits of administrative case, supplementing incomplete factual data, submitting all written explanations that are important for a complete determination and objective assessment of the circumstances of administrative case at all stages of the process.

2. If the evidence presented by the participants in the administrative proceeding is insufficient, the court shall collect it on its own initiative.

The participants in the administrative proceeding are obliged to assist the court in investigating the factual circumstances of the administrative case and collecting evidence.

The court is not bound by a party's statement on the admissibility of evidence, which is permitted in the final judgment.

3. Participants in the administrative proceeding are obliged to submit documents requested by the court, as well as the necessary information. The court may demand these documents by a certain date.

The participants in the administrative process are obliged to attach to these documents electronic documents, documents or extracts from them to which they refer.

4. Persons participating in administrative case shall not have the right to destroy or hide any evidence or otherwise hinder its investigation and assessment, making it impossible or difficult to obtain evidence. In this case, the court may impose the burden of proof on the interfering party, regardless of the rules established by part two of Article 129 of this Code.

5. In cases of failure to notify the court on the impossibility of submitting evidence within the time period established by it, as well as failure to fulfill the obligation to present the evidence required by the court for reasons recognized by the court as disrespectful, the court has the right to impose a monetary penalty in the manner prescribed by Article 127 of this Code.

6. If the disclosure of the content of these documents or acts may cause damage to legally protected interests or they contain information constituting state secrets or other secrets protected by law, the court shall issue a ruling on the study of these documents or acts, as well as information in a closed court session.

Chapter 20. ADMINISTRATIVE LAWSUIT, ITS FORM, CONTENT AND TYPES Article 131. Administrative lawsuit, its form, and content

1. In administrative court, administrative case shall be initiated based on a lawsuit.

For the purposes of this Code, lawsuits also mean other appeals to the court provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan.

Lawsuits filed with the court are:

1) lawsuit for challenging;

2) lawsuit for enforcement;

3) lawsuit for action;

4) lawsuit for recognition.

2. The lawsuit shall be filed with the court in writing or in the form of an electronic document certified by the electronic digital signature of the plaintiff and (or) his (her) representative.

The lawsuit must indicate:

1) name of the court where the lawsuit is filed;

2) last name, first name and patronymic (if it is indicated in the identity document) of the plaintiff, if the plaintiff is an individual, his (her) place of residence, date and place of his (her) birth, the name of the representative and his address, if the lawsuit is filed by the representative; phone numbers, e-mail addresses of the plaintiff, his (her) representative;

name of the plaintiff, if the plaintiff is a legal entity or other organization, its location, business identification number and bank details;

3) name of the defendant, location, bank details (if known to the plaintiff) and business identification number (if known to the plaintiff). The lawsuit must contain the telephone numbers and e-mail address of the defendant, if known to the plaintiff;

4) content of the lawsuit (subject of the lawsuit) and a statement of the circumstances by which the plaintiff substantiates his lawsuits (basis for the lawsuit), the essence of the violation or threat of violation of the rights, freedoms and legitimate interests of the plaintiff. In the case of filing a lawsuit against several defendants - the content of the lawsuit against each of the defendants;

5) information on the observance of the pre-trial procedure for contacting the defendant, if this is established by law;

6) list of documents and other attached materials (if any).

3. The lawsuit, as a rule, also shall indicate:

1) substantiated opinion of the plaintiff about the violation by the defendant of his rights, freedoms and legitimate interests, about the establishment of obstacles to their implementation or about the illegal imposition of any obligation on him;

2) if necessary - a written application for a postponement, installment plan, exemption from payment of the state fee; on the appointment of a forensic examination; on the demand for evidence; about summoning witnesses; on securing a lawsuit and other petitions.

4. In confirmation of the circumstances that substantiate the lawsuit, the plaintiff shall submit evidence, and in case of impossibility, indicates the evidence that he cannot independently present, indicating the relevant reasons.

5. The lawsuit shall be signed by the plaintiff or his representative with the authority to sign it. If a representative files a lawsuit, then the name of the representative, his postal address, as well as telephone numbers, e-mail address, if any, shall be indicated.

6. In the event that a prosecutor applies in the interests of a citizen, the lawsuit must contain substantiation of the reasons for the impossibility of filing a lawsuit by the person himself (herself).

7. The documents attached to the lawsuit shall be presented, as a rule, in originals. If it is impossible to present documents in originals, they may be submitted in copies certified in accordance with the procedure established by law. If a copy of the document may not be certified due to the absence of the original, the lawsuit must state the reason for the impossibility of such actions.

8. The following shall be attached to the lawsuit:

1) copies of the lawsuit and documents attached thereto according to the number of participants in the administrative proceeding;

2) a document confirming the payment of the state fee, or a request for a delay in the payment of the state fee on the grounds provided for by the Code of the Republic of Kazakhstan "On taxes and other mandatory payments to the budget" (Tax Code);

3) power of attorney or other document certifying the authority of the representative;

4) documents confirming the circumstances on which the plaintiff bases his lawsuits;

5) documents confirming compliance with the pre-trial procedure for resolving a dispute, if this procedure is established by law;

6) copies of the charter, certificate or statement on state registration, if the lawsuit is filed by a legal entity, and other documents;

7) copies of the investment contract concluded between the investor and the authorized state body, as well as documents confirming the investor's investment activities, if the lawsuit is filed in accordance with part three of Article 102 of this Code.

Footnote. Article 131 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 12.12.2023 № 46-VIII (effective from 01.01.2024).

