Соттардың азаматтық iс жүргiзу заңының кейбiр нормаларын қолдануы туралы

Қаулы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумы 2000 жылғы 30 маусым N 9. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2003.03.20. N 2 қаулысымен.

Сот тәжiрибесiнде азаматтық iс жүргiзу заңының нормаларын қолдану барысында туындайтын мәселелерге байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Пленумы қаулы етедi:

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық iс жүргiзу кодексiнiң (әрi қарай АIЖК-нiң) 6-бабында бекiтiлген принциптерге сәйкес сот iстердi азаматтық сот өндiрiсi тәртiбiмен шешкен кезде Қазақстан Республикасы Конституциясының, ҚР АIЖК-нiң, басқа да нормативтiк құқықтық актiлердiң талаптарын бұлжытпай орындауға мiндеттi.

ҚР Конституциясының 78 бабы және АIЖК-нiң 6 бабының 2 бөлігін сот iс өндiрiсiн тоқтата тұрып, заңды немесе басқа да нормативтiк құқықтық актiнi конституциялық емес деп тану туралы Конституциялық Кеңеске ұсыныс жасауға мiндеттi деген ережесi, тек егер заң немесе өзге де нормативтiк құқықтық акт азаматтардың Конституцияда баянды етiлген құқықтары мен бостандықтарына қысым жасалған жағдайларға тарайды. Басқа жағдайларда сот жоғары деңгейдегi актi нормаларын қолдануға мiндеттi.

Соттың Конституциялық Кеңеске ұсыныс жасау туралы және iстi өндiрiстен тоқтата тұру туралы соттың ұйғарымы сот ұсынысына қол қоятын лауазымды адамдар үшiн мiндеттi болып табылады (ҚР АIЖК 21 б. 2т.).

Ескерту. 1-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

2. Азаматтық iстер бойынша заңды және негiзделген сот актiлерiн шығарудың маңызды шарты соттардың оларды қарау кезiнде азаматтық сот iсiн жүргiзудiң заңмен белгiленген принциптерi - заңдылықты, бәсекелестiктi, тараптардың теңдiгiн, жариялылықты, сот iсiн жүргiзу тiлiн және басқаларды дәл әрi мүлтiксiз сақтауы болып табылады.

Азаматтық сот iсiн жүргiзу принциптерiнiң бұзылуы оның сипаты мен мәндiлiгiне қарай АIЖК-нiң 23-бабына сәйкес шығарылған сот актiлерiн бұзуға әкеп соғады.

Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

3. ҚР АК-нiң 111 және 112 баптарына сәйкес мемлекеттiк билiк органдары Қазақстан Республикасы атынан, ал жергілiктi өкiлеттi және атқарушы органдар, осы органдардың мәртебесiн белгiлейтiн заңды актiлерде, ережелерде және өзге актiлерде көрсетiлген құзыры шеңберiнде әкiмшiлiк-аймақтық бiрлiктер атынан сотта өкiлдiк ете алады.

Қазақстан Республикасы Конституциясына , ҚР "Қазақстан Республикасының Үкiметi туралы" конституциялық Заңына , "ҚР жергiлiктi өкiлеттi және атқарушы органдары туралы" Заңына сәйкес республикалық (орталық) және жергілiктi өкiлеттi және атқарушы органдар, атқарушы өкiмет органдары мен атқарушы өкiмет органдарына жатпайтын мемлекеттiк органдарды ажырату осы органдардың заңдары, ережелерi, жарғылары, облыс, аудан, қаланы басқарудың тиiстi Мәслихатпен бекiтiлген схемалар, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құрылымы туралы және Үкiмет құрамына кiрмейтiн орталық атқарушы органдар құру туралы Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлықтары негізiнде жүзеге асырылады.

Орталық атқарушы органдардың заңды тұлға құқықтары берiлген аумақтық бөлiмшелерi, өздерiнiң юрисдикциясы тарайтын аумақтың атқарушы органы болып танылады (облыстық әдiлет басқармасы облыстың атқарушы органы болып табылады, аудандық iшкi iстер бөлiмi ауданның атқарушы органы болып табылады).

Ескерту. 3-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

4. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде шетелдiк мемлекеттердiң заңдарына сәйкес құрылған заңды тұлғаларды (компанияларды, фирмаларды, кәсiпорындарды және т.б.) шетелдiк ұйымдар деп түсiнген жөн.

БҰҰ Жарғысы немесе халықаралық шарттар негiзiнде құрылған ұйымдар халықаралық ұйымдарға жатады.

Халықаралық ұйымдар тiзiмi (Бiрiккен Ұлттар Ұйымы, Халықаралық Еңбек Ұйымы, Бүкiләлемдiк Денсаулық қорғау Ұйымы және т.б.) Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң 1995 жылғы 1 тамыздағы N 1055 қаулысының қосымшасында көрсетiлген.

5. Заңды тұлғалардың, заңды тұлғаны құрмай кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын азаматтардың арасында пайда болатын мүлiктiк даулар бойынша дауды сотқа дейiн реттеу туралы талаптарды сақтау қажет.

Прокурордың мемлекеттің мүддесi немесе мемлекеттiң мүддесiн қозғайтын осы тармақтың 1-абзацында көрсетiлген тұлғалардың мүддесi үшiн келтiрiлген талап арыздарына АIЖК-нiң 136-бабының мүлiктiк дауларды сотқа дейiн (тiлек қойып) реттеу туралы талаптары қолданылмайды.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

6. Жеке және заңды тұлғалардың бұзылған немесе даулы мүлiктiк құқықтарын қорғау туралы талап арыздары мүлiктiк сипаттағы талап арыздарға жатады.

Қазақстан Республикасының "Мемлекеттiк баж туралы" Заңының 4-бап 1-бөлігінің "а" және "б" тармақшаларында көрсетiлген жалпы ереже бойынша жеке және заңды тұлғалардың мүлiктiк сипаттағы талап арыздарынан мемлекеттiк баж талап сомасына байланысты проценттер бойынша өндiрiледi.

Тұрғын жайларды жалдау, мүлiктi қамаудан босату туралы шарттарды өзгерту немесе бұзу туралы өтiнiштерден және бағалауға жатпайтын өзге де мүлiктiк емес сипаттағы немесе бағалауға жатпайтын талап арыздардан (мысалы, негаторлық талап арыздар, мүлiктi қайтару туралы талаппен байланысты емес шарттарды заңсыз деп тану туралы арыздар) мемлекеттiк баж айлық есептiк көрсеткiштiң 50% мөлшерiнде төленедi.

Ескерту. 6-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

7. ҚР АIЖК -нiң 104, 105, 151-б. 7-т., 153 және 155-баптары бойынша сот арызданушының өтiнiшi бойынша мемлекеттiк баж төлеудi кейiнге қалдыру, бөлiп-бөлiп төлеу немесе оның мөлшерiн азайту, талапкердi азаматтық iстi қозғау сатысында баж төлеуден босату туралы мәселелердi, бұл туралы азаматтық iс қозғау туралы ұйғаруда немесе талапкердiң өтiнiшiн қанағаттандыру туралы жеке ұйғаруда көрсетiп, шешуге құқылы.

Бұндай өтiнiштi қанағаттандырмаған жағдайда судья арызды қозғалусыз қалдыру туралы ұйғару шығарып, бұл туралы талап арыз берген адамды хабардар етедi және оған кемшiлiктердi түзету үшiн жеткiлiктi мерзiм бередi.

Соттың мемлекеттiк бажды төлеудi кейiнге қалдыру, мөлшерiн азайту немесе одан босату туралы шешiм шығарған кезде ескерген тараптардың мүлiктiк жағдайы деп - олардың объективтi себептер бойынша ақшалай табыстарының болмауын немесе жеткiлiксiздiгiн түсiну керек (еңбек ақының төленбеуi, жұмыссыздық, ауыр сырқат, контрагенттердiң шартты орындамаушылығы, банктегi шоттардан ақшаларды алып тастау жөнiндегi мемлекеттiк органдардың заңсыз әрекеттерi және т.б.).

АIЖК-нiң 108-бабының 8-бөлiмiнiң, 114, 116-баптарының мағынасына сай осы Кодекстiң 104 және 105-баптарындағы мемлекеттiк бажды төлеудi кейiнге қалдыру, бөлiп-бөлiп төлеу, мөлшерiн азайту немесе одан босату туралы ережелер сот шығындарына да тарайды.

Егер сот бастамасымен сот сараптамасы тағайындалып, iстi қарауға қатысуға мамандар тартылса, онда шығындар, сот талқылауының нәтижелерiне байланысты, тиiстi тараптан өндiрiледi.

