Қылмыстық сот төрелігінің жүйесінде балалардың мүдделеріндегі іс-әрекеттерге қатысты жетекшілік принциптер (Веналық жетекшілік принциптер)

БҰҰ Экономикалық және Әлеуметтік Кеңесінің 1997/30 қарарымен қабылданды

1. Осы Қылмыстық сот төрелігінің жүйесінде балалардың мүдделеріндегі іс-әрекеттерге қатысты жетекшілік принциптер Австрия үкіметінің қаржылық қолдауында 1997 жылғы ақпанның 23-25 аралығында Венада өткен кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін іске асыру кезінде халықаралық стандарттар мен нормаларды тиімді пайдалану мен қолдануды көтермелеу мақсатында іс-әрекет бағдарламаларын әзірлеу бойынша сарапшылар тобының кеңесінде Экономикалық және Әлеуметтік Кеңестің 1996 жылғы 23 шілдедегі 1996/13 қарарына сәйкес дайыналды. Іс-әрекеттерге қатысты жетекшілік принциптерді әзірлеу кезінде сарапшылар үкіметтермен айтылған пікірлерді және олармен ұсынылған ақпаратты ескерді.
2. Кеңес жұмысына әртүрлі өңірге жататын 11 мемлекеттен 29 сарапшы, Хатшылықтың Адам құқықтары жөніндегі орталығының, Біріккен Ұлттар Ұйымы Балалар қорының және Балалар құқықтары жөніндегі комитеттің өкілдері, сондай-ақ кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігінің мәселелерімен айналысатын үкіметтік емес ұйымдардан бақылаушылар қатысты.
3. Іс-әрекеттерге қатысты жетекшілік принциптер осы Конвенцияны жүзеге асыруға қатысты - Бас хатшы және тиісті мекемелер және Біріккен Ұлттар Ұйымының бағдарламалары, баланың құқықтары туралы Конвенцияның қатысушы мемлекеттері – осы Конвенцияны жүзеге асыруға қатысты, сондай-ақ қатысушы мемлекеттер кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін іске асыруға қатысты, Біріккен Ұлттар Ұйымының Ең төмен стандарттық ережелерді (Пекиндік ережелер) пайдалану мен қолдануға қатысты, кәмелетке толмағандар арасындағы қылмысты ескерту үшін Біріккен Ұлттар Ұйымының Жетекшілік принципттерін (Эр-Риядтық жетекшілік принциптер) және одан әрі мәтінде «кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласында Біріккен Ұлттар Ұйымының стандарттары мен нормалары» деген жалпы атаумен ескерілетін бас бостандығынан айырылған кәмелетке толмағандарды қорғауға қатысты Біріккен Ұлттар Ұйымының Ережелерін пайдалануға арналған.

I. МАҚСАТТАР, МІНДЕТТЕР ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕР

4. Іс-әрекеттерге қатысты Жетекшілік принциптердің мақсаты келесі міндеттерді орындау үшін шеңберлер құрудан тұрады:
a) Баланың құқықтары туралы Конвенцияны орындау және Конвенцияда белгіленген мақсаттарға қол жеткізу кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін іске асыру, сондай-ақ Біріккен Ұлттар Ұйымының кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласындағы стандарттар мен нормаларды пайдалану және қолдану және Қылмыс құрбандары үшін сот төрелігі және билігін асыра пайдаланудың негізгі принциптерінің Декларациясы сияқты осы мәселелерге байланысты басқа да құжаттардың мәнмәтінінде балаларға сәйкес;
b) Конвенцияны және оған байланысты құжаттарды тиімді орындау мақсатында қатысушы мемлекеттерге көмек көрсетуге жәрдемдесу.
5. Іс-әрекеттерге қатысты Жетекшілік принциптерді тиімді орындауды қамтамасыз етуде үкіметтер, Біріккен Ұлттар Ұйымы жүйесінің тиісті мекемелері, үкіметтік емес ұйымдар, кәсіптік бірлестіктер, бұқаралық ақпарат құралдары, академиялық мекемелер, балалар және басқа да азаматтық қоғамның мүшелері арасындағы ынтымақтастықты жетілдіру маңызды рөл ойнайды.
6. Іс-әрекеттерге қатысты Жетекшілік принциптер Конвенцияны орындаудағы жауапкершілігі сөзсіз қатысушы мемлекеттерге жататын принциптен алынады.
7. Іс-әрекеттерге қатысты жетекшілік принциптерді пайдалану Баланың құқықтары жөніндегі комитеттің ұсынымдарына негізделу керек.
8. Іс-әрекеттерге қатысты Жетекшілік принциптерді халықаралық та ұлттық та деңгейде пайдалану кезінде мына төмендегілерді назарға алу керек:
a) Конвенцияның негізінде жатқан төрт жалпы принциптерге сәйкес адам қадыр қасиетін құрметту, атап айтқанда: жыныстық ерекшеліктерін есепке алуды қоса алғанда кемсітпеушілік; баланың ең жақсы мүдделерін қорғау; өмір құқығы; өмір сүру және саламатты даму; баланың көзқарасын құрметтеу;
b) құқықтар негізінде бағдарлану;
c) ресурстар мен күштерді барынша көп пайдалану арқылы орындауға қойылатын біртұтас тәсілдеме;
d) тәртіпаралық негізде қызметтерді біріктіру;
e) балалар мен қоғамның мүдделі секторларының қатысуы;
f) даму процесі арқылы серіктестіктерге қажет мүмкіндіктер құру;
g) сыртқы органдардың тұрақты байланыссыз орнықты сипаты;
h) тең қолдану және ерекше мұқтаждылар үшін қолжетімділік;
i) есептілік және операциялардың ашықтығы;
j) тиімді алдын алу және түзету шаралар негізінде ескерту іс-әрекеттері.
9. Барлық деңгейлерде (халықаралық, өңірлік, ұлттық, облыстық және жергілікті) және тиісті серіктестіктермен, оның ішінде үкіметтермен, Біріккен Ұлттар Ұйымы жүйесінің мекемелерімен, ұлттық үкіметтік емес ұйымдармен, кәсіптік бірлестіктермен, бұқаралық ақпарат құралдарымен, академиялық мекемелермен, балалармен және басқа да азаматтық қоғам мүшелерімен, сондай-ақ өзге де серіктестіктермен тиімді қолданылатын тиісті ресурстар (адами, ұйымдық, техникалық, қаржылық және ақпараттық) бөліну керек.

II. БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ ТУРАЛЫ КОНВЕНЦИЯНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БОЙЫНША ЖОСПАРЛАР, ОНЫҢ МАҚСАТТАРЫНА ҚОЛ ЖЕТКІЗУ ЖӘНЕ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАТЫСТЫ СОТ ТӨРЕЛІГІ САЛАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАР МЕН НОРМАЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ҚОЛДАУ

A. Жалпы қолдану шаралары

10. Баланың барлық құқықтарының өзара байланыстылығын және ажырамастығын құрметтеу кезінде кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласындағы тегіс қамти алатын және жүйелі ұлттық тәсілдеменің маңыздылығы танылу керек.
11. Саясатқа, шешім қабылдау процестеріне, басшылық және реформа мәселелеріне қатысты және мына төмендегілерді қамтамасыз ету үшін бағытталған шараларды қабылдау керек:
a) ұлттық және жергілікті заңнамалық саясат пен тәжірибеде, атап айтқанда, баланың құқықтарына кепілдік беретін, балалардың құқықтарын бұзуға жол бермейтін, баланың сезімін, адамгершілігі мен өзін-өзі құрметтеуді тәрбиелеуге жәрдемдесетін және балалардың жасын, олардың даму деңгейін және қоғам өміріне тиімді қатысу және осы өмірге үлесін қосу құқығын толықтай назарға алатын кәмелетке толмағандарға қатысты балалардың мүдделерін қорғауға бағытталған сот төрелігінің жүйесін құру жолымен Баланың құқықтары туралы Конвенцияның принциптері мен ережелерін және Біріккен Ұлттар Ұйымының кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласындағы стандарттар мен нормаларды толық көлемде көрсету;
b) балаларды түсінетін тілінде жоғарыда айтылып кеткен құжаттардың тиісті ережелерімен кең түрде таныстыру. Бұдан басқа, әрбір балаға осы құжаттарда белгіленген, оның құқықтары туралы тиісті берілуін, ең болмағанда қылмыстық сот төрелігінің жүйесімен бірінші рет байланысқа түскен сәтінен бастап, ол заңға бағынатындығы туралы ескертілгенін қамтамасыз ету үшін процедуралар белгілену керек;
c) Біріккен Ұлттар Ұйымының кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласындағы стандарттар мен нормаларға сәйкес баланың мүдделеріне назар аударылатын сот төрелігінің рухын, мақсаттары мен принциптерін қамтамасыз ету мақсатында қоғамда және бұқаралық ақпарат құралдарында жұмыстар атқару.