Article 132. Lawsuit for challenging

In case of violation of the rights, freedoms and legitimate interests of the plaintiff by a burdening administrative act, he has the right to file a lawsuit for challenging with the requirement to cancel the administrative act in full or in any part of it.

Article 133. Lawsuit for enforcement

1. In lawsuit for enforcement, the plaintiff may demand the acceptance of a favorable administrative act, the acceptance of which was refused or not accepted due to the inaction of an administrative body or official.

In such cases, a separate requirement to challenge the refusal is not required.

2. Lawsuit for enforcement may contain a requirement for the respondent to be obliged not to accept a burdensome administrative act.

Article 134. Lawsuit for action

1. In lawsuit for action, the plaintiff may demand to perform certain actions or refrain from such actions that are not aimed at the acceptance of administrative act.

2. In lawsuit for action, the plaintiff may also demand the submission of a corresponding document provided for by law in the event that the administrative act is recognized as accepted due to the failure to accept the administrative act within the time established by law on the same subject.

Article 135. Lawsuit for recognition

1. In a lawsuit for recognition, the plaintiff may demand to recognize the presence or absence of any legal relationship, if he may not file a lawsuit in accordance with Articles 132, 133 and 134 of this Code.

2. In an action for recognition, the plaintiff may also demand to declare an encumbrance administrative act that no longer has legal force as illegal.

3. A lawsuit for recognition may be filed if the plaintiff is sufficiently interested in establishing these relations as soon as possible. The plaintiff's interest in establishing legal relations may be legal, moral, or material in nature.

Article 136. Term for filing a lawsuit

1. Lawsuits for challenging, for enforcement shall be filed with the court within a month from the date of delivery of the decision of the body considering the complaint based on the results of the consideration of the complaint.

In the event that the law does not provide for a pre-trial procedure or there is no body considering the complaint, the lawsuit shall be filed within one month from the date of delivery of the administrative act or from the moment it was brought to the notice in the manner established by this Code and the legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. Lawsuit for the commission of an action shall be filed in court within a month from the day when the person became aware of the commission of the action, as well as when the period established by the legislation of the Republic of Kazakhstan for the commission of the action has expired.

3. Lawsuit for recognition shall be filed with a court within five years from the moment the relevant legal relationship arose.

Demand to declare a burdensome administrative act that no longer has legal force may be declared illegal within three months from the day when the person became aware of the violation of his rights, freedoms and legitimate interests by this act.

4. Lawsuit for the actions (inaction) of a court officer for the execution of court orders shall be filed with the court within ten working days from the date of the action (refusal to perform the action) or from the day when the plaintiff or the debtor, not notified of the time and place of the action by the court performer, learned on it.

5. A person who did not participate in the administrative procedure, whose rights, freedoms and legal interests are affected by the administrative act, has the right to file a lawsuit in court within a month from the day when the person learned or could learn about the adoption of the administrative act, but no later than one year from the date of its acceptance.

6. A person who has filed a complaint with the body considering the complaint has the right to file a lawsuit with the court within a month from the date of delivery of the decision on the complaint or after the expiration of the time limit for the consideration of the complaint, if a decision on the complaint has not been taken.

7. A missed deadline for filing a lawsuit for a good reason may be restored by the court in accordance with the rules of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan. The reasons for missing the deadline for filing a lawsuit with the court and their significance for the correct resolution of administrative case shall be clarified by the court in a preliminary hearing.

8. Missing the deadline for filing a lawsuit in court without a good reason, as well as the impossibility of restoring the missed deadline for applying to the court, shall be the basis for returning the lawsuit.

Chapter 21. ACTION BY THE COURT ON THE CASE AND THE PRELIMINARY HEARING Article 137. Filing a lawsuit

By filing a lawsuit, the case is accepted for proceedings.

Article 138. Actions by the court (judge) on the case

Footnote. The heading of Article 138 – as reworded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.12.2021 № 83-VII (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication).

1. Before the start of the trial, the judge shall make all the actions and orders that are necessary to resolve the dispute, if possible during one court session.

2. The court (judge) shall issue a ruling on the return of the lawsuit on the following grounds:

1) plaintiff has not complied with the procedure for pre-trial settlement of the dispute established by law for this category of cases and the possibility of applying this procedure has not been missed;

2) lawsuit does not meet the requirements of the second part of Article 131 of this Code and the impossibility of eliminating the deficiencies before the preliminary hearing is established;

3) application was submitted by an incapacitated person;

4) application is signed by a person who does not have the authority to sign it or submit it;

5) in the proceedings of the same or another court there is a case on a dispute between the same parties, on the same subject and on the same basis;

6) plaintiff has withdrawn the submitted lawsuit;

7) despite the demands of the court, the plaintiff, who did not ask to hear the case in his absence, did not appear in the court on a second summons;

8) the person in whose interests the case was initiated did not support the stated lawsuit;

9) parties have entered into an agreement on conciliation, mediation or settlement of a dispute in a participatory procedure, and it has been approved by the court;

10) state duty has not been paid or paid in addition to the procedure established by the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan;

11) the case is not subject to consideration in the order of administrative legal proceedings;

12) there is a court decision or a court ruling on the approval of an agreement on conciliation, mediation or on the settlement of a dispute in a participatory procedure, which has entered into legal force on a dispute between the same parties, on the same subject and on the same basis;

13) after the death of a citizen who is one of the parties to the case, the disputed legal relationship does not allow for succession;

14) the organization acting as a party to the case was liquidated with the termination of its activities and the absence of legal successors;

15) the court refused to restore the missed deadline for filing a lawsuit;

16) agreement has been concluded between the parties in accordance with the law on referring this dispute to arbitration unless otherwise provided by law;

17) the case is not within the jurisdiction of the given court.