Ескерту. 7-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

8.Азаматтық iс қозғау және сот iсiн жүргiзу тiлi туралы мәселелер өзара тығыз байланысты болғандықтан, оларды судья бiр мезгiлде бiр ғана сот актiсi - ұйғарыммен шешуге құқылы;

АIЖК-нiң 168-бабына сәйкес судья iстi сот талқылауына дайындау туралы өз алдына бөлек ұйғарым шығарып, онда iстi сот талқылауына дайындау үшiн қажеттi iс-әрекеттердi көрсетуге тиiстi.

Ескерту. 8-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

9. Талапкер сот талқылауы барысында талап арыздың затын немесе негiздерiн өзгерту, тиiстi емес жауапкердi ауыстыру туралы, заңды немесе кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын тұлғаны iске қоса жауапкер ретiнде тарту туралы өтiнiш берген жағдайда, соттар бұндай арыздарды мүлiктiк дауды сотқа дейiнгi реттеу тәртiбi сақталмады деген себеппен қабылдамауға құқы жоқ.

Мұндайда сот, егер дауды сотқа дейiнгi тәртiппен реттеу мүмкiн болған жағдайда, ҚР АIЖК-нiң 249-баптың 1-бөлігіне сәйкес ұйғару шығарып, арызды қараусыз қалдыруға құқылы.

10. Егер арызда бiр-бiрімен байланысты талаптар қойылып, олардың бiрi аудандық (қалалық) сотқа, бiрi жоғары тұрған сотқа қарасты болса, егер басқа iске қатысушылар бұған қарсы болмаған жағдайда, барлық талаптар жоғары тұрған соттың қарауына жатады.

11. Соттың талап арыз тиiстi емес жауапкерге берiлдi деген себеппен азаматтық iстi қозғаудан бас тартуға құқы жоқ.

Бұл орайда соттар талап арызды қабылдаудан бас тартудың, немесе талап арызды арызданушыға қайтарудың немесе қараусыз қалдырудың, сондай-ақ iс жөнiндегi өндiрiстi тоқтата тұрудың немесе қысқартудың негіздерінің заңда көрсетiлген тiзiмi (АIЖК-нiң 153, 154, 242, 243, 247, 249 б.б.) түпкiлiктi болып табылатынын және кеңейтiлiп түсiндiруге жатпайтынын ескеруi тиiс.

12. ҚР АIЖК-нiң 36-бап 2-бөлігінің 1 және 3 тармақшаларында көрсетiлген жағдайларда iстi басқа соттың қарауына тапсыру - сол iстi жүргiзген соттың ұйғаруы негiзiнде жүзеге асырылады.

Iстi АIЖК-нiң 36-бап 2-бөлігінің 2 және 4 тармақшаларында көрсетiлген негiздер бойынша басқа соттың өндiрiсiне тапсыру - төмен тұрған сот төрағасының немесе судьясының ұсынысы бойынша жоғары тұрған сот судьясының ұйғаруымен жүзеге асырылады.

Басқа соттың iстi тапсыру туралы ұйғаруымен келiспеген тараптардың жеке шағымдарын және сот төрағасының немесе судьяның ұсынысын, сондай-ақ iске қатысушылардың iстiң сотқа қарастылығы туралы тараптың өтiнiшiн қанағаттандырусыз қалдыру туралы сот ұйғаруына арыздары жоғары тұрған соттың алқалы құрамы қарайды және шешедi (АIЖК-нiң 37-бап 2-бөлігі).

Ескерту. 12-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

13. Сот бұйрығы өндiрiп алушының даусыз талаптар бойынша АIЖК-нiң 141-бабындағы талаптарға жауап беретiн өтiнiшi бойынша ғана шығарылатынын соттардың ескергенi жөн. Даусыз талаптардың түпкiлiктi тiзiмi АIЖК-нiң 140-бабында көрсетiлген.

Егер талап "Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы" Заңының 20-бабының ережелерiне негiзделген болса және борышкер оны мойындаса, сомасы елу айлық орта көрсеткiшке дейiнгi мөлшердегi тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы талап, сот бұйрығын шығару тәртiбiмен қаралуға жатады. Тауардың (жұмыстардың, қызметтердiң) тиiстi емес сапасымен келтiрiлген шығындарды өтеу туралы талаптар ғана емес, өзге де өтеу туралы талаптар мәлiмделген кезде (моральдық зиянның орнын ақшалай толтыру, айыппұл, iс жүргiзу жөнiндегi шығындарды өтеу және т.б.), өтiнiш талап арыз өндiрiсiнiң тәртiбiмен қаралуға жатады.

14. Сот бұйрығы АIЖК-нiң 146-бабындағы талаптарға сәйкес шығарылуы тиiс және ол шыққан күнi бұйрық көшiрмесi борышкерге, оған табыстау туралы қағазбен, жолданады және оған бұйрық көшiрмесiн алған күннен бастап он күн мерзiм iшiнде қарсылықтарын сотқа жолдау құқығы бар екенi түсiндiрiледi.

Егер борышкердiң мәлiмделген талапқа келiспеген қарсылықтары белгiленген мерзiм iшiнде келiп түссе, судья сот бұйрығын бұзу туралы ұйғару шығаруға және өндiрiп алушыға талап арыз өндiрiсi тәртiбiмен талап арыз беруге құқын түсiндiруге мiндеттi. Судьяның сот бұйрығын бұзу туралы ұйғаруы шағымдануға немесе наразылық келтiруге жатпайды.

15. ҚР АIЖК-нiң 27-тарауындағы нормалармен азаматтардың мемлекеттiк билiк, жергілiктi өзiн-өзi басқару органдарының, қоғамдық бiрлестiктердiң, ұйымдардың, лауазымды адамдардың және мемлекеттiк қызметкерлердiң, олардың iшiнде сот орындаушылардың, шешiмдерi мен әрекеттерiне (әрекетсiздiгiне) даулары туралы iстер бойынша ерекше талап арыз өндiрiсi регламенттелген.

Бұндайда, АIЖК-да белгiленген талап арызды қабылдаудан бас тарту туралы, талап арызды қараусыз қайтару туралы немесе оны қозғаусыз қалдыру туралы ережелер (АIЖК-нiң 153, 154, 155 б.б.) ерекше талап арыз өндiрiсiнiң және ерекше өндiрiстiң iстерi бойынша арыздарға қолданылатынын соттардың ескергенi жөн.

Ескерту. 15-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

16. АIЖК-нiң 15, 66, 150, 151, 152, 166 және 176-баптарына сәйкес сот, тараптардың және iске қатысушы басқа да адамдардың талаптары мен қарсылықтары негіздерiн басшылыққа алып, қолданылатын материалдық және процессуалдық құқық нормаларын ескере отырып, дәлелдеу затын, яғни iстiң дұрыс шешiлуiне ықпал ететiн мән-жайларды айқындауға мiндеттi.

Сот дәлелдеу затын айқындауды iстi сот талқылауына дайындау барысында да, оны маңызы бойынша қарау кезiнде де жүзеге асыруға мiндеттi.

Соттар дәлелдемелердi бағалау және дәлелдеуден босату туралы мәселенi шешу кезiнде АIЖК-нiң 66-бабының 10-бөлiмiнде, 78-бабының 3-бөлiмiнде және 91-бабының 8-бөлiмiнде белгiленген нормаларды ескерулерi қажет.

Ескерту. 16-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен . .

17. АIЖК-нiң 67-69-баптарында көрсетiлген дәлелдемелердiң қатыстылығы және жол берiлуi туралы ережелердi қолданған кезде, сот мәжiлiсiнде қолда бар барлық дәлелдемелер емес, тек iстiң мән-жайларын анық белгілеу үшiн қажет дәлелдемелер ғана сұратылып, зерттелуi керек екенiн соттардың ескергендерi жөн.

Заң бойынша белгiлi бiр дәлелдемелермен расталуы тиiс iстiң мән-жайлары, ешқандай өзге дәлелдемелермен расталуы мүмкiн емес.

18. Iстiң қаралуы АIЖК-нiң 189-бап 1-бөлігінде көрсетiлген негiздер бойынша кейiнге қалдырылған жағдайда, iстiң жаңа сот мәжiлiсiнде қаралуы, АIЖК-нiң 180, 181 және басқа баптарында көрсетiлген рәсiмдердi сақтай отырып, жүзеге асырылатыны, мұндайда алғашқы сот мәжiлiсiнде алынған дәлелдемелер заңды күшiнде болатыны және АIЖК-нiң 201-бабы бойынша даудың маңызы бойынша шешiм шығарып жатқан сот мәжiлiсiнде мәлiмделуi тиiс екенi соттарға түсiндiрiлсiн.