B. Нақты мақсаттары

12. Мемлекеттерге бала тууды тіркеу бағдарламаларының тиімділігін қамтамасыз ету керек. Сот төрелігінің жүйесі алдында тұрған баланың жасы белгісіз болған жағдайда баланың жалған жасы тәуелсіз және объективті бағалау көмегімен белгіленуін қамтамасыз ету үшін шара қолдану керек.
13. Ұлттық заңнамада белгіленген қылмыстық жауапкершілікке келу жасына, азаматтық кәмелетке толу жасына және жыныстық қатынаста бола алатын жасына қарамастан мемлекет балаларға халықаралық құқықпен кепілденген барлық құқықтарды, әсіресе, аталған мән-мәтінде, Конвенцияның 3, 37 және 40-баптарында белгіленген құқықтардың пайдалануын қамтамасыз ету керек.
14. Мына төмендегі мәселелерге ерекше көңіл болу керек:
a) балалардың мүдделерін кешенді түрде есепке алатын кәмелетке толмағандардың істері бойынша іс-жүргізу нормалары қабылдану керек;
b) сарапшылардың тәуелсіз топтары немесе өзге де топтар кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласында бар заңнаманың және заң жобаларының шолуын жүргізу және балалар үшін осы нормалардың салдарын қарастыру керек;
c) қылмыстық жауапкершілікке жасы толмаған баланың бір де біріне қылмыстық айып тағылмау керек;
d) мемлекеттерге негізінде кәмелетке толмағандардың заң иелігіне ие, қылмыстық актілер жасаған кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі соттар құру және балалардың ерекше мұқтаждығын ескеретін арнайы процедураларды әзірлеу керек. Балама ретінде кәдімгі соттар қажет болғанда осы процедураларды қолдану керек. Қажет жағдайда кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі соттан басқа сот алдында тұрған жағдайларында баланың барлық құқықтары мен қорғауды Конвенцияның 3, 37 және 40-баптарына сәйкес қамтамасыз ету мақсатында ұлттық заңнамалық және өзге де шаралар қабылдауды қарастыру керек.
15. Қолданыстағы процедулардың шолуы жүргізілу керек және мүмкін болған жерде, бастамалар әзірлену керек – мысалы, қылмыстық нормаларды қолданудың жүйесі шеңберінен шығару – және қандай да бір құқық бұзушылық жасады деп күдік келтірілген жастарға қарай қылмыстық сот төрелігінің жүйесін пайдаланудан құтылуға бағытталған басқа да балама бастамалар. Рецидивизмді болдырмау және әлеуметтік оңалтуға жәрдемдесу үшін қамауға дейінгі, сотқа дейінгі, сот кезі және соттан кейінгі сатыларда балама және тәрбиелік шаралардың кең ауқымын мемлекеттің барлық аумағында қолдану мүмкіндігін қарастыратын тиісті қадамдар қамдану керек. Орынды болған жерде, құқық бұзушы балаға байланысты істердегі жанжалдарды шешу үшін бейресми тетіктерді, оның ішінде залалды өтеу арқылы делдалдықты және әділдікті қалпына келтіру тәжірибесін, атап айтқанда құрбандардың қатысуын қарастыратын процестер шеңберінде пайдалану керек. Құқық бұзушы баланың отбасында көрсетілетін жағымды ықпалы шамасында ол қабылданатын әртүрлі шараларды жүзеге асыруға қатысуға тартылу керек. Мемлекеттерге Конвецияның балама шараларына және Біріккен Ұлттар Ұйымының кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласындағы стандарттар мен нормаларды, сондай-ақ мұндай шараларды қолдану кезінде тиісті процессуалдық нормаларды сақтауға және ең төмен араласу принципін сақтауға ерекше көңіл бөле отырып түрмеге жабуға байланысты емес шараларға қатысты Біріккен Ұлттар Ұйымының Ең төмен стандарттық ережелері (Токио ережелері) сияқты қылмысты ескерту және қылмыстық сот төрелігі саласында басқа да бар стандарттар мен нормалардың сәйкестігін қамтамасыз ету керек.
16. Балаларға заңи және басқа да көмек ұсыну бойынша, мысалы аудармашы қызметін – ақысыз негізде, егер ол қажет болса, және әсіресе, тәжірибеде ұстау сәтінде мұндай көмекке қол жеткізуге әрбір баланың құқығын сақтауды қамтамасыз ету бойынша мекемелер мен бағдарламалар құруға басымды көңіл бөлу керек.
17. Арнаулы қорғау шаралары қажет балалардың, мысалы көшеде жұмыс істейтін немесе тұратын балалардың немесе отбасынан айырылған балалардың, мүгедек-балалардың және азушылыққа немесе көші-қон және байырғы тұрғын топтарына жататын балалардың және басқа да осалдау топтар балаларының проблемаларын шешуге бағытталған тиісті шараларды қамтамасыз ету керек.
18. Балаларды жабық мекемелерге жіберу жағдайларын қысқарту керек. Мұндай мекемелерге балаларды жіберу Конвенцияның 37-бабының (b) ережелеріне сәйкес және тек төтенше шара ретінде және уақыттың тым қысқа кезеңі ішінде жүзеге асырылу тиіс. Кәмелетке толмағандарды сот төрелігі және әлеуметтік қамтамасыз ету жүйелерінде дене жазалауға тыйым салу керек.
19. Бас бостандығынан айырылған кәмелетке толмағандарды қорғауға қатысты Біріккен Ұлттар Ұйымының Ережелері және Конвенцияның (d) 37-бабы сондай-ақ бала қандай да бір сот, әкімшілік немесе өзге де мемлекеттік органның өкімі нәтижесінде өз қалауымен тастай алмайтын кез-келген мемлекеттік немесе жеке орындарға қолданылады.
20. Қамаудағы баланың және оның отбасы мен қауым арасындағы байланысты қолдау, сондай-ақ оны кейіннен әлеуметтік қайта бірігуін жеңілдету мақсатында баланың ең жақсы мүдделеріне жауап бермейтін жағдайларды қоспағанда балаға, бас бостандығынан айырылған балаларды ұстайтын мекемелерге заңдық мүддесін білдіретін туған-туысқандарына және басқа да адамдарға кедергісіз рұқсатты қамтамасыз ету маңызды.
21. Қажет болса, қамау орындарында ұстау және мерзімді баяндамалар беру шарттарын бақылау үшін тәуелсіз орган құру керек. Кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласындағы Біріккен Ұлттар Ұйымының стандарттары мен нормалары шеңберінде, атап айтқанда, бас бостандығынан айырылған кәмелетке толмағандарды қорғауға қатысты Біріккен Ұлттар Ұйымының Ережелерін есепке ала отырып бақылауды жүзеге асыру керек. Мемлекеттерге Балалардың еркін және құпия қатынасы үшін бақылаушы органдармен рұқсат тәртібін орнату керек.
22. Мемлекеттерге тиісті гуманитарлық ұйымдардың, адам құқықтары мәселелерімен айналысатын ұйымдардың және басқа да ұйымдардың орынды болған жерде қамау жерлерге кіру рұқсатына қатысты өтінімдерін тілектестікпен қарау керек.
23. Балаларға сәйкес қылмыстық сот төрелігі жүйесінде үкіметаралық және үкіметтік емес ұйымдармен және басқа да мүдделі тараптармен айтылған, атап айтқанда, түзету мекемелердегі ақталмаған үй-жайлар және бас бостандығынан айырылған кәмелетке толмағандарға теріс әсер көрсететін ұзақ кідірулер жағдайларын қоса алғанда, жүйелі мәселелерге қатысты мазасыздықты тиісті түрде есепке алу керек.
24. Қылмыстық сот төрелігі жүйесіндегі балалармен байланысқа түсетін немесе тиісті қызмет атқаратын барлық адамдар даярлау бағдарламасының ажырамас құрама бөлігі ретінде адам құқықтары, Конвенцияның принциптері мен ережелері және кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласында Біріккен Ұлттар Ұйымының басқа да стандарттары мен нормалары мәселелері бойынша білім алып даярлаудан өтулері керек. Мұндай адамдардың санына полиция қызметкерлері және басқа да құқық қорғау органдары: судьялар мен магистранттар, прокурорлар, адвокаттар және әкімшілер; түрме қызметшілері және бас бостандығынан айырылған балаларды ұстайтын мекемелерде жұмыс істейтін басқа да кәсіптік қызметкерлер; денсаулық сақтау жүйесінің қызметкерлері, әлеуметтік қызметкерлер, дүние жүзін қолдау жөніндегі қарулы күш қызметкерлері және кәмелетке толмағандарға қатысты мәселелермен айналысатын басқа да кәсіптік қызметкерлер жатады.
25. Бар халықаралық стандарттарды есепке ала отырып мемлекеттерге лауазымды тұлғалар балалардың негіз болатын құқықтары мен бостандықтарын қасақана бұзу туралы кез-келген өтініштерін жедел, жете және әділ тексеруін қамтамасыз ету үшін тетіктер құру керек. Мемлекеттерге сондай-ақ мұндай бұзушылықтарда кінәлі болып табылатын адамдарға қатысты жазалау шараларын қолдануды қамтамасыз ету керек.