3. The return of the lawsuit does not prevent the repeated filing of the lawsuit with the court, with the exception of subparagraphs 3), 5), 9), 11), 12), 13), 14), 15) and 17) of part two of this Article, against the same defendant, on the same subject and on the same basis.

4. In order to prepare administrative case for a preliminary hearing, the judge shall:

1) indicate to the plaintiff the removable defects of the lawsuit and sets a time limit for their correction, as a rule, not exceeding ten working days from the date of delivery of such a demand, with an explanation of the procedural consequences of failure to comply with the court requirements;

2) perform the procedural actions necessary for the correct and timely consideration and resolution of the administrative case, provided for by the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan.

5. The judge obliges the defendant to submit a written review prepared and executed in accordance with the requirements of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan, and a reasoned position of the head of a higher administrative body, an official with an administrative case (if any) within a period not exceeding ten working days.

The plaintiff gets acquainted with the review and position at the preliminary hearing stage.

Failure to submit them within the time limit set by the judge may be the basis for the application of a monetary penalty and does not prevent the consideration of an administrative case on the merits.

6. The judge shall conduct a preliminary hearing within a reasonable time, except for the cases provided for by this Code.

Footnote. Article 138 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.12.2021 № 83-VII (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication); dated 27.03.2023 № 216-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 139. Securing the lawsuit

1. The basis, measures for securing a lawsuit, their replacement and cancellation, the procedure for securing a lawsuit shall be determined by the rules of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan, with the exception of the specifics provided for by this Article.

2. An application for securing a lawsuit, received simultaneously with a lawsuit, shall be considered by a judge within five working days from the date of receipt of the lawsuit.

Upon receipt of an application for securing a lawsuit after the expiry of this five-day period, the judge shall resolve the application no later than the next working day after its receipt by the court.

Article 140. Cancellation of administrative action validity suspension

The defendant has the right to file a reasoned petition on the need to immediately bring into force the disputed administrative act in accordance with Article 96 of this Code.

This petition may be filed at any stage of the administrative process and shall be reviewed by a judge in accordance with the rules on securing measures.

When making a decision to reject a lawsuit for challenging, as well as at any time before the decision enters into legal force, the court, upon a reasoned request from the participants in the administrative proceeding, shall cancel the suspension or execution of the contested administrative act.

Article 141. Procedure for submitting documents

1. For submission of written (in paper and (or) electronic form) petitions, objections, explanations and related documents, the judge shall set the necessary deadlines for the parties.

These documents, received by the court after the expiration of the deadline established by the court, shall be accepted if the party justifies the impossibility of submitting them within the period established by the court and they were received before the court made a decision.

2. Requests, objections, explanations must be accompanied by full originals of documents or their copies certified in an orderly manner, to which they refer, or extracts from them.

3. The court shall ensure familiarization of the parties with the received documents.

Article 142. Modification and withdrawal of suit. Recognition of suit

1. Before the retirement of the court for making a decision, the plaintiff has the right to withdraw the lawsuit in completely or in part, and the defendant - to recognize the lawsuit in full or in part by filing a written application.

The plaintiff has the right to change the basis and subject of the lawsuit, increase or decrease the amount of the lawsuit by submitting a written application before the court leaves for a decision. The course of the term for the consideration of administrative case shall be calculated from the date of the initial demand.

When the subject of the lawsuit is changed, the court shall consider the issues provided for in parts two and four of Article 138 of this Code, and shall also provide time for the defendant to prepare a new written response.

The parties have the right to perform such actions both on their own initiative and because of the judge's preliminary opinion.

The court is not entitled to change the subject of the lawsuit on its own initiative.

2. If the plaintiff's application for withdrawal of the lawsuit is received in full at the court session or preliminary hearing, the court shall explain the consequences of the withdrawal of the lawsuit. In other cases, the judge shall return the lawsuit without summoning the participants in the administrative process with the return of the state fee.

3. Before accepting the recognition by the defendant of the lawsuit, the court shall explain to the parties the procedural consequences. The recognition of the lawsuit by the defendant shall release the court from the obligation to examine the evidence.

In the case of a partial recognition of the lawsuit, the examination of the evidence shall be carried out only in the part in which the lawsuit was not recognized by the defendant, and shall be resolved when a decision is made on the merits of the dispute.

4. The court shall not accept the change in the lawsuit or its withdrawal, the recognition of the lawsuit by the defendant if these actions contradict the law or violate someone's rights, freedoms, or legitimate interests, as well as in the appeal and cassation review. In this case, the consideration of the administrative case shall continue in a general manner.

Article 143. Preliminary hearing

1. At the preliminary hearing, the court shall:

1) resolve the issue of the composition of the participants in the administrative proceeding;

2) investigate the reasons for missing the term and resolve the issue of restoring the missed term. In case of refusal to restore the missed period, return the lawsuit;

3) discuss the possibility of concluding an agreement on conciliation, mediation, or the settlement of a dispute in a participatory procedure;

4) explain to the parties on the possibility of considering administrative case by way of written proceedings with their consent;

5) oblige persons not participating in the administrative case to submit materials and documents necessary for the court;

6) perform other actions aimed at resolving the administrative case.