Сот iстiң қаралуын кейiнге қалдыру туралы ұйғару шығарады, онда iстiң қаралуын кейiнге қалдырудың себептерiн көрсетедi және жаңа сот мәжiлiсiнiң датасын тағайындайды.

Iстiң апелляциялық, кассациялық немесе қадағалау тәртiбiнде қаралуы кейiнге қалдырылған жағдайда, сот АIЖК-нiң 189-бабында көрсетiлген талаптарды сақтай отырып, iстiң қаралуын кейiнге қалдыру туралы ұйғару шығаруға құқылы.

19. АIЖК-нiң 174-бабында және басқа заң актiлерiнде көрсетiлген азаматтық iстердi қарау мерзiмдерiнiң сақталуы сот әдiлдiгiн жүзеге асырудың, iске қатысушы адамдардың заңды құқықтары мен мүдделерiн дер кезiнде қорғаудың қажеттi шарты болып табылады.

Азаматты хабар-ошарсыз кеткен деп тану немесе азаматты қайтыс болған деп мәлiмдеу туралы iстердiң ерекшелiктерiн ескере отырып, өтiнiш сотқа түскен және осы санаттағы iстi қозғау туралы хабарландыру жасалған аралықтағы уақытты iстi қарау мерзiмiне есептеп, iстiң қаралуы мерзiмiн тиiстi хабарландыру жарияланғаннан кейiн үш ай мерзiм аяқталған күннен бастап есептеген жөн.

Сот iстiң мәнiсi бойынша шешiм немесе iс өндiрiсiн қысқарту не талап арызды қараусыз қалдыру туралы ұйғару шығарған күн - iстiң қаралған мерзiмiнiң соңғы күнi болып табылады.

20. ҚР АIЖК-нiң 21-бап 1-бөлігіне сәйкес сот азаматтық iстер жөнiндегi сот актiлерiн шешiм, ұйғару, қаулы және бұйрық нысанында қабылдайды.

Сот бұйрығы азаматтық iс бойынша шығарылатын болғандықтан, оны шығарардан бұрын судьяның ұйғаруымен iс қозғалуы тиiс.

21. Жауапкер талап арызды мойындап, ол сотта қабылданған жағдайда, сот дәлелдемелердi зерттеудi тоқтатып, сот жарыссөздерiне көшуге құқылы (АIЖК-нiң 193-б. 4-т., 211-б.).

22. ҚР АIЖК-нiң 220-бап 1-бөлігінің маңызы бойынша қысқаша (қысқартылған) шешiмнiң дәлелдеу бөлiгiнде сот қорытындылары негiзделген дәлелдемелер (олардың мазмұнын көрсетпей) және соттың басшылыққа алған заңдары көрсетiлуi тиiс.

23. Аудандық және оларға теңестiрiлген, сондай-ақ ҚР Жоғарғы Сотының заңды күшiне енген шешiмдерi негiзiнде атқару құжаты жасалады, ал облыстық және оларға теңестiрiлген соттардың заңды күшiне енген шешiмдерi негізiнде атқару құжатының күшi бар бұйрықтар жасалады.

Дереу орындалуға жататын сот шешiмдерi бойынша, ол шешiмдi қай соттың шығарғанына қарамастан, атқару құжаттары шығарылады.

Бiрiншi сатыдағы сот шешiмi бұзылып, жоғары сатыдағы сот жаңа шешiм шығарған жағдайда, атқару құжаттарын жасауды жаңа шешiм қабылдаған сот жүзеге асырады.

24. Алимент алып беру туралы; қызметкерге жалақы, бiрақ үш айдан аспайтын уақытқа, алып беру туралы; жұмысқа қайта орналастыру туралы; мертiгуден немесе денсаулықты өзгедей зақымдаудан, асыраушысынан айырылуынан келтiрiлген зиянды, бiрақ үш айдан аспайтын уақытқа өтеу туралы шешiмдер (АIЖК-нiң 237-бабы) дереу орындалуға жатады. Осыған байланысты, бұндай шешiмдердiң орындалуын тоқтатуға, кейiнге қалдыруға немесе бөлiп орындауға болмайды.

25. Сот мәжiлiсiнен тыс жасалған әрбiр жеке процессуалдық iс-әрекеттер жөнiнде хаттама жасау туралы АIЖК-нiң 255-бабының талаптарына сәйкес, соттар мұндай хаттаманың iстi сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымның негiзiнде дәлелдемелердi сот мәжiлiсiнен тыс бекiту қажеттiгi пайда болған жағдайда әзiрленуге тиiс екенiн назарда ұстаулары қажет (АIЖК-нiң 170-бабының 1), 2), 9), 11) және 13)-тармақшалары).

Ескерту. 25-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

26. Іс АIЖК-нiң 260-бап 1-бөлігінде көрсетiлген негiздемелер жиынтығы болған жағдайда ғана:

жауапкер iстiң қаралуы орны мен уақыты туралы тиiстi түрде хабардар етiлсе;

жауапкер сот мәжiлiсiне дәлелдi себептермен келмей қалса немесе келмей қалуының дәлелдi себептерi туралы хабарламаса;

жауапкердiң iстi өзi жоқта қарау туралы өтiнiшi болмаса;

талапкердiң iстi жауапкер жақта қарауға келiсiмi болса;

талапкердiң iстi жауапкер жоқта қарауға келiсiмiне қарамастан, жауапкер сот мәжiлiсiне дәлелдi себепсiз екiншi рет келмей қалса, сырттай iс жүргiзу тәртiбi бойынша қаралуы мүмкiн екенiне соттардың назары аударылсын.

Осы тармақтың жоғарғы абзацында көрсетiлген негiздердiң кез келген бiреуiнiң болмауы, iстi сырттай өндiрiс тәртiбiнде қараудың мүмкiндiгiн жояды.

Сот iстi сырттай өндiрiс тәртiбiмен қарау туралы ұйғару шығарады, бұл ұйғаруға кассациялық тәртiппен шағымдануға немесе наразылық келтiруге болмайды.

27. Жауапкердiң сырттай шешiмдi бұзу туралы өтiнiшi АIЖК-нiң 265-бабында көрсетiлген талаптарға сәйкес келуi керек және оны, ол сотқа келiп түскен күннен бастап 10 күн мерзiм iшiнде, сот мәжiлiсiнiң орны мен уақыты туралы iске қатысатын адамдарды хабардар ете отырып, сырттай шешiм шығарған сот қарайды.

Сырттай шешiм АIЖК-нiң 269-бабында көрсетiлген мән-жағдайлар болған жағдайда ғана бұзылуы мүмкiн, ал iс мәнiсi бойынша қарауға жатады. Бұл орайда, егер жауапкер сот мәжiлiсiнiң орны мен уақыты туралы тиiстi түрде хабардар етiлген болса, бiрақ сотқа дәлелдi себептерсiз келмей қалса, сот iстi жауапкерсiз қарауға құқылы. Бұндай сот мәжiлiсiнде қабылданған шешiм сырттай шешiм болып табылмайды, ал жауапкер оған тек кассациялық тәртiпте шағымдана алады.

28. Сот сырттай шешiм шығарып, одан кейiн жауапкердiң сырттай шешiмдi бұзу туралы өтiнiшiн қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғару шығарған жағдайда, жауапкер соттың шешiмi мен ұйғаруына шағымдануға құқылы.

Iске қатысушылар сырттай шешiмдi бұзу туралы ұйғаруға шағымдануға құқылы емес, себебi ол iстiң әрi қарай жылжуына кедергi жасамайды және бұндай ұйғаруға шағымдану құқығы заңда көрсетiлмеген (ҚР АIЖК-нiң 264, 268 және 344-баптары).

29. АIЖК-нiң 336 және 337-баптарына аналогия бойынша АIЖК-нiң 238-бабы негiзiнде бiрiншi сатыдағы сотпен дереу орындалуға жiберiлген шешiмнiң орындалуын тоқтата тұру туралы кассациялық сатыдағы судьяның шешiмi қаулы ретiнде шығарылуы тиiс.

30. АIЖК-нiң 345-бап 1-бөлігінде көрсетiлген жалпы ереже бойынша кассациялық сатыдағы сот бiрiншi сатыдағы сот шешiмдерiнiң заңдылығы мен негiздiлiгiн кассациялық шағым немесе наразылық шеңберiнде тексередi.