C. Халықаралық деңгейде қабылданатын шаралар

26. Кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігінің мәселелеріне халықаралық, өңірлік және ұлттық деңгейлерде, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымының жалпы жүйелі іс-әрекеттері шеңберінде тиісті көңіл бөліну керек.
27. Осы салада жұмыс істейтін барлық органдар арасындағы, атап айтқанда Қылмысты ескерту және қылмыстық сот төрелігі жөніндегі бөлім, Біріккен Ұлттар Ұйымы Жоғары комиссарының Адам құқықтары жөніндегі басқармасы/Адам құқықтары жөніндегі орталық,Біріккен Ұлттар Ұйымы Жоғары комиссарының Қашқындар істері жөніндегі басқармасы, Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қоры, Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасы, Балалар құқықтары жөніндегі комитет, Халықаралық еңбек ұйымы, Білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымы және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы арасындағы тығыз ынтымақтастықты дереу қамтамасыз ету қажет. Бұдан басқа, Дүниежүзілік банкке және басқа да халықаралық және өңірлік қаржы мекемелері мен ұйымдарына, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдар мен академиялық мекемелерге кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласында консультациялық қызметтер мен техникалық көмек беруге қолдау көрсетуді ұсыну керек. Сондықтан, атап айтқанда, ғылыми зерттеулерге, ақпараттар таратуға, кадрларды даярлауға, Қарарды жүзеге асыруға және оның жүзеге асырылуын бақылауға, қолданыстағы стандарттар мен нормаларды пайдалану мен қолдануға, сондай-ақ техникалық кеңес және көмек, мысалы кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігінің мәселелері бойынша бар халықаралық желілерді пайдалану жолымен бағдарламаларын жүзеге асыруға қатысты ынтымақтастықты нығайту керек.
28. Баланың құқықтары туралы Конвенцияны тиімді жүзеге асыру, сондай-ақ қамаудағы балалардың адам құқықтарын қорғауға қатысты келесі аспектілерге ерекше көңіл бөле отырып техникалық ынтымақтастық және консультациялық қызметтер бағдарламалары арқылы халықаралық стандарттарды пайдалану мен қолдану, және мұндай құқықтардың іске асырылуына жәрдемдесу, кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігінің жүйесімен басқаруды жетілдіру және құқық тәртібін нығайту қамтамасыз етілу керек:
a) құқықтық реформаны өткізуге жәрдем;
b) ұлттық әлеуеттерді және инфрақұрылымдарды нығайту;
c) полиция қызметкерлері және басқа да құқық қорғау органдары, судьялар мен магистранттар, прокурорлар, адвокаттар, әкімшілер, түрме қызметшілері және бас бостандығынан айырылған балаларды ұстайтын мекемелерде жұмыс істейтін басқа да кәсіптік қызметкерлер; денсаулық сақтау жүйесінің қызметкерлері, әлеуметтік қызметкерлер, дүниежүзін қолдау жөніндегі қарулы күш қызметкерлері және кәмелетке толмағандарға қатысты мәселелермен айналысатын басқа да кәсіптік қызметкерлер үшін даярлау бағдарламалары;
d) оқу анықтамаларын дайындау;
e) кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі жүйесінде балаларды құқықтарымен таныстыру үшін ақпараттық және ағарту материалдарын дайындау;
f) ақпараттық және жетекшілік жүйелерді әзірлеуге жәрдем.
29. Әлемді қолдау жөніндегі операциялар шеңберінде балалардың құқықтарын қорғау маңыздылығын, оның ішінде бейбітшілік орнату жағдайларында және жанжалды немесе басқа да ықтимал жағдайларда құрбандар және қылмысты орындаушылар ретінде балалар мен жастар проблемаларының маңыздылығын есепке ала отырып Қылмысты ескерту және қылмыстық сот төрелігі жөніндегі бөлім және Хатшылықтың әлемді қолдау жөніндегі операциялар Департаменті арасындағы тығыс ынтымақтастықты қолдау керек.