In administrative cases on challenging decisions, conclusions, orders of the authorized body based on the results of an audit of public procurement, as well as actions (inaction) of court officers, a preliminary hearing shall be carried out no later than twenty working days from the date of filing a lawsuit in court.

The preliminary hearing of administrative cases on disputes, set forth by part three of Article 102 of this Code shall be held no later than one month upon the submission of a lawsuit to the court.

2. The preliminary hearing shall ensure full disclosure of the evidence without examination.

3. Based on the results of the preliminary hearing, the court has the right to schedule a re-preliminary hearing.

Footnote. Article 143 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.12.2021 № 83-VII (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 144. Access to the materials of the administrative case

Placing documents and materials of administrative case on the electronic services of a court shall be equivalent to sending documents to persons participating in administrative case.

Acquaintance with documents and materials of administrative case in courts in the form of an electronic document shall be carried out in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 145. Appointment of court trial

The judge, having recognized the administrative case as prepared, shall notify the parties and other participants in the administrative proceeding on the place and time of the consideration of the administrative case.

Chapter 22. COURT TRIAL Article 146. Terms of court trial

1. Administrative case shall be considered and resolved within a reasonable term, but no more than three months from the date of the filing the lawsuit.

In administrative cases of particular complexity, a reasoned court ruling for a reasonable period, but no more than three months may extend this period.

The ruling on the extension of the term of the trial is not subject to appeal, revision at the request of the prosecutor.

2. Administrative cases on challenging decisions, conclusions, and orders of the authorized body based on the results of the audit of public procurement and actions (inaction) of the court officer shall be considered and resolved within ten working days from the date of his appointment to the proceedings in the court session.

3. Suspension of administrative legal proceedings shall be carried out in accordance with the rules of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan.

Article 147. Procedure and specificities of trial

1. The trial, including the procedure for holding the court session, the powers of the presiding judge, the procedure for drawing up a protocol, including a brief one, fixing the court session, permitting the court of petitions and examining evidence, shall be carried out according to the rules of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan, with the exception of the specifics established by this Article.

In this case, the brief protocol must be accompanied by a textual transcript of the audio recording obtained by automatic text recognition.

2. After the judicial debate in the administrative case, the court shall retire to make a decision. The court shall announce the operative part of the decision in the courtroom. After the operative part of the court decision is announced, the presiding judge shall explain the legal basis and the consequences of its adoption, the procedure and terms for appealing the decision, announce the date of the decision-making in the final form and when the persons participating in the administrative case may receive a copy thereto.

3. If the persons participating in the administrative case fail to appear, the decision shall not be announced in the court session.

4. If the announcement of the operative part of the decision is not made immediately after the end of the court session, the presiding judge is obliged to announce to the persons in the courtroom the date and time of the announcement.

5. The procedure for announcement provided for by this Article shall apply to other judicial acts, which conclude the proceedings on the case.

Chapter 23. WRITTEN PRODUCTION Article 148. Written proceedings

1. The court, with the consent of the parties, has the right to consider administrative case in written proceedings within a reasonable time, but no more than three months from the date of the filing the lawsuit.

In administrative cases of particular complexity, this period may be extended by a reasoned court ruling for a reasonable period, but no more than three months.

The ruling on the extension of the term of the trial is not subject to appeal, revision at the request of the prosecutor.

The court goes over to oral proceedings if a petition has been received from a party to revoke a previously expressed consent.

The court has the right, at its own discretion, to proceed to oral proceedings, if this is necessary for the correct resolution of the case.

2. By written proceedings, administrative case shall be considered without conducting an oral hearing.

3. In considering administrative case in this manner, the court shall examine the evidence presented by the parties and demanded on its own initiative, and a decision shall be made on them.

4. In written proceedings, the court shall set a time limit during which additional applications and documents may be submitted.

Article 149. Specificities of evidence study

1. The examination of evidence, the subject, and the limits of proof shall be established by the norms of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan, taking into account the nature of written proceedings and the specificities established by this Article.

2. The parties to the administrative proceeding shall have the right to challenge the relevance, admissibility, and reliability of written evidence, with the exception of persons who have submitted such evidence.

3. The court in written proceedings has the right to deviate from the observance of the rules established by the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan for the collection (presentation) and examination of evidence provided for oral proceedings, if this contributes to the quick resolution of the administrative case.

For the performance of a separate procedural action or the resolution of a procedural issue, the court may appoint an oral hearing.

This hearing shall be carried out according to the rules of oral proceedings, as far as the essence of the written proceedings permits.

In this case, the court may require the submission of the necessary information and evidence in writing.

After the necessary oral proceedings have been carried out, the written proceedings shall continue without further determination.

Article 150. Decision on administrative case considered in written proceedings

Decision on administrative case considered in written proceedings shall be made taking into account the rules established by Chapter 24 of this Code and corresponding to the merits of written proceedings, and may be appealed in the appeal and cassation procedures.

Chapter 24. COURT DECISION Article 151. Delivery of court decision

1. The judicial act, by which the court resolves the dispute on the merits, shall be rendered in the form of a decision. The decision may be made in brief form.

2. The decision shall be made after the examination of the administrative case and shall be made no later than ten working days from the date of the end of the oral proceedings. In exceptional cases, taking into account the complexity of the administrative case, the court decision shall be made no later than one month from the date of the end of the oral proceedings.

3. The date of the decision shall be:

for oral proceedings - the day of the announcement of the decision in the administrative case;

for written proceedings - the date specified in the court decision.