Кассациялық сатыдағы сот бiрiншi сатыдағы соттың ерекше талап қою өндiрiсiндегi iстер бойынша шешiмiн толық көлемде заңдылығы мен негiздiлiгiн тексеруге мiндеттi. Бұл ретте бiрiншi сатыдағы соттың сайлауларға, референдумдарға қатысатын азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердiң сайлау құқықтарын қорғау туралы арыздары бойынша шешiмдерi түпкiлiктi және кассациялық тәртiппен шағымдауға (наразылық келтiруге) жатпайтынын, тек қадағалау тәртiбiмен қайта қаралуы мүмкiн екенiн есте ұстау қажет.

Ескерту. 30-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

31. ҚР АIЖК-нiң 385-бап 1-бөлігіне және 391-бап 3-бөлігіне сәйкес апелляциялық, кассациялық шағым беруге құқы бар тараптар және iске қатысушы басқа адамдар iстердi қадағалау тәртiбiмен қарауға өкiлетті сотқа тiкелей заңды күшiне енген сот қаулыларына, ұйғаруларына, қаулыларына шағым жасауы мүмкiн.

Iске қатысуға тартылмаған адамдар, егер аталған сот қаулылары олардың мүлiктiк және мүлiктiк емес құқықтарын тiкелей немесе жанама түрде бұзған жағдайда ғана (тұлға жеке меншiк құқығынан, мүлiктi иелену және қолдану құқынан айырылса, оған зиянда өтеу мiндетi жүктелсе және т.б.), заңды күшiне енген сот қаулыларына, ұйғаруларына, қаулыларына шағым жасауға құқылы.

32. Бұрын iс бойынша шығарылған сот қаулыларын бұзып, iстi бiрiншi сатыдағы сотқа жаңадан сот қарауына жiберу жөнiндегi сот актiсiне қадағалау шағым беру процессуалдық iс-әрекет болып табылатындығы соттарға түсiндiрiлсiн. Жоғары тұрған сот қадағалау шағымындағы дәлелдердi тексеру үшiн осындай iстi алдыртқан жағдайда, бiрiншi сатыдағы сот жоғары тұрған сот қадағалау шағым бойынша шешiм қабылдағанға дейiн iстi АIЖК-нiң 189-бабына сәйкес қарауды кейiнге қалдыра тұрады.

Ескерту. 32-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

33. АIЖК-нiң 335-бап 3-бөлігіндегі аппеляциялық шағым, наразылық беретiн (келтiретiн) тұлғаның бiрiншi сатыдағы сотқа табыс етiлмеген жаңа айғақтарға сiлтеме жасауына тек шағымында олардың бiрiншi сатыдағы сотқа оларды табыс етуге мүмкiндiгі болмауы негiзделген жағдайда ғана жол берiлетiнi туралы ереже кассациялық және қадағалау шағымдар мен наразылықтарға тарайды.

Сондықтан, егер бiрiншi сатыдағы сот iстi дұрыс шешу үшiн заңда көрсетiлген шараларды қолданса, тараптардың iс жүргiзу әрекеттерiнiң салдарына байланысты айғақтардың толық зерттелмеуi - сот актiлерiн кассациялық және наразылық тәртiппен қайта қарауға әкелiп соқтыратын бұзушылық болып саналуы мүмкiн емес.

34. Бiрiншi сот шешiмi бұзылып, мәлiмделген талаптарының бiрi бойынша жаңа шешiм шығарылған жағдайда, кассациялық сатыдағы сот екi сот актiсiн - ұйғару және кассациялық шешiм, ал кассациялық шағымды немесе наразылықты қанағаттандырусыз қалдырған жағдайда кассациялық ұйғару шығаруға мiндеттi.

Кассациялық шешiм өзiнiң нысаны және мазмұны бойынша АIЖК-нiң 220- және 221-баптарындағы талаптарға жауап беруi тиiс.

Кассациялық сатыдағы сот бiрiншi сатыдағы соттың шешiмiн немесе ұйғаруын өзгерiссiз қалдырған кезде қысқаша кассациялық ұйғару шығарады (қорытынды бөлiп), ол өзiнiң құрылымы бойынша қысқаша (қысқартылған) шешiмге тектес.

Кассациялық сатыдағы сот ұйғару шығармай тұрып, тараптар дәлелдi кассациялық ұйғару шығару туралы жазбаша түрде өтiнiш мәлiмдеуi мүмкiн.

Кассациялық сатыдағы сот ұйғаруларында шешiмдi өзгерiссiз қалдыру, шешiмдi өзгерту, шешiмдi бұзып, iстi жаңадан қарауға жолдау немесе кассациялық шешiм шығару туралы себептер мен тұжырымдар көрсетiлуi тиiс.

Ескерту. 34-тармақ өзгерді - ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 2000.10.30. N 15 қаулысымен .

35. АIЖК-нiң 387-бап 3-бөлігіне сәйкес соттың материалдық және iс жүргізу құқық нормаларын едәуiр бұзуы ғана, заңды күшiне енген сот шешiмiн, ұйғаруды, қаулыны және сот бұйрығын қайта қарауға негiз бола алатынына соттардың назары аударылсын.

Бұндай бұзушылықтарға заңсыз сот актiсiн шығаруға, сондай-ақ iс жүргiзу құқық нормаларын бұзушылыққа әкелiп соқтырған, АIЖК-нiң 365-бабында көрсетiлген: материалдық құқық нормасын дұрыс қолданбау; iстi бұл iстi қарауға құқы жоқ судьяның қарауы; сот өндiрiсiнiң тiлi туралы АIЖК нормаларын сақтамау; соттың iске қатысуға тартылмаған адамдардың құқықтары мен мiндеттерi туралы мәселелердi шешуi; сот актiсiнде судьяның қолы болмауы немесе сот актiсiнде көрсетiлгеннен басқа судьяның қол қоюы; iсте сот мәжiлiсi хаттамасының болмауы.

Өзге процессуалдық бұзушылықтар орын алған жағдайда, мәнiсi бойынша дұрыс шешiлген шешiм, ұйғару, қаулы немесе сот бұйрығы формальды ғана себептермен қайта қаралмайды.

36. Егер облыстық немесе оған теңестiрiлген сот президиумы мүшелерiнiң аудандық немесе оған теңестiрiлген соттың заңды күшiне енген сот актiсiн қайта қарау үшiн негiздердiң жоқтығы туралы қорытындысы болып, ал қайта қадағалау шағымын Жоғарғы Сотта қараудың нәтижелерi бойынша сот алқасының судьясы немесе президиум мүшелерi осы сот актiлерiн қайта қарау туралы қорытынды жасаған жағдайда, АIЖК-нiң 386-бап 1-бөлігіне сәйкес ол арызбен және iспен бiрге облыстық немесе оған теңестiрiлген сот президиумының қарауына жолданады.

37. ҚР АIЖК-нiң 393-395-баптарының мағынасы бойынша, егер президиумның үш мүшесi алдын ала қорытындының дәлелдерiмен және тұжырымдарымен келiскен жағдайда, олар заңды күшiне енген сот актiлерiн қайта қарау үшiн iстi қадағалау сатысына тапсыру туралы немесе шағым жасалған сот актiсiн, мұндай шешiмнiң себептерiн көрсетпей-ақ, қайта қарау үшiн негiздердiң жоқ екенi туралы алдын ала қорытындыны бекiту туралы түпкiлiктi қорытынды жасайды.

Егер президиумның үш мүшесi президиум мүшесiнiң қорытындысымен келiспесе, онда олар дәлелдi қорытынды жасайды.

Басқа екi президиум мүшесiнiң түпкiлiктi қорытындысымен келiспеген президиум мүшесi, қорытындыға қол қойып, оның жанына қорытынды тұжырымдарымен келіспейтіні туралы көрсетедi.

ҚР АIЖК-нiң 395-бап 1-бөлігіне сәйкес заңды күшiне енген сот актiсiн қайта қарау туралы судьяның, президиум мүшелерiнiң қорытындысы, iстi және шағымды қарауына қабылдау бөлiгiнде, қадағалау сатыдағы соттың мiндеттi түрде қарауына жатады және оны жасаған судьялармен, сот төрағасымен немесе сот алқасы төрағасымен керi қайтарылуы мүмкiн емес.

38. АIЖК-нiң 375-бабына сәйкес қадағалау арызын берген адам қадағалау сатысындағы сот мәжiлiсiне келмеген жағдайда, iстi қарау төрағалық етушінiң немесе судьялардың бiрiнiң баяндамасынан басталуы тиiс.

39. ҚР АIЖК-нiң 389-бабына сәйкес заңды күшiне енген сот актiлерiне наразылық келтiрген прокурор наразылық көшiрмелерiн iске қатысушы адамдарға жолдайды.