D. Консультациялық қызметтер және көмек көрсету жобаларын іске асыруға арналған тетіктер

30. Конвенцияның 43, 44 және 45-баптарына сәйкес Баланың құқықтары жөніндегі комитет Конвенцияны жүзеге асыру туралы қатысушы мемлекеттердің баяндамасын қарайды. Конвенцияның 44-бабына сәйкес осы баяндамаларда Конвенция бойынша міндеттемелерді орындау дәрежесіне әсер ететін факторлар мен қиыншылықтар болған жағдайда көрсетілу керек.
31. Конвенцияға қатысушы мемлекеттерге алғашқы және мерзімді баяндамаларында Конвенцияның ережелерін жүзеге асыруға және кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласындағы Біріккен Ұлттар Ұйымының стандарттары мен нормаларын пайдалану мен қолдануға қатысты тегіс қамти алатын ақпаратты, деректер мен көрсеткіштерді ұсыну ұсынылды.
32. Конвенция бойынша өз міндеттемелерін орындауда қатысушы мемлекеттермен қол жеткізілген озықтықты қарау негізінде Баланың құқықтары жөніндегі комитет Конвенцияны толық сақтауды қамтамасыз ету мақсатында (Конвенцияның 45-бабына (d) сәйкес) жалпы сипаттағы ұсыныстар мен ұсынымдарды енгізе алады. Конвенцияны тиімді жүзеге асыруға жәрдемдесу және кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласында халықаралық ынтымақтастықты көтермелеу мақсатында Комитет мамандандырылған мекемелерге, Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қорына және басқа да құзыретті органдарға консультациялық қызметтер немесе техникалық көмек туралы өтінім қамтылған немесе оған қажеттілігі, сондай-ақ осындай өтінімдерге немесе нұсқауларға қатысты (Конвенцияның 45-бабына (b) сәйкес), бар болса ескертулер мен ұсыныстары көрсетілген қатысушы мемлекеттердің кез-келген баяндамалары мақсатқа сәйкес деп санағанда жолдайды.
33. Қандай да бір қатысушы мемлекеттің баяндамасында кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласында реформалар өткізу қажеттілігі көрсетілсе, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымының техникалық консультациясы мен көмек бағдарламаларына және мамандандырылған мекемелердің тиісті бағдарламаларына жәрдемдесу кезінде, Комитет мұндай қажеттілікті осы баяндаманы қарау процесінде айқындаса, бұл қатысушы мемлекет тиісті көмекті сұрата алады, оның ішінде Қылмысты ескерту және қылмыстық сот төрелігі жөніндегі бөлімнен, Адам құқықтары жөніндегі орталықтан және Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қорынан.
34. Осы өтінімдерге жауап ретінде тиісті көмек беру мақсатында кеңесі ең аз дегенде жылына бір рет Бас хатшымен шақыртылатын кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласында техникалық консультация және көмек жөніндегі үйлестіру тобын құру керек. Осы топтың құрамына кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі мәселелері жөніндегі халықаралық желілерді және төмендегі 39-тармақта көзделгендей техникалық консультация және көмек берумен айналысатын академиялық мекемелерді қоса алғанда Біріккен Ұлттар Ұйымының Қылмысты ескерту және қылмыстық сот төрелігі саласындағы бағдарламаларының және басқа да Біріккен Ұлттар Ұйымының тиісті мекемелерінің, сондай-ақ өзге де мүдделі үкіметаралық, өңірлік және үкіметтік емес ұйымдардың желісіне кіретін Қылмысты ескерту және қылмыстық сот төрелігі жөніндегі бөлімнің, Біріккен Ұлттар Үйымы Жоғары комиссары Адам құқықтары жөніндегі басқармасының/Адам құқықтары жөніндегі орталықтың, Біріккен Ұлттар Ұйымы Балалар қорының, Біріккен Ұлттар Ұйымы Даму бағдарламасының, Бала құқықтары жөніндегі комитеттің, институттардың өкілдері кіреді.
35. Үйлестіру тобының бірінші кеңесіне дейін кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласында халықаралық ынтымақтастықты одан әрі белсендіру проблемаларын шешу стратегиясы әзірлену керек. Үйлестіру тобы сондай-ақ өз кезегінде қажеттілікті бағалауға және тиісті шаралар қабылдау туралы іс жүзінде негізделген ұсыныстарды әзірлеуге тым стратегиялық тәсілдемені жасауға әкелетін жалпы проблемаларды айқындауға, табысты тәжірибе мысалдарын түйендеуге және жалпы тәжірибе мен қажеттілікті талдауға жәрдемдесу керек. Мұндай түйендеу жұмысы кәмелетке толмағандарға сот төрелігі саласында мақсатты бағытталған консультациялық қызметтер мен техникалық көмек ұсынуға, оның ішінде мұндай көмекке жүгінетін үкіметпен, сондай-ақ нақты проблемаларды шешуге бағытталған өте тиімді шаралар қабылдауды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін әр мемлекеттік жобаның әртүрлі элементтерін жүзеге асыру үшін мүмкіндігі бар және қажетті құзырына ие басқа да серіктестіктермен жедел келісім жасауға мүмкіндік береді. Мұндай түйіндеу жұмысы барлық мүдделі тараптармен тығыз ынтымақтастығын тұрақты кеңейту керек. Оның шеңберінде қылмыстық шараларды, сондай-ақ кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін іске асыруды жетілдіруге, алдын ала және сотқа дейінгі қорытындыны пайдалануды қысқартуға, балаларға қарауды жақсартуға және қайта бірігу мен қалпына келтірудің тиімді бағдарламаларын құруға бағытталған шараларды қолдану жүйесі шегінде тиісті мәселелерді шығару бағдарламаларды енгізу мүмкіндігі есепке алынады.
36. Бастапқы назар кәмелетке толмағандар арасындағы қылмысты ескерту үшін Біріккен Ұлттар Ұйымының Жетекшілік принциптерінде (Эр-Риядтық жетекшілік принциптер) ұсынылғандай тегіс қамти алатын ескерту жоспарларын дайындауға бөліну керек. Мұндай жобалар шеңберінде негізгі күштерді барлық балалар мен барлық жастарды қоғам өміріне табысты тарту және біріктіру үшін, атап айтқанда отбасы, қауым, құрбы топтар, мектеп, кәсіптік дайындық және еңбек саласы көмегімен стратегияны әзірлеуге бағытталу керек. Осы жобаларда ерекше көңіл арнайы қорғау шаралары қажет балаларға, мысалы көшеде жұмыс істейтін немесе тұратын балаларға, немесе отбасынан айырылған балаларға, мүгедек-балаларға немесе азушылықтарға немесе көші-қон және тұрғылықты халық топтарына жататын балаларға бөліну керек. Атап айтқанда, мүмкіндігінше, мұндай балаларды жабық мекемелерге тыйым салу керек. Мұндай балалардың қылмыстандыру қауіп-қатерлерін шектеу үшін арнаулы қорғау шаралары әзірлену керек.
37. Мұндай стратегия шеңберінде сондай-ақ қажет болғанда техникалық көмектің тым ұзақ болашаққа есептелген жобаларын әзірлеу мақсатында әртүрлі қатысушы ұйымдар мен мекемелердің қызметкерлерімен жүзеге асырылатын бірлескен миссиялар негізінде Конвенцияға қатысушы мемлекеттерге халықаралық консультациялық қызметтер мен техникалық көмек берудің үйлестірілген процесі де қарастырылады.
38. Ел деңгейінде консультациялық қызметтер мен техникалық көмек бағдарламаларын орындауда Біріккен Ұлттар Ұйымының үйлестіру-резиденттері маңызды рөл ойнайды, және де маңызды қызметтер Біріккен Ұлттар Ұйымы Жоғары комиссары Адам құқықтары жөніндегі басқармасының/Адам құқықтары жөніндегі орталықтың, Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қоры және Біріккен Ұлттар Ұйымы Даму бағдарламаларының орындарындағы бөлімшелеріне жүктелу керек. Елдер бойынша жоспарлау және бағдарламалау процесінде, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымының ұлттық стратегиялар туралы құжаттарына енгізу жолымен кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласында техникалық ынтымақтастықтың компоненттерін біріктірудің өмірде маңызды қажеттілігін баса айту керек.
39. Үйлестіру тобының үйлестіру тетігінің мақсаты үшін де Конвенцияны сақтауды жақсарту мақсатында әзірленген өңірлік немесе ұлттық жобалар үшін де ресурстарды жұмылдыру керек. Осы мақсатқа арналған ресурстар (жоғарыдағы 34-38-тармақтарды қараң.) не үнемі бюджеттерден не бюджеттен тыс қаражаттардан бөлінеді. Нақты жобаларды іске асыру үшін қаражаттың ең көп бөлігін сыртқы көздерден жұмылдыру қажет.
40. Үйлестіру тобы осы саладағы ресурстарды жұмылдыруға қойылған үйлестірілген тәсілдемені жасауға шақырады және осындай тәсілдеменің бастамасы болып шығуға да білдіреді. Ресурстарды жұмылдыру осы саладағы ғалами бағдарламаны жүзеге асыруды қолдауға құрастырған бағдарламалық құжатта бекітілген жалпы стратегия негізінде жүргізілу керек. Осы процеске қатысуға осы салада техникалық ынтымақтастық бойынша қызметтер ұсынуда әлеуетін көрсеткен Біріккен Ұлттар Ұйымы жүйесінің барлық мүдделі органдары мен мекемелерін шақыру керек.