Article 152. Content of the decision

1. The court shall make a decision based on its inner conviction, based on the results of a direct study of the circumstances of the administrative case. The decision shall be taken in the name of the Republic of Kazakhstan.

2. The decision of the court shall consist of introductory, descriptive, motivating, and operative parts.

3. The content of the introductory, descriptive and operative parts of the court decision, as well as the procedure for correcting explicit mistakes and arithmetic errors in them, for making an additional decision shall be determined in accordance with the requirements of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan, with the exception of the question of clarifying the court decision.

In the operative part of the decision, the court shall indicate the onset of the legal consequences of its failure, taking into account the requirements established by parts five and nine of Article 127 of this Code and in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan.

4. The reasoning part of the court decision shall contain:

1) circumstances of the dispute;

2) lawsuits and their justification;

3) evidence, the court bases its decision on;

4) arguments on which the court rejected any evidence;

5) justification why the court does not agree with each of the arguments of the participants in the administrative proceeding;

6) norms of the legislation of the Republic of Kazakhstan;

7) conclusions of the court on each of the stated requirements.

If the defendant recognizes the lawsuit, the motivation part may indicate only the recognition of the lawsuit and its acceptance by the court.

The court decision shall be taken in writing and signed by the judge.

Article 153. Brief decision

1. Brief decision shall consist of introductory, motivating and operative parts.

In the reasoning part of the decision, evidence may be listed without disclosing their content.

2. In case of disagreement with the arguments of the plaintiff or rejection of the evidence presented by him (her), the court has the right only to refer to the decision based on the results of the pre-trial consideration of the complaint, if it considers the justifications set forth in it to be exhaustive.

3. At the request of the parties, but no later than ten working days from the date of delivery of the brief decision of the court, the court is obliged to make a decision. The text of the complete decision shall be done no later than ten working days from the date of receipt of this petition.

Article 154. Legality and validity of the decision

1. The decision of the court must be lawful and justified.

2. A court decision shall be recognized as legal if it has been made in compliance with all the requirements of the law and based on the law.

3. The decision shall be deemed justified if it is made based on a comprehensive and objective study in the court session of the evidence presented to the court.

Article 155. Issues resolved by the court in deciding

1. In making a decision, the court shall evaluate the evidence and determine what circumstances have been established, which legal act should be applied in this administrative case, and whether the lawsuit is subject to satisfaction. If several lawsuits are presented in an administrative case, the court shall take a decision on all lawsuits.

2. When an administrative body, an official exercises administrative discretion, the court shall also check whether the limits established by the legislation of the Republic of Kazakhstan are not exceeded and whether the exercise of administrative discretion is consistent with the purposes of this authority.

3. Recognition of administrative act or part of it as illegal shall entail its cancellation, as well as the cancellation of all legal consequences arising from it or from its part unless otherwise specified in the court decision.

4. The court shall refuse to satisfy the lawsuit, if during its consideration it establishes that the contested action (inaction) has been committed, the decision has been made in accordance with the competence and legislation of the Republic of Kazakhstan.

5. The decision shall indicate the period during which the court decision must be executed.

Article 156. Decision on the lawsuit for challenging

1. If the lawsuit for challenging a burdening administrative act affecting the rights, freedoms and legal interests of the plaintiff is justified and the court recognizes its illegality, it shall cancel it in full or in any part.

2. In case of recognition of the illegality of a burdening administrative act, which at the time of the decision has already been executed or is being executed, the court has the right to compel the defendant to cancel the execution and demand that actions be taken to return the plaintiff to its original position within the time period specified in the decision.

Article 157. Decision on lawsuit for enforcement

1. If the failure to accept administrative act resulting from the refusal to issue administrative act or the defendant's failure to act is contrary to the law or caused a violation of the rights, freedoms and legitimate interests of the plaintiff, the court shall impose on the administrative body the obligation to accept the administrative act.

The court has the right to impose on the defendant the obligation not to accept the burdensome administrative act.

2. In a decision, the court may determine the content and the term for the adoption of the administrative act, as well as other circumstances that are essential for the administrative case, with the exception of resolving expediency issues. Such a court decision shall replace the administrative act pending its acceptance.

If it is impossible to make a specific decision to satisfy the plaintiff's lawsuits in the presence of administrative discretion, the court shall impose on the defendant the obligation to accept, taking into account the legal position of the court, the corresponding administrative act in favor of the plaintiff.

Article 158. Decision on lawsuit for action

1. When a lawsuit for action is recognized as justified and lawful, the court shall oblige the defendant to perform specific actions and establish a time limit for their execution.

If the plaintiff simultaneously demands to recognize the unlawfulness of a specific committed action of the defendant, the court shall recognize in the decision that the actual action of the administrative body was unlawful.

2. If the lawsuit for the prohibition of action is recognized as justified and lawful, the court shall prohibit the defendant from performing specific actions in the future.

Article 159. Decision on lawsuit for recognition

1. In satisfying the lawsuit for recognition, the court shall recognize the presence or absence of any legal relationship or its content, if such lawsuits were declared as independent.

2. The court also has the right to recognize an encumbrance administrative act, which no longer has legal force, illegal if the lawsuit for recognition is justified and legal, and the recognition of this circumstance is necessary to restore the violated rights of the plaintiff.

3. The court also has the right, at the request of the plaintiff, to declare an encumbrance administrative act unlawful if it has already been cancelled or its effect has become invalid in another way, including in any part of it.