40. Заңды тұлғалар арасындағы тараптар бойынша азаматтық iстердi жүргiзу азаматтық iс жүргiзу заңына сәйкес жүзеге асырылатынын ескере отырып, егер АIЖК күшiне енгенше бұрын күшiнде болған iс жүргiзу заңында белгiленген бiр жылдық мерзiм өтiп кетпеген жағдайда, АIЖК-нiң қадағалау арызын беру мерзiмдерi туралы 388-бабының ережелерi қолданылады.

41. Сот актiлерiн жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы мәселелердi шешкен кезде, бұндай қайта қарау үшiн АIЖК-нiң 404-бабында көрсетiлген негіздер тiзiмi түпкiлiктi болып табылатынын соттардың басшылыққа алғаны жөн.

Бұл орайда, арыз берушiге белгілi болмаған және белгілi бола алмаған мән-жайлардың iшiндегi, сот актiсiн қабылдау кездегi соттың тұжырымдарына ықпал ете алатындары iс үшiн елеулi болып табылатынын ескерген жөн.

Сот актiсi қабылданғаннан кейiн туындаған жаңа мән-жайлар, оны жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау үшiн емес, жаңа талап арыз беруге негiз бола алады.

42. АIЖК-нiң 405-бабының 1-бөлігіне сәйкес сот актiсiн жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарауды сол актiнi қабылдаған сот жүргiзедi.

Атап айтқанда, егер апелляциялық, кассациялық немесе қадағалау сатысындағы сот бiрiншi сатыдағы сот актiсiн өзгертпесе, немесе жаңа акт қабылдамаса, оны қайта қарауға тек сол сот құқылы. Егер бiрiншi сатыдағы сот актiсi өзгертiлген немесе бұзылған болса, АIЖК-нiң 405-бап 2-бөлігіне сәйкес апелляциялық, кассациялық немесе қадағалау сатысындағы соттың қаулысын, ұйғаруын, шешiмiн жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарауды сот актiсiн өзгерткен немесе бұзған сот сатысы жүргiзедi.

Шешiм, қаулы, ұйғару жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша бұзылған жағдайда, iстi ҚР АIЖК-нiң осы саты үшiн белгіленген ережелерi бойынша, бiрiншi сатыдағы сот қарайды.

43. АIЖК-нiң 409-бабына сәйкес сот актiсiн жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы өтiнiштi қарағаннан кейiн, сот өтiнiштi қанағаттандырып сот актісiн бұзады немесе қайта қараудан бас тартады.

Сот актiсiн жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы өтiнiштi қанағаттандыру туралы сот актiсi шағымдануға немесе наразылық келтiруге жатпайды және дереу заңды күшiнен енедi.

Сот актiсiн жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы өтiнiшті қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғаруға жоғары тұрған сот сатысына шағымдануға немесе наразылық келтiруге болады.

44. "Мемлекеттік баж туралы" Заңына сәйкес сот актiсiн жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы өтiнiштер, сондай-ақ өтiнiштердi қанағаттандырудан бас тарту туралы судьялардың ұйғаруына арыздар мемлекеттік бажды төлеуге жатпайды.

45. Мыналардың күшi жойылды деп танылсын:

- Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумының 1965 жылғы 22 маусымдағы "Соттардың Қазақ КСР-нiң Азаматтық iс жүргiзу кодексінің кейбiр нормаларын қолдануы тәжiрибесi туралы" N 5 қаулысы, 1978 жылғы 23 наурыздағы N 3, 1983 жылғы 29 наурыздағы N 5, 1990 жылғы 6 шiлдедегi N 4 қаулыларымен енгiзiлген өзгерiстермен бiрге;

- Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумының 1967 жылғы 26 желтоқсандағы "Республика соттарының КСРО Жоғарғы Соты Пленумының 1967 жылғы 25 ақпандағы "Сот процестерiн ұйымдастыруды жақсарту, оларды өткiзудiң деңгейiн арттыру және сот қызметiнiң тәрбиелiк әсерiн күшейту туралы" N 1 қаулысын орындауы туралы" N 12 қаулысы;

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1999 жылғы 20 желтоқсандағы "Соттардың Қазақстан Республикасы АIЖК-нiң 386-б. 1-т. және 387-б. 3 т. қолдануы туралы" N 21 қаулысы.

КСРО Жоғарғы Соты Пленумының төмендегi қаулылары Қазақстан Республикасында қолданылмайды деп танылсын:

- 1973 жылғы 8 қазандағы "Соттардың азаматтық iстердi кассациялық тәртiпте қарау тәжiрибесi туралы" N 14 қаулысы, 1979 жылғы 6 қыркүйектегi N 5 қаулысымен енгiзiлген өзгертулермен бiрге;

- 1974 жылғы 13 желтоқсандағы "Азаматтық iстердi сот қадағалау тәртiбiмен қараудың тәжiрибесi туралы" N 10 қаулысы, 1980 жылғы 29 тамыздағы N 5 қаулысымен енгiзiлген өзгерiстермен бiрге;

- 1983 жылғы 1 желтоқсандағы "Бiрiншi сатыдағы сотта азаматтық iстердi қараған кездегi процессуалдық заңды қолдану туралы" N 10 қаулысы, 1987 жылғы 3 сәуiрдегi N 3 қаулысымен енгiзiлген өзгерiстермен бiрге.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Пленум хатшысы,
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы
Көшiрмесi дұрыс,
Пленум хатшысы

О применении судами некоторых норм гражданского процессуального законодательства

Постановление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 30 июня 2000 года N 9. Утратило силу - нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20 марта 2003 г. N 2

Сноска. В тексте постановления слова "п.", "ст." заменены словами "части, частью", "статьи, статьей" - Постановлением Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .

В связи с вопросами, возникающими в судебной практике при применении норм гражданского процессуального законодательства, Пленум Верховного Суда Республики Казахстан постановляет:
1. В соответствии с закрепленным в статье 6 K990411_ Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее по тексту ГПК) принципом законности суд при разрешении дел в порядке гражданского судопроизводства обязан точно соблюдать требования K951000_ Конституции Республики Казахстан, ГПК РК, других нормативных правовых актов.
Положения статьи 78 K951000_ Конституции РК и части 2 статьи 6 K990411_ ГПК об обязанности суда приостановить производство по делу и обратиться в Конституционный Совет с представлением о признании неконституционным закона или иного нормативного правового акта, распространяются только на случаи ущемления законом либо подзаконным нормативным правовым актом закрепленных Конституцией прав и свобод граждан. В остальных случаях противоречий суд обязан применять нормы акта более высокого уровня.
Определение суда о внесении представления в Конституционный Совет и о приостановлении производства по делу является обязательным для должностных лиц, уполномоченных подписывать представление суда (часть 2 статьи 21 K990411_ ГПК РК).
Сноска. В пункт 1 внесены изменения - Постановлением Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
2. Важнейшим условием вынесения законных и обоснованных судебных актов по гражданским делам является точное и неуклонное соблюдение судами при их рассмотрении установленных законом принципов гражданского судопроизводства - законности, состязательности, равноправия сторон, гласности, языка судопроизводства и других.
Нарушение принципов гражданского судопроизводства в зависимости от его характера и существенности в соответствии со статьей 23 K990411_ ГПК влечет отмену вынесенных судебных актов.
Сноска. Пункт 2 - в редакции постановления Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
3. Согласно статей 111 и 112 K941000_ ГК РК от имени Республики Казахстан в суде могут выступать органы государственной власти и управления, а от имени административно-территориальной единицы - местные представительные и исполнительные органы в рамках их компетенции, установленной законодательными актами, положениями или иными актами, определяющими статус этих органов.
В соответствии с K951000_ Конституцией Республики Казахстан, Конституционным законом РК Z952688_ "О Правительстве Республики Казахстан", Законом РК Z934100_ "О местных представительных и исполнительных органах Республики Казахстан" разграничение республиканских (центральных) и местных представительных и исполнительных органов, органов исполнительной власти и государственных организаций, не являющихся органами исполнительной власти, производится на основании законов, положений, уставов этих органов, схем управления областью, районом, городом, утвержденных соответствующим Маслихатом, Указов Президента Республики Казахстан о структуре Правительства Республики Казахстан и об образовании центральных исполнительных органов, не входящих в состав Правительства.
Региональные подразделения центральных исполнительных органов, наделенные правами юридических лиц, признаются исполнительными органами того региона, на территорию которого распространяется их юрисдикция (областное управление юстиции является исполнительным органом области, районный отдел внутренних дел является исполнительным органом района и т.д.).
Сноска. В пункт 3 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
4. Под иностранными организациями следует понимать юридические лица (компании, фирмы, предприятия и т.п.), созданные в соответствии с законодательством иностранных государств за пределами Республики Казахстан.
К международным организациям относятся организации, созданные на основе Устава ООН или международных договоров.
Перечень международных организаций указан в приложении к постановлению Кабинета Министров Республики Казахстан P951055_ N 1055 от 1 августа 1995 года (Организация Объединенных Наций, Международная Организация Труда, Всемирная Организация Здравоохранения и т.д.).
5. По имущественным спорам, возникающим между юридическими лицами, гражданами, осуществляющими предпринимательскую деятельность без образования юридического лица, необходимо соблюдение требований о досудебном урегулировании спора.
Требования статьи 136 ГПК о досудебном (претензионном) урегулировании имущественных споров не распространяются на иски прокурора, предъявляемые в интересах государства, или названных в абзаце 1 настоящего пункта лиц, если затрагиваются интересы государства.
Сноска. Пункт 5 - в редакции постановления Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
6. К исковым заявлениям имущественного характера относятся исковые заявления физических и юридических лиц о защите нарушенных или оспариваемых имущественных прав.
По общему правилу, предусмотренному подпунктами "а" и "б" части 1 статьи 4 Закона Республики Казахстан Z960065_ "О государственной пошлине", с исковых заявлений физических и юридических лиц имущественного характера госпошлина взымается в процентах от суммы иска.
С исковых заявлений об изменении или расторжении договора найма жилых помещений, об освобождении имущества от ареста и других исковых заявлений неимущественного характера или не подлежащих оценке (например, негаторные иски, иски о признании договоров недействительными, не связанные с требованием о возврате имущества и т.д.), госпошлина взымается в размере 50% месячного расчетного показателя.
Сноска. В пункт 6 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
7. По смыслу статей 104, 105, части 7 статьи 151, 153 и 155 K990411_ ГПК РК суд вправе по ходатайству заявителя решить вопросы об отсрочке, рассрочке, уменьшении размера либо об освобождении истца от уплаты госпошлины в стадии возбуждения гражданского дела, указав об этом в определении о возбуждении гражданского дела либо в отдельном определении об удовлетворении ходатайства истца.
В случае оставления такого ходатайства без удовлетворения, судья выносит определение об оставлении заявления без движения, о чем извещает лицо, подавшее исковое заявление, и предоставляет ему срок, достаточный для исправления недостатков.
Под имущественным положением сторон, учитываемом судом при решении вопросов об уменьшении размеров, отсрочке, рассрочке либо освобождении от уплаты государственной пошлины, следует понимать отсутствие или недостаточность у сторон денежных доходов по объективным причинам (невыплата зарплаты, безработица, тяжелая болезнь, неисполнительность контрагентов по договорам, незаконные действия государственных органов по списанию денег со счетов в банке и т.д.).
Исходя из смысла части 8 статьи 108, статей 114 и 116 ГПК, положения статей 104 и 105 K990411_ ГПК РК об основаниях отсрочки, рассрочки, уменьшения размеров либо освобождении от уплаты государственной пошлины распространяются и на судебные издержки.
Если судебная экспертиза назначается, а специалист привлекается к участию в рассмотрении дела по инициативе суда, издержки взыскиваются с соответствующей стороны, в зависимости от результатов разбирательства дела.
Сноска. В пункт 7 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
8. Поскольку вопросы о возбуждении гражданского дела и языке судопроизводства тесно взаимосвязаны, то они могут разрешаться судьей одновременно и оформляться одним судебным актом - определением.
В соответствии со статьей 168 K990411_ ГПК судья должен вынести отдельное определение о подготовке дела к судебному разбирательству, в котором указать действия, необходимые для подготовки дела к судебному разбирательству.
Сноска. Пункт 8 - в редакции постановления Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
9. При подаче истцом во время судебного разбирательства заявления об изменении предмета или основания иска, о замене ненадлежащего ответчика, о привлечении к участию в деле в качестве соответчика другого юридического или лица, занимающегося предпринимательской деятельностью, суды не вправе отказывать в принятии таких заявлений по мотиву несоблюдения досудебного порядка урегулирования имущественного спора.
В этих случаях, суд при наличии возможности к урегулированию спора в досудебном порядке вправе оставить заявление без рассмотрения в соответствии с частью 1 статьи 249 K990411_ ГПК РК с вынесением определения.
10. Если в заявлении предъявлены взаимосвязанные требования, одни из которых подсудны районному (городскому) суду, а другие - вышестоящему суду, все требования подлежат рассмотрению вышестоящим судом, при условии, что другие участники дела не возражают против этого.
11. Суд не вправе отказывать в возбуждении гражданского дела по тем мотивам, что иск предъявлен к ненадлежащему ответчику.
При этом суды должны учитывать, что перечень оснований, предусмотренный законом, по которым может быть отказано в приеме искового заявления, либо исковое заявление может быть возвращено заявителю или оставлено без рассмотрения, а равно по которым может быть приостановлено либо прекращено производство по делу (статьи 153, 154, 242, 243, 247, 249 K990411_ ГПК) - являются исчерпывающими и расширительному толкованию не подлежат.
12. В случаях, предусмотренных подп. 1 и 3 части 2 статьи 36 K990411_ ГПК РК, передача дела на рассмотрение другого суда осуществляется на основании определения суда, в производстве которого оно находилось.
Передача дела из производства одного суда в другой по основаниям, указанным в подп. 2 и 4 части 2 статьи 36 K990411_ ГПК РК, осуществляется определением судьи вышестоящего суда по представлению председателя или судьи нижестоящего суда.
Частные жалобы сторон и представление председателя суда или судьи, не согласных с определением другого суда о передаче дела, а также частные жалобы сторон на определение суда об оставлении без удовлетворения заявления стороны о неподсудности дела рассматриваются и разрешаются вышестоящим судом коллегиальным составом (части 2 статьи 37 K990411_ ГПК РК).
Сноска. В пункт 12 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
13. Судам надлежит учитывать, что приказное производство может быть начато по заявлению взыскателя, отвечающему требованиям статьи 141 ГПК по бесспорным требованиям, исчерпывающий перечень которых содержится в статье 140 K990411_ ГПК.