E. Ұлттық жобаларды жүзеге асыру бойынша одан әрі түсініктер

41. Кәмелетке толмағандардың қылмысын ескерту және кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласындағы айқын жорамалдардың бірі ұзақ мерзімді өзгерістерге тек «симптомдарды емдеу» жүргізілген жағдайда ғана емес проблемалардың негізінде жатқан проблемаларды жою жөнінде жұмыс жүргізгенде де қол жеткізуден тұрады. Мысалы, кәмелетке толмағандарды түрмеде қамауда ұстау практикасын тым артығымен кең қолдану проблемасын тергеу, айыптау және сот қаралауының барлық деңгейіндегі ұйымдық және басқару құрылымдары, да әлеуетті жүйесі де сияқты қатысуды болжамдайтын тегіс қамти алатын тәсілдеменің көмегімен тиісті түрде шешуге болады. Бұл, атап айтқанда, полиция және прокуратура қызметкерлері, судьялар мен магистраттар, жергілікті басқару органдары, әкімшілік биліктер, сондай-ақ қамау орталықтарындағы тиісті биліктер арасындағы тұрақты байланысты орнатуды талап етеді. Бұдан басқа, мұндай тәсілдеме тығыз өзара ынтымақтастықты орнату үшін еркіндік пен мүмкіндіктердің болуы қажет.
42. Балалар жасаған істерге байланысты қылмыстық-құқықтық шараларды одан әрі шамадан тыс пайдалану үшін қажет болған жағдайда сот жүйесі шегінде балаларды шығаруға мүмкіндік беретін әлеуметтік қолдауды нығайтуға, сондай-ақ түрме қамауына және қайта бірігу бағдарламаларына байланысты емес шараларды қолдануды жетілдіруге бағытталған бағдарламаларды әзірлеу және іске асыру үшін күш салу керек. Мұндай бағдарламаларды жасау және іске асыру үшін кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі сот төрелігі секторы, әртүрлі құқық қорғау қызметтері, әлеуметтік қамтамасыз ету органдары және білім секторы арасындағы тығыз ынтымақтастыққа жәрдемдесу қажет.

III. ЗАРДАП ШЕГУШІ БАЛАЛАРҒА ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҢ КУӘСІ БОЛУШЫ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЖОСПАРЛАР

43. Қылмыстан зардап шегу және билігін асыра пайдалану үшін сот төрелігінің негізгі принциптерінің Декларациясына сәйкес мемлекеттерге зардап шегуші балаларға және қылмыстың куәсі болушы балаларға сот төрелігі мен әділ қарауға, реституция, өтемақы және әлеуметтік көмекке рұқсат беруді қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдау керек, жүзеге асырылатын болса, ұқсас шешім баланың ең жақсы мүдделеріне жауап бермегенде сот төрелігінің жүйесі шеңберінен тыс өтемақы арқылы қылмыстық істерді шешуге жол бермеу үшін шаралар қолдану керек.
44. Полиция қызметшілері, адвокаттар, судьялар және басқа да сот қызметкерлері құрбан-балалар болып табылатын істерге қолданылатын тәсілдеме мәселелері бойынша дайындықтан өту керек. Мемлекеттерге егер де әлі жасалмаса, балаларға қатысты құқық бұзушылықтарға байланысты істерді қарау үшін арнаулы бөлімшелер мен топтар құру туралы мәселені зерттеу керек. Мемлекеттерге, егер де қолайлы болса, зардап шегушілері балалар болып табылатын істерді тиісті түрде реттеу бойынша мінез-құлық кодексін қолдану керек.
45. Зардап шегуші балаларға қарау олардың адамгершілігін сезіну және құрметтеу негізінде құрылу керек. Оларға келтірген зиян үшін ұлттық заңнамамен көзделген тәртіпке сәйкес сот төрелігі тетіктеріне және кешіктірмей орнын толтыруға қол жеткізу құқығы бар.
46. Зардап шегуші балалардың мүдделері, қорғау, экономикалық көмек, консультация беру, медициналық және әлеуметтік көмектер, дене бітімі және психикалық жай-күйін қалпына келтіру бойынша әлеуметтік реинтеграция өкілі ретінде қажет көмекке рұқсаты болу керек. Мүгедек-балаларға және қандай да бір аурумен зардап шегіп жүрген балаларға әлеуметтік көмек беру керек. Бастапқы назарды ресми құрылымдарды пайдалануға емес отбасы мен қауымға сүйене отырып оңалтуға бөлу керек.
47. Қажет жағдайда зардап шегуші балаларға жедел, әділ және қолжетімді болатын ресми және бейресми процедуралар арқылы өтеуді алуға мүмкіндік беретін сот және әкімшілік тетіктерін құру және бекіту керек. Зардап шегуші балаларға және/немесе заңды өкілдерге тиісті ақпарат беру керек.
48. Адам құқықтарын, бірінші кезекте азаптаулар және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер немесе жазалау түрлерін, оның ішінде зорлау және жыныстық сипаттағы зорлау іс-әрекеттерін, заңсыз немесе еркін бас бостандығынан айыру, ақталмаған ұстау және сот қателіктерін бұзған барлық зардап шегуші балалар әділ немесе тиісті өтемақыға рұқсат алу керек. Тиісті сотта немесе өзге де сот органында талаптарды қозғау жөніндегі заңды өкілдің қызметтерін, сондай-ақ қажет болған жағдайда баланың ана тіліне аудару қызметтерін пайдалану мүмкіндіктерін құру керек.
49. Қылмыстың куәсі болушы балаларға сот және әкімшілік процестері кезінде көмек қажет. Мемлекеттерге қажет болған жағдайда балалардың құқықтарын толық көлемде қорғауды қамтамасыз ету үшін қылмыстың куәсі болушы балалардың жағдайын реттейтін дәлелдік және процессуалдық құқықтарының ережелерін шолу, бағалау және жақсарту жүргізу керек. Әртүрлі құқықтық дәстүрлерді, тәжірибе мен заңнамалық шектерді есепке ала отырып мүмкіндігіне қарай, тергеу және қылмыстық қудалау процесінде, сондай-ақ сот тыңдаулары барысында зардап шегуші бала және құқық бұзушы арасындағы тікелей байланысқа жол бермеу. Қажет болған жағдайларда баланың жеке өмірін қорғау үшін бұқаралық ақпарат құралдарына зардап шегуші баланың жеке басы туралы мәліметтерді жариялауға тыйым салу керек. Егер мұндай тыйым салу мүше мемлекеттің негіз болатын заңи принциптеріне қайшы келсе, онда мұндай мәліметтерді жариялау моралды түрде талқылану үшін шаралар қолдану керек.
50. Мемлекеттерге атап айтқанда баланың куәгерлік жауаптарын алу және ресми танылған дәлелдемелер ретінде сотқа бейнепленкаға түсірілген жауаптарын ұсынуға рұқсат беру үшін қылмыстық-процессуалдық кодекстеріне, қажет болған жағдайда, өзгерістер енгізу туралы мәселені құрау керек. Атап айтқанда, полиция және прокуратура қызметшілеріне, судьялар мен магистраттарға бала мүдделерін көп деңгейде есепке алатын әдістерді пайдалану керек, мысалы, полициялық операциялар және куәгер-балалардан жауап алған кезде.
51. Мына төмендегідей әдістер арқылы сот және әкімшілік процестер шеңберінде қылмысқа куәгер болған балалардың қажеттілік есебіне жәрдемдесу керек:
a) зардап шегуші балаларды рөлдері туралы және мәні, талқылау мерзімдері мен барысы істерін қарау туралы, әсіресе қауіпті қылмыстар туралы болған жағдайда ақпараттандыру;
b) жауап беруге шақырғанға дейін балаларды қылмыстық-процессуалдық практикамен таныстыру мақсатында куә болушы балаларды дайындау сұлбаларын әзірлеуге көмектесу. Барлық процес барысында зардап шегуші балаларға және куә болушы балаларға тиісті көмек берілу керек;
c) айыптаушыға зиянсыз және тиісті ұлттық қылмыстық-процессуалдық жүйенің талаптарын есепке ала отырып жеке мүдделері қозғалғанда өндірістің тиісті кезеңдерінде зардап шегуші балалардың пікірлері мен қамқорлығын айту және қарау үшін мүмкіндіктер құру;
d) зардап шегуші балалар мен куә болушы балалардың жеке өмірін қорғауды қамтамасыз ету және қажет болғанда қорқыту және кек қауіпсіздігін қамтамасыз ету кезінде қылмыстық процесте ұстау минимуміне мәлімдемеге бағытталған шаралар қабылдау.
52. Шекара арқылы заңсыз әкелген немесе шекарада заңсыз ұсталған балалар шыққан еліне қайтарылу керек. Олардың қауіпсіздігіне лайықты көңіл бөліну керек, оларға адамгершілікпен қарау керек және оларға елдеріне қайтарылғанға дейін қажет көмек беру керек. Мұндай балалардың қайтаруын Баланың құқықтары туралы Конвенцияны сақтау үшін кідірмей жүргізу керек. 1980 жылғы балаларды халықаралық ұрлаудың азаматтық-құқықтық аспектілері туралы Гаагалық конвенция немесе халықаралық жеке құқық жөніндегі Гаагалық конференцияда қабылданған 1993 жылғы балаларды қорғау және халықаралық бала асырап алуға байланысты істерге ынтымақтастық туралы Гаагалық конвенция және халықаралық жеке құқық немесе қолданылған құқықта, тану, ата-аналарының жауапкершілігіне және 1996 жылғы баланы қорғау шараларына байланысты істерді орындауға және ынтымақтастыққа келтіру бойынша қабылданған заң иелігі туралы Конвенция қолданылған жағдайларда баланы қайтаруға қатысты осы қарарлардың ережелері кідірмей қолданылу керек. Балаларды қайтарғаннан кейін елде оларға қарау адам құқықтарының халықаралық принциптеріне сәйкес олардың адамгершілігін құрметтеу негізінде құрылу керек және оларға отбасына сүйене отырып оңалту жөнінде тиісті шаралар ұсынылу керек.
53. Біріккен Ұлттар Ұйымының Қылмысты ескерту және қылмыстық сот төрелігі бағдарламасына, сондай-ақ осы Бағдарламаның желісіне кіретін институттарға, Біріккен Ұлттар Ұйымы Жоғары комиссарының Адам құқықтары жөніндегі басқармасына/ Адам құқықтары жөніндегі орталыққа, Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қорына, Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасына, Бала құқықтары жөніндегі комитетке, Білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымына, Дүниежүзілік банкке және мүдделі үкіметтік емес ұйымдарға өтінімдері бойынша және жалпы бюджеттен қаражаттандыру шеңберінде немесе бюджеттен тыс қаражаттар есебінен қатысушы мемлекеттерге полиция және прокуратура қызметкерлерін, судьялар мен магистраттарды қоса алғанда, құқық қорғау органдарының және басқа да қылмыстық сот төрелігі органдарының қызметкерлері үшін даярлау, білім және ақпарат саласындағы тәртіпаралық іс-шараларды әзірлеуге көмек көрсету керек.