Article 160. Settlement of lawsuit for damages

1. The applicant has the right to present simultaneously with lawsuits stated in Articles 132, 133, 134 and 135 of this Code, the compensation lawsuit, consisting with these requirements cause-and-effect relationships.

2. If the relevant requirements are satisfied, the court shall determine the amount of the caused damages in the decision.

Article 161. Coming into legal force of a court decision

The decision of the court of first instance, if it has not been addressed to immediate execution, shall enter into force after the expiry of the term for appeal, if no appeal or petition is filed.

In cases of missing the term for appeal, filing a petition and refusal to restore the term by the court, the decision shall come into legal force after the expiry of the term for appealing the decision on refusal.

Chapter 25. PROCEEDINGS ON ADMINISTRATIVE CASES ON THE PROTECTION OF THE ELECTORAL RIGHTS OF CITIZENS AND PUBLIC ASSOCIATIONS PARTICIPATING IN THE ELECTIONS, THE REPUBLICAN REFERENDUM Article 162. Filing lawsuit

A citizen, a public association, a member of an election commission, trustees of candidates and political parties, representatives of political parties with an advisory vote, observers of political parties, other public associations, non-profit organizations who believe that a decision, action (inaction) of a state body, a local state body management and self-government, election commission, enterprises, organizations, their officials violate the right to elect or be elected, participate in elections, referendums, have the right to file a lawsuit in court according to the jurisdiction established by Chapter 16 of this Code and other laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 163. Consideration of administrative case on the protection of the electoral rights of citizens and public associations participating in elections, republican referendum

1. A lawsuit filed during the preparation and conduct of elections, a republican referendum, as well as within a month from voting day, must be considered within five days, and received less than five days before voting, on voting day and before the announcement of the election results, republican referendum - immediately unless otherwise provided by the constitutional laws of the Republic of Kazakhstan "On elections in the Republic of Kazakhstan" and "On the republican referendum".

A lawsuit to appeal against the decision of the election commission on the need to correct the lists of voters (electors) must be considered on the day of receipt.

2. The lawsuit shall be considered by a court with the participation of the plaintiff, a representative of the relevant election commission or state body, local government and self-government body, enterprise, organization, prosecutor. Failure to appear in court of these persons, in an orderly manner notified of the time and place of the court session, shall not be an obstacle to the consideration and resolution of the administrative case.

Article 164. Court decision, its appeal, revision on the petition of the prosecutor, protest and execution

1. The decision of the court, by which the lawsuit is recognized as justified, shall be the basis for the restoration of the violated electoral right.

2. Appeal may be filed against the decision of the court of first instance; the prosecutor may file appeal within three days from the date of delivery of a copy of the decision unless otherwise provided by the constitutional laws of the Republic of Kazakhstan "On elections in the Republic of Kazakhstan" and "On the republican referendum".

The decision of the court of appeal is not subject to appeal and protest.

3. The decision of the court on administrative cases on challenging decisions and actions (inaction) of the Central Election Commission of the Republic of Kazakhstan, as well as decisions and actions (inaction) of the Central Referendum Commission, rendered in accordance with the rules of jurisdiction provided for in Article 105 of this Code, shall enter into legal force from the day its announcement and may be appealed, protested in cassation within three days from the date of delivery of a copy of the decision unless otherwise provided by the constitutional laws of the Republic of Kazakhstan "On elections in the Republic of Kazakhstan" and "On the republican referendum".

4. An appeal, a prosecutor's petition, a cassation complaint, a prosecutor's protest against the decisions specified in parts two and three of this Article shall be considered within three days from the date of receipt by the court, and those received less than five days before voting, on voting day and before announcement of the results of elections, a republican referendum - immediately unless otherwise provided by the constitutional laws of the Republic of Kazakhstan "On elections in the Republic of Kazakhstan" and "On a republican referendum".

5. The court decision, which has entered into legal force, shall be sent to the relevant state body, local government and self-government body, enterprise, organization, the chairman of the election commission. Officials guilty of failure to comply with a court decision are liable as prescribed by law.

Chapter 26. PROCEEDINGS ON ADMINISTRATIVE CASES ON CHALLENGING DECISIONS, ACTIONS (INACTION) OF administrative BODIES THAT VIOLATE THE RIGHTS OF CITIZENS TO PARTICIPATE IN CRIMINAL PROCEEDINGS AS A JUROR

Footnote. The title of Chapter 26 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 № 141-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 165. Filing lawsuit

1. A citizen who believes that the decision, action (inaction) of an administrative body violates the right of a citizen to participate in the selection procedure for participation in criminal proceedings as a juror, has the right to file a lawsuit with the court under the jurisdiction established by Chapter 16 of this Code.

2. The claim must be accompanied by evidence indicating a violation of a citizen's right to be included in a single list of candidates for jurors and participation in criminal proceedings as a juror.

3. A claim may be filed in court within seven working days from the end of the period of familiarization of citizens with the single list of candidates for jurors in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on jurors.

Footnote. Article 165 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 № 141-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 166. Consideration of administrative case

1. A lawsuit received within the time limits established by Article 165 of this Code shall be be considered within two working days, and a lawsuit received on the day of the end of this period - immediately.

2. An administrative case is considered by a court with the participation of the plaintiff, a representative of the relevant administrative body. The failure of these persons to appear in court, duly notified of the time and place of the court session, is not an obstacle to the consideration and resolution of an administrative case.

Footnote. Article 166 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 № 141-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Article 167. Court decision and its execution

1. A court decision that establishes a violation of a citizen's right to participate in the selection procedure for participation in criminal proceedings as a juror is the basis for making corrections to the single list of candidates for jurors.