В порядке приказного производства подлежит рассмотрению требование в защиту прав потребителей на сумму в размере до пятидесяти месячных расчетных показателей, если это требование основано на положениях статьи 20 Закона Z913400_ "О защите прав потребителей" и признается должником. При заявлении не только требования о взыскании возмещения убытков, причиненных ненадлежащим качеством товара (работ, услуг), но и иных требований о взыскании (компенсации морального вреда в денежном выражении, штрафа, возмещения затрат по ведению дела и т.д.), заявление подлежит рассмотрению в порядке искового производства.
14. Судебный приказ должен соответствовать требованиям статьи 146 K990411_ ГПК и в день его вынесения копия приказа направляется должнику с уведомлением о вручении и разъяснением права в десятидневный срок со дня получения копии приказа направить в суд возражения.
В случае поступления от должника в установленный срок возражений против заявленного требования, судья обязан вынести определение об отмене судебного приказа и разъяснить взыскателю право на предъявление иска в порядке искового производства. Определение судьи об отмене судебного приказа обжалованию или опротестованию не подлежит.
15. Нормами главы 27 K990411_ ГПК РК регламентировано особое исковое производство по делам об оспаривании гражданами решений и действий (или бездействия) органов государственной власти, местного самоуправления, общественных объединений, организаций, должностных лиц и государственных служащих, в том числе судебных исполнителей.
При этом суды должны иметь в виду, что правила, установленные K990411_ ГПК (статьи 153, 154, 155 ГПК) об отказе в приеме искового заявления, о возвращении искового заявления без рассмотрения либо об оставлении его без движения применяются к заявлениям по делам особого искового и особого производства.
Сноска. В пункт 15 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
16. В соответствии со статьями 15, 66, 150, 151, 152, 166 и 176 K990411_ ГПК РК суд обязан определить предмет доказывания, т.е. круг обстоятельств, имеющих значение для правильного разрешения дела, исходя из оснований требований и возражений сторон, других лиц, участвующих в деле, с учетом подлежащих применению норм материального и процессуального права.
Определение предмета доказывания суд обязан осуществлять как в стадии подготовки дела к судебному разбирательству, так и в процессе рассмотрения его по существу.
Судам при оценке доказательств и решении вопроса об освобождении от доказывания следует учитывать нормы, содержащиеся в части 10 статьи 66, части 3 статьи 78 и части 8 статьи 91 K990411_ ГПК.
Сноска. В пункт 16 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
17. Применяя предусмотренные статьями 67-69 K990411_ ГПК РК правила об относимости и допустимости доказательств, судам необходимо иметь в виду, что истребоваться и исследоваться в судебном заседании должны не все имеющиеся доказательства, а такое их количество, которое достаточно для достоверного установления обстоятельств дела.
Обстоятельства дела, которые по закону должны быть подтверждены определенными доказательствами, не могут подтверждаться никакими другими доказательствами.
18. Разъяснить судам, что в случае отложения рассмотрения дела по основаниям, предусмотренным в пункте 1 статьи 189 K990411_ ГПК, рассмотрение дела в новом судебном заседании производится с соблюдением установленных статьями 180, 181 и другими статьями ГПК процедур, при этом полученные в предыдущем судебном заседании доказательства сохраняют юридическую силу и в порядке статьи 201 K990411_ ГПК должны быть оглашены в том судебном заседании, в котором выносится решение по существу спора.
Об отложении рассмотрения дела суд выносит определение, в котором указывает, причину отложения рассмотрения дела и назначает дату нового судебного заседания.
В случае отложения рассмотрения дела в апелляционном, кассационном или надзорном порядке соответствующий суд обязан вынести определение об отложении рассмотрения дела с соблюдением указанных в статье 189 K990411_ ГПК требований.
19. Соблюдение установленных статьей 174 K990411_ ГПК и иными законодательными актами сроков рассмотрения гражданских дел является необходимым условием осуществления правосудия, своевременности охраны законных прав и интересов участвующих в деле лиц.
С учетом особенностей по рассмотрению дел о признании гражданина безвестно отсутствующим или объявлении гражданина умершим срок рассмотрения дела следует исчислять со дня окончания трехмесячного срока после публикации соответствующего заявления, с зачетом в срок рассмотрения дела времени после поступления в суд заявления и до дня публикации объявления о возбуждении дела по той категории.
Днем окончания срока рассмотрения дела является день вынесения судом решения по существу спора либо определения о прекращении производства по делу или определения об оставлении иска без рассмотрения.
20. Согласно части 1 статьи 21 K990411_ ГПК РК суд принимает судебные акты по гражданским делам в форме решений, определений, постановлений и приказов.
Поскольку судебный приказ выносится по гражданскому делу, то до его вынесения определением судьи должно быть возбуждено дело.
21. При признании ответчиком иска и принятии его судом суд вправе прекратить исследование доказательств и перейти к судебным прениям (часть 4 статьи 193, статья 211 K990411_ ГПК).
22. По смыслу части 1 статьи 220 K990411_ ГПК РК в мотивировочной части краткого (сокращенного) решения должны быть указаны доказательства (без раскрытия их содержания), на которых основаны выводы суда, и законы, которыми суд руководствовался.
23. На основании вступивших в законную силу решений районных и приравненных к ним судов, а также решений Верховного Суда Республики Казахстан выписываются исполнительные листы, а на основании вступивших в законную силу решений областных и приравненных к ним судов выписываются приказы, имеющие силу исполнительного листа.
По решениям судов, подлежащим немедленному исполнению, выписываются исполнительные листы, независимо от того, какими судами вынесены решения.
В случае отмены решения суда первой инстанции и вынесения судом вышестоящей инстанции нового решения выписка исполнительных документов осуществляется судом, вынесшим новое решение.
24. Решения о присуждении алиментов; о присуждении работнику заработной платы, но не свыше чем за три месяца; о восстановлении на работе; о возмещении вреда, причиненного увечьем или иным повреждением здоровья, а также потерей кормильца, но не более чем за три месяца, подлежат немедленному исполнению в силу указания закона (статья 237 K990411_ ГПК РК). Поэтому исполнение этих решений не может быть приостановлено, отсрочено или рассрочено.
25. Применительно к требованиям статьи 255 ГПК о составлении протокола о каждом отдельном процессуальном действии, совершенном вне судебного заседания, судом следует иметь в виду то, что такой протокол должен составляться в случае возникновения необходимости закрепления доказательств вне судебного заседания на основании определения о подготовке дела к судебному разбирательству (подпункты 1), 2), 9), 11) и
13) статьи 170 ГПК).
Сноска. Пункт 25 - в редакции постановления Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
26. Обратить внимание судов на то, что в порядке заочного производства дело может быть рассмотрено только при наличии совокупности указанных в части 1 статьи 260 K990411_ ГПК оснований:
надлежащего извещения ответчика о месте и времени рассмотрения дела;
неявки ответчика в судебное заседание без уважительных причин или не сообщившего о наличии уважительных причин неявки;
отсутствии от ответчика заявления (ходатайства) о рассмотрении дела в его отсутствие;
наличие согласия истца на рассмотрение дела в отсутствие ответчика;
повторной неявки ответчика в судебное заседание без уважительных причин, независимо от согласия истца на рассмотрение дела в отсутствие ответчика.
Отсутствие любого из указанных в абзаце 1 настоящего пункта оснований исключает возможность рассмотрения дела в порядке заочного производства.
О рассмотрении дела в порядке заочного производства суд выносит определение, которое обжалованию или опротестованию в кассационном порядке не подлежит.
27. Заявление ответчика об отмене заочного решения должно соответствовать требованиям, указанным в статье 265 K990411_ ГПК, и рассматривается судом вынесшим заочное решение в течение 10 дней со дня поступления в суд, с извещением участвующих в деле лиц о месте и времени судебного заседания.
Заочное решение может быть отменено только при наличии обстоятельств, указанных в статье 269 K990411_ ГПК, а дело подлежит рассмотрению по существу. При этом если ответчик был надлежащим образом извещен о месте и времени судебного заседания, но при новом рассмотрении дела не явился в суд без уважительных причин, и своевременно не уведомил о наличии уважительной причины своего отсутствия, суд вправе рассмотреть дело в отсутствие ответчика. Вынесенное в таком судебном заседании решение не считается заочным, а ответчик может обжаловать его только в кассационном порядке.
28. При вынесении судом заочного решения, а затем - определения об отказе в удовлетворении заявления ответчика об отмене заочного решения, ответчик вправе обжаловать решение и определение суда.
Участники дела не вправе обжаловать определение об отмене заочного решения, так как оно не преграждает возможность дальнейшего движения дела и законом не предусмотрено право обжалования такого определения (статьи 264, 268 и 344 K990411_ ГПК РК).
29. По аналогии со статьями 336 и 337 ГПК РК решение судьи кассационной инстанции о приостановлении исполнения решения, обращенного судом первой инстанции к немедленному исполнению на основании статьи 238 ГПК РК, должно выноситься в форме постановления.
30. По общему правилу, предусмотренному частью 1 статьи 345 K990411_ ГПК РК, суд кассационной инстанции проверяет законность и обоснованность решения суда первой инстанции в пределах кассационной жалобы или протеста.
Суд кассационной инстанции обязан проверить законность и обоснованность решения суда первой инстанции по делам особого искового производства в полном объеме. При этом следует иметь в виду, что решения судов первой инстанции по заявлениям о защите избирательных прав граждан и общественных объединений, участвующих в выборах, референдумах, являются окончательными и обжалованию (опротестованию) в кассационном порядке не подлежат, могут быть пересмотрены только в порядке надзора.
Сноска. В пункт 30 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
31. В соответствии с частью 1 статьи 385 и частью 3 статьи 391 K990411_ ГПК РК вступившие в законную силу решения, определения, постановления суда могут быть обжалованы непосредственно в суд, полномочный пересматривать дела в порядке надзора, сторонами и другими лицами, участвующими в деле, имеющими право на подачу апелляционной, кассационной жалобы.