Guidelines for Action on Children in the Criminal Justice System

Recommended by Economic and Social Council resolution 1997/30 of 21 July 1997

1. Pursuant to Economic and Social Council resolution 1996/13 of 23 July 1996, the present Guidelines for Action on Children in the Criminal Justice System were developed at an expert group meeting held at Vienna from 23 to 25 February 1997 with the financial support of the Government of Austria. In developing the Guidelines for Action, the experts took into account the views expressed and the information submitted by Governments.
2. Twenty-nine experts from eleven States in different regions, representatives of the Centre for Human Rights of the Secretariat, the United Nations Children's Fund and the Committee on the Rights of the Child, as well as observers for non-governmental organizations concerned with juvenile justice, participated in the meeting.
3. The Guidelines for Action are addressed to the Secretary-General and relevant United Nations agencies and programmes, States parties to the Convention on the Rights of the Child, as regards its implementation, as well as Member States as regards the use and application of the United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice (The Beijing Rules), the United Nations Guidelines for the Prevention of Juvenile Delinquency (The Riyadh Guidelines) and the United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty, hereinafter together referred to as United Nations standards and norms in juvenile justice.

I. Aims, objectives and b asic considerations

4. The aims of the Guidelines for Action are to provide a framework to achieve the following objectives:
(a) To implement the Convention on the Rights of the Child and to pursue the goals set forth in the Convention with regard to children in the context of the administration of juvenile justice, as well as to use and apply the United Nations standards and norms in juvenile justice and other related instruments, such as the Declaration of Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power;
(b) To facilitate the provision of assistance to States parties for the effective implementation of the Convention on the Rights of the Child and related instruments.
5. In order to ensure effective use of the Guidelines for Action, improved cooperation between Governments, relevant entities of the United Nations system, non-governmental organizations, professional groups, the media, academic institutions, children and other members of civil society is essential.
6. The Guidelines for Action should be based on the principle that the responsibility to implement the Convention clearly rests with the States parties thereto.
7. The basis for the use of the Guidelines for Action should be the recommendations of the Committee on the Rights of the Child.
8. In the use of the Guidelines for Action at both the international and national levels, consideration should be given to the following:
(a) Respect for human dignity, compatible with the four general principles underlying the Convention, namely: non-discrimination, including gender-sensitivity; upholding the best interests of the child; the right to life, survival and development; and respect for the views of the child;
(b) A rights-based orientation;
(c) A holistic approach to implementation through maximization of resources and efforts;
(d) The integration of services on an interdisciplinary basis;
(e) Participation of children and concerned sectors of society;
(f) Empowerment of partners through a developmental process;
(g) Sustainability without continuing dependency on external bodies;
(h) Equitable application and accessibility to those in greatest need;
(i) Accountability and transparency of operations;
(j) Proactive responses based on effective preventive and remedial measures.
9. Adequate resources (human, organizational, technological, financial and information) should be allocated and utilized efficiently at all levels (international, regional, national, provincial and local) and in collaboration with relevant partners, including Governments, United Nations entities, non-governmental organizations, professional groups, the media, academic institutions, children and other members of civil society, as well as other partners.

II. Plans for the implementation of the Convention on the Rights of the Child, the pursuit of its goals and the use and application of international standards and norms in juvenile justice

A. Measures of general application

10. The importance of a comprehensive and consistent national approach in the area of juvenile justice should be recognized, with respect for the interdependence and indivisibility of all rights of the child.
11. Measures relating to policy, decision-making, leadership and reform should be taken, with the goal of ensuring that:
(a) The principles and provisions of the Convention on the Rights of the Child and the United Nations standards and norms in juvenile justice are fully reflected in national and local legislation policy and practice, in particular by establishing a child-oriented juvenile justice system that guarantees the rights of children, prevents the violation of the rights of children, promotes children's sense of dignity and worth, and fully respects their age, stage of development and their right to participate meaningfully in, and contribute to, society;
(b) The relevant contents of the above-mentioned instruments are made widely known to children in language accessible to children. In addition, if necessary, procedures should be established to ensure that each and every child is provided with the relevant information on his or her rights set out in those instruments, at least from his or her first contact with the criminal justice system, and is reminded of his or her obligation to obey the law;
(c) The public's and the media's understanding of the spirit, aims and principles of justice centred on the child is promoted in accordance with the United Nations standards and norms in juvenile justice.