2. The court decision is sent to the appropriate administrative body. Officials guilty of non-execution of a court decision bear the responsibility established by law.

Footnote. Article 167 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.07.2022 № 141-VII (shall be enforced from 01.07.2023).

Chapter 27. PROCEEDINGS FOR REVISION OF JUDICIAL ACTS Article 168. Procedure for appeal

1. The procedure for appeal and the production of administrative case on an appeal in a court of appeal shall be determined by the rules of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan unless otherwise provided by this Article.

2. Court decisions that have not entered into legal force may be appealed by the participants in the administrative proceeding on appeal by filing an appeal within two months from the date of the final decision. A prosecutor's appeal may be filed within two months from the date of the final decision on administrative cases provided for in Article 31 of this Code.

3. Private complaint, a petition of the prosecutor for a ruling of the court of first instance shall be filed within ten working days from the date of making the ruling in its final form.

4. Appeal, a petition of the prosecutor for administrative cases on challenging decisions, conclusions, and orders of the authorized body based on the results of an audit of public procurement and actions (inaction) of court officers may be filed within ten working days from the date of the decision.

The right to appeal petition shall belong to the prosecutor who participated in the consideration of the administrative case.

5. The Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan and his deputies, prosecutors of regions and prosecutors equal to them and their deputies, prosecutors of districts and prosecutors equated to them, within their competence, have the right to file an appeal for a decision, regardless of participation in the consideration of an administrative case.

Upon the expiry of the time limits for the appeal, the submission of the petition, the court decision shall come into force, if the appeal or petition has not been filed.

6. Appeals of the participants in the administrative process, the prosecutor's petition against judicial acts of the courts of first instance shall be considered by regional and equivalent courts.

7. An appeal, a prosecutor's petition against judicial acts issued in administrative cases considered under the rules of part three of Article 102 of this Code, shall be considered by the court of the capital.

8. Administrative case in the court of appeal shall be considered and resolved within a reasonable time, but no more than three months from the date of its receipt by the court.

In administrative cases of particular complexity, a reasoned court ruling for a reasonable period, but no more than three months may extend this period.

The ruling on the extension of the term of the trial is not subject to appeal, revision at the request of the prosecutor.

A preliminary hearing in a court of appeal shall be carried out in accordance with the rules of Chapter 21 of this Code.

Administrative case on challenging decisions, conclusions, and orders of the authorized body based on the results of an audit of public procurement and actions (inaction) of court officers shall be considered within ten working days from the date of its receipt by the court.

9. Upon a reasoned petition of a participant in an administrative proceeding, the court has the right to grant him an additional period, not exceeding one month, to substantiate his legal position.

10. The decision of the court of appeal shall enter into force upon the expiration of the cassation term for appeal.

The rulings of the court of appeal on private complaints against rulings of the court of first instance, which are not subject to revision in cassation proceedings, shall enter into force from the date of announcement.

Other rulings of the court of appeal, which block the possibility of further movement of the administrative case, may be appealed in cassation proceedings.

Footnote. Article 168 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.03.2021 № 20-VII (shall be enforced from 01.07.2021); dated 05.11.2022 № 157-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 169. Procedure for cassation appeal

1. The procedure for cassation appeal and proceedings in the court of the cassation instance shall be determined by the rules of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan unless otherwise provided by this Article.

2. Decisions and rulings of the court that have not entered into legal force may be appealed by the participants in the administrative proceeding in cassation proceedings by filing a cassation appeal within a month from the date of delivery of the final form of the judicial act of the appeal instance.

A cassation petition from a prosecutor may be filed within a month from the date of the final decision on administrative cases provided for in Article 31 of this Code.

The right to lodge a cassation petition belongs to regional prosecutors and prosecutors equated to them.

The Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan and his deputies, within their competence have the right to file a cassation petition for a decision, regardless of participation in the consideration of an administrative case.

Upon the expiry of the time limit for the appeal in cassation proceedings, the submission of the petition, the court decision shall come into legal force, if no cassation appeal or petition has been filed.

3. Judicial acts that have entered into legal force, including those on administrative cases completed by way of conciliation, mediation or settlement of a dispute by way of a participatory procedure may be revised based on the protests of the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan, brought both on their own initiative and on petitions, specified in part two of this Article, filed to him in administrative cases provided for by Article 31 of this Code, within three months from the date of entry into force.

This period shall not apply to cases of revision of judicial acts on the basis provided for in part six of this Article.

4. Cassation complaints, petitions and protests against judicial acts are considered by the Judicial Collegium for Administrative Cases of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

5. Administrative case in a court of cassation shall be considered and resolved within a reasonable term, but no more than six months from the date of its receipt by the court.

A petition for revising a judicial act in cassation proceedings shall be considered within six months from the date of its receipt, and in the case of administrative case being reclaimed, within six months from the date of receipt of the administrative case.

A preliminary hearing in a court of cassation shall be carried out in accordance with the rules of Chapter 21 of this Code.

6. Resolutions of the cassation instance on administrative cases may be revised upon the proposal of the Chairman of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, upon the protest of the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan.

The basis for revision in cassation proceedings shall be:

1) cases when the execution of the adopted resolution may lead to serious irreversible consequences for the life, health of people or for the economy and security of the Republic of Kazakhstan;

2) cases when the adopted resolution violates the rights, freedoms and legitimate interests of an indefinite number of persons or other public interests;

3) cases when the adopted decision violates the uniformity in the interpretation and application of the norms of law by the courts.