Лица, не привлеченные к участию в деле, вправе обжаловать вступившие в законную силу решения, определения, постановления суда только в том случае, когда названными судебными постановлениями прямо и непосредственно нарушены их имущественные и неимущественные права (лицо лишено права собственности, права владения и пользования имуществом, на него возложена обязанность возместить вред и т.д.).
32. Разъяснить судам, что подача надзорной жалобы на судебный акт, которым ранее вынесенные по делу судебные постановления отменены с направлением дела в суд первой инстанции на новое судебное рассмотрение, является процессуальным действием. При истребовании вышестоящим судом такого дела для проверки доводов надзорной жалобы суд первой инстанции в соответствии со статьей 189 ГПК откладывает его рассмотрение до разрешения надзорной жалобы вышестоящим судом.
Сноска. Пункт 32 - в редакции постановления Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
33. Правило части 3 статьи 335 K990411_ ГПК РК о том, что ссылка лица, подающего (приносящего) апелляционную жалобу, протест на новые доказательства, которые не были представлены в суд первой инстанции, допускается лишь в случае обоснования им в жалобе невозможности их представления в суд первой инстанции, распространяется на кассационные и надзорные жалобы и протесты.
Поэтому неполнота в исследовании доказательств, связанная с последствиями процессуальной деятельности сторон, не может считаться нарушением, влекущим пересмотр судебных актов в кассационном и надзорном порядке, если суд первой инстанции принял предусмотренные законом меры для правильного разрешения дела.
34. При отмене решения суда первой инстанции и вынесении нового решения по какому-либо из заявленных требований суд кассационной инстанции обязан вынести два судебных акта - определение и кассационное решение, а при оставлении кассационной жалобы или протеста без удовлетворения выносится только кассационное определение.
Кассационное решение по форме и содержанию должно соответствовать требованиям статей 220 и 221 K990411_ ГПК РК.
Краткое кассационное определение (резолютивная часть) выносится судом кассационной инстанции при оставлении без изменения решения или определения суда первой инстанции, и по структуре аналогично краткому (сокращенному) решению.
Ходатайство сторон о вынесении мотивированного кассационного определения может быть заявлено в письменной форме до вынесения судом кассационной инстанции определения.
В определениях суда кассационной инстанции должны быть указаны мотивы и выводы об оставлении решения без изменения, изменении решения, отмене решения с направлением дела на новое рассмотрение либо с вынесением кассационного решения.
Сноска. В пункт 34 внесены изменения - постановлением Пленума Верховного Суда РК от 30 октября 2000 г. N 15 P00015s_ .
35. Обратить внимание судов надзорной инстанции на то, что в соответствии с частью 3 статьи 387 K990411_ ГПК РК основанием к пересмотру в порядке надзора вступивших в законную силу решения, определения, постановления и судебного приказа является только существенное нарушение судом норм материального либо процессуального права.
К таким нарушениям относится неправильное применение норм материального права, указанное в статье 365 ГПК РК, повлекшее вынесение незаконного судебного акта, а также нарушение норм процессуального права; рассмотрение дела судьей, не имеющим право на рассмотрение этого дела; несоблюдение норм K990411_ ГПК о языке судопроизводства; разрешение судом вопроса о правах и обязанностях лиц, не привлеченных к участию в деле; отсутствие в судебном акте подписи судьи или подписание его не тем судьей, который указан в судебном акте; отсутствие в деле протокола судебного заседания.
При наличии других процессуальных нарушений правильное по существу решение, определение, постановление или судебный приказ не может быть пересмотрены по одним лишь формальным соображениям.
36. Если имеется заключение членов президиума областного или приравненного к нему суда об отсутствии оснований для пересмотра вступившего в законную силу судебного акта районного и приравненного к нему суда, а по итогам рассмотрения повторной надзорной жалобы в Верховном Суде судьей судебной коллегии либо членами президиума составлено заключение о пересмотре этих судебных актов, то в соответствии с частью 1 статьи 386 K990411_ ГПК РК оно с жалобой и делом направляется для рассмотрения в президиум областного и приравненного к нему суда.
37. По смыслу статей 393-395 K990411_ ГПК РК, если три члена президиума согласны с доводами и выводами предварительного заключения, то они составляют окончательное заключение о передаче дела в надзорную инстанцию суда для пересмотра вступивших в законную силу актов суда в порядке надзора либо об утверждении предварительного заключения об отсутствии оснований для пересмотра обжалуемого судебного акта без указания мотивов такого решения.
Если три члена президиума не согласны с предварительным заключением члена президиума, то они составляют мотивированное заключение.
Член президиума, не согласный с окончательным заключением двух других членов президиума, подписывает его с оговоркой перед подписью о несогласии с выводами заключения.
В соответствии с частью 1 статьи 395 K990411_ ГПК РК заключение судьи, членов президиума о пересмотре вступившего в законную силу судебного акта обязательно для суда надзорной инстанции в части принятия дела и жалобы к рассмотрению и не может быть отозвано составившими его судьями, председателем суда или председателем судебной коллегии.
38. По аналогии со статьей 375 K990411_ ГПК РК в случае неявки в судебное заседание надзорной инстанции лица, подавшего надзорную жалобу, рассмотрение дела должно начинаться докладом председательствующего или одного из судей.
39. Согласно статьи 389 K990411_ ГПК РК лицам, участвующим в деле, копии протеста направляются прокурором, принесшим протест на вступившие в законную силу судебные акты.
40. Учитывая, что гражданское судопроизводство по сторонам между юридическими лицами осуществляется в соответствии с гражданским процессуальным законом, вступившим в силу к моменту выполнения процессуального действия либо процессуального решения, соответственно положения статьи 388 ГПК о сроках подачи надзорной жалобы подлежат применению, в случае если, до вступления K990411_ ГПК в силу не истек годичный срок установленный ранее действовавшим процессуальным законом.
41. При решении вопроса о пересмотре по вновь открывшимся обстоятельствам судебных актов, судам следует исходить из того, что перечень оснований для такого пересмотра, приведенный в статьи 404 K990411_ ГПК является исчерпывающим.
При этом, следует иметь в виду, что существенными для дела обстоятельствами, которые не были и не могли быть известны заявителю, являются такие, которые способны повлиять на выводы суда при принятии судебного акта.
Новые обстоятельства, возникшие после принятия судебного акта, могут являться основанием не для его пересмотра по вновь открывшимся обстоятельствам, а для предъявления нового иска.
42. Согласно части 1 статьи 405 K990411_ ГПК пересмотр по вновь открывшимся обстоятельствам судебного акта производит тот суд, который принял этот акт.
В частности, судебный акт суда первой инстанции вправе пересмотреть только этот суд, если суд апелляционной, кассационной или надзорной инстанции не изменил его или не принял нового акта. В случае, когда судебный акт суда первой инстанции был изменен или отменен, пересмотр по вновь открывшимся обстоятельствам постановления, определения, решения апелляционной, кассационной или надзорной инстанции производится в соответствии с ч. 2 статьи 405 K990411_ ГПК в той инстанции суда, в которой судебный акт изменен или отменен.
В случае отмены решения, определения или постановления по вновь открывшимся обстоятельствам дело рассматривается судом первой инстанции по правилам, установленным K990411_ ГПК РК для этой инстанции.
43. Согласно статьи 409 ГПК суд, рассмотрев заявление о пересмотре по вновь открывшимся обстоятельствам судебного акта, удовлетворяет заявление и отменяет судебный акт либо отказывает в пересмотре.
Судебный акт об удовлетворении заявления о пересмотре по вновь открывшимся обстоятельствам обжалованию либо опротестованию не подлежит и немедленно вступает в законную силу.
Определение суда об отказе в удовлетворении заявления о пересмотре судебного акта по вновь открывшимся обстоятельствам может быть обжаловано либо опротестовано в вышестоящую судебную инстанцию.
44. В соответствии с Законом Z960065_ "О государственной пошлине" заявления о пересмотре по вновь открывшимся обстоятельствам судебных актов, а также жалобы на определения судей об отказе в удовлетворении заявлений оплате государственной пошлиной не подлежат.
45. Признать утратившим силу:
- постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР N 5 от 22 июня 1965 года P65005S_ "О практике применения судами некоторых норм Гражданского процессуального кодекса Казахской ССР" с изменениями, внесенными постановлениями N 3 от 23 марта 1978 года, N 5 от 29 марта 1983 г. и N 4 от 6 июля 1990 г.;
- постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР N 12 от 26 декабря 1967 г. "О выполнении судами республики постановления Пленума Верховного Суда СССР от 25 февраля 1967 года N 1 "Об улучшении организации судебных процессов, повышения культуры их проведения и усилении воспитательного воздействия судебной деятельности";
- постановление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан N 21 от 20 декабря 1999 г. P99021S_ "О применении судами части 1 статьи 386 и части 3 статьи 387 K990411_ ГПК Республики Казахстан".
Признать недействующими в Республике Казахстан постановления Пленума Верховного Суда СССР:
- N 14 от 8 октября 1973 г. "О практике рассмотрения судами гражданских дел в кассационном порядке" с изменениями, внесенными постановлением N 5 от 6 сентября 1979 г.;
- N 10 от 13 декабря 1974 г. "О практике рассмотрения гражданских дел в порядке судебного надзора" с изменениями, внесенными постановлением P80005S_ N 5 от 29 августа 1980 г.;
- N 10 от 1 декабря 1983 г. "О применении процессуального законодательства при рассмотрении гражданских дел в суде первой инстанции" с изменениями, внесенными постановлением N 3 от 3 апреля 1987 г.

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан

Секретарь Пленума, судья
Верховного Суда
Республики Казахстан