B. Specific targets

12. States should ensure the effectiveness of their birth registration programmes. In those instances where the age of the child involved in the justice system is unknown, measures should be taken to ensure that the true age of a child is ascertained by independent and objective assessment.
13. Notwithstanding the age of criminal responsibility, civil majority and the age of consent as defined by national legislation, States should ensure that children benefit from all their rights, as guaranteed to them by international law, specifically in this context those set forth in articles 3, 37 and 40 of the Convention.
14. Particular attention should be given to the following points:
(a) There should be a comprehensive child-centred juvenile justice process;
(b) Independent expert or other types of panels should review existing and proposed juvenile justice laws and their impact on children;
(c) No child who is under the legal age of criminal responsibility should be subject to criminal charges;
(d) States should establish juvenile courts with primary jurisdiction over juveniles who commit criminal acts and special procedures should be designed to take into account the specific needs of children. As an alternative, regular courts should incorporate such procedures, as appropriate. Wherever necessary, national legislative and other measures should be considered to accord all the rights of and protection for the child, where the child is brought before a court other than a juvenile court, in accordance with articles 3, 37 and 40 of the Convention.
15. A review of existing procedures should be undertaken and, where possible, diversion or other alternative initiatives to the classical criminal justice systems should be developed to avoid recourse to the criminal justice systems for young persons accused of an offence. Appropriate steps should be taken to make available throughout the State a broad range of alternative and educative measures at the pre-arrest, pre-trial, trial and post-trial stages, in order to prevent recidivism and promote the social rehabilitation of child offenders. Whenever appropriate, mechanisms for the informal resolution of disputes in cases involving a child offender should be utilized, including mediation and restorative justice practices, particularly processes involving victims. In the various measures to be adopted, the family should be involved, to the extent that it operates in favour of the good of the child offender. States should ensure that alternative measures comply with the Convention, the United Nations standards and norms in juvenile justice, as well as other existing standards and norms in crime prevention and criminal justice, such as the United Nations Standard Minimum Rules for Non-custodial Measures (The Tokyo Rules), with special regard to ensuring respect for due process rules in applying such measures and for the principle of minimum intervention.
16. Priority should be given to setting up agencies and programmes to provide legal and other assistance to children, if needed free of charge, such as interpretation services, and, in particular, to ensure that the right of every child to have access to such assistance from the moment that the child is detained is respected in practice.
17. Appropriate action should be ensured to alleviate the problem of children in need of special protection measures, such as children working or living on the streets or children permanently deprived of a family environment, children with disabilities, children of minorities, immigrants and indigenous peoples and other vulnerable groups of children.
18. The placement of children in closed institutions should be reduced. Such placement of children should only take place in accordance with the provisions of article 37 (b) of the Convention and as a matter of last resort and for the shortest period of time. Corporal punishment in the child justice and welfare systems should be prohibited.
19. The United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty and article 37 (d) of the Convention also apply to any public or private setting from which the child cannot leave at will, by order of any judicial, administrative or other public authority.
20. In order to maintain a link between the detained child and his or her family and community, and to facilitate his or her social reintegration, it is important to ensure easy access by relatives and persons who have a legitimate interest in the child to institutions where children are deprived of their liberty, unless the best interests of the child would suggest otherwise.
21. An independent body to monitor and report regularly on conditions in custodial facilities should be established, if necessary. Monitoring should take place within the framework of the United Nations standards and norms in juvenile justice, in particular the United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty. States should permit children to communicate freely and confidentially with the monitoring bodies.
22. States should consider positively requests from concerned humanitarian, human rights and other organizations for access to custodial facilities, where appropriate.
23. In relation to children in the criminal justice system, due account should be taken of concerns raised by intergovernmental and non-governmental organizations and other interested parties, in particular systemic issues, including inappropriate admissions and lengthy delays that have an impact on children deprived of their liberty.
24. All persons having contact with, or being responsible for, children in the criminal justice system should receive education and training in human rights, the principles and provisions of the Convention and other United Nations standards and norms in juvenile justice as an integral part of their training programmes. Such persons include police and other law enforcement officials; judges and magistrates, prosecutors, lawyers and administrators; prison officers and other professionals working in institutions where children are deprived of their liberty; and health personnel, social workers, peacekeepers and other professionals concerned with juvenile justice.
25. In the light of existing international standards, States should establish mechanisms to ensure a prompt, thorough and impartial investigation into allegations against officials of deliberate violation of the fundamental rights and freedoms of children. States should equally ensure that those found responsible are duly sanctioned.

C. Measures to be taken at the international level

26. Juvenile justice should be given due attention internationally, regionally and nationally, including within the framework of the United Nations system-wide action.
27. There is an urgent need for close cooperation between all bodies in this field, in particular, the Crime Prevention and Criminal Justice Division of the Secretariat, the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights/Centre for Human Rights, the Office of the United Nations High Commissioner for Refugees, the United Nations Children's Fund, the United Nations Development Programme, the Committee on the Rights of the Child, the International Labour Organization, the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization and the World Health Organization. In addition, the World Bank and other international and regional financial institutions and organizations, as well as non-governmental organizations and academic institutions, are invited to support the provision of advisory services and technical assistance in the field of juvenile justice. Cooperation should therefore be strengthened, in particular with regard to research, dissemination of information, training, implementation and monitoring of the Convention on the Rights of the Child and the use and application of existing standards, as well as with regard to the provision of technical advice and assistance programmes, for example by making use of existing international networks on juvenile justice.
28. The effective implementation of the Convention on the Rights of the Child, as well as the use and application of international standards through technical cooperation and advisory service programmes, should be ensured by giving particular attention to the following aspects related to protecting and promoting human rights of children in detention, strengthening the rule of law and improving the administration of the juvenile justice system:
(a) Assistance in legal reform;
(b) Strengthening national capacities and infrastructures;
(c) Training programmes for police and other law enforcement officials, judges and magistrates, prosecutors, lawyers, administrators, prison officers and other professionals working in institutions where children are deprived of their liberty, health personnel, social workers, peacekeepers and other professionals concerned with juvenile justice;
(d) Preparation of training manuals;
(e) Preparation of information and education material to inform children about their rights in juvenile justice;
(f) Assistance with the development of information and management systems.
29. Close cooperation should be maintained between the Crime Prevention and Criminal Justice Division and the Department of Peacekeeping Operations of the Secretariat in view of the relevance of the protection of children's rights in peacekeeping operations, including the problems of children and youth as victims and perpetrators of crime in peace-building and post-conflict or other emerging situations.