Footnote. Article 169 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.03.2021 № 20-VII (shall be enforced from 01.07.2021).

Article 170. Proceedings for the revision of judicial acts on newly discovered or new circumstances

Proceedings for newly discovered and new circumstances shall be carried out according to the rules of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan.

Chapter 28. JUDICIAL CONTROL Article 171. Enforcement of court decision

1. The court decision, after its entry into legal force, within three working days shall be sent by the court for execution to the defendant.

2. The defendant is obliged to execute the court decision on the administrative case within one month from the date of its entry into legal force, on which he must notify the court.

3. If the decision of the court is not executed voluntarily within the time established therein, the court of first instance shall impose a monetary penalty in the amount established by Article 127 of this Code.

4. Failure to comply with a court decision, a court ruling on the imposition of a monetary penalty shall entail a repeated monetary penalty in the amount established by part nine of Article 127 of this Code without right of appeal.

Article 172. Enforcement of court decisions on recovery of a sum of money

1. Court decision obliging the defendant to pay a sum of money, not executed voluntarily shall be enforced on the basis of enforcement order, which is issued at the request of the plaintiff.

2. The content, procedure for issuing an enforcement order, authorizing decisions of a court officer shall be determined by the rules of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan, taking into account the specificities established by this chapter.

Article 173. Immediate execution of a judicial act

1. The court, upon a substantiated motion of the participants in the administrative proceeding, as well as on its own initiative, has the right to enforce the decision of the court to immediate execution if the later execution would cause significant harm to the rights of the participant in the administrative proceeding, or would be difficult or impossible.

When referring a judicial act to immediate execution, the court shall also take into account the rights of other participants in the administrative process and public interests.

2. The court may at any time, based on a petition of a participant in the administrative proceeding, suspend the execution of the judicial act, which is subject to immediate execution.

3. Judicial acts addressed to immediate execution are not subject to execution if cancelled or changed by a judicial act of a higher instance that has not entered into legal force.

Chapter 29. FINAL PROVISIONS Article 174. Responsibility for violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative procedures and the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative legal proceedings

Violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative procedures and the legislation of the Republic of Kazakhstan on administrative legal proceedings shall entail liability established by the laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 175. The order of enforcement of this Code

1. This Code shall enter into force on July 1, 2021.

2. Prior to the entry into force of this Code, state bodies must carry out work to bring the normative legal acts regulating administrative procedures in line with this Code.

2-1. To suspend until January 1, 2026 the effect of:

1) subparagraphs 12) and 16) of part one of Article 4 of this Code, having established that during the suspension period, subparagraph 16) of this part is valid in the following wording:

"16) appeal – sent to an administrative body or official in writing (paper and (or) electronic) form or orally, as well as in the form of a videoconference, a statement or a complaint;";

2) part five of Article 64 of this Code, having established that during the suspension period this part is valid in the following wording:

"5. The procedure for applying of participants in the administrative procedure through videoconference to the heads of state bodies and their deputies is determined by the authorized body in the field of informatization.".

3. The following shall be recognized as invalidated from July 1, 2021:

1) The Law of the Republic of Kazakhstan dated November 27, 2000 "On administrative procedures" (Gazette of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, 2000, № 20, Article 379; 2004, № 5, Article 29; 2007, № 12, Article 86; № 19, Article 147; 2008, № 21, Article 97; 2009, № 15-16, Article 74; № 18, Article 84; 2010, № 5, Article.23; № 7, Article 29; № 17-18, Article 111; 2011, № 1, Article 2; № 7, Article 54; № 11, Article 102; № 12, Article 111; № 15, Article 118; 2012, № 8, Article 64; № 13, Article 91; № 15, Article 97; 2013, № 1, Article 3; № 5-6, Article.30; № 14, Article 72; 2014, № 10, Article 52; № 19-I, 19-II, Article 96; № 24, Article 144; 2015, № 20-IV, Article 113; № 21-II, Article 130; № 22-I, Article 141; № 22-II, Article 145; № 22-V, Article 156; 2016, № 7-I, Article.47; 2017, № 14, Article 51; 2019, № 8, Article 46; № 21-22, Article 90);

2) The Law of the Republic of Kazakhstan dated January 12, 2007 "On the procedure for considering applications from individuals and legal entities" (Gazette of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, 2007, № 2, Article 17; 2011, № 3, Article 32; № 14, Article 117; 2013, № 5-6, Article 30; № 14, Article 72; 2014, № 14, Article 84; № 23, Article 143; 2015, № 20- IV, p.113; № 22-I, p.141; № 22-V, p.156; № 23-II, p.172; 2016, № 22, Article 116; 2018, № 9, Article 31; № 22, Article 82).

4. Consideration of cases in the courts, accepted for proceedings before the entry into force of this Code, shall be carried out according to the rules of the procedural legislation of the Republic of Kazakhstan, which was in force before the entry into force of this Code.

5. The administrative procedure, initiated before the entry into force of this Code, but not completed after the entry into force of this Code, shall be carried out in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan in force before the entry into force of this Code.

6. The administrative procedure initiated before the entry into force of this Code, but not completed after the entry into force of this Code, shall be carried out in unfinished part in accordance with this Code, if the applicant requests this in writing to the relevant administrative body, official.

Footnote. Article 175 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 30.12.2022 № 177-VII (shall be enforced ten calendar days after the date of its first official publication).

President of the Republic of Kazakhstan

K. TOKAYEV