D. Mechanisms for the implementation of technical advice and assistance projects

30. In accordance with articles 43, 44 and 45 of the Convention, the Committee on the Rights of the Child reviews the reports of States parties on the implementation of the Convention. According to article 44 of the Convention, these reports should indicate factors and difficulties, if any, affecting the degree of fulfilment of the obligations under the Convention.
31. States parties to the Convention are invited to provide in their initial and periodic reports comprehensive information, data and indicators on the implementation of the provisions of the Convention and on the use and application of the United Nations standards and norms in juvenile justice.
32. As a result of the process of examining the progress made by States parties in fulfilling their obligations under the Convention, the Committee may make suggestions and general recommendations to the State party to ensure full compliance with the Convention (in accordance with article 45 (d) of the Convention). In order to foster the effective implementation of the Convention and to encourage international cooperation in the area of juvenile justice, the Committee transmits, as it may consider appropriate, to specialized agencies, the United Nations Children's Fund and other competent bodies any reports from States parties that contain a request, or indicate a need, for advisory services and technical assistance, together with observations and suggestions of the Committee, if any, on those requests or indications (in accordance with article 45 (b) of the Convention).
33. Accordingly, should a State party report and the review process by the Committee reveal any necessity to initiate reform in the area of juvenile justice, including through assistance by the United Nations technical advice and assistance programmes or those of the specialized agencies, the State party may request such assistance, including assistance from the Crime Prevention and Criminal Justice Division, the Centre for Human Rights and the United Nations Children's Fund.
34. In order to provide adequate assistance in response to those requests, a coordination panel on technical advice and assistance in juvenile justice should be established, to be convened at least annually by the Secretary-General. The panel will consist of representatives of the Division, the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights/Centre for Human Rights, the United Nations Children's Fund, the United Nations Development Programme, the Committee on the Rights of the Child, the institutes comprising the United Nations Crime Prevention and Criminal Justice Programme network and other relevant United Nations entities, as well as other interested intergovernmental, regional and non-governmental organizations, including international networks on juvenile justice and academic institutions involved in the provision of technical advice and assistance, in accordance with paragraph 39 below.
35. Prior to the first meeting of the coordination panel, a strategy should be elaborated for addressing the issue of how to activate further international cooperation in the field of juvenile justice. The coordination panel should also facilitate the identification of common problems, the compilation of examples of good practice and the analysis of shared experiences and needs, which in turn would lead to a more strategic approach to needs assessment and to effective proposals for action. Such a compilation would allow for concerted advisory services and technical assistance in juvenile justice, including an early agreement with the Government requesting such assistance, as well as with all other partners having the capacity and competence to implement the various segments of a country project, thus ensuring the most effective and problem-oriented action. This compilation should be developed continuously in close cooperation with all parties involved. It will take into account the possible introduction of diversion programmes and measures to improve the administration of juvenile justice, to reduce the use of remand s and pre-trial detention, to improve the treatment of children deprived of their liberty and to create effective reintegration and recovery programmes.
36. Emphasis should be placed on formulating comprehensive prevention plans, as called for in the United Nations Guidelines for the Prevention of Juvenile Delinquency (the Riyadh Guidelines). Projects should focus on strategies to socialize and integrate all children and young persons successfully, in particular through the family, the community, peer groups, schools, vocational training and the world of work. These projects should pay particular attention to children in need of special protection measures, such as children working or living on the streets or children permanently deprived of a family environment, children with disabilities, children of minorities, immigrants and indigenous peoples and other vulnerable groups of children. In particular, the placement of these children in institutions should be proscribed as much as possible. Measures of social protection should be developed in order to limit the risks of criminalization for these children.
37. The strategy will also set out a coordinated process for the delivery of international advisory services and technical assistance to States parties to the Convention, on the basis of joint missions to be undertaken, whenever appropriate, by staff of the different organizations and agencies involved, with a view to devising longer term technical assistance projects.
38. Important actors in the delivery of advisory services and technical assistance programmes at the country level are the United Nations resident coordinators, with significant roles to be played by the field offices of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights/Centre for Human Rights, the United Nations Children's Fund and the United Nations Development Programme. The vital nature of the integration of juvenile justice technical cooperation in country planning and programming, including through the United Nations country strategy note, is emphasized.
39. Resources must be mobilized for both the coordinating mechanism of the coordination panel and regional and country projects formulated to improve observance of the Convention. Resources for those purposes (see paragraphs 34 to 38 above) will come either from regular budgets or from extrabudgetary resources. Most of the resources for specific projects will have to be mobilized from external sources.
40. The coordination panel may wish to encourage, and in fact be the vehicle for, a coordinated approach to resource mobilization in this area. Such resource mobilization should be on the basis of a common strategy as contained in a programme document drawn up in support of a global programme in this area. All interested United Nations bodies and agencies as well as non-governmental organizations that have a demonstrated capacity to deliver technical cooperation services in this area should be invited to participate in such a process.

E. Further considerations for the implementation of country projects

41. One of the obvious tenets in juvenile delinquency prevention and juvenile justice is that long-term change is brought about not only when symptoms are treated but also when root causes are addressed. For example, excessive use of juvenile detention will be dealt with adequately only by applying a comprehensive approach, which involves both organizational and managerial structures at all levels of investigation, prosecution and the judiciary, as well as the penitentiary system. This requires communication, inter alia, with and among police, prosecutors, judges and magistrates, authorities of local communities, administration authorities and with the relevant authorities of detention centres. In addition, it requires the will and ability to cooperate closely with each other.
42. To prevent further overreliance on criminal justice measures to deal with children's behaviour, efforts should be made to establish and apply programmes aimed at strengthening social assistance, which would allow for the diversion of children from the justice system, as appropriate, as well as improving the application of non-custodial measures and reintegration programmes. To establish and apply such programmes, it is necessary to foster close cooperation between the child justice sectors, different services in charge of law enforcement, social welfare and education sectors.

III. Plans concerned with child victims and witnesses

43. In accordance with the Declaration of Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power, States should undertake to ensure that child victims and witnesses are provided with appropriate access to justice and fair treatment, restitution, compensation and social assistance. If applicable, measures should be taken to prevent the settling of penal matters through compensation outside the justice system, when doing so is not in the best interests of the child.
44. Police, lawyers, the judiciary and other court personnel should receive training in dealing with cases where children are victims. States should consider establishing, if they have not yet done so, specialized offices and units to deal with cases involving offences against children. States should establish, as appropriate, a code of practice for proper management of cases involving child victims.
45. Child victims should be treated with compassion and respect for their dignity. They are entitled to access to the mechanisms of justice and to prompt redress, as provided for by national legislation, for the harm they have suffered.
46. Child victims should have access to assistance that meets their needs, such as advocacy, protection, economic assistance, counselling, health and social services, social reintegration and physical and psychological recovery services. Special assistance should be given to those children who are disabled or ill. Emphasis should be placed upon family- and community-based rehabilitation rather than institutionalization.
47. Judicial and administrative mechanisms should be established and strengthened where necessary to enable child victims to obtain redress through formal or informal procedures that are prompt, fair and accessible. Child victims and/or their legal representatives should be informed accordingly.
48. Access should be allowed to fair and adequate compensation for all child victims of violations of human rights, specifically torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment, including rape and sexual abuse, unlawful or arbitrary deprivation of liberty, unjustifiable detention and miscarriage of justice. Necessary legal representation to bring an action within an appropriate court or tribunal, as well as interpretation into the native language of the child, if necessary, should be available.
49. Child witnesses need assistance in the judicial and administrative processes. States should review, evaluate and improve, as necessary, the situation for children as witnesses of crime in their evidential and procedural law to ensure that the rights of children are fully protected. In accordance with the different law traditions, practices and legal framework, direct contact should be avoided between the child victim and the offender during the process of investigation and prosecution as well as during trial hearings as much as possible. The identification of the child victim in the media should be prohibited, where necessary to protect the privacy of the child. Where prohibition is contrary to the fundamental legal principles of Member States, such identification should be discouraged.
50. States should consider, if necessary, amendments of their penal procedural codes to allow for, inter alia, videotaping of the child's testimony and presentation of the videotaped testimony in court as an official piece of evidence. In particular, police, prosecutors, judges and magistrates should apply more child-friendly practices, for example, in police operations and interviews of child witnesses.
51. The responsiveness of judicial and administrative processes to the needs of child victims and witnesses should be facilitated by:
(a) Informing child victims of their role and the scope, timing and progress of the proceedings and of the disposition of their cases, especially where serious crimes are involved;
(b) Encouraging the development of child witness preparation schemes to familiarize children with the criminal justice process prior to giving evidence. Appropriate assistance should be provided to child victims and witnesses throughout the legal process;
(c) Allowing the views and concerns of child victims to be presented and considered at appropriate stages of the proceedings where their personal interests are affected, without prejudice to the accused and in accordance with the relevant national criminal justice system;
(d) Taking measures to minimize delays in the criminal justice process, protecting the privacy of child victims and witnesses and, when necessary, ensuring their safety from intimidation and retaliation.
52. Children displaced illegally or wrongfully retained across borders are as a general principle to be returned to the country of origin. Due attention should be paid to their safety, and they should be treated humanely and receive necessary assistance, pending their return. They should be returned promptly to ensure compliance with the Convention on the Rights of the Child. Where the Hague Convention on the Civil Aspects of International Child Abduction of 1980 or the Hague Convention on the Protection of Children and Cooperation in respect of Inter-Country Adoption of 1993, approved by the Hague Conference on Private International Law, the Convention on Jurisdiction, Applicable Law, Recognition, Enforcement and Cooperation in Respect of Parental Responsibility and Measures for the Protection of the Child are applicable, the provisions of these conventions with regard to the return of the child should be promptly applied. Upon the return of the child, the country of origin should treat the child with respect, in accordance with international principles of human rights, and offer adequate family-based rehabilitation measures.
53. The United Nations Crime Prevention and Criminal Justice Programme, including the institutes comprising the Programme network, the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights/Centre for Human Rights, the United Nations Children's Fund, the United Nations Development Programme, the Committee on the Rights of the Child, the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, the World Bank and interested non-governmental organizations should assist Member States, at their request, within the overall appropriations of the United Nations budgets or from extrabudgetary resources, in developing multidisciplinary training, education and information activities for law enforcement and other criminal justice personnel, including police officers, prosecutors, judges and magistrates.